பகவத்ராமாநுஜவிரசிதம்

ஶ்ரீமத்கீதாபாஷ்யம்

சதுர்தோऽத்யாய:

த்ருதீயேऽத்யாயே  ப்ரக்ருதிஸம்ஸ்ருஷ்டஸ்ய முமுக்ஷோ: ஸஹஸா ஜ்ஞாநயோகேऽநதிகாராத்கர்மயோக ஏவ கார்ய:, ஜ்ஞாநயோகாதிகாரிணோऽப்யகர்த்ருத்வாநுஸந்தாநபூர்வககர்மயோக ஏவ ஶ்ரேயாநிதி  ஸஹேதுகமுக்தம் ஶிஷ்டதயா வ்யபதேஶ்யஸ்ய து விஶேஷத: கர்மயோக ஏவ கார்ய இதி சோக்தம் । சதுர்தேநேதாநீம்  அஸ்யைவ கர்மயோகஸ்ய நிகிலஜகதுத்தரணாய மந்வந்தராதாவேவோபதிஷ்டதயா கர்தவ்யதாம் த்ரடயித்வா அந்தர்கதஜ்ஞாநதயாஸ்யைவ ஜ்ஞாநயோகாகரதாம் ப்ரதர்ஶ்ய, கர்மயோகஸ்வரூபம், தத்பேதா:, கர்மயோகே ஜ்ஞாநாம்ஶஸ்யைவ ப்ராதாந்யம் சோச்யதே । ப்ரஸங்காச்ச பகவதவதாரயாதாத்ம்யமுச்யதே ।

ஶ்ரீபகவாநுவாச இமம் விவஸ்வதே யோகம் ப்ரோக்தவாநஹமவ்யயம்  ।

விவஸ்வாந்மநவே ப்ராஹ மநுரீக்ஷவாகவேऽப்ரவீத்          ।। ௧ ।।

ஏவம் பரம்பராப்ராப்தமிமம் ராஜர்ஷயோऽவிது:  ।

ஸ காலேநேஹ மஹதா யோகோ நஷ்ட: பரந்தப                 ।। ௨ ।।

ஸ ஏவாயம் மயா தேऽத்ய யோக: ப்ரோக்த: புராதந: ।

பக்தோऽஸ்தி மே ஸகா சேதி ரஹஸ்யம் ஹ்யேததுத்தமம்            ।। ௩ ।।

யோऽயம் தவோதிதோ யோக: ஸ கேவலம் யுத்தப்ரோத்ஸாஹநாயேதாநீமுதித இதி ந மந்தவ்யம் । மந்வந்தராதாவேவ நிகிலஜகதுத்தரணாய பரமபுருஷார்தலக்ஷணமோக்ஷஸாதநதயா இமம் யோகமஹமேவ விவஸ்வதே ப்ரோக்தவாந், விவஸ்வாம்ஶ்ச மநவே, மநுரிக்ஷ்வகவே । இத்யேவம் ஸம்ப்ரதாயபரம்பரயா ப்ராப்தமிமம் யோகம் பூர்வே ராஜர்ஷயோऽவிது: । ஸ மஹதா காலேந தத்தச்ச்ரோத்ருபுத்திமாந்த்யாத்விநஷ்டப்ராயோऽபூத் । ஸ ஏவாயமஸ்கலித-ஸ்வரூப: புராதநோ யோக: ஸக்யேநாதிமாத்ரபக்த்யா ச மாமேவ ப்ரபந்நாய தே மயா ப்ரோக்த:  ஸபரிகரஸ்ஸவிஸ்தரம் உக்த இத்யர்த: । மதந்யேந கேநாபி ஜ்ஞாதும் வக்தும் சாஶக்யம், யத இதம் வேதாந்தோதிதமுத்தமம் ரஹஸ்யம் ஜ்ஞாநம்।।௧-௨-௩।।

அஸ்மிந் ப்ரஸங்கே பகவதவதாரயாதாத்ம்யம் யதாவஜ்ஜ்ஞாதுமர்ஜுந உவாச –

அர்ஜுந உவாச

அவரம் பவதோ ஜந்ம பரம் ஜந்ம விவஸ்வத:  ।

கதமேதத்விஜாநீயாம் த்வமாதௌ ப்ரோக்தவாநிதி               ।। ௪ ।।

காலஸங்க்யயா அவரமஸ்மஜ்ஜந்மஸமகாலம் ஹி பவதோ ஜந்ம । விவஸ்வதஶ்ச ஜந்ம காலஸங்க்யயா பரம்  அஷ்டாவிம்ஶதிசதுர்யுகஸங்க்யாஸங்க்யாதம் । த்வமேவாதௌ ப்ரோக்தவாநிதி கதமேததஸம்பாவநீயம் யதார்தம் ஜாநீயாம் ? நநு ஜந்மாந்தரேணாபி வக்தும் ஶக்யம், ஜந்மாந்தரக்ருதஸ்ய மஹதாம் ஸ்ம்ருதிஶ்ச யுஜ்யத இதி நாத்ர கஶ்சித்விரோத: । ந சாஸௌ வக்தாரமேநம் வஸுதேவதநயம் ஸர்வேஶ்வரம் ந ஜாநாதி, யத ஏவம் வக்ஷ்யதி, பரம் ப்ரஹ்ம பரம் தாம பவித்ரம் பரமம் பவாந் । புருஷம் ஶாஶ்வதம் திவ்யமாதிதேவமஜம் விபும் ।। ஆஹுஸ்த்வாம்ருஷயஸ்ஸர்வே தேவர்ஷிர்நாரதஸ்ததா । அஸிதோ தேவலோ வ்யாஸ: ஸ்வயம் சைவ ப்ரவீஷி மே (ப.கீ.௧௦.௧௨,௧௩) இதி । யுதிஷ்டிரராஜஸூயாதிஷு பீஷ்மாதிப்யஶ்சாஸக்ருச்ச்ருதம், க்ருஷ்ண ஏவ ஹி லோகாநாமுத்பத்திரபி சாப்யய:। க்ருஷ்ணஸ்ய ஹி க்ருதே பூதமிதம் விஶ்வம் சராசரம் (பா.ஸ.௩௮.௨௬) இத்யேவமாதிஷு । க்ருஷ்ணஸ்ய ஹி க்ருதே இதி, க்ருஷ்ணஸ்ய ஶேஷபூதமிதம் க்ருத்ஸ்நம் ஜகதித்யர்த: ।। அத்ரோச்யதே ஜாநாத்யேவாயம் பகவந்தம் வஸுதேவஸூநம் பார்த: । ஜாநதோऽப்யஜாநத இவ ப்ருச்சதோऽயமாஶய:  நிகிலஹேயப்ரத்யநீககல்யாணைகதாநஸ்ய ஸர்வேஶ்வரஸ்ய ஸர்வஜ்ஞஸ்ய ஸத்யஸங்கல்பஸ்யாவாப்தஸமஸ்தகாமஸ்ய கர்மபரவஶதேவ-மநுஷ்யாதிஸஜாதீயம் ஜந்ம கிமிந்த்ரஜாலாதிவந்மித்யா, உத ஸத்யம்? ஸத்யத்வே ச கதம் ஜந்மப்ரகார:? கிமாத்மகோऽயம் தேஹ:? கஶ்ச ஜந்மஹேது:? கதா ச ஜந்ம? கிமர்தம் ச ஜந்மேதி । பரிஹாரப்ரகாரேண ப்ரஶ்நார்தோ விஜ்ஞாயதே ।। ௪ ।।

