अधिकरणसारावली अंशाधिकरणम्

अधिकरणसारावली अंशाधिकरणम् 2.3.25    जीवादत्यन्तभिन्नः पर इति बहुधा व्याहरत् सूत्रकारो भेदाभेदश्रुतीनां घटकनिगमतश्शात्रवं च व्यपोढम्। उक्ताक्षेपे समाधावपि न समधिको हेतुरत्रास्ति सत्यं पादांशाद्युक्तिमुह्यद्बहुकुमतिमतक्षिप्तये त्वंशचिन्ता।। 2.3.26    अंशत्वं रामकृष्णप्रभृतिषु घटतां विग्रहांशाधिकारा- ज्जीवे ब्रह्मांशतोक्तिर्न हि निरवयवं ब्रह्म वक्तुर्घटेत। ब्रह्मादिश्चित्समष्टिः प्रतिपुरुषमिह त्वंशता चेत्ययुक्तं विश्वस्रष्टुर्बहु स्यामिति बहुभवनध्यातुरेकत्वसिद्धेः।। 2.3.27   व्योमैकं स्याद्धटाद्यैः पृथगुपधिगणैर्ब्रह्म बह्वंशमेवं तत्रोपाधिव्यपाये भवभृदयमियाद्ब्रह्मतामित्ययुक्तम्। स्वानर्थारम्भदौस्थ्यात् प्रतिनियतगुणप्रत्यभिज्ञाद्यदृष्टे- श्छिन्नाच्छिन्नांशचिन्तोदितबहुविहतेस्साम्यशब्दाच्च मुक्तौ।। 2.3.28    मायोदन्वत्यपारे […]

अधिकरणसारावली परायत्ताधिकरणम्

अधिकरणसारावली परायत्ताधिकरणम् 2.3.17    कर्ता नह्यन्यतन्त्रस्स्मरति खलु तथा पाणिनिश्चान्यथा चेत् आज्ञा कुर्यान्न कुर्यादिति तु निगलिते धावनादेशवत् स्यात्। मैवं कर्माक्षकालप्रकृतिपरवशे कर्तृतां तत्फलं च स्वीकृत्यात्मेशमात्रे श्रुतिशतविदिते द्वेष इत्थं दुरन्तः।। 2.3.18    साधारण्येन हेतुस्सलिलमिव विभुस्सर्वकार्याङ्कुराणां वैषम्यं त्वाविरिञ्चात् प्रतिनियतफलैः प्राणिनां कर्मबीजैः। साम्यं स्वस्य स्वगीतं श्रुतमपि तदिहाधोनिनीषादिभेद- स्तादृक्कर्मानुरूपं फलमिति नियतोऽनादिरेष प्रवाहः।। 2.3.19    काले दुःखोपशान्तिं जनयति भगवान् व्याजमात्रावलम्बी या दुःखापाचिकीर्षा […]

अधिकरणसारावली कर्त्रधिकरणम्

अधिकरणसारावली कर्त्रधिकरणम् 2.3.14    ज्ञातृत्वं पुंस इत्थं भवतु तदपि नामुष्य कर्तृत्वसिद्धि- श्श्रुत्याद्यैस्तन्निषेधाद्विकृतिविरहतश्चेत्यसद्दृष्टबाधात्। कर्तृत्वापह्नवोक्तेरविकृतिवचसोऽप्यान्यपर्यं हि गींतं कर्ता शास्त्रार्थवत्त्वात्तदयमिह न च स्यादबोद्धुर्नियोगः।। 2.3.15    किञ्च स्वोक्त्यादिभग्नो निगदितुरहमः कर्तृताया निषेधो यद्यन्यस्याहमर्थात्तदिदमुपनिषद्वेदिनस्सिद्धसाद्ध्यम्। भोक्तृत्वस्याप्यभावे प्रसजति वितथं बन्धमोक्षादिशास्त्रं प्राणादानाद्विहारात् प्रकृतिसमधिकोऽस्मीति योगाच्च कर्ता।। 2.3.16    व्यापारज्ञानवाञ्छाप्रशमनयतनायोगयुक्तिस्तु मन्दा कार्ये सामग्र्यपेक्षे विधितदितरयोर्लोकसिद्धा प्रवृत्तिः। सार्थं शास्त्रं हितोक्त्या नियतिनियमिता शास्त्रयोग्या दशा सा ज्ञाता कर्ता च भोक्ता […]

