|| ஶ்ரீமதே ராமாநுஜாய நம: ||

 

ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசிதம் ஶாரீரகமீமாம்ஸாபாஷ்யம்

 

(ப்ரதமாத்யாயே-ப்ரதமபாதே-ஜிஜ்ஞாஸாதிகரணம்)

(ஶாஸ்த்ரார்தஸூசநகர்பிதம் மங்களாசரணம், பாஷ்யப்ரணயநப்ரயோஜநம் ச)

அகில  புவநஜந்மஸ்தேமபங்காதிலீலே

விநதவிவிதபூதவ்ராதரக்ஷைகதீக்ஷே।

ஶ்ருதிஶிரஸி விதீப்தே ப்ரஹ்மணி ஶ்ரீநிவாஸே

பவது மம பரஸ்மிந் ஶேமுஷீ பக்திரூபா ||௧||

பாராஶர்யவசஸ்ஸுதாமுபநிஷத்துக்தாப்திமத்யோத்த்ருதாம்

ஸம்ஸாராக்நிவிதீபநவ்யபகதப்ராணாத்மஸஞ்ஜீவநீம்।

பூர்வாசார்யஸுரக்ஷிதாம் பஹுமதிவ்யாகாததூரஸ்திதா-

மாநீதாம் து நிஜாக்ஷரைஸ்ஸுமநஸோ பௌமா: பிபந்த்வந்வஹம் ||௨||

(ஶாரீரகஶாஸ்த்ரவ்யாக்யாநப்ரதிஜ்ஞா)

பகவத்போதாயநக்ருதாம் விஸ்தீர்ணாம் ப்ரஹ்மஸூத்ரவ்ருத்திம் பூர்வாசார்யாஸ்ஸஞ்சிக்ஷிபு:, தந்மதாநுஸாரேண ஸூத்ராக்ஷராணி வ்யாக்யாஸ்யந்தே-

(ப்ரதமம் ஸமந்வயாத்யாயே, ஆத்யே அயோகவ்யவச்சேதபாதே ஸித்தே வ்யுத்பத்திஸமர்தநபரம்)

ஜிஜ்ஞாஸாதிகரணம் – (1-1-1)

(ப்ரஹ்மைவ ஜிஜ்ஞாஸ்யம்)

௧. ஓம் || அதாதோ ப்ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா || ௧-௧-௧ ||

(ஸௌத்ரபதாநாமர்தவர்ணநம்)

அத்ராயமதஶப்த: ஆநந்தர்யே பவதி। அதஶ்ஶப்தோ வ்ருத்தஸ்ய ஹேதுபாவே। அதீதஸாங்க ஸஶிரஸ்கவேதஸ்யாதிகதால்பாஸ்திரபலகேவலகர்மஜ்ஞாநதயா ஸம்ஜாதமோக்ஷாபிலாஷஸ்யாநந்தஸ்திரபல-ப்ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா ஹ்யநந்தரபாவிநீ ||

ப்ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸா ப்ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா । ப்ரஹ்மண இதி கர்மணி ஷஷ்டீ, கர்த்ரு கர்மணோ: க்ருதி (அஷ்டா.௨.௨.௬௫)  இதி விஶேஷவிதாநாத்। யத்யபி  ஸம்பந்தஸாமாந்யபரிக்ரஹேऽபி ஜிஜ்ஞாஸாயா: கர்மாபேக்ஷத்வேந கர்மார்தத்வஸித்தி:, ததாऽப்யாக்ஷேபத: ப்ராப்தாதாபிதாநிகஸ்யைவ க்ராஹ்யத்வாத் கர்மணி ஷஷ்டீ க்ருஹ்யதே । ந ச ப்ரதிபதவிதாநா ஷஷ்டீ ந ஸமஸ்யதே (அஷ்டா.௨.௨.௧௦.ஸூ.வா) இதி கர்மணி ஷஷ்ட்யாஸ்ஸமாஸநிஷேதஶ்ஶங்கநீய:, க்ருத்யோகா ச ஷஷ்டீ ஸமஸ்யத, (அஷ்டா.௨.௨.௫.ஸூ.வா.) இதி ப்ரதிப்ரஸவஸத்பாவாத் ।  ப்ரஹ்மஶப்தேந ச ஸ்வபாவதோ நிரஸ்தநிகலதோஷோऽநவதிகாதிஶயாஸங்க்யேய-கல்யாணகுணகண: புருஷோத்தமோऽபிதீயதே। ஸர்வத்ர ப்ருஹத்த்வகுணயோகேந ஹி ப்ரஹ்மஶப்த: । ப்ருஹத்த்வம் ச ஸ்வரூபேண குணைஶ்ச யத்ராநவதிகாதிஶயம் ஸோऽஸ்ய முக்யோऽர்த:; ஸ ச ஸர்வேஶ்வர ஏவ। அதோ ப்ரஹ்மஶப்தஸ்தத்ரைவ முக்யவ்ருத்த:। தஸ்மாதந்யத்ர தத்குணலேஶயோகாதௌபசாரிக:, அநேகார்தகல்பநாயோகாத், பகவச்சப்தவத் । தாபத்ரயாதுரைரம்ருதத்வாய ஸ ஏவ ஜிஜ்ஞாஸ்ய:। அதஸ்ஸர்வேஶ்வர ஏவ ஜிஜ்ஞாஸாகர்மபூதம் ப்ரஹ்ம ||

ஜ்ஞாதுமிச்சா ஜிஜ்ஞாஸா। இச்சாயா இஷ்யமாணப்ரதாநத்வாதிஷ்யமாணம் ஜ்ஞாநமிஹ விதீயதே|| மீமாம்ஸாபூர்வபாகஜ்ஞாதஸ்ய கர்மணோऽலபாஸ்திரபலத்வாதுபரதிநபாகாவஸேயஸ்ய ப்ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்யாநந்தாக்ஷய-பலத்வாச்ச பூர்வவ்ருத்தாத்கர்மஜ்ஞாநாதநந்தரம் தத ஏவ ஹேதோர்ப்ரஹ்ம ஜ்ஞாதவ்யமித்யுக்தம் பவதி। ததாஹ வ்ருத்திகார: – வ்ருத்தாத்கர்மாதிகமாதநந்தரம் ப்ரஹ்மவிவிதிஷா இதி । வக்ஷ்யதி ச கர்மப்ரஹ்மமீமாம்ஸயோரைகஶாஸ்த்ர்யம் –

(பூர்வோத்தரமீமாம்ஸயோ: ஏகஶாஸ்த்ரதா)

ஸம்ஹிதமேதச்சாரீரகம் ஜைமிநீயேந ஷோடஶலக்ஷணேநேதி ஶாஸ்த்ரைகத்வஸித்தி: இதி । அத: ப்ரதிபிபாதயிஷதார்தபேதேந ஷட்கபேதவதத்யாயபேதவச்ச பூர்வோத்தரமீமாம்ஸயோர்பேத:। மீமாம்ஸாஶாஸ்த்ரம் – அதாதோ தர்மஜிஜ்ஞாஸா (பூர்வ.மீ.௧.௧.௧) இத்யாரப்ய அநாவ்ருத்திஶ்ஶப்தாதநாவ்ருத்திஶ்ஶப்தாத் (ப்ர.ஸூ.௪.௪.௨௨.) இத்யேவமந்தம் ஸங்கதிவிஶேஷேண விஶிஷ்டக்ரமம் । ததாஹி ப்ரதமம் தாவத் ஸ்வாத்யாயோऽத்யேதவ்ய: (யஜுராரண்யகே.௨.ப்ர. ௧௫.அநு.) இத்யத்யயநேநைவ ஸ்வாத்யாயஶப்தவாச்யவேதாக்யாக்ஷரராஶேர்க்ரஹணம் விதீயதே||

(அத்யயநஸ்வரூபப்ரகாரௌ)

தச்சாத்யயநம் கிம்ரூபம் கதம் ச கர்தவ்யமித்யபேக்ஷாயாம் அஷ்டவர்ஷம் ப்ராஹ்மணமுபநயீத தமத்யாபயேத் (ஶதபதப்ராஹ்மணம்) இத்யநேந,

ஶ்ராவண்யாம் ப்ரௌஷ்டபத்யாம் வா உபாக்ருத்ய யதாவிதி।

யுக்தஶ்சந்தாம்ஸ்யதீயீத மாஸாந்விப்ரோऽர்தபஞ்சமாந்||                 (மநுஸ்ம்ரு.௪.௬௫)

இத்யாதிவ்ரதநியமவிஶேஷோபதேஶைஶ்சாபேக்ஷிதாநி விதீயந்தே||

ஏவம் ஸத்ஸந்தாநப்ரஸூதஸதாசாரநிஷ்டாத்மகுணோபேதவேதவிதாசார்யோபநீதஸ்ய வ்ரதநியமவிஶேஷயுக்தஸ்ய ஆசார்யோச்சாரணாநூச்சாரணரூபமக்ஷரராஶிக்ரஹணபலமத்யயநமித்யவகம்யதே||

(அத்யயநவிதி: நியமவிதி:)

அத்யயநம் ச ஸ்வாத்யாயஸம்ஸ்கார:, ஸ்வாத்யாயோऽத்யேதவ்ய:  (யஜுராரண்யகே.௨.ப்ர.௧௫.அநு.) இதி ஸ்வாத்யாயஸ்ய கர்மத்வாவகமாத்। ஸம்ஸ்காரோ ஹி நாம கார்யாந்தரயோக்யதாகரணம்। ஸம்ஸ்கார்யத்வம் ச ஸ்வாத்யாயஸ்ய யுக்தம், தர்மார்தகாமமோக்ஷரூபபுருஷார்தசதுஷ்டயதத்ஸாதநாவபோதித்வாத், ஜபாதிநா ஸ்வரூபேணாபி தத்ஸாதநத்வாச்ச।

ஏவமத்யயநவிதிர்மந்த்ரவத் நியமவதக்ஷராஶிக்ரஹணமாத்ரே பர்யவஸ்யதி।

(வேதார்தஜ்ஞாநே ஸ்வத: ப்ரவ்ருத்தி:)

அத்யயநக்ருஹீதஸ்ய ஸ்வாத்யாயஸ்ய ஸ்வபாவத ஏவ ப்ரயோஜநவதர்தாவபோதித்வதர்ஶநாத், க்ருஹீதாத்ஸ்வாத்யாயாதவகம்யமாநாந் ப்ரயோஜநவதோऽர்தாநாபாததோ த்ருஷ்ட்வா தத்ஸ்வரூபப்ரகாரவிஶேஷநிர்ணய-பலவேதவாக்யவிசாரரூப-மீமாம்ஸாஶ்ரவணே அதீதவேத: புரஷஸ்ஸ்வயமேவ ப்ரவர்ததே। தத்ர கர்மவிதிஸ்வரூபே நிரூபிதே கர்மணாம் அல்பாஸ்திரபலத்வம் த்ருஷ்ட்வா அத்யயநக்ருஹீதஸ்வாத்யாயைகதேஶோபநிஷத்வாக்யேஷு சாம்ருதத்வரூபாநந்தஸ்திர-பலாபாதப்ரதீதே: தந்நிர்ணயபல-வேதாந்தவாக்யவிசாரரூபஶாரீரக-மீமாம்ஸாயாம் அதிகரோதி।

(உக்தார்தஸ்ய ஶ்ருதிஸித்ததா)

ததா ச வேதாந்தவாக்யாநி கேவலகர்மபலஸ்ய க்ஷயித்வம் ப்ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய சாக்ஷயபலத்வம் ச தர்ஶயந்தி- தத்யதேஹ கர்மசிதோ லோக: க்ஷீயதே, ஏவமேவாமுத்ர புண்யசிதோ லோக: க்ஷீயதே (சாந்தோக்யே.௮.௧.௬) அந்தவதேவாஸ்ய தத்பவதி (ப்ரு.௫.௮.௧௦) ந ஹ்யத்ருவை: ப்ராப்யதே (கட.௨.௧௦) ப்லவா ஹ்யேதே அத்ருடா யஜ்ஞரூபா: (மு.௧.௨.௭) பரீக்ஷ்ய லோகாந் கர்மசிதாந் ப்ராஹ்மணோ நிர்வேதமாயாத் நாஸ்த்யக்ருத: க்ருதேந  தத்விஜ்ஞாநார்தம் ஸ குருமேவாபிகச்சேத் ஸமித்பாணிஶ்ஶ்ரோத்ரியம் ப்ரஹ்மநிஷ்டம்। தஸ்மை ஸ வித்வாநுபஸந்நாய ஸம்யக்ப்ரஶாந்தசித்தாய ஶமாந்விதாய । யேநாக்ஷரம் புருஷம் வேத ஸத்யம் ப்ரோவாச தாம் தத்த்வதோ ப்ரஹ்மவித்யாம் । (மு.௧.௨.௧௨-௧௩) ப்ரஹ்மவிதாப்நோதி பரம்  (தை.ஆநந்த.௨.௧அநு.௧) ந புநர்ம்ருத்யவே ததேகம் பஶ்யதி ந பஶ்யோ ம்ருத்யும் பஶ்யதி (ப்ரு.௭.௨௬.௨) ஸ ஸ்வராட் பவதி (சாம்.௭.௨௫.௨) தமேவம் வித்வாநம்ருத இஹ பவதி நாந்ய: பந்தா அயநாய வித்யதே (பு.ஸூ.௧௭) ப்ருதகாத்மாநம் ப்ரேரிதாரம் ச மத்வா ஜுஷ்டஸ்ததஸ்தேநாம்ருதத்வமேதி (ஶ்வே.௧.௬) – இத்யாதீநி||

(கர்மவிசாரநைரபேக்ஷ்யஶங்கா-ஸமாதாநே)

நநு ச – ஸாங்கவேதாத்யயநாதேவ கர்மணாம் ஸ்வர்காதிபலத்வம், ஸ்வர்காதீநாம் ச க்ஷயித்வம், ப்ரஹ்மோபாஸநஸ்யாம்ருதத்வபலத்வம் ச ஜ்ஞாயத ஏவ। அநந்தரம் முமுக்ஷுர்ப்ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயாமேவ ப்ரவர்ததாம்; கிமர்தா தர்மவிசாராபேக்ஷா? ஏவம் தர்ஹி ஶாரீரகமீமாம்ஸாயாமபி ந ப்ரவர்ததாம், ஸாங்காத்யயநாதேவ க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜ்ஞாதத்வாத்। ஸத்யம்; ஆபாதப்ரதீதிர்வித்யத ஏவ, ததாபி ந்யாயாநுக்ருஹீதஸ்ய வாக்யஸ்ய அர்தநிஶ்சாயகத்வாதாபாதப்ரதீதோऽப்யர்தஸ்ஸம்ஶயவிபர்யயௌ நாதிவர்ததே; அதஸ்தந்நிர்ணயாய வேதாந்தவாக்ய-விசார: கர்தவ்ய இதி சேத்; ததைவ தர்மவிசாரோऽபி கர்தவ்ய இதி பஶ்யது பவாந் ||

(இதி ஸவிமர்ஶ: பூர்வாசார்யஸம்மதாத்யஸூத்ராக்ஷரவ்யாக்யாகட்ட:)

லகுபூர்வபக்ஷ:

(ஸாதநசதுஷ்டயபூர்வவ்ருத்தத்வப்ரதிபாதநாய பூமிகா)

நநு ச – ப்ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா யதேவ நியமேநாபேக்ஷதே, ததேவ பூர்வவ்ருத்தம் வக்தவ்யம்। ந தர்மவிசாராபேக்ஷா ப்ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயா:, அதீதவேதாந்தஸ்யாநதிகதகர்மணோऽபி வேதாந்தவாக்யார்தவிசாரோபபத்தே:। கர்மாங்காஶ்ரயாணி உகீதாத்யுபாஸநாந்யத்ரைவ சிந்த்யந்தே; ததநதிகதகர்மணோ ந ஶக்யம் கர்தும், இதி சேத் –

(கர்மணோ ஜ்ஞாநாநங்கத்வம்)

அநபிஜ்ஞோ பவாந் ஶாரீரகஶாஸ்த்ரவிஜ்ஞாநஸ்ய। அஸ்மிந் ஶாஸ்த்ரே அநாத்யவித்யாக்ருதவிவிதபேததர்ஶந-நிமித்தஜந்மஜராமரணாதி-ஸாம்ஸாரிகது:கஸாகரநிமக்நஸ்ய நிகிலது:கமூலமித்யாஜ்ஞாநநிபர்ஹாணாய ஆத்மைகத்வவிஜ்ஞாநம் ப்ரதிபிபாதயிஷிதம்। அஸ்ய ஹி பேதாவலம்பி கர்மஜ்ஞாநம் க்வோபயுஜ்யதே? ப்ரத்யுத விருத்தமேவ। உத்கீதாதிவிசாரஸ்து கர்மஶேஷபூத ஏவ ஜ்ஞாநரூபத்வாவிஶேஷாதிஹைவ க்ரியதே। ஸ து ந ஸாக்ஷாத்ஸங்கத:। அதோ யத்ப்ரதாநம் ஶாஸ்த்ரம், ததபேக்ஷிதமேவ பூர்வவ்ருத்தம் கிமபி வக்தவ்யம்||

பாடம்; ததபேக்ஷிதம் ச கர்மவிஜ்ஞாநமேவ, கர்மஸமுச்சிதாத் ஜ்ஞாநாதபவர்கஶ்ருதே:। வக்ஷ்யதி ச – ஸர்வாபேக்ஷா ச யஜ்ஞாதிஶ்ருதேரஶ்வவத் (ப்ர.ஸூ.௩.௪.௨௬) இதி। அபேக்ஷிதே ச கர்மண்யஜ்ஞாதே கேந ஸமுச்சய: கேந நேதி விபாகோ ந ஶக்யதே ஜ்ஞாதும்। அதஸ்ததேவ பூர்வவ்ருத்தம்||

(கர்மணோ மோக்ஷவிரோதித்வம்)

நைதத்யுக்தம்; ஸகலவிஶேஷப்ரத்யநீகசிந்மாத்ரப்ரஹ்மவிஜ்ஞாநாதேவாவித்யாநிவ்ருத்தே:; அவித்யாநிவ்ருத்திரேவ ஹி மோக்ஷ:। வர்ணாஶ்ரமவிஶேஷஸாத்யஸாதநேதிகர்தவ்யதாத்யநந்தவிகல்பாஸ்பதம் கர்ம ஸகலபேததர்ஶநநிவ்ருத்திரூப- அஜ்ஞாநநிவ்ருத்தே: கதமிவ ஸாதநம் பவேத்?। ஶ்ருதயஶ்ச கர்மணாமநித்யபலத்வேந மோக்ஷவிரோதித்வம், ஜ்ஞாநஸ்யைவ மோக்ஷஸாதநத்வம் ச தர்ஶயந்தி – அந்தவதேவாஸ்ய தத்பவதி (ப்ரு.௫.௮.௧௦), தத்யதேஹ கர்மசிதோ லோக: க்ஷீயதே। ஏவமேவாமுத்ர புண்யசிதோ லோக: க்ஷீயதே (சா.௮.௧.௬), ப்ரஹ்மவிதாப்நோதி பரம் (தை.உ.ஆந.௨.௧.௧), ப்ரஹ்ம வேத ப்ரஹ்மைவ பவதி (மு.௩.௨.௯), தமேவ விதத்வாऽதிம்ருத்யுமேதி (ஶ்வே.௩.௮) – இத்யாத்யா:||

(ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயவாதநிராஸ:)

யதபி சேதமுக்தம்  யஜ்ஞாதிகர்மாபேக்ஷா வித்யேதி, தத்வஸ்துவிரோதாத் ஶ்ருத்யக்ஷரபர்யாலோசநயா சாந்த:கரணநைர்மல்யத்வாரேண விவிதஷோத்பத்தாவுபயுஜ்யதே, ந பலோத்பத்தௌ, விவிதிஷந்தி இதி ஶ்ரவணாத்। விவிதிஷாயாம் ஜாதாயாம் ஜ்ஞாநோத்பத்தௌ ஶமாதீநாமேவாந்தரங்கோபாயதாம் ஶ்ருதிரேவாऽஹ – ஶாந்தோ தாந்த உபரதஸ்திதுக்ஷுஸ்ஸமாஹிதோ பூத்வாऽऽத்மந்யேவாऽத்மாநம் பஶ்யேத் – (ப்ரு.௬.௪.௨௩) இதி||

(வாக்யஜந்யஜ்ஞாநாத் அவித்யாநிவ்ருத்தி:)

ததேவம் ஜந்மாந்தரஶதாநுஷ்டிதாநபிஸம்ஹிதபலவிஶேஷகர்மம்ருதிதகஷாயஸ்ய விவிதிஷோத்பத்தௌ ஸத்யாம் ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீதேகமேவாத்விதீயம் (சா.உ.௬.௨.௧) ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம (தை.ஆந.௨.௧.௧) அயமாத்மா ப்ரஹ்ம (ப்ரு.௬.௪.௫) தத்த்வமஸி (சாம்.௬.௮.௭) இத்யாதிவாக்யஜந்யஜ்ஞாநாதவித்யா நிவர்ததே।

(அவித்யாநிவர்தகஜ்ஞாநஸஹகாரீணி)

வாக்யார்தஜ்ஞாநோபயோகீநி ச ஶ்ரவணமநநநிதித்யாஸநாநி। ஶ்ரவணம் நாம வேதாந்தவாக்யாநி ஆத்மைகத்வவித்யா ப்ரதிபாதகாநீதி தத்த்வதர்ஶிந ஆசார்யாத் ந்யாயயுக்தார்தக்ரஹணம்। ஏவமாசார்யோபதிஷ்டஸ்ய அர்தஸ்ய ஸ்வாத்மந்யேவமேவ யுக்தமிதி ஹேதுத: ப்ரதிஷ்டாபநம் மநநம்। ஏதத்விரோதி அநாதிபேதவாஸநா-நிரஸநாய அஸ்யைவார்தஸ்யாநவரதபாவநா நிதித்யாஸநம்।

(ஶாரீரகபூர்வவ்ருத்தநிகமநம்)

ஶ்ரவணாதிபிர்நிரஸ்தஸமஸ்தபேதவாஸநஸ்ய வாக்யார்தஜ்ஞாநமவித்யாம் நிவர்தயதீத்யேவம்ரூபஸ்ய ஶ்ரவணஸ்யாவஶ்யாபேக்ஷிதமேவ பூர்வவ்ருத்தம் வக்தவ்யம்।

தச்ச – நித்யாநித்யவஸ்துவிவேக:, ஶமதமாதிஸாதநஸம்பத், இஹாமுத்ரபலபோகவிராக:, முமுக்ஷுத்வம் சேத்யேதத் ஸாதநசதுஷ்டயம்। அநேந விநா ஜிஜ்ஞாஸாநுபபத்தே:, அர்தஸ்வபாவாதேவேதமேவ பூர்வவ்ருத்தமிதி ஜ்ஞாயதே ||

(பந்த-தத்காரண-தந்நிவர்தகாநாம் நிகமநம்)

ஏததுக்தம் பவதி – ப்ரஹ்மஸ்வரூபாச்சாதிகாவித்யாமூலமபாரமார்திகம் பேததர்ஶநமேவ பந்தமூலம்। பந்தஶ்சாபாரமார்திக:। ஸ ச ஸமூலோऽபாரமார்திகத்வாதேவ ஜ்ஞாநேநைவ நிவர்த்யதே। நிவர்தகம் ச ஜ்ஞாநம் தத்த்வமஸ்யாதிவாக்யஜந்யம் । தஸ்யைதஸ்ய வாக்யஜந்யஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வரூபோத்பத்தௌ கார்யே வா கர்மணாம் நோபயோக:। விவிதிஷாயாமேவ து கர்மணாமுபயோக:। ஸ ச பாபமூலரஜஸ்தமோநிபர்ஹாணத்வாரேண ஸத்வவிவ்ருத்த்யா பவதீதீமமுபயோகமபிப்ரேத்ய ப்ராஹ்மணா விவிதிஷந்தி இத்யுக்தமிதி||

அத: கர்மஜ்ஞாநஸ்யாநுபயோகாத் உக்தமேவ ஸாதநசதுஷ்டயம் பூர்வவ்ருத்தமிதி வக்தவ்யம்।

(இதி லகுபூர்வபக்ஷ:)

லகுஸித்தாந்த:

(வாக்யார்தஜ்ஞாநஸ்ய மோக்ஷஹேதுத்வம் ஶாஸ்த்ர-ப்ரத்யக்ஷவிருத்தம்)

அத்ரோச்யதே – யதுக்தமவித்யாநிவ்ருத்திரேவ மோக்ஷ:; ஸா ச ப்ரஹ்மவிஜ்ஞாநாதேவ பவதி இதி ததப்யுபகம்யதே। அவித்யாநிவ்ருத்தயே வேதாந்தவாக்யைர்விதித்ஸிதம் ஜ்ஞாநம் கிம்ரூபமிதி விவேசநீயம் – கிம் வாக்யாத்வாக்யார்தஜ்ஞாநமாத்ரம், உத தந்மூலமுபாஸநாத்மகம் ஜ்ஞாநம்? – இதி; ந தாவத்வாக்யஜந்யம் ஜ்ஞாநம், தஸ்ய விதாநமந்தரேணாபி வாக்யாதேவ ஸித்தே:; தாவந்மாத்ரேணாவித்யாநிவ்ருத்த்யநுபலப்தேஶ்ச।

ந ச வாச்யம் – பேதவாஸநாயாமநிரஸ்தாயாம் வாக்யமவித்யாநிவர்தகம் ஜ்ஞாநம் ந ஜநயதி, ஜாதேऽபி ஸர்வஸ்ய ஸஹஸைவ பேதஜ்ஞாநாநிவ்ருத்திர்ந தோஷாய, சந்த்ரைகத்வே ஜ்ஞாதேऽபி த்விசந்த்ரஜ்ஞாநாநிவ்ருத்திவத்। அநிவ்ருத்தமபி சிந்நமூலத்வேந ந பந்தாய பவதி – இதி। ஸத்யாம் ஸாமக்ர்யாம் ஜ்ஞாநாநுத்பத்த்யநுபபத்தே:; ஸத்யாமபி விபரீதவாஸநாயாமாப்தோபதேஶலிங்காதிபி: பாதகஜ்ஞாநோத்பத்திதர்ஶநாத் ।

ஸத்யபி வாக்யார்தஜ்ஞாநே அநாதிவாஸநயா மாத்ரயா பேதஜ்ஞாநமநுவர்தத இதி பவதா ந ஶக்யதே வக்தும்; பேதஜ்ஞாநஸாமக்ர்யா அபி வாஸநாயா மித்யாரூபத்வேந ஜ்ஞாநோத்பத்த்யைவ நிவ்ருத்தத்வாத் । ஜ்ஞாநோத்பத்தாவபி மித்யாரூபாயாஸ்தஸ்யா அநிவ்ருத்தௌ நிவர்தகாந்தராபாவாத் கதாசிதபி நாஸ்யா வாஸநாயா நிவ்ருத்தி:।

வாஸநாகார்யம் பேதஜ்ஞாநம் சிந்நமூலமத சாநுவர்தத இதி பாலிஶபாஷிதம்|| த்விசந்த்ரஜ்ஞாநாதௌ து பாதகஸந்நிதாவபி மித்யாஜ்ஞாநஹேதோ: பரமார்ததிமிராதிதோஷஸ்ய ஜ்ஞாநபாத்யத்வாபாவேந அவிநஷ்டத்வாத் மித்யாஜ்ஞாநாநிவ்ருத்தி: அவிருத்தா। ப்ரபலப்ரமாணபாதிதத்வேந பயாதிகார்யம் து நிவர்ததே।

(அத்வைதரீத்யா ஜ்ஞாநோத்பத்த்யநுபபத்தி:)

அபி ச பேதவாஸநாநிரஸநத்வாரேண ஜ்ஞாநோத்பத்திமப்யுபகச்சதாம் கதாசிதபி ஜ்ஞாநோத்பத்திர்ந ஸேத்ஸ்யதி; பேதவாஸநாயா அநாதிகாலோபசிதத்வேநாபரிமிதத்வாத்,  தத்விரோதிபாவநாயாஶ்சால்பத்வாதநயா தந்நிரஸநாநுபபத்தே:।

(அபவர்கஸாதநீபூதஜ்ஞாநஸ்வரூபம்)