ஶ்ரீபகவாநுவாச

பஹூநி மே வ்யதீதாநி ஜந்மாநி தவ சார்ஜுந  ।

தாந்யஹம் வேத ஸர்வாணி ந த்வம் வேத்த பரந்தப          ।। ௫ ।।

அநேந ஜந்மநஸ்ஸத்யத்வமுக்தம், பஹூநி மே வ்யதீதாநி ஜந்மாநீதி வசநாத், தவ சேதி த்ருஷ்டாந்ததயோபாதாநாச்ச ।। ௫ ।।

அவதாரப்ரகாரம், தேஹயாதாத்ம்யம், ஜந்மஹேதும் சாஹ –

அஜோऽபி ஸநவ்யயாத்மா பூதாநாமீஶ்வரோऽபி ஸந்  ।

ப்ரக்ருதிம் ஸ்வாமதிஷ்டாய ஸம்பவாம்யாத்மமாயயா         ।। ௬ ।।

அஜத்வாவ்யயத்வஸர்வேஶ்வரத்வாதி ஸர்வம் பாரமேஶ்வரம் ப்ரகாரமஜஹதேவ ஸ்வாம் ப்ரக்ருதிமதிஷ்டாய ஆத்மமாயயா ஸம்பவாமி । ப்ரக்ருதி:  ஸ்வபாவ: ஸ்வமேவ ஸ்வபாவமதிஷ்டாய ஸ்வேநைவ ரூபேண ஸ்வேச்சயா ஸம்பவாமீத்யர்த: । ஸ்வஸ்வரூபம் ஹி, ஆதித்யவர்ணம் தமஸ: பரஸ்தாத் (பு), க்ஷயந்தமஸ்ய ரஜஸ: பராகே (ஸா.உ.௧௭.௨.௪.௨), ய ஏஷோऽந்தராதித்யே ஹிரண்யமய: புருஷ: (சா.உ.௧.௬.௬), தஸ்மிந்நயம் புருஷோ மநோமய: அம்ருதோ ஹிரண்மய: (தை.உ.ஶீ.௬.௧), ஸர்வே நிமேஷா ஜஜ்ஞிரே வித்யுத: புருஷாததி (நா.௬.௧.௮), பாரூபஸ்ஸத்யஸங்கல்ப ஆகாஶாத்மா ஸர்வகாமா ஸர்வகாமஸ்ஸர்வகந்தஸ்ஸர்வரஸ: (சா.௩.௧௪.௨), மாஹாரஜநம் வாஸ: (ப்ரு.௪.௩.௬)  இத்யாதிஶ்ருதிஸித்தம் । ஆத்மமாயயா  ஆத்மீயயா மாயயா । மாயா வயுநம் ஜ்ஞாநம் இதி ஜ்ஞாநபர்யாயோऽத்ர மாயாஶப்த: । ததா சாபியுக்தப்ரயோக:, மாயயா ஸததம் வேத்தி ப்ராணிநாம் ச ஶுபாஶுபம் இதி । ஆத்மீயேந ஜ்ஞாநேந ஆத்மஸங்கல்பேநேத்யர்த: । அதோऽபஹதபாப்மத்வாதிஸமஸ்தகல்யாணகுணாத்மகத்வம் ஸர்வமைஶம் ஸ்வபாவமஜஹத்ஸ்வமேவ ரூபம் தேவமநுஷ்யாதிஸஜாதீயஸம்ஸ்தாநம் குர்வநாத்மஸங்கல்பேந தேவாதிரூப: ஸம்பவாமி । ததிதமாஹ, அஜாயமாநோ பஹுதா விஜாயதே (உ.நா) இதி ஶ்ருதி: । இதரபுருஷஸாதாரணம் ஜந்ம அகுர்வந் தேவாதிரூபேண ஸ்வஸங்கல்பேநோக்தப்ரக்ரியயா ஜாயத இத்யர்த: । பஹூநி மே வ்யதீதாநி ஜந்மாநி தவ சார்ஜுந। தாந்யஹம் வேத ஸர்வாணி, ததாத்மாநம் ஸ்ருஜாம்யஹம், ஜந்ம கர்ம ச மே திவ்யமேவம் யோ வேத்தி தத்த்வத: இதி பூர்வாபராவிரோதாச்ச ।। ௬ ।।

ஜந்மகாலமாஹ –

யதா யதா ஹி தர்மஸ்ய க்லாநிர்பவதி பாரத  ।

அப்யுத்தாநமதர்மஸ்ய ததாத்மாநம் ஸ்ருஜாம்யஹம்  ।। ௭ ।।

ந காலநியமோऽஸ்மத்ஸம்பவஸ்ய । யதா யதா ஹி தர்மஸ்ய வேதோதிதஸ்ய சாதுர்வர்ண்யசாதுராஶ்ரம்ய-வ்யவஸ்தயாவஸ்திதஸ்ய கர்தவ்யயஸ்ய க்லாநிர்பவதி, யதா யதா ச தத்விபர்யயஸ்யாதர்மஸ்யாப்யுத்தாநம் ததாஹமேவ ஸ்வஸங்கல்பேநோக்தப்ரகாரேணாத்மாநம் ஸ்ருஜாமி ।। ௭ ।। ஜந்மந: ப்ரயோஜநமாஹ –

பரித்ராணாய ஸாதூநாம் விநாஶாய ச துஷ்க்ருதாம்  ।

தர்மஸம்ஸ்தாபநார்தாய ஸம்பவாமி யுகே யுகே             ।। ௮ ।।

ஸாதவ: உக்தலக்ஷணதர்மஶீலா: வைஷ்ணவாக்ரேஸரா மத்ஸமாஶ்ரயணே ப்ரவ்ருத்தா மந்நாமகர்மஸ்வரூபாணாம் வாங்மநஸாகோசரதயா மத்தர்ஶநேந விநா ஸ்வாத்மதாரணபோஷணாதிக்மலபமாநா: க்ஷணமாத்ரகாலம் கல்பஸஹஸ்ரம் மந்வாநா: ப்ரதிஶிதிலஸர்வகாத்ரா பவேயுரிதி மத்ஸ்வரூபசேஷ்டிதாவலோகநாலாபாதிதாநேந தேஷாம் பரித்ராணாய தத்விபரீதாநாம் விநாஶாய ச க்ஷீணஸ்ய வைதிகஸ்ய தர்மஸ்ய மதாராதநரூபஸ்யாராத்யஸ்வரூபப்ரதர்ஶநேந ஸ்தாபநாய ச தேவமநுஷ்யாதிரூபேண யுகே யுகே ஸம்பவாமி ।க்ருதத்ரேதாதியுகவிஶேஷநியமோऽபி நாஸ்தீத்யர்த: ।।௮।।

