ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசித

வேதாந்ததீப:

ப்ரதமாத்யாயே ப்ரதம: பாத:

ஶ்ரிய: காந்தோऽநந்தோ வரகுணகணைகாஸ்பதவபு:

ஹதாஶேஷாவத்ய: பரமகபதோ வாங்மநஸயோ:।

அபூமிர்பூமிர்யோ நதஜநத்ருஶாமாதிபுருஷோ

மநஸ்தத்பாதாப்ஜே பரிசரணஸக்தம் பவது மே ।।

ப்ரணம்ய ஶிரஸாऽऽசார்யாம்ஸ்ததாதிஷ்டேந வர்த்மநா।

ப்ரஹ்மஸூத்ரபதாந்தஸ்தவேதாந்தார்த: ப்ரகாஶ்யதே ।।

அத்ரேயமேவ ஹி வேதவிதாம் ப்ரக்ரியா – அசித்வஸ்துநஸ்ஸ்வரூபதஸ்ஸ்வபாவதஶ்சாத்யந்தவிலக்ஷண: ததாத்மபூத: சேதந: ப்ரத்யகாத்மா । தஸ்மாத்பத்தாந்முக்தாந்நித்யாச்ச நிகிலஹேயப்ரத்யநீகதயா, கல்யாணகுணைகதாநதயா ச, ஸர்வாவஸ்தசிதசித்வ்யாபகதயா, தாரகதயா, நியந்த்ருதயா, ஶேஷிதயா சாத்யந்தவிலக்ஷண: பரமாத்மா । யதோக்தம் பகவதா – த்வாவிமௌ புருஷௌ லோகே க்ஷரஶ்சாக்ஷர ஏவ ச।  க்ஷரஸ்ஸர்வாணி பூதாநி கூடஸ்தோऽக்ஷர உச்யதே।  உத்தம: புருஷஸ்த்வந்ய: பரமாத்மேத்யுதாஹ்ருத:।  யோ லோகத்ரயமாவிஶ்ய பிபர்த்யவ்யய ஈஶ்வர:।  யஸ்மாத்க்ஷரமதீதோऽஹமக்ஷராதபிசோத்தம:।  அதோऽஸ்மி லோகே வேதே ச ப்ரதித: புருஷோத்தம: இதி।