அதோ வாக்யார்தஜ்ஞாநாதந்யதேவ த்யாநோபாஸநாதிஶப்தவாச்யம் ஜ்ஞாநம் வேதாந்தவாக்யைர்விதித்ஸிதம்। ததா ச ஶ்ருதய: – விஜ்ஞாய ப்ரஜ்ஞாம் குர்வீத (ப்ரு.௬.௪.௨௧) அநுவித்ய விஜாநாதி (சாம்.௮.௧௨.௬) ஓமித்யேவாऽத்மாநம் த்யாயத (மு.௨.௨.௬) நிசாய்ய தம் ம்ருத்யுமுகாத்ப்ரமுச்யதே (க.௧.௩.௧௫) ஆத்மாநமேவ லோகமுபாஸீத (ப்ரு.௩.௪.௧௪) ஆத்மா வா அரே த்ரஷ்டவ்யஶ்ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதித்யாஸதிவ்ய: (ப்ரு.௬.௪.௬) ஸோऽந்வேஷ்டவ்யஸ்ஸ விஜிஜ்ஞாஸதிவ்ய: (சாம்.௮.௭.௧) இத்யேவமாத்யா:||

(அபவர்கஸாதநம் ச ஜ்ஞாநம் த்யாநரூபம்)

அத்ர நிதித்யாஸதிவ்ய: இத்யாதிநைகார்த்யாத் அநுவித்ய விஜாநாதி, விஜ்ஞாய ப்ரஜ்ஞாம் குர்வீத இத்யேவமாதிபிர்வாக்யார்தஜ்ஞாநம் த்யாநோபகாரகத்வாத் அநுவித்ய, விஜ்ஞாய இத்யநூத்ய ப்ரஜ்ஞாங்குர்வீத, விஜாநாதி இதி த்யாநம் விதீயதே। ஶ்ரோதவ்ய: இதி சாநுவாத: ஸ்வாத்யாயஸ்யார்தபரத்வேநாதீதவேத: புருஷ: ப்ரயோஜநவதர்தாவபோதித்வதர்ஶநாத்தந்நிர்ணயாய ஸ்வயமேவ ஶ்ரவணே ப்ரவர்தத இதி ஶ்ரவணஸ்ய ப்ராப்தத்வாத்। ஶ்ரவணப்ரதிஷ்டார்தத்வாந்மநநஸ்ய மந்தவ்ய: இதி சாநுவாத: । தஸ்மாத்த்யாநமேவ விதீயதே । வக்ஷ்யதி ச ஆவ்ருத்திரஸக்ருதுபதேஶாத் (ப்ர.ஸூ.௪.௧.௧) இதி।

(த்யாநஸ்ய வேதநோபாஸநாத்மகத்வம்)

ததிதமபவர்கோபாயதயா விதித்ஸிதம் வேதநமுபாஸநம் இத்யவகம்யதே வித்யுபாஸ்யோர்வ்யதிகரேண உபக்ரமோபஸம்ஹாரதர்ஶநாத் மநோ ப்ரஹ்மேத்யுபாஸீத (சாம்.௩.௧௮.௧) இத்யத்ர பாதி ச தபதி ச கீர்த்யா யஶஸா ப்ரஹ்மவர்சஸேந ய ஏவம் வேத, (சாம்.௩.௧௮.௫) ந ஸ வேத அக்ருத்ஸ்நோ ஹ்யேஷ: ஆத்மேத்யேவோபாஸீத, (ப்ரு.௩.௪.௭) யஸ்தத்வேத யத்ஸ வேத ஸ மயைததுக்த: (சா.௪.௧.௪) இத்யத்ர அநும ஏதாம் பகவோ தேவதாம் ஶாதி யாம் தேவதாமுபாஸ்ஸே (சாம்.௪.௨.௨) இதி||

(த்யாநஸ்ய த்ருவாநுஸ்ம்ருதி-தர்ஶநரூபதா)

த்யாநம் ச தைலதாராவதவிச்சிந்நஸ்ம்ருதிஸந்தாநரூபம் த்ருவா ஸ்ம்ருதி:। ஸ்ம்ருதிலம்பே ஸர்வக்ரந்தீநாம் விப்ரமோக்ஷ: (சா.௭.௨௬.௨) இதி த்ருவாயாஸ்ஸ்ம்ருதேரபவர்கோபாயத்வஶ்ரவணாத்। ஸா ச ஸ்ம்ருதிர்தர்ஶநஸமாநாகாரா-பித்யதே ஹ்ருதயக்ரந்திஶ்சித்யந்தே ஸர்வஸம்ஶயா: । க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி தஸ்மிந் த்ருஷ்டே பராவரே|| (மு.௨.௧.௮) இத்யநேநைகார்த்யாத் । ஏவம் ச ஸதி ஆத்மா வா அரே த்ரஷ்டவ்ய: (ப்ரு.௬௪.௬) இத்யநேந நிதித்யாஸநஸ்ய தர்ஶநஸமாநாகாரதா விதீயதே । பவதி ச ஸ்ம்ருதேர்பாவநாப்ரகர்ஷாத்தர்ஶநரூபதா। வாக்யகாரேண ஏதத்ஸர்வம் ப்ரபஞ்சிதம் – வேதநமுபாஸநம் ஸ்யாத் தத்விஷயே ஶ்ரவணாத் இதி। ஸர்வாஸூபநிஷத்ஸு மோக்ஷஸாதநதயா விஹிதம் வேதநமுபாஸநமித்யுக்தம்। ஸக்ருத்ப்ரத்யயம் குர்யாச்சப்தார்தஸ்ய க்ருதத்வாத்ப்ரயாஜாதிவத்  இதி பூர்வபக்ஷம் க்ருத்வா ஸித்தம் தூபாஸநஶப்தாத் இதி வேதநமஸக்ருதாவ்ருத்தம் மோக்ஷஸாதநமிதி நிர்ணீதம் । உபாஸநம் ஸ்யாத்த்ருவாநுஸ்ம்ருதே: தர்ஶநாந்நிர்வசநாச்ச இதி தஸ்யைவ வேதநஸ்யோபாஸநரூபஸ்யாஸக்ருதாவ்ருத்தஸ்ய த்ருவாநுஸ்ம்ருதித்வமுபவர்ணிதம்||

ஸேயம் ஸ்ம்ருதிர்தர்ஶநரூபா ப்ரதிபாதிதா । தர்ஶநரூபதா ச ப்ரத்யக்ஷதாபத்தி: ।

(அபவர்கஸாதநீபூதஸ்ம்ருதிகதம் வைஶிஷ்ட்யம்)

ஏவம் ப்ரத்யக்ஷதாபந்நாம் அபவர்கஸாதநபூதாம் ஸ்ம்ருதிம் விஶிநஷ்டி – நாயமாத்மா ப்ரவசநேந லப்யோ ந மேதயா ந பஹுநா ஶ்ருதேந। யமேவைஷ வ்ருணுதே தேந லப்யஸ்தஸ்யைஷ ஆத்மா விவ்ருணுதே தநூம் ஸ்வாம் || (மு.௩.௨.௩) இதி। அநேந கேவலஶ்ரவணமநநநிதித்யாஸநாநாம் ஆத்மப்ராப்த்யநுபாயத்வமுக்த்வா யமேவைஷ ஆத்மா வ்ருணுதே தேநைவ லப்ய இத்யுக்தம் । ப்ரியதம ஏவ ஹி வரணீயோ பவதி। யஸ்யாயம் நிரதிஶயப்ரியஸ்ஸ ஏவாஸ்ய ப்ரியதமோ பவதி। யதாயம் ப்ரியதம ஆத்மாநம் ப்ராப்நோதி, ததா ஸ்வயமேவ பகவாந் ப்ரயதத இதி பகவதைவோக்தம்|| தேஷாம் ஸததயுக்தாநாம் பஜதாம் ப்ரீதிபூர்வகம்। ததாமி புத்தியோகம் தம் யேந மாமுபயாந்தி தே|| (ப.கீ.௧௦.௧௦) இதி, ப்ரியோ ஹி ஜ்ஞாநிநோऽத்யர்தமஹம் ஸ ச மம ப்ரிய:|| (ப.கீதா.௭.௧௭) இதி ச||

அதஸ்ஸாக்ஷாத்காரரூபா ஸ்ம்ருதி: ஸ்மர்யமாணாத்யர்தப்ரியத்வேந ஸ்வயமப்யத்யர்தப்ரியா யஸ்ய, ஸ ஏவ பரேணாऽத்மநா வரணீயோ பவதீதி தேநைவ லப்யதே பர ஆத்மேத்யுக்தம் பவதி।

(தர்ஶநஸமாநாகாராயா: ஸ்ம்ருதே: பக்திஶப்தாபிதேயதா)

ஏவம் ரூபா த்ருவாநுஸ்ம்ருதிரேவ பக்திஶப்தேநாபிதீயதே, உபாஸநபர்யாயத்வாத்பக்திஶப்தஸ்ய । அத ஏவ ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிபிரேவமபிதீயதே –

தமேவ விதத்வாऽதிம்ருத்யுமேதி (ஶ்வே.௩.௮) தமேவம் வித்வாநம்ருத இஹ பவதி ।  நாந்ய: பந்தா அயநாய வித்யதே (புருஷஸூக்தம்.௧௭)

நாஹம்  வேதைர்ந தபஸா ந தாநேந ந சேஜ்யயா। ஶக்ய ஏவம்விதோ த்ரஷ்டும் த்ருஷ்டவாநஸி மாம் யதா|| பக்த்யா த்வநந்யயா ஶக்ய அஹமேவம்விதோऽர்ஜுந। ஜ்ஞாதும் த்ரஷ்டும் ச தத்த்வேந ப்ரவேஷ்டும் ச பரந்தப!||(ப.கீ.௧௧.௫௩,௫௪) புருஷஸ்ஸ பர: பார்த! பக்த்யா லப்யஸ்த்வநந்யயா|| (ப.கீ.௮.௨௨) இதி||

(பக்தே: கர்மாங்ககத்வம்)

ஏவம்ரூபாயா த்ருவாநுஸ்ம்ருதேஸ்ஸாதநாநி யஜ்ஞாதீநி கர்மாணீதி யஜ்ஞாதிஶ்ருதேரஶ்வவத் (ப்ர.ஸூ.௩.௪.௨௬) இத்யபிதாஸ்யதே । யத்யபி  விவிதஷந்தீதி யஜ்ஞாதயோ   விவிதஷோத்பத்தௌ விநியுஜ்யந்தே, ததாऽபி தஸ்யைவ வேதநஸ்ய த்யாநரூபஸ்யாஹரஹரநுஷ்டீயமாநஸ்ய  அப்யாஸாதேயாதிஶயஸ்ய ஆப்ரயாணாதநுவர்தமாநஸ்ய ப்ரஹ்மப்ராப்தி-ஸாதநத்வாத்ததுத்பத்தயே ஸர்வாண்யாஶ்ரமகர்மாணி யாவஜ்ஜீவமநுஷ்டேயாநி । வக்ஷ்யதி ச – ஆப்ரயாணாத்தத்ராபி ஹி த்ருஷ்டம் (ப்ர.ஸூ.௪.௧.௧௨.) அக்நிஹோத்ராதி து தத்கார்யாயைவ தத்தர்ஶநாத் (ப்ர.ஸ்.௪.௧.௧௬) ஸஹகாரித்வேந ச (ப்ர.ஸூ.௩.௪.௩௩) இத்யாதிஷு।

(த்ருவாநுஸ்ம்ருதே: ஸாதநஸப்தகநிஷ்பாத்யத்வம்)

வாக்யகாரஶ்ச த்ருவாநுஸ்ம்ருதேர்விவேகாதிப்ய ஏவ நிஷ்பத்திமாஹ – தல்லப்கிர்விவேகவிமோகாப்யாஸ-க்ரியாகல்யாணாநவஸாதாநுத்தர்ஷேப்ய: ஸம்பவாந்நிர்வசநாச்ச (ப்ர.ந.வா) இதி । விவேகாதீநாம் ஸ்வரூபம் சாஹ – ஜாத்யாஶ்ரயநிமித்தாதுஷ்டாதந்நாத் காயஶுத்திர்விவேக: (ப்ர.ந.வா) இதி । அத்ர நிர்வசநம் – ஆஹாரஶுத்தௌ ஸத்த்வஶுத்திஸ்ஸத்த்வஶுத்தௌ த்ருவா ஸ்ம்ருதி: (சாம்.௭.௨௬.௨) இதி । விமோக: காமாநபிஷ்வங்க: (ப்ர.ந.வா) இதி। ஶாந்த உபாஸீத (சா.௩.௧௪.௧) இதி நிர்வசநம்। ஆரம்பணஸம்ஶீலநம் புந:புநரப்யாஸ: (ப்ர.ந.வா)  இதி । நிர்வசநம் ச ஸ்மார்தமுதாஹ்ருதம் பாஷ்யகாரேண – ஸதா தத்பாவபாவித: (ப.கீ.௮.௬) இதி। பஞ்சமஹாயஜ்ஞாத்ய-நுஷ்டாநம் ஶக்தித: க்ரியா (ப்ர.ந.வா) । நிர்வசநம் க்ரியாவாநேஷ ப்ரஹ்மவிதாம் வரிஷ்ட: (மு.௩.௧.௪) தமேதம் வேதாநுவசநேந ப்ராஹ்மணா விவிதிஷந்தி யஜ்ஞேந தாநேந தபஸாऽநாஶகேந (ப்ரு.௬.௪.௨௨.) இதி ச । ஸத்யார்ஜவதயாதாநாஹிம்ஸாநபித்யா: கல்யாணாநி (ப்ர.ந.வா)  இதி । நிர்வசநம் ஸத்யேந லப்ய: (மு.௩.௧.௫) தேஷாமேவைஷ விரஜோ ப்ரஹ்மலோக: (ப்ர.௧.௧௫.௧௬) இத்யாதி । தேஶகாலவைகுண்யாத் ஶோகவஸ்த்வாத்யநுஸ்ம்ருதேஶ்ச தஜ்ஜம் தைந்யமபாஸ்வரத்வம் மநஸோऽவஸாத: (ப்ர.ந.வா) இதி, தத்விபர்யயோ அநவஸாத: (ப்ர.ந.வா)। நிர்வசநம் நாயமாத்மா பலஹீநேந லப்ய: (மு.உ.௩.௪) இதி । தத்விபர்யயஜா துஷ்டிருத்தர்ஷ: (ப்ர.ந.வா)   இதி। தத்விபர்யயோऽநுத்தர்ஷ: (ப்ர.ந.வா) । அதிஸந்தோஷஶ்ச விரோதீத்யர்த:। நிர்வர்சநமபி – ஶாந்தோ தாந்த:ா(ப்ரு.௬.௪.௨௩) இதி।

(வித்யாநிஷ்பத்தே: ஆஶ்ரமகர்மாவிநாபாவிதா)

ஏவம் நியமயுக்தஸ்யாऽஶ்ரமவிஹிதகர்மாநுஷ்டாநேநைவ வித்யாநிஷ்பத்திரித்யுக்தம் பவதி|| ததா ச ஶ்ருத்யந்தரம் – வித்யாம் சாவித்யாம் ச யஸ்தத்வேதோபயம் ஸஹ। அவித்யயா ம்ருத்யும் தீர்த்வா வித்யயாऽம்ருதமஶ்நுதே|| (ஈ.௧௧) அத்ராவித்யாஶப்தாபிஹிதம் வர்ணாஶ்ரமவிஹிதம் கர்ம । அவித்யயா – கர்மணா, ம்ருத்யும் – ஜ்ஞாநோத்பத்திவிரோதி ப்ராசீநம் கர்ம, தீர்த்வா – அபோஹ்ய, வித்யயா – ஜ்ஞாநேந, அம்ருதம் – ப்ரஹ்ம। அஶ்நுதே – ப்ராப்நோதீத்யர்த:। ம்ருத்யுதரணோபாயதயா ப்ரதீதா அவித்யா வித்யேதரத்விஹிதம் கர்மைவ, யதோக்தம் – இயாஜ ஸோऽபி ஸுபஹூந் யஜ்ஞாந் ஜ்ஞாநவ்யபாஶ்ரய:। ப்ரஹ்மவித்யாமதிஷ்டாய தர்தும் ம்ருத்யுமவித்யயா|| இதி|| (வி.பு.௬.௬.௧௨)

ஜ்ஞாநவிரோதி ச கர்ம புண்யபாபரூபம் । ப்ரஹ்மஜ்ஞாநோத்பத்திவிரோதித்வேநாநிஷ்டபலதயா உபயோரபி பாபஶப்தாபிதேயத்வம் । அஸ்ய ச ஜ்ஞாநவிரோதித்வம் ஜ்ஞாநோத்பத்திஹேதுபூதஶுத்தஸத்த்வவிரோதி-ரஜஸ்தமோவிவ்ருத்தித்வாரேண। பாபஸ்ய ச ஜ்ஞாநோதயவிரோதித்வம் – ஏஷ ஏவாஸாது கர்மகாரயதி தம் யமதோ நிநீஷதி – (கௌ.௩.௬) இதி ஶ்ருத்யாவகம்யதே।

(யதார்தஜ்ஞாந-ததாவரணயோ: ஸத்த்வாதிகுணாயத்ததா)

ரஜஸ்தமஸோர்யதார்தஜ்ஞாநாவரணத்வம், ஸத்த்வஸ்ய ச யதார்தஜ்ஞாநஹேதுத்வம் பகவதைவ ப்ரதிபாதிதம் – ஸத்த்வாத்ஸஞ்ஜாயதே ஜ்ஞாநம் (ப.கீ.௧௪.௧௭) இத்யாதிநா । அதஶ்ச ஜ்ஞாநோத்பத்தயே பாபம் கர்ம நிரஸநீயம்। தந்நிரஸநம் ச அநபிஸம்ஹிதபலேநாநுஷ்டிதேந தர்மேண। ததா ச ஶ்ருதி: – தர்மேண பாபமபநுததி (தை.உ.௬.௫௦) இதி।

(கர்மமீமாம்ஸாயா: ப்ரஹ்மமீமாம்ஸாபூர்வவ்ருத்தத்வநிகமநம்)

ததேவம் ப்ரஹ்மப்ராப்திஸாதநம் ஜ்ஞாநம் ஸர்வாஶ்ரமகர்மாபேக்ஷம்। அதோऽபேக்ஷிதகர்மஸ்வரூபஜ்ஞாநம், கேவலகர்மணாமல்பாஸ்திரபலத்வஜ்ஞாநம் ச கர்மமீமாம்ஸாவஸேயமிதி, ஸைவாபேக்ஷிதா ப்ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயா: பூர்வவ்ருத்தா வக்தவ்யா||

(ஸாதநசதுஷ்டயஸம்பத்தே: மீமாம்ஸாத்வயஶ்ரவணபஶ்சாத்பாவித்வம்)

அபி ச நித்யாநித்யவஸ்துவிவேகாதயஶ்ச, மீமாம்ஸாஶ்ரவணமந்தரேண ந ஸம்பத்ஸ்யந்தே, பலகரண-இதிகர்தவ்யதாதிகாரிவிஶேஷநிஶ்சயாத்ருதே, கர்மஸ்வரூபதத்பலஸ்திரத்வாத்மநித்யத்வாதீநாம் துரவபோதத்வாத்। ஏஷாம் ஸாதநத்வம் ச விநியோகாவஸேயம் । விநியோகஶ்ச ஶ்ருதிலிங்காதிப்ய:। ஸ ச தார்தீய: । உத்கீதாத்யுபாஸநாநி கர்மஸம்ருத்த்யர்தாந்யபி ப்ரஹ்மத்ருஷ்டிரூபாணி, ப்ரஹ்மஜ்ஞாநாபேக்ஷாணீதி, இஹைவ சிந்தநீயாநி । தாந்யபி கர்மாண்யநபிஸம்ஹிதபலாநி ப்ரஹ்மவித்யோத்பாதகாநீதி தத்ஸாத்குண்யாபாதநாந்யேதாநி ஸுதராமிஹைவ ஸங்கதாநி। தேஷாம் ச கர்மஸ்வரூபாதிகமாபேக்ஷா  ஸர்வஸம்மதா ||

|| இதி லகுஸித்தாந்த:  ||

அத மஹாபூர்வபக்ஷ:

(ப்ரஹ்மண ஏவ ஸத்யத்வம், தததிரிக்தஸர்வமித்யாத்வம் ச)

யதப்யாஹு: – அஶேஷவிஶேஷப்ரத்யநீகசிந்மாத்ரம் ப்ரஹ்மைவ பரமார்த: தததிரேகி நாநாவிதஜ்ஞாத்ருஜ்ஞேய-தத்க்ருதஜ்ஞாநபேதாதிஸர்வம் தஸ்மிந்நேவ பரிகல்பிதம் மித்யாபூதம் –

(நிர்விஶேஷவஸ்துந: ஶ்ரௌததா)

ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீதேகமேவாத்விதீயம் (சா.௬.௨.௧) அத பரா யயா ததக்ஷரமதிகம்யதே யத்ததத்ரேஶ்யமக்ராஹ்யமகோத்ரமவர்ணமசக்ஷுஶ்ஶ்ரோத்ரம் ததபாணிபாதம் நித்யம் விபும் ஸர்வகதம் ஸுஸூக்ஷ்மம் ததவ்யயம் யத்பூதயோநிம் பரிபஶ்யந்தி தீரா: || (மு.௧.௧.௬) ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம (தை.உ.ஆந.௧.௧) நிஷ்கலம் நிஷ்க்ரியம் ஶாந்தம் நிரவத்யம் நிரஞ்ஜநம் (ஶ்வே.உ.௬.௧௯) யஸ்யாமதம் தஸ்ய மதம் மதம் யஸ்ய ந வேத ஸ:। அவிஜ்ஞாதம் விஜாநதாம் விஜ்ஞாதமவிஜாநதாம் (கேந.௨.௩) ந த்ருஷ்டேர்த்ரஷ்டாரம் பஶ்யே: ந மதேர்மந்தாரம் மந்வீதா: (ப்ரு.௫.௪.௨) ஆநந்தோ ப்ரஹ்ம (தை.உ.ப்ருகு.௬அநு.) இதம் ஸர்வம் யதயமாத்மா (ப்ரு.௪.௪.௬) நேஹ நாநாऽஸ்தி கிஞ்சந। ம்ருத்யோஸ்ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி (ப்ரு.௬.௪.௧௯) யத்ர ஹி த்வைதமிவ பவதி ததிதர இதரம் பஶ்யதி யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூத் தத்கேந கம் பஶ்யேத்தத்கேந கம் விஜாநீயாத் (ப்ரு.௪.௪.௧௪) வாசாऽऽரம்பணம் விகாரோ நாமதேயம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம் (சா.௬.௧.௪) யதா ஹ்யேவைஷ ஏதஸ்மிந்நுதரமந்தரம் குருதே அத தஸ்ய பயம் பவதி (தை.உ.ஆந.௭.௨) ந ஸ்தாநதோऽபி பரஸ்யோபயலிம்கம் ஸர்வத்ர ஹி (ப்ர.ஸூ.௩.௨.௧௧) மாயாமாத்ரம் து கார்த்ஸ்ந்யேந அநபிவ்யக்த-ஸ்வரூபத்வாத் (ப்ர.ஸூ.௩.௨.௩),

(நிர்விஶேஷவஸ்துநி பராஶரஸம்மதி:)

ப்ரத்யஸ்யதமிதபேதம் யத்ஸத்தாமாத்ரமகோசரம் । வசஸாமாத்மஸம்வேத்யம் தஜ்ஜ்ஞாநம் ப்ரஹ்ம ஸம்ஜ்ஞிதம்|| (வி.பு.௬.௭.௪௩) ஜ்ஞாநஸ்வரூபமத்யந்தநிர்மலம் பரமார்தத:। தமேவார்தஸ்வரூபேண ப்ராந்திதர்ஶநத: ஸ்திதம்|| (வி.பு.௧,௨,௬) பரமார்தஸ்த்வமேவைகோ நாந்யோऽஸ்தி ஜகத: பதே!|| (வி.பு.௧.௪.௩௮) யதேதத்த்ருஶ்யதே மூர்தமேதஜ்ஜ்ஞாநாத்மநஸ்தவ। ப்ராந்திஜ்ஞாநேந பஶ்யந்தி ஜகத்ரூபமயோகிந:|| ஜ்ஞாநஸ்வரூபமகிலம் ஜகதேததபுத்தய:। அர்தஸ்வரூபம் பஶ்யந்தோ ப்ராம்யந்தே மோஹஸம்ப்லவே|| யே து ஜ்ஞாநவிதஶ்ஶுத்தசேதஸஸ்தேऽகிலம் ஜகத் । ஜ்ஞாநாத்மகம் ப்ரபஶ்யந்தி த்வத்ரூபம் பரமேஶ்வர!|| (வி.பு.௧.௪-௩௯,௪௦,௪௧) தஸ்யாத்மபரதேஹேஷு ஸதோऽப்யேகமயம் ஹி யத் । விஜ்ஞாநம் பரமார்தோ ஹி த்வைதிநோऽதத்யதர்ஶிந:|| (வி.பு.௨.௧௪.௩௧) யத்யந்யோऽஸ்தி பர: கோऽபி மத்த: பார்திவஸத்தம!। ததைஷோऽஹமயம் சாந்யோ வக்துமேவமபீஷ்யதே|| (வி.பு.௨.௧௩.௯௦) வேணுரந்த்ரவிபேதேந பேதஷ்ஷட்ஜாதிஸம்ஜ்ஞித:। அபேதவ்யாபிநோ வாயோஸ்ததாऽஸௌ பரமாத்மந:|| (வி.பு.௨.௧௪.௩௨) ஸோऽஹம் ஸ ச த்வம் ஸ ச ஸர்வமேததாத்மஸ்வரூபம் த்யஜ பேதமோஹம் । இதீரிதஸ்தேந ஸ ராஜவர்யஸ்தத்யாஜ பேதம் பரமார்தத்ருஷ்டி:|| (வி.பு.௨.௧௬.௨௩) விபேதஜநகேऽஜ்ஞாநே நாஶமாத்யந்திகம் கதே। ஆத்மநோ ப்ரஹ்மணோ பேதமஸந்தம் க: கரிஷ்யதி|| (வி.பு.௬.௭.௯௬) அஹமாத்மா குடாகேஶ! ஸர்வபூதாஶயஸ்தித:। (ப.கீ.௧௦.௨௦) க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்தி ஸர்வக்ஷேத்ரேஷு பாரத!। (ப.கீ.௧௩.௩) ந ததஸ்தி விநா யத்ஸ்யாந்மயா பூதம் சராசரம்|| (ப.கீ.௧௦.௯௩) இத்யாதிபிர்வஸ்துஸ்வரூபோபதேஶபரைஶ்ஶாஸ்த்ரை: நிர்விஶேஷசிந்மாத்ரம் ப்ரஹ்மைவ ஸத்யமந்யத்ஸர்வம் மித்யா இத்யபிதாநாத்।

(மித்யாத்வஸ்வரூபம், லக்ஷ்யே ததந்வயஶ்ச)

மித்யாத்வம் நாம ப்ரதீயமாநத்வபூர்வகயதாவஸ்திதவஸ்துஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வம், யதா ரஜ்ஜவாத்யதிஷ்டாநஸர்பாதே:। தோஷவஶாத்தி தத்ர தத்கல்பநம் । ஏவம் சிந்மாத்ரவபுஷி பரே ப்ரஹ்மணி தோஷபரிகல்பிதமிதம் தேவதிர்யங்மநுஷ்யஸ்தாவராதிபேதம் ஸர்வம் ஜகத்யதாவஸ்திதப்ரஹ்மஸ்வரூபாவபோதபாத்யம் மித்யாரூபம் ।

(அவித்யாயா: ஸ்வரூபம், தத்ர ஶ்ருதயஶ்ச)

தோஷஶ்ச ஸ்வரூபதிரோதாநவிவிதவிசித்ரவிக்ஷேபகரீ ஸதஸதநிர்வசநீயாऽநாத்யவித்யா। அந்ருதேந ஹி ப்ரத்யூடா: (சா.௮.௩.௨) தேஷாம் ஸத்யாநாம் ஸதாமந்ருதமபிதாநம் (சா.௮.௩.௧) நாஸதாஸீந்நோ ஸதாஸீத்ததாநீம் தம ஆஸீத்தமஸா கூடமக்ரே ப்ரகேதம் (யஜு.௨அஷ்ட.௮.ப்ர.௯அநு.) மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்யாந்மாயிநம் து மஹேஶ்வரம் (ஶ்வே.௪.௧௦) இந்த்ரோ மாயாபி: புருரூப ஈயதே (ப்ரு.௪.௫.௧௯) மம மாயா துரத்யயா (ப.கீ.௭.௧௪) அநாதிமாயயா ஸுப்தோ யதா ஜீவ: ப்ரபுத்யதே (மாம்.௨.௨௧) இத்யாதிபி: நிர்விஶேஷசிந்மாத்ரம் ப்ரஹ்மைவாநாத்யவித்யயா ஸதஸதநிர்வாச்யயா திரோஹிதஸ்வரூபம் ஸ்வகதநாநாத்வம் பஶ்யதீத்யவகம்யதே। யதோக்தம் –