ஜந்ம கர்மம் ச மே திவ்யமேவம் யோ வேத்தி தத்த்வத:  ।

த்யக்த்வா தேஹம் புநர்ஜந்ம நைதி மாமேதி ஸோऽர்ஜுந       ।। ௯ ।।

ஏவம் கர்மமூலஹேயத்ரிகுணப்ரக்ருதிஸம்ஸர்கரூபஜந்மரஹிதஸ்ய ஸர்வேஸ்வரத்வஸார்வஜ்ஞ்யஸத்யஸங்கல்பத்வாதி-ஸமஸ்தகல்யாணகுணோபேதஸ்ய ஸாதுபரித்ராணமத்ஸமாஶ்ரயணைகப்ரயோஜநம் திவ்யம்  அப்ராக்ருதம் மதஸாதாரணம் மம ஜந்ம சேஷ்டிதம் ச தத்த்வதோ யோ வேத்தி, ஸ வர்தமாநம் தேஹம் பரித்யஜ்ய புநர்ஜந்ம நைதி, மாமேவ ப்ராப்நோதி ।  மதீயதிவ்யஜந்மசேஷ்டிதயாதாத்ம்யவிஜ்ஞாநேந வித்வஸ்தஸமஸ்தமத்ஸமாஶ்ர்யணவிரோதிபாப: அஸ்மிந்நேவ ஜந்மநி யதோதிதப்ரகாரேண மாமாஶ்ரித்ய மதேகப்ரியோ மதேகசித்தோ மாமேவ ப்ராப்நோதி ।। ௯ ।। ததாஹ –

வீதராகபயக்ரோதா மந்மயா மாமுபாஶ்ரிதா:  ।

பஹவோ ஜ்ஞாநதபஸா பூதா மத்பாவநாகதா:            ।। ௧௦ ।।

மதீயஜந்மகர்மதத்த்வஜ்ஞாநாக்யேந தபஸா பூதா பஹவ ஏவம் ஸம்வ்ருத்தா: । ததா ச ஶ்ருதி:, தஸ்ய தீரா: பரிஜாநந்தி யோநிம் (உ.நா) இதி । தீரா:  தீமதாமக்ரேஸரா ஏவம் தஸ்ய ஜந்மப்ரகாரம் ஜாநந்தீத்யர்த:।௧௦।

யே யதா மாம் ப்ரபத்யந்தே தாம்ஸ்ததைவ பஜாம்யஹம்  ।

மம வர்த்மாநுவர்தந்தே மநுஷ்யா: பார்த ஸர்வஶ:    ।। ௧௧ ।।

ந கேவலம் தேவமநுஷ்யாதிரூபேணாவதீர்ய மத்ஸமாஶ்ரயணாபேக்ஷாணாம் பரித்ராணம் கரோமி, அபி து யே மத்ஸமாஶ்ரயணாபேக்ஷா யதா  யேந ப்ரகாரேண ஸ்வாபேக்ஷாநுரூபம் மாம் ஸம்கல்ப்ய ப்ரபத்யந்தே  ஸமாஶ்ரயந்தே தாந் ப்ரதி ததைவ தந்மநீஷிதப்ரகாரேண பஜாமி  மாம் தர்ஶயாமி । கிமத்ர பஹுநா, ஸர்வே மநுஷ்யா: மதநுவர்தநைகமநோரதா மம வர்த்ம  மத்ஸ்வபாவம் ஸர்வம் யோகிநாம் வாங்மநஸாகோசரமபி ஸ்வகீயாஇஶ்சக்ஷுராதிகரணை: ஸர்வஶ: ஸ்வாபேக்ஷிதை: ஸர்வப்ரகாரைரநுபூயாநுவர்த்ந்தே ।। ௧௧ ।।

இதாநீம் ப்ராஸங்கிகம் பரிஸமாப்ய ப்ரக்ருதஸ்ய கர்மயோகஸ்ய ஜ்ஞாநாகாரதாப்ரகாரம் வக்தும் ததாவிதகர்மயோகாதிகாரிணோ துர்லபத்வமாஹ –

காங்க்ஷந்த: கர்மணாம் ஸித்திம் யஜந்த இஹ தேவதா:  ।

க்ஷிப்ரம் ஹி மாநுஷே லோகே ஸித்திர்பவதி கர்மஜா ।। ௧௨ ।।

ஸர்வ ஏவ புருஷா: கர்மணாம் பலம் காங்க்ஷமாணா: இந்த்ராதிதேவதாமாத்ரம் யஜந்தே  ஆராதயந்தி, ந து கஶ்சிதநபிஸம்ஹிதபல: இந்த்ராதிதேவதாத்மபூதம் ஸர்வயஜ்ஞாநாம் போக்தாரம் மாம் யஜதே । குத ஏதத்? யத: க்ஷிப்ரமஸ்மிந்நேவ மாநுஷே லோகே கர்மஜா புத்ரபஶ்வந்நாத்ய்ஸித்திர்பவதி । மநுஷ்யலோகஶப்த: ஸ்வர்காதீநாமபி ப்ரதர்ஶநார்த: । ஸர்வமேவ லௌகிகா: புருஷா அக்ஷீணாநாதிகாலப்ரவ்ருத்தாநந்தபாபஸம்சயதயா அவிவேகிந: க்ஷிப்ரபலாகாங்க்ஷிண: புத்ரப_ாந்நாத்யஸ்வர்காத்யர்ததயா ஸர்வாணி கர்மாணீந்த்ராதிதேவதாராதநமாத்ராணி குர்வதே ந து கஶ்சித்ஸம்ஸாரோத்விக்நஹ்ருதயோ முமுக்ஷு: உக்தலக்ஷணம் கர்மயோகம் மதாராதநபூதமாரபத இத்யர்த: ।। ௧௨ ।।

யதோக்தகர்மயோகாரம்பவிரோதிபாபக்ஷயஹேதுமாஹ –

சாதுர்வர்ண்யம் மயா ஸ்ருஷ்டம் குணகர்மவிபாகஶ:  ।

தஸ்ய கர்தாரமபி மாம் வித்த்யகர்தாரமவ்யயம்  ।। ௧௩ ।।

சாதுர்வர்ண்யப்ரமுகம் ப்ரஹ்மாதிஸ்தம்பபர்யந்தம் க்ருத்ஸ்நம் ஜகத்ஸத்த்வாதிகுணவிபாகேந ததநுகுணஶமாதிகர்மவிபாகேந ச விபக்தம் மயா ஸ்ருஷ்டம் । ஸ்ருஷ்டிக்ரஹணம் ப்ரதர்ஶநார்தம் । மயைவ ரக்ஷ்யந்தே, மயைவ சோபஸம்ஹ்ரியதே । தஸ்ய  விசித்ரஸ்ருஷ்த்யாதே: கர்தாரமப்யகர்தாரம் மாம் வித்தி ।। ௧௩ ।। கதமித்யத்ராஹ –