ஶ்ருதிஶ்ச – ப்ரதாநக்ஷேத்ரஜ்ஞபதிர்குணேஶ:, பதிம் விஶ்வஸ்யாத்மேஶ்வரம், அந்தர்பஹிஶ்ச தத்ஸர்வம் வ்யாப்யநாராயண ஸ்தித: இத்யாதிகா। கூடஸ்த: – முக்தஸ்வரூபம்; யே த்வக்ஷரமநிர்தேஶ்யமவ்யக்தம் பர்யுபாஸதே। ஸர்வத்ரகமசிந்த்யம் ச கூடஸ்தமசலம் த்ருவம் இத்யாதிவ்யபதேஶாத்। ஸூத்ரகாரஶ்சைவமேவ வததி நேதரோऽநுபபத்தே:, பேதவ்யபதேஶாத், அநுபபத்தேஸ்து ந ஶாரீர:, கர்மகர்த்ருவ்யபதேஶாச்ச, ஶப்தவிஶேஷாத், ஸம்போகப்ராப்திரிதி சேந்ந வைஶேஷ்யாத், ந ச ஸ்மார்தமதத்தர்மாபிலாபாச்சாரீரஶ்ச, உபயேऽபி ஹி பேதேநைநமதீயதே, விஶேஷணபேதவ்யபதேஶாப்யாம் ச நேதரௌ, முக்தோபஸ்ருப்யவ்யபதேஶாச்ச, ஸ்தித்யதநாப்யாம் ச, இதரபராமர்ஶாத்ஸ இதி சேந்நாஸம்பவாத், உத்தராச்சேதாவிர்பூதஸ்வரூபஸ்து, ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யோர்பேதேந, பத்யாதிஶப்தேப்ய:, அதிகம் து பேதநிர்தேஶாத், அதிகோபதேஶாத்து பாதராயணஸ்யைவ தத்தர்ஶநாத், ஜகத்வ்யாபாரவர்ஜம் ப்ரகரணாதஸந்நிஹிதத்வாச்ச, போகமாத்ரஸாம்யலிங்காச்ச இத்யாதிபி:। ந சாவித்யாக்ருதமுபாதிக்ருதம் வா பேதமாஶ்ரித்யைதே நிர்தேஶா:; இதம் ஜ்ஞாநமுபாஶ்ரித்ய மம ஸாதர்ம்யமாகதா: ஸர்கேऽபி நோபஜாயந்தே ப்ரலயே ந வ்யதந்தி ச, ததா வித்வாந் புண்யபாபே விதூய நிரஞ்ஜந: பரமம் ஸாம்யமுபைதி, முக்தோபஸ்ருப்யவ்யபதாஶாச்ச, உத்தராச்சேதாவிர்பூதஸ்வரூபஸ்து, ஸம்பத்யாவிர்பாவஸ்ஸ்வேநஶப்தாத், ஜகத்வ்யாபாரவர்ஜம் ப்ரகரணாத் அஸந்நிஹிதத்வாச்ச, போகமாத்ரஸாம்யலிங்காச்ச,  இதி ஸர்வாவித்யோபாதிவிநிர்முக்தமதிக்ருத்யைவ பேதோபபாதநாத்। ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஸூத்ரேஷு ஸர்வத்ர பேதே நிர்திஷ்டே சிதசிதீஶ்வரஸ்வரூபபேதஸ்ஸ்வாபாவிகோ விவக்ஷித இதி நிஶ்சீயதே। ஸர்வம் கல்விதம் ப்ரஹ்ம தஜ்ஜலாநிதி ஶாந்த உபாஸீத, வாசாரம்பணம் விகாரோ நாமதேயம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம், ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீதேகமேவாத்விதீயம் ததைக்ஷத பஹுஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி தத்தேஜோऽஸ்ருஜத, ஸந்மூலாஸ்ஸோம்யேமாஸ்ஸர்வா:             ப்ரஜாஸ்ஸதாயதநாஸ்ஸத்ப்ரதிஷ்டா:, ஐததாத்ம்யமிதம் ஸர்வம் தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ, க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்தி, ததநந்யத்வமாரம்பணஶப்தாதிப்ய இதி பரஸ்ய ப்ரஹ்மண: காரணத்வம், க்ருத்ஸ்நஸ்ய சிதசிதாத்மகப்ரபஞ்சஸ்ய கார்யத்வம், காரணாத்கார்யஸ்யாநந்யத்வம் சோச்யமாநமேவமேவோபபத்யதே। ஸர்வாவஸ்தஸ்ய சிதசித்வஸ்துந: பரமாத்மஶரீரத்வம், பரமாத்மநஶ்சாத்மத்வம், ய: ப்ருதிவ்யாம் திஷ்டந்யஸ்ய ப்ருதிவீ ஶரீரம், ய ஆத்மநி திஷ்டந்யஸ்யாத்மா ஶரீரம் ய ஆத்மாநமந்தரோ யமயதி, யஸ்யாவ்யக்தம் ஶரீரம் யஸ்யாக்ஷரம் ஶரீரம் யஸ்ய ம்ருத்யுஶ்ஶரீரம், ஏஷ ஸர்வம்பூதாந்தராத்மாऽபஹதபாப்மா திவ்யோ தேவ ஏகோ நாராயண:, அந்த: ப்ரவிஷ்டஶ்ஶாஸ்தா ஜநாநாம் ஸர்வாத்மா இத்யாதி ஶ்ருத்யைவோபதிஷ்டமிதி ஸூக்ஷ்மசிதசித்வஸ்துவிஶிஷ்ட: பரமாத்மா காரணம், ஸ ஏவ பரமாத்மா ஸ்தூலசிதசித்வஸ்துஶரீர: கார்யமிதி, காரணாவஸ்தாயாம் கார்யாவஸ்தாயாம் ச சிதசித்வஸ்துஶரீரகதயா தத்ப்ரகார: பரமாத்மைவ ஸர்வஶப்தவாச்ய இதி பரமாத்மஶப்தேந ஸர்வஶப்தஸாமாநாதிகரண்யம் முக்யமேவோபபந்நதரம்। அநேந ஜீவேநாத்மநாऽநுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி, தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததேவாநுப்ராவிஶத் ததநுப்ரவிஶ்ய ஸச்சத்யச்சாபவத் இத்யாதி ஶ்ருதிரேவேமமர்தமுபபாதயதி। ஸர்வமாத்மதயாऽநுப்ரவிஶ்ய தச்சரீரத்வேந ஸர்வப்ரகாரதயா ஸ ஏவ ஸர்வஶப்தவாச்யோ பவதீத்யர்த:।  பஹு ஸ்யாம் இதி பஹுபவநஸங்கல்போऽபி நாமரூபவிபாகாநர்ஹாதிஸூக்ஷ்மசிதசித்வஸ்துஶரீரகதயைகதாऽவஸ்திதஸ்ய விபக்தநாமரூபசிதசித் ஶரீரகதயா பஹுப்ரகாரதாவிஷய: இதி வேதவித்ப்ரக்ரியா।

