श्रीविष्णुपुराणम् Amsa 02 Ady 16

श्रीविष्णुपुराणम् षोडशोऽध्यायः ब्राह्मण: – ऋभुर्वर्षसहस्रे तु समतीते नरेश्वर । निदाघज्ञानदानाय तदेव नगरं ययौ ॥१॥ नगरस्य बहिस्सोऽथ निदाघं ददृशे मुनिः । महाबलपरीवारे पुरं विशति पार्थिवे ॥२॥ दूरे स्थितं महामार्ग जनसम्मर्दवर्जकम् । क्षुत्क्षामकण्ठमायान्तमरण्यात्ससमित्कुशम् ॥३॥ दृष्ट्वा निदाघं स ऋभुरुपगम्याभिवाद्य च । उवाच कस्मादेकान्ते स्थीयते भवता द्विज ॥४॥ निदाघः- भो विप्र जनसम्मर्दो महानेष नरेश्वरः । प्रविविक्षुः पुरं रम्यं तेनात्र […]

श्रीविष्णुपुराणम् Amsa 02 Ady 15

श्रीविष्णुपुराणम् पञ्चदशोऽध्यायः       श्रीपराशरः – इत्युक्ते मौनिनं भूयश्चिन्तयानं महीपतिम् । प्रत्युवाचाथ विप्रोऽसावद्वैतान्तर्गतां कथाम् ॥१॥       ब्राह्मणः- श्रूयतां नृपशार्दूल यद्गीतमृभुणा पुरा । अवबोध जनयता निदाघस्य महात्मनः ॥२॥ ऋभुर्नामाऽभवत्पुत्रो ब्रह्मणः परमेष्ठिनः । विज्ञाततत्त्वसद्भावो निसर्गादेव भूपते ॥३॥ तस्य शिष्यो निदाघोऽभूत्पुलस्त्यतनयः पुरा । प्रादादशेषविज्ञानं स तस्मै परया मुदा ॥४॥              इत्युक्त इति ॥ इत्युक्ते—एवमात्मनो वैषम्याभाव उक्ते । क्षुत्पिपासादिधर्मकत्वभ्रान्त्या आत्मनो […]

श्रीविष्णुपुराणम् Amsa 02 Ady 14

श्रीविष्णुपुराणम् अथ चतुर्दशोऽध्यायः        श्रीपराशरः- निशम्य तस्येति वचः परमार्थसमन्वितम् । प्रश्रयावनतो भूत्वा तमाह नृपतिर्द्विजम् ॥१॥             पूर्वाध्याये देहादिव्यतिरिक्त आत्मेत्युक्तम् । अनन्तरेणाध्यायेन स एवं [नित्यत्वा–     -नन्यार्थत्वानौपाधिकत्वादिभिः] परमपुरुषार्थ इत्युच्यते-निशम्येति ॥ परमार्थसमन्वितं परमार्थतया वक्ष्यमाणेनारमना समन्वितं– विषयम् ॥ १॥      राजोवाच – भगवन्यत्त्वया प्रोक्तं परमार्थमयं वचः । श्रुते तस्मिन्भ्रमन्तीव मनसो मम वृत्तयः ॥२॥            भगवन्निति ।। परमार्थमयम्-आत्मयाथात्म्यप्रतिपादकत्वेन परमप्रयोजनरूपम् । […]

श्रीविष्णुपुराणम् Amsa 02 Ady 13

श्रीविष्णुपुराणम् अथ त्रयोदशोऽध्यायः     मैत्रेयः – भगवन्सम्यगाख्यातं यत्पृष्टोऽसि मयाऽखिलम् । भूसमुद्रादिसरितां संस्थानं ग्रहसंस्थितिः ॥१॥ विष्ण्वाधारं यथा चैतत् त्रैलोक्यं समवस्थितम् । परमार्थस्तु मे प्रोक्तो यथा ज्ञानं प्रधानतः ॥२॥         विश्वाधारमिति ॥ चिदचिदात्मकं जगद्यथा विष्ण्वात्मकं तथोक्तम् । यथा चिदंशो निजसिद्ध ज्ञानैकाकारत्वेनाविनाशित्वात्परमार्थः तथा प्राधान्येनोक्तः ॥१,२॥ यत्वेतद्भगवानाह. भरतस्य महीपतेः । श्रोतुमिच्छामि चरितं तन्ममाख्यातुमर्हसि ॥३॥ भरतः स महीपालः सालग्रामेऽवसत्किल । योगयुक्तः समाधाय […]

श्रीविष्णुपुराणम् Amsa 02 Ady 12

श्रीविष्णुपुराणम् अथ द्वादशोऽध्यायः1  श्रीपराशरः – रथस्त्रिचक्रः सोमस्य कुन्दाभास्तस्य वाजिनः । वामदक्षिणतो युक्ता दश तेन चरत्यसौ ॥१॥ वीथ्याश्रयाणि ऋक्षाणि ध्रुवाधारेण वेगिना । हासवृद्धिक्रमस्तस्य रश्मीना सवितुर्यथा ॥२॥ अर्कस्येव हि तस्याश्वाः सकृद्युक्ता वहन्ति ते । कल्पमेकं मुनिश्रेष्ठ वारिगर्भसमुद्भवाः ॥३॥            अर्कस्यैवेति । वारिगर्भसमुद्भवाः-जलमयाः, * वारिगर्भसमुद्भूतो रथस्साश्वस्ससारथि–   –रित्यादित्यपुराणे ॥१-३॥ क्षीणं पीतं सुरैस्सोममाप्याययति दीप्तिमान् । मैत्रेयैककलं सन्तं रश्मिनैकेन भास्करः ॥४॥ […]

