శ్రీమద్వేదాన్తాచార్యవిరచితా
మీమాంసాపాదుకా
మీమాంసాపాదుకా శబ్దనిత్యత్వాధికరణమ్
శబ్దస్యార్థేన బన్ధస్సహజ ఇతి వచోమాత్రమత్ర ప్రసక్తం సాకాఙ్క్షే హ్యత్ర శబ్దాధికరణముదితం నిత్యతాప్త్యై పదానామ్ । వర్ణస్థైర్యోక్తిపక్షే వితథవిఫలతే స్తః పదస్థైర్యపక్షే సూత్రాణాం యోజనం చ స్వరసగతి భవత్పక్షవన్నాతిఖేదః || ౧౩౭ ||
వ్యుత్యత్తిర్వాచ్యవర్గే హ్యతివిషమతమా జాతియోగాన్నిరూఢా శిక్షేయం వాచకేऽపి ప్రథయితుముచితా శీలితన్యాయవృత్తైః । కిం చోదాత్తాదిభేదా అపి విలయభృతో వాచకేషూపయుక్తాస్తాదృక్త్వేనైవ తేషాం యది నియమవచస్తద్వదత్రేతి భావ్యమ్ || ౧౩౮ ||
వర్ణా నిత్యా యది స్యుస్తదపి భవతి కిం మానతాऽనాప్తవాక్యే తే చానిత్యా భవేయుః క్రమవదథ చ సా కిం న నిర్దోషవాచి । వేదప్రామాణ్యసిద్ధ్యై తదిహ బత ముధా వర్ణనిత్యత్వక్ఌప్తిర్వేదానిత్యత్వశఙ్కాం ప్రజనయతి పదానిత్యతాऽతో నిషేధ్యా || ౧౩౯ ||
శబ్దస్పర్శాదిహీనాత్త్రిగుణజలనిధేరూర్మిజాలైకదేశే శ్రోత్రాదిగ్రాహ్యతత్తద్గుణగణఘటితశ్శ్రావితో భూతవర్గః । శబ్దస్యాకాశనాశే లయ ఇతి కతిచిత్ప్రత్యభిజ్ఞానురోధాత్తైరప్యాస్థాయి నిత్యా పదనియతిరసౌ వర్ణసాజాత్యయుక్తా || ౧౪౦ ||
వర్ణేభ్యః క్వాపి వర్ణాన్తరజనివచసామన్యథాసిద్ధిరస్తు ప్రత్యక్షం త్వన్యతుల్యం ప్రథయతి జననం తచ్చ నాత్రాప్రమాణమ్ । సూక్ష్మా పశ్యన్త్యసౌ వాక్క్రమసముదయనాన్మధ్యమా వైఖరీతి ప్రాప్తా భేదం విచిత్రాకృతిరుదయతి తత్సుస్థితం వర్ణజన్మ || ౧౪౧ ||
ఏకాక్షగ్రాహ్యవర్గే సహకృతినియమో భాతి నిమ్బత్వగాదౌ తద్వద్వర్ణప్రభేదప్రతినియతమరుద్భేద ఇత్యప్యపాస్తమ్ । వ్యక్తిర్నిమ్బత్వగాదేర్న భవతి పరముద్భూతిమాత్రోపయోగాత్తాదృక్చేద్వ్యక్తిహేతుర్న కథమిహ భవేదన్యథాऽతిప్రసఙ్గః || ౧౪౨ ||
గన్ధాదౌ ప్రత్యభిజ్ఞా భవతి న చ తయా తత్ర నిత్యత్వమిష్టం సాదృశ్యాత్తత్ప్రక్ఌప్తిస్సమగతిరుభయోరాగృహీతిర్న చేత్స్యాత్ । వ్యక్త్యానన్త్యం చ దృష్టం సమమిదముభయోర్లాఘవోక్తిశ్చ లఘ్వీ తస్మాద్వైయాత్యమాత్రాదయముపనిహితో వర్ణనిత్యత్వవాదః || ౧౪౩ ||
