ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசிதம் ஶாரீரகமீமாம்ஸாபாஷ்யம்

(ப்ரதமாத்யாயே-ப்ரதமபாதே-ஜிஜ்ஞாஸாதிகரணம்) – Continued

அத ஸ்ம்ருதிபுராணகட்ட:

(ஸ்ம்ருதிபுராணயோரபி ஸவிஶேஷபரத்வம்)

ஸ்ம்ருதிபுராணயோரபி நிர்விஶேஷஜ்ஞாநமாத்ரமேவ பரமார்தோऽந்யதபாரமார்திகம் இதி ப்ரதீயத இதி யதபிஹிதம் ததஸத் –

யோ மாமஜமநாதிம் ச வேத்தி லோகமஹேஶ்வரம்||    (ப.கீ.௧௦.௩ )

மத்ஸ்தாநி ஸர்வபூதாநி ந சாஹம் தேஷ்வவஸ்தித:||

ந ச மத்ஸ்தாநி பூதாநி பஶ்ய மே யோகமைஶ்சரம்।

பூதப்ருந்ந ச பூதஸ்தோ மமாऽத்மா பூதபாவந:||      (ப.கீ.௯.அ.௪-௫)

அஹம் க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜகத: ப்ரபவ: ப்ரலயஸ்ததா||

மத்த: பரதரம் நாந்யத்கிஞ்சிதஸ்தி தநஞ்ஜய।

மயி ஸர்வமிதம் ப்ரோதம் ஸூத்ரே மணிகணா இவ||     (ப.கீ.௭.௬-௭)

விஷ்டப்யாஹமிதம் க்ருத்ஸ்நமேகாம்ஶேந ஸ்திதோ ஜகத்||           (ப.கீ.௧௦அ.௪௨)

உத்தம: புருஷஸ்த்வந்ய: பரமாத்மேத்யுதாஹ்ருத:।

யோ லோகத்ரயமாவிஶ்ய பிபர்த்யவ்யய ஈஶ்வர:||

யஸ்மாத்க்ஷரமதீதோऽஹமக்ஷராதபி சோத்தம:।

அதோऽஸ்மி லோகே வேதே ச ப்ரதித: புருஷோத்தம:||       (ப.கீ.௧௫.௧௭,௧௮)

ஸ ஸர்வபூதப்ரக்ருதிம் விகாராந் குணாதிதோஷாம்ஶ்ச முநே வ்யதீத:||

அதீதஸர்வாவரணோऽகிலாத்மா தேநாஸ்த்ருதம் யத்புவநாந்தராலே||

ஸமஸ்தகல்யாணகுணாத்மகோऽஸௌ ஸ்வஶக்திலேஶோத்த்ருதபூதஸர்க:।

இச்சாக்ருஹீதாபிமதோருதேஹஸ்ஸம்ஸாதிதாஶேஷஜகத்திதோऽஸௌ||

தேஜோபலைஶ்வர்யமஹாவபோதஸுவீர்யஶக்த்யாதிகுணைகராஶி:।

பர: பராணாம் ஸகலா ந யத்ர க்லேஶாதயஸ்ஸந்தி பராவரேஶே||

ஸ ஈஶ்வரோ வ்யஷ்டிஸமஷ்டிரூபோऽவ்யக்தஸ்வரூப: ப்ரகடஸ்வரூப:।

ஸர்வேஶ்வரஸ்ஸர்வத்ருக்ஸர்வவேத்தா ஸமஸ்தஶக்தி: பரமேஶ்வராக்ய:||

ஸம்ஜ்ஞாயதே யேந ததஸ்ததோஷம் ஶுத்தம் பரம் நிர்மலமேகரூபம்।

ஸம்த்ருஶ்யதே வாऽப்யதிகம்யதே வா தஜ்ஜ்ஞாநமஜ்ஞாநமதோऽந்யதுக்தம்।     (வி.பு.௬.௫.௮௩,௮௪,௮௫,௮௬,௮௭)

ஶுத்தே மஹாவிபூத்யாக்யே பரே ப்ரஹ்மணி ஶப்த்யதே ।

மைத்ரேய பகவச்சப்தஸ்ஸர்வகாரணகாரணே||

ஸம்பர்தேதி ததா பர்தா பகாரோऽர்தத்வயாந்வித:।

நேதா கமியதா ஸ்ரஷ்டா ககாரார்தஸ்ததா முநே||

ஐஶ்வர்யஸ்ய ஸமக்ரஸ்ய வீர்யஸ்ய யஶஸஶ்ஶ்ரிய:।

ஜ்ஞாநவைராக்யயோஶ்சைவ ஷண்ணாம் பக இதீரணா||

வஸந்தி தத்ர பூதாநி பூதாத்மந்யகிலாத்மநி।

ஸ ச பூதேஷ்வஶேஷேஷு வகாரார்தஸ்ததோऽவ்யய:||        (வி.பு.௬.௫௯.௭௨,௭௩,௭௪,௭௫)

ஜ்ஞாநஶக்திபலைஶ்வர்யவீர்யதேஜாம்ஸ்யஶேஷத:।

பகவச்சப்தவாச்யாநி விநா ஹேயைர்குணாதிபி:||       (வி.பு.௬ம்.௫.௭௯)

ஏவமேஷ மஹாஶப்தோ மைத்ரேய பகவாநிதி।

பரமப்ரஹ்மபூதஸ்ய வாஸுதேவஸ்ய நாந்யக:||

தத்ர பூஜ்யபதார்தோக்தி: பரிபாஷாஸமந்வித:।

ஶப்தோऽயம் நோபசாரேண ஹ்யந்யத்ர ஹ்யுபசாரத:||       (வி.பு.௬.௫.௭௬,௭௭)

ஸமஸ்தாஶ்ஶக்தாயஶ்சைதா ந்ருப யத்ர ப்ரதிஷ்டிதா:।

தத்விஶ்வரூபவைரூப்யம் ரூபமந்யத்தரேர்மஹத்।

ஸமஸ்தஶக்திரூபாணி தத்கரோதி ஜநேஶ்வர।

தேவதிர்யங்மநுஷ்யாக்யாஶ்சேஷ்டாவந்தி ஸ்வலீலயா।

ஜகதாமுபகாராய ந ஸா கர்மநிமித்தஜா।

சேஷ்டா தஸ்யாப்ரமேயஸ்ய வ்யாபிந்யவ்யாஹதாத்மிகா||     (வி.பு.௬.௭.௭௦,௭௧,௭௨)

ஏவம் ப்ரகாரமமலம் நித்யம் வ்யாபகமக்ஷயம்।

ஸமஸ்தஹேயரஹிதம் விஷ்ண்வாக்யம் பரமம் பதம்||       (வி.பு.௧ம்.௨௨.௫௩)

பர: பராணாம் பரம: பரமாத்மாऽऽத்ஸம்ஸ்தித:।

ரூபவர்ணாதிநிர்தேஶவிஶேஷணவிவர்ஜித: ||

அபக்ஷ்யவிநாஶாப்யாம் பரிணாமர்த்திஜந்மபி:।

வர்ஜிதஶ்ஶக்யதே வக்தும் யஸ்ஸதாऽஸ்தீதி கேவலம்||

ஸர்வத்ராஸௌ ஸமஸ்தம் ச வஸத்யத்ரேதி வை யத:।

ததஸ்ஸ வாஸுதேவேதி வித்வத்பி: பரிபட்யதே ||      (வி.பு.௧.௨.௧௦,௧௧,௧௨)

தத்ப்ரஹ்ம பரமம் நித்யமஜமக்ஷரமவ்யயம்।

ஏகஸ்வரூபம் ச ஸதா ஹேயாபாவாச்ச நிர்மலம்||

ததேவ ஸர்வமேவைதத்வ்யக்தாவ்யக்தஸ்ய ரூபவத்।

ததா புருஷரூபேண காலரூபேண ச ஸ்திதம்||        (விஷ்ணு.பு.௧.௨.௧௩,௧௪)

ப்ரக்ருதிர்யா மயாऽऽக்யாதா வ்யக்தாவ்யக்தஸ்வரூபிணீ।

புருஷஶ்சாப்யுபாவேதௌ லீயேதே பரமாத்மநி||

பரமாத்மா ச ஸர்வேஷாமாதார: பரமேஶ்வர:।

விஷ்ணுநாமா ஸ வேதேஷு வேதாந்தேஷு ச கீயதே||      (வி.பு.௬.௪.௩௯,௪௦)

த்வே ரூபே ப்ரஹ்மணஸ்தஸ்ய மூர்தம் சாமூர்தமேவ ச।

க்ஷராக்ஷரஸ்வரூபே தே ஸர்வபூதேஷு ச ஸ்திதே||

அக்ஷரம் தத்பரம் ப்ரஹ்ம க்ஷரம் ஸர்வமிதம் ஜகத்।

ஏகதேஶஸ்திதஸ்யாக்நேர்ஜ்யோத்ஸ்நா விஸ்தாரிணீ யதா||

பரஸ்ய ப்ரஹ்மணஶ்ஶக்திஸ்ததேதமகிலம் ஜகத்||       (வி.பு.௧.௨௨.௫௫,௫௬,௫௭)

விஷ்ணுஶக்தி: பரா ப்ரோக்தா க்ஷேத்ரஜ்ஞாக்யா ததாऽபரா।

அவித்யா கர்மஸம்ஜ்ஞாऽந்யா த்ருதீயாஶக்திரிஷ்யதே||

யயா க்ஷேத்ரஜ்ஞஶக்திஸ்ஸா வேஷ்டிதா ந்ருப ஸர்வகா।

ஸம்ஸாரதாபாநகிலாநவாப்நோத்யதிஸந்ததாந்||

தயா திரோஹிதத்வாச்ச ஶக்தி: க்ஷேத்ரஜ்ஞஸம்ஜ்ஞிதா।

ஸர்வபூதேஷு பூபால தாரதம்யேந வர்ததே||      (வி.பு.௬.௭.௬௧,௬௨,௬௩)

ப்ரதாநம் ச புமாம்ஶ்சைவ ஸர்வபூதாத்மபூதயா।

விஷ்ணுஶக்த்யா மஹாபுத்தே வ்ருதௌ ஸம்ஶ்ரயதர்மிணௌ||

தயோஸ்ஸைவ ப்ருதக்பாவகாரணம் ஸம்ஶ்ரயஸ்ய ச||

யதா ஸக்தம் ஜலே வாதோ பிபர்தி கணிகாஶதம்।

ஶக்திஸ்ஸாऽபி ததா விஷ்ணோ: ப்ரதாநபுருஷாத்மந:||        (விஷ்ணு.பு.௨.௭.௨௯.௩௦,௩௧)

ததேததக்ஷயம் நித்யம் ஜகந்முநிவராகிலம்।

ஆவிர்பாவதிரோபாவஜந்மநாஶவிகல்பவத்||    (வி.பு.௧.௨௨.௬௦ )

இத்யாதிநா பரம் ப்ரஹ்ம ஸ்வபாவத ஏவ நிரஸ்தநிகிலதோஷகந்தம் ஸமஸ்தகல்யாணகுணாத்மகம் ஜகதுத்பத்திஸ்திதிஸம்ஹாராந்த:ப்ரவேஶநியமநாதிலீலம் ப்ரதிபாத்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய  சிதசித்வஸ்துந: ஸர்வாவஸ்தா-வஸ்திதஸ்ய,  பாரமார்திகஸ்யைவ பரஸ்ய ப்ரஹ்மணஶ்ஶரீரதயா ரூபத்வம், ஶரீரரூபதந்வம்ஶஶக்திவிபூத்யாதி-ஶப்தை: தத்தச்சப்தஸாமாநாதிகரண்யேந சாபிதாய  தத்விபூதிபூதஸ்ய சித்வஸ்துநஸ்ஸ்வரூபேண அவஸ்திதம் அசிந்மிஶ்ரதயா க்ஷேத்ரஜ்ஞரூபேண ஸ்திதிம் சோக்த்வா, க்ஷேத்ரஜ்ஞாவஸ்தாயாம் புண்யபாபாத்மககர்மரூபாவித்யாவேஷ்டிதத்வேந ஸ்வாபாவிகஜ்ஞாநரூபத்வ-அநநுஸந்தாநமசித்ரூபார்தாகாரதயா  அநுஸந்தாநம் ச ப்ரதிபாதிதமிதி, பரம் ப்ரஹ்ம ஸவிஶேஷம்,  தத்விபூதிபூதம் ஜகதபி பாரமார்திகமேவேதி ஜ்ஞாயதே||

பரோக்தஸ்ம்ருதிபுராணவசநாநாம்ஸமீசீநார்தகதநம்

(ப்ரத்யஸ்தமிதேத்யாதிஶ்லோகார்த:)

ப்ரத்யஸ்திமதபேதம் (வி.பு.6-7-53) இத்யத்ர தேவமநுஷ்யாதிப்ரக்ருதிபரிணாமவிஶேஷஸம்ஸ்ருஷ்டஸ்ய அபி ஆத்மநஸ்ஸ்வரூபம் தத்கதபேதரஹிதத்வேந தத்பேதவாசிதேவாதிஶப்தாகோசரம் ஜ்ஞாநஸத்தைகலக்ஷணம் ஸ்வஸம்வேத்யம் யோகயுங்மநஸோ ந கோசர இத்யுச்யத இதி, அநேந ந ப்ரபஞ்சாபலாப:। கதமிதமவகம்யத இதி சேத்;

(ப்ரகரணாத் உக்தார்தநிஶ்சய:)

ததுச்யதே – அஸ்மிந் ப்ரகரணே ஸம்ஸாரைகபேஷஜதயா யோகமபிதாய யோகாவயவாந் ப்ரத்யாஹாரபர்யந்தாம்ஶ்சோக்த்வா, தாரணாஸித்த்யர்தம் ஶுபாஶ்ரயம் வக்தும் பரஸ்ய ப்ரஹ்மணோ விஷ்ணோஶ்ஶக்திஶப்தாபிதேயம் ரூபத்வயம் மூர்தாமூர்தவிபாகேந ப்ரதிபாத்ய, த்ருதீயஶக்திரூபகர்மாக்யாவித்யாவேஷ்டிதம் அசித்விஶிஷ்டம் க்ஷேத்ரஜ்ஞம் மூர்தாக்யவிபாகம் பாவநாத்ரயாந்வயாதஶுபமித்யுக்த்வா, த்விதீயஸ்ய கர்மாக்யாவித்யாவிரஹிண: அசித்வியுக்தஸ்ய ஜ்ஞாநைகாகாரஸ்யாமூர்தாக்யவிபாகஸ்ய நிஷ்பந்நயோகித்யேயதயா யோகயுங்மநஸ:  அநாலம்பநதயா ஸ்வதஶ்ஶுத்திவிரஹாச்ச ஶுபாஶ்ரயத்வம் ப்ரதிஷித்ய, பரஶக்திரூபமிதமமூர்தமபரஶக்திரூபம் க்ஷேத்ரஜ்ஞாக்யமூர்தம் ச பரஶக்திரூபஸ்யாऽத்மந: க்ஷேத்ரஜ்ஞதாபத்திஹேதுபூதத்ருதீயஶக்த்யாக்யகர்மரூபாவித்யா சேத்யேதச்சக்தித்ரயாஶ்ரயோ பகவதஸாதாரணம் ஆதித்யவர்ணம் இத்யாதிவேதாந்தஸித்தம் மூர்தரூபம் ஶுபாஶ்ரய இத்யுக்தம்। அத்ர பரிஶுத்தாத்மஸ்வரூபஸ்ய ஶுபாஶ்ரயதாநர்ஹாதாம் வக்தும் ப்ரத்யஸ்திமதபேதம் யத் இத்யுச்யதே । ததாஹி –

ந தத்யோகயுஜாம் ஶக்யம் ந்ருப சிந்தயிதும் யத:। த்விதீயம் விஷ்ணுஸம்ஜ்ஞஸ்ய யோகித்யேயம் பரம் பதம் ||

ஸமஸ்தாஶ்ஶக்தயஶ்சைதா: ந்ருப யத்ர ப்ரதிஷ்டிதா:। தத்விஶ்வரூபவைரூப்யம் ரூபமந்யத்தரேர்மஹத் ||  (விஷ்ணு.பு.௬.௭.௫௫,௬௯,௭௦)

இதி ச வததி।

(ஶுபாஶ்ரயஸ்வரூபநிஷ்கர்ஷ:)

ததா சதுர்முகஸநகஸநந்தநாதீநாம் ஜகதந்தர்வர்திநாமவித்யாவேஷ்டிதத்வேந ஶுபாஶ்ரயதாநர்ஹாதாமுக்த்வா பத்தாநாமேவ பஶ்சாத்யோகேநோத்பூதபோதாநாம் ஸ்வஸ்வரூபாபந்நாநாம் ச ஸ்வதஶ்ஶுத்திவிரஹாத்பகவதா ஶௌநகேந ஶுபாஶ்ரயதா நிஷித்தா –

ஆப்ரஹ்மஸ்தம்பபர்யந்தா ஜகதந்தர்வ்யவஸ்திதா:।

ப்ராணிந: கர்மஜநிதஸம்ஸாரவஶவர்திந:||

யதஸ்ததோ ந தே த்யாநே த்யாநிநாமுபகாரகா:।

அவித்யாந்தர்கதாஸ்ஸர்வே தே ஹி ஸம்ஸாரகோசரா:||

பஶ்சாதுத்பூதபோதாஶ்ச த்யாநே நைவோபகாரகா:।

நைஸர்கிகோ ந வை போதஸ்தேஷாமப்யந்யதோ யத:||

தஸ்மாத்ததமலம் ப்ரஹ்ம நிஸர்காதேவ போதவத்||

– (பவிஷ்யத்புராணாந்தர்கதஶ்ரீவிஷ்ணுதர்மே.௧௦௪.௨௩,௨௪,௨௫,௨௬)

இத்யாதிநா பரஸ்ய ப்ரஹ்மணோ விஷ்ணோஸ்ஸ்வரூபம் ஸ்வாஸாதாரணமேவ ஶுபாஶ்ரய இத்யுக்தம்। அதோऽத்ர ந பேதாபலாப: ப்ரதீயதே||

ஜ்ஞாநஸ்வரூபம் (வி.பு.1-4-40) இத்யத்ராபி ஜ்ஞாநவ்யதிரிக்தஸ்யார்தஜாதஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய ந மித்யாத்வம் ப்ரதிபாத்யதே, ஜ்ஞாநஸ்வரூபஸ்யாऽத்மநோ தேவமநுஷ்யாத்யர்தாகாரேணாவபாஸோ ப்ராந்திரித்யேதாவந்மாத்ரவசநாத்। ந ஹி ஶுக்திகாயா ரஜததயாऽவபாஸோ ப்ராந்திரித்யுக்தே ஜகதி க்ருத்ஸ்நம் ரஜதஜாதம் மித்யா பவதி। ஜகத்ப்ரஹ்மணோ: ஸாமாநாதிகரண்யேநைக்யப்ரதீதே:, ப்ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநஸ்வரூபஸ்யார்தாகாரதா ப்ராந்திரித்யுக்தே ஸத்யர்தஜாதஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய மித்யாத்வமுக்தம் ஸ்யாதிதி சேத்; ததஸத்; அஸ்மிந் ஶாஸ்த்ரே பரஸ்ய ப்ரஹ்மணோ விஷ்ணோர்நிரஸ்தாஜ்ஞாநாதிநிகிலதோஷகந்தஸ்ய ஸமஸ்தகல்யாணகுணாத்மகஸ்ய மஹாவிபூதே: ப்ரதிபந்நதயா தஸ்ய ப்ராந்திதர்ஶநாஸம்பவாத்। ஸாமாநாதிகரண்யேநைக்யப்ரதிபாதநம் ச பாதாஸஹம், அவிருத்தம் சேத்யநந்தரமேவோபபாதியஷ்யதே। அதோऽயமபி ஶ்லோகோ நார்தஸ்வரூபஸ்ய பாதக:||

உபப்ரும்ஹணவிதிநிரூபணம்

ததாஹி – யதோ வா இமாநி பூதாநி ஜாயந்தே। யேந ஜாதாநி ஜீவந்தி। யத்ப்ரயத்ந்யபிஸம்விஶந்தி। தத்விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ। தத்ப்ரஹ்ம (தை.உ.ப்ருகு.௧) இதி ஜகஜ்ஜந்மாதிகாரணம் ப்ரஹ்மேத்யவஸிதே ஸதி, இதிஹாஸபுராணாப்யாம் வேதம் ஸமுபப்ரும்ஹயேத்। பிபேத்யல்பஶ்ருதாத்வேதோ மாமயம் ப்ரதரிஷ்யதி|| (மஹாபாரதம் – ஆதி.ப.௧-௨௭௩) இதி ஶாஸ்த்ரேணார்தஸ்ய இதிஹாஸபுராணாப்யாமுபப்ரும்ஹணம் கார்யமிதி விஜ்ஞாயதே। உபப்ரும்ஹணம் நாம விதிதஸகலவேதததர்தாநாம் ஸ்வயோகமஹிமஸாக்ஷாத்க்ருதவேததத்த்வார்தாநாம் வாக்யைஸ்ஸ்வாவகதவேதவாக்யார்தவ்யக்தீ-கரணம்। ஸகலஶாகாகதஸ்ய வாக்யார்தஸ்யால்பபாகஶ்ரவணாத்துரவகமத்வேந தேந விநா நிஶ்சயாயோகாத் உபப்ரும்ஹணம் ஹி கார்யமேவ||

விஷ்ணுபுராணப்ராஶஸ்த்யம்

தத்ர புலஸ்த்யவஸிஷ்டவரப்ரதாநலப்தபரதேவதாபாரமார்த்யஜ்ஞாநவதோ பகவத: பராஶராத்ஸ்வாவகத வேதார்தோபப்ரும்ஹணமிச்சந்மைத்ரேய: பரிபப்ரச்ச –

ஸோऽஹமிச்சாமி தர்மஜ்ஞ ஶ்ரோதும் த்வத்தோ யதா ஜகத்। பபூவ பூயஶ்ச யதா மஹாபாக பவிஷ்யதி||

யந்மயம் ச ஜகத்ப்ரஹ்மந் யதஶ்சைதச்சராசரம்। லீநமாஸீத்யதா யத்ர லயமேஷ்யதி யத்ர ச||     (வி.பு.௧.௧.௪,௫)  இத்யாதிநா||

அத்ர ப்ரஹ்மஸ்வரூபவிஶேஷதத்விபூதிபேதப்ரகாரததாராதநஸ்வரூபபலவிஶேஷாஶ்ச ப்ருஷ்டா:। ப்ரஹ்மஸ்வரூபவிஶேஷப்ரஶ்நேஷு யதஶ்சைதச்சராசரமிதி நிமித்தோபாதாநயோ: ப்ருஷ்டத்வாத் யந்மயமித்யநேந ஸ்ருஷ்டிஸ்திதிலயகர்மபூதம் ஜகத்கிமாத்மகமிதி ப்ருஷ்டம்। தஸ்ய சோத்தரம் ஜகச்ச ஸ இதி। இதம் ச தாதாத்ம்யமந்தர்யாமிரூபேணாऽத்மதயா வ்யாப்திக்ருதம்। ந து வ்யாப்யவ்யாபகயோர்வஸ்த்வைக்யக்ருதம்। யந்மயமிதி ப்ரஶ்நஸ்யோத்தரத்வாஜ்ஜகச்ச ஸ இதி ஸாமாநாதிகரண்யஸ்ய। யந்மயமிதி மயடத்ர ந விகாரார்த:, ப்ருதக்ப்ரஶ்நவையர்த்யாத்। நாபி ப்ராணமயாதிவத்ஸ்வார்திக:, ஜகச்ச ஸ இத்யுத்தராநுபபத்தே: ததா ஹி விஷ்ணுரேவேத்யுத்தரமபிவஷ்யத்। அத: ப்ராசுர்யார்த ஏவ। தத்ப்ரக்ருதவசநே மயட் (அஷ்டா.௫.௪.௨௧) இதி மயட்। க்ருத்ஸ்நம் ச ஜகத்தச்சரீரதயா தத்ப்ரசுரமேவ। தஸ்மாத்யந்மயமித்யஸ்ய ப்ரதிவசநம் ஜகச்ச ஸ இதி ஸாமாநாதிகரண்யம் ஜகத்ப்ரஹ்மணோஶ்ஶரீராத்மபாவநிபந்தநமிதி நிஶ்சீயதே। அந்யதா நிர்விஶேஷவஸ்துப்ரதிபாதநபரே ஶாஸ்த்ரேऽப்யுபகம்யமாநே ஸர்வாண்யேதாநி ப்ரஶ்நப்ரதிவசநாநி ந ஸங்கச்சந்தே।  தத்விவரணரூபம் க்ருத்ஸ்நம் ச ஶாஸ்த்ரம் ந ஸங்கச்சதே। ததாஹி ஸதி ப்ரபஞ்சப்ரமஸ்ய கிமதிஷ்டாநமித்யேவம் ரூபஸ்யைகஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய நிர்விஶேஷஜ்ஞாநமாத்ரமித்யேவம் ரூபமேகமேவோத்தரம் ஸ்யாத் ||

(ஸாமாநாதிகரண்யஸ்யைக்யபரத்வே விரோத:)

ஜகத்ப்ரஹ்மணோரேகத்ரவ்யத்வபரே ச ஸாமாநாதிகரண்யே ஸத்யஸங்கல்பத்வாதிகல்யாணகுணைகதாநதா நிகிலஹேயப்ரத்யநீகதா ச பாத்யேத। ஸர்வாஶுபாஸ்பதம் ச ப்ரஹ்ம பவேத்। ஆத்மஶரீரபாவ ஏவேதம் ஸாமாநாதிகரண்யம் முக்யவ்ருத்தமிதி ஸ்தாப்யதே|| அதோ

விஷ்ணோஸ்ஸகாஶாதுத்பூதம் ஜகத்தத்ரைவ ச ஸ்திதம்।

ஸ்திதிஸம்யமகர்தாऽஸௌ ஜகதோऽஸ்ய ஜகச்ச ஸ: ||  (வி.பு.௧அம்.௧-அ.௩௧ஶ்லோ.)