ந மாம் கர்மாணி லிம்பந்தி ந மே கர்மபலே ஸ்ப்ருஹா  ।

இதி மாம் யோऽபிஜாநாதி கர்மபிர்ந ஸ பத்யதே        ।। ௧௪ ।।

யத இமாநி விசித்ரஸ்ருஷ்ட்யாதீநி கர்மாணி மாம் ந லிம்பந்தி  ந மாம் ஸம்பத்நந்தி । ந மத்ப்ரயுக்தாநி தாநி தேவமநுஷ்யாதிவைசித்ர்யாணி । ஸ்ருஜ்யாநாம் புண்யபாபரூபகர்மவிஶேஷப்ரயுக்தாநீத்யர்த: । அத: ப்ராப்தாப்ராப்தவிவேகேந விசித்ரஸ்ருஷ்ட்யாதேர்நாஹம் கர்தா யதஶ்ச ஸ்ருஷ்டா: க்ஷேத்ரஜ்ஞா: ஸ்ருஷ்டிலப்தகரணகலேபரா: ஸ்ருஷ்டிலப்தம் போக்யஜாதம் பலஸங்காதிஹேதுஸ்வகர்மாநுகுணம் புங்ஜதே ஸ்ருஷ்ட்யாத்கர்மபலே ச தேஷாமேவ ஸ்ப்ருஹேதி நே மே ஸ்ப்ருஹா । ததாஹ ஸூத்ரகார:  வைஷம்யநைர்க்ருண்யே ந ஸாபேக்ஷத்வாதிதி । ததா ச பகவாந் பராஶர:  நிமித்தமாத்ரமேவாஸௌ ஸ்ருஜ்யாநாம் ஸர்ககர்மணி । ப்ரதாநகாரணீபூதா யதோ வை ஸ்ருஜ்யஶக்தய: ।। நிமித்தமாத்ரம் முக்த்வேதம் நாந்யத்கிம்சிதபேக்ஷதே। நீயதே தபதாம் ஶ்ரேஷ்ட ஸ்வஶக்த்யா வஸ்து வஸ்துதாம் ।।  (வி.பு.௧.௪.௫௧,௫௨) இதி  । ஸ்ருஜ்யாநாம் தேவாதீநாம் க்ஷேத்ரஜ்ஞாநாம் ஸ்ருஷ்டே: காரணமாத்ரமேவாயம் பரமபுருஷ: தேவாதிவைசித்ர்யே து ப்ரதாநகாரணம் ஸ்ருஜ்யபூதக்ஷேத்ரஜ்ஞாநாம் ப்ராசீநகர்மஶக்தய ஏவ। அதோ நிமித்தமாத்ரம் முக்த்வா  ஸ்ருஷ்டே: கர்தாரம் பரமபுருஷம் முக்த்வா இதம் க்ஷேத்ரஜ்ஞவஸ்து தேவாதிவிசித்ரபாவே நாந்யதபேக்ஷதே ஸ்வகதப்ராசீநகர்மஶக்த்யா ஏவ ஹி தேவாதிவஸ்துபாவம் நீயத இத்யர்த: । ஏவமுக்தேந ப்ரகாரேண ஸ்ருஷ்த்யாதே: கர்தாரமப்யகர்தாரம் ஸ்ருஷ்ட்யாதிகர்மபலஸங்கரஹிதம் ச யோ மாமபிஜாநாதி, ஸ கர்மயோகாரம்பவிரோதிபி: பலஸங்காதிஹேதுபி: ப்ராசீநகர்மபிர்ந ஸம்பத்யதே । முச்யத இத்யர்த: ।। ௧௪ ।।

ஏவம் ஜ்ஞாத்வா க்ருதம் கர்ம பூர்வைரபி முமுக்ஷுபி:  ।

குரு கர்மைவ தஸ்மாத்த்வம் பூர்வை: பூர்வதரம் க்ருதம்           ।। ௧௫ ।।

ஏவம் மாம் ஜ்ஞாத்வா விமுக்தபாபை: பூர்வைரபி முமுக்ஷுபிருக்தலக்ஷணம் கர்ம க்ருதம் । தஸ்மாத்த்வமுக்தப்ரகாரமத்விஷயஜ்ஞாந-விதூதபாப: பூர்வைர்விவஸ்வந்மந்வாதிபி: க்ருதம் பூர்வதரம்  புராதநம் ததாநீமேவ மயோக்தம் வக்ஷ்யமாணாகாரம் கர்வைவ குரு ।। ௧௫ ।।

வக்ஷ்யமாணஸ்ய கர்மணோ துர்ஜ்ஞாநதாமாஹ –

கிம் கர்ம கிமகர்மேதி கவயோऽப்யத்ர மோஹிதா:  ।

தத்தே கர்ம ப்ரவக்ஷ்யாமி யஜ்ஜ்ஞாத்வா மோக்ஷ்யஸேऽஶுபாத்     ।। ௧௬ ।।

முமுக்ஷுணாநுஷ்டேயம் கர்ம கிம்ரூபம், அகர்ம ச கிம் । அகர்மேதி கர்துராத்மநோ யாதாத்ம்யஜ்ஞாநமுச்யதே அநுஷ்டேயம் கர்ம ததந்தர்கதம் ஜ்ஞாநம் ச கிம்ரூபமித்யுபயத்ர கவய:  வித்வாம்ஸோऽபி மோஹிதா:  யதாவந்ந ஜாநந்தி। ஏவமந்தர்கதஜ்ஞாநம் யத்கர்ம, தத்தே ப்ரவக்ஷ்யாமி, யஜ்ஜ்ஞாத்வாநுஷ்டாய அஶுபாத் ஸம்ஸாரபந்தாந்மோக்ஷ்யஸே । கர்தவ்யகர்மஜ்ஞாநம் ஹ்யநுஷ்டாநபலம் ।।௧௬।।

குதோऽஸ்ய துர்ஜ்ஞாநதேத்யாஹ –

கர்மணோ ஹ்யபி போத்தவ்யம் போத்தவ்யம் ச விகர்மண:  ।

அகர்மணஶ்ச போத்தவ்யம் கஹநா கர்மணோ கதி:  ।। ௧௭ ।।

யஸ்மாந்மோக்ஷஸாதநபூதே கர்மஸ்வரூபே போத்தவ்யமஸ்தி விகர்மணி ச । நித்யநைமித்திககாம்யரூபேண, தத்ஸாதநத்ரவ்யார்ஜநாத்யாகாரேண ச விவிததாபந்நம் கர்ம விகர்ம । அகர்மணி  ஜ்ஞாநே ச போத்தவ்யமஸ்தி । கஹநா  துர்விஜ்ஞாநா முமுக்ஷோ: கர்மணோ கதி: ।। ௧௭ ।।

விகர்மணி போத்தவ்யம் நித்யநைமித்திககாம்யத்ரவ்யார்ஜநாதௌ கர்மணி பலபேதக்ருதம் வைவித்யம் பரித்யஜ்ய மோக்ஷைகபலதயைகஶாஸ்த்ரார்தத்வாநுஸந்தாநம் । ததேதத்‘வ்யவஸாயாத்மிகா புத்திரேகா‘ இத்யத்ரைவோக்தமிதி நேஹ ப்ரபஞ்ச்யதே । கர்மாகர்மணோர்போத்தவ்யமாஹ –