నిత్యశ్శబ్దో యదీష్టస్సకథమభిమతో దృశ్యమానాతిరిక్తః ప్రత్యక్షే శబ్దవర్గే ధ్వనిభిరపి పరం తాదృశైర్వ్యక్తిరస్తు । అశ్రద్ధేయాऽత్ర వైయాకరణసరణిరిత్యర్థమర్థాపయద్భిర్నిత్యత్వం వర్ణనిష్ఠం భవతు చ కథితం లాఘవం లక్షయద్భిః || ౧౪౪ ||
వాయోరేకే వికారం కతిచన జగదుస్స్పర్శభాజాం చతుర్ణాం పఞ్చానాం కేచిదూచుః కతిచిదభిదధుః పఞ్చమస్యైవ ధర్మమ్ । నిత్యం తత్రాపి కేచిజ్జనిలయభిదురం శబ్దమన్యే పరే తు ద్రవ్యం వర్ణాఖ్యమేతద్గతఫలమఖిలం శబ్దమానత్వసిద్ధౌ || ౧౪౫ ||
కృత్వా రూపాణి నామాన్యపి చ వితనుతే నాథ ఇత్యాగమోక్త్యా నానిత్యత్వం పదానాం పునరపి హి యథాపూర్వమేవ ప్రయుఙ్క్తే । బాహ్యక్షేపాయ సూత్రైరిహ కథయతు వా వర్ణనిత్యత్వమాప్తః క్ఌప్తం తద్వైభవాత్స్యాన్న కథమితరథా నైగమానాం ప్రకోపః || ౧౪౬ ||
ఉత్పత్త్యైవ క్రమాప్తిం కతిచిదకథయన్బోధకే వర్ణవర్గే వ్యక్త్యైకేऽన్యే తు తత్తద్వ్యవహృతికృదభిప్రాయభేదాద్వదన్తి । యుక్తం తద్యౌగపద్యం న కథమపి తతస్సంస్క్రియాజాలజన్యస్మృత్యారూఢేషు వర్ణేష్వవగతికరణం కల్ప్యమేకం యథార్హమ్ || ౧౪౭ ||
వర్ణాన్యః కోऽపి వైయాకరణనిగదితస్స్ఫోటసంజ్ఞస్తు శబ్దో న ప్రత్యక్షో న కల్ప్యో న చ వచనమితో నాన్యతోऽపి ప్రసిద్ధః । వర్ణేషూక్తేషు బోధే భజతి హి కలహస్స్ఫోటబోధేऽపి సామ్యం శబ్దవ్యుత్పత్తిసిద్ధౌ న చ భవతి ముధా స్ఫోటసిద్ధ్యైవ యోగః || ౧౪౮ ||
వాక్యస్ఫోటోऽవక్ఌప్తః ప్రతిఫణితి పదస్ఫోటనీత్యా నిరస్తో వాక్యే తద్గోచరే వా కథమపి హి న నిర్భాగతా జాఘటీతి । యద్భేదాఙ్గప్రయుక్తిప్రభృతి తదపి హి త్వన్మతే దుర్ఘటం స్యాచ్ఛబ్దాదర్థో విభాతీత్యపి సముదితధీమూల ఏకత్వవాదః || ౧౪౯ ||
శుద్ధే సిద్ధాన్తసూత్రే ఫలవతి న తథా వర్ణపక్షోక్తబాధౌ పక్షాణాం చ త్రికాలప్రభవమతిభువాం కా చికిత్సేతి చేన్న । ఛద్మప్రక్షోభణీయచ్ఛలగతిరము(ధు)నా శిక్షితశ్చాత్ర గుప్త్యై దుష్టోపన్యాసతన్నిస్తరణకథనతస్తాదృశాన్యోపరోధాత్ || ౧౫౦ ||
దృష్టౌ తద్ధైక ఇత్యాద్యకృతకఫణితౌ పూర్వపక్షోక్తిభఙ్గౌ తత్ర స్వాధ్యాయపాఠః ఫలమితి తు న సద్దృష్టహానాదిదోషాత్ । సూత్రేऽప్యేషైవ రీతిర్భవతి ఫలవతీ నాన్యథాऽతిప్రసఙ్గాత్ కః పూర్వః కశ్చ పక్షః పర ఇతి నియమః స్వారసిక్యా ప్రవృత్యా || ౧౫౧ ||
|| ఇతి శబ్దనిత్యత్వాధికరణమ్ ||