இதி ஸம்க்ரஹேணோக்தமர்தம் பர: பராணாம் இத்யாரப்ய விஸ்தரேண வக்தும் பரப்ரஹ்மபூதம் பகவந்தம் விஷ்ணும் ஸ்வேநைவ ஸ்வரூபேணாவஸ்திதம் அவிகாராய இதி ஶ்லோகேந ப்ரதமம் ப்ரணம்ய தமேவ ஹிரண்யகர்பஸ்வாவதார-ஶங்கரரூபத்ரிமூர்திப்ரதாநகாலக்ஷேத்ரஜ்ஞஸமஷ்டிவ்யஷ்டிரூபேணாவஸ்திதம் ச நமஸ்கரோதி। தத்ர ஜ்ஞாநஸ்வரூபம் இத்யயம் ஶ்லோக: க்ஷேத்ரஜ்ஞவ்யஷ்ட்யாத்மநாऽவஸ்திதஸ்ய பரமாத்மநஸ்ஸ்வபாவமாஹ। தஸ்மாந்நாத்ர நிர்விஶேஷவஸ்துப்ரதீதி:||

(நிர்விஶேஷஜ்ஞாநபரத்வே பஶ்சாத்தநப்ரஶ்நோத்தராநநுகுணத்வம்)

யதி நிர்விஶேஷஜ்ஞாநரூபப்ரஹ்மாதிஷ்டாநப்ரமப்ரதிபாதநபரம் ஶாஸ்த்ரம்; தர்ஹி

நிர்குணஸ்யாப்ரமேயஸ்ய ஶுத்தஸ்யாப்யமலாத்மந:।

கதம் ஸர்காதிகர்த்ருத்வம் ப்ரஹ்மணோऽப்யுபகம்யதே|| இதி சோத்யம்,

ஶக்தயஸ்ஸர்வபகவாநாமசிந்த்யஜ்ஞாநகோசரா:।

யதோऽதோ ப்ரஹ்மணஸ்தாஸ்து ஸர்காத்யா பாவஶக்தய:||

பவந்தி தபதாம் ஶ்ரேஷ்ட பாவகஸ்ய யதோஷ்ணதா||     (வி.பு.௧.௩.௧,௨)

இதி பரிஹாரஶ்ச ந கடதே। ததாஹி ஸதி – நிர்குணஸ்ய ப்ரஹ்மண: கதம் ஸர்காதிகர்த்ருத்வம்? ந ப்ரஹ்மண: பாரமார்திகஸ்ஸர்க:; அபி து ப்ராந்திபரிகல்பித: – இதி சோத்யபரிஹாரௌ ஸ்யாதாம் ||

(ப்ரஶ்நததுத்தரயோ: நைஜ: ஆஶய:)

உத்பத்த்யாதிகார்யம் ஸத்த்வாதிகுணயுக்தாபரிபூர்ணகர்மவஶ்யேஷு த்ருஷ்டமிதி ஸத்த்வாதிகுணரஹிதஸ்ய பரிபூர்ணஸ்யாகர்மவஶ்யஸ்ய கர்மஸம்பந்தாநர்ஹாஸ்ய கதம் ஸர்காதிகர்த்ருத்வமப்யுபகம்யத இதி சோத்யம்। த்ருஷ்டஸகலவிஸஜாதீயஸ்ய ப்ரஹ்மணோ யதோதிதஸ்வபாவஸ்யைவ ஜலாதிவிஸஜாதீயஸ்யாக்ந்யாதேரௌஷ்ண்யாதி-ஶக்தியோகவத்ஸர்வஶக்தியோகோ ந விருத்யத இதி பரிஹார:||

(வராஹசதுஶ்ஶ்லோகீவ்யாக்யாநம்)

பரமார்தஸ்த்வமேவைக: (வி.பு.1-4-38) இத்யாத்யபி ந க்ருத்ஸ்நஸ்யாபாரமார்த்யம் வததி। அபி து க்ருத்ஸ்நஸ்ய ததாத்மகதயா தத்வ்யதிரேகேணாவஸ்திதஸ்யாபாரமார்த்யம்। ததேவோபபாதயதி – தவைஷ மஹிமா யேந வ்யாப்தமேதச்சராசரம்  (வி.பு.௧அம்.௪அ.௩௮.ஶ்லோ) இதி। யேந த்வயேதம் சராசரம் வ்யாப்தம்; அதஸ்த்வதாத்மகமேவேதம் ஸர்வமிதி த்வதந்ய: கோऽபி நாஸ்தி। அதஸ்ஸர்வாத்மதயா த்வமேவைக: பரமார்த:। அத இதமுச்யதே தவைஷ மஹிமா, யா ஸர்வவ்யாப்தி: – இதி। அந்யதா தவைஷா ப்ராந்திரிதி வக்தவ்யம்। ஜகத: பதே த்வமித்யாதீநாம் பதாநாம் லக்ஷணா ச ஸ்யாத்। லீலயா மஹீமுத்தரதோ பகவதோ மஹாவராஹஸ்ய ஸ்துதிப்ரகரணவிரோதஶ்ச||

யத: க்ருத்ஸ்நம் ஜகத் ஜ்ஞாநாத்மநா த்வயாऽऽத்மதயா வ்யாப்தத்வேந தவ மூர்தம்। தஸ்மாத்த்வதாத்மகத்வாநுபவஸாதந-யோகவிரஹிண ஏதத்கேவலதேவமநுஷ்யாதிரூபமிதி ப்ராந்திஜ்ஞாநேந பஶ்யந்தீத்யாஹ யதேதத்த்ருஶ்யதே இதி|| ந கேவலம் வஸ்துதஸ்த்வதாத்மகம் ஜகத்தேவமநுஷ்யாத்யாத்மகமிதி தர்ஶநமேவ ப்ரம:; ஜ்ஞாநாகாராணாமாத்மநாம் தேவமநுஷ்யாத்யர்தாகாரத்வதர்ஶநமபி ப்ரம இத்யாஹ ஜ்ஞாநஸ்வரூபமகிலம் இதி||

யே புநர்புத்திமந்தோ ஜ்ஞாநஸ்வரூபாத்மவிதஸ்ஸர்வஸ்ய பகவதாத்மகத்வாநுபவஸாதநயோகயோக்ய-பரிஶுத்தமநஸஶ்ச தே தேவமநுஷ்யாதிப்ரக்ருதிபரிணாமவிஶேஷஶரீரரூபமிதமகிலம் ஜகச்சரீராதிரிக்த-ஜ்ஞாநஸ்வரூபாத்மகம் த்வச்சரீரம் ச பஶ்யந்தீத்யாஹ யே து ஜ்ஞாநவித: இதி। அந்யதா ஶ்லோகாநாம் பௌநருக்த்யம், பதாநாம் லக்ஷணா, அர்தவிரோத:, ப்ரகரணவிரோத:, ஶாஸ்த்ரதாத்பர்யவிரோதஶ்ச||

ப்ரகார்யத்வைதப்ரகாராத்வைதவிவேக:

தஸ்யாத்மபரதேஹேஷு ஸதோऽப்யேகமயம் (வி.பு.2-14-31) இத்யத்ர ஸர்வேஷ்வாத்மஸு ஜ்ஞாநைகாகாரதயா ஸமாநேஷு ஸத்ஸு தேவமநுஷ்யாதிப்ரக்ருதிபரிணாமவிஶேஷரூபபிண்டஸம்ஸர்கக்ருதமாத்மஸு தேவாத்யாகாரேண த்வைததர்ஶநமதத்யமித்யுச்யதே। பிண்டகதமாத்மகதமபி த்வைதம் ந ப்ரதிஷித்யதே। தேவமநுஷ்யாதி-விவிதவிசித்ரபிண்டேஷு வர்தமாநம் ஸர்வமாத்மவஸ்து ஸமமித்யர்த:। யதோக்தம் பகவதா ஶுநி சைவ ஶ்வபாகே ச பண்டிதாஸ்ஸமதர்ஶிந: (ப.கீ.௫.௧௮) நிர்தோஷம் ஹி ஸமம் ப்ரஹ்ம (ப.கீ.௫.௧௯) இத்யாதிஷு । தஸ்யாத்மபரதேஹேஷு ஸதோऽபி இதி தேஹாதிரிக்தே வஸ்துநி ஸ்வபரவிபாகஸ்யோக்தத்வாத் ||

யத்யந்யோऽஸ்தி பர: கோऽபி இத்யத்ராபி நாத்மைக்யம் ப்ரதீயதே; யதி மத்த: பர: கோऽப்யந்ய இத்யேகஸ்மிந்நர்தே பரஶப்தாந்யஶப்தயோ: ப்ரயோகாயோகாத் தத்ர பரஶப்தஸ்ஸ்வவ்யதிரிக்தாத்மவசந:। அந்யஶப்தஸ்தஸ்யாபி ஜ்ஞாநைகாகாரத்வாதந்யாகாரத்வப்ரதிஷேதார்த:। ஏததுக்தம் பவதி – யதி மத்வ்யதிரிக்த: கோऽப்யாத்மா மதாகாரபூதஜ்ஞாநாகாராதந்யாகாரோऽஸ்தி, ததாऽஹமேவமாகார:; அயஞ்சாந்யாத்ருஶாகார இதி ஶக்யதே வ்யபதேஷ்டும்; ந சைவமஸ்தி; ஸர்வேஷாம் ஜ்ஞாநைகாகாரத்வேந ஸமாநத்வாதேவேதி||

வேணுரந்த்ரவிபேதேந இத்யத்ராப்யாகாரவைஷம்யமாத்மநாம் ந ஸ்வரூபக்ருதம்। அபி து தேவாதிபிண்டப்ரவேஶக்ருதம் இத்யுபதிஶ்யதே; நாத்மைக்யம்। த்ருஷ்டாந்தே சாநேகரந்த்ரவர்திநாம் வாய்வம்ஶாநாம் ந ஸ்வரூபைக்யம்; அபித்வாகாரஸாம்யமேவ। தேஷாம் வாயுத்வேநைகாகாராணாம் ரந்த்ரபேதநிஷ்க்ரமணக்ருதோ ஹி ஷட்ஜாதிஸம்ஜ்ஞாபேத:। ஏவமாத்மநாம் தேவாதிஸம்ஜ்ஞாபேத: யதா தைஜஸாப்யபார்திவத்ரவ்யாம்ஶபூதாநாம் பதார்தாநாம் தத்தத்த்ரவ்யத்வேநைக்யமேவ; ந ஸ்வரூபைக்யம்। ததா வாயவீயாநாமம்ஶாநாமபி ஸ்வரூபபேதோऽவர்ஜநீய:||

(ஆதிபரதநிகமநஶ்லோகார்த:)

ஸோऽஹம் ஸ ச த்வம் இதி ஸர்வாத்மநாம் பூர்வோக்தம் ஜ்ஞாநாகாரத்வம் தச்சப்தேந பராம்ருஶ்ய தத்ஸாமாநாதிகரண்யேநாஹம் த்வமித்யாதீநாமர்தாநாம் ஜ்ஞாநமேவாऽகார இத்யுபஸம்ஹரந் தேவாத்யாகாரபேதேநாऽத்மஸு பேதமோஹம் பரித்யஜேத்யாஹ। அந்யதா தேஹாதிரரிக்தாத்மோபதேஶ்யஸ்வரூபே அஹம் த்வம் ஸர்வமேததாத்மஸ்வரூபமிதி பேதநிர்தேஶோ ந கடதே। அஹம் த்வமாதிஶப்தாநாமுபலக்ஷ்யேண ஸர்வமேததாத்மஸ்வரூபமித்யநேந ஸாமாநாதிகரண்யாதுபலக்ஷணத்வமபி ந ஸங்கச்சதே। ஸோऽபி யதோபதேஶமகரோதித்யாஹ தத்யாஜ பேதம் பரமார்தத்ருஷ்டி: இதி ||

(வாக்யாநாமத்வைதபரத்வாத்யபாவஸாதகோபபாதநம்)

குதஶ்சைஷ நிர்ணய இதி சேத் தேஹாத்மவிவேகவிஷயத்வாதுபதேஶஸ்ய। தச்ச பிண்ட: ப்ருதக்யத: பும்ஸஶ்ஶிர: பாண்யாதிலக்ஷண: (வி.பு.௨.௧௩.௮௯) இதி ப்ரக்ரமாத்||

விபேதஜநகேऽஜ்ஞாநே (வி.பு.6-7-96) இதி ச நாத்மஸ்வரூபைக்யபரம்। நாபி ஜீவபரயோ: ஆத்மஸ்வரூபைக்யமுக்தரீத்யா நிஷித்தம்। ஜீவபரயோரபி ஸ்வரூபைக்யம் தேஹாத்மநோரிவ ந ஸம்பவதி। ததாச ஶ்ருதி: த்வா ஸுபர்ணா ஸயுஜா ஸகாயா ஸமாநம் வ்ருக்ஷம் பரிஷஸ்வஜாதே। தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்வத்த்யநஶ்நந்நந்யோ அபிசாகஶீதி (மு.௩.௧.௧), ருதம் பிபந்தௌ ஸுக்ருதஸ்ய லோகே குஹாம் ப்ரவிஷ்டௌ பரமே பரார்த்யே । சாயாதபௌ ப்ரஹ்மவிதோ வதந்தி பஞ்சாக்நயோ யே ச த்ரிணாசிகேதா:|| (கட. ௨.௧) அந்த: ப்ரவிஷ்டஶ்ஶாஸ்தா ஜநாநாம் ஸர்வாத்மா (யஜுராரண்யகே.௩.௨௦.) இத்யாத்யா:। அஸ்மிந்நபி ஶாஸ்த்ரே  ஸ ஸர்வபூதப்ரக்ருதிம் விகாராந் குணாதிதோஷாம்ஶ்ச முநே வ்யதீத:। அதீதஸர்வாவரணோऽகிலாத்மா தேநாऽஸ்த்ருதம் யத்புவநாந்தராலே,  ஸமஸ்தகல்யாணகுணாத்மகோऽஸௌ, பர: பராணாம் ஸகலா ந யத்ர க்லேஶாதயஸ்ஸந்தி பராவரேஶே (வி.பு.௬.௫.௮௩,௮௪,௮௫) அவித்யா கர்மஸம்ஜ்ஞாऽந்யா த்ருதீயா ஶக்திரிஷ்யதே। யயா க்ஷேத்ரஜ்ஞஶக்திஸ்ஸா வேஷ்டிதா ந்ருப ஸர்வகா (வி.பு.௬.௭.௬௧,௬௨) இதி பேதவ்யபதேஶாத், உபயேऽபி ஹி பேதேநைநமதீயதே (ப்ர.ஸூ.௧.௨.௨௧), பேதவ்யபதேஶாச்சாந்ய: (ப்ர.ஸூ.௧.௨.௨௨), அதிகம் து பேதநிர்தேஶாத் (ப்ர.ஸூ.௨.௧.௨௧) இத்யாதிஸூத்ரேஷு ச ய ஆத்மநி திஷ்டந்நாத்மநோऽந்தரோ யமாத்மா ந வேத யஸ்யாऽத்மா ஶரீரம் ய ஆத்மாநமந்தோ யமயதி (ப்ரு.௫.௭.௨௨), ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா ஸம்பரிஷ்வக்த: (ப்ரு.௬.௩.௨௧), ப்ராஜ்ஞேநாऽத்மநாऽந்வாரூட: (ப்ரு.௬.௩.௩௫) இத்யாதிபிருபயோரந்யோந்யப்ரத்யநீகாகாரேண ஸ்வரூபநிர்ணயாத்।

முக்தௌ ஜீவப்ரஹ்மணோ: ஸ்வரூபைக்யநிராஸ:

நாபி ஸாதநாநுஷ்டாநேந நிர்முக்தாவித்யஸ்ய பரேண ஸ்வரூபைக்யஸம்பவ:; அவித்யாஶ்ரயத்வயோக்யஸ்ய ததநர்ஹாத்வாஸம்பவாத்। யதோக்தம் –

பரமாத்மாத்மநோர்யோக: பரமார்த இதீஷ்யதே।

மித்யைததந்யத்த்ரவ்யம் ஹி நைதி தத்த்ரவ்யதாம் யத:|| இதி||      (வி.பு.௨.௧௪.௨௭)

(ஜீவஸ்ய முக்தாவபி ந ஸ்வரூபைக்யம்ம், பரேண பரமஸாம்யமேவ)

முக்தஸ்ய து தத்தர்மதாபத்திரேவேதி பகவத்கீதாஸூக்தம் –

இதம் ஜ்ஞாநமுபாஶ்ரித்ய மம ஸாதர்ம்யமாகதா:।

ஸர்கேऽபி நோபஜாயந்தே ப்ரலயே ந வ்யதந்தி ச || இதி ||      (ப.கீ.௧௪.௨)

இஹாபி

ஆத்மபாவம் நயத்யேநம் தத்ப்ரஹ்ம த்யாயிநம் முநே ।

விகார்யமாத்மநஶ்ஶக்த்யா லோஹமாகர்ஷகோ யதா || இதி||      (வி.பு.௬.௭.௩)

ஆத்மபாவம் – ஆத்மநஸ்ஸ்வபாவம்। நஹ்யாகர்ஷகஸ்வரூபாபத்திராக்ருஷ்யமாணஸ்ய। வக்ஷ்யதி ச ஜகத்வ்யாபாரவர்ஜம் ப்ரகரணாதஸந்நிஹிதத்வாச்ச (ப்ர.ஸூ.௪.௪.௧௭), போகமாத்ரஸாம்யலிங்காச்ச (ஶாரீ.௪.௪.௨௧), முக்தோபஸ்ருப்யவ்யபதேஶாச்ச (ஶாரீ.௧.௩.௨) இதி। வ்ருத்திரபி ஜகத்வ்யாபாரவர்ஜம் ஸமாநோ ஜ்யோதிஷா (போதாயநவ்ருத்தி:) இதி। த்ரமிடபாஷ்யகாரஶ்ச தேவதாஸாயுஜ்யாதஶரீரஸ்யாபி தேவதாவத்ஸர்வார்தஸித்திஸ்ஸ்யாத் (ப்ரஹ்மநந்தி) இத்யாஹ। ஶ்ருதயஶ்ச ய இஹாத்மாநமநுவித்ய வ்ரஜந்த்யேதாம்ஶ்ச ஸத்யாந் காமாம்ஸ்தேஷாம் ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ பவதி (சாம்.௮.ப்ர.௧.க.௬), ப்ரஹ்மவிதாப்நோதி பரம் ஸோऽஶ்நுதே ஸர்வாந் காமாந் ஸஹ। ப்ரஹ்மணா விபிஶ்சதா (தை.ஆந.௧அநு.௧,௨), ஏதமாநந்தமயமாத்மாநமுபஸம்க்ரம்ய। இமாந் லோகாந் காமாந்நீ காமரூப்யநுஸஞ்சரந் (தை.ப்ருகு.௧௦அநு.௫), ஸ தத்ர பர்யேதி (சா.௮.௧௨.௩), ரஸோ வை ஸ:। ரஸம் ஹ்யேவாயம் லப்த்வாऽऽநந்தீ பவதி (தை.ஆ.௭.அநு.௧), யதா நத்ய: ஸ்யந்தமாநாஸ்ஸமுத்ரே அஸ்தம் கச்சந்தி நாமரூபே விஹாய। ததா வித்வாந்நாமரூபாத்விமுக்த: பராத்பரம் புருஷமுபைதி திவ்யம் (மு.௩.௨.௮), ததா வித்வாந் புண்யபாபே விதூய நிரஞ்ஜந: பரமம் ஸாம்யமுபைதி (மு.௩.௧.௩) இத்யாத்யா:।

(உபாஸநம் ஸகுணப்ரஹ்மண ஏவ)

பரவித்யாஸு ஸர்வாஸு ஸகுணமேவ ப்ரஹ்மோபாஸ்யம்। பலம் சைகரூபமேவ। அதோ வித்யாவிகல்ப இதி ஸூத்ரகாரேணைவ ஆநந்தாதய: ப்ரதாநஸ்ய (ப்ர.ஸூ.௩.௩.௧௧), விகல்போऽவிஶிஷ்டபலத்வாத் (ப்ர.ஸூ.௩.௩.௭௫) இத்யாதிஷூக்தம்। வாக்யகாரேண ச ஸகுணஸ்யைவோபாஸ்யத்வம் வித்யாவிகல்பஶ்சோக்த: – யுக்தம் தத்குணகோபாஸநாத்  இதி। பாஷ்யக்ருதா வ்யாக்யாதம் ச யத்யபி  ஸச்சித்த: இத்யாதிநா। ப்ரஹ்ம வேத ப்ரஹ்மைவ பவதி (மு.௩.௨.௯) இத்யத்ராபி நாமரூபாத்விமுக்த: பராத்பரம் புருஷமுபைதி திவ்யம் (மு.௩.௨.௮), நிரஞ்ஜந: பரமம் ஸாம்யமுபைதி (மு.௩.௧.௩), பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்ய ஸ்வேந ரூபேணாபிநிஷ்பத்யதே (சா.௮.௧௨.௨) இத்யாதிபிரைகார்த்யாத் ப்ராக்ருதநாமரூபாப்யாம் விநிர்முக்தஸ்ய நிரஸ்ததத்க்ருதபேதஸ்ய ஜ்ஞாநைகாகாரதயா ப்ரஹ்மப்ரகாரதோச்யதே। ப்ரகாரைக்யே ச தத்த்வவ்யவஹாரோ முக்ய ஏவ; யதா ஸேயம் கௌரிதி||

அத்ராபி விஜ்ஞாநம் ப்ராபகம்  ப்ராப்யே  பரே  ப்ரஹ்மணி பார்திவ। ப்ராபணீயஸ்ததைவாऽத்மா ப்ரக்ஷீணாஶேஷபாவந:|| (வி.பு.௬.௭.௯௩) இதி||  பரப்ரஹ்மத்யாநாதாத்மா பரப்ரஹ்மவத் ப்ரக்ஷீணாஶேஷபாவந: – கர்மபாவநாப்ரஹ்மாபாவநோபயபாவநேதி பாவநாத்ரயரஹித: ப்ராபணீய இத்யபிதாய, க்ஷேத்ரஜ்ஞ: கரணீ ஜ்ஞாநம் கரணம் தஸ்ய வை த்விஜ। நிஷ்பாத்ய முக்திகார்யம் ஹி க்ருதக்ருத்யம் நிவர்தயேத்|| (வி.பு.௬.௭.௯௪) இதி கரணஸ்ய பரப்ரஹ்மத்யாநரூபஸ்ய ப்ரக்ஷீணாஶேஷபாவநாத்மஸ்வரூபப்ராப்த்யா க்ருதக்ருத்யத்வேந நிவ்ருத்திவசநாத்யாவத்ஸித்தி அநுஷ்டேயம் இத்யுக்த்வா தத்பாவபாவமாபந்நஸ்ததாऽஸௌ பரமாத்மநா। பவத்யபேதீ பேதஶ்ச தஸ்யாஜ்ஞாநக்ருதோ பவேத்|| (வி.பு.௬.௭.௯௩,௯௪,௯௫) இதி முக்தஸ்ய ஸ்வரூபமாஹ। தத்பாவ: ப்ரஹ்மணோ பாவ: ஸ்வபாவ:। ந து ஸ்வரூபைக்யம், தத்பாவபாவமாபந்ந இதி த்விதீயபாவஶப்தாநந்வயாத் பூர்வோக்தார்தவிரோதாச்ச। யத்ப்ரஹ்மண: ப்ரக்ஷீணாஶேஷபாவநத்வம் ததாபத்தி: தத்பாவபாவாபத்தி:। யதைவமாபந்நஸ்ததாऽஸௌ பரமாத்மநா அபேதீ பவதி பேதரஹிதோ பவதி। ஜ்ஞநைகாகாரதயா பரமாத்மநைகப்ரகாரஸ்யாஸ்ய  தஸ்மாத்பேதோ தேவாதிரூப:। ததந்வயோऽஸ்ய கர்மரூபாஜ்ஞாநமூல:। ந ஸ்வரூபக்ருத: ஸ து தேவாதிபேத: பரப்ரஹ்மத்யாநேந மூலபூதாஜ்ஞாநரூபே கர்மணி விநஷ்டே ஹேத்வபாவாந்நிவர்தத இத்யபேதீ பவதி। யதோக்தம் – ஏகஸ்வரூபபேதஸ்து பாஹ்யகர்மவ்ருதிப்ரஜ:। தேவாதிபேதேऽபத்வஸ்தே நாஸ்த்யேவாவரணோ ஹி ஸ:|| (வி.பு.௨.௧௪.௩௩) இதி||

ஏததேவ விவ்ருணோதி விபேதஜநகேऽஜ்ஞாநே நாஶமாத்யந்திகம் கதே। ஆத்மாநோ ப்ரஹ்மணோ பேதமஸந்தம் க: கரிஷ்யதி இதி। விபேத: – விவிதோ பேத: – தேவதிர்யங்மநுஷ்யஸ்தாவராத்மக:। யதோக்தம் ஶௌநகேநாபி சதுர்விதோऽபி பேதோऽயம் மித்யாஜ்ஞாநநிபந்தந: (விஷ்ணுதர்ம.௧௦௦.௨௧) இதி। ஆத்மநி ஜ்ஞாநரூபே தேவாதிரூபவிவிதபேதஹேதுபூதகர்மாக்யாஜ்ஞாநே பரப்ரஹ்மத்யாநேநாத்யந்திகநாஶம் கதே ஸதி ஹேத்வபாவாதஸந்தம் பரஸ்மாத் ப்ரஹ்மண ஆத்மநோ தேவாதிரூபபேதம் க: கரிஷ்யதீத்யர்த:। அவித்யா கர்மஸம்ஜ்ஞாऽந்யா இதி ஹ்யத்ரைவோக்தம்||

(அத்வைதபரத்வேந பராபிமதகீதோக்திவிவரணம்)

க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்தி (ப.கீ.13-2) இத்யாதிநாऽந்தர்யாமிரூபேண ஸர்வஸ்யாऽத்மதயா ஐக்யாபிதாநம்। அந்யதா – க்ஷரஸ்ஸர்வாணி பூதாநி கூடஸ்தோऽக்ஷர உச்யதே। உத்தம: புருஷஸ்த்வந்ய: இத்யாதிபிர்விரோத:। அந்தர்யாமிரூபேண ஸர்வேஷாமாத்மத்வம் தத்ரைவ பகவதாऽபிஹிதம்  ஈஶ்வரஸ்ஸர்வபூதாநாம் ஹ்ருத்தேஶேऽர்ஜுந திஷ்டதி (ப.கீ.௧௮.௬௧), ஸர்வஸ்ய சாஹம் ஹ்ருதி ஸந்நிவிஷ்ட: (ப.கீ.௧௫.௧௫) இதி ச। அஹமாத்மா குடாகேஶ ஸர்வபூதாஶயஸ்தித: இதி ச ததேவோச்யதே। பூதஶப்தோ ஹ்யாத்மபர்யந்ததேஹவசந:। யதஸ்ஸர்வேஷாமயமாத்மா தத ஏவ ஸர்வேஷாம் தச்சரீரதயா ப்ருதகவஸ்தாநம் ப்ரதிஷித்யதே ந ததஸ்தி விநா யத்ஸ்யாத் இதி; பகவத்விபூத்யுபஸம்ஹாரஶ்சாயமிதி ததைவாப்யுபகந்தவ்யம்। தத இதமுச்யதே –

யத்யத்விபூதிமத்ஸத்த்வம் ஶ்ரீமதூர்ஜிதமேவ வா। தத்ததேவாவகச்ச த்வம் மம தேஜோம்ऽஶஸம்பவம்।

விஷ்டப்யாஹமிதம் க்ருத்ஸ்நமேகாம்ஶேந ஸ்திதோ ஜகத் ||             (ப.கீ.௧௦.௪௧.௪௨) இதி||

அதஶ்ஶாஸ்த்ரேஷு ந நிர்விஶேஷவஸ்துப்ரதிபாதநமஸ்தி । நாப்யர்தஜாதஸ்ய ப்ராந்தத்வப்ரதிபாதநம்। நாபி  சிதசிதீஶ்வராணாம் ஸ்வரூபபேதநிஷேத:||

(அவித்யாயாம் ஸப்தவிதா: அநுபபத்தய:)

(அவித்யாதூஷணார்தம் பரோக்தார்தாநுவாத:)