கர்மண்யகர்ம ய: பஶ்யேதகர்மணி ச கர்ம ய:  ।

ஸ புத்திமாந்மநுஷ்யேஷு ஸ யுக்த: க்ருத்ஸ்நகர்மக்ருத் ।। ௧௮ ।।

அகர்மஶப்தேநாத்ர கர்மேதராத்ப்ரஸ்துதமாத்மஜ்ஞாநமுச்யதே । கர்மணி க்ரியமாண ஏவாத்மஜ்ஞாநம் ய: பஶ்யேத், அகர்மணி சாத்மஜ்ஞாநே வர்தமாந ஏவ ய: கர்ம பஶ்யேத் । கிமுக்தம் பவதி? க்ரியமாணமேவ கர்ம ஆத்மயாதாத்ம்யாநுஸந்தாநேந ஜ்ஞாநாகாரம் ய: பஶ்யேத், தச்ச ஜ்ஞாநம் கர்மயோகாந்தரகததயா கர்மாகாரம் ய: பஶ்யேதித்யுக்தம் பவதி । க்ரியமாணே ஹி கர்மணி கர்த்ருபூதாத்மயாதாத்ம்யாநுஸந்தாநே ஸதி ததுபயம் ஸம்பந்நம் பவதி। ஏவமாத்மயாதாத்ம்யாநுஸந்தாநாந்தர்கர்பம் கர்ம ய: பஶ்யேத், ஸ புத்திமாந்  க்ருத்ஸ்நஶாஸ்த்ரார்தவித்,மநுஷ்யேஷு ஸ யுக்த:  மோக்ஷாயார்ஹா:, ஸ ஏவ க்ருத்ஸ்நகர்மக்ருத்க்ருத்ஸ்நஶாஸ்த்ரார்தக்ருத் ।।௧௮।।

ப்ரத்யக்ஷேண க்ரியமாணஸ்ய கர்மணோ ஜ்ஞநாகாரதா கதமுபபத்யத இத்யத்ராஹ –

யஸ்ய ஸர்வே ஸமாரம்பா: காமஸம்கல்பவர்ஜிதா:  ।

ஜ்ஞாநாக்நிதக்தகர்மாணம் தமாஹு: பண்டிதம் புதா:  ।। ௧௯ ।।

யஸ்ய முமுக்ஷோ: ஸர்வே த்ரவ்யார்ஜநாதிலௌகிககர்மபூர்வகநித்யநைமித்திககாம்யரூபகர்மஸமாரம்பா: காமார்ஜிதா: பலஸங்கரஹிதா: । ஸங்கல்பவர்ஜிதாஶ்ச । ப்ரக்ருத்யா தத்குணைஶ்சாத்மாநமேகீக்ருத்யாநுஸந்தாநம் ஸங்கல்ப: ப்ரக்ருதிவியுக்தாத்மஸ்வரூபாநுஸந்தாநயுக்ததயா தத்ரஹிதா: । தமேவம் கர்ம குர்வாணம் பண்டிதம் கர்மாந்தர்கதாத்மயாதாத்ம்யஜ்ஞாநாக்நிநா தக்தப்ராசீநகர்மாணமாஹுஸ்தத்த்வஜ்ஞா: । அத: கர்மணோ ஜ்ஞாநாகாரத்வமுபபத்யதே ।। ௧௯ ।।

ஏததேவ விவ்ருணோதி –

த்யக்த்வா கர்மபலாஸங்கம் நித்யத்ருப்தோ நிராஶ்ரய:  ।

கர்மண்யபிப்ரவ்ருத்தோऽபி நைவ கிம்சித்கரோதி ஸ:  ।। ௨௦ ।।

கர்மபலஸங்கம் த்யக்த்வா நித்யத்ருப்த:  நித்யே ஸ்வாத்ம்ந்யேவ த்ருப்த:, நிராஶ்ரய:  அஸ்திரப்ரக்ருதௌ ஆஶ்ரயபுத்திரஹிதோ ய: கர்மாணி கரோதி, ஸ கர்மண்யாபிமுக்யேந ப்ரவ்ருத்தோऽபி நைவ கிம்சித்கர்ம கரோதி  கர்மாபதேஶேந ஜ்ஞாநாப்யாஸமேவ கரோதீத்யர்த: ।। ௨௦ ।। புநரபி கர்மணோ ஜ்ஞாநாகாரதைவ விஶோத்யதே –

நிராஶீர்யதசித்தாத்மா த்யக்தஸர்வபரிக்ரஹ:  ।

ஶாரீரம் கேவலம் கர்ம குர்வந்நாப்நோதி கில்பிஷம்  ।। ௨௧ ।।

நிராஶீ:  நிர்கதபலாபிஸந்தி: யதசித்தாத்மா  யதசித்தமநா: த்யக்தஸர்வபரிக்ரஹ:  ஆத்மைக-ப்ரயோஜநதயா ப்ரக்ருதிப்ராக்ருதவஸ்துநி மமதாரஹித:, யாவஜ்ஜீவம் கேவலம் ஶாரீரமேவ கர்ம குர்வந் கில்பிஷம்  ஸம்ஸாரம் நாப்நோதி ஜ்ஞாநநிஷ்டாவ்யவதாநரஹிதகேவலகர்மயோகேநைவம்ரூபேணாத்மாநம் பஶ்யதீத்யர்த: ।।௨௧।।

யத்ருச்சாலாபஸம்துஷ்டோ த்வந்த்வாதீதோ விமத்ஸர:  ।

ஸம: ஸித்தாவஸித்தௌ ச க்ருத்வாபி ந நிபத்யதே  ।। ௨௨ ।।

யத்ருச்சோபநதஶரீரதாரணஹேதுவஸ்துஸந்துஷ்ட:, த்வந்த்வாதீத:  யாவத்ஸாதநஸமாப்த்யவர்ஜநீய-ஶீதோஷ்ணாதிஸஹ:, விமத்ஸர:  அநிஷ்டோபநிபாதஹேதுபூதஸ்வகர்மநிரூபணேந பரேஷு விகதமத்ஸர:, ஸமஸ்ஸித்தாவஸித்தௌ ச  யுத்தாதிகர்மஸு ஜயாதிஸித்த்யஸித்த்யோ: ஸமசித்த:, கர்மைவ க்ருத்வாபி  ஜ்ஞாநநிஷ்டாம் விநாபி ந நிபத்யதே  ந ஸம்ஸாரம் ப்ரதிபத்யதே ।।௨௨।।

கதஸங்கஸ்ய முக்தஸ்ய ஜ்ஞாநாவஸ்திதசேதஸ:  ।

யஜ்ஞாயாசரத: கர்ம ஸமக்ரம் ப்ரவிலீயதே              ।। ௨௩ ।।

ஆத்மவிஷயஜ்ஞாநாவஸ்திதமநஸ்த்வேந நிர்கதததிதரஸங்கஸ்ய தத ஏவ நிகிலபரிக்ரஹ-விநிர்முக்தஸ்ய உக்தலக்ஷணயஜ்ஞாதிகர்மநிர்வ்ருத்தயே வர்தமாநஸ்ய புருஷஸ்ய பந்தஹேதுபூதம் ப்ராசீநம் கர்ம ஸமக்ரம் ப்ரவிலீயதே – நிஶ்ஶேஷம் க்ஷீயதே ।।௨௩।।

ப்ரக்ருதிவியுக்தாத்மஸ்வரூபாநுஸந்தாநயுக்ததயா கர்மணோ ஜ்ஞாநாகாரத்வமுக்தம் இதாநீம் ஸர்வஸ்ய ஸபரிகரஸ்ய கர்மண: பரப்ரஹ்மபூதபரமபுருஷாத்மகத்வாநுஸந்தாநயுக்ததயா ஜ்ஞாநாகாரத்வமாஹ –