யே புநர்நிர்விஶேஷகூடஸ்தஸ்வப்ரகாஶநித்யசைதந்யமாத்ரம் ப்ரஹ்ம ஜ்ஞாதவ்யதயோக்தமிதி வதந்தி, தேஷாம், ஜந்மாத்யஸ்ய யத:, ஶாஸ்த்ரயோநித்வாத், தத்து ஸமந்வயாத், ஈக்ஷதேர்நாஶப்தம் இத்யாதே: — ஜகத்வ்யாபாரவர்ஜம், ப்ரகரணாதஸநந்நிஹிதத்வாச்ச, போகமாத்ரஸாம்யலிங்காச்ச, அநாவ்ருத்திஶ்ஶப்தாதநாவ்ருத்திஶ்ஶப்தாத் இத்யந்தஸ்ய ஸூத்ரகணஸ்ய ப்ரஹ்மணோ ஜகத்காரணத்வபஹுபவநஸங்கல்பரூபேக்ஷணாத்யநந்தவிஶேஷப்ரதிபாதநபரத்வாத்ஸர்வம் ஸூத்ரஜாதம், ஸூத்ரகாரோதாஹ்ருதா:, யதோ வா இமாநி பூதாநி ஜாயந்தே, ததைக்ஷத பஹுஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி இத்யாத்யா: ஸர்வஶ்ருதயஶ்ச ந ஸங்கச்சந்தே। அதோச்யேத யேநாஶ்ருதம் ஶ்ருதம் இத்யேகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ப்ரதிஜ்ஞாய, யதா ஸோம்யைகேந ம்ருத்பிண்டேந இத்யேகம்ருத்பிண்டாரப்தகடஶராவாதீநாம் தந்ம்ருத்பிண்டாதநந்யத்ரவ்யதயா தஜ்ஜ்ஞாநேந தேஷாம் ஜ்ஞாததேவ, ப்ரஹ்மஜ்ஞாநேந ததாரப்தஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய சிதசிதாத்மகஸ்ய ஜகதஸ்தஸ்மாதநதிரிக்தவஸ்துதயா ஜ்ஞாததா ஸம்பவதீத்யுபபாத்ய, ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீதேகமேவாத்விதீயம் இதீதம் ஶப்தவாச்யஸ்ய சிதசிதாத்மகப்ரபஞ்சஸ்ய ஸ்ருஷ்டே: ப்ராங்நிகிலபேதப்ரஹாணேந ஸச்சப்தவாச்யேநைகதாபத்திம் கடஶராவாத்யுத்பத்தே: ப்ராகுத்பாதகம்ருத்பிண்டைகதாபத்திவத் அபிதாய, ததைக்ஷத பஹு ஸ்யாம் இதி ததேவ ஸச்சப்தவாச்யம் ப்ரஹ்ம சிதசிதாத்மகப்ரபஞ்சரூபேணாத்மநோ பஹுபவநமேகம்ருத்பிண்டஸ்ய கடஶராவாதிரூபேண பஹுபவநவத்ஸங்கல்ப்ய ஆத்மாநமேவ தேஜ: ப்ரப்ருதிஜகதாகாரேண அஸ்ருஜதேதி சாபிதாய, ஐததாத்ம்யமிதம் ஸர்வம் தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி இத்யபிதாநாத் ப்ரஹ்மைவாவித்யாக்ருதேந பாரமார்திகேந வோபாதிநா ஸம்பத்தம் தேவாதிரூபேண பஹுபூதமிதி வேதவித்பிரப்யுபகந்தவ்யமிதி। ததயுக்தம், ஜ்ஞாஜ்ஞௌ த்வாவஜாவீஶநீஶௌ, நித்யோ நித்யாநாம் சேதநஶ்சேதநாநாமேகோ பஹூநாம் யோ விததாதி காமாந் இத்யாதிஶ்ருதிபி: ஜீவாநாமஜத்வநித்யத்வ-பஹுத்வவசநாத்। யதி கடஶராவாதேருத்பத்தே: ப்ராகேகீபூதஸ்ய ம்ருத்த்ரவ்யஸ்ய உத்பத்த்யுத்தரகாலபாவிபஹுத்வவத்ஸ்ருஷ்டே: ப்ராகேகீபூதஸ்யைவ ப்ரஹ்மணஸ்ஸ்ருஷ்ட்யுத்தரகாலீநம் நாநாவிதஜீவரூபேண பஹுத்வமுச்யதே, ததா ஜீவாநாமஜத்வநித்யத்வபஹுத்வாதி விருத்யேத। ஸூத்ரவிரோதஶ்ச இதரவ்யபதேஶாத் ஹிதாகரணாதிதோஷப்ரஸக்தி: இதி ப்ரஹ்மைவ தேவமநுஷ்யாதிஜீவஸ்வரூபேண பஹுபூதம் சேதாத்மநோ ஹிதாகரணாதிதோஷப்ரஸக்திரித்யுக்த்வா, அதிகம் து பேதநிர்தேஶாத் இதி ஜீவாத்ப்ரஹ்மணோऽர்தாந்தரத்வமுக்தம்। ததா ச வைஷம்யநைர்க்ருண்யே ந ஸாபேக்ஷத்வாத் இதி தேவாதிவிஷமஸ்ருஷ்டிப்ரயுக்தபக்ஷபாதநைர்க்ருண்யே, ஜீவாநாம் பூர்வபூர்வகர்மாபேக்ஷத்வாத்விஷமஸ்ருஷ்டே: இதி பரிஹ்ருதே। ததா ந கர்மாவிபாகாதிதி சேந்நாநாதித்வாதுபபத்யதே சாப்யுபலப்யதே ச இதி, ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீதேகமேவாத்விதீயம் இதி ஸ்ருஷ்டே: ப்ராகவிபாகவசநாத் ஸ்ருஷ்டே: ப்ராக்ஜீவாநாமபாவாத்தத்கர்ம ந ஸம்பவதீதி பரிசோத்ய, ஜீவாநாம் தத்கர்மப்ரவாஹாணாம் சாநாதித்வாதிதி பரிஹ்ருதம்। நாத்மா ஶ்ருதேர்நித்யத்வாச்ச தாப்ய: இத்யாத்மந உத்பத்த்யபாவஶ்சோக்தோ நித்யத்வம் ச ஸ்வாப்யுபகமவிரோதஶ்ச। ஆமோக்ஷாஜ்ஜீவபேதஸ்யாநாதித்வம் ஸர்வைரேவ ஹி வேதாந்திபிரப்யுபகம்யதே। அதஶ்ஶ்ருதிவிரோதாத்ஸூத்ரவிரோதாத் ஸ்வாப்யுபகவிரோதாச்ச ஸ்ருஷ்டே: ப்ராகேகத்வாவதாரணம் நாமரூபவிபாகாபாவாபிப்ராயம், நாமரூபவிபாகாநர்ஹாஸூக்ஷ்மசிதசித்வஸ்துஶக்திபேதஸஹம் சேதி ஸர்வைரப்யுபகம்யதே। இயாம்ஸ்து விஶேஷ: – அவித்யாபரிகல்பநேऽப்யுபாதிபரிகல்பநேऽபி ப்ரஹ்மவ்யதிரிக்தஸ்யாவித்யாஸம்பந்திநஶ்சோபாதிஸம்பந்திந: சேதநஸ்யாபாவாதவித்யோபாதிஸம்பந்தௌ தத்க்ருதாஶ்ச தோஷா ப்ரஹ்மண ஏவ பவேயுரிதி।