யதப்யுச்யதே நிர்விஶேஷே ஸ்வயம்ப்ரகாஶே வஸ்துநி தோஷபரிகல்பிதமீஶேஶிதவ்யா த்யநந்தவிகல்பம் ஸர்வம் ஜகத்। தோஷஶ்ச ஸ்வரூபதிரோதாநவிவிதவிசித்ரவிக்ஷேபகரீ ஸதஸதிநர்வசநீயாऽநாத்யவித்யா। ஸா சாவஶ்யாப்யுபகமநீயா; அந்ருதேந ஹி ப்ரத்யூடா: (சா.௮.௩.௨) இத்யாதிபி: ஶ்ருதிபி:, ப்ரஹ்மணஸ்தத்த்வமஸ்யாதி வாக்யஸாமாநாதிகரண்யாவகதஜீவைக்யாநுபபத்த்யா ச । ஸா து ந ஸதீ, ப்ராந்திபாதயோரயோகாத்। நாப்யஸதீ, க்யாதிபாதயோஶ்சாயோகாத்। அத: கோடித்வயவிநிர்முக்தேயமவித்யேதி தத்த்வவித: – இதி।

(தத்ர ஆஶ்ரயாநுபபத்தி: -1)

ததயுக்தம், ஸா ஹி கிமாஶ்ரித்ய ப்ரமம் ஜநயதி? ந தாவஜ்ஜீவமாஶ்ரித்ய; அவித்யா-பரிகல்பிதத்வாத் ஜீவபாவஸ்ய। நாபி ப்ரஹ்மாஶ்ரித்ய; தஸ்ய ஸ்வயம்ப்ரகாஶஜ்ஞாநஸ்வரூபத்வேந அவித்யாவிரோதித்வாத்। ஸா ஹி ஜ்ஞாநபாத்யாऽபிமதா||

ஜ்ஞாநரூபம் பரம் ப்ரஹ்ம தந்நிவர்த்யம் ம்ருஷாத்மகம்।

அஜ்ஞாநம் சேத்திரஸ்குர்யாத்க: ப்ரபுஸ்தந்நிவர்தநே||

ஜ்ஞாநம் ப்ரஹ்மேதி சேத் ஜ்ஞாநமஜ்ஞாநஸ்ய நிவர்தகம்।

ப்ரஹ்மவத்தத்ப்ரகாஶத்வாத்ததபி ஹ்யநிவர்தகம்||

ஜ்ஞாநம் ப்ரஹ்மேதி விஜ்ஞாநமஸ்தி சேத்ஸ்யாத்ப்ரமேயதா।

ப்ரஹ்மணோऽநநுபூதித்வம் த்வதுக்த்யைவ ப்ரஸஜ்யதே||         (ஶ்ரீநாதமுநிஶ்லோகா:)

ஜ்ஞாநஸ்வரூபம் ப்ரஹ்மேதி ஜ்ஞாநம் தஸ்யா அவித்யாயா பாதகம், ந ஸ்வரூபபூதம் ஜ்ஞாநமிதி சேந்ந, உபயோரபி ப்ரஹ்மஸ்வரூபப்ரகாஶத்வே ஸத்யந்யதரஸ்யாவித்யாவிரோதித்வமந்யதரஸ்ய நேதி விஶேஷாநவகமாத்।

ஏததுக்தம் பவதி – ஜ்ஞாநஸ்வரூபம் ப்ரஹ்மேத்யநேந ஜ்ஞாநேந ப்ரஹ்மணி யஸ்ஸ்வபாவோऽவகம்யதே; ஸ ப்ரஹ்மண: ஸ்வயம்ப்ரகாஶத்வேந ஸ்வயமேவ ப்ரகாஶத இத்யவித்யாவிரோதித்வே ந கஶ்சித்விஶேஷஸ்ஸ்வரூபதத்விஷய-ஜ்ஞாநயோ: – இதி।

(ப்ரஹ்மவிஷயப்ரமாணஜ்ஞாநம் ப்ரமநிவர்தகமிதி கல்பஸ்யய தூஷணம்)

கிஞ்ச அநுபவஸ்வரூபஸ்ய ப்ரஹ்மணோऽநுபவாந்தராநநுபாவ்யத்வேந பவதோ ந தத்விஷயம் ஜ்ஞாநமஸ்தி। அதோ ஜ்ஞாநமஜ்ஞாநவிரோதி சேத்ஸ்வயமேவ விரோதி பவதீதி நாஸ்யா ப்ரஹ்மாஶ்ரயத்வஸம்பவ:। ஶுக்த்யாதயஸ்து ஸ்வயாதாத்ம்யப்ரகாஶே ஸ்வயமஸமர்தாஸ்ஸ்வாஜ்ஞாநாவிரோதிநஸ்தந்நிவர்தநே ச ஜ்ஞாநாந்தரமபேக்ஷந்தே। ப்ரஹ்ம து ஸ்வாநுபவஸித்தஸ்வயாதாத்ம்யமிதி ஸ்வாஜ்ஞாநவிரோத்யேவ। தத ஏவ நிவர்தகாந்தரம் ச நாபேக்ஷதே ||

(ப்ரபருசமித்யாத்வவிஷயகம் ஜ்ஞாநம் ப்ரமநிவர்தகமிதி பக்ஷஸ்ய தூஷணம்)

அதோச்யேத – ப்ரஹ்மவ்யதிரிக்தஸ்ய மித்யாத்வஜ்ஞாநமஜ்ஞாநவிரோதி – இதி। ந; இதம் ப்ரஹ்மவ்யதிரிக்தமித்யாத்வஜ்ஞாநம் கிம் ப்ரஹ்ம யாதாத்ம்யாஜ்ஞாநவிரோதி? உத ப்ரபஞ்சஸத்யத்வரூபாஜ்ஞாநவிரோதீதி விவேசநீயம்। ந தாவத் ப்ரஹ்மயாதாத்ம்யாஜ்ஞாநவிரோதி, அதத்விஷயத்வாத் ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோரேகவிஷயத்வேந ஹி விரோத:। ப்ரபஞ்ச-மித்யாத்வஜ்ஞாநம் தத்ஸத்யத்வரூபாஜ்ஞாநேந விருத்யதே। தேந ப்ரபஞ்சஸத்யத்வரூபாஜ்ஞாநமேவ பாதிதமிதி ப்ரஹ்மஸ்வரூபாஜ்ஞாநம் திஷ்டத்யேவ। ப்ரஹ்மஸ்வரூபாஜ்ஞாநம் நாம தஸ்ய ஸத்விதீயத்வமேவ। தத்து தத்வ்யதிரிக்தஸ்ய மித்யாத்வஜ்ஞாநேந நிவ்ருத்தம்। ஸ்வரூபம் து ஸ்வாநுபவஸித்தமிதி சேந்ந; ப்ரஹ்மணோऽத்விதீயத்வம் ஸ்வரூபம் ஸ்வாநுபவஸித்தமிதி  தத்விரோதி ஸத்விதீயத்வரூபாஜ்ஞாநம் தத்பாதஶ்ச ந ஸ்யாதாம்। அத்விதீயத்வம் தர்ம இதி சேந்ந; அநுபவஸ்வரூபஸ்ய ப்ரஹ்மணோऽநுபாவ்யதர்மவிரஹஸ்ய பவதைவ ப்ரதிபாதிதத்வாத்। அதோ ஜ்ஞாநஸ்வரூபஸ்ய ப்ரஹ்மணோ விரோதாதேவ நாஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வம்||

(அவித்யயா ப்ரஹ்மண: திரோதாநாநுபபத்தி: 2)

கிஞ்ச – அவித்யயா ப்ரகாஶைகஸ்வரூபம் ப்ரஹ்ம திரோஹித்Ћிமதி வததா ஸ்வரூபநாஶ ஏவோக்தஸ்ஸ்யாத் । ப்ரகாஶதிரோதாநம் நாம ப்ரகாஶோத்பத்திப்ரதிபந்தோ வித்யமாநஸ்ய விநாஶோ வா। ப்ரகாஶஸ்ய அநுத்பாத்யத்வாப்யுபகமேந ப்ரகாஶதிரோதாநம் ப்ரகாஶநாஶ ஏவ||

(அவித்யாஸ்வரூபாநுபபத்தி: -3)

அபி ச நிர்விஷயா நிராஶ்ரயா ஸ்வப்ரகாஶேயமநுபூதிஸ்ஸ்வாஶ்ரயதோஷவஶாதநந்தாஶ்ரயமநந்த- விஷயமாத்மாநமநுபவதீத்யத்ர கிமயம் ஸ்வாஶ்ரயதோஷ: பரமார்தபூத:? உதாபரமார்தபூத இதி விவேசநீயம்। ந தாவத்பரமார்த:, அுநப்யபகமாத்। நாப்யபரமார்த:, ததா ஸதி ஹி த்ரஷ்ட்ருத்வேந வா த்ருஶ்யத்வேந வா த்ருஶித்வேந வாப்யுபகமநீய:। ந தாவத்த்ருஶி:, த்ருஶிஸ்வரூபபேதாநப்யுபகமாத்; ப்ரமாதிஷ்டாநபூதாயாஸ்து ஸாக்ஷாத்த்ருஶேர்மாத்யிமகபக்ஷ-ப்ரஸங்கேநாபாரமார்த்யாநப்யுபகமாச்ச। த்ரஷ்ட்ருத்ருஶ்யயோஸ்ததவச்சிந்நாயா த்ருஶேஶ்ச கால்பநிகத்வேந மூலதோஷாந்தராபேக்ஷயாऽநவஸ்தா ஸ்யாத்। அதைதத்பரிஜிஹீர்ஷயா பரமார்தஸதீ அநுபூதிரேவ ப்ரஹ்மரூபோ தோஷ இதி சேத்; ப்ரஹ்மைவ சேத்தோஷ:; ப்ரபஞ்சதர்ஶநஸ்யைவ தந்மூலம் ஸ்யாத்। கிம் ப்ரபஞ்சதுல்யாவித்யாந்தரபரிகல்பநேந? ப்ரஹ்மணோ தோஷத்வே ஸதி தஸ்ய நித்யத்வேநாநிர்மோக்ஷஶ்ச ஸ்யாத்। அதோ யாவத்ப்ரஹ்மவ்யதிரிக்தபாரமார்திகதோஷாநப்யுபகம:; ந தாவத்ப்ராந்திருபபாதிதா பவதி।

(அநிர்வசநீயத்வாநுபபத்தி: – 4)

அநிர்வசநீயத்வம் ச கிமபிப்ரேதம்। ஸதஸத்விலக்ஷணத்வமிதி சேத், ததாவிதஸ்ய வஸ்துந: ப்ரமாணஶூந்யத்வேந அநிர்வசநீயதைவ ஸ்யாத்। ஏததுக்தம் பவதி – ஸர்வம் ஹி வஸ்துஜாதம் ப்ரதீதிவ்யவஸ்தாப்யம்। ஸர்வா ச ப்ரதீதிஸ்ஸதஸதாகாரா। ஸதஸதாகாராயாஸ்து ப்ரதீதேஸ்ஸதஸத்விலணம் விஷய இத்யப்யுபகம்யமாநே ஸர்வம் ஸர்வப்ரதீதேர்விஷயஸ்ஸ்யாத் – இதி||

(அவித்யாயாம் ப்ரமாணாநுபபத்திப்ரதர்ஶநார்தம் பூர்வபக்ஷோபந்யாஸ:)

அத ஸ்யாத் – வஸ்துஸ்வரூபதிரோதாநகரமாந்தரபாஹ்யரூபவிவிதாத்யாஸோபாதாநம் ஸதஸதிநர்வசநீயம் அவித்யா அஜ்ஞாநாதிபதவாச்யம் வஸ்துயாதாத்ம்யஜ்ஞாநநிவர்த்யம் ஜ்ஞாநப்ராகபாவாதிரேகேண பாவரூபமேவ கிஞ்சித்வஸ்து ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாப்யாம் ப்ரதீயதே। ததுபஹிதப்ரஹ்மோபாதாநஶ்சாவிகாரே ஸ்வப்ரகாஶசிந்மாத்ரவபுஷி தேநைவ திரோஹிதஸ்வரூபே ப்ரத்யகாத்மந்யஹங்காரஜ்ஞாநஜ்ஞேயவிபாகரூபோऽத்யாஸ:। தஸ்யைவாவஸ்தாவிஶேஷேண அத்யாஸரூபே  ஜகதி ஜ்ஞாநபாத்ய-ஸர்பரஜதாதிவஸ்து தத்தஜ்ஜ்ஞாநரூபாத்யாஸோऽபி ஜாயதே। க்ருத்ஸ்நஸ்ய மித்யாரூபஸ்ய ததுபாதாநத்வம் ச மித்யாபூதஸ்யார்தஸ்ய மித்யாபூதமேவ காரணம்  பவிதுமர்ஹாதீதி ஹேதுபலாதவகம்யதே।

(அவித்யாவிஷயே ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்ரமாணதா)

காரணாஜ்ஞாநவிஷயம் ப்ரத்யக்ஷம் தாவத் அஹமஜ்ஞோ மாமந்யம் ச ந ஜாநாமி இத்யபரோக்ஷாவபாஸ:। அயம் து ந ஜ்ஞாநப்ராகபாவவிஷய: ஸ ஹி ஷஷ்டப்ரமாணகோசர:। அயந்து அஹம் ஸுகீதிவதபரோக்ஷ: அபாவஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வாப்யுபகமேऽப்யயமநுபவோ நாத்மஜ்ஞாநாபாவவிஷய:; அநுபவவேலாயாமபி ஜ்ஞாநஸ்ய வித்யமாநத்வாத், அவித்யமாநத்வே ஜ்ஞாநாபாவப்ரதீத்யநுபபத்தேஶ்ச||

ஏததுக்தம் பவதி – அஹமஜ்ஞ இத்யஸ்மிந்நுபவே அஹமித்யாத்மநோऽபாவதர்மிதயா ஜ்ஞாநஸ்ய ச ப்ரதியோகிதயாऽவகதிரஸ்தி வா, ந வா? அஸ்தி சேத்விரோதாதேவ ந ஜ்ஞாநாபாவாநுபவஸம்பவ:। நோ சேத்தர்மிப்ரதியோகிஜ்ஞாநஸவ்யபேக்ஷா ஜ்ஞாநாபாவாநுபவஸ்ஸுதராம் ந ஸம்பவதி। ஜ்ஞாநாபாவஸ்யாநுமேயத்வே அபாவாக்யப்ரமாணவிஷயத்வே சேயமநுபபத்திஸ்ஸமாநா। அஸ்யாஜ்ஞாநஸ்ய பாவரூபத்வே தர்மிப்ரதியோகிஜ்ஞாநஸத்பாவேऽபி விரோதாபாவாதயமநுபவோ பாவரூபாஜ்ஞாநவிஷய ஏவாப்யுபகந்தவ்ய: – இதி।

(பாவரூபாஜ்ஞாநஸ்ய ஸாக்ஷிசைதந்யவிரோதித்வஶங்காபரிஹாரௌ)

நநு ச – பாவரூபமப்யஜ்ஞாநம் வஸ்துயாதாத்ம்யாவபாஸரூபேண ஸாக்ஷிசைதந்யேந விருத்யதே। மைவம் – ஸாக்ஷிசைதந்யம் ந வஸ்துயாதாத்ம்யவிஷயம், அபி து அஜ்ஞாநவிஷயம்; அந்யதா மித்யார்தாவபாஸாநுபபத்தே:। ந ஹ்யஜ்ஞாநவிஷயேண ஜ்ஞாநேநாஜ்ஞாநம் நிவர்த்யத இதி ந விரோத:।

நநு சேதம் பாவரூபமப்யஜ்ஞாநம் விஷயவிஶேஷவ்யாவ்ருத்தமேவ ஸாக்ஷிசைதந்யஸ்ய விஷயோ பவதி। ஸ விஷய: ப்ரமாணாநதீநஸித்திரிதி கதமிவ ஸாக்ஷிசைதந்யேநாஸ்மதர்தவ்யாவ்ருத்தம் அஜ்ஞாநம் விஷயீக்ரியதே ।

நைஷ தோஷ:, ஸர்வமேவ வஸ்துஜாதம் ஜ்ஞாததயா அஜ்ஞாததயா வா ஸாக்ஷிசைதந்யஸ்ய விஷயபூதம்। தத்ர ஜடத்வேந ஜ்ஞாததயா ஸித்யத ஏவ ப்ரமாணவ்யவதாநாபேக்ஷா। அஜடஸ்ய து ப்ரத்யக்வஸ்துநஸ்ஸ்வயம் ஸித்யதோ ந ப்ரமாணவ்யவதாநாபேக்ஷேதி ஸதைவாஜ்ஞாநஸ்ய வ்யாவர்தகத்வேநாவபாஸோ யுஜ்யதே।  தஸ்மாந்ந்யாயோபப்ரும்ஹிதேந ப்ரத்யக்ஷேண பாவரூபமேவாஜ்ஞாநம் ப்ரதீயதே।

(பாவரூபஸ்யாஜ்ஞாநஸ்ய அநுமாநத: ஸித்திஶங்கா)

ததிதம் பாவரூபமஜ்ஞாமநுமாநேநாபி ஸித்த்யதி। விவாதாத்யாஸிதம் ப்ரமாணஜ்ஞாநம் ஸ்வப்ராகபாவவ்யதிரிக்தஸ்வவிஷயாவரண-ஸ்வநிவர்த்யஸ்வதேஶகதவஸ்த்வந்தரபூர்வகம், அப்ரகாஶிதார்தப்ரகாஶகத்வாத், அந்தகாரே ப்ரதமோத்பந்நப்ரதீபப்ரபாவத் இதி।

(தமஸோ த்ரவ்யத்வஸமர்தநம்)

ஆலோகாபாவமாத்ரம் வா ரூபம் தர்ஶநாபாவமாத்ரம் வா தமோ ந த்ரவ்யாந்தரம், தத்கதம் பாவரூபாஜ்ஞாநஸாதநே நிதர்ஶநதயோபந்யஸ்யத இதி சேத்; உச்யதே பஹுலத்வவிரலத்வாத்யவஸ்தாயோகேந ரூபவத்தயா சோபலப்தேர்த்ரவ்யாந்தரமேவ தம இதி நிரவத்யமிதி||

(பாவரூபாஜ்ஞாநநிராஸாரம்ப:, தத்ர நிவர்த்யநிவர்தகவிரோதஶ்ச)

அத்ரோச்யதே – அஹமஜ்ஞோ மாமந்யம் ச ந ஜாநாமி இத்யத்ரோபபத்திஸஹிதேந கேவலேந ச ப்ரத்யக்ஷேண ந பாவரூபமஜ்ஞாநம் ப்ரதீயதே। யஸ்து ஜ்ஞாநப்ராகபாவவிஷயத்வே விரோத உக்த:, ஸ ஹி பாவரூபாஜ்ஞாநேऽபி துல்ய:। விஷயத்வேநாஶ்ரயத்வேந சாஜ்ஞாநஸ்ய வ்யாவர்தகயா ப்ரத்யகர்த: ப்ரதிபந்நோ வா, அப்ரதிபந்நோ வா?। ப்ரதிபந்நஶ்சேத்; தத்ஸ்வரூபஜ்ஞாநநிவர்த்யம் ததஜ்ஞாநம் தஸ்மிந்ப்ரதிபந்நே கதமிவ திஷ்டதி। அப்ரதிபந்நஶ்சேத்வ்யாவர்தகாஶ்ரயவிஷயஜ்ஞாந ஶூந்யமஜ்ஞாநம் கதமநுபூயேத ||

(விஶதாவிஶதவிபாகாத் அவிரோதஶங்கா, தத்பரிஹாரஶ்ச)

அத விஶதஸ்வரூபாவபாஸோऽஜ்ஞாநவிரோதீ, அவிஶதஸ்வரூபம் து ப்ரதீயத இத்யாஶ்ரயவிஷயஜ்ஞாநே ஸத்யபி நாஜ்ஞாநாநுபவவிரோத:- இதி। ஹந்த தர்ஹி ஜ்ஞாநப்ராகபாவோऽபி விஶதஸ்வரூபவிஷய:। ஆஶ்ரயப்ரதியோகிஜ்ஞாநம் து அவிஶதஸ்வரூபவிஷயமிதி ந கஶ்சித்விஶேஷோऽந்யத்ராபிநிவேஶாத் ||

(அஜ்ஞாநஸ்ய பாவரூபத்வேऽபி ஸாபேக்ஷதா)

பாவரூபஸ்ய அஜ்ஞாநஸ்யாபி ஹ்யஜ்ஞாநமிதி ஸித்யத: ப்ராகபாவஸித்தாவிவ ஸாபேக்ஷத்வமஸ்த்யேவ; ததா ஹி அஜ்ஞாநமிதி ஜ்ஞாநாபாவஸ்ததந்யஸ்தத்விரோதீ வா? த்ரயாணாமபி தத்ஸ்வரூபஜ்ஞாநாபேக்ஷாऽவஶ்யாஶ்ரயணீயா। யத்யபி  தமஸ்ஸ்வரூபப்ரதிபத்தௌ ப்ரகாஶாபேக்ஷா ந வித்யதே; ததாऽபி ப்ரகாஶவிரோதீத்யநேநாகாரேண ப்ரதிபத்தௌ ப்ரகாஶப்ரதிபத்த்யபேக்ஷாऽஸ்த்யேவ। பவதபிமதாஜ்ஞாநம் ந கதாசித்ஸ்வரூபேண ஸித்த்யதி அபித்வஜ்ஞாநமித்யேவ । ததா ஸதி ஜ்ஞாநாபாவவத்ததபேக்ஷத்வம் ஸமாநம் ||

(அஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநப்ராகபாவதாஸமர்தநம்)

ஜ்ஞாநப்ராகபாவஸ்து பவதாऽப்யப்யுபகம்யதே। ப்ரதீயதே சேத்யுபயாப்யுபேதோ ஜ்ஞாநப்ராகபாவ ஏவ அஹமஜ்ஞோ மாமந்யம் ச ந ஜாநாமி இத்யநுபூயத இத்யப்யுபகந்தவ்யம் ||

(அஜ்ஞ: இதி ப்ரத்யக்ஷஸ்ய பாவரூபாஜ்ஞாநவிஷயத்வே ப்ரதிகூலதர்க:)

நித்யமுக்தஸ்வப்ரகாஶசைதந்யைகஸ்வரூபஸ்ய ப்ரஹ்மணோऽஜ்ஞாநாநுபவஶ்ச ந ஸம்பவதி, ஸ்வாநுபவஸ்வரூபத்வாத்। ஸ்வாநுபவஸ்வரூபமபி திரோஹிதஸ்வரூபமஜ்ஞாநமநுபவதீதி சேத்; கிமிதம் திரோஹிதஸ்வரூபத்வம்। அப்ரகாஶித- ஸ்வரூபத்வமிதி சேத், ஸ்வாநுபவஸ்வரூபஸ்ய கதமப்ரகாஶித-ஸ்வரூபத்வம்। ஸ்வாநுபவஸ்வரூபஸ்யாபி அந்யதோऽப்ரகாஶிதஸ்வரூபத்வமாபத்யத இதி சேத்; ஏவம் தர்ஹி ப்ரகாஶாக்யதர்மாநப்யுபகமேந ப்ரகாஶஸ்யைவ ஸ்வரூபத்வாதந்யதஸ்ஸ்வரூபநாஶ ஏவ ஸ்யாதிதி பூர்வமேவோக்தம்||

(பாவரூபாஜ்ஞாநவிஷயத்வே தூஷணாந்தரம்)

கிஞ்ச – ப்ரஹ்மஸ்வரூபதிரோதாநஹேதுபூதமேததஜ்ஞாநம் ஸ்வயமநுபூதம் ஸத் ப்ரஹ்ம திரஸ்கரோதி। ப்ரஹ்ம திரஸ்க்ருத்ய ஸ்வயம் ததநுபவிவஷயோ பவதீத்யந்யோந்யாஶ்ரயணம்||

அநுபூதமேவ திரஸ்கரோதீதி சேத், யத்யதிரோஹிதஸ்வரூபமேவ ப்ரஹ்மாஜ்ஞாநமநுபவதி; ததா திரோதாநகல்பநா நிஷ்ப்ரயோஜநா ஸ்யாத்; அஜ்ஞாநஸ்வரூபகல்பநா ச। ப்ரஹ்மணோऽஜ்ஞாநாதர்ஶநவத் அஜ்ஞாநகார்யதயாऽபிமதப்ரபஞ்சதர்ஶநஸ்யாபி ஸம்பவாத்। கிஞ்ச – ப்ரஹ்மணோऽஜ்ஞாநாநுபவ: கிம் ஸ்வதோऽந்யதோ வா? ஸ்வதஶ்சேதஜ்ஞாநாநுபவஸ்ய ஸ்வரூபப்ரயுக்தத்வேந அநிர்மோக்ஷஸ்ஸ்யாத்। அநுபூதிஸ்வரூபஸ்ய ப்ரஹ்மணோऽஜ்ஞாநாநுபவஸ்வரூபத்வேந மித்யாரஜதபாதகஜ்ஞாநேந ரஜதாநுபவஸ்யாபி நிவ்ருத்திவந்நிவர்தக-ஜ்ஞாநேநாஜ்ஞாநாநுபூதிரூபப்ரஹ்மஸ்வரூபநிவ்ருத்திர்வா। அந்யதஶ்சேத், கிம் ததந்யத்? அஜ்ஞாநாந்தரமிதி சேத்; அநவஸ்தா ஸ்யாத்। ப்ரஹ்ம திரஸ்க்ருத்யைவ ஸ்வயமநுபவவிஷயோ பவதீதி சேத்; ததா ஸதீதமஜ்ஞாநம் காசாதிவத் ஸ்வஸத்தயா ப்ரஹ்ம திரஸ்கரோதீதி ஜ்ஞாநபாத்யத்வமஜ்ஞாநஸ்ய ந ஸ்யாத்||

அதேதமஜ்ஞாநம் ஸ்வயமநாதி, ப்ரஹ்மணஸ்ஸ்வஸாக்ஷித்வம் ப்ரஹ்மஸ்வரூபதிரஸ்க்ருதிம் ச யுகபதேவ கரோதி। அதோ நாநவஸ்தாதயோ தோஷா இதி நைதத்; ஸ்வாநுபவஸ்வரூபஸ்ய ப்ரஹ்மணஸ்ஸ்வரூபதிரஸ்க்ருதிமந்தரேண ஸாக்ஷித்வாபாதநாயோகாத்। ஹேத்வந்தரேண திரஸ்க்ருதமிதி சேத், தர்ஹ்யஸ்யாநாதித்வமபாஸ்தம்। அநவஸ்தா ச பூர்வோக்தா। அதிரஸ்க்ருதஸ்வரூபஸ்யைவ ஸாக்ஷித்வாபாதநே ப்ரஹ்மணஸ்ஸ்வாநுபவைகதாநதா ச ந ஸ்யாத்||

(பூர்வோக்தவிஶதாவிஶதாவபாஸதூஷணம்)