ப்ரஹ்மார்பணம் ப்ரஹ்ம ஹவிர்ப்ரஹ்மாக்நௌ ப்ரஹ்மணா ஹுதம்  ।

ப்ரஹ்மைவ தேந கந்தவ்யம் ப்ரஹ்மகர்மஸமாதிநா           ।। ௨௪ ।।

ப்ரஹ்மார்பணமிதி ஹவிர்விஶேஷ்யதே । அர்ப்யதேऽநேநேத்யர்பணம் ஸ்ருகாதி । தத்ப்ரஹ்மகார்யத்வாத்ப்ரஹ்ம । ப்ரஹ்ம யஸ்ய ஹவிஷோऽர்பணம் தத்ப்ரஹ்மார்பணம், ப்ரஹ்ம ஹவி: ப்ரஹ்மார்பணம் ஹவி: । ஸ்வயம் ச ப்ரஹ்மபூதம், ப்ரஹ்மாக்நௌ  ப்ரஹ்மபூதே அக்நௌ ப்ரஹ்மணா கர்த்ரா ஹுதமிதி ஸர்வம் கர்ம ப்ரஹ்மாத்மகதயா ப்ரஹ்மமயமிதி ய: ஸமாதத்தே, ஸ ப்ரஹ்மகர்மஸமாதி:, தேந ப்ரஹ்மகர்மஸமாதிநா ப்ரஹ்மைவ கந்தவ்யம்  ப்ரஹ்மாத்மகதயா ப்ரஹ்மபூதமாத்மஸ்வரூபம் கந்தவ்யம் । முமுக்ஷுணா க்ரியமாணம் கர்ம பரப்ரஹ்மாத்மகமேவேத்யநுஸந்தாநயுக்ததயா ஜ்ஞாநாகாரம் ஸாக்ஷாதாத்மாவலோகநஸாதநம் ந ஜ்ஞாநநிஷ்டாவ்யதாநேநேத்யர்த: ।। ௨௪ ।। ஏவம் கர்மணோ ஜ்ஞாநாகாரதாம் ப்ரதிபாத்ய கர்மயோகபேதாநாஹ –

தைவமேவாபரே யஜ்ஞம் யோகிந: பர்யுபாஸதே  ।

ப்ரஹ்மாக்நாவபரே யஜ்ஞம் யஜ்ஞேநைவோபஜுஹ்வதி  ।। ௨௫ ।।

தைவம்  தேவார்சநரூபம் யஜ்ஞமபரே கர்மயோகிந: பர்யுபாஸதே  ஸேவந்தே । தத்ரைவ நிஷ்டாம் குர்வந்தீத்யர்த: । அபரே ப்ரஹ்மாக்நௌ யஜ்ஞம் யஜ்ஞேநைவோபஜுஹ்வதி அத்ர யஜ்ஞஶப்தோ ஹவிஸ்ஸ்ருகாதியஜ்ஞஸாதநே வர்ததே ‘ப்ரஹ்மார்பணம் ப்ரஹ்ம ஹவி:‘ இதி ந்யாயேந யாகஹோமயோர் நிஷ்டாம் குர்வந்தி ।। ௨௫ ।।

ஶ்ரோத்ராதீநீந்த்ரியாண்யந்யே ஸம்யமாக்நிஷு ஜுஹ்வதி  ।

ஶப்தாதீந் விஷயாநந்யே இந்த்ரியாக்நிஷு ஜுஹ்வதி       ।। ௨௬ ।।

அந்யே ஶ்ரோத்ராதீநாமிந்த்ரியாணாம் ஸம்யமநே ப்ரயதந்தே । அந்யே யோகிந: இந்த்ரியாணாம் ஶப்தாதிப்ரவணதாநிவாரணே ப்ரயதந்தே ।। ௨௬ ।।

ஸர்வாணீந்த்ரியகர்மாணி ப்ராணகர்மாணி சாபரே  ।

ஆத்மஸம்யமயோகாக்நௌ ஜுஹ்வதி ஜ்ஞாநதீபிதே    ।। ௨௭ ।।

அந்யே ஜ்ஞாநதீபிதே மநஸ்ஸம்யநயோகாக்நௌ ஸர்வாணீந்த்ரியகர்மாணி ப்ராணகர்மாணி ச ஜுஹ்வதி । மநஸ இந்த்ரியப்ராணகர்மப்ர்வணதாநிவாரணே ப்ரயதந்த இத்யர்த: ।। ௨௭ ।।

த்ரவ்யயஜ்ஞாஸ்தபோயஜ்ஞா யோகயஜ்ஞாஸ்ததாபரே  ।

ஸ்வாத்யாயஜ்ஞாநயஜ்ஞாஶ்ச யதய: ஸம்ஶிதவ்ரதா:    ।। ௨௮ ।।

கேசித்கர்மயோகிநோ த்ரவ்யயஜ்ஞா: ந்யாயதோ த்ரவ்யாண்யுபாதாய தேவதார்சநே ப்ரயதந்தே, கேசிச்ச தாநேஷு, கேசிச்ச யாகேஷு, கேசிச்ச ஹோமேஷு । ஏதே ஸர்வே த்ரவ்யயஜ்ஞா: । கேசித்தபோயஜ்ஞா: க்ருச்ச்ரசாந்த்ராயணோபவாஸாதிஷு நிஷ்டாம் குர்வந்தி । யோகயஜ்ஞாஶ்சாபரே புண்யதீர்தபுண்யஸ்தாநப்ராப்திஷு நிஷ்டாம் குர்வந்தி । இஹ யோகஶப்த: கர்மநிஷ்டாபேதப்ரகரணாத்தத்விஷய: । கேசித்ஸ்வாத்யாயாப்யாஸபரா: । கேசித்ததர்தஜ்ஞாநாப்யாஸபரா: । யதய: யதநஶீலா:, ஸம்ஶிதவ்ரதா: த்ருடஸங்கல்பா: ।। ௨௮ ।।

அபாநே ஜுஹ்வதி ப்ராணம் ப்ராணேऽபாநம் ததாபரே  ।

ப்ராணாபாநகதீ ருத்த்வா ப்ராணாயாமபராயணா:     ।। ௨௯ ।।                                    அபரே நியதாஹாரா: ப்ராணாந் ப்ராணேஷு ஜுஹ்வதி  ।

அபரே கர்மயோகிந: ப்ராணாயாமேஷு நிஷ்டாம் குர்வந்தி । தே ச த்ரிவிதா: பூரகரேசககும்பகபேதேந அபாநே ஜுஹ்வதி ப்ராணமிதி பூரக:, ப்ராணேऽபாநமிதி ரேசக:, ப்ராணாபாநகதீ ருத்த்வா ….. ப்ராணாந் ப்ராணேஷு ஜுஹ்வதி இதி கும்பக: । ப்ராணாயாமபரேஷு த்ரிஷ்வப்யநுஷஜ்யதே நியதாஹாரா இதி ।।