ஸந்மாத்ரப்ரஹ்மவாதேऽபி ப்ராக்ஸ்ருஷ்டேஸ்ஸந்மாத்ரம் ப்ரஹ்மைகமேவ ஸ்ருஷ்ட்யுத்தரகாலம் போக்த்ருபோக்யநியந்த்ருரூபேண த்ரிதாபூதம் சேத், கடஶராவமணிகவஜ்ஜீவேஶ்வரயோருத்பத்திமத்த்வமநித்யத்வம் ச ஸ்யாத்। அதைகத்வாபத்தி-வேலாயாமபி போக்த்ருபோக்யநியந்த்ருஶக்தித்ரயமவஸ்திதமிதி சேத், கிமிதம் ஶக்தித்ரயஶப்தவாச்யமிதி விவேசநீயம்। யதி ஸந்மாத்ரஸ்யைகஸ்யைவ போக்த்ருபோக்யநியந்த்ருரூபேண பரிணாமஸாமர்த்யம் ஶக்தித்ரய-ஶப்தவாச்யம், ஏவம் தர்ஹி ம்ருத்பிண்டஸ்ய கடஶராவாதிபரிணாமஸமர்தஸ்ய ததுத்பாதகத்வமிவ ப்ரஹ்மண ஈஶ்வராதீநாமுத்பாதகத்வமிதி தேஷாமநித்யத்வமேவ।  அதேஶ்வராதீநாம் ஸூக்ஷ்மரூபேணாவஸ்திதிரேவ ஶக்திரித்யுச்யேத, தர்ஹி தததிரிக்தஸ்ய ஸந்மாத்ரஸ்ய ப்ரஹ்மண: ப்ரமாணாபாவாத்ததப்யுபகமே ச ததுத்பாத்யதயேஶ்வராதீநாமநித்யத்வப்ரஸங்காச்ச த்ரயாணாம் நாமரூபவிபாகாநர்ஹ- ஸூக்ஷ்மதஶாபத்திரேவ ப்ராக்ஸ்ருஷ்டேரேகத்வாவதாரணாவஸேயேதி வக்தவ்யம்। ந ததா தேஷாம் ப்ரஹ்மாத்மகத்வாவதாரணம் விருத்யதே। அதஸ்ஸர்வாவஸ்தாவஸ்திதஸ்ய சிதசித்வஸ்துந: ப்ரஹ்மஶரீரத்வஶ்ருதேஸ்ஸர்வதா ஸர்வஶப்தைர்ப்ரஹ்மைவ தத்தச்சரீரகதயா தத்தத்விஶிஷ்டமேவாபிதீயத இதி ஸ்தூலசிதசித்வஸ்துவிஶிஷ்டம் ப்ரஹ்மைவ கார்யபூதம் ஜகத், நாமரூபவிபாகாநர்ஹஸூக்ஷ்மசிதசித்வஸ்துவிஶிஷ்டம் ப்ரஹ்மகாரணமிதி ததேவ ம்ருத்பிண்டஸ்தாநீயம், ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீதேகமேவாத்விதீயம் இத்யுச்யதே, ததேவ விபக்தநாமரூபசிதசித்வஸ்துவிஶிஷ்டம் ப்ரஹ்ம கார்யமிதி ஸர்வம் ஸமஞ்ஜஸம்। ஶ்ருதிந்யாயவிரோதஸ்து தேஷாம் பாஷ்யே ப்ரபஞ்சித இதி நேஹ ப்ரதந்யதே। பாஷ்யோதித: அதிகரணார்த: ஸஸூத்ரார்தவிவரண: ஸுகக்ரஹணாய ஸம்க்ஷேபேணோபந்யஸ்யதே।

ஶாரீரகாத்யாயபாதார்தஸம்க்ரஹ:

தத்ர ப்ரதமே பாதே ப்ரதாநபுருஷாவேவ ஜகத்காரணதயா வேதாந்தா: ப்ரதிபாதயந்தீத்யாஶங்க்ய ஸர்வஜ்ஞம் ஸத்யஸங்கல்பம் நிரவத்யம் ஸமஸ்தகல்யாணகுணாகரம் ப்ரஹ்மைவ ஜகத்காரணதயா ப்ரதிபாதயந்தீத்யுக்தம்। த்விதீயத்ருதீயசதுர்தபாதேஷு காநிசித்வேதாந்தவாக்யாநி ப்ரதாநாதிப்ரதிபாதநபராணீதி தந்முகேந ஸர்வாக்ஷேபமாஶங்க்ய தாந்யபி ப்ரஹ்மபராணீத்யுக்தம்। தத்ராஸ்பஷ்டஜீவாதிலிங்ககாநி வாக்யாநி த்விதீயே நிரூபிதாநி, ஸ்பஷ்டலிங்ககாநி த்ருதீயே। சதுர்தே து ப்ரதாநாதிப்ரதிபாதநச்சாயாநுஸாரீணீதி விஶேஷ:। அத: ப்ரதமேऽத்யாயே ஸர்வம் வேதாந்தவாக்யஜாதம் ஸார்வஜ்ஞ்யஸத்யஸங்கல்பத்வாதியுக்தம் ப்ரஹ்மைவ ஜகத்காரணதயா ப்ரதிபாதயதீதி ஸ்தாபிதம்। த்விதீயேऽத்யாயே தஸ்யார்தஸ்ய துர்தர்ஷணத்வப்ரதிபாதநேந த்ரடிமோச்யதே। தத்ர ப்ரதமே பாதே ஸாங்க்யாதிஸ்ம்ருதிவிரோதாந்ந்யாயவிரோதாச்ச ப்ரஸக்தோ தோஷ: பரிஹ்ருத:। த்விதீயே து ஸாங்க்யாதிவேதபாஹ்யபக்ஷப்ரதிக்ஷேபமுகேந தஸ்யைவாதரணீயதா ஸ்திரீக்ருதா। த்ருதீயசதுர்தயோ: வேதாந்தவாக்யாநாமந்யோந்யவிப்ரதிஷேதாதிதோஷகந்தாபாவக்யாபநாய வியதாதீநாம் ப்ரஹ்மகார்யதாப்ரகாரோ விஶோத்யதே। தத்ர த்ருதீயே பாதே ச சிதசித்ப்ரபஞ்சஸ்ய ப்ரஹ்மகார்யத்வே ஸத்யப்யசிதம்ஶஸ்ய ஸ்வரூபாந்யதாபாவேந கார்யத்வம், சிதம்ஶஸ்ய ஸ்வபாவாந்யதாபாவேந ஜ்ஞாநஸங்கோசவிகாஸரூபேண கார்யதோதிதா। சதுர்தே து ஜீவோபகரணாநாமிந்த்ரியாதீநாமுத்பத்திப்ரகார: இதி ப்ரதமேநாத்யாயத்வயேந முமுக்ஷுபிருபாஸ்யம் நிரஸ்தநிகிலதோஷகந்தமநவதிகாதிஶயாஸங்க்யேயகல்யாணகுணகணம் நிகிலஜகதேககாரணம் ப்ரஹ்மேதி ப்ரதிபாதிதம்। உத்தரேண த்வயேந ப்ரஹ்மோபாஸநப்ரகாரஸ்தத்பலபூதமோக்ஷஸ்வரூபம் ச சிந்த்யதே। தத்ர த்ருதீயஸ்ய ப்ரதமே பாதே ப்ரஹ்மோபாஸிஸிஷோத்பத்தயே ஜீவஸ்ய ஸம்ஸரதோ தோஷா: கீர்திதா:। த்விதீயே சோபாஸிஸிஷோத்பத்தய ஏவ ப்ரஹ்மணோ நிரஸ்தநிகிலதோஷதாகல்யாண-குணாகரதாரூபோபயலிங்கதா ப்ரதிபாத்யதே। த்ருதீயே து ப்ரஹ்மோபாஸநைகத்வநாநாத்வவிசாரபூர்வகமுபாஸநேஷு உபஸம்ஹார்யாநுபஸம்ஹார்யகுணவிஶேஷா: ப்ரபஞ்சிதா:। சதுர்தே து உபாஸநஸ்ய வர்ணாஶ்ரமதர்மேதிகர்தவ்யதாகத்வமுக்தம்। சதுர்தேऽத்யாயே ப்ரஹ்மோபாஸநபலசிந்தா க்ரியதே। தத்ர ப்ரதமே பாதே ப்ரஹ்மோபாஸநபலம் வக்துமுபாஸநஸ்வரூப பூர்வகோபாஸநாநுஷ்டாநப்ரகாரோ வித்யாமாஹாத்ம்யம் சோச்யதே। த்விதீயே து ப்ரஹ்மோபாஸீநாநாம் ப்ரஹ்மப்ராப்திகத்யுபக்ரமப்ரகார: சிந்தித:। த்ருதீயே த்வர்சிராதிகதிஸ்வரூபமர்சிராதிநைவ ப்ரஹ்மப்ராப்திரிதி ச ப்ரதிபாத்யதே। சதுர்தே து முக்தஸ்ய ப்ரஹ்மாநுபவப்ரகாரஶ்சிந்த்யதே। அதோ முமுக்ஷுபிர்ஜ்ஞாதவ்யம் நிரஸ்தநிகிலதோஷகந்த-மநவதிகாதிஶயாஸங்க்யேயகல்யாணகுணகணாகரம் நிகிலஜகதேககாரணம் பரம் ப்ரஹ்ம, தஜ்ஜ்ஞாநம் ச மோக்ஷஸாதநமஸக்ருதாவ்ருத்தஸ்ம்ருதி ஸந்தாநரூபமுபாஸநாத்மகம், உபாஸநபலம் சார்சிராதிநா பரம் ப்ரஹ்மோபஸம்பத்ய ஸ்வஸ்வரூபபூதஜ்ஞாநாதிகுணாவிர்பாவ- பூர்வகாநந்தமஹாவிபூத்யநவதிகாதிஶயாநந்த ப்ரஹ்மாநுபவோऽபுநராவ்ருத்திரூப இதி ஶாரீரகஶாஸ்த்ரேணோக்தம் பவதி।