श्रीविष्णुपुराणम् Amsa 02 Ady 11

श्रीविष्णुपुराणम् अथैकादशोऽध्यायः        मैत्रेयः – यदेतद्भगवानाह गणस्सप्तविधो रवेः । मण्डले हिमतापादेः कारणं तन्मया श्रुतम् ॥१॥ व्यापारश्चापि कथितो गन्धर्वोरगरक्षसाम् । ऋषीणां वालखिल्यानां तथैवाप्सरसां गुरो ॥२॥ यक्षाणां च रथे भानोर्विष्णुशक्तिधृतात्मनाम् । किं चादित्यस्य यत्कर्म तन्नात्रोक्तं त्वया मुने ॥३॥ यदि सप्तगणो वारि हिममुष्णं च वर्षति । तत्किमत्र रवेर्येन वृष्टिः सूर्यादितीर्यते ॥ ४ ॥ विवस्वानुदितो मध्ये यात्यस्तमिति किं जनः […]

श्रीविष्णुपुराणम् Amsa 02 Ady 10

श्रीविष्णुपुराणम् अथ दशमोऽध्यायः श्रीपराशरै:- त्र्यशीतिमण्डलशतं काष्ठयोरन्तरं द्वयोः । आगेहणावरोहाभ्यां भानोरब्देन या गतिः॥१॥ अथ भानुरथस्य दिनभ्रमणवृत्तसंख्यामाह-त्र्यशीतीति ॥ काष्ठयोरन्तरम्-उदग्दक्षिणसीमयोर्मध्यस्थ. वियत्प्रदेशः त्र्यशीतिशतधा भिन्नः, आरोहणावरोहणाभ्यां भानोरब्देन या गतिः स्यात् । गम्यत इति गतिः ॥.. महाक्षे हि तत्तद्वृत्तरेखान्तरालमुदगयनेऽनुदिनं मेर्वभिमुखो रथो यावत्काष्ठान्तमारोहति, याम्यायने तु तान्येव मण्डलान्तरालानि प्रत्यहं मानसोत्तराभिमुखोऽवरोहति यावत्काष्ठम् । एवं च भानोरेकाब्दसाध्या द्वादशराशिभोगा रिमका षट्पष्टयुत्तरत्रिशतवारभ्रमेण गति: स्यात् । सर्वोत्तरमेरुपतितगंगाप्रवाहणां तत्तद्दक्षिणाब्धिप्रवेशोत्या […]

श्रीविष्णुपुराणम् Amsa 02 Ady 09

श्रीविष्णुपुराणम् अथ नवमोऽध्यायः श्रीपराशरः – तारामयं भगवतः शिंशुमाराकृति प्रभोः। दिवि रूपं हरेर्यत्तु तस्य पुच्छे स्थितो ध्रुवः ॥१॥ सैष भ्रमन् भ्रामयति चन्द्रादित्यादिकान् ग्रहान् । भ्रमन्तमनु तं यान्ति नक्षत्राणि च चक्रवत् ॥ २॥ अथ ध्रुवप्रसंगात्तद्वारा सर्वाधारं तारापुञ्जकल्पितावयवं शिंशुमाराकृति भगवतो रूपमाह-तारा मयमिति ॥ १, २ ॥ सूर्याचन्द्रमसौ तारा नक्षत्राणि ग्रहैः सह । वातानीकमयधैर्धवे बद्धानि तानि वै ॥३॥ सूर्याचन्द्रमसाविति […]

श्रीविष्णुपुराणम् Amsa 02 Ady 08

श्रीविष्णुपुराणम् अथ अष्टमोऽध्यायः श्रीपराशर: – व्याख्यातमेतद्ब्रह्माण्डसंस्थानं तव सुत्रत । ततः प्रमाणसंस्थाने सूर्यादीनां शृणुष्व मे ॥१॥ अथ ज्योतिश्चकम् । व्याख्यातमिति ॥ एतत्-ब्रह्माण्डसंस्थान मथा तव व्याख्यातम् ॥ १॥ योजनानां सहस्राणि भास्करस्य रथो नव । ईषादण्डस्तथैवास्य द्विगुणो मुनिसत्तम ॥२॥ योजनानामिति ॥ भास्करस्य देहव्याप्तो रथभागों नवसाहस्रः, वक्ष्यमाणगंधर्वादिपरिवारावकाशार्थों रथांशश्च सहनमात्रः, इत्थं दशसहस्रो रथः, * मण्डलं भास्करस्याथ योजना(प्रा)नान्निबोधत । नवयोजन साहस्रो […]

श्रीविष्णुपुराणम् Amsa 02 Ady 07

श्रीविष्णुपुराणम् अथ सप्तमोऽध्यायः । मैत्रेय: – कथितं भूतलं ब्रह्मन्ममैतदखिलं त्वया । भुवर्लोकादिकॉल्लोकाञ्छोतुमिच्छाम्यहं मुने ॥ १ ॥ तथैव ग्रहसंस्थान प्रमाणानि यथा तथा। समाचक्ष्व महाभाग तन्मह्य परिपृच्छते ॥ २ ॥ कथितमिति ॥ कथितमित्यादि भुवनशेषस्य ज्योतिश्चक्रस्य च प्रश्नः ॥ १, २ ॥ श्रीपराशरः— रविचन्द्रमसोर्यावन्मयूखैरवभास्यते । ससमुद्रसरिचोला तावती पृथिवी स्मृता ॥३॥ रवीति ॥ तावती भूलोकाख्या ॥ ३ ॥ यावत्प्रमाणा पृथिवी […]