(ப்ரஹ்மாதிரிக்தஸ்ய ஆவித்யகத்வே பௌராணிகாநி ப்ரமாணாநி)

ஜ்ஞாநஸ்வரூபோ பகவாந்யதோऽஸாவஶேஷமூர்திர்ந து வஸ்துபூத:। ததோ ஹி ஶைலாப்திதராதிபேதாந் ஜாநீஹி விஜ்ஞாநவிஜ்ரும்பிதாநி|| யதா து ஶுத்தம் நிஜரூபி ஸர்வகர்மக்ஷயே ஜ்ஞாநமபாஸ்ததோஷம்। ததா ஹி ஸங்கல்பதரோ: பலாநி பவந்தி நோ வஸ்துஷு வஸ்துபேதா:|| (வி.பு.௨.௧௨.௩௯,௪௦) தஸ்மாந்ந விஜ்ஞாநம்ருதேऽஸ்தி கிஞ்சித்க்வசித் கதாசித்த்விஜ! வஸ்துஜாதம் । விஜ்ஞாநமேகம் நிஜகர்மபேதவிபிந்நசித்தைர்பஹுதாऽப்யுபேதம்|| ஜ்ஞாநம் விஶுத்தம் விமலம் விஶோகமஶேஷலோபாதிநிரஸ்தஸங்கம்। ஏகம் ஸதைகம் பரம: பரேஶ: ஸ வாஸுதேவோ ந யதோऽந்யதஸ்தி|| (வி.பு.௨.௧௨.௪௩,௪௪) ஸத்பாவ ஏவம் பவதோ மயோக்தோ ஜ்ஞாநம் யதா ஸத்யமஸத்யமந்யத்। ஏதத்து யத்ஸம்வ்யவஹாரபூதம் தத்ராபி சோக்தம் புவநாஶ்ரிதம் தே|| (வி.பு.௧.௧௨.௪௫)

(அவித்யாநிவ்ருத்தி: தத்தேதுஶ்ச)

அஸ்யாஶ்சாவித்யாயா நிர்விஶேஷசிந்மாத்ரப்ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநேந நிவ்ருத்திம் வதந்தி – ந புநர்ம்ருத்யவே ததேகம் பஶ்யதி, ந பஶ்யோ ம்ருத்யும் பஶ்யதி (ப்ரு.௭.௨௬.௨) யதா ஹ்யேவைஷ ஏதஸ்மிந்நத்ருஶ்யேऽநாத்ம்யேऽநிருக்தே-அநிலயநேऽபயம் ப்ரதிஷ்டாம் விந்ததே। அத ஸோऽபயம் கதோ பவதி (தை.ஆந.௭.௨) பித்யதே ஹ்ருதயக்ரந்திஶ்சித்யந்தே ஸர்வஸம்ஶயா:। க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி தஸ்மிந்த்ருஷ்டே பராவரே (மு.௨.௨.௮) ப்ரஹ்ம வேத ப்ரஹ்மைவ பவதி (மு.௩.௨.௯) தமேவ விதித்வாऽதிம்ருத்யுமேதி நாந்ய: பந்தா: (ஶ்வே.௩.௮) – இத்யாத்யாஶ்ஶ்ருதய:। அத்ர ம்ருத்யுஶப்தேநாவித்யாऽபிதீயதே। யதா ஸநத்ஸுஜாதவசநம் – ப்ரமாதம் வை ம்ருத்யுமஹம் ப்ரவீமி ஸதாऽப்ரமாதமம்ருதத்வம் ப்ரவீமி (பாரத.உத்யோபர்வ.௪௧.௪) இதி।

(நிர்விஶேஷப்ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநம் ப்ரமாணஸித்தம்)

ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம (தை.ஆந.௧.அநு.௧) விஜ்ஞாநமாநந்தம் ப்ரஹ்ம (ப்ரு.௫.௯.௨௮) இத்யாதிஶோதகவாக்யாவஸேயநிர்விஶேஷஸ்வரூபப்ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநம் ச – அத யோऽந்யாம் தேவதாமுபாஸ்தே-அந்யோऽஸாவந்யோऽஹமஸ்மீதி ந ஸ வேத (ப்ரு.௩.௪.௧௦) அக்ருத்ஸ்நோ ஹ்யேஷ: (ப்ரு.௩.௪.௭) ஆத்மேத்யேவோபாஸீத (ப்ரு.உ.௩.௪.௭) தத்த்வமஸி (சாம்.உ.௬.௮.௭) த்வம் வா அஹமஸ்மி பகவோ தேவதே அஹம் வை த்வமஸி பகவோ தேவதே தத்யோऽஹம் ஸோऽஸௌ யோऽஸௌ ஸோऽஹமஸ்மி (ஐ.ஆ.௪.௨) இத்யாதிவாக்யஸித்தம்। வக்ஷ்யதி சைததேவ – ஆத்மேதி தூபகச்சந்தி க்ராஹயந்தி ச (ப்ர.ஸூ.௪.௧.௩) இதி। ததா ச வாக்யகார:- ஆத்மேத்யேவ து க்ருஹ்ணீயாத் ஸர்வஸ்ய தந்நிஷ்பத்தே: (ப்ரஹ்மநந்திவாக்யம்) இதி । அநேந ச ப்ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநேந மித்யாரூபஸ்ய ஸகாரணஸ்ய பந்தஸ்ய நிவ்ருத்திர்யுக்தா ||

(நிவர்த்யநிவர்தகபாவ: ஸத்ருஷ்டாந்த:)

நநு ச ஸகலபேதநிவ்ருத்தி: ப்ரத்யக்ஷவிருத்தா கதமிவ ஶாஸ்த்ரஜந்யவிஜ்ஞாநேந க்ரியதே? கதம் வா ரஜ்ஜுரேஷா ந ஸர்ப: இதி ஜ்ஞாநேந ப்ரத்யக்ஷவிருத்தா ஸர்பநிவ்ருத்தி: க்ரியதே? தத்ர த்வயோ: ப்ரத்யக்ஷயோர்விரோத:; இஹ து ப்ரத்யக்ஷமூலஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸ்ய சேதி சேத்; துல்யயோர்விரோதே வா கதம் பாத்யபாதகபாவ:? பூர்வோத்தரயோர்துஷ்டகாரணஜந்யத்வததபாவாப்யாம் – இதி சேத்; ஶாஸ்த்ரப்ரத்யக்ஷயோரபி ஸமாநமேதத்।

ஏததுக்தம் பவதி – பாத்யபாதகபாவே துல்யத்வஸாபேக்ஷத்வநிரபேக்ஷத்வாதி ந காரணம்; ஜ்வாலாபேதாநுமாநேந ப்ரத்யக்ஷோபமர்தாயோகாத் । தத்ர ஹி ஜ்வாலைக்யம் ப்ரத்யக்ஷேணாவகம்யதே । ஏவம் ச ஸதி த்வயோ: ப்ரமாணயோர்விரோதே யத்ஸம்பாவ்யமாநாந்யதாஸித்தி, தத்பாத்யம்; அநந்யதாஸித்தமநவகாஶம் இதரத்பாதகம் – இதி ஸர்வத்ர பாத்யபாதகபாவநிர்ணய: – இதி ||

(ஸயுக்திகம் ஶாஸ்த்ரப்ராபல்யம்)

தஸ்மாத் அநாதிநிதநாவிச்சிந்நஸம்ப்ரதாயாஸம்பாவ்யமாநதோஷகந்தாநவகாஶஶாஸ்த்ரஜந்ய-நிர்விஶேஷநித்யஶுத்தமுக்தபுத்தஸ்வப்ரகாஶசிந்மாத்ரப்ரஹஹ்மாத்மபாவாவபோதேந ஸம்பாவ்யமாநதோஷஸாவகாஶ-ப்ரத்யக்ஷாதிஸித்தவிவிதவிகல்பரூப-பந்தநிவ்ருத்திர்யுக்தைவ । ஸம்பாவ்யதே ச விவிதவிகல்பபேதப்ரபஞ்ச க்ராஹிப்ரத்யக்ஷஸ்யாநாதிபேதவாஸநாதிரூபாவித்யாக்யோ தோஷ:।

(ஶாஸ்த்ரேஷு மோக்ஷஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ராபல்யம்)

நநு அநாதிநிதநாவிச்சிந்நஸம்ப்ரதாயதயா நிர்தோஷஸ்யாபி ஶாஸ்த்ரஸ்ய ஜ்யோதிஷ்டோமேந ஸ்வர்ககாமோ யஜேத இத்யேவமாதேர்பேதாவலம்பிநோ பாத்யத்வம் ப்ரஸஜ்யேத। ஸத்யம்; பூர்வாபராபச்சேதே பூர்வஶாஸ்த்ரவந்மோக்ஷஶாஸ்த்ரஸ்ய நிரவகாஶத்வாத்தேந பாத்யத ஏவ । வேதாந்தவாக்யேஷ்வபி ஸகுணப்ரஹ்மோபாஸநபராணாம் ஶாஸ்த்ரணாமயமேவ ந்யாய:, நிர்குணத்வாத்பரஸ்யப்ரஹ்மண:।

(ஸ்வரூபபரேஷு ஸகுணநிர்குணவாக்யேஷு பாத்ய-பாதகபாவசிந்தா)

நநு ச – யஸ்ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித் (மு.உ.௨.௨.௭) பராऽஸ்ய ஶக்திர்விவிதைவ ஶ்ரூயதே ஸ்வாபாவிகீ ஜ்ஞாநவலக்ரியா ச (ஶ்வே.உ.௬.௮) ஸத்யகாமஸ்ஸத்யஸங்கல்ப: (சா.உ.௮.௧.௫) இத்யாதிப்ரஹ்மஸ்வரூபப்ரதிபாதந-பராணாம் ஶாஸ்த்ராணாம் கதம் பாத்யத்வம்? நிர்குணவாக்யஸாமர்த்யாத் இதி ப்ரூம:।

ஏததுக்தம் பவதி – அஸ்தூலமநண்வஹ்ரஸ்வமதீர்கம் (ப்ரு.௫அ.௮ப்ரா.) ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம (தை.ஆந.௧) நிர்குணம் (ஆத்மோபநிஷத்) நிரஞ்ஜநம் (ஶ்வே.உ.௬.௧௯.) – இத்யாதிவாக்யாநி நிரஸ்தஸமஸ்த-விஶேஷகூடஸ்தநித்யசைதந்யம் ப்ரஹ்ம – இதி ப்ரதிபாதயந்தி இதராணி ச ஸகுணம் । உபயவிதவாக்யாநாம் விரோதே தேநைவாபச்சேதந்யாயேந நிகுர்ணவாக்யாநாம் குணாபேக்ஷத்வேந பரத்வாத்வலீயஸ்த்வமிதி ந கிஞ்சிதபஹீநம் ||

(ஸத்யாதிவாக்யவிசாபர:, ஸாமாநாதிகரண்யம் ச)

நநு ச – ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம இத்யத்ர ஸத்யஜ்ஞாநாதயோ குணா: ப்ரதீயந்தே|| நேத்யுச்யதே, ஸாமாநாதிகரண்யேநைகார்தத்வப்ரதீதே: । அநேககுணவிஶிஷ்டாபிதாநேऽப்யேகார்தத்வமவிருத்தம் – இதி சேத்; அநபிதாநஜ்ஞோ தேவாநாம் ப்ரிய:। ஏகார்தத்வம் நாம ஸர்வபதாநாமர்தைக்யம்; விஶிஷ்டபதார்தாபிதாநே விஶேஷணபேதேந பதாநாமர்தபேதோऽவர்ஜநீய:; ததஶ்சைகார்தத்வம் ந ஸித்யதி। ஏவம் தர்ஹி ஸர்வபதாநாம் பர்யாயதா ஸ்யாத், அவிஶிஷ்டார்த அபிதாயித்வாத்। ஏகார்தாபிதாயித்வேऽப்யபர்யாயத்வமவஹிதமநாஶ்ஶ்ருணு; ஏகத்வதாத்பர்ய-நிஶ்சயாத் ஏகஸ்யைவார்தஸ்ய தத்தத்பதார்தவிரோதி-ப்ரத்யநீகத்வபரத்வேந ஸர்வபதாநாமர்தவத்வமேகார்தத்வம் அபர்யாயதா ச||

(ஸத்யாதிவாக்யார்தஸ்ய பரிஷ்க்ருதம் நிகமநம்)

ஏததுக்தம் பவதி । லக்ஷணத: ப்ரதிபத்தவ்யம் ப்ரஹ்ம ஸகலேதரபதார்தவிரோதிரூபம்। தத்விரோதிரூபம் ஸர்வமநேந பதத்ரயேண பலதோ வ்யுதஸ்யதே। தத்ர ஸத்யபதம் விகாராஸ்பதத்வேநாஸத்யாத்வஸ்துநோ வ்யாவ்ருத்தப்ரஹ்மபரம்। ஜ்ஞாநபதம் சாந்யாதீநப்ரகாஶஜடரூபாத்வஸ்துநோ வ்யாவ்ருத்தபரம்। அநந்தபதம் ச தேஶத: காலதோ வஸ்துதஶ்ச பரிச்சிந்நாத் வ்யாவ்ருத்தபரம்। ந ச வ்யாவ்ருத்திர்பாவரூபோऽபாவரூபோ வா தர்ம:। அபி து ஸகலேதரவிரோதி ப்ரஹ்மைவ। யதா ஶௌக்ல்யாதே: கார்ஷ்ண்யாதிவ்யாவ்ருத்திஸ்தத்பதார்தஸ்வரூபமேவ, ந தர்மாந்தரம்। ஏவமேகஸ்யைவ வஸ்துநஸ்ஸகலேதரவிரோத்யாகாரதாமவகமயதர்தவத்தரமேகார்தமபர்யாயம் ச பதத்ரயம்||

(ப்ரஹ்மண: நிர்விஶேஷத்வஸ்தாபநம், காரணவாக்யைகார்த்யவர்ணநம் ச)

தஸ்மாதேகமேவ ப்ரஹ்ம ஸ்வயம்ஜ்யோதிர்நிர்தூதநிகிலவிஶேஷமித்யுக்தம் பவதி । ஏவம் வாக்யார்தப்ரதிபாதநே ஸத்யேவ ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீதேகமேவாத்விதீயம் (சாம்.௬.௨.௧) – இத்யாதிபிரைகார்த்யம்।

(ப்ரஹ்மலக்ஷணவாக்யஸ்ய அகண்டைகரஸவஸ்துப்ரதிபாதகத்வம்)

யதோ வா இமாநி பூதாநி ஜாயந்தே (தை.ப்ருகு.௧.அநு.) ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீத் (சாம்.௬.௨.௧) ஆத்மா வா இதமேக ஏவாக்ர ஆஸீத் (ஐ.௧.௧.௧) இத்யாதிபிர்ஜகத்காரணதயோபலக்ஷிதஸ்ய ப்ரஹ்மண: ஸ்வரூபமிதமுச்யதே – ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம (தை.ஆந.௧.௧) இதி। தத்ர ஸர்வஶாகாப்ரத்யயந்யாயேந காரணவாக்யேஷு ஸர்வேஷு ஸஜாதீயவிஜாதீயவ்யாவ்ருத்தமத்வதீயம் ப்ரஹ்மாவகதம்। ஜகத்காரணதயோபலக்ஷிதஸ்ய ப்ரஹ்மணோऽத்விதீயஸ்ய ப்ரதிபிபாதயிஷிதம் ஸ்வரூபம் ததவிரோதேந வக்தவ்யம்। அத்விதீயத்வஶ்ருதிர்குணதோऽபி ஸத்விதீயதாம் ந ஸஹதே। அந்யதா நிரஞ்ஜநம் (ஶ்வே.௬.௧௯) நிர்குணம் (ஆத்மோபநிஷத்) இத்யாதிபிஶ்ச விரோத:। அதஶ்சைதல்லக்ஷணவாக்யமகண்டைகரஸமேவ ப்ரதிபாதயதி।

(லக்ஷணாயா தோஷத்வாதோஷத்வவிசார:)

நநு ச ஸத்யஜ்ஞாநாதிபதாநாம் ஸ்வார்தப்ரஹாணேந ஸ்வார்தவிரோதிவ்யாவ்ருத்தவஸ்துஸ்வரூபோபஸ்தாபநபரத்வே லக்ஷணா ஸ்யாத்। நைஷ தோஷ:, அபிதாநவ்ருத்தேரபி தாத்பர்யவ்ருத்தேர்பலீயஸ்த்வாத்। ஸாமாநாதிகரண்யஸ்ய ஹ்யைக்ய ஏவ தாத்பர்யமிதி ஸர்வஸம்மதம்।

நநு ச – ஸர்வபதாநாம் லக்ஷணா ந த்ருஷ்டசரீ। தத: கிம்? வாக்யதாத்பர்யாவிரோதே ஸத்யேகஸ்யாபி ந த்ருஷ்டா । ஸமபிவ்யாஹ்ருதபதஸமுதாயஸ்யைதத்தாத்பர்யமிதி நிஶ்சிதே ஸதி த்வயோஸ்த்ரயாணாம் ஸர்வேஷாம் வா ததவிரோதாய ஏகஸ்யேவ லக்ஷணா ந தோஷாய। ததா ச ஶாஸ்த்ரஸ்தைரப்யுபகம்யதே ||

(ஸர்வபதலக்ஷணாயா அப்யதோஷத்வவர்ணநம் ப்ராபாகரை:)

கார்யவாக்யார்தவாதிபி: லௌகிகவாக்யேஷு ஸர்வேஷாம் பதாநாம் லக்ஷணா ஸமாஶ்ரீயதே। அபூர்வகார்ய ஏவ லிஙாதேர்முக்யவ்ருத்தத்வாத் லிஙாதிபி: க்ரியாகார்யம் லக்ஷணயா ப்ரதிபாத்யதே। கார்யாந்விதஸ்வார்தாபிதாயிநாம் சேதரேஷாம் பதாநாமபூர்வகார்யாந்வித ஏவ முக்யார்த இதி க்ரியாகார்யாந்விதப்ரதிபாதநம் லாக்ஷணிகமேவ । அதோ வாக்யதாத்பர்யாவிரோதாய ஸர்வபதாநாம் லக்ஷணாऽபி ந தோஷ:। அத இதமேவார்தஜாதம் ப்ரதிபாதயந்தோ வேதாந்தா: ப்ரமாணம்||

(ஶாஸ்த்ரப்ரத்யக்ஷயோ: அவிரோத:)

ப்ரத்யக்ஷாதிவிரோதே ச ஶாஸ்த்ரஸ்ய பலீயஸ்த்வமுக்தம்। ஸதி ச விரோதே பலீயஸ்த்வம் வக்தவ்யம்। விரோத ஏவ ந த்ருஶ்யதே, நிர்விஶேஷஸந்மாத்ரப்ரஹ்மக்ராஹித்வாத்ப்ரத்யக்ஷஸ்ய। நநு ச – கடோऽஸ்தி படோऽஸ்தி இதி நாநாகாரவஸ்துவிஷயம் ப்ரத்யக்ஷம் கதமிவ ஸந்மாத்ரக்ராஹீத்யுச்யதே। விலக்ஷணக்ரஹணாபாவே ஸதி ஸர்வேஷாம் ஜ்ஞாநாநாமேகவிஷயத்வேந தாராவாஹிகவிஜ்ஞாநவதேகவ்யவஹாரஹேதுதைவ ஸ்யாத்। ஸத்யம்; ததைவாத்ர விவிச்யதே। கதம்?

(ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ஸந்மாத்ரக்ராஹித்வஸமர்தநம்)

கடோऽஸ்தீத்யத்ராஸ்தித்வம் தத்பேதஶ்ச வ்யவஹ்ரியதே; ந ச த்வயோரபி வ்யவஹாரயோ: ப்ரத்யக்ஷமூலத்வம் ஸம்பவதி, தயோர்பிந்நகாலஜ்ஞாநபலத்வாத், ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநஸ்ய சைகக்ஷணவர்தித்வாத்। தத்ர ஸ்வரூபம் வா பேதோ வா ப்ரத்யக்ஷஸ்ய விஷய இதி விவேசநீயம்। பேதக்ரஹணஸ்ய ஸ்வரூபக்ரஹணதத்ப்ரதியோகிஸ்மரணஸவ்யபேக்ஷத்வாதேவ ஸ்வரூபவிஷயத்வ- மவஶ்யாஶ்ரயணீயமிதி ந பேத: ப்ரத்யக்ஷேண க்ருஹ்யதே। அதோ ப்ராந்திமூல ஏவ பேதவ்யவஹார:||

(பேதஸ்ய துர்நிரூபத்வம்)

கிஞ்ச பேதோ நாம கஶ்சித்பதார்தோ ந்யாயவித்பிர்நிரூபயிதும் ந ஶக்யதே। பேதஸ்தாவந்ந வஸ்துஸ்வரூபம், வஸ்துஸ்வரூபே க்ருஹீதே ஸ்வரூபவ்யஹாரவத்ஸர்வஸ்மாத்பேதவ்யவஹாரப்ரஸக்தே:। ந ச வாச்யம் – ஸ்வரூபே க்ருஹீதேऽபி பிந்ந இதி வ்யவஹாரஸ்ய ப்ரதியோகிஸ்மரணஸவ்யபேக்ஷத்வாத், தத்ஸ்மரணாபாவேந ததாநீமேவ ந பேதவ்யவஹார: – இதி। ஸ்வரூபமாத்ரபேதவாதிநோ ஹி ப்ரதியோக்யபேக்ஷா ச நோத்ப்ரேக்ஷிதும் க்ஷமா, ஸ்வரூபபேதயோஸ்ஸ்வரூபத்வாவிஶேஷாத்। யதா ஸ்வரூபவ்யவஹாரோ ந ப்ரதியோக்யபேக்ஷ:, பேதவ்யவஹாரோऽபி ததைவ ஸ்யாத்। ஹஸ்த: கர: இதிவத் கடோ பிந்ந இதி பர்யாயத்வம் ச ஸ்யாத்। நாபி தர்ம:; தர்மத்வே ஸதி தஸ்ய ஸ்வரூபாத்பேதோऽவஶ்யாஶ்ரயணீய:, அந்யதா ஸ்வரூபமேவ ஸ்யாத்। பேதே ச தஸ்யாபி பேதஸ்தத்தர்மஸ்தஸ்யாபீத்யநவஸ்தா। கிஞ்ச ஜாத்யாதிவிஶஷ்டவஸ்துக்ரஹணே ஸதி பேதக்ரஹணம், பேதக்ரஹணே ஸதி ஜாத்யாதிவிஶிஷ்டவஸ்துக்ரஹணமித்யந்யோந்யாஶ்ரயணம்। அதோ பேதஸ்ய துர்நிரூபத்வாத்ஸந்மாத்ரஸ்யைவ ப்ரகாஶகம் ப்ரத்யக்ஷம்||

(அநுவர்தமாநம் ஸந்மாத்ரம் பரமார்த:)

கிஞ்ச கடோऽஸ்தி படோऽஸ்தி கடோऽநுபூயதே படோऽநுபூயதே இதி ஸர்வே பதார்தாஸ்ஸத்தாநுபூதிகடிதா ஏவ த்ருஶ்யந்தே। அத்ர ஸர்வாஸு ப்ரதிபத்திஷு ஸந்மாத்ரமநுவர்தமாநம் த்ருஶ்யத இதி ததேவ பரமார்த:।

(ஆஶ்ரமகர்மாவிநாபாவிதா)

விஶேஷாஸ்து வ்யாவர்தமாநதயா அபரமார்தா:, ரஜ்ஜுஸர்பாதிவத்। யதா ரஜ்ஜுரதிஷ்டாநதயாऽநுவர்தமாநா பரமார்தா ஸதீ; வ்யாவர்தமாநாஸ்ஸர்பபூதலநாம்புதாராதயோऽபரமார்தா:।

(அபாதிதத்வ-பாதிதத்வயோ: ப்ரயோஜகோபாதிதா)

நநு ச ரஜ்ஜுஸர்பாதௌ ரஜ்ஜுரியம் ந ஸர்ப: இத்யாதி ரஜ்ஜ்வாத்யதிஷ்டாநயாதார்த்யஜ்ஞாநேந பாதிதத்வாத்ஸர்பாதேரபாரமார்த்யம், ந வ்யாவர்தமாநத்வாத்। ரஜ்ஜ்வாதேரபி பாரமார்த்யம் நாநுவர்தமாநதயா, கிம்த்வபாதிதத்வாத்। அத்ர து கடாதீநாமபாதிதாநாம் கதமபாரமார்த்யம்?