௧।௧।௧

௧। ஓம் அதாதோ ப்ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா –  ப்ரஹ்மமீமாம்ஸாவிஷய:। ஸா கிமாரம்பணீயா, உத அநாரம்பணீயேதி ஸம்ஶய:। ததர்தம் பரீக்ஷ்யதே – வேதாந்தா: கிம் ப்ரஹ்மணி ப்ரமாணம், உத நேதி। ததர்தம் பரிநிஷ்பந்நேऽர்தே ஶப்தஸ்ய போதநஸாமர்த்யாவதாரணம் ஸம்பவதி, நேதி। ந ஸம்பவதி இதி பூர்வபக்ஷ:। ஸம்பவதீதி ராத்தாந்த:। யதா ந ஸம்பவதி, ததா பரிநிஷ்பந்நேऽர்தே ஶப்தஸ்ய போதநஸாமர்த்யாபாவாத்ஸித்தரூபே ப்ரஹ்மணி ந வேதாந்தா: ப்ரமாணம் இதி தத்விசாராகாரா ப்ரஹ்மமீமாம்ஸா நாரம்பணீயா। யதா ஸம்பவதி, ததா ஸித்த்யேऽப்யர்தே ஶப்தஸ்ய போதநஸாமர்த்யஸம்பவாத்வேதாந்தா: ப்ரஹ்மணி ப்ரமாணமிதி ஸா சாரம்பணீயா ஸ்யாத்। அத்ர பூர்வபக்ஷவாதீ மந்யதே – வ்ருத்தவ்யவஹாராதந்யத்ர வ்யுத்பத்த்யஸம்பவாத் வ்யவஹாரஸ்ய ச கார்யபுத்திபூர்வகத்வேந கார்ய ஏவார்தே ஶப்தஶக்த்வதாரணாத்பரிநிஷ்பந்நேऽர்தே ப்ரஹ்மணி ந வேதாந்தா: ப்ரமாணமிதி தத்விசாரரூபா ப்ரஹ்மமீமாம்ஸா நாரம்பணீயேதி। ஸித்தாந்தஸ்து – பாலாநாம் மாதாபித்ருப்ரப்ருதிபி: அம்பாதாதமாதுலஶிஶுபஶு-பக்ஷிம்ருகாதிஷு அங்குல்யா நிர்திஶ்ய தத்ததபிதாயிநஶ்ஶப்தாந்ப்ரயுஞ்ஜாநை: க்ரமேண பஹுஶஶ்ஶிக்ஷிதாநாம் தத்தச்சப்தஶ்ரவணஸமநந்தரம் ஸ்வாத்மநாமேவ ததர்தபுத்த்யுத்பத்திதர்ஶநாத், ஶப்தார்தயோ: ஸம்பந்தாந்தராதர்ஶநாத் ஸங்கேதயித்ருபுருஷாஜ்ஞாநாச்ச போத்யபோதகபாவ ஏவ ஶப்தார்தயோஸ்ஸம்பந்த இதி நிஶ்சிந்வாநாநாம் பரிநிஷ்பந்நேऽர்தே ஶப்தஸ்ய போதகத்வாவதாரணம் ஸம்பவதீதி ப்ரஹ்மணி வேதாந்தவாக்யாநாம் ப்ராமாண்யாத்ததர்த-விசாராகாரா ப்ரஹ்மமீமாம்ஸா ஆரம்பணீயேதி। ஸூத்ரார்தஸ்து – அதாதோ ப்ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா – அத இத்யாநந்தர்யே। அத இதி ச வ்ருத்தஸ்ய ஹேதுபாவே। ப்ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸா ப்ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா, ஜ்ஞாதுமிச்சா ஜிஜ்ஞாஸா। இச்சாயா: இஷ்யமாணப்ரதாநத்வாதிஷ்யமாணம் ஜ்ஞாநமிஹாபிப்ரேதம்। பூர்வவ்ருத்தாதல்பாஸ்திரபலகேவல கர்மாதிகமாதநந்தரம் தத ஏவ ஹேதோரநந்தஸ்திரபலப்ரஹ்மாதிகம: கர்தவ்ய:।।௧।। இதி ஜிஜ்ஞாஸாதிகரணம் ।। ௧ ।।

௧।௧।௨

௨। ஜந்மாத்யஸ்ய யத: – தைத்தரீயகே, யதோ வா இமாநி பூதாநி ஜாயந்தே யேந ஜாதாநி ஜீவந்தி யத்ப்ரயந்த்யபிஸம்விஶந்தி தத்விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ தத்ப்ரஹ்ம இத்யேதத்வாக்யம் விஷய:। கிமேதஜ்ஜிஜ்ஞாஸ்யதயா ப்ரதிஜ்ஞாதம் ப்ரஹ்ம ஜகஜ்ஜந்மாதிகாரணதயா லக்ஷணத: ப்ரதிபாதயிதும் ஶக்நோதி, ந வேதி ஸம்ஶய:। ந ஶக்நோதீதி பூர்வபக்ஷ: । குத:? ஜகஜ்ஜந்மாதீநாமுபலக்ஷணதயா விஶேஷணதயா வா ப்ரஹ்மலக்ஷணத்வாஸம்பவாத்। உபலக்ஷணத்வே ஹ்யுபலக்ஷ்யஸ்யாகாராந்தரயோகோऽபேக்ஷித:। ந சேஹ ததஸ்தி। அத: உபலக்ஷணத்வம் ந ஸம்பவதி। விஶேஷணத்வேऽப்யநேகவிஶேஷணவிஶிஷ்டதயாऽபூர்வஸ்யைகஸ்ய ப்ரதிபாதகத்வம் ந ஸம்பவதி, விஶேஷணாநாம் வ்யாவர்தகத்வேந விஶேஷணபஹுத்வே ப்ரஹ்மபஹுத்வப்ரஸக்தே:। ராத்தாந்தஸ்து – ஏகஸ்மிந்நவிருத்தாநாம் விஶேஷணாநாம் அநேகத்வேऽபி ஶ்யாமத்வயுவத்வாதிவிஶிஷ்ட-தேவதத்தவஜ்ஜகஜ்ஜந்மாதிவிஶிஷ்டம் ப்ரஹ்மைகமேவ விஶேஷ்யம் பவதி। உபலக்ஷணத்வே ஜந்மாதிபிருபலக்ஷ்யஸ்ய ப்ரஹ்மஶப்தாவகதப்ருஹத்த்வாத்யாகாராஶ்ச ஸந்தீதி ஜகஜ்ஜந்மாதி-காரணம் ப்ரஹ்மேதி லக்ஷணத: ப்ரதிபாதயிதும் ஶக்நோதீதி।   ஸூத்ரார்த: – அஸ்ய விவிதவிசித்ரபோக்த்ருபோக்யபூர்ணஸ்ய ஜகத: யதோ ஜந்மாதி, தத்ப்ரஹ்மேதி ப்ரதிபாதயிதும் ஶக்நோத்யேதத்வாக்யமிதி।।௨।। இதி ஜந்மாத்யதிகரணம் ।। ௨ ।।