ஸர்வேऽப்யேதே யஜ்ஞவிதோ யஜ்ஞக்ஷபிதகல்மஷா:            ।। ௩௦ ।।

யஜ்ஞஶிஷ்டாம்ருதபுஜோ யாந்தி ப்ரஹ்ம ஸநாதநம்  ।

தைவயஜ்ஞப்ரப்ருதிப்ராணாயாமபர்யந்தேஷு கர்மயோகபேதேஷு ஸ்வஸமீஹிதேஷு ப்ரவ்ருத்தா ஏதே ஸர்வே ஸஹ யஜ்ஞை: ப்ரஜா: ஸ்ருஷ்ட்வா (உ.௧௦) இத்யபிஹிதமஹாயஜ்ஞபூர்வகநித்யநைமித்திககர்மரூபயஜ்ஞவித: தந்நிஷ்டா: தத ஏவ க்ஷபிதகல்மஷா: யஜ்ஞஶிஷ்டாம்ருதேந ஶரீரதாரணம் குர்வந்த ஏவ கர்மயோக வ்யாப்ருதா: ஸநாதநம் ப்ரஹ்ம யாந்தி ।।

நாயம் லோகோऽஸ்த்யயஜ்ஞஸ்ய குதோऽந்ய: குருஸத்தம       ।। ௩௧ ।।

அயஜ்ஞஸ்ய மஹாயஜ்ஞாதிபூர்வகநித்யமைமித்திககர்மரஹிதஸ்ய நாயம் லோக: ந ப்ராக்ருதலோக:, ப்ராக்ருதலோகஸம்பந்திதர்மார்தகாமாக்ய: புருஷார்தோ ந ஸித்யதி । குத இதோऽந்யோ மோக்ஷாக்ய: புருஷார்த:? பரமபுருஷார்ததயா மோக்ஷஸ்ய ப்ரஸ்துதத்வாத்ததிதரபுருஷார்த: அயம் லோக: இதி நிர்திஶ்யதே । ஸ ஹி ப்ராக்ருத:।।௩௧।।

ஏவம் பஹுவிதா யஜ்ஞா விததா ப்ரஹ்மணோ முகே  । கர்மஜாந் வித்தி தாந் ஸர்வாநேவம் ஜ்ஞாத்வா விமோக்ஷ்யஸே ।।௩௨।।

ஏவம் ஹி பஹுப்ரகாரா: கர்மயோகா: ப்ரஹ்மணோ முகே விததா: ஆத்மயாதாத்ம்யாவாப்திஸாதநதயா ஸ்திதா: தாநுக்தலக்ஷணாநுக்தபேதாந் கர்மயோகாந் ஸர்வாந் கர்மஜாந் வித்தி அஹரஹரநுஷ்டீயமாநநித்யநைமித்திக-கர்மஜாந் வித்தி । ஏவம் ஜ்ஞாத்வா யதோக்தப்ரகாரேணாநுஷ்டாய மோக்ஷ்யஸே ।। ௩௨ ।।

அந்தர்கதஜ்ஞாநதயா கர்மணோ ஜ்ஞாநாகாரத்வமுக்தம் தத்ராந்தர்கதஜ்ஞாநே கர்மணி ஜ்ஞாநாம்ஶஸ்யைவ ப்ராதாந்யமாஹ-

ஶ்ரேயாந் த்ரவ்யமயாத்யஜ்ஞாஜ்ஜ்ஞாநயஜ்ஞ: பரந்தப  ।

ஸர்வம் கர்மாகிலம் பார்த ஜ்ஞாநே பரிஸமாப்யதே           ।। ௩௩ ।।

உபயாகாரே கர்மணி த்ரவ்யமயாதம்ஶாஜ்ஜ்ஞாநமயாம்ஶ: ஶ்ரேயாந் ஸர்வஸ்ய கர்மண: ததிதரஸ்ய சாகிலஸ்யோபாதேயஸ்ய ஜ்ஞாநே பரிஸமாப்தே: ததேவ ஸர்வைஸ்ஸாதநை: ப்ராப்யபூதம் ஜ்ஞாநம் கர்மாந்தர்கதத்வேநாப்யஸ்யதே । ததேவ அப்யஸ்யமாநம் க்ரமேண ப்ராப்யதஶாம் ப்ரதிபத்யதே ।। ௩௩ ।।

தத்வித்தி ப்ரணிபாதேந பரிப்ரஶ்நேந ஸேவயா  ।

உபதேக்ஷ்யந்தி தே ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநிநஸ்தத்த்வதர்ஶிந:    ।। ௩௪ ।।

ததாத்மவிஷயம் ஜ்ஞாநம் அவிநாஶி து தத்வித்தி இத்யாரப்ய ஏஷா தேऽபிஹிதா (௨.௩௯) இத்யந்தேந மயோபதிஷ்டம், ‘தத்யுக்தகர்மணி வர்தமாநத்வம் விபாகாநுகுணம் காலே காலே ப்ரணிபாதபரிப்ரஶ்நஸேவாதிபி: விஶதாகாரம் ஜ்ஞாநிப்யோ வித்தி । ஸாக்ஷாத்க்ருதாத்மஸ்வரூபாஸ்து ஜ்ஞாநிந: ப்ரணிபாதாதிப்யஸ்ஸேவிதா: ஜ்ஞாநபுபுத்ஸயா பரித: ப்ருச்சதஸ்தவாஶயமாலக்ஷ்ய ஜ்ஞாநமுபதேக்ஷ்யந்தி ।। ௩௪ ।।

ஆத்மயாதாத்ம்யவிஷயஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரரூபஸ்ய லக்ஷணமாஹ –

யஜ்ஜ்ஞாத்வா ந புநர்மோஹமேவம் யாஸ்யஸி பாண்டவ  ।

யேந பூதாந்யஶேஷேண த்ரக்ஷ்யஸ்யாத்மந்யதோ மயி  ।। ௩௫ ।।

யஜ்ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாத்வா புநரேவம் தேவாத்யாத்மாபிமாநரூபம் தத்க்ருதம் மமதாத்யாஸ்பதம் ச மோஹம் ந யாஸ்யஸி, யேந ச தேவமநுஷ்யாத்யாகாரேணாநுஸந்ஹிதாநி ஸர்வாணி பூதாநி ஸ்வாத்மந்யேவ த்ரக்ஷ்யஸி, யதஸ்தவாந்யேஷாம் ச பூதாநாம் ப்ரக்ருதிவியுக்தாநாம் ஜ்ஞாநைகாகாரதயா ஸாம்யம் । ப்ரக்ருதிஸம்ஸர்கதோஷவிநிர்முக்தமாத்மரூபம் ஸர்வம் ஸமமிதி ச வக்ஷ்யதே, நிர்தோஷம் ஹி ஸமம் ப்ரஹ்ம தஸ்மாத்ப்ரஹ்மணி தே ஸ்திதா: (ப.கீ.௫.௧௯) இதி । அதோ மயி ஸர்வபூதாந்யஶேஷேண த்ரக்ஷ்யஸி, மத்ஸ்வரூபஸாம்யாத்பரிஶுத்தஸ்ய ஸர்வஸ்யாத்மவஸ்துந: । இதம் ஜ்ஞாநமுபாஶ்ரித்ய மம ஸாதர்ம்யமாகதா: (ப.கீ.௧௪.௨) இதி ஹி வக்ஷ்யதே । ததா, ததா வித்வாந் புண்யபாபே விதூய நிரஞ்ஜந: பரமம் ஸாம்யமுபைதி (மு.௩.௧.௩௧) இத்யேவமாதிஷு நாமரூபவிநிர்முக்தஸ்யாத்மவஸ்துந: பரஸ்வரூபஸாம்யமவகம்யதே । அத: ப்ரக்ருதிவிநிர்முக்தம் ஸர்வமாத்மவஸ்து பரஸ்பரம் ஸமம் ஸர்வேஶ்வரேண ச ஸமம் ।। ௩௫ ।।