அபி ச – அவித்யயா ப்ரஹ்மணி திரோஹிதே தத்ப்ரஹ்ம ந கிஞ்சிதபி ப்ரகாஶதே? உத கிஞ்சித்ப்ரகாஶதே? பூர்வஸ்மிந் கல்பே ப்ரகாஶமாத்ரஸ்வரூபஸ்ய ப்ரஹ்மணோऽப்ரகாஶே துச்சதாபத்திரஸக்ருதுக்தா। உத்தரஸ்மிந்கல்பே ஸச்சிதாநந்தைகரஸே ப்ரஹ்மணி கோऽயமம்ஶஸ்திரஸ்க்ரியதே; கோ வா ப்ரகாஶதே? நிரம்ஶே நிர்விஶேஷே ப்ரகாஶமாத்ரே வஸ்துந்யாகாரத்வயாஸம்பவேந திரஸ்கார: ப்ரகாஶஶ்ச யுகபந்ந ஸம்கச்சேதே।    அத ஸச்சிதாநந்தைகரஸம் ப்ரஹ்ம அவித்யயா திரோஹிதஸ்வரூபமவிஶதமிவ லக்ஷ்யத இதி ப்ரகாஶமாத்ரஸ்வரூபஸ்ய விஶததாऽவிஶததா வா கிம்ரூபா। ஏததுக்தம் பவதி – யஸ்ஸாம்ஶஸ்ஸவிஶேஷ: ப்ரகாஶவிஷய:; தஸ்ய ஸகலாவபாஸோ விஶதாவபாஸ:, கதிபயவிஶேஷ ரஹிதாவபாஸஶ்சாவிஶதாவபாஸ:। தத்ர ய ஆகாரோऽப்ரதிபந்நஸ்தஸ்மிந்நம்ஶே ப்ரகாஶாபாவாதேவ ப்ரகாஶாவைஶத்யம் ந வித்யதே। யச்சாம்ஶ: ப்ரதிபந்நஸ்தஸ்மிந்நம்ஶே  தத்விஷயப்ரகாஶோ விஶத ஏவ। அதஸ்ஸர்வத்ர ப்ரகாஶாம்ஶே அவைஶத்யம் ந ஸம்பவதி। விஷயேऽபி ஸ்வரூபே ப்ரதீயமாநே தத்கதகதிபயவிஶேஷாப்ரதீதிரேவாவைஶத்யம்। தஸ்மாதவிஷயே நிர்விஶேஷே ப்ரகாஶமாத்ரே ப்ரஹ்மணி ஸ்வரூபே ப்ரகாஶமாநே தத்கதகதிபயவிஶேஷாப்ரதீதிரூபாவைஶத்யம் நாமாஜ்ஞாநகார்யம் ந ஸம்பவதி।

(விஶதாவிஶதாவபாஸஸ்யைவ முகாந்தரேண தூஷணம்)

அபி ச – இதமவித்யாகார்யமவைஶத்யம் தத்த்வஜ்ஞாநோதயாந்நிவர்ததே ந வா? அநிவ்ருத்தாவபவர்காபாவ:। நிவ்ருத்தௌ ச வஸ்து கிம் ரூபமிதி விவேசநீயம்। விஶதஸ்வரூபமிதி சேத்;  தத்விஶதஸ்வரூபம் ப்ராகஸ்தி; ந வா? அஸ்தி சேதவித்யாகார்யமவைஶத்யம் தந்நிவ்ருத்திஶ்ச ந ஸ்யாதாம்। நோ சேந்மோக்ஷஸ்ய கார்யதயா அநித்யதா ஸ்யாத்||

(தூஷணாந்தராணி)

அஸ்யாஜ்ஞாநஸ்யாஶ்ரயாநிரூபணாதேவாஸம்பவ: பூர்வமேவோக்த:। அபி ச – அபரமார்ததோஷமூலப்ரமவாதிநா நிரதிஷ்டாநப்ரமாஸம்பவோऽபி துருபபாத:; ப்ரமஹேதுபூததோஷாஶ்ரயத்வவததிஷ்டாநாபாரமார்த்யேऽபி ப்ரமோபபத்தே:। ததஶ்ச ஸர்வஶூந்யத்வமேவ ஸ்யாத்||

(உக்தாஜ்ஞாநே அநுமாநப்ரமாணதூஷணம்)

யதுக்தமநுமாநேநாபி பாவரூபமஜ்ஞாநம் ஸித்யதீதி; ததயுக்தம்; அநுமாநாஸம்பவாத்। நநூக்தமநுமாநம்। ஸத்யமுக்தம்। துருக்தம் து தத்; அஜ்ஞாநேऽப்யநபிமதாஜ்ஞாநாந்தரஸாதநேந விருத்தத்வாத்தேதோ:। தத்ராஜ்ஞாநாந்தராஸாதநே ஹேதோரநைகாந்த்யம்। ஸாதநே ச ததஜ்ஞாநமஜ்ஞாநஸாக்ஷித்வம் நிவாரயதி। ததஶ்சாஜ்ஞாநகல்பநா நிஷ்பலா ஸ்யாத்  ||

(அநுமாநே தூஷணாந்தரம்)

த்ருஷ்டாந்தஶ்ச ஸாதநவிகல:; தீபப்ரபாயா அப்ரகாஶிதார்தப்ரகாஶகத்வாபாவாத்। ஸர்வத்ர ஜ்ஞாநஸ்யைவ ஹி ப்ரகாஶகத்வம்। ஸத்யபி தீபே ஜ்ஞாநேந விநா விஷயப்ரகாஶாபாவாத்। இந்த்ரியாணாமபி ஜ்ஞாநோத்பத்திஹேதுத்வமேவ; ந ப்ரகாஶகத்வம்। ப்ரதீபப்ரபாயாஸ்து சக்ஷுரிந்த்ரியஸ்ய ஜ்ஞாநமுத்பாதயதோ விரோதிதமோநிரஸநத்வாரேண உபகாரகத்வமாத்ரமேவ। ப்ரகாஶகஜ்ஞாநோத்பத்தௌ வ்யாப்ரியமாணசக்ஷுரிந்த்ரியோபகாரகஹேதுத்வமபேக்ஷ்ய தீபஸ்ய ப்ரகாஶகத்வவ்யவஹார:। நாஸ்மாபிர்ஜ்ஞாநதுல்ய-ப்ரகாஶகத்வாப்யுபகமேந தீபப்ரபா நிதர்ஶிதா। அபி து ஜ்ஞாநஸ்யைவ ஸ்வவிஷயாவரணநிரஸநபூர்வக-ப்ரகாஶகத்வமங்கீக்ருத்யேதி சேந்ந, ந ஹி விரோதிநிரஸநமாத்ரம் ப்ரகாஶகத்வம்; அபி த்வர்தபரிச்சேத:। வ்யவஹாரயோக்யதாபாதாநமிதி யாவத்। தத்து ஜ்ஞாநஸ்யைவ। யத்யுபகாரகாணாமபி அப்ரகாஶிதார்தப்ரகாஶகத்வமங்கீக்ருதம், தர்ஹீந்த்ரியாணாமுபகாரகதமத்வேநாப்ரகாஶிதார்த-ப்ரகாஶகத்வம் அங்கீகரணீயம்। ததா ஸதி தேஷாம் ஸ்வநிவர்த்ய-??வஸ்த்வந்தரபூர்வகத்வாபாவாத்தேதோ: அநைகாந்த்யமித்யலமநேந||

(பாவரூபாஜ்ஞாநாநுமாநஸ்ய ப்ரதிகூலதர்கபராஹதி:)

ப்ரதிப்ரயோகாஶ்ச – 1. விவாதாத்யாஸிமஜ்ஞாநம் ந ஜ்ஞாநமாத்ரப்ரஹ்மாஶ்ரயம்; அஜ்ஞாநத்வாத்; ஶுக்திகாத்யஜ்ஞாநவத்। ஜ்ஞாத்ராஶ்ரயம் ஹி தத்। 2. விவாதாத்யாஸிதமஜ்ஞாநம் ந ஜ்ஞாநமாத்ரப்ரஹ்மாவரணம்; அஜ்ஞாநத்வாத், ஶுக்திகாத்யஜ்ஞாநவத்। விஷயாவரணம் ஹி தத்। 3. விவாதாத்யாஸிதமஜ்ஞாநம் ந ஜ்ஞாநநிவர்த்யம்; ஜ்ஞாநவிஷயாநாவரணத்வாத்; யத் ஜ்ஞாநநிவர்த்யமஜ்ஞாநம் தத் ஜ்ஞாநவிஷயாவரணம்। யதா ஶுக்திகாத்யஜ்ஞாநம்। 4. ப்ரஹ்ம நாஜ்ஞாநாஸ்பதம், ஜ்ஞாத்ருத்வவிரஹாத்; கடாதிவத்। 5. ப்ரஹ்ம நாஜ்ஞாநாவரணம்; ஜ்ஞாநாவிஷயத்வாத்। யதஜ்ஞாநாவரணம் தஜ்ஜ்ஞாநவிஷயபூதம்; யதா ஶுக்திகாதி। 6. ப்ரஹ்ம ந ஜ்ஞாநநிவர்த்யாஜ்ஞாநம்; ஜ்ஞாநாவிஷயத்வாத்। யத் ஜ்ஞாநநிர்த்யாஜ்ஞாநம், தஜ்ஜ்ஞாநவிஷயபூதம்; யதா ஶுக்திகாதி। 7. விவாதாத்யாஸிதம் ப்ரமாணஜ்ஞாநம் ஸ்வப்ராகபாவாதிரக்தாஜ்ஞாநபூர்வகம் ந பவதி, ப்ரமாணஜ்ஞாநத்வாத், பவதபிமதாஜ்ஞாநஸாதநப்ரமாணஜ்ஞாநவத் । 8. ஜ்ஞாநம் ந வஸ்துநோ விநாஶகம், ஶக்திவிஶேஷோபப்ரும்ஹணவிரஹே ஸதி ஜ்ஞாநத்வாத்। யத்வஸ்துநோ விநாஶகம் தச்சக்திவிஶேஷோபப்ரும்ஹிதம் ஜ்ஞாநமஜ்ஞாநம் ச த்ருஷ்டம்; யதேஶ்வரயோகிப்ரப்ருதிஜ்ஞாநம்; யதா ச முத்கராதி। 9. பாவரூபமஜ்ஞாநம் ந ஜ்ஞாநவிநாஶ்யம்; பாவரூபத்வாத், கடாதிவதிதி।

(அந்திமே ப்ரதிகூலதர்கே வ்யாப்திபங்கஶங்காபரிஹாரௌ)

அதோச்யேத – பாதகஜ்ஞாநேந பூர்வஜ்ஞாநோத்பந்நாநாம் பயாதீநாம் விநாஶோ த்ருஶ்யதே – இதி। நைவம் – ந ஹி ஜ்ஞாநேந தேஷாம் விநாஶ:; க்ஷணிகத்வேந தேஷாம் ஸ்வயமேவ விநாஶாத்; காரணநிவ்ருத்த்யா ச பஶ்சாதநுத்பத்தே:। க்ஷணிகத்வம் ச தேஷாம் ஜ்ஞாநவதுத்பத்திகாரணஸந்நிதாந ஏவோபலப்தே:; அந்யதாऽநுபலப்தேஶ்சாவகம்யதே। அக்ஷணிகத்வே ச பயாதீநாம் பயாதிஹேதுபூதஜ்ஞாநஸந்ததாவவிஶேஷேண ஸர்வேஷாம் ஜ்ஞாநாநாம் பயாத்யுத்பத்திஹேதுத்வேநாநேகபயோபலப்திப்ரஸங்காச்ச||

(அவித்யாநுமாநப்ரயோகதூஷணம்)

ஸ்வப்ராகபாவவ்யதிரிக்தவஸ்த்வந்தரபூர்வகமிதி வ்யர்தவிஶேஷணோபாதாநேந ப்ரயோககுஶலதா சாऽவிஷ்க்ருதா। அதோऽநுமாநேநாபி ந பாவரூபாஜ்ஞாநஸித்தி:।

(அவித்யாயாம் ப்ரமாணாந்தரஸ்யாப்யபாவ:)

ஶ்ருதிததர்தாபத்திப்யாமஜ்ஞாநாஸித்திரநந்தரமேவ வக்ஷ்யதே। மித்யார்தஸ்ய ஹி மித்யைவோபாதாநம்  பவிதுமர்ஹாதீத்யேததபி ந விலக்ஷணத்வாத் (ப்ர.ஸூ.௨.௧.௪) இத்யதிகரணந்யாயேந பரிஹ்ரியதே। அதோऽநிர்வசநீயாஜ்ஞாநவிஷயா ந காசிதபி ப்ரதீதிரஸ்தி।

(க்யாதிவிசாராரம்ப:)

ப்ரதீதிப்ராந்திபாதைரபி ந ததாऽப்யுபகமநீயம்। ப்ரதீயமாநமேவ ஹி ப்ரதீதிப்ராந்திபாதவிஷய:। ஆபி: ப்ரதீதிபி: ப்ரதீத்யந்தரேண சாநுபலப்தமாஸாம் விஷய இதி ந யுஜ்யதே கல்பயிதும்||

(அநிர்வசநீயக்யாதி:)

ஶுக்த்யாதிஷு ரஜதாதிப்ரதீதே:, ப்ரதீதிகாலேऽபி தந்நாஸ்தீதி பாதேந சாந்யஸ்யாந்யதாபாநாயோகாச்ச ஸதஸதநிர்வசநீயமபூர்வமேவேதம் ரஜதம் தோஷவஶாத் ப்ரதீயத இதி கல்பநீயமிதி சேத்;

(அந்யதாக்யாதேரபரிஹார்யதா)

ந; தத்கல்பநாயாமப்யந்யஸ்யாந்யதாபாநஸ்யாவர்ஜநீயத்வாத்; அந்யதாபாநாப்யுபகமாதேவ க்யாதிப்ரவ்ருத்திபாத-ப்ரமத்வாநாமுபபத்தே: அத்யந்தாபரித்ருஷ்டாகாரணகவஸ்துகல்பநாயோகாத் । கல்ப்யமாநம் ஹீதமநிர்வசநீயம், ந தாவதநிர்வசநீயமிதி ப்ரதீயதே; அபி து பரமார்தரஜதமித்யேவ। அநிர்வசநீயமித்யேவ ப்ரதீதம் சேத்; ப்ராந்திபாதயோ: ப்ரவ்ருத்தேரப்யஸம்பவ:। அதோऽந்யஸ்யாந்யதாபாநவிரஹே ப்ரதீதிப்ரவ்ருத்திபாதப்ரமத்வாநாமநுபபத்தே: தஸ்யாபரிஹார்யத்வாச்ச; ஶுக்த்யாதிரேவ ரஜதாத்யாகாரேணாவபாஸத இதி பவதாப்யுபகந்தவ்யம்। க்யாத்யந்தரவாதிநாம் ச ஸுதூரமபி கத்வாऽந்யதாவபாஸோऽவஶ்யாஶ்ரயணீய: -அஸத்க்யாதிபக்ஷே ஸதாத்மநா; ஆத்மக்யாதிபக்ஷேऽர்தாத்மநா; அக்யாதிபக்ஷேऽபி அந்யவிஶேஷணமந்யவிஶேஷணத்வேந; ஜ்ஞாநத்வயமேகத்வேந ச; விஷயாஸத்பாவபக்ஷேऽபி வித்யமாநத்வேந||

(அநிர்வசநீயோத்பத்தே: அகாரணகதா)

கிஞ்ச – அநிர்வசநீயமபூர்வரஜதமத்ர ஜாதமிதி வததா தஸ்ய ஜந்மகாரணம் வக்தவ்யம்; ந தாவத்தத்ப்ரதீதி: தஸ்யாஸ்தத்விஷயத்வேந ததுத்பத்தே: ப்ராகாத்மலாபாயோகாத்। நிர்விஷயா ஜாதா ததுத்பாத்ய ததேவ விஷயீகரோதீதி மஹதாமிதமுபபாதநம்। அதேந்த்ரியாதிகதோ தோஷ:, தந்ந; தஸ்ய புருஷாஶ்ரயத்வேநார்தகத-கார்யஸ்யோத்பாதகத்வாயோகாத்। நாபீந்த்ரியாணி, தேஷாம் ஜ்ஞாநகாரணத்வாத்। நாபி துஷ்டாநீந்த்ரியாணி, தேஷாமபி ஸ்வகார்யபூதே ஜ்ஞாந ஏவ ஹி விஶேஷகரத்வம் அநாதிமித்யாஜ்ஞாநோபாதாநத்வம் து பூர்வமேவ நிரஸ்தம்||

(அநிர்வசநீயஸ்ய புத்திஶப்தாந்வயநியமாநுபபத்தி:)

கிஞ்ச – அபூர்வமநிர்வசநீயமிதம் வஸ்துஜாதம் ரஜதாதிபுத்திஶப்தாப்யாம் கதமிவ விஷயீக்ரியதே, ந கடாதிபுத்திஶப்தாப்யாம்। ரஜதாதிஸாத்ருஶ்யாதிதி சேத்; தர்ஹி தத்ஸத்ருஶமித்யேவ ப்ரதீதிஶப்தௌ ஸ்யாதாம்। ரஜதாதிஜாதியோகாதிதி சேத்;   ஸா கிம் பரமார்தபூதா; அபரமார்தபூதா வா; ந தாவத்பரமார்தபூதா, தஸ்யா அபரமார்தாந்வயாயோகாத்। நாப்யபரமார்தபூதா, பரமார்தாந்வயாயோகாத்। அபரமார்தே பரமார்தபுத்திஶப்தயோ: நிர்வாஹகத்வாயோகாச்சேத்யலமபரிணதகுதர்கநிரஸநேந||

(ஸர்வத்ராபாதிதா யதார்தக்யாதி:)

அதவா

யதார்தம் ஸர்வவிஜ்ஞாநமிதி வேதவிதாம் மதம் ।ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்யஸ்ஸர்வஸ்ய ஸர்வாத்மத்வப்ரதீதித:||

பஹுஸ்யாம் (சா.௬.௨.௩) இதிஸங்கல்பபூர்வஸ்ருஷ்ட்யாத்யுபக்ரமே।

தாஸாம் த்ரிவ்ருதமேகைகாம் (சாம்.௬.௩.௩) இதி ஶ்ருத்யைவ சோதிதம்||

த்ரிவ்ருத்கரணமேவம் ஹி ப்ரத்யக்ஷேணோபலப்யதே । யதக்நேரோஹிதம் ரூபம் தேஜஸஸ்ததபாமபி||

ஶுக்லம் க்ருஷ்ணம் ப்ருதிவ்யாஶ்சேத்யக்நாவேவ த்ரிரூபதா।

ஶ்ருத்யைவ தர்ஶிதா தஸ்மாத்ஸர்வே ஸர்வத்ர ஸங்கதா:||

புராணே சைவமேவோக்தம் வைஷ்ணவே ஸ்ருஷ்ட்யுபக்ரமே||

நாநாவீர்யா: ப்ருதக்பூதாஸ்ததஸ்தே ஸம்ஹதிம் விநா।

நாஶக்நுவந் ப்ரஜாஸ்ஸ்ரஷ்டுமஸமாகம்ய க்ருத்ஸ்நஶ:||

ஸமேத்யாந்யோந்யஸம்யோகம் பரஸ்பரஸமாஶ்ரயா:।

மஹதாத்யா விஶேஷாந்தா ஹ்யண்டமித்யாதிநா தத:|| (வி.பு.௧.௨.௫௨,௫௩,௫௪)

ஸூத்ரகாரோऽபி பூதாநாம் த்ரிரூபத்வம் ததாऽவதத்।

த்ரயாத்மகத்வாத்து பூயஸ்த்வாத் (ப்ர.ஸூ.௩.௧.௨) இதி தேநாபிதாபிதா||

ஸோமாபாவே ச பூதீகக்ரஹணம் ஶ்ருதிசோதிதம் ।

ஸோமாவயவஸத்பாவாதிதி ந்யாயவிதோ விது:||

வ்ரீஹ்யபாவே ச நீவாரக்ரஹணம் வ்ரீஹிபாவத:।

ததேவ ஸத்ருஶம் தஸ்ய யத்தத்த்ரவ்யைகதேஶபாக் ||

ஶுக்த்யாதௌ ரஜதாதேஶ்ச பாவ: ஶ்ருத்யைவ போதித:।

ரூப்யஶுக்த்யாதிநிர்தேஶபேதோ பூயஸ்த்வஹேதுக:||

ரூப்யாதிஸத்ருஶஶ்சாயம் ஶுக்த்யாதிருபலப்யதே।

அதஸ்தஸ்யாத்ர ஸத்பாவ: ப்ரதீதேரபி நிஶ்சித:||

கதாசிச்சக்ஷுராதேஸ்து தோஷாச்சுக்த்யம்ஶவர்ஜித:।

ரஜதாம்ஶோ க்ருஹீதோऽதோ ரஜதார்தீ ப்ரவர்ததே|| தோஷஹாநௌ து ஶுக்த்யம்ஶே க்ருஹீதே தந்நிவர்ததே।

அதோ யதார்தம் ரூப்யாதிவிஜ்ஞாநம் ஶுக்திகாதிஷு|| பாத்யபாதகபாவோऽபி பூயஸ்த்வேநோபபத்யதே।

ஶுக்திபூயஸ்த்வவைகல்யஸாகல்யக்ரஹரூபத:||

நாதோ மித்யார்தஸத்யார்தவிஷயத்வநிபந்தந:। ஏவம் ஸர்வஸ்ய ஸர்வத்வே வ்யவஹாரவ்யவஸ்திதி:||

(ஸ்வாப்நார்தஸத்யதாஸமர்தநம்)

ஸ்வப்நே ச ப்ராணிநாம் புண்யபாபாநுகுணம் பகவதைவ தத்தத்புருஷமாத்ராநுபாவ்யா: தத்தத்காலாவஸாநா: ததாபூதாஶ்சார்தாஸ்ஸ்ருஜ்யந்தே। ததா ஹி ஶ்ருதி: ஸ்வப்நவிஷயா ந தத்ர ரதா ந ரதயோகா ந பந்தாநோ  பவந்தி। அத ரதாந் ரதயோகாந்பதஸ்ஸ்ருஜதே। ந தத்ராऽநந்தா முத: ப்ரமுதோ  பவந்தி। அதாநந்தாந்முத: ப்ரமுதஸ்ஸ்ருஜதே। ந தத்ர வேஶாந்தா: புஷ்கரிண்யஸ்ஸ்ரவந்த்யோ  பவந்தி। அத வேஶாந்தாந்புஷ்கரிண்ய: ஸ்ரவந்த்யஸ்ஸ்ருஜதே। ஸ ஹி கர்தா (ப்ரு.௬.௩.௧௦) இதி ।  யத்யபி  ஸகலேதரபுருஷாநுபாவ்யதயா ததாநீம் ந  பவந்தி। ததாऽபி தத்தத்புருஷமாத்ராநுபாவ்யதயா ததாவிதாநர்தாநீஶ்வரஸ்ஸ்ருஜதி। ஸ ஹி கர்தா। தஸ்ய ஸத்யஸங்கல்பஸ்யாऽஶ்சர்ய-ஶக்தேஸ்ததாவிதம் கர்த்ருத்வம் ஸம்பவதீத்யர்த:। ய ஏஷு ஸுப்தேஷு ஜாகர்தி காமம் காமம் புருஷோ நிர்மிமாண:। ததேவ ஶுக்ரம் தத்ப்ரஹ்ம ததேவாம்ருதமுச்யதே। தஸ்மிம்ல்லோகாஶ்ஶ்ரிதாஸ்ஸர்வே தது நாத்யேதி கஶ்சந (கட.௨.௫.௮) இதி ச। ஸூத்ரகாரோऽபி ஸந்த்யே ஸ்ருஷ்டிராஹ ஹி (ப்ர.ஸூ.௩.௨.௧) நிர்மாதாரம் சைகே புத்ராதயஶ்ச (ப்ர.ஸூ.௩.௨.௨) இதி ஸூத்ரத்வயேந ஸ்வாப்நேஷ்வர்தேஷு ஜீவஸ்ய ஸ்ரஷ்ட்ருத்வமாஶங்க்ய மாயாமாத்ரம் து கார்த்ஸ்ந்யேநாநபிவ்யக்தஸ்வரூபத்வாத் (ப்ர.ஸூ.௩.௨.௩) இத்யாதிநா – ந ஜீவஸ்ய ஸங்கல்பமாத்ரேண ஸ்ரஷ்ட்ருத்வமுபபத்யதே। ஜீவஸ்ய ஸ்வாபாவிகஸத்யஸங்கல்பத்வாதே: க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஸம்ஸாரதஶாயாமநபிவ்யக்த-ஸ்வரூபத்வாத், ஈஶ்வரஸ்யைவ தத்தத்புருஷமாத்ராநுபாவ்யதயா ஆஶ்சர்யபூதா ஸ்ருஷ்டிரியம்। தஸ்மிம்ல்லோகா: ஶ்ரிதாஸ்ஸர்வே தது நாத்யேதி கஶ்சந இதி பரமாத்மைவ தத்ர ஸ்ரஷ்டேத்யவகம்யத இதி பரிஹரதி ||

(ஸ்வாப்நார்தஸத்யத்வாநுபபத்திஶங்காபரிஹார:)

அபவரகாதிஷு ஶயாநஸ்ய ஸ்வப்நத்ருஶ: ஸ்வதேஹேநைவ தேஶாந்தரகமநராஜ்யாபிஷேக-ஶிரஶ்சேதாதயஶ்ச புண்யபாபபலபூதா: ஶயாநதேஹஸரூபஸம்ஸ்தாநதேஹாந்தரஸ்ருஷ்ட்யோபபத்யந்தே||

(ப்ரமவிஶேஷேஷு யாதார்த்யோபபாதநம்)

பீதஶங்காதௌ து நயநவர்திபித்தத்ரவ்யஸம்பிந்நா நாயநரஶ்மயஶ்ஶங்காதிபிஸ்ஸம்யுஜ்யந்தே। தத்ர பித்தகதபீதிமாபிபூதஶ்ஶங்ககதஶுக்லிமா ந க்ருஹ்யதே। அதஸ்ஸுவர்ணாநுலிப்தஶங்கவத் பீதஶ்ஶங்க இதி ப்ரதீயதே। பித்தத்ரவ்யம் தத்கதபீதிமா சாதிஸௌக்ஷ்ம்யாத்பார்ஶ்வஸ்தைர்ந க்ருஹ்யதே। பித்தோபஹதேந து ஸ்வநயநநிஷ்க்ராந்ததயாऽதி-ஸாமீப்யாத் ஸூக்ஷ்மமபி க்ருஹ்யதே। தத்க்ரஹணஜநிதஸம்ஸ்காரஸசிவநாயநரஶ்மிபி: தூரஸ்தமபி க்ருஹ்யதே||

ஜபாகுஸுமஸமீபவர்திஸ்படிகமணிரபி தத்ப்ரபாபிபூததயா ரக்த இதி க்ருஹ்யதே। ஜபாகுஸுமப்ரபா விததாபி ஸ்வச்சத்ரவ்யஸம்யுக்ததயா ஸ்புடதரமுபலப்யத இத்யுபலப்திவ்யவஸ்தாப்யமிதம்।

மரீசிகாஜலஜ்ஞாநேऽபி தேஜ: ப்ருதிவ்யோரப்யம்புநோ வித்யமாநத்வாதிந்த்ரியதோஷேண தேஜ: ப்ருதிவ்யோரக்ரஹணாதத்ருஷ்டவஶாச்சாம்புநோ க்ரஹணாத்யதார்தத்வம்।