உச்யதே, கடாதௌ த்ருஷ்டா வ்யாவ்ருத்திஸ்ஸா கிம்ரூபேதி விவேசநீயம்। கிம் கடோऽஸ்தீத்யத்ர படாத்யபாவ:? ஸித்தம் தர்ஹி கடோऽஸ்தீத்யநேந படாதீநாம் பாதிதத்வம்। அதோ பாதபலபூதா விஷயநிவ்ருத்திர்வ்யாவ்ருத்தி:। ஸா வ்யாவர்தமாநாநாமபாரமார்த்யம் ஸாதயதி। ரஜ்ஜுவத் ஸந்மாத்ரமபாதிதமநுவர்ததே। தஸ்மாத்ஸந்மாத்ராதிரேகி ஸர்வமபரமார்த:। ப்ரயோகஶ்ச பவதி – ஸத்பரமார்த:, அநுவர்தமாநத்வாத், ரஜ்ஜுஸர்பாதௌ ரஜ்ஜ்வாதிவத்। கடாதயோऽபரமார்தா:, வ்யாவர்தமாநத்வாத், ரஜ்ஜ்வத்யதிஷ்டாநஸர்பாதிவத் – இதி।

(ஸத்-அநுபூத்யோ: ஐக்யம், அநுபூதே: ஸ்வதஸ்ஸித்ததா ச)

ஏவம் ஸத்யநுவர்தமாநாऽநுபூதிரேவ பரமார்த:; ஸைவ ஸதீ||

நநு ச ஸந்மாத்ரமநுபூதேர்விஷயதயா ததோ பிந்நம்। நைவம்; பேதோ ஹி ப்ரத்யக்ஷாவிஷயத்வாத்துர்நிரூபத்வாச்ச புரஸ்தாதேவ நிரஸ்த:। அத ஏவ ஸதோऽநுபூதிவிஷயபாவோऽபி ந ப்ரமாணபதவீமநுஸரதி। தஸ்மாத்ஸத் அநுபூதிரேவ।

ஸா ச ஸ்வதஸ்ஸித்தா, அநுபூதித்வாத்। அந்யதஸ்ஸித்தௌ கடாதிவதநநுபூதித்வப்ரஸங்க:।

(அநுபூதே: அநுபூத்யந்தராநபேக்ஷா)

கிஞ்ச அநுபவாபேக்ஷா சாநுபூதேர்ந ஶக்யா கல்பயிதும், ஸத்தயைவ ப்ரகாஶமாநத்வாத்। ந ஹ்யநுபூதிர்வர்தமாநா கடாதிவதப்ரகாஶா த்ருஶ்யதே, யேந பராயத்தப்ரகாஶாऽப்யுபகம்யேத||

(அநுபூதே: ஜ்ஞாததாநுமேயத்வவாத:)

அதைவம் மநுஷே – உத்பந்நாயாமப்யநுபூதௌ விஷயமாத்ரமவபாஸதே கடோऽநுபூயதே இதி। ந ஹி கஶ்சித் கடோऽயம் இதி ஜாநந் ததாநீமேவாவிஷயபூதாமநிதம்பாவாமநுபூதிமப்யநுபவதி। தஸ்மாத்கடாதிப்ரகாஶநிஷ்பத்தௌ சக்ஷுராதிகரணஸந்நிகர்ஷவதநுபூதேஸ்ஸத்பாவ ஏவ ஹேது:। ததநந்தரமர்தகதகாதாசித்கப்ரகாஶாதிஶய-லிங்கேநாநுபூதிரநுமீயதே।

(அநுபூதே: ஜடத்வஶங்காபரிஹாரௌ)

ஏவம் தர்ஹ்யநுபூதேரஜடாயா அர்தவஜ்ஜடத்வமாபத்யத இதி சேத்; கிமிதமஜடத்வம் நாம? ந தாவத்ஸ்வஸத்தாயா: ப்ரகாஶாவ்யபிசார:, ஸுகாதிஷ்வபி தத்ஸம்பவாத்; ந ஹி கதாசிதபி ஸுகாதயஸ்ஸந்தோ நோபலப்யந்தே; அதோऽநுபூதிஸ்ஸ்வயமேவ நாநுபூயதே, அர்தாந்தரம் ஸ்ப்ருஶதோऽங்குல்யக்ரஸ்ய ஸ்வாத்மஸ்பர்ஶவதஶக்யத்வாதிதி||

(அநுபூதே: ஜ்ஞாததாநுமேயத்வநிராஸ:)

ததிதமநாகிலதாநுபவவிபவஸ்ய ஸ்வமதிவிஜ்ரும்பிதம், அநுபூதிவ்யதிரேகிணோ விஷயதர்மஸ்ய ப்ரகாஶஸ்ய ரூபாதிவதநுபலப்தே:; உபயாப்யுபேதாநுபூத்யைவாஶேஷவ்யவஹாரோபபத்தௌ ப்ரகாஶாக்யதர்மகல்பநா-நுபபத்தேஶ்ச। அதோ நாநுபூதிரநுமீயதே। நாபி ஜ்ஞாநாந்தரஸித்தா। அபி து ஸர்வம் ஸாதயந்த்யநுபூதிஸ்ஸ்வயமேவ ஸித்த்யதி। ப்ரயோகஶ்ச – அநுபூதிரநந்யாதீநஸ்வதர்மவ்யவஹாரா ஸ்வஸம்பந்தாதர்தாந்தரே தத்தர்மவ்யவஹாரஹேதுத்வாத்; யஸ்ஸ்வஸம்பந்தாதர்தாந்தரே யத்தர்மவ்யவஹாரஹேதுஸ்ஸ தயோஸ்ஸ்வஸ்மிந்நநந்யாதீநோ த்ருஷ்ட:; யதா ரூபாதிஶ்சாக்ஷுஷத்வாதௌ। ரூபாதிர்ஹி ப்ருதிவ்யாதௌ ஸ்வஸம்பந்தாச்சாக்ஷுஷத்வாதி ஜநயந் ஸ்வஸ்மிந் ந ரூபாதிஸம்பந்தாதீநஶ்சாக்ஷுஷத்வாதௌ। அதோऽநுபூதிராத்மந: ப்ரகாஶமாநத்வே ப்ரகாஶத இதி வ்யவஹாரே ச ஸ்வயமேவ ஹேது:||

(அநுபூதே: நித்யதா, தத்ப்ராகபாவாஸித்திஶ்ச)

ஸேயம் ஸ்வயம்ப்ரகாஶாऽநுபூதிர்நித்யா ச, ப்ராகபாவாத்யபாவாத்। ததபாவஶ்ச ஸ்வதஸ்ஸித்தத்வாதேவ। ந ஹ்யநுபூதேஸ்ஸ்வதஸ்ஸித்தாயா: ப்ராகபாவஸ்ஸ்வதோऽந்யதோ வாऽவகந்தும் ஶக்யதே। அநுபூதிஸ்ஸ்வாபாவமவகமயந்தீ, ஸதீ தாவந்நாவகமயதி। தஸ்யாஸ்ஸத்த்வே விரோதாதேவ ததபாவோ நாஸ்தீதி கதம் ஸா ஸ்வாபாவமவகமயதி? ஏவமஸத்யபி  நாவகமயதி; அநுபூதிஸ்ஸ்வயமஸதீ ஸ்வாபாவே கதம் ப்ரமாணம் பவேத்? நாப்யந்யதோऽவகந்தும் ஶக்யதே, அநுபூதேரநந்யகோசரத்வாத்। அஸ்யா: ப்ராகபாவம் ஸாதயத் ப்ரமாணம் அநுபூதிரியம் இதி விஷயீக்ருத்ய ததபாவம் ஸாதயேத்; ஸ்வதஸ்ஸித்தத்வேந இயமிதி விஷயீகாராநர்ஹாத்வாத், ந தத்ப்ராகபாவோऽந்யத: ஶக்யாவகம:।

(அநுபூதௌ பாவவிகாராணாம் அஸம்பந்த:)

அதோऽஸ்யா: ப்ராகபாவாபாவாதுத்பத்திர்ந ஶக்யதே வக்துமித்யுத்பத்திப்ரதிஸம்பத்தாஶ்சாந்யேऽபி பாவவிகாராஸ்தஸ்யா ந ஸந்தி||

(அநுபூதி: ந நாநா)

அநுத்பந்நேயமநுபூதிராத்மநி நாநாத்வமபி ந ஸஹதே, வ்யாபகவிருத்தோபலப்தே: || ந ஹ்யநுத்பந்நம் நாநாபூதம் த்ருஷ்டம்। பேதாதீநாமநுபாவ்யத்வேந ச ரூபாதேரிவாநுபூதிதர்மத்வம் ந ஸம்பவதி। அதோऽநுபூதே: அநுபவஸ்வரூபத்வாதேவாந்யோऽபி கஶ்சிதநுபாவ்யோ நாஸ்யா தர்ம:  ||

(ஸம்விதேவ ஆத்மா)

யதோ நிர்தூதநிகிலபேதா ஸம்வித் அத ஏவ நாஸ்யாஸ்ஸ்வரூபாதிரிக்த ஆஶ்ரயோ ஜ்ஞாதா நாம கஶ்சிதஸ்தீதி ஸ்வப்ரகாஶரூபா ஸைவாऽத்மா, அஜடத்வாச்ச। அநாத்மத்வவ்யாப்தம் ஜடத்வம் ஸம்விதி வ்யாவர்தமாநமநாத்மத்வமபி ஹி ஸம்விதோ வ்யாவர்தயதி।

(ஜ்ஞாத்ருத்வம் நாத்மார்த:)

நநு ச – அஹம் ஜாநாமீதி ஜ்ஞாத்ருதா ப்ரதீதிஸித்தா। நைவம்; ஸா ப்ராந்திஸித்தா, ரஜததேவ ஶுக்திஶகலஸ்ய, அநுபூதேஸ்ஸ்வாத்மநி கர்த்ருத்வாயோகாத்। அதோ மநுஷ்யோऽஹமித்யத்யந்தபஹிர்பூதமநுஷ்யத்வாதி-விஶஷ்டபிண்டாத்மாபிமாநவத் ஜ்ஞாத்ருத்வமப்யத்யஸ்தம்। ஜ்ஞாத்ருத்வம் ஹி ஜ்ஞாநக்ரியாகர்த்ருத்வம்। தச்ச விக்ரியாத்மகம் ஜடம் விகாரித்ரவ்யாஹம்காரக்ரந்திஸ்தமவிக்ரியே ஸாக்ஷிணி சிந்மாத்ராத்மநி கதமிவ ஸம்பவதி। த்ருஶ்யதீநஸித்தித்வாதேவ ரூபாதேரிவ கர்த்ருத்வாதேர்நாத்மதர்மத்வம்।

(ஆத்மந: அஹம்ப்ரத்யயாகோசரதா)

ஸுஷுப்திமூர்ச்சாதாவஹம்ப்ரத்யயாபாயேऽபி ஆத்மாநுபவதர்ஶநேந நாऽத்மநோऽஹம்ப்ரத்யயகோசரத்வம்। கர்த்ருத்வேऽஹம்ப்ரத்யயகோசரத்வே சாऽத்மநோऽப்யுபகம்யமாநே தேஹஸ்யேவ ஜடத்வபராக்த்வாநாத்மத்வாதிப்ரஸங்கோ துஷ்பரிஹர:। அஹம்ப்ரத்யயகோசராத் கர்த்ருதயா ப்ரஸித்தாத்தேஹாத்தத்க்ரியாபலஸ்வர்காதேர்போக்துராத்மநோऽந்யத்வம் ப்ராமாணிகாநாம் ப்ரஸித்தமேவ। ததாऽஹமர்தாத் ஜ்ஞாதுரபி விலக்ஷணஸ்ஸாக்ஷீ ப்ரத்யாகாத்மேதி ப்ரதிபத்தவ்யம்।

(அநுபூதி: அஹம்காராபிவ்யங்க்யா)

ஏவமவிக்ரியாநுபவஸ்வரூபஸ்யைவாபிவ்யஞ்ஜகோ ஜடோऽப்யஹம்காரஸ்ஸ்வாஶ்ரயதயா தமபிவ்யநக்தி । ஆத்மஸ்ததயாऽபிவ்யங்க்யாபிவ்யஞ்ஜநமபிவ்யஞ்ஜகாநாம் ஸ்வபாவ:। தர்பணஜலகண்டாதிர்ஹி முகசந்த்ரபிம்பகோத்வாதிகமாத்மஸ்ததயாऽபிவ்யநக்தி । தத்க்ருதோऽயம் ஜாநாம்யஹம் இதி ப்ரம:।

(அபிவ்யங்க்யேநாபி ஸ்வாபிவ்யங்கயஸ்ய அபிவ்யஞ்ஜநம்)

ஸ்வப்ரகாஶாயா: அநுபூதே: கதமிவ ததபிவ்யங்க்யஜடரூபாஹங்காரேணாபிவ்யங்க்யத்வமிதி மா வோச:, ரவிகரநிகராபிவ்யங்க்யகரதலஸ்ய ததபிவ்யஞ்ஜகத்வதர்ஶநாத்; ஜாலகரந்த்ரநிஷ்க்ராந்தத்யுமணிகிரணாநாம் ததபிவ்யங்க்யேநாபி கரதலேந ஸ்புடதரப்ரகாஶோ ஹி த்ருஷ்டசர:  ||

(ஆத்மந: அநுபவமாத்ரதா, ந அநுபாவ்யதா)

யதோऽஹம் ஜாநாமீதி ஜ்ஞாதாऽயமஹமர்த: சிந்மாத்ராத்மநோ ந பாரமார்திகோ தர்ம:; அத ஏவ ஸுஷுப்திமுக்த்யோர்நாந்வேதி। தத்ர ஹ்யஹமர்தோல்லேகவிகமேந ஸ்வாபாவிகாநுபவமாத்ரரூபேணாऽத்மாऽவபாஸதே। அத ஏவ ஸுப்தோத்தித: கதாசிந்மாமப்யஹம் ந ஜ்ஞாதவாநிதி பராம்ருஶதி। தஸ்மாத்பரமார்ததோ நிரஸ்தஸமஸ்த-பேதவிகல்ப நிர்விஶேஷசிந்மாத்ரைகரஸகூடஸ்தநித்யஸம்விதேவ ப்ராந்த்யா ஜ்ஞாத்ருஜ்ஞேயஜ்ஞாநரூபவிவிதவிசித்ரபேதா விவர்தத இதி தந்மூலபூதாவித்யாநிபர்ஹாணாய நித்யஶுத்தபுத்தமுக்த-ஸ்வபாவப்ரஹ்மாத்மைகத்வவித்யாப்ரதிபத்தயே ஸர்வே வேதாந்தா ஆரப்யந்தே – இதி||

(இதி மஹாபூர்வபக்ஷ:)

(மஹாஸித்தாந்த:)

(பரோக்தாநாம் உபாயோபேயநிவர்த்யாநாம் ப்ரமாணதர்காபாஸமூலத்வமநாதரணீயதா ச)

ததிதமௌபிநஷதபரமபுருஷவரணீயதாஹேதுகுணவிஶேஷவிரஹிணாமநாதி பாபவாஸநாதூஷிதாஶேஷஶேமுஷீ-காணாம் அநதிகதபதவாக்யஸ்வரூபததர்தயாதாத்ம்யப்ரத்யக்ஷாதிஸகலப்ரமாணவ்ருத்தததிதிகர்தவ்யதாரூப-ஸமீசீந-ந்யாயமார்காணாம் விகல்பாஸஹவிவிதகுதர்ககல்ககல்பிதமிதி, ந்யாயாநுக்ருஹீதப்ரத்யக்ஷாதிஸகலப்ரமாணவ்ருத்த-யாதாத்ம்யவித்பிரநாதரணீயம்||

(நிர்விஶேஷஸ்ய வஸ்துந: ப்ரமாணத: அஸித்தி:)

ததா ஹி நிர்விஶேஷவஸ்துவாதிபிர்நிர்விஶேஷே வஸ்துநீதம் ப்ரமாணமிதி ந ஶக்யதே வக்தும், ஸவிஶேஷவஸ்துவிஷயத்வாத்ஸர்வப்ரமாணாநாம்। யஸ்து ஸ்வாநுபவஸித்தமிதி ஸ்வகோஷ்டீநிஷ்டஸ்ஸமய:, ஸோऽப்யாத்மஸாக்ஷிகஸவிஶேஷாநுபவாதேவ நிரஸ்த: இதமஹமதர்ஶம் இதி கேநிசித்விஶேஷேண விஶிஷ்டவிஷயத்வாத் ஸர்வேஷாமநுபவாநாம் ||

(நிர்விஶேஷத்வவ்யவஸ்தாபகத்வாபிமதயுக்தை: ஆபாஸதா)

ஸவிஶேஷோऽப்யநுபூயமாநோऽநுபவ: கேநசித்யுக்த்யாபாஸேந நிர்விஶேஷ இதி நிஷ்க்ருஷ்யமாண: ஸத்தாதிரேகிபி: ஸ்வாஸாதாரணைஸ்ஸ்வபாவவிஶேஷைர்நிஷ்க்ரஷ்டவ்ய இதி நிஷ்கர்ஷஹேதுபூதை: ஸத்தாதிரேகிபி: ஸ்வாஸாதாரணைஸ்ஸ்வபாவவிஶேஷைஸ்ஸவிஶேஷ ஏவாவதிஷ்டதே। அத:கைஶ்சித்விஶேஷைர்விஶஷ்டஸ்யைவ வஸ்துநோऽந்யே விஶேஷா நிரஸ்யந்த இதி, ந க்வசிந்நிர்விஶேஷவஸ்துஸித்தி:।

(நிர்விஶேஷத்வாநுமாநஸ்ய பாதித்வம்)

தியோ ஹி தீத்வம் ஸ்வப்ரகாஶதா ச ஜ்ஞாதுர்விஷயப்ரகாஶந-ஸ்வபாவதயோபலப்தே: । ஸ்வாபமதமூர்ச்சாஸு ச ஸவிஶேஷ ஏவாநுபவ இதி ஸ்வாவஸரே நிபுணதரமுபபாதயிஷ்யாம:।

ஸ்வாப்யுபகதாஶ்ச நித்யத்வாதயோ ஹி அநேகே விஶேஷா: ஸந்த்யேவ । தே ச ந வஸ்துமாத்ரமிதி ஶக்யோபபாதநா:, வஸ்துமாத்ராப்யுபகமே ஸத்யபி  விதாபேதவிவாததர்ஶநாத் ஸ்வாபிமததத்விதாபேதைஶ்ச ஸ்வமதோபபாதநாத்। அத: ப்ராமாணிகவிஶேஷைர்விஶிஷ்டமேவ வஸ்த்விதி வக்தவ்யம்||

(நிர்விஶேஷத்வம் வஸ்துநி ந ஶப்தகம்யம்)

ஶப்தஸ்ய து விஶேஷேண ஸவிஶேஷ ஏவ வஸ்துந்யபிதாநஸாமர்த்யம், பதவாக்யரூபேண ப்ரவ்ருத்தே:। ப்ரக்ருதிப்ரத்யயயோகேந ஹி பதத்வம்। ப்ரக்ருதிப்ரத்யயோரர்தபேதேந பதஸ்யைவ விஶிஷ்டார்தப்ரதிபாதநமவர்ஜநீயம்। பதபேதஶ்சார்தபேதநிபந்தந:। பதஸம்காதரூபஸ்ய வாக்யஸ்யாநேகபதார்தஸம்ஸர்கவிஶேஷாபிதாயித்வேந நிர்விஶேஷவஸ்துப்ரதிபாதநாஸாமர்த்யாத், ந நிர்விஶேஷவஸ்துநி ஶப்த: ப்ரமாணம்।

(நிர்விஶேஷத்வம் ந ப்ரத்யக்ஷகம்யம்)

ப்ரத்யக்ஷஸ்ய நிர்விகல்பகஸவிகல்பகபேதபிந்நஸ்ய ந நிர்விஶேஷவஸ்துநி ப்ரமாணபாவ:। ஸவிகல்பகம் ஜாத்யாத்யநேகபதார்தவிஶிஷ்டவிஷயத்வாதேவ ஸவிஶேஷவிஷயம்। நிர்விகல்பகமபி ஸவிஶேஷவிஷயமேவ, ஸவிகல்பகே ஸ்வஸ்மிந்நநுபூதபதார்தவிஶிஷ்டப்ரதிஸம்தாநஹேதுத்வாத்।

(நிர்விகல்பகஸவிகல்பகயோ: நிஷ்க்ருஷ்டம் ஸ்வரூபம்)

நிர்விகல்பகம் நாம கேநசித்விஶேஷேணவியுக்தஸ்ய க்ரஹணம், ந ஸர்வவிஶேஷரஹிதஸ்ய, ததாபூதஸ்ய கதாசிதபி க்ரஹணாதர்ஶநாதநுபபத்தேஶ்ச।

கேநசித்விஶேஷேண இதமித்தமிதி ஹி ஸர்வா ப்ரதீதிருபஜாயதே, த்ரிகோணஸாஸ்நாதிஸம்ஸ்தாநவிஶேஷேண விநா கஸ்யசிதபி பதார்தஸ்ய க்ரஹணாயோகாத்। அதோ நிர்விகல்பகமேகஜாதீயத்ரவ்யேஷு ப்ரதமபிண்டக்ரஹணம்। த்விதீயாதிபிண்டக்ரஹணம் ஸவிகல்பகமித்யுச்யதே ||

(உக்தவிவிக்தாகாரஸ்ய ஸமர்தநம்)

தத்ர ப்ரதமபிண்டக்ரஹணே கோத்வாதேரநுவ்ருத்தாகாரதா ந ப்ரதீயதே। த்விதீயாதிபிண்டக்ரஹணேஷு ஏவாநுவ்ருத்திப்ரதீதி:। ப்ரதமப்ரதீத்யநுஸம்ஹிதவஸ்துஸம்ஸ்தாநரூபகோத்வாதே: அநுவ்ருத்திதர்மவிஶிஷ்டத்வம் த்விதீயாதி-பிண்டக்ரஹணாவஸேயமிதி, த்விதீயாதிக்ரஹணஸ்ய ஸவிகல்பகத்வம்। ஸாஸ்நாதிவஸ்துஸம்ஸ்தாநரூபகோத்வாதே: அநுவ்ருத்திர்ந ப்ரதமபிண்டக்ரஹணே க்ருஹ்யத இதி, ப்ரதமபிண்டக்ரஹணஸ்ய நிர்விகல்பகத்வம், ந புநஸ்ஸம்ஸ்தாநரூபஜாத்யாதேரக்ரஹணாத்। ஸம்ஸ்தாநரூபஜாத்யாதே: அப்யைந்த்ரியிகத்வாவிஶேஷாத், ஸம்ஸ்தாநேந விநா ஸம்ஸ்தாநிந: ப்ரதீத்யநுபபத்தேஶ்ச ப்ரதமபிண்டக்ரஹணேऽபி ஸஸம்ஸ்தாநமேவ வஸ்த்வித்தமிதி க்ருஹ்யதே।

அதோ த்விதீயாதிபிண்டக்ரஹணேஷு கோத்வாதேரநுவ்ருத்திதர்மவிஶிஷ்டதா ஸம்ஸ்தாநிவத்ஸம்ஸ்தாநவச்ச ஸர்வதைவ க்ருஹ்யத இதி தேஷு ஸவிகல்பகத்வமேவ। அத: ப்ரத்யக்ஷஸ்ய கதாசிதபி ந நிர்விஶேஷவிஷயத்வம்||

(பேதாபேதவாதிநிராஸ:)

அத ஏவ ஸர்வத்ர பிந்நாபிந்நத்வமபி நிரஸ்தம்। இதமித்தமிதி ப்ரதீதாவிதமித்தம்பாவயோரைக்யம் கதமிவ ப்ரத்யேதும் ஶக்யதே। தத்ரேத்தம்பாவஸ்ஸாஸ்நாதிஸம்ஸ்தாநவிஶேஷ:, தத்விஶேஷ்யம் த்ரவ்யமிதமம்ஶ இத்யநயோரைக்யம் ப்ரதீதிபராஹதமேவ। ததாஹி – ப்ரதமமேவ வஸ்து ப்ரதீயமாநம் ஸகலேதரவ்யாவ்ருத்தமேவ ப்ரதீயதே। வ்யாவ்ருத்திஶ்ச கோத்வாதிஸம்ஸ்தாநவிஶேஷவிஶிஷ்டதயேத்தமிதி ப்ரதீதே:। ஸர்வத்ர விஶேஷணவிஶேஷ்யபாவப்ரதிபத்தௌ தயோரத்யந்தபேத: ப்ரதீத்யைவ ஸுவ்யக்த:। தத்ர தண்டகுண்டலாதய: ப்ருதக்ஸம்ஸ்தாநஸம்ஸ்திதா: ஸ்வநிஷ்டாஶ்ச கதாசித்க்வசித்- த்ரவ்யாந்தரவிஶேஷணதயாऽவதிஷ்டந்தே। கோத்வாதயஸ்து த்ரவ்யஸம்ஸ்தாநதயைவ பதார்தபூதா: ஸந்தோ த்ரவ்யவிஶேஷணதயா அவஸ்திதா:। உபயத்ர விஶேஷணவிஶேஷ்யபாவஸ்ஸமாந:। தத ஏவ தயோர்பேதப்ரதிபத்திஶ்ச। இயாம்ஸ்து விஶேஷ: ப்ருதக் ஸ்திதிப்ரதிபத்தியோக்யா தண்டாதய:, கோத்வாதயஸ்து நியமேந ததநர்ஹா இதி। அதோ வஸ்துவிரோத: ப்ரதீதிபராஹத இதி ப்ரதீதிப்ரகாரநிஹ்நவாதேவோச்யதே। ப்ரதீதிப்ரகாரோ ஹி இதமித்தமித்யேவ ஸர்வஸம்மத:। ததேதத்ஸூத்ரகாரேண நைகஸ்மிந்நஸம்பவாத் (ப்ர.ஸூ.௨.௨.௩௧) இதி ஸுவ்யக்தமுபபாதிதம்||

(நிர்விஶேஷஸ்ய ப்ரமாணாவிஷயத்வநிகமநம்)

அத: ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ஸவிஶேஷவிஷயத்வேந ப்ரத்யக்ஷாதித்ருஷ்டஸம்பந்தவிஶிஷ்டவிஷயத்வாதநுமாநமபி ஸவிஶேஷவிஷயமேவ। ப்ரமாணஸங்க்யாவிவாதேऽபி ஸர்வாப்யுபகதப்ரமாணாநாமயமேவ விஷய இதி ந கேநாபி ப்ரமாணேந நிர்விஶேஷவஸ்துஸித்தி:। வஸ்துகதஸ்வபாவவிஶேஷைஸ்ததேவ வஸ்து நிர்விஶேஷமிதி வதந் ஜநநீவந்த்யாத்வப்ரதிஜ்ஞாயாமிவ ஸ்வவாக்விரோதமபி ந ஜாநாதி।

(ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ஸந்மாத்ரக்ராஹிதா நிர்யுக்திகீ)

யத்து ப்ரத்யக்ஷம் ஸந்மாத்ரக்ராஹித்வேந ந பேதிவஷயம், பேதஶ்ச விகல்பாஸஹத்வாத்துர்நிரூப: – இத்யுக்தம், ததபி ஜாத்யாதிவிஶஷ்டஸ்யைவ வஸ்துந: ப்ரத்யக்ஷவிஷயத்வாஜ்ஜாத்யாதேரேவ ப்ரதியோக்யபேக்ஷயா வஸ்துநஸ்ஸ்வஸ்ய ச பேதவ்யவஹாரஹேதுத்வாச்ச தூரோத்ஸாரிதம்। ஸம்வேதநவத்ரூபாதிவச்ச பரத்ர வ்யவஹாரவிஶேஷஹேதோஸ்ஸ்வஸ்மிந்நபி தத்வ்யவஹாரஹேதுத்வம் யுஷ்மாபிரப்யுபேதம் பேதஸ்யாபி ஸம்பவத்யேவ।

அத ஏவ ச நாநவஸ்தாऽந்யோந்யாஶ்ரயணம் ச। ஏகக்ஷணவர்தித்வேऽபி ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநஸ்ய தஸ்மிந்நேவ க்ஷணே வஸ்துபேதரூபதத்ஸம்ஸ்தாநரூபகோத்வாதேர்க்ருஹீதத்வாத் க்ஷணாந்தரக்ராஹ்யம் ந கிஞ்சிதிஹ திஷ்டதி||

(ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ஸந்மாத்ரக்ராஹிதாயாம் ப்ரதிபத்தி-வ்யவஹார-ஶப்தவிரோதா:)

அபி ச ஸந்மாத்ரக்ராஹித்வே கடோऽஸ்தி, படோऽஸ்தி இதி விஶிஷ்டவிஷயா ப்ரதீதிர்விருத்யதே। யதி ச ஸந்மாத்ராதிரேகிவஸ்துஸம்ஸ்தாநரூபஜாத்யாதிலக்ஷணோ பேத: ப்ரத்யக்ஷேண ந க்ருஹீத: கிமித்யஶ்வார்தீ மஹிஷதர்ஶநே நிவர்ததே।  ஸர்வாஸு ப்ரதிபத்திஷு ஸந்மாத்ரமேவ விஷயஶ்சேத், தத்தத்ப்ரதிபத்திவிஷயஸஹசாரிணஸ்ஸர்வே ஶப்தா ஏகைகப்ரதிபத்திஷு கிமிதி ந ஸ்மர்யந்தே?