அபி சேதஸி பாபேப்ய: ஸர்வேப்ய: பாபக்ருத்தம:  ।

ஸர்வம் ஜ்ஞாநப்லவேநைவ வ்ருஜிநம் ஸம்தரிஷ்யஸி             ।। ௩௬ ।।

யத்யபி ஸர்வேப்ய: பாபேப்ய: பாபக்ருத்தமோऽஸி, ஸர்வம் பூர்வார்ஜிதம் வ்ருஜிநரூபம் ஸமுத்ரமாத்மவிஷயஜ்ஞாநரூபப்லவேநைவ ஸம்தரிஷ்யஸி ।। ௩௬ ।।

யதைதாம்ஸி ஸமித்தோऽக்நிர்பஸ்மஸாத்குருதேऽர்ஜுந  ।

ஜ்ஞாநாக்நி: ஸர்வகர்மாணி பஸ்மஸாத்குருதே ததா  ।। ௩௭ ।।

ஸம்யக்ப்ரவ்ருத்தோऽக்நிரிந்தநஸஞ்சயமிவ, ஆத்மயாதாத்ம்யஜ்ஞாநரூபோऽக்நிர்ஜீவாத்மகதமநாதி-காலப்ரவ்ருத்த அநந்தகர்மஸஞ்சயம் பஸ்மீகரோதி ।। ௩௭ ।।

ந ஹி ஜ்ஞாநேந ஸத்ருஶம் பவித்ரமிஹ வித்யதே  ।

தத்ஸ்வயம் யோகஸம்ஸித்த: காலேநாத்மநி விந்ததி  ।। ௩௮ ।।

யஸ்மாதாத்மஜ்ஞாநேந ஸத்ருஶம் பவித்ரம் ஶுத்திகரமிஹ ஜகதி வஸ்த்வந்தரம் ந வித்யதே, தஸ்மாதாத்மஜ்ஞாநம் ஸர்வபாபம் நாஶயதீத்யர்த: । தத்ததாவிதம் ஜ்ஞாநம் யதோபதேஶமஹரஹரநுஷ்டீயமாநஜ்ஞாநாகாரகர்மயோகஸம்ஸித்த: காலேந ஸ்வாத்மநி ஸ்வயமேவ லபதே ।। ௩௮ ।।

ததேவ விஸ்பஷ்டமாஹ –

ஶ்ரத்தாவாந் லபதே ஜ்ஞாநம் தத்பர: ஸம்யதேந்த்ரிய:  ।

ஜ்ஞாநம் லப்த்வா பராம் ஶாந்திமசிரேணாதிகச்சதி  ।। ௩௯ ।।

ஏவமுபதேஶாஜ்ஜ்ஞாநம் லப்த்வா சோபதிஷ்டஜ்ஞாநவ்ருத்தௌ ஶ்ரத்தாவாந் தத்பர: தத்ரைவ நியதமநா: ததிதரவிஷயாத்ஸம்யதேந்த்ரியோऽசிரேண காலேநோக்தலக்ஷணவிபாகதஶாபந்நம் ஜ்ஞாநம் லபதே, ததாவிதம் ஜ்ஞாநம் லப்த்வா பராம் ஶாந்திமசிரேணாதிகச்சதி பரம் நிர்வாணமாப்நோதி ।। ௩௯ ।।

அஜ்ஞஶ்சாஶ்ரத்ததாநஶ்ச ஸம்ஶயாத்மா விநஶ்யதி  ।

நாயம் லோகோऽஸ்தி ந பரோ ந ஸுகம் ஸம்ஶயாத்மந:  ।। ௪௦ ।।

அஜ்ஞ: ஏவமுபதேஶலப்தஜ்ஞாநரஹித:, உபதிஷ்டஜ்ஞாநவ்ருத்த்யுபாயே சாஶ்ரத்ததாந: அத்வரமாண:, உபதிஷ்டே ச ஜ்ஞாநே ஸம்ஶயாத்மா ஸம்ஶயமநா: விநஶ்யதி விநஷ்டோ பவதி । அஸ்மிந்நுபதிஷ்டே ஆத்மயாதாத்ம்யவிஷயே ஜ்ஞாநே ஸம்ஶயாத்மநோऽயமபி ப்ராக்ருதோ லோகோ நாஸ்தி, ந ச பர: । தர்மார்தகாமரூபபுருஷார்தாஶ்ச ந ஸித்யந்தி, குதோ மோக்ஷ இத்யர்த: ஶாஸ்த்ரீயகர்மஸித்திரூபத்வாத்ஸர்வேஷாம் புருஷார்தாநாம், ஶாஸ்த்ரீயகர்மஜந்யஸித்தேஶ்ச தேஹாதிரிக்தாத்மநிஶ்சயபூர்வகத்வாத் । அத: ஸுகலவபாகித்வமாத்மநி ஸம்ஶயாத்மநோ ந ஸம்பவதி ।। ௪௦।।

யோகஸம்ந்யஸ்தகர்மாணம் ஜ்ஞாநஸம்ச்சிந்நஸம்ஶயம்  ।

ஆத்மவந்தம் ந கர்மாணி நிபத்நந்தி தநஞ்ஜய       ।। ௪௧ ।।

யதோபதிஷ்டயோகேந ஸம்ந்யஸ்தகர்மாணம் ஜ்ஞாநாகாரதாபந்நகர்மாணம் யதோபதிஷ்டேந சாத்மஜ்ஞாநேந ஆத்மநி ஸம்ச்சிந்நஸம்ஶயம், ஆத்மவந்தம் மநஸ்விநம்  உபதிஷ்டார்தே த்ருடாவஸ்திதமநஸம் பந்தஹேதுபூதப்ராசீநாநந்தகர்மாணி ந நிபத்நந்தி ।। ௪௧ ।।

தஸ்மாதஜ்ஞாநஸம்பூதம் ஹ்ருத்ஸ்தம் ஜ்ஞாநாஸிநாத்மந:  ।

சித்த்வைநம் ஸம்ஶயம் யோகமாதிஷ்டோத்திஷ்ட பாரத     ।। ௪௨ ।।

தஸ்மாதநாத்யஜ்ஞாநஸம்பூதம் ஹ்ருத்ஸ்தமாத்மவிஷயம் ஸம்ஶயம் மயோபதிஷ்டேநாத்மஜ்ஞாநாஸிநா சித்த்வா மயோபதிஷ்டம் கர்மயோகமாதிஷ்ட ததர்தமுத்திஷ்ட பாரதேதி ।। ௪௨ ।।

।। இதி ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசிதே ஶ்ரீமத்கீதாபாஷ்யே சதுர்தோऽத்யாய: ।।௪।।