அலாதசக்ரேऽப்யலாதஸ்ய த்ருததரகமநேந ஸர்வதேஶஸம்யோகாதந்தராலாக்ரஹணாத்ததா ப்ரதீதிருபபத்யதே। சக்ரப்ரதீதாவபி  அந்தராலாக்ரஹணபூர்வக-தத்தத்தேஶஸம்யுக்ததத்தத்வஸ்துக்ரஹணமேவ। க்வசிதந்தராலாபாவாத் அந்தராலாக்ரஹணம், க்வசிச்சைக்ர்யாதக்ரஹணமிதி விஶேஷ:। அதஸ்ததபி யதார்தம்।

தர்பணாதிஷு நிஜமுகாதிப்ரதீதிரபி யதார்தா। தர்பணாதிப்ரதிஹதகதயோ ஹி நாயநரஶ்மயோ தர்பணாதிதேஶக்ரஹணபூர்வகம் நிஜமுகாதி க்ருஹ்ணந்தி। தத்ராபி அதிஶைக்ர்யாதந்தராலாக்ரஹணாத்ததா ப்ரதீதி:||

திங்மோஹேऽபி திகந்தரஸ்யாஸ்யாம் திஶி வித்யமாநத்வாதத்ருஷ்டவஶேநைதத்திகம்ஶவியுக்தோ திகந்தராம்ஶோ க்ருஹ்யதே। அதோ திகந்தரப்ரதீதிர்யதார்தைவ।

த்விசந்த்ரஜ்ஞாநாதாவபி அங்குல்யவஷ்டம்பதிமிராதிபிர்நாயந-தேஜோகதிபேதேந ஸாமக்ரீபேதாத்ஸாமக்ரீ-த்வயமந்யோந்யநிரபேக்ஷம் சந்த்ரக்ரஹணத்வயஹேதுர்பவதி। தத்ரைகா ஸாமக்ரீ ஸ்வதேஶவிஶிஷ்டம் சந்த்ரம் க்ருஹ்ணாதி। த்விதீயா து கிஞ்சித்வக்ரகதிஶ்சந்த்ரஸமீபதேஶக்ரஹணபூர்வகம் சந்த்ரம் ஸ்வதேஶவியுக்தம் க்ருஹ்ணாதி। அதஸ்ஸாமக்ரீத்வயேந யுகபத்தேஶத்வயவிஶிஷ்டசந்த்ரக்ரஹணே க்ரஹணபேதேந க்ராஹ்யாகாரபேதாதேகத்வக்ரஹணாபாவாச்ச த்வௌ சந்த்ராவிதி பவதி ப்ரதீதிவிஶேஷ:। தேஶாந்தரஸ்ய  தத்விஶேஷணத்வம் தேஶாந்தரஸ்ய, அக்ருஹீதஸ்வதேஶசந்த்ரஸ்ய ச நிரந்தரக்ரஹணேந பவதி। தத்ர ஸாமக்ரீத்வித்வம் பாரமார்திகம்। தேந தேஶத்வயவிஶிஷ்டசந்த்ரக்ரஹணத்வயம் ச பாரமார்திகம்।

க்ரஹணத்வித்வேந சந்த்ரஸ்யைவ க்ராஹ்யாகாரத்வித்வம் ச பாரமார்திகம்। தத்ர விஶேஷணத்வயவிஶிஷ்ட-சந்த்ரக்ரஹணத்வயஸ்யைக ஏவ சந்த்ரோ க்ராஹ்ய இதி க்ரஹணே ப்ரத்யபிஜ்ஞாநவத் கேவலசக்ஷுஷ: ஸாமர்த்யாபாவாச்சாக்ஷுஷஜ்ஞாநம் ததைவாவதிஷ்டதே। த்வயோஶ்சக்ஷுஷோரேக-ஸாமக்ர்யந்தர்பாவேऽபி திமிராதிதோஷபிந்நம் சாக்ஷுஷம் தேஜஸ்ஸாமக்ரீத்வயம் பவதீதி கார்யகல்ப்யம்। அபகதே து தோஷே ஸ்வதேஶவிஶிஷ்டஸ்ய சந்த்ரஸ்யைகக்ரஹணவேத்யத்வாதேகஶ்சந்த்ர இதி பவதி ப்ரத்யய:। தோஷக்ருதம் து ஸாமக்ரீத்வித்வம் தத்க்ருதம் க்ரஹணத்வித்வம் தத்க்ருதம் க்ராஹ்யாகாரத்வித்வம் சேதி நிரவத்யம்।

அதஸ்ஸர்வம் விஜ்ஞாநஜாதம் யதார்தமிதி ஸித்தம்। க்யாத்யந்தராணாம் தூஷணாநி தைஸ்தைர்வாதிபிரேவ ப்ரபஞ்சிதாநீதி ந தத்ர யத்ந: க்ரியதே।

அதவா கிமநேந பஹுநோபபாதாநப்ரகாரேண।

ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாகமாக்யம் ப்ரமாணஜாதமாகமகம்யம் ச நிரஸ்திநிகிலதோஷகந்தம் அநவதிகாதிஶய-அஸம்க்யேயகல்யாணகுணகணம் ஸர்வஜ்ஞம், ஸத்யஸங்கல்பம் பரம் ப்ரஹ்மாப்யுபகச்சதாம் கிம் ந ஸேத்ஸ்யதி। கிம் நோபபத்யதே।

பகவதா ஹி பரேண ப்ரஹ்மணா க்ஷேத்ரஜ்ஞபுண்யபாபாநுகுணம் தத்போக்யத்வாயாகிலம் ஜகத்ஸ்ருஜதா ஸுகது:கோபேக்ஷாபலாநுபவாநுபாவ்யா: பதார்தாஸ்ஸர்வஸாதாரணாநுபவவிஷயா:, கேசந தத்தத்புருஷமாத்ராநுபவ-விஷயா: தத்தத்காலாவஸாநாஸ்ததாததாऽநுபாவ்யாஸ்ஸ்ருஜ்யந்தே। தத்ர பாத்யபாதகபாவ: ஸர்வாநுபவவிஷயதயா தத்ரஹிததயா சோபபத்யத இதி ஸர்வம் ஸமஞ்ஜஸம்||

(ஶ்ருத்யாதிபி: ந அநிர்வசநீயாஜ்ஞாநஸித்தி:)

யத்புநஸ்ஸதஸதிநர்வசநீயமஜ்ஞாநம் ஶ்ருதிஸித்தமிதி; ததஸத் அந்ருதேந ஹி ப்ரத்யூடா: (சா.௮ப்ர.௩.க.௨) இத்யாதிஷ்வந்ருதஶப்தஸ்யாநிர்வசநீயாநபிதாயித்வாத்। ருதேதரவிஷயோ ஹ்யந்ருதஶப்த:। ருதமிதி கர்மவாசி। ருதம் பிபந்தௌ (கட.௧.௩.௧) இதி வசநாத்। ருதம் – கர்மபலாபிஸம்திரஹிதம் பரமபுருஷாராதநவேஷம் தத்ப்ராப்திபலம்। அத்ர தத்வ்யதிரிக்தம் ஸாம்ஸாரிகபலம் கர்ம அந்ருதம் ப்ரஹ்மப்ராப்திவிரோதி ஏதம் ப்ரஹ்மலோகம் ந விந்தந்தி அந்ருதேந ஹி ப்ரத்யூடா: (சா.௮.௩.௧) இதி வசநாத்||

நாஸதாஸீந்நோ ஸதாஸீத் (யஜு.௨.அஷ்டக.௮.ப்ர.௯.அநு) இத்யத்ராபி ஸதஸச்சப்தௌ  சிதசித்வ்யஷ்டிவிஷயௌ। உத்பத்திவேலாயாம் ஸத்த்யச்சப்தாபிஹிதயோஶ்சிதசித்வ்யஷ்டிபூதயோர்வஸ்துநோரப்யயகாலே அசித்ஸமஷ்டிபூதே தமஶ்ஶப்தாபிதேயே வஸ்துநி ப்ரலயப்ரதிபாதநபரத்வாதஸ்ய வாக்யஸ்ய। நாத்ர கஸ்யசித்ஸதஸதநர்வசநீயதோச்யதே; ஸதஸதோ: காலவிஶேஷே அஸத்பாவமாத்ரவசநாத்। அத்ர தமஶ்ஶப்தாபிஹிதஸ்யாசித்ஸமஷ்டித்வம் ஶ்ருத்யந்தராதவகம்யதே – அவ்யக்தமக்ஷரே லீயதே। அக்ஷரம் தமஸி லீயதே (ஸுபால.௨) இதி ||

(தமஶ்ஶப்தஸ்ய ஶ்ருதிகதஸ்ய அநிர்வசநீயாஜ்ஞாநபரத்வஶங்காபரிஹாரௌ)

ஸத்யம் தமஶ்ஶப்தேநாசித்ஸமஷ்டிரூபாயா: ப்ரக்ருதேஸ்ஸூக்ஷ்மாவஸ்தோச்யதே। தஸ்யாஸ்து மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்யாத் (ஶ்வேதாஶ்வதர.௪.௧௦) இதி மாயாஶப்தேநாபிதாநாதநிர்வசநீயத்வமிதி சேத்; நைததேவம் – மாயாஶப்தஸ்யாநிர்வசநீயவாசித்வம் ந த்ருஷ்டமிதி। மாயாஶப்தஸ்ய மித்யாபர்யாயத்வேநாநிர்வசநீய-வாசித்வமிதி சேத்; ததபி நாஸ்தி । ந ஹி ஸர்வத்ர மாயாஶப்தோ மித்யாவிஷய:; ஆஸுரராக்ஷஸாஸ்த்ராதிஷு ஸத்யேஷ்வேவ மாயாஶப்தப்ரயோகாத்। யதோக்தம் –

தேந மாயாஸஹஸ்ரம் தச்சம்பரஸ்யாऽஶுகாமிநா।

பாலஸ்ய ரக்ஷதா தேஹமேகைகஶ்யேந ஸூதிதம் || இதி||       (விஷ்ணு.பு.௧.௧௯.௧௦)

(மாயாஶப்த: ஸப்ரமாண:)

அதோ மாயாஶப்தோ விசித்ரார்தஸர்ககராபிதாயீ। ப்ரக்ருதேஶ்ச மாயாஶப்தாபிதாநம் விசித்ரார்தஸர்ககரத்வாதேவ। அஸ்மாந்மாயீ ஸ்ருஜதே  விஶ்வமேதத்தஸ்மிம்ஶ்ஶ்சாந்யோ மாயயா ஸந்நிருத்த: (ஶ்வே.௪.௯) இதி மாயாஶப்த-வாச்யாயா: ப்ரக்ருதேர்விசித்ரார்தஸர்ககரத்வம் தர்ஶயதி। பரமபுருஷஸ்ய ச தத்வத்தாமாத்ரேண மாயித்வமுச்யதே, நாஜ்ஞத்வேந। ஜீவஸ்யைவ ஹி மாயயா நிரோதஶ்ஶ்ரூயதே। தஸ்மிம்ஶ்சாந்யோ மாயயா ஸந்நிருத்த: இதி, அநாதிமாயயா ஸுப்தோ யதா ஜீவ: ப்ரபுத்யதே (மா.உ.௨.௨௧) இதி ச। இந்த்ரோ மாயாபி: புருரூப ஈயதே (ப்ருஹ.௪.௬.௧௯) இத்யத்ராபி விசித்ராஶ்ஶக்தயோऽபிதீயந்தே। அத ஏவ ஹி பூரி த்வஷ்டேவ ராஜதி  இத்யுச்யதே। ந ஹி மித்யாபிபூத: கஶ்சித்விராஜதே। மம மாயா துரத்யயா (ப.கீதா.௭.௧௪) இத்யத்ராபி குணமயீதி வசநாத்ஸைவ த்ரிகுணாத்மிகா ப்ரக்ருதிருச்யத இதி ந ஶ்ருதிபிஸ்ஸதஸதநர்வசநீயாஜ்ஞாநப்ரதிபாதநம்||

(ஶ்ருத்யர்தாபத்த்யா அநிர்வசநீயாஜ்ஞாநஸித்தே: தூஷணம்)

நாப்யைக்யோபதேஶாநுபபத்யா; ந ஹி தத்த்வமஸி (சாம்.௬.௮.௭) இதி ஜீவபரயோரைக்யோபதேஶே ஸதி ஸர்வஜ்ஞே ஸத்யஸங்கல்பே ஸகலஜகத்ஸர்கஸ்திதிவிநாஶஹேதுபூதே தச்சப்தாதவகதே ப்ரக்ருதே ப்ரஹ்மணி விருத்தாஜ்ஞாநபரிகல்பநாஹேதுபூதா காசிதப்யநுபபத்திர்த்ருஶ்யதே। ஐக்யோபதேஶஸ்து த்வம் ஶப்தேநாபி ஜீவஶரீரகஸ்ய ப்ரஹ்மண ஏவாபிதாநாதுபபந்நதர:।  அநேந ஜீவேநாऽத்மநாऽநுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி (சா.௬.௩.௨) இதி ஸர்வஸ்ய வஸ்துந: பரமாத்மபர்யந்தஸ்யைவ ஹி நாமரூபபாக்த்வமுக்தம்। அதோ ந ப்ரஹ்மாஜ்ஞாநபரிகல்பநம்||

(ப்ரஹ்மாஜ்ஞாநஸ்ய இதிஹாஸ-புராணாப்யாமஸித்தி:)

இதிஹாஸபுராணயோரபி ந ப்ரஹ்மாஜ்ஞாநவாத: க்வசிதபி த்ருஶ்யதே। நநு ஜ்யோர்தீஷி விஷ்ணு: (வி.பு.௨.௧௨.௩௭) இதி ப்ரஹ்மைகமேவ தத்த்வமிதி ப்ரதிஜ்ஞாய, ஜ்ஞாநஸ்வரூபோ பகவந்யதோऽஸௌ (வி.பு.௨.௧௨.௩௮) இதி ஶைலாப்திதராதிபேதபிந்நஸ்ய ஜகதோ ஜ்ஞாநைகஸ்வரூபப்ரஹ்மாஜ்ஞாநவிஜ்ரும்பிதத்வமபிதாய யதா து ஶுத்தம் நிஜரூபி (வி.பு.௨.௧௨.௩௯) இதி ஜ்ஞாநஸ்வரூபஸ்யைவ ப்ரஹ்மண: ஸ்வஸ்வரூபாவஸ்திதிவேலாயாம் வஸ்துபேதாபாவதர்ஶநேந அஜ்ஞாநவிஜ்ரும்பிதத்வமேவ ஸ்திரீக்ருத்ய வஸ்த்வஸ்தி கிம் (வி.பு.௨.௧௨.௪௦), மஹீ கடத்வம் (வி.பு.௨.௧௨.௪௧) இதி ஶ்லோகத்வயேந ஜகதுபலப்திப்ரகாரேணாபி வஸ்துபேதாநாமஸத்யத்வமுபபாத்ய தஸ்மாந்ந விஜ்ஞாநம்ருதே (வி.பு.௨.௧௨.௪௨) இதி ப்ரதிஜ்ஞாதம் ப்ரஹ்மவ்யதிரக்தஸ்யாஸத்யத்வமுபஸம்ஹ்ருத்ய விஜ்ஞாநமேகம் (வி.பு.௨.௧௨.௪௩) இதி ஜ்ஞாநஸ்வரூபே ப்ரஹ்மணி பேததர்ஶநநிமித்தாஜ்ஞாநமூலம் நிஜகர்மைவேதி ஸ்புடீக்ருத்ய ஜ்ஞாநம் விஶுத்தம் (வி.பு.௨.௧௨.௪௪) இதி ஜ்ஞாநஸ்வரூபஸ்ய ப்ரஹ்மண: ஸ்வரூபம் விஶோத்ய ஸத்பாவ ஏவம் பவதோ மயோக்த: (வி.பு.௨.௧௨.௪௫) இதி ஜ்ஞாநஸ்வரூபஸ்ய ப்ரஹ்மண ஏவ ஸத்யத்வம் நாந்யஸ்ய; அந்யஸ்ய சாஸத்யத்வமேவ; தஸ்ய புவநாதேஸ்ஸத்யத்வம் வ்யாவஹாரிகமிதி தத்த்வம் தவோபதிஷ்டமிதி ஹ்யுபதேஶோ த்ருஶ்யதே।

நைததேவம்; அத்ர புவநகோஶஸ்ய விஸ்தீர்ணம் ஸ்வரூபமுக்த்வா, பூர்வமநுக்தம் ரூபாந்தரம் ஸம்க்ஷேபத: ஶ்ரூயதாம் (வி.பு.௨.௧௨.௩௬) இத்யாரப்யாபிதீயதே।

(ப்ரஹ்மண: பூர்வமநுக்த ரூபாந்தரம்)

சிதசிந்மிஶ்ரே ஜகதி சிதம்ஶோ வாங்மநஸாகோசர-ஸ்வஸம்வேத்யஸ்வரூபபேதோ ஜ்ஞாநைகாகாரதயா அஸ்ப்ருஷ்டப்ராக்ருதபேதோऽவிநாஶித்வேநாஸ்திஶப்தவாச்ய:। அசிதம்ஶஸ்து சிதம்ஶகர்மநிமித்தபரிணாமபேதோ விநாஶீதி நாஸ்திஶப்தாபிதேய:। உபயம் து பரப்ரஹ்மபூதவாஸுதேவஶரீரதயா ததாத்மகமித்யேதத்ரூரூபம் ஸம்க்ஷேபேணாத்ராபிஹிதம்||

(ப்ரதிஜ்ஞாதார்தோபபாதநம்)

ததாஹி –   யதம்பு வைஷ்ணவ: காயஸ்ததோ விப்ர வஸுந்தரா।

பத்மாகாரா ஸமுத்பூதா பர்வதாப்த்யாதிஸம்யுதா|| (வி.௨.௧௨.௩௭)

இத்யம்புநோ விஷ்ணோஶ்ஶரீரத்வேநாம்புபரிணாமபூதம் ப்ரஹ்மாண்டமபி விஷ்ணோ: காய:, தஸ்ய ச விஷ்ணுராத்மேதி ஸகலஶ்ருதிகததாதாத்ம்யோபதேஶோபப்ரும்ஹணரூபஸ்ய ஸாமாநாதிகரண்யஸ்ய ஜ்யோதீம்ஷி விஷ்ணு: இத்யாரப்ய வக்ஷ்யமாணஸ்ய ஶரீராத்மபாவ ஏவ நிபந்தநமித்யாஹு:।

அஸ்மிந் ஶாஸ்த்ரே பூர்வமப்யேததஸக்ருதுக்தம் – தாநி ஸர்வாணி தத்வபு: (வி.பு.௧.௨.௮௬), தத்ஸர்வம் வை ஹரேஸ்தநு:, ஸ ஏவ ஸர்வபூதாத்மா விஶ்வரூபோ யதோऽவ்யய: (வி.பு.௧.௨.௬௯) இதி। ததிதம் ஶரீராத்மபாவாயத்தம் தாதாத்ம்யம் ஸாமாநாதிகரண்யேந வ்யபதிஶ்யதே ஜ்யோதீம்ஷி விஷ்ணு: இதி।

(அஸ்தி நாஸ்த்யாத்மகதயா ஜகத்விபாகவிதா)

அத்ராஸ்த்யாத்மகம் நாஸ்த்யாத்மகம் ச ஜகதந்தர்கதம் வஸ்து விஷ்ணோ: காயதயா விஷ்ண்வாத்மகமித்யுக்தம்। இதமஸ்த்யாத்மகம், இதம் நாஸ்த்யாத்மகம், அஸ்ய ச நாஸ்த்யாத்மகத்வே ஹேதுரயமித்யாஹ ஜ்ஞாநஸ்வரூபோ பகவாந் யதோऽஸௌ இதி। அஶேஷக்ஷேத்ரஜ்ஞாத்மநாऽவஸ்திதஸ்ய பகவதோ ஜ்ஞாநமேவ ஸ்வாபாவிகம் ரூபம்। ந தேவமநுஷ்யாதிவஸ்துரூபம்। யத ஏவம், தத ஏவாசித்ரூபதேவமநுஷ்யஶைலாப்திதராதயஶ்ச  தத்விஜ்ஞாநவிஜ்ரும்பிதா:; தஸ்ய ஜ்ஞாநைகாகாரஸ்ய ஸதோ தைவாத்யாகாரேண ஸ்வாத்மவைவித்யாநுஸந்தாநமூலா தேவாத்யாகாராநுஸந்தாநமூலகர்மமூலா இத்யர்த:। யதஶ்சாசித்வஸ்து க்ஷேத்ரஜ்ஞகர்மாநுகுணபரிணாமாஸ்பதம், ததஸ்தந்நாஸ்திஶப்தாபிதேயம், இதரதஸ்திஶப்தாபிதேயமித்யர்தாதுக்தம் பவதி। ததேவ விவ்ருணோதி – யதா து ஶுத்தம் நிஜரூபி இதி। யதைதத் ஜ்ஞாநைகாகாரமாத்மவஸ்து தேவாத்யாகாரேண ஸ்வாத்மநி வைவித்யாநுஸந்தாநமூலஸர்வகர்மக்ஷயாந்நிர்தோஷம் பரிஶுத்தம் நிஜரூபி பவதி, ததா தேவாத்யாகாரேணைகீக்ருத்யாத்ம-கல்பநாமூலகர்மபலபூதாஸ்தத்போகார்தா வஸ்துஷு வஸ்துபேதா ந  பவந்தி। யே தேவாதிஷு வஸ்துஷ்வாத்மதயாபிமதேஷு போக்யபூதா தேவமநுஷ்யஶைலாப்திதராதிவஸ்துபேதா:; தே தந்மூலபூதகர்மஸு விநஷ்டேஷு ந பவந்தீத்யசித்வஸ்துந: காதாசித்காவஸ்தாவிஶேஷயோகிதயா நாஸ்திஶப்தாபிதேயத்வம், இதரஸ்ய ஸர்வதா நிஜஸித்தஜ்ஞாநைகாகாரத்வேந அஸ்திஶப்தாபிதேயத்வமித்யர்த:। ப்ரதிக்ஷணமந்யதாபூததயா காதாசித்காவஸ்தாயோகிநோऽசித்வஸ்துநோ நாஸ்திஶப்தாபிதேயத்வமேவேத்யாஹ – வஸ்த்வஸ்தி கிம் இதி। அஸ்திஶப்தாபிதேயோ ஹ்யாதிமத்யபர்யந்தஹீநஸ்ஸததைகரூப: பதார்த: தஸ்ய கதாசிதபி நாஸ்திபுத்யநர்ஹாத்வாத்। அசித்வஸ்து கிஞ்சித் க்வசிதபி ததா பூதம் ந த்ருஷ்டசரம்। தத: கிமித்யத்ராஹ – யச்சாந்யதாத்வம் (வி.பு.௨.௧௨.௪௧) இதி । யத்வஸ்து ப்ரதிக்ஷணமந்யதாத்வம் யாதி; ததுத்தரோத்தராவஸ்தாப்ராப்த்யா பூர்வபூர்வாவஸ்தாம் ஜஹாதீதி தஸ்ய பூர்வாவஸ்தஸ்யோத்தராவஸ்தாயாம் ந ப்ரதிஸம்தாநமஸ்தி। அதஸ்ஸர்வதா தஸ்ய நாஸ்திஶப்தாபிதேயத்வமேவ। ததா ஹ்யுபலப்யத இத்யாஹ மஹீ கடத்வம் இதி। ஸ்வகர்மணா தேவமநுஷ்யாதிபாவேந ஸ்திமிதாத்மநிஶ்சயைஸ்ஸ்வபோக்யபூதமசித்வஸ்து ப்ரதிக்ஷணமந்யதாபூதமாலக்ஷ்யதே – அநுபூயத இத்யர்த:। ஏவம் ஸதி கிமப்யசித்வஸ்த்வஸ்திஶப்தார்ஹாமாதிமத்யபர்யந்தஹீநம் ஸததைகரூபம் ஆலக்ஷிதமஸ்தி கிம்? ந ஹ்யஸ்தீத்யபிப்ராய:। யஸ்மாதேவம், தஸ்மாத் ஜ்ஞாநஸ்வரூபாத்மவ்யதிரிக்தம் அசித்வஸ்து கதாசித்கிஞ்சித் கேவலாஸ்திஶப்தவாச்யம் ந பவதீத்யாஹ – தஸ்மாந்ந விஜ்ஞாநம்ருதே இதி। ஆத்மா து ஸர்வத்ர ஜ்ஞாநைகாகாரதயா தேவாதிபேதப்ரத்யநீகஸ்வரூபோऽபி தேவாதிஶரீரப்ரவேஶஹேதுபூதஸ்வக்ருதவிவிதகர்மமூலதேவாதிபேதபிந்நாத்மபுத்திபிஸ்தேநதேந ரூபேண பஹுதாऽநுஸம்ஹித இதி தத்பேதாநுஸம்தாநம் நாத்மஸ்வரூபப்ரயுக்தமித்யாஹ – விஜ்ஞாநமேகம் இதி||

ஆத்மஸ்வரூபம் து கர்மரஹிதம், தத ஏவ மலரூபப்ரக்ருதிஸ்பர்ஶரஹிதம்। ததஶ்ச தத்ப்ரயுக்தஶோகமோஹலோபாத்யஶேஷஹேயகுணாஸங்கி, உபசயாபசயாநர்ஹாதயைகம், தத ஏவ ஸதைகரூபம்। தச்ச வாஸுதேவஶரீரமிதி ததாத்மகம், அததாத்மகஸ்ய கஸ்யசிதப்யபாவாதித்யாஹ – ஜ்ஞாநம் விஶுத்தம் இதி। சிதம்ஶஸ்ஸதைகரூபதயா ஸர்வதாऽஸ்திஶப்தவாச்ய:। அசிதம்ஶஸ்து க்ஷணபரிணாமித்வேந ஸர்வதா நாஶகர்ப இதி ஸர்வதா நாஸ்திஶப்தாபிதேய:। ஏவம்ரூபசிதசிதாத்மகம் ஜகத்வாஸுதேவஶரீரம் ததாத்மகமிதி ஜகத்யாதாத்ம்யம் ஸம்யகுக்தமித்யாஹ – ஸத்பாவ ஏவம் இதி। அத்ர ஸத்யம், அஸத்யம் இதி யதஸ்தி யந்நாஸ்தி இதி ப்ரக்ராந்தஸ்யோபஸம்ஹார:। ஏதத் ஜ்ஞாநைகாகாரதயா ஸமம், அஶப்தகோசரஸ்வரூபபேதமேவாசிந்மிஶ்ரம் புவநாஶ்ரிதம் தேவமநுஷ்யாதிரூபேண ஸம்யக்வ்யவஹாரார்ஹா- பேதம் யத்வர்ததே; தத்ர ஹேது: கர்மைவேத்யுக்தமித்யாஹ – ஏதத்து யத் (வி.பு.௨.௧௩.௪௫) இதி। ததேவ விவ்ருணோதி – யஜ்ஞ: பஶு: (வி.பு.௨௧௨.௪௭) இதி । ஜகத்யாதாத்ம்ய-ஜ்ஞாநப்ரயோஜநம் மோக்ஷோபாயதநமித்யாஹ யச்சைதத் (வி.பு.௨.௧௨.௪௬) இதி।