(ஸந்மாத்ரக்ரஹணே ப்ரதீத்யவாந்தரஜாதிவிரோத:)

கிஞ்ச, அஶ்வே ஹஸ்திநி ச ஸம்வேதநயோரேகவிஷயத்வேந உபரிதநஸ்ய க்ருஹீதக்ராஹித்வாத்விஶேஷாபாவாச்ச ஸ்ம்ருதிவைலக்ஷண்யம் ந ஸ்யாத்। ப்ரதிஸம்வேதநம் விஶேஷாப்யுபகமே ப்ரத்யக்ஷஸ்ய விஶிஷ்டார்தவிஷயத்வமேவாப்யுபகதம் பவதி। ஸர்வேஷாம் ஸம்வேதநாநாமேகவிஷயதாயாமேகேநைவ ஸம்வேதநேந அஶேஷக்ரஹணாதந்தபதிராத்யபாவஶ்ச ப்ரஸஜ்யேத।

(கரணவ்யவஸ்தார்தம் விஷயபேதோபபாதநம்)

ந ச சக்ஷுஷா ஸந்மாத்ரம் க்ருஹ்யதே, தஸ்ய ரூபரூபிரூபைகார்த- ஸமவேதபதார்தக்ராஹித்வாத்। நாபி த்வசா, ஸ்பர்ஶவத்வஸ்துவிஷயத்வாத்। ஶ்ரோத்ராதீந்யபி ந ஸந்மாத்ரவிஷயாணி; கிந்து ஶப்தரஸகந்தலக்ஷணவிஶேஷ-விஷயாண்யேவ। அதஸ்ஸந்மாத்ரஸ்ய க்ராஹகம் ந கிஞ்சிதிஹ த்ருஶ்யதே ||

(ஸந்மாத்ரக்ராஹித்வே ஶாஸ்த்ராநுத்தாநம்)

நிர்விஶேஷஸந்மாத்ரஸ்ய ச ப்ரத்யக்ஷேணைவ க்ரஹணே தத்விஷயாகமஸ்ய ப்ராப்தவிஷயத்வேநாநுவாதகத்வமேவ ஸ்யாத்। ஸந்மாத்ரப்ரஹ்மண: ப்ரமேயபாவஶ்ச। ததோ ஜடத்வநாஶித்வாதயஸ்த்வயைவோக்தா:। அதோ வஸ்துஸம்ஸ்தாநரூபஜாத்யாதிலக்ஷணபேதவிஶஷ்டமேவ ப்ரத்யக்ஷம் ||

(ஸம்ஸ்தாநமேவ ஜாதி: பேதஶ்ச)

ஸம்ஸ்தாநாதிரேகிணோऽநேகேஷ்வேகாகாரபுத்திபோத்யஸ்யாதர்ஶநாத், தாவதைவ கோத்வாதிஜாதிவ்யவஹாரோ-பபத்தே:। அதிரேகவாதேऽபி ஸம்ஸ்தாநஸ்ய ஸம்ப்ரதிபந்நத்வாச்ச ஸம்ஸ்தாநமேவ ஜாதி:। ஸம்ஸ்தாநம் நாம ஸ்வாஸாதாரணம் ரூபமிதி யதாவஸ்து ஸம்ஸ்தாநமநுஸம்தேயம்; ஜாதிக்ரஹணேநைவ பிந்ந இதி வ்யவஹாரஸம்பவாத், பதார்தாந்தராதர்ஶநாத், அர்தாந்தரவாதிநாऽபி அப்யுபகதத்வாச்ச கோத்வாதிரேவ பேத:।

(பேதவ்யவஹாரஸ்ய ப்ரதியோகிஸாபேக்ஷத்வோபபத்தி:)

நநு ச – ஜாத்யாதிரேவ பேதஶ்சேத்தஸ்மிந் க்ருஹீதே தத்வ்யவஹாரவத்பேதவ்யஹாரஸ்யாத்। ஸத்யம், பேதஶ்ச வ்யவஹ்ரியத ஏவ, கோத்வாதிவ்யவஹாராத் । கோத்வாதிரேவ ஹி ஸகலேதரவ்யாவ்ருத்தி:, கோத்வாதௌ க்ருஹீதே ஸகலேதரஸஜாதீயபுத்திவ்யவஹாரயோர்நிவ்ருத்தே:। பேதக்ரஹணேநைவ ஹ்யபேதநிவ்ருத்தி:। அயமஸ்மாத்பிந்ந: இதி து வ்யவஹாரே ப்ரதியோகிநிர்தேஶஸ்ய ததபேக்ஷத்வாத் ப்ரதியோக்யபேக்ஷயா பிந்ந இதி வ்யவஹார இத்யுக்தம்।

(பாரமார்த்யாபாரமார்த்யஸாதகாநுமாநதூஷணம்)

யத்புநர்கடாதீநாம் விஶேஷாணாம் வ்யாவர்தமாநத்வேநாபாரமார்த்யமுக்தம், ததநாலோசிதபாத்யபாதகபாவ-வ்யாவ்ருத்த்யநுவ்ருத்திவிஶேஷஸ்ய ப்ராந்திபரிகல்பிதம்||

த்வயோர்ஜ்ஞாநயோர்விரோதே ஹி பாத்யபாதகபாவ:। பாதிதஸ்யைவ வ்யாவ்ருத்தி:। அத்ர கடபடாதிஷு தேஶகாலபேதேந விரோத ஏவ நாஸ்தி। யஸ்மிந் தேஶே யஸ்மிந் காலே யஸ்ய ஸத்பாவ: ப்ரதிபந்ந:; தஸ்மிந்தேஶே தஸ்மிந்காலே தஸ்யாபாவ: ப்ரதிபந்நஶ்சேத்; தத்ர விரோதாத் பலவதோ பாதகத்வம் பாதிதஸ்ய ச நிவ்ருத்தி:; தேஶாந்தரகாலாந்தரஸம்பந்திதயாऽநுபூதஸ்யாந்யதேஶகாலயோரபாவ ப்ரதீதௌ (ப்ரதிபத்தௌ) ந விரோத இதி கதமத்ர பாத்யபாதகபாவ:। அந்யத்ர நிவ்ருத்தஸ்யாந்யத்ர நிவ்ருத்திர்வா கதமுச்யதே, ரஜ்ஜுஸர்பாதிஷு து தத்தேஶகாலஸம்பந்திதயைவாபாவப்ரதீதே:, விரோதோ பாதகத்வம் வ்யாவ்ருத்திஶ்சேதி தேஶகாலாந்தரவ்யாவர்தமாநத்வம் (தேஶகாலாந்தரத்ருஷ்டஸ்ய தேஶாந்தரகாலாந்தரவ்யாவர்தமாநத்வம்) – மித்யாத்வவ்யாப்தம் ந த்ருஷ்டமிதி ந வ்யாவர்தமாநத்வமாத்ரமபாரமார்த்யஹேது:||

யத்து அநுவர்தமாநத்வாத்ஸத்பரமார்த: – இதி,  தத்ஸித்தமேவேதி ந ஸாதநமர்ஹாதி। அதோ ந ஸந்மாத்ரமேவ வஸ்து||

(ஸதநுபூத்யோ: நாநாத்வம்)

அநுபூதிஸத்விஶேஷயோஶ்ச விஷயவிஷயிபாவேந பேதஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸித்தத்வாதபாதிதத்வாச்ச அநுபூதிரேவ ஸதீத்யேததபி நிரஸ்தம்||

(அநுபூதே: ஸ்வயம்ப்ரகாஶத்வபரிமிதி:)

யத்த்வநுபூதேஸ்ஸ்வயம்ப்ரகாஶத்வமுக்தம்,  தத்விஷயப்ரகாஶநவேலாயாம் ஜ்ஞாதுராத்மநஸ்ததைவ; ந து ஸர்வேஷாம் ஸர்வதா ததைவேதி நியமோऽஸ்தி, பராநுபவஸ்ய ஹாநோபாதாநாதிலிங்ககாநுமாநஜ்ஞாநவிஷயத்வாத், ஸ்வாநுபவஸ்யாப்யதீதஸ்ய அஜ்ஞாஸிஷம் இதி ஜ்ஞாநவிஷயத்வதர்ஶநாச்ச। அதோऽநுபூதிஶ்சேத்  ஸ்வதஸ்ஸித்தேதி வக்தும் ந ஶக்யதே||

(அநுபூதித்வாநுபாவ்யத்வயோரவிரோத:)

அநுபூதேரநுபாவ்யத்வே, அநநுபூதித்வமித்யபி துருக்தம்; ஸ்வகதாதீதாநுபவாநாம் பரகதாநுபவாநாம் சாநுபாவ்யத்வேநாநநுபூதித்வப்ரஸங்காத்। பராநுபவாநுமாநாநப்யுபகமே ச ஶப்தார்தஸம்பந்தக்ரஹணாபாவேந ஸமஸ்தஶப்தவ்யவஹாரோச்சேதப்ரஸங்க:। ஆசார்யஸ்ய ஜ்ஞாநவத்த்வமநுமாய ததுபஸத்திஶ்ச க்ரியதே; ஸா ச நோபபத்யதே।

(வேத்யத்வாநுபூதித்வயோ: ந வ்யாப்தி:)

ந சாந்யவிஷயத்வேऽநநுபூதித்வம்। அநுபூதித்வம் நாம வர்தமாநதஶாயாம் ஸ்வஸத்தயைவ ஸ்வாஶ்ரயம் ப்ரதி ப்ரகாஶமாநத்வம், ஸ்வஸத்தயைவ ஸ்வவிஷயஸாதநத்வம் வா। தே சாநுபவாந்தராநுபாவ்யத்வேऽபி ஸ்வாநுபவஸித்தே  நாபகச்சத இதி நாநுபூதித்வமபகச்சேத்। கடாதேஸ்த்வநநுபூதித்வமேதத்ஸ்வபாவவிரஹாத்; நாநுபாவ்யத்வாத்। ததாऽநுபூதேரநநுபாவ்யத்வேऽபி, அநநுபூதித்வப்ரஸங்கோ துர்வார:; ககநகுஸுமாதேரநநுபாவ்யஸ்ய அநநுபூதித்வாத்||

ககநகுஸுமாதேரநநுபூதிதத்வமஸத்த்வப்ரயுக்தம், நாநநுபாவ்யத்வப்ரயுக்தம் இதி சேத், ஏவம் தர்ஹி கடாதேரப்யஜ்ஞாநாவிரோதித்வமேவாநநுபூதித்வநிபந்தநம், நாநுபாவ்யத்வமித்யாஸ்தீயதாம் ||

அநுபூதேரநுபாவ்யத்வே, அஜ்ஞாநாவிரோதித்வமபி தஸ்யா: கடாதேரிவ ப்ரஸஜ்யத இதி சேத்; அநநுபாவ்யத்வேऽபி ககநகுஸுமாதேரிவாஜ்ஞாநாவிரோதித்வமபி ப்ரஸஜ்யத ஏவ। அதோऽநுபாவ்யத்வே அநநுபூதித்வம் இத்யுபஹாஸ்யம்||

(ஸம்வித: பராபிமதநித்யத்வநிராஸ:)

யத்து ஸம்விதஸ்ஸ்வதஸ்ஸித்தாயா: ப்ராகபாவாத்யபாவாதுத்பத்திர்நிரஸ்யதே, ததந்தஸ்ய ஜாத்யந்தேந யஷ்டி: ப்ரதீயதே। ப்ராகபாவஸ்ய க்ராஹகாபாவாதபாவோ ந ஶக்யதே வக்தும்; அநுபூத்யைவ க்ரஹணாத்।

கதமநுபூதிஸ்ஸதீ ததாநீமேவ ஸ்வாபாவம் விருத்தமவகமயதீதி சேத்; ந ஹ்யநுபூதிஸ்ஸ்வஸமகாலவர்திநமேவ விஷயீகரோதீத்யஸ்தி நியம:; அதீதாநாகதயோரவிஷயத்வப்ரஸங்காத்||

(க்ராஹ்யவிஶேஷஸ்யாபி அநுபூதியௌகபத்யாநியம:)

அத மந்யஸே அநுபூதிப்ராகபாவாதேஸ்ஸித்த்யதஸ்தத்ஸமகாலபாவநியமோऽஸ்தீதி; கிம் த்வயா க்வசிதேவம் த்ருஷ்டம்? யேந நியமம் ப்ரவீஷி। ஹந்த தர்ஹி தத ஏவ தர்ஶநாத் ப்ராகபாவாதிஸ்ஸித்த இதி ந ததபஹ்நவ:। தத்ப்ராகபாவம் ச தத்ஸமகாலவர்திநமநுந்மத்த: கோ ப்ரவீதி। இந்த்ரியஜந்மந: ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ஹ்யேஷ ஸ்வபாவநியம: யத்ஸ்வஸமகாலவர்திந: பதார்தஸ்ய க்ராஹகத்வம்; ந ஸர்வேஷாம் ஜ்ஞாநாநாம் ப்ரமாணாநாம் ச; ஸ்மரணாநுமாநாகமயோகிப்ரத்யக்ஷாதிஷு காலாந்தரவர்திநோऽபி க்ரஹணதர்ஶநாத்।

(ப்ரமாணாப்ரமாணஜ்ஞாநயோர்வைஷம்யம்)

அத ஏவ ச ப்ரமாணஸ்ய ப்ரமேயாவிநாபாவ: – ந ஹி ப்ரமாணஸ்ய ஸ்வஸமகாலவர்திநா அவிநாபாவ: அர்தஸம்பந்த:; அபி து யத்தேஶகாலாதிஸம்பந்திதயா யோऽர்தோऽவபாஸதே, தஸ்ய ததாவிதாகாரமித்யாத்வ-ப்ரத்யநீகதா। அத இதமபி நிரஸ்தம் ஸ்ம்ருதிர்ந பாஹ்யவிஷயா நஷ்டேऽப்யர்தே ஸ்ம்ருதிதர்ஶநாத் இதி||

(ஸம்வித்ப்ராகபாவே ப்ரமாணாபாவநிரஸநம்)

அதோச்யேத – ந தாவத்ஸம்வித்ப்ராகபாவ: ப்ரஸ்யக்ஷாவஸேய:, அவர்தமாநத்வாத்। ந ச ப்ரமாணாந்தராவஸேய: லிங்காத்யபாவாத்। ந ஹி ஸம்வித்ப்ராகபாவவ்யாப்தமிஹ  லிங்கமுபலப்யதே । ந சாऽகமஸ்தாவத்தத்விஷயோ த்ருஷ்டசர:। அதஸ்தத்ப்ராகபாவ: ப்ரமாணாபாவாதேவ ந ஸேத்ஸ்யதி – இதி; யத்யேவம்  ஸ்வதஸ்ஸத்தத்வவிபவம் பரித்யஜ்ய ப்ரமாணாபாவேऽவரூடஶ்சேத், யோக்யாநுபலத்யைவாபாவஸ்ஸமர்தித இத்யுபஶாம்யது பவாந்||

(ஜ்ஞாநநித்யத்வஸாதநம்)

கிஞ்ச – ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநம் ஸ்வவிஷயம் கடாதிகம் ஸ்வஸத்தாகாலே ஸந்தம் ஸாதயத்தஸ்ய ந ஸர்வதா ஸத்தாமவகமயத்த்ருஶ்யத இதி கடாதே: பூர்வோத்தரகாலஸத்தா ந ப்ரதீயதே। ததப்ரதீதிஶ்ச ஸம்வேதநஸ்ய காலபரிச்சிந்நதயா ப்ரதீதே:। கடாதிவிஷயமேவ ஸம்வேதநம் ஸ்வயம் காலாநவிச்சந்நம் ப்ரதீதம் சேத், ஸம்வேதநவிஷயோ கடாதிரபி காலாநவச்சிந்ந: ப்ரதீயேதேதி நித்யஸ்ஸ்யாத்। நித்யம் சேத்ஸம்வேதநம் ஸ்வதஸ்ஸித்தம் நித்யமித்யேவ ப்ரதீயேத। ந ச ததா ப்ரதீயதே।

ஏவமநுமாநாதிஸம்விதோऽபி காலாநவிச்சந்நா: ப்ரதீதாஶ்சேத், ஸ்வவிஷயாநபி காலாநவச்சிந்நாந் ப்ரகாஶயந்தீதி தே ச ஸர்வே காலாநவச்சிந்நா நித்யாஸ்ஸ்யு:, ஸம்விதநுரூபத்வாத்விவிஷயாணாம்।

(நிர்விஷயாநுபவநித்யத்வபக்ஷதூஷணம்)

ந ச நிர்விஷயா காசித்ஸம்விதஸ்தி, அநுபலப்தே: । விஷயப்ரகாஶநதயைவோபலப்தேரேவ ஹி ஸம்விதஸ்ஸ்வயம்ப்ரகாஶதா ஸமர்திதா, ஸம்விதோ விஷயப்ரகாஶநதா-ஸ்வபாவவிரஹே ஸதி ஸ்வம்யப்ரகாஶத்வாஸித்தே:, அநுபூதே: அநுபவாந்தராநநுபாவ்யத்வாச்ச ஸம்விதஸ்த்துச்சதைவ ஸ்யாத்  ||

(ஸ்வாபாதிஷு அநுபூதே: அஸ்புரணம்)

ந ச ஸ்வாபமதமூர்ச்சாதிஷு ஸர்வவிஷயஶூந்யா கேவலைவ ஸம்வித்பரிஸ்புரதீதி வாச்யம்; யோக்யாநுபலப்திபராஹதத்வாத்। தாஸ்வபி தஶாஸ்வநுபூதிரநுபூதா சேத், தஸ்யா: ப்ரபோதஸமயேऽநுஸம்தாநம் ஸ்யாத் ந ச ததஸ்தி||

(அஸ்மரணநியம: அநுபவாபாவஸாதக:)

நந்வபூதஸ்ய பதார்தஸ்ய ஸ்மரணநியமோ ந த்ருஷ்டசர:। அதஸ்ஸ்மரணாபாவ: கதமநுபவாபாவம் ஸாதயேத்?

உச்யதே,நிகிலஸம்ஸ்காரதிரஸ்க்ருதிகரதேஹவிகமாதிப்ரபலஹேதுவிரஹேऽப்யஸ்மரணநியம: அநுபவாபாவம் ஏவ ஸாதயதி ||

ந கேவலமஸ்மரணிநயமாதநுபவாபாவ:; ஸுப்தோத்திதஸ்ய இயந்தம் காலம் ந கிஞ்சதஹமஜ்ஞாஸிஷம் இதி ப்ரத்யவமர்ஶேநைவ ஸித்தே:। ந ச ஸத்யப்யநுபவே ததஸ்மரணநியமோ விஷயாவச்சேதவிரஹாதஹம்கார-விகமாத்வா இதி ஶக்யதே வக்தும், அர்தாந்தராநநுபவஸ்யார்தாந்தராபாவஸ்ய சாநுபூதார்தாந்தராஸ்மரண-ஹேதுத்வாபாவாத்। தாஸ்வபி தஶாஸ்வஹமர்தோऽநுவர்தத இதி ச வக்ஷ்யதே||

(பூர்வோக்தார்தவ்யாகாதஶங்காபரிஹாரௌ)

நநு ஸ்வாபாதிதஶாஸ்வபி ஸவிஶேஷோऽநுபவோऽஸ்தீதி பூர்வமுக்தம்। ஸத்யமுக்தம்; ஸ த்வாத்மாநுபவ:।    ஸ ச ஸவிஶேஷ ஏவேதி ஸ்தாபயிஷ்யதே। இஹ து ஸகலவிஷயவிரஹிணீ நிராஶ்ரயா ச ஸம்விந்நிஷித்யதே। கேவலைவ ஸம்வித் ஆத்மாநுபவ இதி சேத் ஸா ச ஸாஶ்ரயேதி ஹ்யுபபாதயிஷ்யதே।

(உக்தார்தநிகமநம்)

அதோऽநுபூதிஸ்ஸதீ ஸ்வயம் ஸ்வப்ராகபாவம் ந ஸாதயதீதி ப்ராகபாவாஸித்திர்ந ஶக்யதே வக்தும்। அநுபூதேரநுபாவ்யத்வஸம்பவோபபாதநேந அந்யதோऽப்யஸித்திர்நிரஸ்தா। தஸ்மாந்ந ப்ராகபாவாத்யஸித்த்யா ஸம்விதோऽநுத்பத்திருபபத்திமதீ ||

(ஸம்வித: உத்பத்தேரபாவாத் தத்க்ருதவிகாரஸ்யாப்யபாவ: இத்யேதத்தூஷணம்)

யதப்யஸ்யா அநுத்பத்த்யா விகாராந்தரநிரஸநம்; ததப்யநுபபந்நம், ப்ராகபாவே வ்யபிசாராத் । தஸ்ய ஹி ஜந்மாபாவேऽபி விநாஶோ த்ருஶ்யதே। பாவேஷ்விதி விஶேஷணே தர்ககுஶலதாऽऽவிஷ்க்ருதா பவதி। ததா ச பவதபிமதாऽவித்யாऽநுத்பந்நைவ விவிதவிகாராஸ்பதம் தத்த்வஜ்ஞாநோதயாதந்தவதீ சேதி தஸ்யாமநைகாந்த்யம்।   தத்விகாராஸ்ஸர்வே மித்யாபூதா இதி சேத்; கிம் பவத: பரமார்தபூதோऽப்யஸ்தி விகார:? யேநைதத்விஶேஷணம் அர்தவத்பவதி। ந ஹ்யஸாவப்யுபகம்யதே||

(அஜ்ஞச்வஸ்ய நாநாத்வாபாவவ்யாப்யதாதூஷணம்)

யதபி – அநுபூதிரஜத்வாத்ஸ்வஸ்மிந்விபாகம் ந ஸஹதே இதி। ததபி நோபபத்யதே, அஜஸ்யைவாऽத்மநோ தேஹேந்த்ரியாதிப்யோ விபக்தத்வாதநாதித்வேந சாப்யுபகதாயா அவித்யாயா ஆத்மநோ வ்யதிரேகஸ்யாவஶ்யாஶ்ரயணீயத்வாத்। ஸ விபாகோ மித்யாரூப இதி சேத்; ஜந்மப்ரதிபத்த: பாரமார்திகவிபாக: கிம் க்வசித்த்ருஷ்டஸ்த்வயா?। அவித்யாயா ஆத்மந: பரமார்ததோ விபாகாபாவே வஸ்துதோ ஹ்யவித்யைவ ஸ்யாதாத்மா। அபாதிதப்ரதிபத்திஸித்தத்ருஶ்யபேதஸமர்தநேந தர்ஶநபேதோऽபி ஸமர்தித ஏவ, சேத்யபேதாச்சேதநபேதவத்||

(த்ருஶித்வ-த்ருஶ்யத்வஹேதுகாநுமாநதூஷணம்)

யதபி – நாஸ்யா த்ருஶேர்த்ருஶிஸ்வரூபாயா த்ருஶ்ய: கஶ்சிதபி தர்மோऽஸ்தி; த்ருஶ்யத்வாதேவ தேஷாம் ந த்ருஶிதர்மத்வம் இதி ச। ததபி ஸ்வாப்யுபகதை: ப்ரமாணஸித்தைர்நித்யத்வஸ்வயம்ப்ரகாஶத்வாதிதர்மைருபயம் அநைகாந்திகம்। ந ச தே ஸம்வேதநமாத்ரம், ஸ்வரூபபேதாத்। ஸ்வஸத்தயைவ ஸ்வாஶ்ரயம் ப்ரதி கஸ்யசித்விஷயஸ்ய ப்ரகாஶநம் ஹி ஸம்வேதநம்। ஸ்வயம்ப்ரகாஶதா து ஸ்வஸத்தயைவ ஸ்வாஶ்ரயாய ப்ரகாஶமாநதா। ப்ரகாஶஶ்ச  சிதசிதஶேஷபதார்தஸாதாரணம் வ்யவஹாராநுகுண்யம்।

ஸர்வகாலவர்தமாநத்வம் ஹி நித்யத்வம்। ஏகத்வமேகஸம்க்யாவச்சேத இதி। தேஷாம் ஜடத்வாத்யபாவரூபதாயாமபி ததாபூதைரபி சைதந்யதர்மபூதைஸ்தைரநைகாந்த்யமபரிஹார்யம்। ஸம்விதி து ஸ்வரூபாதிரேகேண ஜடத்வாதிப்ரத்யநீகத்வமித்யபாவரூபோ பாவரூபோ வா தர்மோ நாப்யுபேதஶ்சேத்; தத்திந்நஷேதோக்த்யா கிமபி நோக்தம் பவேத்||

(ஸம்வித: ஆத்மத்வநிராகோபக்ரம:)

அபி ச ஸம்வித்ஸித்த்யதி வா ந வா?। ஸித்த்யதி சேத்; ஸதர்மதா ஸ்யாத்। ந சேத்; துச்சதா, ககநகுஸுமாதிவத்। ஸித்திரேவ ஸம்விதிதி சேத்; கஸ்ய கம் ப்ரதீதி வக்தவ்யம்; யதி ந கஸ்யசித்கிஞ்சித்ப்ரதி; ஸா தர்ஹி ந ஸித்தி:। ஸித்திர்ஹி புத்ரத்வமிவ கஸ்யசித்கிஞ்சித்ப்ரதி பவதி। ஆத்மந இதி சேத்; கோऽயமாத்மா? நநு ஸம்விதேவேத்யுக்தம்। ஸத்யமுக்தம்; துருக்தம் து தத்। ததாஹி; கஸ்யசித்புருஷஸ்ய கிஞ்சிதர்தஜாதம் ப்ரதி ஸித்திரூபா தத்ஸம்பந்திநீ ஸா ஸம்வித்ஸ்வயம் கதமிவாऽத்மபாவமநுபவேத்?||

(ஸம்வித: அநாத்மத்வநிஷ்கர்ஷணம்)

ஏததுக்தம் பவதி – அநுபூதிரிதி ஸ்வாஶ்ரயம் ப்ரதி ஸ்வஸத்பாவேநைவ கஸ்யசித்வஸ்துநோ வ்யவஹாராநுகுண்யாபாதநஸ்வபாவோ ஜ்ஞாநாவகதிஸம்விதாத்யபரநாமா ஸகர்மகோऽநுபவிதுராத்மநோ தர்மவிஶேஷோ கடமஹம் ஜாநாமீமமர்தமவகச்சாமி படமஹம் ஸம்வேத்மி இதி ஸர்வேஷாமாத்மஸாக்ஷிக: ப்ரஸித்த:। ஏதத்ஸ்வபாவதயா ஹி தஸ்யாஸ்ஸ்வயம்ப்ரகாஶதா பவதாऽப்யுபபாதிதா। அஸ்ய ஸகர்மகஸ்ய கர்த்ருதர்மவிஶேஷஸ்ய கர்மத்வவத்கர்த்ருத்வமபி துர்கடமிதி||

(ஸ்திரத்வாஸ்திரத்வே அபி ஸம்விதநாத்மத்வஸாதகே)

ததாஹி; அஸ்ய கர்துஸ்ஸ்திரத்வம் கர்த்ருதர்மஸ்ய ஸம்வேதநாக்யஸ்ய ஸுகது:காதேரிவோத்பத்திஸ்திதி-நிரோதாஶ்ச ப்ரத்யக்ஷமீக்ஷ்யந்தே। கர்த்ருஸ்தைர்யம் தாவத் ஸ ஏவாயமர்த: பூர்வம் மயாऽநுபூத: இதி ப்ரத்யபிஜ்ஞாப்ரத்யக்ஷஸித்தம்। அஹம் ஜாநாமி, அஹமஜ்ஞாஸிஷம், ஜ்ஞாதுரேவ மமேதாநீம் ஜ்ஞாநம் நஷ்டம் இதி ச ஸம்விதுத்பத்த்யாதய: ப்ரத்யக்ஷஸித்தா இதி குதஸ்ததைக்யம்। ஏவம் க்ஷணபங்கிந்யாஸ்ஸம்வித ஆத்மத்வாப்யுபகமே பூர்வேத்யுர்த்ருஷ்டமபரேத்யு: இதஹமதர்ஶம் இதி ப்ரத்யபிஜ்ஞா ச ந கடதே; அந்யேநாநுபூதஸ்ய ந ஹ்யந்யேந ப்ரத்யபிஜ்ஞாநஸம்பவ:||

(ஸம்வித: ஸ்திரத்வேऽபி அநாத்மதா)

கிஞ்ச அநுபூதேராத்மத்வாப்யுபகமே தஸ்யா: நித்யத்வேऽபி ப்ரதிஸந்தாநாஸம்பவஸ்ததவஸ்த:।  ப்ரதிஸந்தாநம் ஹி பூர்வாபரகாலஸ்தாயிநமநுபவிதாரமுபஸ்தாபயதி; நாநுபூதிமாத்ரம்। அஹமேவேதம் பூர்வமப்யந்வபூவமிதி। பவதோऽப்யநுபூதேர்ந ஹ்யநுபவித்ருத்வமிஷ்டம்।

(க்ரியாயா: அகர்த்ருத்வாத் ஸம்வித: அநாத்மத்வம்)

அநுபூதிரநுபூதிமாத்ரமேவ। ஸம்விந்நாம காசிந்நிராஶ்ரயா நிர்விஷயா வாऽத்யந்தாநுபலப்தேர்ந ஸம்பவதீத்யுக்தம்। உபயாப்யுபேதா  ஸம்விதேவாऽத்மேத்யுபலப்திபராஹதம்। அநுபூதிமாத்ரமேவ பரமார்த இதி நிஷ்கர்ஷகஹேத்வாபாஸாஶ்ச நிராக்ருதா:||

(ஆத்மந: அஹமர்தத்வம் ப்ரத்யக்த்வாபாதகம்)

நநு ச அஹம் ஜாநாமி இத்யஸ்மத்ப்ரத்யயே யோऽநிதமம்ஶ: ப்ரகாஶைகரஸஶ்சித்பதார்தஸ்ஸ ஆத்மா। தஸ்மிம்ஸ்தத்பலநிர்பாஸிததயா யுஷ்மதர்தலக்ஷணோऽஹம் ஜாநாமீதி ஸித்யந்நஹமர்தஶ்சிந்மாத்ராதிரேகீ யுஷ்மதர்த ஏவ। நைததேவம், அஹம் ஜாநாமி இதி தர்மதர்மிதயா ப்ரத்யக்ஷப்ரதீதிவிரோதாதேவ||

(ப்ரத்யக்த்வாத் அஹமர்த ஏவாத்மா)

கிஞ்ச

அஹமர்தோ ந சேதாத்மா ப்ரத்யக்த்வம் நாऽத்மநோ பவேத்।

அஹம் புத்த்யா பராகர்தாத் ப்ரத்யகர்தோ ஹி பித்யதே||

(முமுக்ஷோ: அபிஸந்தி:)

நிரஸ்தாகிலது:கோऽஹமநந்தாநந்தபாக் ஸ்வராட்।

பவேயமிதி மோக்ஷார்தீ ஶ்ரவணாதௌ ப்ரவர்ததே||

(ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யாந்யதாநுபபத்த்யா அஹமர்த ஆத்மா)