अधिकरणसारावली ज्ञाधिकरणम्

अधिकरणसारावली ज्ञाधिकरणम् 2.3.10    कैश्चिज्ज्ञानत्वमात्रं कथितमुपधिजा ज्ञातृतैवात्मनोऽन्यै- स्तत्राम्नायादिबाधं प्रथयति विविधं ज्ञोऽत इत्यादिसूत्रैः। पूर्वन्यायादमुष्मिञ् जनिलयरहिते नित्यबोधेऽत्र चोक्ते संकोचाद्यर्हबुद्धेर्विकृतिवचनमप्यस्य सद्वारकं स्यात्।। 2.3.11    ज्ञातृत्वं ज्ञानता च श्रुतिभिरभिदधे नात्र पक्षे पताम- स्सर्वत्रात्मा न भायात् किमिति न निगमैर्देहिनोऽणुत्वसिद्धेः। स्वाभासैकस्वमूर्तेरविशदमहसस्सर्वदा भानमिष्टं धीसंकोचात् सुषुप्तिप्रभृतिषु विशदोल्लेखमात्रोपरोधः।। 2.3.12    धर्मस्थे त्वेवकारे त्रिविधमपि भवेत्तद्व्यवच्छेदकत्वं धर्मिण्यस्यान्वये स्यात्तदितरविषये तस्य धर्मस्य हानिः। जानात्येवेत्यबोद्धा न भवति जडता ज्ञानमात्रोक्तिवार्या […]

अधिकरणसारावली आत्माधिकरणम्

अधिकरणसारावली आत्माधिकरणम् 2.3.6      द्रव्यं सर्वं हि नित्यं कथितमवयविद्रव्यभङ्गेन पूर्वं नित्यत्वं सूत्रकारः पुनरपि पुरुषे किं विशिष्याभिधत्ते। सत्यं नामान्तरार्हामिह नुदति दशां चेतनस्यानुपाधेः प्रत्यक्त्वज्ञत्वधर्मौ तदिह नियमितौ शाश्वतौ क्षेत्रिणोऽपि।। 2.3.7      सच्छब्दार्थातिरिक्तं जनिमदखिलमित्यैतदात्म्यादिसिद्धं प्रोक्ता सृष्टिश्च जीवे निरवयवनयस्त्वम्बरादौ निरस्तः। जीवोत्पत्तिस्ततस्स्यादिति न सदकृताभ्यागमादिप्रसङ्गा- न्नित्यत्वाजत्वकण्ठोक्तिभिरपि जननं त्वस्य देहादियोगः।। 2.3.8      देहात्मत्वे जनिस्स्यान्न तदिह घटते जातमात्रस्य रागात् ज्ञाने किण्वादिमेघोपलशबलपटप्रक्रियाऽप्यत्र […]

अधिकरणसारावली तेजोधिकरणम्

अधिकरणसारावली तेजोधिकरणम् 2.3.5      कूटस्थाद्ब्रह्मणस्स्याज्जगदखिलमिदं पुत्रपौत्रादिनीतेः एतस्मात् प्राण इत्याद्यपि सुगममिहेत्यादिरूहोऽत्र मोहः । प्राणस्वान्तादिपाठक्रमत इतरसंक्षोभणेऽतिप्रसङ्गात् ईक्षानुस्यूतिदृष्टेः प्रथममिव परं सौति तत्तच्छरी(री)रम् ॥२२४॥

अधिकरणसारावली वियदधिकरणम्

अधिकरणसारावली वियदधिकरणम् 2.3.2      पूर्वत्राधिक्रियायां पुरुषजनिवचो नित्यतोक्त्या निरूढं व्योमोत्पत्तौ तथैव स्थितिरिति वचसोर्व्याहतौ वक्ति कश्चित् । सिद्धान्ती व्योमसृष्टिर्निगमशतमिता नान्यथा सिद्धिरस्यां वायुव्योमामृतोक्तिर्जनिविधिविहतेत्युक्तिवैषम्यमाह ॥२२१॥ 2.3.3     तेजः प्राथम्यदृष्टेरमृतवचनतोऽनंशकद्रव्यभावात् व्योमन्युत्पत्तिवाक् स्यादुपहितविषयैवात्मनीवेति चेन्न । प्राथम्यस्याश्रुतत्वात् प्रथमपठनतः कल्पनेऽन्येन बाधात् किंचामर्त्योक्तितुल्यं त्वमृतपदमिहानेकवाक्यैककण्ठ्यात् ॥२२२॥ 2.3.4     यौ(यु)क्तस्सत्कार्यवादः श्रुतिभिरनुमतो नावयव्यस्ति सृज्यः तत्तद्द्रव्येषु नामान्तरभजनसहावस्थया सृष्टिवादः । इष्टाश्शब्दाद्यवस्थास्तव निरवयवद्रव्यवर्गेऽपि तस्मात् व्योमन्युत्पत्तिरुक्ता श्रुतिषु तदितरोत्पत्तितुल्या न बाद्ध्या […]

अधिकरणसारावली उपोद्घातम्

अधिकरणसारावली अथ द्वितीयाध्यायस्य तृतीय: पाद: उपोद्घातम् 2.3.1      सर्वं साङ्ख्यास्तु नित्यं क्षणिकमखिलमप्यत्र वैभाषिकाद्याः नित्यानित्यं समस्तं जिनपरिपठितां सप्तभङ्गीं पठन्तः । नित्यानित्ये विभज्याप्यभिदधति विपर्यस्य वैशेषिकाद्याः श्रुत्युत्थांस्तान् निरुन्धन् श्रुतिभिरथ वियत्प्राणपादौ युनक्ति ॥ २२० ॥