(ஶ்லோகாநாம் பரோக்தார்தாநநுகுணதா)

அத்ர நிர்விஶேஷே பரே ப்ரஹ்மணி ததாஶ்ரயே ஸதஸதிநர்வசநீயே சாஜ்ஞாநே, ஜகதஸ்தத்கல்பிதத்வே சாऽநுகுணம் கிஞ்சிதபி பதம் ந த்ருஶ்யதே ||

அஸ்திநாஸ்திஶப்தாபிதேயம்  சிதசிதாத்மகம் க்ருத்ஸ்நம் ஜகத் பரமஸ்ய பரேஶஸ்ய பரஸ்ய ப்ரஹ்மணோ விஷ்ணோ: காயத்வேந ததாத்மகம்; ஜ்ஞாநைகாகாரஸ்யாऽத்மநோ தேவாதிவிவிதாகாராநுபவே ऽசித்பரிணாமே ச ஹேதுர்வஸ்துயாதாத்ம்யஜ்ஞாநவிரோதி க்ஷேத்ரஜ்ஞாநாம் கர்மைவேதி ப்ரதிபாதநாத் அஸ்திநாஸ்திஸத்யாஸத்யஶப்தாநாம் ச ஸதஸதநிர்வசநீயவஸ்த்வபிதாநாஸாமர்த்யாச்ச । நாஸ்த்யஸத்யஶப்தாவஸ்திஸத்யஶப்தவிரோதிநௌ। அதஶ்ச தாப்யாமஸத்த்வம் ஹி ப்ரதீயதே; நாநிர்வசநீயத்வம்।

அத்ர சாசித்வஸ்துநி நாஸ்த்யஸத்யஶப்தௌ ந துச்சத்வமித்யாத்வபரௌ ப்ரயுக்தௌ; அபி து விநாஶித்வபரௌ। வஸ்த்வஸ்தி கிம், மஹீகடத்வம் இத்யத்ராபி விநாஶித்வமேவ ஹ்யுபபாதிதம்; ந நிஷ்ப்ரமாணகத்வம், ஜ்ஞாநபாத்யத்வம் வா; ஏகேநாகாரேணைகஸ்மிந் காலேऽநுபூதஸ்ய காலாந்தரே பரிணாமவிஶேஷேணாந்யதோபலப்த்யா நாஸ்தித்வோபபாதநாத்। துச்சத்வம் ஹி ப்ரமாணஸம்பந்தாநர்ஹாத்வம்। பாதோऽபி யத்தேஶகாலாதிஸம்பந்திதயா யதஸ்தீத்யுபலப்தம்; தஸ்ய தத்தேஶகாலாதிஸம்பந்திதயா நாஸ்தீத்யுபலப்தி:; ந து காலாந்தரேऽநுபூதஸ்ய காலாந்தரே பரிணாமாதிநா நாஸ்தீத்யுபலப்தி:; காலபேதேந விரோதாபாவாத்। அதோ ந மித்யாத்வம்||

ஏததுக்தம் பவதி – ஜ்ஞாநஸ்வரூபமாத்மவஸ்து ஆதிமத்யபர்யந்தஹீநம் ஸததைகஸ்வரூபமிதி ஸ்வத ஏவ ஸதாऽஸ்திஶப்தவாச்யம்। அசேதநம் து க்ஷேத்ரஜ்ஞபோக்யபூதம் தத்கர்மாநுகுணபரிணாமி விநாஶீதி ஸர்வதா நாஸ்த்யர்தகர்பமிதி நாஸ்த்யஸத்யஶப்தாபிதேயமிதி|| யதோக்தம்

யத்து காலாந்தரேணாபி நாந்யஸம்ஜ்ஞாமுபைதி வை।

பரிணாமாதிஸம்பூதாம் தத்வஸ்து ந்ருப தச்ச கிம்||          (வி.பு.௨.௧௩.௧௦௦)

அநாஶீ பரமார்தஶ்ச ப்ராஜ்ஞைரப்யுபகம்யதே।

தத்து நாஸ்தி ந ஸம்தேஹோ நாஶித்ரவ்யோபபாதிதம்||     (வி.பு.௨.௧௪.௨௪) இதி||

தேஶகாலகர்மவிஶேஷாபேக்ஷயா அஸ்தித்வநாஸ்தித்வயோகிநி வஸ்துநி கேவலாஸ்திபுத்திபோத்யத்வம் அபரமார்த இத்யுக்தம்। ஆத்மந ஏவ கேவலாஸ்திபுத்திபோத்யத்வமிதி ஸ பரமார்த இத்யுக்தம்।

(தஶஶ்லோக்யுக்தார்தாநுவாத:)

ஶ்ரோதுஶ்ச மைத்ரேயஸ்ய –

விஷ்ண்வாதாரம் யதா சைதத்த்ரைலோக்யம் ஸமவஸ்திதம்।

பரமார்தஶ்ச மே ப்ரோக்தோ யதாஜ்ஞாநம் ப்ரதாநத:||      (வி.பு.௨.௨.௨)

இத்யநுபாஷணாச்ச, ஜ்யோதீம்ஷி விஷ்ணு: இத்யாதிஸாமாநாதிகரண்யஸ்யாऽத்மஶரீரபாவ ஏவ நிபந்தநம்;  சிதசித்வஸ்துநோஶ்சாஸ்திநாஸ்திஶப்தப்ரயோகநிபந்தநம் ஜ்ஞாநஸ்யாகர்மநிமித்தஸ்வாபாவிகரூபத்வேந ப்ராதாந்யம்; அசித்வஸ்துநஶ்ச தத்கர்மநிமித்தபரிணாமித்வேநாப்ராதாந்யமிதி ப்ரதீயதே||

(வேதாந்தாநாம் நிர்விஶேஷப்ரஹ்மவிஜ்ஞாநேந அவித்யாநிவ்ருத்திபரத்வஶங்கா-பரிஹாரௌ)

யதுக்தம் – நிர்விஶேஷப்ரஹ்மவிஜ்ஞாநாதேவாவித்யாநிவ்ருத்திம் வதந்தி ஶ்ருதய: – இதி। ததஸத், வேதாஹமேதம் புருஷம் மஹாந்தம்। ஆதித்யவர்ணம் தமஸ: பரஸ்தாத்। தமேவம் வித்வாநம்ருத இஹ பவதி। நாந்ய: பந்தா வித்யதேऽயநாய (தை.பு.ஸூ.௩.௧௨.௧௩), ஸர்வே நிமேஷா ஜஜ்ஞிரே வித்யுத: புருஷாததி (மஹாநாரா), ந தஸ்யேஶே கஶ்சந தஸ்ய நாம மஹத்யஶ: (மஹாநாராயணம்), ய ஏநம் விதுரம்ருதாஸ்தே பவந்தி (மஹாநாராயணம் ௧.௮.௯.௧௦) இத்யாத்யநேகவாக்யவிரோதாத்। ப்ரஹ்மணஸ்ஸவிஶேஷத்வாதேவ ஸர்வாண்யபி வாக்யாநி ஸவிஶேஷஜ்ஞாநாதேவ மோக்ஷம் வதந்தி। ஶோதகவாக்யாந்யபி ஸவிஶேஷமேவ ப்ரஹ்ம ப்ரதிபாதயந்தீத்யுக்தம்||

(தத்த்வமஸ்யாதிஸாமாநாதிகரண்யாந்யதாऽநுபபத்த்யா நிர்விஶேஷஸித்தே: நிராஸ:)

தத்த்வமஸ்யாதிவாக்யேஷு ஸாமாநாதிகரண்யம் ந நிர்விஶேஷவஸ்த்வைக்யபரம், தத்த்வம்பதயோ: ஸவிஶேஷப்ரஹ்மாபிதாயித்வாத்। தத்பதம் ஹி ஸர்வஜ்ஞம் ஸத்யஸங்கல்பம் ஜகத்காரணம் ப்ரஹ்ம பராம்ருஶதி   ததைக்ஷத பஹு ஸ்யாம் இத்யாதிஷு தஸ்யைவ ப்ரக்ருதத்வாத்। தத்ஸமாநாதிகரணம் த்வம் பதம் ச அசித்விஶிஷ்டஜீவஶரீரகம் ப்ரஹ்ம ப்ரதிபாதயதி, ப்ரகாரத்வயாவஸ்திதைகவஸ்துபரத்வாத்ஸாமாநாதிகரண்யஸ்ய। ப்ரகாரத்வயபரித்யாகே ப்ரவ்ருத்திநிமித்தபேதாஸம்பவேந ஸாமாநாதிகரண்யமேவ பரித்யக்தம் ஸ்யாத்; த்வயோ: பதயோர்லக்ஷணா ச।

ஸோऽயம் தேவதத்த: இத்யத்ராபி ந லக்ஷணா, பூதவர்தமாநகாலஸம்பந்திதயைக்யப்ரதீத்யவிரோதாத்। தேஶபேதவிரோதஶ்ச காலபேதேந பரிஹ்ருத:।

(பரபக்ஷே தூஷணாந்தரம்)

ததைக்ஷத பஹு ஸ்யாம் இத்யுபக்ரமவிரோதஶ்ச। ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநம் ச ந கடதே। ஜ்ஞாநஸ்வரூபஸ்ய நிரஸ்தநிகிலதோஷஸ்ய ஸர்வஜ்ஞஸ்ய ஸமஸ்தகல்யாணகுணாத்மகஸ்யாஜ்ஞாநம் தத்கார்யாநந்த-அபுருஷார்தாஶ்ரயத்வம் ச பவதி||

(ஸாமாநாதிகரண்யஸ்ய பாதார்ததாநிராஸ:)

பாதார்தத்வே ச ஸாமாநாதிகரண்யஸ்ய த்வம்தத்பதயோரதிஷ்டாநலக்ஷணா நிவ்ருத்திலக்ஷணா சேதி லக்ஷணாதயஸ்த ஏவ தோஷா:||

இயாம்ஸ்து விஶேஷ: – நேதம் ரஜதிமிதிவதப்ரதிபந்நஸ்யைவ பாதஸ்யாகத்யா பரிகல்பநம்; தத்பதேநாதிஷ்டாநாதிரேகிதர்மாநுபஸ்தாபநேந பாதாநுபபத்திஶ்ச। அதிஷ்டாநம் து ப்ராக்திரோஹிதமதிரோஹித-ஸ்வரூபம் தத்பதேநோபஸ்தாப்யத இதி சேந்ந,  ப்ராகதிஷ்டாநாப்ரகாஶே ததாஶ்ரயப்ரமபாதயோரஸம்பவாத்। ப்ரமாஶ்ரயமதிஷ்டாநமதிரோஹிதமிதி சேத்;  ததேவாதிஷ்டாநஸ்வரூபம் ப்ரமவிரோதீதி தத்ப்ரகாஶே ஸுதராம் ந ததாஶ்ரயப்ரமபாதௌ। அதோऽதிஷ்டாநாதிரேகி-பாரமார்திகதர்மதத்திரோதாநாநப்யுபகமே ப்ராந்திபாதௌ துருபபாதௌ। அதிஷ்டாநே ஹி புருஷமாத்ராகாரே ப்ரதீயமாநே தததிரேகிணி பாரமார்திகே ராஜத்வே திரோஹிதே ஸத்யேவ வ்யாதத்வப்ரம:। ராஜத்வோபதேஶேந ச தந்நிவ்ருத்திர்பவதி; நாதிஷ்டாநமாத்ரோபதேஶேந; தஸ்ய ப்ரகாஶமாநத்வேநாநுபதேஶ்யத்வாத்; ப்ரமாநுபமர்தித்வாச்ச||

(ஸ்வபக்ஷே உக்ததோஷாணாமபாவ:)

ஜீவஶரீரகஜகத்காரணப்ரஹ்மபரத்வே முக்யவ்ருத்தம் பதத்வயம்। ப்ரகாரத்வயவிஶஷ்டைகவஸ்துப்ரதிபாதநேந ஸாமாநாதிகரண்யம் ச ஸித்தம்। நிரஸ்தநிகலதோஷஸ்ய ஸமஸ்தகல்யாணகுணாத்மகஸ்ய ப்ரஹ்மணோ ஜீவாந்தர்யாமித்வமப்யைஶ்வர்யமபரம் ப்ரதிபாதிதம் பவதி। உபக்ரமாநுகூலதா ச। ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞோபபத்திஶ்ச; ஸூக்ஷ்மசிதசித்வஸ்துஶரீரஸ்யைவ ப்ரஹ்மணஸ்ஸ்தூலசிதசித்வஸ்துஶரீரத்வேந கார்யத்வாத் தமீஶ்வராணாம் பரமம் மஹேஶ்வரம் (ஶ்வே.௬.௭) பராऽஸ்ய ஶக்திர்விவிதைவ ஶ்ரூயதே (ஶ்வே.௬.௮) அபஹதபாப்மா …. ஸத்யகாமஸ்ஸத்யஸங்கல்ப: (சாம்.௮.௧.௬) இத்யாதிஶ்ருத்யந்தராவிரோதஶ்ச||

(தத்த்வமஸி இத்யத்ர உத்தேஶ்யோபாதேயவிபாகசிந்தயாऽபி ந நிர்விஶேஷவஸ்த்வைக்யஸித்தி:)

தத்த்வமஸி இத்யத்ரோத்தேஶ்யோபாதேயவிபாக: கதமிதி சேத்; நாத்ர கிஞ்சிதுத்திஶ்ய கிமபி விதீயதே; ஐததாத்ம்யமிதம் ஸர்வம் (சா.௬.௮.௭) இத்யநேநைவ ப்ராப்தத்வாத்। அப்ராப்தே ஹி ஶாஸ்த்ரமர்தவத்। இதம் ஸர்வமிதி ஸஜீவம் ஜகந்நிர்திஶ்ய ஐததாத்ம்யமிதி தஸ்யைஷ ஆத்மேதி தத்ர ப்ரதிபாதிதம்। தத்ர ச ஹேதுருக்த: – ஸந்மூலாஸ்ஸோம்யேமாஸ்ஸர்வா: ப்ரஜாஸ்ஸதாயதநாஸ்ஸத்ப்ரதிஷ்டா: (சா.௬.௮.௩) இதி; ஸர்வம் கல்விதம் ப்ரஹ்ம தஜ்ஜலாநிதிஶாந்த: (சாம்.௩.௧௪.௧.) இதிவத்||

(ப்ரஹ்ம-ததிதரயோ: தாதாத்ம்யஸ்ய ஶரீராத்மபாவக்ருதத்வே ஶ்ருதய:)

ததா ஶ்ருத்யந்தராணி ச ப்ரஹ்மணஸ்தத்வ்யதிரிக்தஸ்ய  சிதசித்வஸ்துநஶ்ச ஶரீராத்மபாவமேவ தாதாத்ம்யம் வதந்தி – அந்த: ப்ரவிஷ்டஶ்ஶாஸ்தா ஜநாநாம் ஸர்வாத்மா (தை.ஆர.௩.௧௧.௨௦), ய: ப்ருதிவ்யாம் திஷ்டந் ப்ருதிவ்யா அந்தரோ யம் ப்ருதிவீ ந வேத யஸ்ய ப்ருதிவீ ஶரீரம் ய: ப்ருதிவீமந்தரோ யமயதி ஸ த ஆத்மாऽந்தர்யாம்யம்ருத: (ப்ரு.௫.௭.௩), ய ஆத்மநி திஷ்டந்நாத்மநோऽந்தரோ யமாத்மா ந வேத யஸ்யாऽத்மா ஶரீரம் ய ஆத்மாநமந்தரோ யமயதி ஸ த ஆத்மாऽந்தர்யாம்யம்ருத: (ப்ரு.௫.௭.௨௨), ய: ப்ருதிவீமந்தரே ஸம்சரந் இத்யாரப்ய யஸ்ய ம்ருத்யுஶ்ஶரீரம் யம் ம்ருத்யுர்ந வேத ஏஷ ஸர்வபூதாந்தராத்மாऽபஹதபாப்மா திவ்யோ தேவ ஏகோ நாராயண: (ஸுபா.௭), தத்ஸ்ருஷ்ட்வா। ததேவாநுப்ராவிஶத்। ததநுப்ரவிஶ்ய। ஸச்சத்யச்சாபவத் (தை.ஆந.௬.௨) இத்யாதீநி। அத்ராபி – அநேந ஜீவேநாऽத்மநாऽநுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி (சாம்.௬.௩.௨) இதி ப்ரஹ்மாத்மகஜீவாநுப்ரவேஶேநைவ ஸர்வேஷாம் வஸ்துத்வம் ஶப்தவாச்யத்வம் ச ப்ரதிபாதிதம்। ததநுப்ரவிஶ்ய। ஸச்ச த்யச்சாபவத் (தை.ஆந.௬.௨) இத்யநேநைகார்த்யாஜ்ஜீவஸ்யாபி ப்ரஹ்மாத்மகத்வம் ப்ரஹ்மாநுப்ரவேஶாதேவேத்யவகம்யதே।

(ஐததாத்ம்யஶப்தார்தவ்யாக்யாநிகமநம்)

அதஶ்சிதசிதாத்மகஸ்ய ஸர்வஸ்ய வஸ்துஜாதஸ்ய ப்ரஹ்மதாதாத்ம்யமாத்மஶரீரபாவாதேவ இத்யவகம்யதே। தஸ்மாத் ப்ரஹ்மவ்யதிரிக்தஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய தச்சரீத்வேநைவ வஸ்துத்வாத்தஸ்ய ப்ரதிபாதகோऽபி ஶப்தஸ்தத்பர்யந்தமேவ ஸ்வார்தமபிததாதி।  அதஸ்ஸர்வஶப்தாநாம் லோகவ்யுத்பத்த்யவகததத்தத்பதார்தவிஶிஷ்ட-ப்ரஹ்மாபிதாயித்வம் ஸித்தமிதி ஐததாத்ம்யமிதம் ஸர்வம் இதி ப்ரதிஜ்ஞாதார்தஸ்ய தத்த்வமஸி இதி ஸாமாநாதிகரண்யேந விஶேஷே உபஸம்ஹார:||

அதோ நிர்விஶேஷவஸ்த்வைக்யவாதிந:, பேதாபேதவாதிந:, கேவலபேதவாதிநஶ்ச வையதிகரண்யேந ஸாமாநாதிகரண்யேந ச ப்ரஹ்மாத்மபாவோபதேஶாஸ்ஸர்வே பரித்யக்தாஸ்ஸ்யு:। ஏகஸ்மிந்வஸ்துநி கஸ்ய தாதாத்ம்யமுபதிஶ்யதே? தஸ்யைவேதி சேத்; தத்ஸ்வவாக்யேநைவாவகதமிதி ந தாதாத்ம்யோபதேஶாவஸேயமஸ்தி கிஞ்சித்। கல்பிதபேதநிரஸநமிதி சேத்; தத்து ந ஸாமாநாதிகரண்யதாதாத்ம்யோபதேஶாவஸேயமித்யுக்தம்। ஸாமாநாதிகரண்யம் து ப்ரஹ்மணி ப்ரகாரத்வயப்ரதிபாதநேந விரோதமேவாऽவஹேத்। பேதாபேதவாதே து ப்ரஹ்மண்யேவோபாதிஸம்ஸர்காத்தத்ப்ரயுக்தா ஜீவகதா தோஷா ப்ரஹ்மண்யேவ ப்ராது:ஷ்யுரிதி நிரஸ்தநிகிலதோஷகல்யாணகுணாத்மகப்ரஹ்மாத்மபாவோபதேஶா ஹி விரோதாதேவ பரித்யக்தாஸ்ஸ்யு:। ஸ்வாபாவிகபேதாபேதவாதேऽபி ப்ரஹ்மணஸ்ஸ்வத ஏவ ஜீவபாவாப்யுபகமாத் குணவத்தோஷாஶ்ச ஸ்வாபாவிகா பவேயுரிதி நிர்தோஷப்ரஹ்மதாதாத்ம்யோபதேஶோ விருத்த ஏவ। கேவலபேதவாதிநாம் சாத்யந்தபிந்நயோ: கேநாபி ப்ரகாரேணைக்யாஸம்பவாதேவ ப்ரஹ்மாத்மபாவோபதேஶா ந ஸம்பவந்தீதி ஸர்வவேதாந்தபரித்யாகஸ்ஸ்யாத்||

(பூர்வபக்ஷாபேக்ஷயா ஸ்வபக்ஷே வைலக்ஷண்யம்)

நிகிலோபிநஷத்ப்ரஸித்தம் க்ருத்ஸ்நஸ்ய ப்ரஹ்மஶரீரபாவமாதிஷ்டமாநை: க்ருத்ஸ்நஸ்ய ப்ரஹ்மாத்மபாவோபதேஶாஸ்ஸர்வே ஸம்யகுபபாதிதா  பவந்தி। ஜாதிகுணயோரிவ த்ரவ்யாணாமபி ஶரீரபாவேந விஶேஷணத்வேந கௌரஶ்வோ மநுஷ்யோ தேவோ ஜாத: புருஷ: கர்மபி: இதி ஸாமாநாதிகரண்யம் லோகவேதயோர்முக்யமேவ த்ருஷ்டசரம்।

ஜாதிகுணயோரபி த்ரவ்யப்ரகாரத்வமேவ கண்டோ கௌ:, ஶுக்ல: பட: இதி ஸாமாநாதிகரண்யநிபந்தநம்। மநுஷ்யத்வாதிவிஶிஷ்ட-பிண்டாநாமப்யாத்மந: ப்ரகாரதயைவ பதார்தத்வாத் மநுஷ்ய: புருஷஷ்ஷண்டோ யோஷிதாத்மா ஜாத: இதி ஸாமாநாதிகரண்யம் ஸர்வத்ராநுகதமிதி ப்ரகாரத்வமேவ ஸாமாநாதிகரண்யநிபந்தநம், ந பரஸ்பரவ்யாவ்ருத்தா ஜாத்யாதய: ||

ஸ்வநிஷ்டாநாமேவ ஹி த்ரவ்யாணாம் கதாசித் க்வசித்த்ரவ்யவிஶேஷணத்வே மத்வர்தீயப்ரத்யயோ த்ருஷ்ட:, தண்டீ குண்டலீ இதி; ந ப்ருதக் ப்ரதிபத்திஸ்தித்யநர்ஹாணாம் த்ரவ்யாணாம்; தேஷாம் விஶேஷணத்வம் ஸாமாநாதிகரண்யாவஸேயமேவ||

(ஶரீரஶரீரிபாவஸ்தலே ஸாமாநாதிகரண்யஸ்ய லாக்ஷணிகத்வஶங்காபரிஹாரௌ)

யதி கௌரஶ்வோ மநுஷ்யோ தேவ: புருஷோ யோஷித் ஷண்ட ஆத்மா கர்மபிர்ஜாத: இத்யத்ர கண்டோ முண்டோ கௌ:, ஶுக்ல: பட:, க்ருஷ்ண: பட: இதி ஜாதிகுணவதாத்மப்ரகாரத்வம் மநுஷ்யாதிஶரீராணாமிஷ்யதே; தர்ஹி ஜாதிவ்யக்த்யோரிவ ப்ரகாரப்ரகாரிணோஶ்ஶரீராத்மநோரபி நியமேந ஸஹ ப்ரதிபத்திஸ்ஸ்யாத்; ந சைவம் த்ருஶ்யதே। ந ஹி நியமேந கோத்வாதிவதாத்மாஶ்ரயதயைவாऽத்மநா ஸஹ மநுஷ்யாதிஶரீரம் பஶ்யந்தி। அதோ மநுஷ்ய ஆத்மா இதி ஸாமாநாதிகரண்யம் லாக்ஷணிகமேவ। நைததேவம்; மநுஷ்யாதிஶரீராணாமப்யாத்மைகாஶ்ரயத்வம், ததேகப்ரயோஜநத்வம், தத்ப்ரகாரத்வம் ச ஜாத்யாதிதுல்யம்। ஆத்மைகாஶ்ரயத்வமாத்மவிஶ்லேஷே ஶரீரவிநாஶாதவகம்யதே। ஆத்மைகப்ரயோஜநத்வம் ச தத்கர்மபலபோகார்ததயைவ ஸத்பாவாத்। தத்ப்ரகாரத்வமபி தேவோ மநுஷ்ய இத்யாத்மவிஶேஷணதயைவ ப்ரதீதே:। ஏததேவ ஹி கவாதிஶப்தாநாம் வ்யக்திபர்யந்தத்வே ஹேது:। ஏதத்ஸ்வபாவவிரஹாதேவ தண்டகுண்டலாதீநாம் விஶேஷணத்வே தண்டீ, குண்டலீ இதி மத்வர்தீயப்ரத்யய:। தேவமநுஷ்யாதிபிண்டாநாமாத்மைகாஶ்ரயத்வததேகப்ரயோஜநத்வதத்ப்ரகாரத்வஸ்வபாவாத் தேவோ மநுஷ்ய ஆத்மா இதி லோகவேதயோஸ்ஸாமாநாதிகரண்யேந வ்யவஹார:। ஜாதிவ்யக்த்யோர்நியமேந ஸஹ ப்ரதீதிருபயோஶ்சாக்ஷுஷத்வாத்। ஆத்மநஸ்த்வசாக்ஷுஷத்வாச்சக்ஷுஷா ஶரீரக்ரஹணவேலாயாமாத்மா ந க்ருஹ்யதே। ப்ருதக்க்ரஹணயோக்யஸ்ய ப்ரகாரதைகஸ்வரூபத்வம் துர்கடிமிதி மா வோச:; ஜாத்யாதிவத்ததேகாஶ்ரயத்வததேகப்ரயோஜநத்வ-தத்விஶேஷணத்வைஶ்ஶரீரஸ்யாபி தத்ப்ரகாரதைகஸ்வபாவத்வாவகமாத்। ஸஹோபலம்பநியமஸ்த்வேகஸாமக்ரீ-வேத்யத்வநிபந்தந இத்யுக்தம்। யதா சக்ஷுஷா ப்ருதிவ்யாதே: கந்தரஸாதிஸம்பந்தித்வம் ஸ்வாபாவிகமபி ந க்ருஹ்யதே ஏவம் சக்ஷுஷா க்ருஹ்யமாணம் ஶரீரமாத்மப்ரகாரதைகஸ்வபாவமபி ந ததா க்ருஹ்யதே; ஆத்மக்ரஹணே சக்ஷுஷஸ்ஸாமர்த்யாபாவாத் நைதாவதா ஶரீரஸ்ய தத்ப்ரகாரத்வஸ்வபாவவிரஹ:। தத்ப்ரகாரதைகஸ்வபாவத்வமேவ ஸாமாநாதிகரண்யநிபந்தநம்। ஆத்மப்ரகாரதயா ப்ரதிபாதநஸமர்தஸ்து ஶப்தஸ்ஸஹைவ ப்ரகாரதயா ப்ரதிபாதயதி ||

(ஶப்தஸ்ய ஶரீரிபர்யந்தாநபிதாயித்வஶங்கா-பரிஹாரௌ)