அஹமர்தவிநாஶஶ்சேந்மோக்ஷ இத்யத்யவஸ்யதி।

அபஸர்பேதஸௌ மோக்ஷகதாப்ரஸ்தாவகந்தத:||

மயி நஷ்டேऽபி மத்தோऽந்யா காசிஜ்ஜ்ஞப்திரவஸ்திதா।

இதி தத்ப்ராப்தயே யத்ந: கஸ்யாபி ந பவிஷ்யதி||

ஸ்வஸம்பந்திதயா ஹ்யஸ்யாஸ்ஸத்தா விஜ்ஞப்திதாதி ச।

ஸ்வஸம்பந்தவியோகே து ஜ்ஞப்திரேவ ந ஸித்த்யதி||

சேத்துஶ்சேத்யஸ்ய சாபாவே சேதநாதேரஸித்திவத்।

அதோऽஹமர்தோ ஜ்ஞாதைவ ப்ரத்யகாத்மேதி நிஶ்சிதம்||

விஜ்ஞாதாரமரே (ப்ரு.௪.௪.௧௪) கேந ஜாநாத்யேவேதி ச ஶ்ருதி:।

ஏதத்யோ வேத்தி தம் ப்ராஹு: க்ஷேத்ரஜ்ஞ (ப.கீ.௧௩.௧) இதி ச ஸ்ம்ருதி:||

நாऽத்மா ஶ்ருதே: (ப்ர.ஸூ.௨.௩.௧௮) இத்யாரப்ய ஸூத்ரகாரோऽபி வக்ஷ்யதி।

ஜ்ஞோऽத ஏவ (ப்ர.ஸூ.௨.௩.௧௯) இத்யதோ நாऽத்மா ஜ்ஞப்திமாத்ரமிதி ஸ்திதம்||

(யுஷ்மதஸ்மதர்தயோ: ஐக்யம் வ்யாஹதம்)

அஹம் ப்ரத்யயஸித்தோ ஹ்யஸ்மதர்த:; யுஷ்மத்ப்ரத்யயவிஷயோ யுஷ்மதர்த:। தத்ராஹம் ஜாநாமீதி ஸித்தோ ஜ்ஞாதா யுஷ்மதர்த இதி வசநம் ஜநநீ மே வந்த்யேதிவத்வ்யாஹதார்தம் ச। ந சாஸௌ ஜ்ஞாதாऽஹமர்தோऽந்யாதீநப்ரகாஶ: ஸ்வயம்ப்ரகாஶத்வாத்। சைதந்யஸ்வபாவதா ஹி ஸ்வயம்ப்ரகாஶதா। ய: ப்ரகாஶஸ்வபாவ:; ஸோऽநந்யாதீநப்ரகாஶ: தீபவத்।

(தீபஸ்ய ஸ்வயம்ப்ரகாஶதாபங்கபரிஹாரௌ)

ந ஹி தீபாதேஸ்ஸ்வப்ரபாபலநிர்பாஸிதத்வேநாப்ரகாஶத்வமந்யாதீநப்ரகாஶத்வம் ச। கிம் தர்ஹி? தீபஸ்ஸ்வயம்ப்ரகாஶஸ்வபாவஸ்ஸ்வயமேவ ப்ரகாஶதே; அந்யாநபி ப்ரகாஶயதி ப்ரபயா||

(தர்ம-தர்மிணோ: த்வயோரபி ஜ்ஞாநரூபதா)

ஏததுக்தம் பவதி – யதைகமேவ தேஜோத்ரவ்யம் ப்ரபாப்ரபாவத்ரூபேணாவதிஷ்டதே। யத்யபி ப்ரபா ப்ரபாவத்த்ரவ்யகுணபூதா ததாऽபி தேஜோத்ரவ்யமேவ, ந ஶௌக்ல்யாதிவத்குண:। ஸ்வாஶ்ரயாதந்யத்ராபி வர்தமாநத்வாத்ரூபவத்த்வாச்ச ஶௌக்ல்யாதிவைதர்ம்யாத்; ப்ரகாஶவத்த்வாச்ச தேஜோத்ரவ்யமேவ; நார்தாந்தரம்। ப்ரகாஶவத்த்வஞ்ச ஸ்வஸ்வரூபஸ்யாந்யேஷாம் ச ப்ரகாஶகத்வாத்।

அஸ்யாஸ்து குணத்வவ்யவஹாரோ நித்யததாஶ்ரயத்வதச்சேஷத்வநிபந்தந:|| ந சாऽஶ்ரயாவயவா ஏவ விஶீர்ணா: ப்ரசரந்த: ப்ரபேத்யுச்யந்தே; மணித்யுமிணப்ரப்ருதீநாம் விநாஶப்ரஸங்காத்||

தீபேऽப்யவயவிப்ரதிபத்தி: கதாசிதபி ந ஸ்யாத்। நஹி விஶரணஸ்வபாவாவயவா தீபாஶ்சதுரங்குலமாத்ரம் நியமேந பிண்டீபூதா ஊர்த்வமுத்கம்ய தத: பஶ்சாத்யுகபதேவ திர்யகூர்த்வமதஶ்சைகரூபா விஶீர்ணா: ப்ரசரந்தீதி ஶக்யம் வக்தும் । அதஸ்ஸப்ரபாகா ஏவ தீபா: ப்ரதிக்ஷணமுத்பந்நா விநஶ்யந்தீதி புஷ்கலகாரணக்ரமோபநிபாதாத் தத்விநாஶே விநாஶாச்சாவகம்யதே। ப்ரபாயாஸ்ஸ்வாஶ்ரயஸமீபே ப்ரகாஶாதிக்யமௌஷ்ண்யாதிக்யமித்யாத்யுபலப்திவ்யவஸ்தாப்யம் அக்ந்யாதீநாமௌஷ்ண்யாதிவத்। ஏவமாத்மா சித்ரூப ஏவ சைதந்யகுண இதி।

(சித்ரூபதா ஸ்வயம்ப்ரகாஶதாரூபா)

சித்ரூபதா ஹி ஸ்வயம்ப்ரகாஶதா|| ததாஹி ஶ்ருதய: – ஸ யதா ஸைந்தவகநோऽநந்தரோऽபாஹ்ய: க்ருத்ஸ்நோ ரஸகந ஏவ, ஏவம் வா அரேऽயமாத்மாऽநந்தரோऽபாஹ்ய: க்ருத்ஸ்ந: ப்ரஜ்ஞாநகந ஏவ (ப்ரு.உ.௬.௪.௧௩), விஜ்ஞாநகந ஏவ (ப்ரு.உ.௪.௪.௧௨), அத்ராயம் புருஷஸ்ஸ்வயம்ஜ்யோதிர்பவதி (ப்ரு.உ.௬.௩.௯), ந விஜ்ஞாதுர்விஜ்ஞாதேர்விபரிலோபோ வித்யதே (ப்ரு.உ.௬.௩.௧௦), அத யோ வேதேதம் ஜிக்ராணீதி ஸ ஆத்மா (ப்ரு.உ.௬.௩.௩௦), கதம ஆத்மா யோऽயம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு ஹ்ருத்யந்தர்ஜ்யோதி: புருஷ: (சா.உ.௮.௧௨.௪), ஏஷ ஹி த்ரஷ்டா ஶ்ரோதா ரஸியதா க்ராதா மந்தா போத்தா கர்தா விஜ்ஞாநாத்மா புருஷ: (ப்ரு.௬.௩.௭), விஜ்ஞாதாரமரே கேந விஜாநீயாத் (ப்ரஶ்ந.உ.௪.ப்ரஶ்ந), ஜாநாத்யேவாயம் புருஷ:, ந பஶ்யோ ம்ருத்யும் பஶ்யதி ந ரோகம் நோத து:கதாம் ஸ உத்தம: புருஷ: (சா.௭.௨௬.௨), நோபஜநம் ஸ்மரந்நிதம் ஶரீரம் (சா.உ.௮.௧௨.௩), ஏவமேவாஸ்ய பரித்ரஷ்டுரிமாஷ்ஷோடஶகலா: புருஷாயணா: புருஷம் ப்ராப்யாஸ்தம்கச்சந்தி (ப்ர.உ.௬.௫) தஸ்மாத்வா ஏதஸ்மாந்மநோமயாதந்யோऽந்தர ஆத்மா விஜ்ஞாநமய: (தை.ஆந.௪.௧) இத்யாத்யா:। வக்ஷ்யதி ச ஜ்ஞோऽதஏவ (ப்ர.ஸூ.௨.௩.௧௯) இதி|| அதஸ்ஸ்வயம்ப்ரகாஶோऽயமாத்மா ஜ்ஞாதைவ, ந ப்ரகாஶமாத்ரம் ||

(ஸம்வித: அநாத்மத்வோபபாதகா: தர்கா:)

ப்ரகாஶத்வாதேவ கஸ்யசிதேவ பவேத்ப்ரகாஶ:, தீபாதிப்ரகாஶவத்। தஸ்மாந்நாऽத்மா பவிதுமர்ஹாதி ஸம்வித்। ஸம்விதநுபூதிஜ்ஞாநாதிஶப்தாஸ்ஸம்பந்திஶப்தா இதி ச ஶப்தார்தவித:। ந ஹி லோகவேதயோர்ஜாநாதீத்யாதேரகர்மகஸ்யாகர்த்ருகஸ்ய ச ப்ரயோகோ த்ருஷ்டசர:||

(ஸம்விதாத்மத்வே அஜடத்வம் ந ஹேது:)

யச்சோக்தமஜடத்வாத்ஸம்விதேவாऽத்மேதி; தத்ரேதம் ப்ரஷ்டவ்யம், அஜடத்வமிதி கிமபிப்ரேதம்? ஸ்வஸத்தாப்ரயுக்தப்ரகாஶத்வமிதி சேத்; ததா ஸதி தீபாதிஷ்வநைகாந்த்யம்। ஸம்விததிரிக்தப்ரகாஶ-தர்மாநப்யுபகமேநாஸித்திர்விரோதஶ்ச। அவ்யபிசரிதப்ரகாஶஸத்தாகத்வமபி ஸுகாதிஷு வ்யபிசாராந்நிரஸ்தம்||

யத்யுச்யேத –  ஸுகாதிரவ்யபிசரிதப்ரகாஶோऽப்யந்யஸ்மை ப்ரகாஶமாநதயா கடாதிவஜ்ஜ்டத்வேந அநாऽத்மா – இதி। ஜ்ஞாநம் ந கிம் ஸ்வஸ்மை ப்ரகாஶதே? ததபி ஹ்யந்யஸ்யைவாஹமர்தஸ்ய ஜ்ஞாதுரவபாஸதே, அஹம் ஸுகீதிவஜ்ஜாநாம்யஹமிதி। அதஸ்ஸ்வஸ்மை ப்ரகாஶமாநத்வரூபமஜடத்வம் ஸம்வித்யஸித்தம் । தஸ்மாத் ஸ்வாத்மாநம் ப்ரதி ஸ்வஸத்தயைவ ஸித்த்யந்நஜடோऽஹமர்த ஏவாऽத்மா ||

(ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரகாஶரூபதாயாம் ஹேது:)

ஜ்ஞாநஸ்யாபி ப்ரகாஶதா தத்ஸம்பந்தாயத்தா। தத்க்ருதமேவ ஹி ஜ்ஞாநஸ்ய ஸுகாதேரிவ ஸ்வாஶ்ரயசேதநம் ப்ரதி ப்ரகடத்வமிதரம் ப்ரத்யப்ரகடத்வம் ச। அதோ ந ஜ்ஞப்திமாத்ரமாத்மா, அபி து ஜ்ஞாதைவாஹமர்த:||

(அஹமர்த: ந ப்ராந்திஸித்த:)

அத யதுக்தம் – அநுபூதி: பரமார்ததோ நிர்விஷயா நிராஶ்ரயா ச ஸதீ ப்ராந்த்யா ஜ்ஞாத்ருதயாऽவபாஸதே, ரஜததயேவ ஶுக்தி: நிரதிஷ்டாநப்ரமாநுபபத்தே: இதி। ததயுக்தம்; ததா ஸத்யநுபவஸாமாநாதிகரண்யேநாநுபவிதாऽஹமர்த: ப்ரதீயேத, அநுபூதிரஹம் இதி புரோऽவஸ்திதபாஸ்வரத்ரவ்யாகாரதயா ரஜதாதிரிவ। அத்ர து ப்ருதகவபாஸமாநைவேயமநுபூதிரர்தாந்தரமஹமர்தம் விஶிநஷ்டி, தண்ட இவ தேவதத்தம்। ததா ஹி அநுபவாப்யஹம் இதி ப்ரதீதி:। ததேவமஸ்மதர்தமநுபூதிவிஶிஷ்டம்  ப்ரகாஶயந்நநுபவாம்யஹமிதி ப்ரத்யயோ தண்டமாத்ரே தண்டீ தேவதத்த: இதி ப்ரத்யயவத்விஶேஷணபூதாநுபூதி-மாத்ராவலம்பந: கதமிவ ப்ரதிஜ்ஞாயேத?

(ஜ்ஞாத்ருத்வம் மித்யேத்யேதத் நிர்யுக்திகம்)

யதப்யுக்தம் ஸ்தூலோऽஹமித்யாதிதேஹாத்மாபிமாநவத ஏவ ஜ்ஞாத்ருத்வப்ரதிபாஸநாத் ஜ்ஞாத்ருத்வமபி மித்யா – இதி। ததயுக்தம்; ஆத்மதயா அபிமதாயா அநுபூதேரபி மித்யாத்வம் ஸ்யாத், தத்வத ஏவ ப்ரதீதே:। ஸகலேதரோபமர்திதத்த்வஜ்ஞாநாபாதிதத்வேநாநுபூதேர்ந மித்யாத்வமிதி சேத், ஹந்தைவம் ஸதி ததபாதாதேவ ஜ்ஞாத்ருத்வமபி ந மித்யா।

(ஜ்ஞாத்ருத்வஸ்ய விக்ரியாத்மகத்வாநுவாத:)

யதப்யுக்தம் – அவிக்ரியஸ்யऽத்மநோ ஜ்ஞாநக்ரியாகர்த்ருத்வரூபம் ஜ்ஞாத்ருத்வம் ந ஸம்பவதி। அதோ ஜ்ஞாத்ருத்வம் விக்ரியாத்மகம் ஜடம் விகாராஸ்பதாவ்யக்தபரிணாமாஹங்காரக்ரந்திஸ்தமிதி ந ஜ்ஞாத்ருத்வமாத்மந:, அபி த்வந்த:கரணரூபஸ்யாஹங்காரஸ்ய । கர்த்ருத்வாதிர்ஹி ரூபாதிவத்த்ருஶ்யதர்ம:; கர்த்ருத்வேऽஹம்ப்ரத்யயகோசரத்வே சாத்மநோऽப்யுபகம்யமாநே தேஹஸ்யேவாநாத்மத்வபராக்த்வஜடத்வாதி ப்ரஸங்கஶ்சேதி ||

(அநூதிதார்ததூஷணம்)

நைததுபபத்யதே- தேஹஸ்யேவாசேதநத்வப்ரக்ருதிபரிணாமத்வத்ருஶ்யத்வபராக்த்வபரார்தத்வாதியோகாத் அந்த:-கரணரூபஸ்ய அஹங்காரஸ்ய, சேதநாஸாதாரணஸ்வபாவத்வாச்ச ஜ்ஞாத்ருத்வஸ்ய||

ஏததுக்தம் பவதி யதா தேஹாதிர்த்ருஶ்யத்வபராக்த்வாதிஹேதுபிஸ்தத்ப்ரத்யநீகத்ரஷ்ட்ருத்வப்ரத்யக்த்வாதேர்விவிச்யதே, ஏவமந்த:கரணரூபாஹங்காரோऽபி தத்த்ரவ்யத்வாதேவ தைரேவ ஹேதுபிஸ்தஸ்மாத்விவிச்யதே – இதி।

அதோ விரோதாதேவ ந ஜ்ஞாத்ருத்வமஹங்காரஸ்ய, த்ருஶித்வவத்। யதா த்ருஶித்வம் தத்கர்மணோऽஹங்காரஸ்ய நாப்யுபகம்யதே, ததா ஜ்ஞாத்ருத்வமபி ந தத்கர்மணோऽப்யுகந்தவ்யம்||

(ஜ்ஞாத்ருத்வம் ந விக்ரியாத்மகம்)

ந ச ஜ்ஞாத்ருத்வம் விக்ரியாத்மகம், ஜ்ஞாத்ருத்வம் ஹி ஜ்ஞாநகுணாஶ்ரயத்வம்। ஜ்ஞாநம் சாஸ்ய நித்யஸ்ய ஸ்வாபாவிகதர்மத்வேந நித்யம்। நித்யத்வம் சாऽத்மநோ நாத்மா ஶ்ருதே: (ப்ர.ஸூ.௨.௩.௧௮) இத்யாதிஷு வக்ஷ்யதி। ஜ்ஞோऽத ஏவ (ப்ர.ஸூ.௨.௩.௧௯) இத்யத்ர ஜ்ஞ இதி வ்யபதேஶேந ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வம் ச ஸ்வாபாவிகிமிதி வக்ஷ்யதி। அஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்வரூபஸ்யைவ மணிப்ரப்ருதீநாம் ப்ரபாஶ்ரயத்வமிவ ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வமப்யவிருத்தமித்யுக்தம்।

(ஸ்வபாவதோ ஜ்ஞாநவாநபி ந ஸர்வஜ்ஞோ ஜீவ:)

ஸ்வயமபரிச்சிந்நமேவ ஜ்ஞாநம் ஸங்கோசவிகாஸார்ஹாமித்யுபபாதயிஷ்யாம: || அத: க்ஷேத்ரஜ்ஞாவஸ்தாயாம் கர்மணா ஸங்குசிதஸ்வரூபம் தத்தத்கர்மாநுகுணம் தரதமபாவேந வர்ததே । தச்ச இந்த்ரியத்வாரேண வ்யவஸ்திதம் । தமிமம் இந்த்ரியத்வாரா ஜ்ஞாநப்ரஸரமபேக்ஷ்ய உதயாஸ்தமயவ்யபதேஶ: ப்ரவர்ததே ।

(ஆத்மந: ஜ்ஞாநஸங்கோசவிகாஸாத்மகவிகாரித்வஸம்மதி:)

ஜ்ஞாநப்ரஸரே து கர்த்ருத்வம் அஸ்த்யேவ । தச்ச ந ஸ்வாபாவிகம், அபி து கர்மக்ருதமிதி, அவிக்ரியஸ்வரூப ஏவ ஆத்மா । ஏவம் ரூபவிக்ரியாத்மகம் ஜ்ஞாத்ருத்வம் ஜ்ஞாநஸ்வரூபஸ்யாத்மந: ஏவ இதி ந கதாசிதபி ஜடஸ்ய அஹம்காரஸ்ய ஜ்ஞாத்ருத்வஸம்பவ:  ||

(சிச்சாயாபத்த்யா ஜ்ஞாத்ருத்வநிர்வாஹநிராஸ:)

ஜடஸ்வரூபஸ்யாபி அஹங்காரஸ்ய சித்ஸம்நிதாநேந தச்சாயாபத்த்யா தத்ஸம்பவ இதி சேத்; கேயம் சிச்சாயாபத்தி:? கிமஹங்காரச்சாயாபத்திஸ்ஸம்வித:? உத ஸம்விச்சாயாபத்திரஹங்காரஸ்ய?||

ந தாவத்ஸம்வித:, ஸம்விதோ ஜ்ஞாத்ருத்வாநப்யுபகமாத்। நாப்யஹங்காரஸ்ய, உக்தரீத்யா தஸ்ய  ஜடஸ்ய ஜ்ஞாத்ருத்வாயோகாத்,  த்வயோரப்யசாக்ஷுஷத்வாச்ச, ந ஹ்யசாக்ஷுஷாணாம் சாயா த்ருஷ்டா||

(சித்ஸம்பர்கேண ஜ்ஞாத்ருத்வநிர்வாஹநிராஸ:)

அத – அக்நிஸம்பர்காதய:பிண்டௌஷ்ண்யவச்சித்ஸம்பர்காஜ்ஜ்ஞாத்ருத்வோபலப்தி: – இதி சேத், நைதத், ஸம்விதி வஸ்துதோ ஜ்ஞாத்ருத்வாநப்யுபகமாதேவ ந தத்ஸம்பர்காதஹங்காரே ஜ்ஞாத்ருத்வம் ததுபலப்திர்வா । அஹம்காரஸ்ய த்வசேதநஸ்ய ஜ்ஞாத்ருத்வாஸம்பவாதேவ ஸுதராம் ந தத்ஸம்பர்காத்ஸம்விதி ஜ்ஞாத்ருத்வம் ததுபலப்திர்வா||

(அபிவ்யக்திபக்ஷஸ்ய தூஷணம்)

யதப்யுக்தம் – உபயத்ர ந வஸ்துதோ ஜ்ஞாத்ருத்வமஸ்தி। அஹங்காரஸ்த்வநுபூதேரபிவ்யஞ்ஜக:            ஸ்வாத்மஸ்தாமேவ அநுபூதிமபிவ்யநக்தி, ஆதர்ஶாதிவத், இதி। ததயுக்தம், ஆத்மநஸ்ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷோ ஜடஸ்வரூபாஹங்காராபிவ்யங்க்யத்வாயோகாத்|| ததுக்தம் –

ஶாந்தாங்கார இவாऽதித்யமஹங்காரோ ஜடாத்மக:।

ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷமாத்மாநம் வ்யநக்தீதி ந யுக்திமத்|| (ஆத்மஸித்தி:) இதி

ஸ்வயம்ப்ரகாஶாநுபவாதீநஸித்தயோ ஹி ஸர்வே பதார்தா:। தத்ர ததாயத்தப்ரகாஶோऽசித் அஹங்கார: அநுதிதாநஸ்தமிதஸ்வரூபப்ரகாஶமஶேஷார்தஸித்திஹேதுபூதமநுபவமபிவ்யநக்தீத்யாத்மவித: பரிஹஸந்தி।

(உக்தவ்யங்க்த்ருவ்யங்க்யபாவ: தயோர்மிதோऽநுபபந்ந:)

கிஞ்ச அஹங்காராநுபவயோஸ்ஸ்வபாவவிரோதாதநுபூதேரநநுபூதித்வப்ரஸங்காச்ச ந வ்யங்க்த்ருவ்யங்க்ய-பாவ:। யதோக்தம்-

வ்யங்க்த்ருவ்யங்க்யத்வமந்யோந்யம் ந ச ஸ்யாத்ப்ராதிகூல்யத:।

வ்யங்க்யத்வேऽநநுபூதித்வமாத்மநி ஸ்யாத்யதா கடே|| (ஆத்மஸித்தி:) இதி||

ந ச ரவிகரநிகராணாம் ஸ்வாபிவ்யங்க்யகரதலாபிவ்யங்க்யத்வவத்ஸம்விதபிவ்யங்க்யாஹங்கார-அபிவ்யங்க்யத்வம் ஸம்விதஸ்ஸாதீய:, தத்ராபி ரவிகரநிகராணாம் கரதலாபிவ்யங்க்யத்வாபாவாத் । கரதலப்ரதிஹதகதயோ ஹி ரஶ்மயோ பஹுலாஸ்ஸ்வயமேவ ஸ்புடதரமுபலப்யந்த இதி தத்பாஹுல்யமாத்ரஹேதுத்வாத் கரதலஸ்ய நாபிவ்யஞ்ஜகத்வம்||

(அபிவ்யக்திகல்பாநாம் தூஷணம்)

கிம்சாஸ்ய ஸம்வித்ஸ்வரூபஸ்ய ஆத்மநோऽஹம்காரநிர்வர்த்யா அபிவ்யக்தி: கிம்ரூபா। ந தாவதுத்பத்தி:,  ஸ்வதஸ்ஸித்ததயாऽநந்யோத்பாத்யத்வாப்யுபகமாத்। நாபி தத்ப்ரகாஶநம், தஸ்யாநுபவாந்தராநநுபாவ்யத்வாத்।

தத ஏவ ச ந ததநுபவஸாதநாநுக்ரஹ:। ஸ ஹி த்விதா; ஜ்ஞேயஸ்யேந்த்ரியஸம்பந்தஹேதுத்வேந வா, யதா ஜாதிர்நிஜமுகாதிக்ரஹணே வ்யக்திதர்பணாதீநாம் நயநாதீந்த்ரியஸம்பந்தஹேதுத்வேந; போத்த்ருகதகல்மஷாபநயநேந வா, யதா பரதத்த்வாவபோதநஸாதநஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய ஶமதமாதிநா। யதோக்தம் – கரணாநாமபூதித்வாந்ந தத்ஸம்பந்தஹேதுதா । – (ஆத்மஸித்தி:) இதி||

(அநுபூதே: அநுபாவ்யத்வமப்யுபகம்ய அநுக்ரஹபக்ஷதூஷணம்)

கிம்ஞ்ச அநுபூதேரநுபாவ்யத்வாப்யுபகமேऽப்யஹமர்தேந ந ததநுபவஸாதநாநுக்ரஹ: ஸுவச:; ஸ ஹ்யநுபாவ்யாநுபவோத்பத்திப்ரதிபந்தநிரஸநேந பவேத்। யதா ரூபாதிக்ரஹணோத்பத்திநிரோதிஸம்தமஸநிரஸநேந சக்ஷுஷோ தீபாதிநா। ந சேஹ ததாவிதம் நிரஸநீயம் ஸம்பாவ்யதே। ந தாவத்ஸம்விதாத்மகதம் தஜ்ஜ்ஞாநோத்பத்திநிரோதி கிஞ்சிசதப்யஹம்காராபநேயமஸ்தி। அஸ்தி ஹ்யஜ்ஞாநமிதி சேத்; ந,  அஜ்ஞாநஸ்யாஹம்காராபநோத்யத்வாநப்யுபகமாத்। ஜ்ஞாநமேவ ஹ்யஜ்ஞாநஸ்ய நிவர்தகம்  ||

(அஜ்ஞாநஸ்ய ஸம்விதாஶ்ரயத்வாபாவ:)

ந ச ஸம்விதாஶ்ரயத்வமஜ்ஞாநஸ்ய ஸம்பவதி; ஜ்ஞாநஸமாநாஶ்ரயத்வாத் தத்ஸமாநவிஷயத்வாச்ச ஜ்ஞாத்ருபாவவிஷயபாவவிரஹிதே ஜ்ஞாநமாத்ரே ஸாக்ஷிணி நாஜ்ஞாநம் பவிதுமர்ஹாதி; யதா ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வப்ரஸக்திஶூந்யத்வேந கடாதேர்நாஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வம்। ததா ஜ்ஞாநமாத்ரேऽபி ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வாபாவேந நாஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வம் ஸ்யாத்  ||

(ஸம்விதாஶ்ரிதத்வமப்யுபகம்யாऽபி தூஷணம்)

ஸம்விதோऽஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வாப்யுபகமேऽபி ஆத்மதயாऽப்யுபகதாயாஸ்தஸ்யா ஜ்ஞாநவிஷயத்வாபாவேந ஜ்ஞாநேந ந தத்கதாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தி:। ஜ்ஞாநம் ஹி ஸ்வவிஷய ஏவாஜ்ஞாநம் நிவர்தயதி, யதா ரஜ்ஜ்வாதௌ। அதோ ந கேநாபி கதாசித்ஸம்விதாஶ்ரயமஜ்ஞாநமுச்சித்யேத।

(அஜ்ஞாநம் ந அநிர்வசநீயம், நாபி ஜ்ஞாநப்ராகபாவ:)

அஸ்ய ச ஸதஸதநிர்வசநீயஸ்யாஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வரூபமேவ துர்நிரூபமித்யுபரிஷ்டாத்வக்ஷ்யதே। ஜ்ஞாநப்ராகபாவரூபஸ்ய சாஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநோத்பத்திவிரோதித்வாபாவேந ந தந்நிரஸநேந தஜ்ஜ்ஞாநஸாதநாநுக்ரஹ:। அதோ ந கேநாபி ப்ரகாரேணாஹங்காரேணாநுபூதேரபிவ்யக்தி:।

(ஸ்வாத்மஸ்ததயா அபிவ்யக்தே: தூஷணம்)

ந ச ஸ்வாஶ்ரயதயாऽபிவ்யங்க்யாபிவ்யஞ்ஜநமபிவ்யஞ்ஜகாநாம் ஸ்வபாவ:, ப்ரதீபாதிஷ்வதர்ஶநாத், யதாவஸ்திதபதார்தப்ரதீத்யநுகுணஸ்வாபாவ்யாச்ச ஜ்ஞாநதத்ஸாதநயோரநுக்ராஹகஸ்ய ச। தச்ச ஸ்வத: ப்ராமாண்யந்யாயஸித்தம்। ந ச தர்பணாதிர்முகாதேரிபவ்யஞ்ஜக:, அபி து சாக்ஷுஷதேஜ:ப்ரதிபலநரூபதோஷஹேது:। தத்தோஷக்ருதஶ்ச தத்ராந்யதாவபாஸ:। அபிவ்யஞ்ஜகஸ்த்வாலோகாதிரேவ। ந சேஹ ததாஹங்காரேண ஸம்விதி ஸ்வப்ரகாஶாயாம் தாத்ருஶதோஷாபாதநம் ஸம்பவதி। வ்யக்தேஸ்து ஜாதிராகார இதி ததாஶ்ரயதயா ப்ரதீதி:; ந து வ்யக்திவ்யங்க்யத்வாத்।