௧।௧।௩

௩।  ஶாஸ்த்ரயோநித்வாத் – யதோ வா இமாநி இத்யாதி வாக்யமேவ விஷய:।  தத்கிம் ஜகத்காரணே ப்ரஹ்மணி ப்ரமாணம் ? உத நேதி ஸம்ஶய:। நைதத்ப்ரமாணமிதி பூர்வபக்ஷ:, அநுமாநஸித்தப்ரஹ்மவிஷயத்வாத்।  ப்ரமாணாந்தராவிஷயே ஹி ஶாஸ்த்ரம் ப்ரமாணம்।  ஜகதஸ்ஸாவயவத்வேந கார்யத்வாத்।  கார்யஸ்ய ஸ்வோபாதாநோபகரணஸம்ப்ரதாந-ப்ரயோஜநாத்யபிஜ்ஞகர்த்ருகத்வாத், ஜகந்நிர்மாணகார்யசதுர: கர்மபரவஶபரிமித-ஶக்த்யாதிக்ஷேத்ரஜ்ஞவிலக்ஷணஸ்ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வஶக்தஸ்ஸர்வேஶ்வர: அநுமாநஸித்த இதி தஸ்மிந் யதோ வா இமாநி பூதாநி இத்யாதிவாக்யம் ப்ரமாணமிதி। ராத்தாந்தஸ்து – ஜகத: கார்யத்வேऽப்யேகதைவைகேநைவ க்ருத்ஸ்நம் ஜகத் நிர்மிதமித்யத்ர ப்ரமாணாபாவாத்; க்ஷேத்ரஜ்ஞாநாமேவ விலக்ஷணபுண்யாநாம் ஜ்ஞாநஶக்திவைசித்ர்யஸம்பாவநயா கதாசித்கஸ்யசிஜ்ஜகதேகதேஶநிர்மாணஸாமர்த்யஸம்பவாத்தததிரிக்த புருஷாநுமாநம் ந ஸம்பவதீதி ஶாஸ்த்ரைகப்ரமாணகத்வாத் ப்ரஹ்மணஸ்தத்ப்ரதிபாதகத்வேந தஸ்மிந், யதோ வா இமாநி பூதாநி இத்யாதிவாக்யம் ப்ரமாணமிதி।  ஶாஸ்த்ரம் யோநி: யஸ்ய காரணம், ப்ரமாணம் தத்ப்ரஹ்ம ஶாஸ்த்ரயோநி; ப்ரமாணாந்தராவிஷயத்வேந ஶாஸ்த்ரைகப்ரமாணகத்வாத்ப்ரஹ்மண: தஸ்மிந், யதோ வா இமாநி இத்யாதி வாக்யம் ப்ரமாணமிதி ஸூத்ரார்த:।।௩।। இதி ஶாஸ்த்ரயோநித்வாதிகரணம்।।௩।।

௧।௧।௪

௪। தத்து ஸமந்வயாத்  –  ப்ரஹ்மணஶ்ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வம் ஸம்பவதி, நேதி விசார்யதே। ந ஸம்பவதீதி பூர்வ: பக்ஷ:। குத:? ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யந்வயவிரஹிணோ ப்ரஹ்மண: ஸ்வரூபேணா புருஷார்தத்வாத், புருஷார்தாவபோதகத்வேந ச ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ராமாண்யாத், மோக்ஷஸாதநப்ரஹ்மத்யாநவிதிபரத்வேऽபி அஸத்யபி ப்ரஹ்மணி தத்த்யாநவிதாந-ஸம்பவாத், ந ப்ரஹ்மஸத்பாவே தாத்பர்யமிதி ப்ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வம் ந ஸம்பவதி। ராத்தாந்தஸ்து அதிஶயிதகுணபித்ரு புத்ராதிஜீவநஜ்ஞாநவதநவதிகாதிஶயாநந்தஸ்வரூபப்ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய நிரதிஶய-புருஷார்தத்வாத் தஸ்ய ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வம் ஸம்பவதி, ஆநந்தோ ப்ரஹ்ம,யதேஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ ந ஸ்யாத், யதோ வாசோ நிவர்தந்தே அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ,  ஆநந்தம் ப்ரஹ்மணோ வித்வாந் இத்யாதிபிரநவதிகாதிஶயாநந்த-ஸ்வரூபம் ப்ரஹ்மேதி ஹி ப்ரதிபாத்யதே।  அதோ ப்ரஹ்ம ஸ்வேந பரேண வாऽப்யநுபூயமாநம் நிரதிஶயாநந்த-ஸ்வரூபமேவேதி  தத்ப்ரதிபாதநபரஸ்யைவ ஸாக்ஷாத்புருஷார்தாந்வய:। ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தி பரஸ்ய து தத்ஸாத்யபல-ஸம்பந்தாத் புருஷார்தாந்வய இதி। ஸூத்ரார்த: – து ஶப்த: ப்ரஸக்தாஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த:। தத் – பூர்வஸூத்ரோதிதம் ப்ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரயோநித்வம் ஸமந்வயாத், ஸித்த்யதி। ஸம்யக் புருஷார்ததயா அந்வய: ஸமந்வய:। வேதிதுர்நிரதிஶயாநந்தஸ்வரூபத்வேந பரமபுருஷார்தரூபே பரே ப்ரஹ்மணி வேதகதயா ஶாஸ்த்ரஸ்யாந்வயாத்ப்ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வம் ஸித்த்யத்யேவேதி।।௪।। இதி ஸமந்வயாதிகரணம் ।।௪।।