நநு ச ஶாப்தேऽபி வ்யவஹாரே ஶரீரஶப்தேந ஶரீரமாத்ரம் க்ருஹ்யத இதி நாத்மபர்யந்ததா ஶரீரஶப்தஸ்ய। நைவம்; ஆத்மப்ரகாரபூதஸ்யைவ ஶரீரஸ்ய பதார்தவிவேகப்ரதர்ஶநாய நிரூபணாந்நிஷ்கர்ஷகஶப்தோऽயம்; யதா கோத்வம் ஶுக்லத்வமாக்ருதிர்குண: இத்யாதிஶப்தா:||

அதோ கவாதிஶப்தவத்தேவமநுஷ்யாதிஶப்தா ஆத்மபர்யந்தா: ||

(சிதசித்வாசிநாம் ஶப்தாநாம் பரமாத்மபர்யந்தாபிதாயிதா)

ஏவம் தேவமநுஷ்யாதிபிண்டவிஶிஷ்டாநாம் ஜீவாநாம் பரமாத்மஶரீரதயா தத்ப்ரகாரத்வாத் ஜீவாத்மவாசிநஶ்ஶப்தா: பரமாத்மபர்யந்தா:। அத: பரஸ்ய ப்ரஹ்மண: ப்ரகாரதயைவ சிதசத்வஸ்துந: பதார்தத்வமிதி தத்ஸாமாநாதிகரண்யேந ப்ரயோக:। அயமர்தோ வேதார்தஸம்க்ரஹே ஸமர்தித:।

(மதாந்தரேஷு ஸாமாநாதிகரண்யாநுபபத்தி:)

இதமேவ ஶரீராத்மபாவலக்ஷணம் தாதாத்ம்யம் ஆத்மேதி தூபகச்சந்தி க்ராஹயந்தி ச (ஶாரீ.௪.௧.௩) இதி வக்ஷ்யதி, ஆத்மேத்யேவ து க்ருஹ்ணீயாத் இதி ச வாக்யகார:||

(உக்தாநாமர்தாநாம் ஸம்க்ஷேபேண ப்ரதிபாதநம்)

அத்ரதம் தத்த்வம் – அசித்வஸ்துந: சித்வஸ்துந: பரஸ்ய ச ப்ரஹ்மணோ போக்யத்வேந போக்த்ருத்வேந சேஶித்ருத்வேந ச ஸ்வரூபவிவேகமாஹு: காஶ்சந ஶ்ருதய: – அஸ்மாந்மாயீ ஸ்ருஜதே விஶ்வமேதத்தஸ்மிம்ஶ்சாந்யோ மாயயா ஸந்நிருத்த: (ஶ்வே.௪.௯), மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்யாந்மாயிநம் து மஹேஶ்வரம்  (ஶ்வே.௪.௧௦), க்ஷரம் ப்ரதாநமம்ருதாக்ஷரம் ஹர: க்ஷராத்மாநாவீஶதே தேவ ஏக:; (ஶ்வே.௧.௧௦), அம்ருதாக்ஷரம் ஹர இதி போக்தா நிர்திஶ்யதே, ப்ரதாநமாத்மநோ போக்யத்வேந ஹரதீதி ஹர:। ஸ காரணம் கரணாதிபாதிபோ ந சாஸ்ய கஶ்சிஜ்ஜநிதா ந சாதிப: (ஶ்வே.௬.௯), ப்ரதாநக்ஷேத்ரஜ்ஞபதிர்குணேஶ: (ஶ்வே.௬.௧௬), பதிம் விஶ்வஸ்யாऽத்மேஶ்வரம் ஶாஶ்வதம் ஶிவமச்யுதம் (தை.நாராயணே.௧௧-அநு.௩), ஜ்ஞாஜ்ஞௌ த்வாவஜாவீஶாநீஶௌ (ஶ்வே.௧.௯), நித்யோ நித்யாநாம் சேதநஶ்சேதநாநாமேகோ ப்ருஹூநாம் யோ விததாதி காமாந் (கட.௫.௧௩), போக்தா போக்யம் ப்ரேரிதாரம் ச மத்வா (ஶ்வே.௧.௧௨), தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்வத்த்யநஶ்நந் அந்யோ அபிசாகஶீதி (மு.௩.௧.௧), ப்ருதகாத்மாநம் ப்ரேரிதாரம் ச மத்வா ஜுஷ்டஸ்ததஸ்தேநாம்ருதத்வமேதி (ஶ்வே.௧.௬), அஜாமேகாம் லோஹிதஶுக்லக்ருஷ்ணாம் பஹ்வீம் ப்ரஜாம் ஜநயந்தீம் ஸரூபாம்। அஜோ ஹ்யேகோ ஜுஷமாணோऽநுஶேதே ஜஹாத்யேநாம் புக்தபோகாமஜோऽந்ய: (தை.௬.௧௦.௫), ஸமாநே வ்ருக்ஷே புருஷோ நிமக்நோऽநீஶயா ஶோசதி முஹ்யமாந:। ஜுஷ்டம் யதா பஶ்யத்யந்யமீஶமஸ்ய மஹிமாநமிதி வீதஶோக: (ஶ்வே.௪.௭) இத்யாத்யா:||

ஸ்ம்ருதாவபி அஹங்கார இதீயம் மே பிந்நா ப்ரக்ருதிரஷ்டதா|| அபரேயமிதஸ்த்வந்யாம் ப்ரக்ருதிம் வித்தி மே பராம்। ஜீவபூதாம் மஹாபாஹோ யயேதம் தார்யதே ஜகத்|| (ப.கீ.௭.௪,௫), ஸர்வபூதாநி கௌந்தேய ப்ரக்ருதிம் யாந்தி மாமிகாம்। கல்பக்ஷயே புநஸ்தாநி கல்பாதௌ விஸ்ருஜாம்யஹம்|| ப்ரக்ருதிம் ஸ்வாமவஷ்டப்ய விஸ்ருஜாமி புந: புந:। பூதக்ராமமிமம் க்ருத்ஸ்நாமவஶம் ப்ரக்ருதேர்வஶாத்|| (ப.கீ.௯.௭,௮), மயாऽத்யக்ஷேண ப்ரக்ருதிஸ்ஸூயதே ஸசராசரம்। ஹேதுநாऽநேந கௌந்தேய ஜகத்தி பரிவர்ததே|| (ப.கீ.௯.௧௦), ப்ரக்ருதிம் புருஷம் சைவ வித்த்யநாதீ உபாவபி। (ப.கீ.௧௩.௧௯), மம யோநிர்மஹத்ப்ரஹ்ம தஸ்மிந்கர்பம் ததாம்யஹம்। ஸம்பவஸ்ஸர்வபூதாநாம் ததோ பவதி பாரத|| (ப.கீ.௧௪.௩) இதி||  ஜகத்யோநிபூதம் மஹத் ப்ரஹ்ம மதீயம் ப்ரக்ருத்யாக்யம் பூதஸூக்ஷ்மமசித்வஸ்து யத்; தஸ்மிம்ஶ்சேதநாக்யம் கர்பம் யத்ஸம்யோஜயாமி, ததோ மத்க்ருதாச்சிதசித்ஸம்ஸர்காத் தேவாதிஸ்தாவராந்தாநாமசிந்மிஶ்ராணாம் ஸர்வபூதாநாம் ஸம்பவோ பவதீத்யர்த:||

ஏவம் போக்த்ருபோக்யரூபேணாவஸ்திதயோஸ்ஸர்வாவஸ்தாவஸ்திதயோஶ்சிதசிதோ: பரமபுருஷஶரீரதயா தந்நியாம்யத்வேந ததப்ருதக்ஸ்திதிம் பரமபுருஷஸ்ய சாத்மத்வமாஹு: காஶ்சந ஶ்ருதய: – ய: ப்ருதிவ்யாம் திஷ்டந் ப்ருதிவ்யா அந்தரோ யம் ப்ருதிவீ ந வேத யஸ்ய ப்ருதிவீ ஶரீரம் ய: ப்ருதிவீமந்தரோ யமயதி (ப்ரு.௫.௭.௩) இத்யாரப்ய ய ஆத்மநி திஷ்டந்நாத்மநோऽந்தரோ யமாத்மா ந வேத யஸ்யாऽத்மா ஶரீரம் ய ஆத்மாநமந்தரோ யமயதி ஸ த ஆத்மாऽந்தர்யாம்யம்ருத: (ப்ரு.௫.௭.௨௨)  இதி। ததா – ய: ப்ருதிவீமந்தரே ஸஞ்சரந்யஸ்ய ப்ருதிவீ ஶரீரம் யம் ப்ருதிவீ ந வேத (ஸுபால.௭) இத்யாரப்ய யோऽக்ஷரமந்தரே ஸஞ்சரந்யஸ்யாக்ஷரம் ஶரீரம் யமக்ஷரம் ந வேத யோ ம்ருத்யுமந்தரே ஸஞ்சரந்யஸ்ய ம்ருத்யுஶ்ஶரீரம் யம் ம்ருத்யுர்ந வேத ஏஷ ஸர்வபூதாந்தராத்மாऽபஹதபாப்மா திவ்யோ தேவ ஏகோ நாராயண: (ஸுபால.௭)। அத்ர ம்ருத்யுஶப்தேந  தமஶ்ஶப்தவாச்யம் ஸூக்ஷ்மாவஸ்தமசித்வஸ்த்வபிதீயதே; அஸ்யாமேவோபநிஷதி – அவ்யக்தமக்ஷரே  லீயதே। (ஸுபால.௨) இதி வசநாத்। அந்த: ப்ரவிஷ்டஶ்ஶாஸ்தா ஜநாநாம் ஸர்வாத்மா (தை.ஆர.௩.௧௧.௨௧.) இதி ச||

(பேதஶ்ருதி-கடகஶ்ருத்யோ: அவிரோதேந ஐக்யஶ்ருதீநாமர்தவர்ணநம்)

ஏவம் ஸர்வாவஸ்தாவஸ்திதசிதசித்வஸ்துஶரீரதயா தத்ப்ரகார: பரமபுருஷ ஏவ கார்யாவஸ்தகாரணாவஸ்த-ஜகத்ரூபேணாவஸ்தித இதீமமர்தம் ஜ்ஞாபயிதும் காஶ்சந ஶ்ருதய: கார்யாவஸ்தம் காரணாவஸ்தம் ச ஜகத் ஸ ஏவேத்யாஹு: – ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீதேகமேவாத்விதீயம் ததைக்ஷத பஹுஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி தத்தேஜோஸ்ருஜத (சா.௬.௨.௧) இத்யாரப்ய ஸந்மூலாஸ்ஸோம்யேமாஸ்ஸர்வா: ப்ரஜாஸ்ஸதாயதநாஸ்ஸத்ப்ரதிஷ்டா:। ஐததாத்ம்யமிதம் ஸர்வம் தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ (சா.௬.௮.௬) இதி। ததா ஸோऽகாமயத। பஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி। ஸ தபோऽதப்யத। ஸ தபஸ்தப்த்வா। இதம் ஸர்வமஸ்ருஜத இத்யாரப்ய ஸத்யம் சாந்ருதம் ச ஸத்யமபவத் (தை.ஆந.௬.௨-௩) இத்யாத்யா:||

அத்ராபி ஶ்ருத்யந்தரஸித்தஶ்சிதசிதோ: பரமபுருஷஸ்ய ச ஸ்வரூபவிவேகஸ்ஸ்மாரித: – ஹந்தாஹமிமாஸ்திஸ்ரோ தேவதா அநேந ஜீவேநாऽத்மநாऽநுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி இதி, தத்ஸ்ருஷ்ட்வா, ததேவாநுப்ராவிஶத், ததநுப்ரவிஶ்ய, ஸச்சத்யச்சாபவத் … விஜ்ஞாநம் சாவிஜ்ஞாநம் ச। ஸத்யம் சாந்ருதம் ச ஸத்யமபவத் இதி ச। அநேந ஜீவேநாऽத்மநாऽநுப்ரவிஶ்ய இதி ஜீவஸ்ய ப்ரஹ்மாத்மகத்வம், ததநுப்ரவிஶ்ய ஸச்சத்யச்சாபவத், விஜ்ஞாநம் சாவிஜ்ஞாநம் ச இத்யநேநைகார்த்யாத் ஆத்மஶரீரபாவநிபந்தநமிதி விஜ்ஞாயதே। ஏவம் பூதமேவ நாமரூபவ்யாகரணம் தத்தேதம் தர்ஹ்யவ்யாக்ருதமாஸீத்। தந்நாமரூபாப்யாம் வ்யாக்ரியத (ப்ரு.௩.௪.௭) இத்யத்ராப்யுக்தம்।

(ஸ்வமதே ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞோபபத்தி:)

அத: கார்யாவஸ்த: காரணாவஸ்தஶ்ச ஸ்தூலஸூக்ஷ்மசிதசித்வஸ்துஶரீர: பரமபுருஷ ஏவேதி, காரணாத்கார்யஸ்யாநந்யத்வேந காரணவிஜ்ஞாநேந கார்யஸ்ய ஜ்ஞாததயைகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ஸமீஹிதமுபபந்நதரம்। அஹமிமாஸ்திஸ்ரோ தேவதா அநேந ஜீவேநாऽத்மநாऽநுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி (சா.உ.6-3-2) இதி, திஸ்ரோ தேவதா: இதி ஸர்வமசித்வஸ்து நிர்திஶ்ய தத்ர ஸ்வாத்மகஜீவாநுப்ரவேஶேந நாமரூபவ்யாகரணவசநாத் ஸர்வே வாசகாஶ்ஶப்தா: அசித்விஶிஷ்டஜீவவிஶிஷ்டபரமாத்மந ஏவ வாசகா இதி காரணாவஸ்தபரமாத்மவாசிநா ஶப்தேந கார்யவாசிநஶ்ஶப்தஸ்ய ஸாமாநாதிகரண்யம் முக்யவ்ருத்தம்। அத: ஸ்தூலஸூக்ஷ்மசிதசித்ப்ரகாரம் ப்ரஹ்மைவ கார்யம் காரணம் சேதி ப்ரஹ்மோபாதாநம் ஜகத்।

(ப்ரஹ்மண: உபாதாநத்வே ஸ்வபாவாஸாங்கர்யோபபாதநம்)

ஸூக்ஷ்மசிதசித்வஸ்துஶரீரகம் ப்ரஹ்மைவ காரணமிதி। ப்ரஹ்மோபாதாநத்வேऽபி ஸம்காதஸ்யோபாதாநத்வேந  சிதசிதோர்ப்ரஹ்மணஶ்ச ஸ்வபாவாஸங்கரோऽப்யுபபந்நதர:। யதா ஶுக்லக்ருஷ்ணரக்ததந்துஸம்காதோபாதாநத்வேऽபி சித்ரபடஸ்ய தத்தத்தந்துப்ரதேஶ ஏவ ஶௌக்ல்யாதிஸம்பந்த இதி கார்யாவஸ்தாயாமபி ந ஸர்வத்ர வர்ணஸங்கர:; ததா  சிதசிதீஶ்வரஸம்காதோபாதாநத்வேऽபி ஜகத: கார்யாவஸ்தாயாமபி போக்த்ருத்வபோக்யத்வ- நியந்த்ருத்வாத்யஸங்கர:। தந்தூநாம் ப்ருதக்ஸ்திதியோக்யாநாமேவ புருஷேச்சயா கதாசித்ஸம்ஹதாநாம் காரணத்வம் கார்யத்வம் ச। இஹ து  சிதசிதோஸ்ஸர்வாவஸ்தயோ: பரமபுருஷஶரீரத்வேந தத்ப்ரகாரதயைவ பதார்தத்வாத்தத்ப்ரகார: பரமபுருஷ: ஸர்வதா ஸர்வஶப்தவாச்ய இதி விஶேஷ:। ஸ்வபாவபேதஸ்ததஸங்கரஶ்ச தத்ர சாத்ர ச துல்ய:।

(ப்ரஹ்மண: அவிக்ருதத்வ-கார்யத்வ-நிர்குணத்வாநாம் ஶ்ருத்யுக்தாநாம் உபபத்தி:)

ஏவம் ச ஸதி பரஸ்ய ப்ரஹ்மண: கார்யாநுப்ரவேஶேऽபி ஸ்வரூபாந்யதாபாவாபாவாதவிக்ருதத்வமுபபந்நதரம்। ஸ்தூலாவஸ்தஸ்ய நாமரூபவிபாகவிபக்தஸ்ய  சிதசித்வஸ்துந ஆத்மதயாऽவஸ்தாநாத்கார்யத்வமபி உபபந்நதரம்। அவஸ்தாந்தராபத்திரேவ ஹி கார்யதா||

நிர்குணவாதாஶ்ச பரஸ்ய ப்ரஹ்மணோ ஹேயகுணாஸம்பந்தாதுபபத்யந்தே। அபஹதபாப்மா விஜரோ விம்ருத்யுர்விஶோகோ விஜிகத்ஸோऽபிபாஸ: (சா.௮.௧.௫) இதி ஹேயகுணாந் ப்ரதிஷித்ய ஸத்யகாமஸ்ஸங்கல்ப: இதி கல்யாணகுணாந்விதததீ இயம் ஶ்ருதிரேவாந்யத்ர ஸாமாந்யேநாவகதம் குணநிஷேதம் ஹேயகுணவிஷயம் வ்யவஸ்தாபயதி||

ஜ்ஞாநஸ்வரூபம் ப்ரஹ்மேதிவாதஶ்ச ஸர்வஜ்ஞஸ்ய ஸர்வஶக்தேர்நிகலஹேயப்ரத்யநீககல்யாணகுணாகரஸ்ய ப்ரஹ்மணஸ்ஸ்வரூபம் ஜ்ஞாநைகநிரூபணீயம் ஸ்வயம்ப்ரகாஶதயா ஜ்ஞாநஸ்வரூபம் சேத்யப்யுபகமாதுபபந்நதர:। யஸ்ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித் (மும்.௧.௧.௯), பராऽஸ்ய ஶக்திர்விவிதைவ ஶ்ரூயதே ஸ்வாபாவிகீ ஜ்ஞாநபலக்ரியா ச (ஶ்வே.௬.௮), விஜ்ஞாதாரமரே கேந விஜாநீயாத் (ப்ரு.௬.௫.௧௫), ஸத்யம் ஜ்ஞாநம் (தை.ஆந.௧.௧) இத்யாதிகா: ஜ்ஞாத்ருத்வமாவேதயந்தி ஸத்யம் ஜ்ஞாநமித்யாதிகாஶ்ச ஜ்ஞாநைகநிரூபணீயதயா ஸ்வப்ரகாஶதயா ச ஜ்ஞாநஸ்வரூபதாம்||

(பேதநிஷேதஶ்ருதீநாமர்தவர்ணநம்)

ஸோऽகாமயத பஹு ஸ்யாம் (தை.ஆ.௬.௨), ததைக்ஷத பஹு ஸ்யாம் (சாம்.௬.௨.௩), தந்நாமரூபாப்யாம் வ்யாக்ரியத (ப்ரு.௩.௪.௭) இதி ப்ரஹ்மைவ ஸ்வஸங்கல்பாத்விசித்ரஸ்திரத்ரஸரூபதயா நாநாப்ரகாரமவஸ்திதமிதி தத்ப்ரத்யநீகாப்ரஹ்மாத்மகவஸ்துநாநாத்வமதத்வமிதி தத்ப்ரதிஷித்யதே, ம்ருத்யோஸ்ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி (கட.௪.௧௧), நேஹ நாநாऽஸ்தி கிஞ்சந (கட.௪.௧௦,௧௧), யத்ர ஹி த்வைதமிவ பவதி ததிதர இதரம் பஶ்யதி யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூத்தத்கேந கம் பஶ்யேத்தத்கேந கம் விஜாநீயாத் (ப்ரு.௪.௪.௧௪) இத்யாதிநா। ந புந: பஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய இத்யாதி ஶ்ருதிஸித்தம் ஸ்வஸங்கல்பக்ருதம் ப்ரஹ்மணோ நாநாநாமரூபபாக்த்வேந நாநாப்ரகாரத்வமபி நிஷித்யதே। யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூத் இத்யாதி நிஷேதவாக்யாதௌ ச தத்ஸ்தாபிதம் – ஸர்வம் தம் பராதாத்யோऽந்யத்ராऽத்மநஸ்ஸர்வம் வேத (ப்ரு.௪.௪.௬) தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்ய மஹதோ பூதஸ்ய நிஶ்விஸதமேதத்யத்ருக்வேதோ யஜுர்வேத: (ஸுபா.௨,ப்ரு.௪.௪-௧௦,௬-௫-௧௧) இத்யாதிநா||

(பூர்வோக்தவ்யாக்யாவிதாநே ஶ்ருத்யாதி ஸர்வஸாமஞ்ஜஸ்யம்)

ஏவம்  சிதசிதீஶ்வராணாம் ஸ்வபாவபேதம் ஸ்வரூபபேதம் ச வதந்தீநாம் கார்யகாரணபாவம் கார்யகாரணயோரநந்யத்வம் ச வதந்தீநாம் ஸர்வாஸாம் ஶ்ருதீநாமவிரோத:,  சிதசிதோ: பரமாத்மநஶ்ச ஸர்வதா ஶரீராத்மபாவம் ஶரீரபூதயோ: காரணதஶாயாம் நாமரூபவிபாகாநர்ஹாஸூக்ஷ்மதஶாபத்திம் கார்யதஶாயாம் ச ததர்ஹாஸ்தூலதஶாபத்திம் வதந்தீபிஶ்ஶ்ருதிபரேவ ஜ்ஞாயத இதி ப்ரஹ்மாஜ்ஞாநவாதஸ்யௌபாதிகப்ரஹ்மபேத-வாதஸ்யாந்யஸ்யாப்யபந்யாயமூலஸ்ய ஸகலஶ்ருதிவிருத்தஸ்ய ந கதஞ்சிதப்யவகாஶோ த்ருஶ்யதே।  சிதசிதீஶ்வராணாம் ப்ருதக்ஸ்வபாவதயா தத்தச்ச்ருதிஸித்தாநாம் ஶரீராத்மபாவேந ப்ரகாரப்ரகாரிதயா ஶ்ருதிபிரேவ ப்ரதிபந்நாநாம் ஶ்ருத்யந்தரேண கார்யகாரணபாவப்ரதிபாதநம் கார்யகாரணயோரைக்யப்ரதிபாதநம் ச ஹ்யவிருத்தம்। யதாக்நேயாதீந் ஷட்யாகாநுத்பத்திவாக்யை: ப்ருதகுத்பந்நாந் ஸமுதாயாநுவாதிவாக்யத்வயேந ஸமுதாயத்வயத்வமாபந்நாந்  தர்ஶபூர்ணமாஸாப்யாம் (காத்யா.ஶ்ரௌ.ஸூ.௪-௨-௪௭) இத்யதிகாரவாக்யம் காமிந: கர்தவ்யதயா விததாதி; ததா  சிதசிதீஶ்வராந்விவிக்தஸ்வரூபஸ்வபாவாந்; க்ஷரம் ப்ரதாநமம்ருதாக்ஷரம் ஹர: க்ஷராத்மாநாவீஶதே தேவ ஏக: (ஶ்வே.௧.௧௦), பதிம் விஶ்வஸ்யாऽத்மேஶ்வரம் (தை.நா.௧௧.௩), ஆத்மா நாராயண: பர: (தை.நா.௧௧.௪), இத்யாதிவாக்யை: ப்ருதக் ப்ரதிபாத்ய யஸ்ய ப்ருதிவீ ஶரீரம் யஸ்யாऽத்மா ஶரீரம் (ப்ரு.௫.௭.௩), யஸ்யாவ்யக்தம் ஶரீரம்। யஸ்யாக்ஷரம் ஶரீரம் (ப்ரு.௫.௮), ஏஷ ஸர்வபூதாந்தராத்மாऽபஹதபாப்மா திவ்யோ தேவ ஏகோ நாராயண: (ஸுபால.௭.க.) இத்யாதிபிர்வாக்யைஶ்சிதசிதோஸ்ஸர்வாவஸ்தாவஸ்திதயோ: பரமாத்மஶரீரதாம் பரமாத்மநஸ்ததாத்மதாம் ச ப்ரதிபாத்ய ஶரீரபூதபரமாத்மாபிதாயிபிஸ்ஸத்ப்ரஹ்மாத்மாதிஶப்தை: காரணாவஸ்த: கார்யாவஸ்தஶ்ச பரமாத்மைக ஏவேதி ப்ருதக்ப்ரதிபந்நம் வஸ்துத்ரிதயம் ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீத் (சாம்.௬.௨.௧), ஐததாத்ம்யமிதம் ஸர்வம் (சாம்.௬.௮.௭), ஸர்வம் கல்விதம் ப்ரஹ்ம (சாம்.௩.௧௪.௧) இத்யாதிவாக்யம் ப்ரதிபாதயதி।  சிதசித்வஸ்துஶரீரிண: பரமாத்மந: பரமாத்மஶப்தேநாபிதாநே ஹி நாஸ்தி விரோத: யதா மநுஷ்யபிண்டஶரீரகஸ்யாऽத்மவிஶேஷஸ்ய அயமாத்மா ஸுகீ இத்யாத்மஶப்தேநாபிதாநே இத்யலமதிவிஸ்தரேண||

(பாவரூபாஜ்ஞாநே நிவ்ருத்த்யநுபபத்திவர்ணநம்)

யத்புநரிதமுக்தம் – ப்ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநேநைவாவித்யாநிவ்ருத்திர்யுக்தா இதி, ததயுக்தம் , பந்தஸ்ய பாரமார்திகத்வேந ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாபாவாத் புண்யாபுண்யரூபகர்மநிமித்ததேவாதிஶரீரப்ரவேஶதத்ப்ரயுக்தஸுகது:க-அநுபவரூபஸ்ய பந்தஸ்ய மித்யாத்வம் கதமிவ ஶக்யதே வக்தும்।

(ஏதந்மதே நிவ்ருத்த்யுபபத்திவர்ணநம்)

ஏவம்ரூபபந்தநிவ்ருத்திர்பக்திரூபாபந்ந உபாஸநப்ரீதபரமபுருஷப்ரஸாதலப்யேதி பூர்வமேவோக்தம்। பவதபிமதஸ்யைக்யஜ்ஞாநஸ்ய யதாவஸ்திதவஸ்து-விபரீதவிஷயஸ்ய மித்யாரூபத்வேந பந்தவிவ்ருத்திரேவ பலம் பவதி மித்யைததந்யத்த்ரவ்யம் ஹி  நைதி தத்த்ரவ்யதாம் யத: (வி.பு.௨.௧௪.௨௭) இதி ஶாஸ்த்ராத்। உத்தம: புருஷஸ்த்வந்ய: (ப.கீ.௧௫.௧௭), ப்ருதகாத்மாநம் ப்ரேரிதாரம் ச மத்வா (ஶ்வே.௧.௬) இதி ஜீவாத்மவிஸஜாதீயஸ்ய ததந்தர்யாமிணோ ப்ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநம் பரமபுருஷார்தலக்ஷணமோக்ஷஸாதநமித்யுபதேஶாச்ச||