அதோऽந்த:கரணபூதாஹங்காரஸ்ததயா ஸம்விதுபலப்தேர்வஸ்துதோ தோஷதோ வா ந கிஞ்சிதிஹ காரணமிதி நாஹங்காரஸ்ய ஜ்ஞாத்ருத்வம் ததோபலப்திர்வா। தஸ்மாத்ஸ்வத ஏவ ஜ்ஞாத்ருதயா ஸித்த்யந்நஹமர்த ஏவ ப்ரத்யகாத்மா; ந ஜ்ஞப்திமாத்ரம் அஹம்பாவவிகமே து ஜ்ஞப்தேரபி ந ப்ரத்யக்த்வஸித்திரித்யுக்தம்||

(ஸுப்தௌ அஹமர்தஸ்ய அவிஶதஸ்புரணம்)

தமோகுணாபிபவாத் பராகர்தாநுபவாபாவாச்ச அஹமர்தஸ்ய விவிக்தஸ்புடப்ரதிபாஸாபாவேऽப்யாப்ரபோதாத் அஹமித்யேகாகாரேணாऽத்மநஸ்ஸ்புரணாத்ஸுஷுப்தாவபி நாஹம்பாவவிகம:। பவதபிமதாயா அநுபூதேரபி ததைவ ப்ரதேதி வக்தவ்யம்।

(ஸ்வபக்ஷே ப்ரமாணாநுரோத:, பரபக்ஷே ததநநுரோதஶ்ச)

ந ஹி ஸுஷுப்தோத்தித: கஶ்சிதஹம்பாவவியுக்தார்தாந்தரப்ரத்யநீகாகாரா ஜ்ஞப்திரஹமஜ்ஞாநஸாக்ஷிதயா அவதிஷ்டத இத்யேவம்விதாம் ஸ்வாபஸமகாலாமநுபூதிம் பராம்ருஶதி । ஏவம் ஹி ஸுப்தோத்திதஸ்ய பராமர்ஶ:, ஸுகமஹமஸ்வாப்ஸமிதி । அநேந ப்ரத்யவமர்ஶேந ததாநீமப்யஹமர்தஸ்யைவாऽத்மநஸ்ஸுகித்வம் ஜ்ஞாத்ருத்வம்  ச ஜ்ஞாயதே||

(உக்தே பராமர்ஶே பரோக்தாயா: அந்யாஸித்தே: பரிஹார:)

ந ச வாச்யம், யதேதாநீம் ஸுகம் பவதி; ததா ததாநீமஸ்வாப்ஸமித்யேஷா ப்ரதிபத்திரிதி; அதத்ரூபத்வாத்ப்ரதிபத்தே:। ந சாஹமர்தஸ்யாऽத்மநோऽஸ்திரத்வேந ததாநீமஹமர்தஸ்ய ஸுகித்வாநுஸந்தாநாநுபபத்தி:। யதஸ்ஸுஷுப்திதஶாயா: ப்ராகநுபூதம் வஸ்து ஸுப்தோத்திதோ மயேதம் க்ருதம், மயேதமநுபூதம் அஹமேததவோசம் இதி பராம்ருஶதி।

(அஹமர்தாநநுபவஸாதகநிஷேதஸாமாந்யவிஷயபராமர்ஶமாதாய ஶங்காஸமாதாநே)

ஏதாவந்தம் காலம் ந கிஞ்சிதஹமஜ்ஞாஸிஷம் இதி ச பராம்ருஶதீதி சேத், தத: கிம்? ந கிஞ்சிதிதி க்ருத்ஸ்நப்ரதிஷேத இதி சேத்; ந, நாஹமவேதிஷம் இதி வேதிதுரஹமர்தஸ்யைவாநுவ்ருத்தே: வேத்யவிஷயோ ஹி ஸ ப்ரதிஷேத:। ந கிஞ்சிதிதி நிஷேதஸ்ய க்ருத்ஸ்நவிஷயத்வே பவதபிமதா அநுபூதிரபி ப்ரதிஷித்தா ஸ்யாத்।

(அநுபூதே: ந நிஷேத:, கிந்து ததநுவ்ருத்தே:, இத்யாஶங்காபரிஹாரௌ)

ஸுஷுப்திஸமயே த்வநுஸந்தீயமாநமஹமர்தமாத்மநம் ஜ்ஞாதாரமஹமிதி பராம்ருஶ்ய ந கிஞ்சிதவேதிஷமிதி வேதநே தஸ்ய ப்ரதிஷித்யமாநே தஸ்மிந்காலே நிஷித்யமாநாயா வித்தேஸ்ஸித்திமநுவர்தமாநஸ்ய ஜ்ஞாதுரஹமர்தஸ்ய சாஸித்திமநேநைவ ந கிஞ்சிதஹமவேதிஷம் இதி பராமர்ஶேந ஸாதயம்ஸ்தமிமமர்தம் தேவாநாமேவ ஸாதயது||

(நிஷேதவிஶேஷவிஷயபராமர்ஶமாதாய ஶங்காஸமாதாநே)

மாமப்யஹம் ந ஜ்ஞாதவாந் இதி அஹமர்தஸ்யாபி ததாநீமநநுஸந்தாநம் ப்ரதீயத இதி சேத்; ஸ்வாநுபவஸ்வவசநயோர்விரோதமபி ந ஜாநந்தி பவந்த:। அஹம் மாம் ந ஜ்ஞாதவாந் இதி ஹ்யநுபவவசநே। மாமிதி கிம் நிஷித்யத இதி சேத்; ஸாது ப்ருஷ்டம் பவதா। ததுச்யதே, அஹமர்தஸ்ய ஜ்ஞாதுரநுவ்ருத்தே: ந ஸ்வரூபம் நிஷித்யதே; அபி து ப்ரபோதஸமயேऽநுஸந்தீயமாநஸ்யாஹமர்தஸ்ய வர்ணாஶ்ரமாதிவிஶிஷ்டதா।

(அஹம் மாம் இதி பதயோ: விஶிஷ்டவிதயதா)

அஹம் மாம் ந ஜ்ஞாதவாந் இத்யுக்தே விஷயோ விவேசநீய:। ஜாகரிதாவஸ்தாநுஸம்ஹிதஜாத்யாதி-விஶிஷ்டோऽஸ்மதர்தோ மாமித்யம்ஶஸ்ய விஷய:। ஸ்வாப்யயாவஸ்தாப்ரஸித்தாவிஶதஸ்வாநுபவைகதாநஶ்ச அஹமர்தோऽஹமித்யம்ஶஸ்ய விஷய:। அத்ர ஸுப்தோऽஹமீத்ருஶோऽஹமிதி ச மாமபி ந ஜ்ஞாதவாநஹமித்யேவ கல்வநுபவப்ரகார:||

(உக்தாம்ஶஸ்ய பரமதேந உபபாதந்)

கிஞ்ச, ஸுஷுப்தாவாத்மாऽஜ்ஞாநஸாக்ஷித்வேநாऽஸ்த இதி ஹி பவதீயா ப்ரக்ரியா। ஸாக்ஷித்வம் ச ஸாக்ஷாஜ்ஜ்ஞாத்ருத்வமேவ। ந ஹ்யஜாநதஸ்ஸாக்ஷித்த்வம்। ஜ்ஞாதைவ ஹி லோகவேதயோஸ்ஸாக்ஷீதி வ்யபதிஶ்யதே; ந ஜ்ஞாநமாத்ரம்। ஸ்மரதி ச பகவாந் பாணிநி:  ஸாக்ஷாத்த்ரஷ்டரி ஸம்ஜ்ஞாயாம் (அஷ்டா.௫.௨.௯௧) இதி ஸாக்ஷாஜ்ஜ்ஞாதர்யேவ ஸாக்ஷிஶப்தம்। ஸ சாயம் ஸாக்ஷீ ஜாநாமீதி ப்ரதீயமாநோऽஸ்மதர்த ஏவேதி குதஸ்ததாநீமஹமர்தோ ந ப்ரதீயேத । ஆத்மநே ஸ்வயமவபாஸமாநோऽஹமித்யேவாவபாஸத  இதி ஸ்வாபாத்யவஸ்தாஸ்வப்யாத்மா ப்ரகாஶமாநோऽஹமித்யேவாவபாஸத இதி ஸித்தம்||

(முக்தௌ அஹமர்தாநுவ்ருத்தே: அநூத்ய தூஷணம்)

யத்து – மோக்ஷதஶாயாமஹமர்தோ நாநுவர்ததே – இதி; ததபேஶலம்। ததா ஸத்யாத்மநாஶ ஏவாபவர்க: ப்ரகாராந்தரேண ப்ரதிஜ்ஞாத: ஸ்யாத்। ந சாஹமர்தோ தர்மமாத்ரம்; யேந  தத்விகமேऽப்யவித்யாநிவ்ருத்தாவிவ ஸ்வரூபமவதிஷ்டதே। ப்ரத்யுத ஸ்வரூபமேவாஹமர்த ஆத்மந:। ஜ்ஞாநம் து தஸ்ய தர்ம: அஹம் ஜாநாமி, ஜ்ஞாநம் மே ஜாதம் இதி சாஹமர்ததர்மதயா ஜ்ஞாநப்ரதீதேரேவ||

(ஶ்ருத்யர்தாபத்த்யா உக்தார்தஸமர்தநம்)

அபி ச ய: பரமார்ததோ ப்ராந்த்யா வாऽऽத்யாத்மிகாதிது:கைர்து:கிதயா ஸ்வாத்மாநமநுஸந்தத்தே அஹம் து:கீ  இதி। ஸர்வமேதத்து:கஜாதமபுநர்பவமபோஹ்ய கதமஹமநாகுலஸ்ஸ்வஸ்தோ பவேயம் இத்யுத்பந்நமோக்ஷ-ராக: ஸ ஏவ தத்ஸாதநே ப்ரவர்ததே। ஸ ஸாதநாநுஷ்டாநேந யத்யஹமேவ ந பவிஷ்யாமீத்யவகச்சேத்; அபஸர்பேதேவாஸௌ மோக்ஷகதாப்ரஸ்தாவாத்। ததஶ்சாதிகாரிவிரஹாதேவ ஸர்வம் மோக்ஷஶாஸ்த்ரமப்ரமாணம் ஸ்யாத்। அஹமுபலக்ஷிதம் ப்ரகாஶமாத்ரமபவர்கேऽவதிஷ்டத  இதி சேத்; கிமநேந? மயி நஷ்டேऽபி கிமபி ப்ரகாஶமாத்ரமபவர்கேऽவதிஷ்டத இதி மத்வா ந ஹி கஶ்சித் புத்திபூர்வகாரீ ப்ரயததே। அதோऽஹமர்தஸ்யைவ ஜ்ஞாத்ருதயா ஸித்த்யத: ப்ரத்யகாத்மத்வம்।

(உக்தார்தே அநுமாநம்)

ஸ ச ப்ரத்யகாத்மா முக்தாவப்யஹமித்யேவ ப்ரகாஶதே, ஸ்வஸ்மை ப்ரகாஶமாநத்வாத், யோ ய: ஸ்வஸ்மை ப்ரகாஶதே ஸ ஸர்வோऽஹமித்யேவ ப்ரகாஶதே யதா ததாவபாஸமாநத்வேநோபயவாதிஸம்மதஸ்ஸம்ஸார்யாத்மா। ய: புநரஹமிதி ந சகாஸ்தி; நாஸௌ ஸ்வஸ்மை ப்ரகாஶதே, யதா கடாதி:। ஸ்வஸ்மை ப்ரகாஶதே சாயம் முக்தாத்மா; தஸ்மாதஹமித்யேவ ப்ரகாஶதே||

(உக்தாநுமாநே ஹேதோ: ஸாத்யவிஶேஷவிருத்தத்வாஶங்காபரிஹாரௌ)

ந சாஹமிதி ப்ரகாஶமாநத்வேந தஸ்யாஜ்ஞத்வஸம்ஸாரித்வாதிப்ரஸங்க:। மோக்ஷவிரோதாத், அஜ்ஞத்வாத்யஹேதுத்வாச்சாஹம்ப்ரத்யயஸ்ய। அஜ்ஞாநம் நாம ஸ்வரூபாஜ்ஞாநமந்யதா ஜ்ஞாநம் விபரீதஜ்ஞாநம் வா। அஹிமத்யேவாऽத்மநஸ்ஸ்வரூபமிதி ஸ்வரூபஜ்ஞாநரூபோऽஹம்ப்ரத்யயோ நாஜ்ஞத்வமாபாதயதி, குதஸ்ஸம்ஸாரித்வம்। அபி து  தத்விரோதித்வாந்நாஶயத்யேவ।

(நிவ்ருத்தாவித்யாநாமபி அஹம்ப்ரத்யய:)

ப்ரஹ்மாத்மபாவாபரோக்ஷ்யநிர்தூதநிரவஶேஷாவித்யாநாமபி வாமதேவாதீநாமஹமித்யேவ ஆத்மாநுபவதர்ஶநாச்ச। ஶ்ரூயதே ஹி – தத்தைதத்பஶ்யந்ந்ருஷிர்வாமதேவ: ப்ரதிபேதே அஹம் மநுரபவம் ஸூர்யஶ்ச (ப்ரு.௩.௪.௧௦) இதி, அஹமேக: ப்ரதமமாஸம் வர்தாமி ச பவிஷ்யாமி ச (அதர்வ.ஶி.உ.௯.கண்டே) இத்யாதி।

(ப்ரஹ்மணோऽப்யஹம் ப்ரத்யய: ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஷு)

ஸகலேதராஜ்ஞாநவிரோதிந: ஸச்சப்தப்ரத்யயமாத்ரபாஜ: பரஸ்ய ப்ரஹ்மணோ வ்யவஹாரோऽப்யேவமேவ ஹந்தாஹமிமாஸ்திஸ்ரோ தேவதா: (சா.௬.௩.௨), பஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய (தை.ஆந.௬.௨), ஸ ஈக்ஷத லோகாந்நு ஸ்ருஜா இதி; (ஐத ௧.௧.௧), ததா யஸ்மாத்க்ஷரமதீதோऽஹமக்ஷராதபி சோத்தம:। அதோऽஸ்மி லோகே வேதே ச ப்ரதித: புருஷோத்தம: (ப.கீ.௧௫.௧௮), அஹமாத்மா குடாகேஶ (ப.கீ. ௧௦.௨௦), ந த்வேவாஹம் ஜாது நாஸம் (ப.கீ. ௨.௧௨), அஹம் க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜகத: ப்ரபவ: ப்ரலயஸ்ததா (ப.கீ.௭.௬), அஹம் ஸர்வஸ்ய ப்ரபவோ மத்தஸ்ஸர்வம் ப்ரவர்ததே (ப.கீ.௧௦.௮), தேஷாமஹம் ஸமுத்தர்தா ம்ருத்யுஸம்ஸாரஸாகராத் (ப.கீ.௧௨.௭), அஹம் பீஜப்ரத: பிதா (ப.கீ.௧௪.௪), வேதாஹம் ஸமதீதாநி – (ப.கீ.௭.௨௬) இத்யாதிஷு||

(உக்தார்தே கீதோக்திவிரோதஶங்காபரிஹாரௌ)

யத்யஹமித்யேவாத்மந: ஸ்வரூபம், கதம் தர்ஹ்யஹங்காரஸ்ய க்ஷேத்ராந்தர்பாவோ பகவதோபதிஶ்யதே । மஹாபூதாந்யஹம்காரோ புத்திரவ்யக்தமேவ ச (ப.கீதா.௧௩.௫) இதி। உச்யதே, ஸ்வரூபோபதேஶேஷு ஸர்வேஷ்வஹமித்யேவோபதேஶாத் ததைவாத்மஸ்வரூபப்ரதிபத்தேஶ்சாஹமித்யேவ ப்ரத்யகாத்மநஸ்ஸ்வரூபம்। அவ்யக்தபரிணாமபேதஸ்ய அஹம்காரஸ்ய க்ஷேத்ராந்தர்பாவோ பகவதைவோபதிஶ்யதே। ஸ த்வநாத்மநி தேஹேऽஹம்பாவகரணஹேதுத்வேந அஹம்கார இத்யுச்யதே। அஸ்ய த்வஹம்காரஶப்தஸ்ய அபூததத்பாவேऽர்தே ச்விப்ரத்யயமுத்பாத்ய வ்யுத்பத்திர்த்ரஷ்டவ்யா। அயமேவ த்வஹம்கார: உத்க்ருஷ்டஜநாவமாநஹேதுர்கர்வாபரநாமா ஶாஸ்த்ரேஷு பஹுஶோ ஹேயதயா ப்ரதிபாத்யதே। தஸ்மாத்பாதகாபேதாऽஹம்புத்திஸ்ஸாக்ஷாதாத்மகோசரைவ। ஶரீரகோசரா த்வஹம் புத்திரவித்யைவ। யதோக்தம் பகவதா பராஶரேண ஶ்ரூயதாம் சாப்யவித்யாயா: ஸ்வரூபம் குலநந்தந । அநாத்மந்யாத்மபுத்திர்யா (வி.பு.௬.௭.௧௦.௧௧) – இதி ।

(அஹமர்தாத்மத்வோபஸம்ஹார:)

யதி ஜ்ஞப்திமாத்ரமேவாऽத்மா, ததாऽநாத்மந்யாத்மாபிமாநே ஶரீரே ஜ்ஞப்திமாத்ர-ப்ரதிபாஸஸ்ஸ்யாத், ந ஜ்ஞாத்ருத்வப்ரதிபாஸ:। தஸ்மாஜ்ஜ்ஞாதாऽஹமர்த ஏவாऽऽத்மா ததுக்தம் –

அத: ப்ரத்யக்ஷஸித்தத்வாதுக்தந்யாயாகமாந்வயாத்।

அவித்யாயோகதஶ்சாऽத்மா ஜ்ஞாதாऽஹமிதி பாஸதே|| இதி||

ததா ச

தேஹேந்த்ரியமந: ப்ராணதீப்யோऽந்யோऽநந்யஸாதந:।

நித்யோ வ்யாபீ ப்ரதிக்ஷேத்ரமாத்மா பிந்நஸ்ஸ்வதஸ்ஸுகீ|| (ஆத்மஸித்தௌ) இதி।

அநந்யஸாதந: – ஸ்வப்ரகாஶ:। வ்யாபீ – அதிஸூக்ஷ்மதயா ஸர்வாசேதநாந்த:ப்ரவேஶநஸ்வபாவ:||

(ஶாஸ்த்ரப்ரத்யக்ஷவிரோதே ஶாஸ்த்ரப்ராபல்யஸ்யாநூத்யநிராஸ:)

யதுக்தம் –  தோஷமூலத்வேநாந்யதாஸித்திஸம்பாவநயா ஸகலபேதாவலம்பிப்ரத்யக்ஷஸ்ய ஶாஸ்த்ரபாத்யத்வம் – இதி||

கோऽயம் தோஷ இதி வக்தவ்யம், யந்மூலதயா ப்ரத்யக்ஷஸ்யாந்யதாஸித்தி:। அநாதிபேதவாஸநைவ ஹி தோஷ இதி சேத்; பேதவாஸநாயாஸ்திமிராதிவத்யதாவஸ்திதவஸ்துவிபரீதஜ்ஞாநஹேதுத்வம் கிமந்யத்ர ஜ்ஞாதபூர்வம்?  அநேநைவ ஶாஸ்த்ரவிரோதேந ஜ்ஞாஸ்யத இதி சேத்; ந, அந்யோந்யாஶ்ரயணாத், ஶாஸ்த்ரஸ்ய நிரஸ்தநிகிலவிஶேஷவஸ்துபோதித்வநிஶ்சயே ஸதி பேதவாஸாநாயா தோஷத்வநிஶ்சய:, பேதவாஸநாயா தோஷத்வநிஶ்சயே ஸதி ஶாஸ்த்ரஸ்ய நிரஸ்தநிகிலவிஶேஷவஸ்து- போதித்வநிஶ்சய இதி। கிஞ்ச, யதி பேதவாஸநாமூலத்வேந ப்ரத்யக்ஷஸ்ய விபரீதார்தத்வம்; ஶாஸ்த்ரமபி தந்மூலத்வேந ததைவ ஸ்யாத்।

அதோச்யேத – தோஷமூலத்வேऽபி ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாவகதஸகலபேதநிரஸநஜ்ஞாநஹேதுத்வேந பரத்வாத்தத்ப்ரத்யக்ஷஸ்ய பாதகம் – இதி। தந்ந, தோஷமூலத்வே ஜ்ஞாதே ஸதி பரத்வமகிஞ்சித்கரம்। ரஜ்ஜுஸர்பஜ்ஞாநநிமித்தபயே ஸதி ப்ராந்தோऽயமிதி பரிஜ்ஞாதேந கேநசித் நாயம் ஸர்போ மா பைஷீ: இத்யுக்தேऽபி பயாநிவ்ருத்திதர்ஶநாத்। ஶாஸ்த்ரஸ்ய ச தோஷமூலத்வம் ஶ்ரவணவேலாயாமேவ ஜ்ஞாதம்। ஶ்ரவணாவகதநிகிலபேதோபமர்திப்ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநாப்யாஸரூபத்வாந்மநநாதே:||

அபி ச இதம் ஶாஸ்த்ரம், ஏதச்சாஸம்பாவ்யமாநதோஷம், ப்ரத்யக்ஷம் து ஸம்பாவ்யமாநதோஷமிதி கேநாவகதம் த்வயா? ந தாவத்ஸ்வதஸ்ஸித்தா நிர்தூதநிகிலவிஶேஷாऽநுபூதிரிமமர்தமவகமயதி, தஸ்யாஸ்ஸர்வவிஷயவிரக்தத்வாத், ஶாஸ்த்ரபக்ஷபாதவிரஹாச்ச। நாப்யைந்த்ரியிகம் ப்ரத்யக்ஷம், தோஷமூலத்வேந விபரீதார்தத்வாத்। தந்மூலத்வாதேவ நாந்யாந்யபி ப்ரமாணாநி। அதஸ்ஸ்வபக்ஷஸாதநப்ரமாணாநப்யுபகமாந்ந ஸ்வாபிமதார்தஸித்தி:||

நநு வ்யாவஹாரிகப்ரமாணப்ரமேயவ்யவஹாரோऽஸ்மாகப்யஸ்த்யேவ, கோऽயம் வ்யாவஹாரிகோ நாம? ஆபாதப்ரதீதிஸித்தோ யுக்திபிர்நிரூபிதோ ந ததாऽவஸ்தித இதி சேத், கிம் தேந ப்ரயோஜநம்? ப்ரமாணதயா ப்ரதிபந்நேऽபி யௌக்திகபாதாதேவ ப்ரமாணகார்யாபாவாத்। அதோச்யேத – ஶாஸ்த்ரப்ரத்யக்ஷயோ: த்வயோரப்யவித்யாமூலத்வேऽபி ப்ரத்யக்ஷவிஷயஸ்ய ஶாஸ்த்ரேண பாதோ த்ருஶ்யதே; ஶாஸ்த்ரவிஷயஸ்ய ஸதத்விதீயப்ரஹ்மண: பஶ்சாத்தநபாதாதர்ஶநேந நிர்விஶேஷாநுபூதிமாத்ரம் ப்ரஹ்மைவ பரமார்த: – இதி। ததயுக்தம், அபாதிதஸ்யாபி தோஷமூலஸ்யாபாரமார்த்யநிஶ்சயாத்।

ஏததுக்தம் பவதி – யதா ஸகலேதரகாசாதிதோஷரஹிதபுருஷாந்தராகோசரகிரிகுஹாஸு வஸதஸ்தைமிரிகஜநஸ்ய அஜ்ஞாதஸ்வதிமிரஸ்ய ஸர்வஸ்ய திமிரதோஷாவிஶேஷேண த்விசந்த்ரஜ்ஞாநமவிஶிஷ்டம் ஜாயதே। ந தத்ர பாதகப்ரத்யயோऽஸ்தீதி ந தந்மித்யா ந பவதீதி  தத்விஷயபூதம் த்விசந்த்ரத்வமபி மித்யைவ। தோஷோ ஹ்யயதார்தஜ்ஞாநஹேது:। ததா ப்ரஹ்மஜ்ஞாநமவித்யாமூலத்வேந பாதகஜ்ஞாநரஹிதமபி ஸ்வவிஷயேண ப்ரஹ்மணா ஸஹ மித்யைவ – இதி।

(ஶாஸ்த்ரஸ்யாவித்யாமூலத்வாப்யுபகமே தோஷப்ரஸஞ்ஜநம்)

பவந்தி சாத்ர ப்ரயோகா:, விவாதாத்யாஸிதம் ப்ரஹ்ம மித்யா, அவித்யாவத உத்பந்நஜ்ஞாநவிஷயத்வாத், ப்ரபஞ்சவத்। ப்ரஹ்ம மித்யா, ஜ்ஞாநவிஷயத்வாத், ப்ரபஞ்சவத்। ப்ரஹ்ம மித்யா, அஸத்யஹேதுஜந்யஜ்ஞாநவிஷயத்வாத், ப்ரபஞ்சவதேவ।

(அஸத்யாத் ஸத்யப்ரதிபத்திநிதர்ஶநை: ப்ரத்யக்ஷாத் ஶாஸ்த்ரப்ராபல்யோக்தே: தூஷணம்)

ந ச வாச்யம் ஸ்வாப்நஸ்ய ஹஸ்த்யாதிவிஜ்ஞாநஸ்யாஸத்யஸ்ய பரமார்தஶுபாஶுபப்ரதிபத்திஹேதுபாவவத் அவித்யாமூலத்வேநாஸத்யஸ்யாபி ஶாஸ்த்ரஸ்ய பரமார்தபூதப்ரஹ்மவிஷயப்ரதிபத்திஹேதுபாவோ ந விருத்த:  – இதி, ஸ்வாப்நஜ்ஞாநஸ்யாஸத்யத்வாபாவாத்। தத்ர ஹி விஷயாணாமேவ மித்யாத்வம்; தேஷாமேவ ஹி பாதோ த்ருஶ்யதே; ந ஜ்ஞாநஸ்ய, ந ஹி மயா ஸ்வப்நவேலாயாமநுபூதம் ஜ்ஞாநமபி ந வித்யத இதி கஸ்யசிதபி ப்ரத்யயோ ஜாயதே। தர்ஶநம் து வித்யதே, அர்தா ந ஸந்தீதி ஹி பாதகப்ரத்யய:। மாயாவிநோ மந்த்ரௌஷதாதிப்ரபவம் மாயாமயம் ஜ்ஞாநம் ஸத்யமேவ ப்ரீதேர்பயஸ்ய ச ஹேது: தத்ராபி ஜ்ஞாநஸ்யாபாதிதத்வாத்। விஷயேந்த்ரியாதிதோஷஜந்யம் ரஜ்ஜ்வாதௌ ஸர்பாதிவிஜ்ஞாநம் ஸத்யமேவ, பயாதிஹேது:। ஸத்யைவாதஷ்டேऽபி ஸ்வாத்மநி ஸர்பஸந்நிதாநாத்தஷ்டபுத்தி:, ஸத்யைவ ஶங்காவிஷபுத்திர்மரணஹேதுபூதா। வஸ்துபூத ஏவ ஜலாதௌ முகாதிப்ரதிபாஸோ வஸ்துபூதமுககதவிஶேஷநிஶ்சய ஹேது:। ஏஷாம் ஸம்வேதநாநாமுத்பத்திமத்த்வாதர்தக்ரியாகாரித்வாச்ச ஸத்யத்வமவஸீயதே।

(ஜ்ஞாநஸத்யத்வம் விஷயஸத்யதாவ்யாப்தமிதி, தந்நிவ்ருத்த்யா தந்நிவ்ருத்திரிதி ஶங்கா, தத்பரிஹாரஶ்ச)

ஹஸ்த்யாதீநாம், அபாவேऽபி கதம் தத்புத்தய: ஸத்யா பவந்தீதி சேத், நைதத், புத்தீநாம் ஸாலம்பநத்வமாத்ரநியமாத்।

அர்தஸ்ய ப்ரதிபாஸமாநத்வமேவ ஹ்யாலம்பநத்வேऽபேக்ஷிதம்; ப்ரதிபாஸமாநதா சாஸ்த்யேவ தோஷவஶாத்। ஸ து பாதிதோऽஸத்ய இத்யவஸீயதே। அபாதிதா ஹி புத்திஸ்ஸத்யைவேத்யுக்தம்||

ரேகயா வர்ணப்ரதிபத்தாவபி நாஸத்யாத்ஸத்யபுத்தி:, ரேகாயாஸ்ஸத்யத்வாத் ||

(அஸத்யாத் ஸத்யபுத்தே: ஆபாத்யநிராஸ:)