அபி ச பவதபிமதஸ்யாபி நிவர்தகஜ்ஞாநஸ்ய மித்யாரூபத்வாத்தஸ்ய நிவர்தகாந்தரம் ம்ருக்யம்। நிவர்தகஜ்ஞாநமிதம் ஸ்வவிரோதி ஸர்வம் பேதஜ்ஞாநம் நிவர்த்ய க்ஷணிகத்வாத்ஸ்வயமேவ நஶ்யதீதி சேந்ந; தத்ஸ்வரூபததுத்பத்திவிநாஶாநாம் கால்பநிகத்வேந விநாஶதத்கல்பநாகல்பகரூபாவித்யாயா நிவர்தகாந்தரம் அந்வேஷணீயம்।  தத்விநாஶோ ப்ரஹ்மஸ்வரூபமேவேதி சேத்; ததா ஸதி நிவர்தகஜ்ஞாநோத்பத்திரேவ ந ஸ்யாத், தத்விநாஶே திஷ்டதி, ததுத்பத்த்யஸம்பவாத்||

(நிவர்தகஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாத்ரநுபபத்தி:)

அபி ச – சிந்மாத்ரப்ரஹ்மவ்யதிரிக்தக்ருத்ஸ்நநிஷேதவிஷயஜ்ஞாநஸ்ய கோऽயம் ஜ்ஞாதா அத்யாஸரூப இதி சேந்ந;  தஸ்ய நிஷேத்யதயா நிவர்தகஜ்ஞாநகர்மத்வாத் தத்கர்த்ருத்வாநுபபத்தே:। ப்ரஹ்ம ஸ்வரூபமிதி சேத்; ப்ரஹ்மணோ நிவர்தகஜ்ஞாநம் ப்ரதி ஜ்ஞாத்ருத்வம் கிம் ஸ்வரூபம்; உதாத்யஸ்தம்। அத்யஸ்தம் சேத், அயமத்யாஸஸ்தந்மூலாவித்யாந்தரம் ச நிவர்தகஜ்ஞாநாவிஷயதயா திஷ்டத்யேவ। நிவர்தகஜ்ஞாநாந்தராப்யுபகமே தஸ்யாபி த்ரிரூபத்வாத் ஜ்ஞாத்ரபேக்ஷயாऽநவஸ்தா ஸ்யாத்। ப்ரஹ்மஸ்வரூபஸ்யைவ ஜ்ஞாத்ருத்வேऽஸ்மதீய ஏவ பக்ஷ: பரிக்ருஹீதஸ்ஸ்யாத்। நிவர்தகஜ்ஞாநஸ்வரூபம் ஸ்வஸ்ய ஜ்ஞாதா ச ப்ரஹ்மவ்யதிரிக்தத்வேந ஸ்வநிவர்த்யாந்தர்கதமிதி வசநம் பூதலவ்யதிரிக்தம் க்ருத்ஸ்நம் தேவதத்தேந ச்சிந்நம் இத்யஸ்யாமேவ ச்சேதநக்ரியாயாமஸ்ய ச்சேத்து: அஸ்யாஶ்சேதநக்ரியாயாஶ்ச ச்சேத்யாநுப்ரவேஶவசநவதுபஹாஸ்யம்। அத்யஸ்தோ ஜ்ஞாதா ஸ்வநாஶஹேதுபூதநிவர்தகஜ்ஞாநே ஸ்வயம் கர்தா ச ந பவதி, ஸ்வநாஶஸ்யாபுருஷார்தத்வாத்। தந்நாஶஸ்ய ப்ரஹ்மஸ்வரூபத்வாப்யுபகமே பேததர்ஶநதந்மூலாவித்யாதீநாம் கல்பநமேவ ந ஸ்யாத்। இத்யலமநேந திஷ்டஹதமுத்கராபிகாதேந||

(கர்மவிசாரபூர்வவ்ருத்ததாயுக்ததமத்வம்)

தஸ்மாதநாதிகர்மப்ரவாஹரூபாஜ்ஞாநமூலத்வாத்பந்தஸ்ய தந்நிபர்ஹாணம் உக்தலக்ஷணஜ்ஞாநாதேவ। ததுத்பத்திஶ்ச அஹரஹ: அநுஷ்டீயமாநபரமபுருஷாராதநவேஷாத்மயாதாத்ம்யபுத்திவிஶேஷஸம்ஸ்க்ருதவர்ணாஶ்ரமோசிதகர்மலப்யா। தத்ர கேவலகர்மணாமல்பாஸ்திரபலத்வம், அநபிஸம்ஹிதபலபரமபுருஷாராதநவேஷாணாம் கர்மணாம் உபாஸநாத்மக-ஜ்ஞாநோத்பத்தித்வாரேண ப்ரஹ்மயாதாத்ம்யாநுபவரூபாநந்தஸ்திரபலத்வம் ச கர்மஸ்வரூபஜ்ஞாநாத்ருதே ந ஜ்ஞாயதே। கேவலாகாரபரித்யாகபூர்வக-யதோக்தஸ்வரூபகர்மோபாதாநம் ச ந ஸம்பவதீதி கர்மவிசாராநந்தரம் தத ஏவ ஹேதோ: ப்ரஹ்மவிசார: கர்தவ்ய இதி அதாத இத்யுக்தம்।

(இதி மஹாஸித்தாந்த:)

(அத ஸூத்ரகாராபிமதஸூத்ரார்தயோஜநாரம்ப:)

(வேதாந்தாநாம் ப்ரஹ்மணி அப்ரமாணத்வாஶங்கா)

தத்ர பூர்வபக்ஷவாதீ மந்யதே வ்ருத்தவ்யவஹாராதந்யத்ர ஶப்தஸ்ய போதகத்வஶக்த்யவதாரணாஸம்பவாத், வ்யவஹாரஸ்ய ச கார்யபுத்திபரத்வேந கார்யார்த ஏவ ஶப்தஸ்ய ப்ராமாண்யமிதி கார்யரூப ஏவ வேதார்த:। அதோ ந வேதாந்தா: பரிநிஷ்பந்நே பரே ப்ரஹ்மணி ப்ரமாணபாவமநுபவிதுமர்ஹாந்தி।

(ஸித்தேऽர்தே ஶப்தஸ்ய வ்யுத்பத்திரித்யம்ஶே பாட்டோக்தோதாஹரணநிராஸ:)

ந ச புத்ரஜந்மாதிஸித்தவஸ்துவிஷயவாக்யேஷு ஹர்ஷஹேதூநாம் காலத்ரயவர்திநாமர்தாநாமாநந்த்யாத் ஸுலக்நஸுகப்ரஸவாதிஹர்ஷஹேத்வர்தாந்தரோபநிபாதஸம்பாவநயா ச ப்ரியார்தப்ரதிபத்திநிமித்தமுகவிகாஸாதி-லிங்கேநார்தவிஶேஷபுத்திஹேதுத்வநிஶ்சய:,

(ஸித்தேऽர்தே ஶப்தஸ்ய வ்யுத்பத்திரித்யம்ஶே நையாயிகோக்தோதாஹரணவ்யுதாஸ:)

நாபி வ்யுத்பந்நேதரபதவிபக்த்யர்தஸ்ய பதாந்தரார்தநிஶ்சயேந ப்ரக்ருத்யர்தநிஶ்சயேந வா ஶப்தஸ்ய ஸித்தவஸ்துந்யபிதாநஶக்திநிஶ்சய:; ஜ்ஞாதகார்யாபிதாயிபத-ஸமுதாயஸ்ய ததம்ஶவிஶேஷநிஶ்சயரூபத்வாத் தஸ்ய ||

(ஸித்தார்தவ்யுத்பத்திவிஷயே அத்வைத்யுக்தோதாரஹணநிராஸ:)

ந ச ஸர்பாத்பீதஸ்ய நாயம் ஸர்போ ரஜ்ஜுரேஷா இதி ஶப்தஶ்ரவணஸமநந்தரம் பயநிவ்ருத்திதர்ஶநேந ஸர்பாபாவபுத்திஹேதுத்வநிஶ்சய:; அத்ராபி நிஶ்சேஷ்டம் நிர்விஶேஷமசேதநமிதம் வஸ்த்வித்யாத்யர்தபோதேஷு பஹுஷு பயநிவ்ருத்திஹேதுஷு ஸத்ஸு விஶேஷநிஶ்சயாயோகாத்।

(பதாநாம் அந்யாந்விதஸ்வார்தமாத்ரபோதகத்வமித்யேதாநந்நிராஸ:)

கார்யபுத்திப்ரவ்ருத்திவ்யாப்திபலேந ஶப்தஸ்ய ப்ரவர்தகார்தாவபோதித்வமுபகதமிதி, ஸர்வபதாநாம் கார்யபரத்வேந, ஸர்வை: பதை: கார்யஸ்யைவ விஶிஷ்டஸ்ய ப்ரதிபாதநாந்நாந்யாந்விதஸ்வார்தமாத்ரே பதஶக்திநிஶ்சய: ||

(இஷ்டஸாதநத்வம் ப்ரவர்தகோऽர்த: இதி மதநிராஸ:)

இஷ்டஸாதநதாபுத்திஸ்து கார்யபுத்தித்வாரேண ப்ரவ்ருத்திஹேது:; ந ஸ்வரூபேண, அதீதாநாகதவர்தமாந- இஷ்டோபாயபுத்திஷு ப்ரவ்ருத்த்யநுபலப்தே:। இஷ்டோபாயோ ஹி மத்ப்ரயத்நாத்ருதே ந ஸித்த்யதி; அதோ மத்க்ருதிஸாத்ய இதி புத்திர்யாவந்ந ஜாயதே; தாவந்ந ப்ரவர்ததே ||

(கார்யார்தஸ்யைவ ஶப்தவாச்யதாபூர்வபக்ஷநியமநம்)

அத: கார்யபுத்திரேவ ப்ரவ்ருத்திஹேதுரிதி ப்ரவர்தகஸ்யைவ ஶப்தவாச்யதயா கார்யஸ்யைவ வேதவேத்யத்வாத் பரிநிஷ்பந்நரூபப்ரஹ்மப்ராப்தி-லக்ஷணாநந்தஸ்திரபலாப்ரதிபத்தே: அக்ஷய்யம் ஹ வை சாதுர்மாஸ்யயாஜிந: ஸுக்ருதம் பவதி (ஆ.ஶ்ரௌ.ஸூ.௨.௧.௧) இத்யாதிபி: கர்மணாமேவ ஸ்திரபலத்வப்ரதிபாதநாச்ச கர்மபலால்பாஸ்திரத்வ-ப்ரஹ்மஜ்ஞாநபலாநந்தஸ்திரத்வஜ்ஞாநஹேதுகோ ப்ரஹ்மவிசாராரம்போ ந யுக்த: – இதி||

(ஸித்தாந்தப்ரதிபாதநாரம்போ:

(தத்ர கார்யே ஏவ ஶப்தவ்யுத்பத்திரித்யத்ர ப்ராமாணிகாஸம்மதி:)

அத்ராபிதீயதே – நிகிலலோகவிதிதஶப்தார்தஸம்பந்தாவதாரணப்ரகாரமபநுத்ய ஸர்வ ஶப்தாநாம் அலௌகிகைகார்தாவபோதித்வாவதாரணம் ப்ராமாணிகா ந பஹுமந்வதே ||

(புத்திபூர்வகவ்யுத்பத்த்யா ஸித்தேऽபி ஶப்தஶக்திக்ரஹ:)

ஏவம் கில பாலாஶ்ஶப்தார்தஸம்பந்தம் அவதாரயந்தி – மாதாபித்ருப்ரப்ருதிபிரம்பாதாதமாதுலாதீந் ஶஶிபஶுநரம்ருகபக்ஷிஸர்பாதீம்ஶ்ச ஏநமவேஹி, இமம் சாவதாரய இத்யபிப்ராயேண அங்குல்யாநிர்திஶ்ய நிர்திஶ்ய தைஸ்தைஶ்ஶப்தைஸ்தேஷுதேஷ்வர்தேஷு பஹுஶஶ்ஶிக்ஷிதாஶ்ஶநைஶ்ஶநைஸ்தைஸ்தைரேவ ஶப்தைஸ்தேஷுதேஷ்வர்தேஷு ஸ்வாத்மநாம் புத்த்யுத்பத்திம் த்ருஷ்ட்வா ஶப்தார்தயோஸ்ஸம்பந்தாந்தராதர்ஶநாத் ஸம்கேதயித்ருபுருஷாஜ்ஞாநாச்ச தேஷ்வர்தேஷு தேஷாம் ஶப்தாநாம் ப்ரயோகோ போதகத்வநிபந்தந இதி நிஶ்சிந்வந்தி ||

புநஶ்ச வ்யுத்பந்நேதரஶப்தேஷு அஸ்ய ஶப்தஸ்யாயமர்த: இதி பூர்வவ்ருத்தைஶ்ஶிக்ஷிதாஸ்ஸர்வஶப்தாநாம் அர்தமவகம்ய பரப்ரத்யாயநாய தத்ததர்தாவபோதி வாக்யஜாதம் ப்ரயுஞ்ஜதே।

(யாத்ருச்சிக்யா வ்யுத்பத்த்யாऽபி ஸித்தேऽபி ஶப்தஶக்திக்ரஹ:)

ப்ரகாராந்தரேணாபி ஶப்தார்தஸம்பந்தாவதாரணம் ஸுஶகம் – கேநசித்புருஷேண ஹஸ்தசேஷ்டாதிநா பிதா தே ஸுகமாஸ்தே இதி தேவதத்தாய ஜ்ஞாபய இதி ப்ரேஷித: கஶ்சித் தஜ்ஜ்ஞாபநே ப்ரவ்ருத்த: பிதா தே ஸுகமாஸ்தே இதி ஶப்தம் ப்ரயுங்க்தே। பார்ஶ்வஸ்தோऽந்யோ வ்யுத்பித்ஸுர்மூகவச்சேஷ்டாவிஶேஷஜ்ஞஸ்தஜ்ஜ்ஞாபநே ப்ரவ்ருத்தமிமம் ஜ்ஞாத்வாऽநுகதஸ்தஜ்ஜ்ஞாபநாய ப்ரயுக்தமிமம் ஶப்தம் ஶ்ருத்வா அயம் ஶப்தஸ்ததர்தபுத்திஹேது: இதி நிஶ்சிநோதி இதி கார்யார்த ஏவ வ்யுத்பத்திரிதி நிர்பந்தோ நிர்நிபந்தந:। அதோ வேதாந்தா: பரிநிஷ்பந்நம் பரம் ப்ரஹ்ம, ததுபாஸநம் சாபிரிமதபலம் போதயந்தீதி தந்நிர்ணயபலோ ப்ரஹ்மவிசார: கர்தவ்ய:||

(வேதஸ்ய கார்யார்தத்வேऽபி ப்ரஹ்மவிசாராரம்பஸமர்தநம்)

கார்யார்தத்வேऽபி வேதஸ்ய ப்ரஹ்மவிசார: கர்தவ்ய ஏவ। கதம்; ஆத்மா வா அரே த்ரஷ்டவ்யஶ்ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதித்யாஸதிவ்ய: (ப்ரு.௪.௪.௫;௬.௫.௬), ஸோऽந்வேஷ்டவ்யஸ்ஸவிஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய: (சா.௮.௭.௧), விஜ்ஞாய ப்ரஜ்ஞாம் குர்வீத (ப்ரு.௬.௪.௨௧), தஹரோऽஸ்மிந்நந்தராகாஶஸ்தஸ்மிந்யதந்தஸ்ததந்வேஷ்டவ்யம் தத்வாவ விஜிஜ்ஞாஸதிவ்யம் (சாம்.௮.௧.௧), தத்ராபி தஹ்ரம் ககநம் விஶோகஸ்தஸ்மிந்யதந்த ஸ்ததுபாஸதிவ்யம் (தை.நா.௧௦.௨௩) இத்யாதிபி: ப்ரதிபந்நோபாஸநவிஷயகார்யாதிக்ருதபலத்வேந ப்ரஹ்மவிதாப்நோதி பரம் (தை.ஆந.௧.௧) இத்யாதிபிர்ப்ரஹ்ம ப்ராப்திஶ்ஶ்ரூயத இதி ப்ரஹ்மஸ்வரூபதத்விஶேஷணாநாம் து:காஸம்பிந்நதேஶவிஶேஷ-ரூபஸ்வர்காதிவத், ராத்ரிஸத்ரப்ரதிஷ்டாதிவத், அபகோரணஶதயாதநாஸாத்யஸாதந-பாவாவச்ச, கார்யோபயோகிதயைவ ஸித்தே:||

அபூர்வகண்டநம்

(கார்யஸ்ய துர்நிரூபதயா கார்யே வ்யுத்பத்தி: ந ஸித்யதி)

காமாநய இத்யாதிஷ்வபி வாக்யேஷு ந கார்யார்தே வ்யுத்பத்தி:; பவதபிமதகார்யஸ்ய துர்நிரூபத்வாத்। க்ருதிபாவபாவி க்ருத்யுத்தேஶ்யம் ஹி பவத: கார்யம்। க்ருத்யுத்தேஶ்யத்வம் ச க்ருதிகர்மத்வம்। க்ருதிகர்மத்வஞ்ச க்ருத்யா ப்ராப்துமிஷ்டதமத்வம்। இஷ்டதமம் ச ஸுகம் வர்தமாநது:கஸ்ய தந்நிவ்ருத்திர்வா। தத்ரேஷ்டஸுகாதிநா புருஷேண ஸ்வப்ரயத்நாத்ருதே யதி தத்ஸித்தி: ப்ரதீதா, தத: ப்ரயத்நேச்சு: ப்ரவர்ததே புருஷ இதி ந க்வசிதபீச்சாவிஷயஸ்ய க்ருத்யதீநஸித்தித்வமந்தரேண க்ருத்யுத்தேஶ்யத்வம் நாம கிஞ்சிதப்யுபலப்யதே। இச்சாவிஷயஸ்ய ப்ரேரகத்வம் ச ப்ரயத்நாதீநஸித்தித்வமேவ, தத ஏவ ப்ரவ்ருத்தே:। ந ச புருஷாநுகூலத்வம் க்ருத்யுத்தேஶ்யத்வம், யதஸ்ஸுகமேவ புருஷாநுகூலம்। ந ச து:கநிவ்ருத்தே: புருஷாநுகூலத்வம்; புருஷாநுகூலம் ஸுகம் தத்ப்ரதிகூலம் து:கம் இதி ஹி ஸுகது:கயோஸ்ஸ்வரூபவிவேக:। து:கஸ்ய ப்ரதிகூலதயா தந்நிவ்ருத்திரிஷ்டா பவதி; நாநுகூலதயா। அநுகூலப்ரதிகூலாந்வயவிரஹே ஸ்வரூபேணாவஸ்திதிர்ஹி  து:கநிவ்ருத்தி:। அதஸ்ஸுகவ்யதிரிக்தஸ்ய க்ரியாதேரநுகூலத்வம் ந ஸம்பவதி। ந ஸுகார்ததயா தஸ்யாப்யநுகூலத்வம், து:காத்மகத்வாத்தஸ்ய। ஸுகார்ததயாऽபி ததுபாதாநேச்சாமாத்ரமேவ பவதி। ந ச க்ருதிம் ப்ரதி ஶேஷித்வம் க்ருத்யுத்தேஶ்யத்வம், பவத்பக்ஷே ஶேஷித்வஸ்யாநிரூபணாத்||

(ஶேஷலக்ஷணம்)

ந ச பரோத்தேஶப்ரவ்ருத்தக்ருதிவ்யாப்த்யர்ஹாத்வம் ஶேஷத்வமிதி தத்ப்ரதிஸம்பந்தீ ஶேஷீத்யவகம்யதே, ததா ஸதி க்ருதேரஶேஷத்வேந தாம் ப்ரதி தத்ஸாத்யஸ்ய ஶேஷித்வாபாவாத்। ந ச பரோத்தேஶப்ரவ்ருத்த்யர்ஹாதாயாஶ்ஶேஷத்வேந பரஶ்ஶேஷீ, உத்தேஶ்யத்வஸ்யைவ நிரூப்யமாணத்வாத், ப்ரதாநஸ்யாபி ப்ருத்யோத்தேஶப்ரவ்ருத்த்யர்ஹாத்வதர்ஶநாச்ச। ப்ரதாநஸ்து ப்ருத்யபோஷணேऽபி ஸ்வோத்தேஶேந ப்ரவர்தத இதி சேந்ந, ப்ருத்யோऽபி ஹி ப்ரதாநபோஷணே ஸ்வோத்தேஶேநைவ ப்ரவர்ததே। கார்யஸ்வரூபஸ்யைவாநிரூபணாத் கார்யப்ரதிஸம்பந்தீ ஶேஷ:, தத்ப்ரதிஸம்பந்தீ ஶேஷீ இத்யப்யஸங்கதம்||

நாபி க்ருதிப்ரயோஜநகத்வம் க்ருத்யுத்தேஶ்யத்வம்; புருஷஸ்ய க்ருத்யாரம்பப்ரயோஜநமேவ ஹி க்ருதிப்ரயோஜநம்। ஸ சேச்சாவிஷய:। தஸ்மாதிஷ்டத்வாதிரேகிக்ருத்யுத்தேஶ்யத்வாநிரூபணாத் க்ருதிஸாத்யதாக்ருதிப்ரதாநத்வரூபம் கார்யம் துர்நிரூபமேவ||

(அபூர்வே ஸ்வத: இஷ்டத்வ-க்ருதிஸாத்யத்வரூபப்ரயோஜநத்வயோ: நிராஸ:)

நியோகஸ்யாபி ஸாக்ஷாதிஷிவிஷயபூதஸுகது:கநிவ்ருத்திப்யாமந்யத்வாத்தத்ஸாதநதயைவேஷ்டத்வம் க்ருதிஸாத்யத்வம் ச। அத ஏவ ஹி தஸ்ய க்ரியாதிரிக்ததா; அந்யதா க்ரியைவ கார்யம் ஸ்யாத்; ஸ்வர்ககாமபதஸமபிவ்யாஹாராநுகுண்யேந லிஙாதிவாச்யம் கார்யம் ஸ்வர்கஸாதநமேவேதி க்ஷணபங்கிகர்மாதிரேகி ஸ்திரம் ஸ்வர்கஸாதநமபூர்வமேவ கார்யமிதி ஸ்வர்கஸாதநதோல்லேகேநைவ ஹ்யபூர்வவ்யுத்பத்தி:। அத: ப்ரதமமநந்யார்ததயா ப்ரதிபந்நஸ்ய கார்யஸ்யாநந்யார்தத்வநிர்வஹணாயாபூர்வமேவ பஶ்சாத்ஸ்வர்கஸாதநம் பவதீத்யுபஹாஸ்யம், ஸ்வர்ககாமபதாந்விதகார்யாபிதாயிபதேந ப்ரதமமப்யநந்யார்ததாநபிதாநாத்; ஸுகது:கநிவ்ருத்திதத்ஸாதநேப்யோऽந்யஸ்ய அநந்யார்தஸ்ய க்ருதிஸாத்யதாப்ரதீத்யநுபபத்தேஶ்ச ||

(நியோகாக்யஸ்யாபூர்வஸ்ய ஸுகத்வரூபப்ரயோஜநத்வநிராஸ:)

அபி ச – கிமிதம் நியோகஸ்ய ப்ரயோஜநத்வம்? ஸுகவந்நியோகஸ்யாபி அநுகூலத்வமேவேதி சேத், கிம் நியோகஸ்ஸுகம்? ஸுகமேவ ஹ்யநுகூலம்। ஸுகவிஶேஷவந்நியோகாபரபர்யாயம் விலக்ஷணம் ஸுகாந்தரமிதி சேத்; கிம் தத்ர ப்ரமாணமிதி வக்தவ்யம்। ஸ்வாநுபவஶ்சேத், ந; விஷயவிஶேஷாநுபவஸுகவத் நியோகாநுபவஸுகமிதமிதி பவதாऽபி நாநுபூயதே। ஶாஸ்த்ரேண நியோகஸ்ய புருஷார்ததயா ப்ரதிபாதநாத்। பஶ்சாத்து போக்ஷ்யத இதி சேத்; கிம் தந்நியோகஸ்ய புருஷார்தத்வவாசி ஶாஸ்த்ரம்। ந தாவல்லௌகிகம் வாக்யம்; தஸ்ய து:காத்மகக்ரியாவிஷயத்வாத், தேந ஸுகாதிஸாதநதயைவ க்ருதிஸாத்யதாமாத்ரப்ரதிபாதநாத்। நாபி வைதிகம்; தேநாபி ஸ்வர்காதிஸாதநதயைவ கார்யஸ்ய ப்ரதிபாதநாத்। நாபி நித்யநைமித்திகஶாஸ்த்ரம்; தஸ்யாபி ததபிதாயித்வம் ஸ்வர்ககாமவாக்யஸ்தாபூர்வவ்யுத்பத்திபூர்வகம் இத்யுக்தரீத்யா தேநாபி ஸுகாதிஸாதநகார்யாபிதாநம் அவர்ஜநீயம்। நியதைஹிகபலஸ்ய கர்மணோऽநுஷ்டிதஸ்ய பலத்வேந ததாநீமநுபூயமாநாந்நாத்யரோகதாதி-வ்யதிரேகேண நியோகரூபஸுகாநுபவாநுபலப்தேஶ்ச நியோகஸ்ஸுகமித்யத்ர ந கிஞ்சந ப்ரமாணமுபலபாமஹே। அர்தவாதாதிஷ்வபி ஸ்வர்காதிஸுகப்ரகாரகீர்தநவத் நியோகரூபஸுகப்ரகாரகீர்தநம் பவதாபி ந த்ருஷ்டசரம்।

(லிஙர்தநிஷ்கர்ஷ:)

அதோ விதிவாக்யேஷ்வபி தாத்வர்தஸ்ய கர்த்ருவ்யாபாரஸாத்யதாமாத்ரம் ஶப்தாநுஶாஸநஸித்தமேவ லிங்காதேர்வாச்யமித்யத்யவஸீயதே। தாத்வர்தஸ்ய ச யாகாதேரக்ந்யாதிதேவதாந்தர்யாமி பரமபுருஷஸமாராதநரூபதா, ஸமாராதிதாத்பரமபுருஷாத்பலஸித்திஶ்சேதி பலமத உபபத்தே: (ப்ர.ஸூ.௩.௨.௩௭) இத்யத்ர ப்ரதிபாதயிஷ்யதே। அதோ வேதாந்தா: பரிநிஷ்பந்நம் ப்ரஹ்ம போதயந்தீதி ப்ரஹ்மோபாஸநபலாநந்த்யம் ஸ்திரத்வம் ச ஸித்தம்। சாதுர்மாஸ்யாதிகர்மஸ்வபி கேவலஸ்ய கர்மண: க்ஷயிபலத்வோபதேஶாதக்ஷயபலஶ்ரவணம் வாயுஶ்சாந்தரிக்ஷம் சைததம்ருதம் (ப்ரு.௪.௩.௩) இத்யாதிவதாபேக்ஷிகம் மந்தவ்யம்।

அத: கேவலாநாம் கர்மணாமல்பாஸ்திரபலத்வாத், ப்ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய சாநந்தஸ்திரபலத்வாத் தந்நிர்ணயபலோ ப்ரஹ்மவிசாராரம்போ யுக்த இதி ஸ்திதம்||

இதி ஶ்ரீஶாரீரகமீமாம்ஸாபாஷ்யே ஜிஜ்ஞாஸாதிகரணம்||௧||