நநு வர்ணாத்மநா ப்ரதிபந்நா ரேகா வர்ணபுத்திஹேது:। வர்ணாத்மதா த்வஸத்யா। நைவம், வர்ணாத்மதாயா அஸத்யாயா உபாயத்வாயோகாத்। அஸதோ நிருபாக்யஸ்ய ஹ்யுபாயத்வம் ந த்ருஷ்டமநுபபந்நம் ச। அத தஸ்யாம் வர்ணபுத்தேருபாயத்வம்; ஏவம் தர்ஹ்யஸத்யாத்ஸத்யபுத்திர்ந ஸ்யாத்புத்தேஸ்ஸத்யத்வாதேவ। உபாயோபேயயோரேகத்வ-ப்ரஸக்தேஶ்ச, உபயோர்வர்ணபுத்தித்வாவிஶேஷாத்। ரேகாயா அவித்யமாநவர்ணாத்மநோபாயத்வே சைகஸ்யாமேவ ரேகாயாமவித்யமாநஸர்வவர்ணாத்மகத்வஸ்ய ஸுலபத்வாதேகரேகாதர்ஶநாத்ஸர்வவர்ணப்ரதிபத்திஸ்ஸ்யாத்। அத பிண்டவிஶேஷே தேவதத்தாதிஶப்தஸம்கேதவத் சக்ஷுர்க்ராஹ்யரேகாவிஶேஷே ஶ்ரோத்ரக்ராஹ்யவர்ணவிஶேஷஸம்கேதவஶாத்ரேகாவிஶேஷோ வர்ணவிஶேஷபுத்திஹேதுரிதி। ஹந்த தர்ஹி ஸத்யாதேவ ஸத்யப்ரதிபத்தி:; ரேகாயாஸ்ஸம்கேதஸ்ய ச ஸத்யத்வாத், ரேகாகவயாதபி ஸத்யகவயபுத்திஸ்ஸாத்ருஶ்யநிபந்தநா, ஸாத்ருஶ்யம் ச ஸத்யமேவ||

(ஸ்போடவாதாவலம்பி உதாஹரணமாதாய ஶங்காபரிஹாரௌ)

ந சைகரூபஸ்ய ஶப்தஸ்ய நாதவிஶேஷேணார்தபேதபுத்திஹேதுத்வேऽப்யஸத்யாத்ஸத்யப்ரதிபத்தி:, நாநாநாதாபிவ்யக்தஸ்யைகஸ்யைவ ஶப்தஸ்ய தத்தந்நாதாபிவ்யங்க்யஸ்வரூபேணார்தவிஶேஷைஸ்ஸஹ ஸம்பந்தக்ரஹணவஶாதர்தபேதபுத்த்யுத்பத்திஹேதுத்வாத்। ஶப்தஸ்யைகரூபத்வமபி ந ஸாதீய:, ககாராதேர்போதகஸ்யைவ ஶ்ரோத்ரக்ராஹ்யத்வேந ஶப்தத்வாத்। அதோऽஸத்யாச்சாஸ்த்ராத்ஸத்யப்ரஹ்மவிஷய-ப்ரதிபத்திர்துருபபாதா||

(ஶாஸ்த்ரேஷு அஸத்யதா ந அத்யந்தாஸத்யத்வரூபா, கிந்து விலக்ஷணா இத்யாஶங்காபரிஹாரௌ)

நநு ந ஶாஸ்த்ரஸ்ய ககநகுஸுமவதஸத்யத்வம்; ப்ராகத்வைதஜ்ஞாநாத்ஸத்புத்திபோத்யத்வாத்। உத்பந்நே தத்த்வஜ்ஞாநே ஹ்யஸத்யத்வம் ஶாஸ்த்ரஸ்ய। ந ததா ஶாஸ்த்ரம் நிரஸ்தநிகிலபேதசிந்மாத்ரப்ரஹ்மஜ்ஞாநோபாய:। யதோபாயஸ்ததா அஸ்த்யேவ ஶாஸ்த்ரம், அஸ்தீதி புத்தே:। நைவம்; அஸதி ஶாஸ்த்ரே, அஸ்தி ஶாஸ்த்ரமிதி புத்தேர்மித்யாத்வாத்। தத: கிம்? இதம் தத:; மித்யாபூதஶாஸ்த்ரஜந்யஜ்ஞாநஸ்ய மித்யாத்வேந  தத்விஷயஸ்யாபி ப்ரஹ்மணோ மித்யாத்வம்; யதா தூமபுத்த்யா க்ருஹீதபாஷ்பஜந்யாக்நிஜ்ஞாநஸ்ய மித்யாத்வேந  தத்விஷயஸ்யாக்நேரபி மித்யாத்வம்। பஶ்சாத்தநபாதாதர்ஶநஞ்சாஸித்தம்; ஶூந்யமேவ தத்த்வமிதிவாக்யேந தஸ்யாபி பாததர்ஶநாத்। தத்து ப்ராந்திமூலமிதி சேத், ஏததபி ப்ராந்திமூலமிதி த்வயைவோக்தம்। பாஶ்சத்த்யபாதாதர்ஶநம் து தஸ்யைவேத்யலமப்ரதிஷ்டிதகுதர்கபரிஹஸநேந||

ஶ்ருதிகட்ட:

(நிர்விஶேஷபரதயா பராபிமதாநாம் ஶ்ருதீநாமபி ஸ்வரஸதயா ஸவிஶேஷபரதாப்ரதிபாதநம்)

யதுக்தம் வேதாந்தவாக்யாநி நிர்விஶேஷஜ்ஞாநைகரஸவஸ்துமாத்ரப்ரதிபாதநபராணி, ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீத் இத்யேவமாதீநி – இதி ததயுக்தம், ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞோபபாதநமுகேந ஸச்சப்தவாச்யஸ்ய பரஸ்ய ப்ரஹ்மணோ ஜகதுபாதாநத்வம், ஜகிந்நிமத்தத்வம், ஸர்வஜ்ஞதா, ஸர்வஶக்தியோக:, ஸத்யஸங்கல்பத்வம், ஸர்வாந்தரத்வம், ஸர்வாதாரத்வம், ஸர்வநியமநமித்யாத்யநேககல்யாணகுணவிஶிஷ்டதாம், க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜகதஸ்ததாத்மகதாம் ச ப்ரதிபாத்ய, ஏவம்பூதப்ரஹ்மாத்மகஸ்த்வமஸீதி ஶ்வேதகேதும் ப்ரத்யுபதேஶாய ப்ரவ்ருத்தத்வாத்ப்ரகரணஸ்ய। ப்ரபஞ்சிதஶ்சாயமர்தோ வேதார்தஸம்க்ரஹே। அத்ராப்யாரம்பணாதிகரணே நிபுணதரமுபபாதியஷ்யதே||

(பரவித்யாயாஸ்ஸவிஶேஷத்வவ்யவஸ்தாபநம்)

அத பரா யயா ததக்ஷரம் (மு.௧.௧.௫) இத்யத்ராபி ப்ராக்ருதாந் ஹேயகுணாந் ப்ரதிஷித்ய நித்யத்வவிபுத்வஸூக்ஷ்மத்வஸர்வகதத்வாவ்யயத்வபூதயோநித்வஸார்வஜ்ஞ்யாதிகல்யாணகுணயோகஊ பரஸ்ய ப்ரஹ்மண: ப்ரதிபாதித:||

(ஶோதகவாக்யாந்தர்கதஸத்யாதிவாக்யாநாம் ஸவிஶேஷபரதா)

ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம (தை.உ.ஆ.1-1) இத்யத்ராபி ஸாமாநாதிகரண்யஸ்யாநேகவிஶேஷணவிஶஷ்ட- ஏகார்தாபிதாநவ்யுத்பத்த்யா ந நிர்விஶேஷவஸ்துஸித்தி:। ப்ரவ்ருத்திநிமித்தபேதேநைகார்தவ்ருத்தித்வம் ஹி ஸாமாநாதிகரண்யம்। தத்ர ஸத்யஜ்ஞாநாதி-பதமுக்யார்தைர்குணைஸ்தத்தத்குணவிரோத்யாகாரப்ரத்யநீகாகாரைர்வா ஏகஸ்மிந்நேவார்தே பதாநாம் ப்ரவ்ருத்தௌ நிமித்தபேதோऽவஶ்யாஶ்ரயணீய:। இயாம்ஸ்து விஶேஷ: – ஏகஸ்மிந் பக்ஷே பதாநாம் முக்யார்ததா; அபரஸ்மிம்ஶ்ச தேஷாம் லக்ஷணா। ந சாஜ்ஞாநாதீநாம் ப்ரத்யநீகதா வஸ்துஸ்வரூபமேவ, ஏகேநைவ பதேந ஸ்வரூபம் ப்ரதிபந்நமிதி பதாந்தரப்ரயோகவையர்த்யாத்। ததா ஸதி ஸாமாநாதிகரண்யாஸித்திஶ்ச, ஏகஸ்மிந் வஸ்துநி வர்தமாநாநாம் பதாநாம் நிமித்தபேதாநாஶ்ரயணாத்। ந ச, ஏகஸ்யைவார்தஸ்ய விஶேஷணபேதேந விஶிஷ்டதாபேதாதநேகார்தத்வம் பதாநாம் ஸாமாநாதிகரண்யவிரோதி; ஏகஸ்யைவ வஸ்துநோऽநேகவிஶேஷணவிஶிஷ்டதா-ப்ரதிபாதநபரத்வாத்ஸாமாநாதிகரண்யஸ்ய, பிந்நப்ரவ்ருத்திநிமித்தாநாம் ஶப்தாநாமேகஸ்மிந்நர்தே வ்ருத்திஸ்ஸாமாநாதிகரண்யம் (கையடே வ்ருத்த்யாஹ்நிகே) இதி ஹி ஶாப்திகா:।

(காரணவாக்யைகார்த்யாத் ஶ்ருதீநாம் நிர்விஶேஷபரதாயா அநூத்ய நிராஸ:)

யதுக்தம், ஏகமேவாத்விதீயம் இத்யத்ராத்விதீயபதம் குணதோऽபி, ஸத்விதீயதாம் ந ஸஹதே; அதஸ்ஸர்வஶாகா-ப்ரத்யயந்யாயேந காரணவாக்யாநாமத்விதீயவஸ்துப்ரதிபாதநபரத்வமப்யுபகமநீயம்; காரணதயோபலிக்ஷதஸ்யாத்விதீயஸ்ய ப்ரஹ்மணோ லக்ஷணமிதமுச்யதே ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம இதி। அதோ லிலக்ஷயிஷிதம் ப்ரஹ்ம நிர்குணமேவ; அந்யதா நிர்குணம் (மந்த்ரிகோபநிஷத்) நிரஞ்ஜநம் (ஶ்வே.௬.௧௯) இத்யாதிபிர்விரோதஶ்ச – இதி ததநுபபந்நம்; ஜகதுபாதாநஸ்ய ப்ரஹ்மணஸ்ஸ்வவ்யதிரிக்தாதிஷ்டாத்ரந்தர-நிவாரணேந விசித்ரஶக்தியோகப்ரதிபாதநபரத்வாதத்விதீயபதஸ்ய। ததைவ விசித்ரஶக்தியோகமேவாவகமயதி – ததைக்ஷத பஹுஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி தத்தேஜோऽஸ்ருஜத (சா.௬.௨.௩) இத்யாதி। அவிஶேஷேணாத்விதீயமித்யுக்தே நிமித்தாந்தரமாத்ரநிஷேத: கதம் ஜ்ஞாயத இதி சேத், ஸிஸ்ருக்ஷோர்ப்ரஹ்மண உபாதாநகாரணத்வம் ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீதேகமேவ இதி ப்ரதிபாதிதம்। கார்யோத்பத்திஸ்வாபாவ்யேந புத்திஸ்தம் நிமித்தாந்தரமிதி ததேவாத்விதீயபதேந நிஷித்த்யத இத்யவகம்யதே। ஸர்வநிஷேதே ஹி ஸ்வாப்யுபகதாஸ்ஸிஷாதாயிஷிதா நித்யத்வாதயஶ்ச நிஷித்தாஸ்ஸ்யு: ||

(ஸர்வஶாகாப்ரத்யயந்யாயஸ்ய நிர்விஶேஷவாதவிபரீதத்வம்)

ஸர்வஶாகாப்ரத்யயந்யாயஶ்சாத்ர பவதோ விபரீதபல:, ஸர்வஶாகாஸு காரணாந்வயிநா ஸர்வஜ்ஞத்வாதீநாம் குணாநாமத்ரோபஸம்ஹாரஹேதுத்வாத்। அத: காரணவாக்யஸ்வபாவாதபி  ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம இத்யநேந ஸவிஶேஷமேவ ப்ரதிபாத்யத இதி விஜ்ஞாயதே||

(ஶோதகவாக்யாந்தரைகார்த்யஸ்ய நிர்விஶேஷபரத்வஜ்ஞாபகதாநிராஸ:)

ந ச நிர்குணவாக்யவிரோத:, ப்ராக்ருதஹேயகுணவிஷயத்வாத்தேஷாம் நிர்குணம், நிரஞ்ஜநம், நிஷ்கலம், நிஷ்க்ரியம், ஶாந்தம் இத்யாதீநாம்। ஜ்ஞாநமாத்ரஸ்வரூபவாதிந்யோऽபி ஶ்ருதயோ ப்ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநஸ்வரூபதாமபிதததி; ந தாவதா நிர்விஶேஷஜ்ஞாநமாத்ரமேவ தத்த்வம், ஜ்ஞாதுரேவ ஜ்ஞாநஸ்வரூபத்வாத்। ஜ்ஞாநஸ்வரூபஸ்யைவ தஸ்ய ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வம் மணித்யுமணிதீபாதிவத்யுக்தமேவேத்யுக்தம்। ஜ்ஞாத்ருத்வமேவ ஹி ஸர்வாஶ்ஶ்ருதயோ வதந்தி யஸ்ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித் (மு.௧.௧.௯) ததைக்ஷத ஸேயம் தேவதைக்ஷத (சா.௬.௩.௨), ஸ ஈக்ஷத லோகாந்நு ஸ்ருஜா இதி (ஐ.௧௧), நித்யோ நித்யாநாம் சேதநஶ்சேதநாநாமேகோ பஹூநாம் யோ விததாதி காமாந் (கட.௨.௫.௧௩), ஜ்ஞாஜ்ஞௌ த்வாவஜாவீஶநீஶௌ (ஶ்வே.௧.௯), தமீஶ்வராணாம் பரமம் மஹேஶ்வரம் தம் தேவதாநாம் பரமம் ச தைவதம்।  பதிம் பதீநாம் பரமம் பரஸ்தாத்விதாம தேவம் புவநேஶமீட்யம் (ஶ்வே.௬.௭), ந தஸ்ய கார்ய கரணம் ச வித்யதே ந தத்ஸமஶ்சாப்யிதகஶ்ச த்ருஶ்யதே। பராऽஸ்ய ஶக்திர்விவிதைவ ஶ்ரூயதே ஸ்வாபாவிகீ ஜ்ஞாநபலக்ரியா ச (ஶ்வே.௬.௮), ஏஷ ஆத்மாऽபஹதபாப்மா விஜரோ விம்ருத்யுர்விஶோகோ விஜிகத்ஸோऽபிபாஸஸ்ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப: – (சா.௮.௧.௫) – இத்யாத்யாஶ்ஶ்ருதயோ ஜ்ஞாத்ருத்வப்ரமுகாந் கல்யாணகுணாந் ஜ்ஞாநஸ்வரூபஸ்யைவ ப்ரஹ்மணஸ்ஸ்வாபாவிகாந்வதந்தி, ஸமஸ்தஹேயரஹிததாம் ச ||

(ஶ்ருத்யைவ ஸகுண-நிர்குணவாக்யயோ: விஷயவிபாகஸித்தி:)

நிர்குணவாக்யாநாம் ஸகுணவாக்யாநாம் ச விஷயம் அபஹதபாப்மா  இத்யாதி அபிபாஸ இத்யந்தேந ஹேயகுணாந் ப்ரதிஷித்த்ய ஸத்யகாமஸ்ஸத்யஸங்கல்ப: இதி ப்ரஹ்மண: கல்யாணகுணாந்விதததீயம் ஶ்ருதிரேவ விவிநக்தீதி ஸகுணநிர்குணவாக்யயோர்விரோதாபாவாதந்யதரஸ்ய மித்யாவிஷயதாஶ்ரயணமபி நாஶங்கநீயம்||

(ஶ்ருத்யா ப்ரஹ்மணி வாங்மநோநிவ்ருத்திஜ்ஞாபநாத் நிர்விஶேஷஸித்தி: இத்யஸ்ய நிராஸ:)

பீஷாऽஸ்மாத்வாத: பவதே (தை.ஆந.௮.௧) இத்யாதிநா ப்ரஹ்மகுணாநாரப்ய தே யே ஶதம் (தை.ஆந.௮.௧) இத்யநுக்ரமேண க்ஷேத்ரஜ்ஞாநந்தாதிஶயமுக்த்வா யதோ வாசோ நிவர்தந்தே। அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ। ஆநந்தம் ப்ரஹ்மணோ வித்வாந் (தை.ஆந.௯.௧) இதி ப்ரஹ்மண: கல்யாணகுணாநந்த்யமத்யாதரேண வததீயம் ஶ்ருதி:||

(ஸ்வவாக்யைகதேஶேநாபி ப்ரஹ்மண: ஸவிஶேஷதா)

ஸோऽஶ்நுதே ஸர்வாந் காமாந் ஸஹ ப்ரஹ்மணா விபிஶ்சதா (தை.ஆந.௧.௨) இதி ப்ரஹ்மவேதநபலமவகமயத்வாக்யம் பரஸ்ய விபிஶ்சதோ ப்ரஹ்மணோ குணாநந்த்யம் ப்ரவீதி। விபஶ்சிதா ப்ரஹ்மணா ஸஹ ஸர்வாந் காமாந் ஸமஶ்நுதே। காம்யந்த இதி காமா: – கல்யாணகுணா:। ப்ரஹ்மணா ஸஹ தத்குணாந் ஸர்வாநஶ்நுத இத்யர்த:। தஹரவித்யாயாம் தஸ்மிந்யதந்தஸ்ததந்வேஷ்டவ்யம் (சா.௮.௧.௧) இதிவத்குணப்ராதாந்யம் வக்தும் ஸஹஶப்த:। பலோபாஸநயோ: ப்ரகாரைக்யம் யதாக்ரதுரஸ்மிந் லோகே புருஷோ பவதி ததேத: ப்ரேத்ய பவதி (சா.௩.௧௪.௧) இதி ஶ்ருத்யைவ ஸித்தம்||

(ஜ்ஞேயத்வநிஷேதபரஶ்ருத்யா நிர்விஶேஷதாஸித்திரித்யஸ்ய நிராஸ:)

யஸ்யாமதம் தஸ்ய மதம் …… அவிஜ்ஞாதம் விஜாநதாம் (கேந.௨.௩) இதி ப்ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநாவிஷயத்வமுக்தம் சேத்; ப்ரஹ்மவிதாப்நோதி பரம் (தை.௧.௧) ப்ரஹ்ம வேத ப்ரஹ்மைவ பவதி (மு.௩.௨.௯) இதி ஜ்ஞாநாந்மோக்ஷோபதேஶோ ந ஸ்யாத்। அஸந்நேவ ஸ பவதி, அஸத்ப்ரஹ்மேதி வேத சேத், அஸ்தி ப்ரஹ்மேதி சேத்வேத, ஸந்தமேநம் ததோ விது: (தை.ஆந.௬.௧௧) இதி ப்ரஹ்மவிஷயஜ்ஞாநாஸத்பாவஸத்பாவாப்யாத்மநாஶமாத்மஸத்தாம் ச வததி। அதோ ப்ரஹ்மவிஷயவேதநமேவாபவர்கோபாயம் ஸர்வாஶ்ஶ்ருதயோ விதததி ||

(உபாஸநாத்மகஜ்ஞாநாவிஷயத்வபக்ஷதூஷணம்)

ஜ்ஞாநம் சோபாஸநாத்மகம்। உபாஸ்யஞ்ச ப்ரஹ்ம ஸகுணமித்யுக்தம்।

யதோ வாசோ நிவர்தந்தே। அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ (தை.ஆந.௯.௧) இதி ப்ரஹ்மணோऽநந்தஸ்ய அபரிச்சிந்நகுணஸ்ய வாங்மநஸயோரேதாவதிதி பரிச்சேதாயோக்யத்வஶ்ரவணேந ப்ரஹ்மைதாவதிதி ப்ரஹ்மபரிச்சேத-ஜ்ஞாநவதாம் ப்ரஹ்மாவிஜ்ஞாதமமதமித்யுக்தம், அபிரிச்சிந்நத்வாத்ப்ரஹ்மண:। அந்யதா யஸ்யாமதம் தஸ்ய மதம், விஜ்ஞாதமவிஜாநதாம் இதி மதத்வவிஜ்ஞாதத்வவசநம் தத்ரைவ விருத்யதே||

(ஜ்ஞாத்ருத்வநிஷேதஶங்காபரிஹார:)

யது – ந த்ருஷ்டேர்த்ரஷ்டாரம் – ந மதேர்மந்தாரம் (ப்ரு.௫.௪.உ) இதி ஶ்ருதிர்த்ருஷ்டேர்மதேர்வ்யதிரிக்தம் த்ரஷ்டாரம் மந்தாரம் ச ப்ரதிஷேததி – இதி; ததாகந்துகசைதந்யகுணயோகிதயா ஜ்ஞாதுரஜ்ஞாநஸ்வரூபதாம் குதர்கஸித்தாம் மத்வா ந ததாऽऽத்மாநம் பஶ்யே:, ந மந்வீதா:; அபி து த்ரஷ்டாரம் மந்தாரமப்யாத்மாநம் த்ருஷ்டிமதிரூபமேவ பஶ்யேரித்யபிததாதீதி பரிஹ்ருதம்। அதவா த்ருஷ்டேர்த்ரஷ்டாரம் மதேர்மந்தாரம் ஜீவாத்மாநம் ப்ரதிஷித்ய ஸர்வபூதாந்தராத்மாநம் பரமாத்மாநமேவோபாஸ்வேதி வாக்யார்த:; அந்யதா விஜ்ஞாதாரமரே கேந விஜாநீயாத் (ப்ரு.௪.௪.௧௪) இத்யாதிஜ்ஞாத்ருத்வஶ்ருதிவிரோதஶ்ச||

ஆநந்தத்வாநந்தித்வயோரவிரோதத்வபேததந்நிஷேதஶ்ருதீநாமவிரோதத்வஸமர்தநம்

(ஆர்தகுணநிஷேதாந்தரபரிஹார:)

ஆநந்தோ ப்ரஹ்ம (தை.ப்ரு.௬.௧) இதி ஆநந்தமாத்ரமேவ ப்ரஹ்மஸ்வரூபம் ப்ரதீயத இதி யதுக்தம் – தஜ்ஜ்ஞாநாஶ்ரயஸ்ய ப்ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநம் ஸ்வரூபமிதி வததீதி பரிஹ்ருதம்। ஜ்ஞாநமேவ ஹ்யநுகூலமாநந்த இத்யுச்யதே। விஜ்ஞாநமாநந்தம் ப்ரஹ்ம (ப்ரு.௫.௯.௨௮) இத்யாநந்தரூபமேவ ஜ்ஞாநம் ப்ரஹ்மேத்யர்த:। அத ஏவ பவதாமேகரஸதா। அஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்வரூபஸ்யைவ ஜ்ஞாத்ருத்வமபி ஶ்ருதிஶதஸமதிகதமித்யுக்தம்। தத்வதேவ ஸ ஏகோ ப்ரஹ்மண ஆநந்த: (தை.ஆந.௮.௪), ஆநந்தம் ப்ரஹ்மணோ வித்வாந் (தை.ஆந.௯.௧) இதி வ்யதிரேகநிர்தேஶாச்ச நாऽநந்தமாத்ரம் ப்ரஹ்ம; அபி த்வாநந்தி। ஜ்ஞாத்ருத்வமேவ ஹ்யாநந்தித்வம்||

(பேதநிஷேதபரதயா ஶங்கிதாநாம் ஶ்ருதீநாம் ஸமீசீநா யோஜநா)

யதிதமுக்தம் யத்ர ஹி த்வைதமிவ பவதி (ப்ரு.௪.௪.௧௪), நேஹ நாநாऽஸ்தி கிஞ்சந (ப்ரு.௬.௪.௧௯), ம்ருத்யோஸ்ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி,  யத்ரத்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூத்தத்கேந கம் பஶ்யேத் (ப்ரு.௪.௪.௧௪) இதி பேதநிஷேதோ பஹுதா த்ருஶ்யத இதி; தத்க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜகதோ ப்ரஹ்மகார்யதயா ததந்தர்யாமிகதயா ச ததாத்மகத்வேநைக்யாத், தத்ப்ரத்யநீகநாநாத்வம் ப்ரதிஷித்த்யதே। ந புந: பஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய இதி பஹுபவநஸங்கல்பபூர்வகம் ப்ரஹ்மணோ நாநாத்வம் ஶ்ருதிஸித்தம் ப்ரதிஷித்யத இதி பரிஹ்ருதம்। நாநாத்வநிஷேதாதியமபரமார்தவிஷயேதி சேத்; ந, ப்ரத்யக்ஷாதிஸகலப்ரமாணாநவகதம் நாநாத்வம் துராரோஹம் ப்ரஹ்மண: ப்ரதிபாத்ய ததேவ பாத்யத இத்யுபஹாஸ்யமிதம்||

யதா ஹ்யேவைஷ ஏதஸ்மிந்நுதரமந்தரம் குருதே அத தஸ்ய பயம் பவதி (தை.ஆந.௭.௨), இதி ப்ரஹ்மணி நாநாத்வம் பஶ்யதோ பயப்ராப்திரிதி யதுக்தம்; ததஸத் ஸர்வம் கல்விதம் ப்ரஹ்ம தஜ்ஜலாநிதி ஶாந்த உபாஸீத (சா.௩.௧௪.௧) இதி தந்நாநாத்வாநுஸந்தாநஸ்ய ஶாந்திஹேதுத்வோபதேஶாத்। ததா ஹி ஸர்வஸ்ய ஜகதஸ்ததுத்பத்திஸ்திதிலயகர்மதயா ததாத்மகத்வாநுஸம்தாநேநாத்ர ஶாந்திர்விதீயதே। அதோ யதாவஸ்திததேவதிர்யங்மநுஷ்யஸ்தாவராதிபேதபிந்நம் ஜகத் ப்ரஹ்மாத்மகமித்யநுஸம்தாநஸ்ய ஶாந்திஹேதுதயா அபயப்ராப்தி-ஹேதுத்வேந ந பயஹேதுத்வ ப்ரஸங்க:। ஏவம் தர்ஹி அத தஸ்ய பயம் பவதி இதி கிமுச்யதே; இதமுச்யதே, யதா ஹ்யேவைஷ ஏதஸ்மிந்நத்ருஶ்யேऽநாத்ம்யேऽநிருக்தேऽநிலயநேऽபயம் ப்ரதிஷ்டாம் விந்ததே।  அத ஸோऽபயம் கதோ பவதி (தை.ஆந.௭.௨) இத்யுபயப்ராப்திஹேதுத்வேந ப்ரஹ்மணி யா ப்ரதிஷ்டாऽபிஹிதா; தஸ்யா விச்சேதே பயம் பவதீதி। யதோக்தம் மஹர்ஷிபி: –

யந்முஹூர்தம் க்ஷணாம் வாऽபி வாஸுதேவோ ந சிந்த்யதே।

ஸா ஹாநிஸ்தந்மஹச்சித்ரம் ஸா ப்ராந்திஸ்ஸா ச விக்ரியா|| – (க.பு.பூர்வ.க.௨.௨௨.௨௨)

இத்யாதி। ப்ரஹ்மணி ப்ரதிஷ்டாயா அந்தரமவகாஶோ விச்சேத ஏவ||

(கீதோக்திவிரோதஶங்காபரிஹாரௌ)

யதுக்தம் ந ஸ்தாநதோऽபி (ப்ர.ஸூ.௩.௩.௧௧) இதி ஸர்வவிஶேஷரஹிதம் ப்ரஹ்மேதி ச வக்ஷ்யதீதி;  தந்ந ஸவிஶேஷம் ப்ரஹ்மேத்யேவ ஹி தத்ர வக்ஷ்யதி। மாயா மாத்ரம் து (ப்ர.ஸூ.௩.௩.௩) இதி ச ஸ்வாப்நாநாமப்யர்தாநாம் ஜாகிரதாவஸ்தாநுபூதபதார்தவைதர்ம்யேண மாயாமாத்ரத்வமுச்யத இதி ஜாகரிதாவஸ்தாநுபூதாநாமிவ பாரமார்திகத்வமேவ வக்ஷ்யதி||

…Continued