௧।௧।௫

௫। ஈக்ஷதேர்நாஶப்தம் –  யேநாஶ்ருதம் ஶ்ருதம் பவதி இத்யாதிஜகத்காரணவாதிவேதாந்தவேத்யம் விஷய:।  தத் கிம் ஸாங்க்யோக்தம் ப்ரதாநம், உத அநவதிகாதிஶயாநந்தம் ப்ரஹ்மேதி ஸம்ஶய:। ப்ரதாநமிதி பூர்வபக்ஷ:। குத:? ப்ரதிஜ்ஞாத்ருஷ்டாந்தாந்வயேநாநுமாநாகாரவாக்யவேத்யத்வாத்।  யேநாஶ்ருதம் ஶ்ருதம் பவதி இத்யாதிநா ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ப்ரதிஜ்ஞாய, யதா ஸோம்யைகேந ம்ருத்பிண்டேந இதி த்ருஷ்டாந்தேந ஹ்யுபபாத்யதே।  ஏவமாநுமாநிகமேவ ஏதத்வாக்யவேத்யமிதி நிஶ்சீயதே।  ஸதேவ ஸோம்யேதம் இதி ஸச்சப்த: ப்ரதாநவிஷய:।  ததைக்ஷத பஹு ஸ்யாம் இதி ச கௌணமீக்ஷணம் பவிதுமர்ஹாதி; தத்தேஜ ஐக்ஷத இத்யாதிகௌணேக்ஷணஸாஹசர்யாச்ச।  ராத்தாந்தஸ்து – ததைக்ஷத பஹு ஸ்யாம் இதி பஹுபவநஸங்கல்பரூபேக்ஷணாந்வயாத், ஸதேவ ஸோம்ய இதி காரணவாசிஸச்சப்தவிஷயோ நாசேதநம் ப்ரதாநம், அபி து ஸார்வஜ்ஞ்யஸத்யஸங்கல்பாதியுக்தம் பரப்ரஹ்மைவேதி நிஶ்சீயதே।  ந சாநுமாநாகாரமேதத்வாக்யம், ஹேத்வநுபாதாநாத்।  அந்யஜ்ஞாநேநாந்யஜ்ஞாநாஸம்பவபரிஜிஹீர்ஷயா து த்ருஷ்டாந்தோபபாதாநம்।  ந ச முக்யேக்ஷணஸம்பவே கௌணபரிக்ரஹஸம்பவ:।  தேஜ: ப்ரப்ருதிஶரீரகஸ்யாந்தர்யாமிணோ வாசகத்வாதிதி பரமேவ ப்ரஹ்ம ஜகத்காரணவாதிவேதாந்தவேத்யம் – இதி । ஸூத்ரார்தஶ்ச – ஈக்ஷதேரிதி ஈக்ஷதிதாத்வர்த: ஈக்ஷணம் ।  ஶப்த: ப்ரமாணம் யஸ்ய ந பவதி ததஶப்தம் – பரோக்தமாநுமாநிகம் ப்ரதாநம் । ஸதேவ ஸோம்யேதம் இதி ஜகத்காரணதயா ப்ரதிபாதிதாந்வயிந: ஈக்ஷணவ்யாபாராந்நாசேதநமஶப்தம் தத், அபி து ஸர்வஜ்ஞம் ஸத்யஸங்கல்பம் ப்ரஹ்மைவ ஜகத்காரணமிதி நிஶ்சீயதே – இதி ।।௫।।

௬। கௌணஶ்சேந்நாத்மஶப்தாத் – தத்தேஜ ஐக்ஷத  இத்யசேதநகதகௌணேக்ஷணஸாஹசர்யாத், ததைக்ஷத இத்யத்ர ஈக்ஷதிர்கௌண இதி சேந்ந, ஆத்மஶப்தாத்।  ஸச்சப்தாபிஹிதே ஈக்ஷிதரி, ஐததாத்ம்யமிதம் ஸர்வம் தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா இதி ஶ்ரூயமாணாச்சேதநவாசிந: ஆத்மஶப்தாதயமீக்ஷதிர்முக்ய ஏவேதி ப்ரதீயதே।  ஐததாத்ம்யமிதம் ஸர்வம் இதி தேஜ:ப்ரப்ருதீநாமபி ததாத்மகத்வாவகமாத் தேஜ: ப்ரப்ருதீக்ஷணமபி முக்யமேவேத்யபிப்ராய: ।।௬।।

௭।  தந்நிஷ்டஸ்ய மோக்ஷோபதேஶாத் – இதஶ்ச ஸச்சப்தாபிஹிதம் ந ப்ரதாநம், அபி து பரமேவ ப்ரஹ்ம। தத்த்வமஸி இதி ஸதாத்மகதயா ப்ரத்யகாத்மாநுஸந்தாநநிஷ்டஸ்ய, தஸ்ய தாவதேவ சிரம் யாவந்ந விமோக்ஷ்யே அத ஸம்பத்ஸ்ய இதி மோக்ஷோபதேஶாத் தத்காரணம் பரமேவ ப்ரஹ்ம। ।௭।।

௮। ஹேயத்வாவசநாச்ச – யதி ப்ரதாநமிஹ காரணதயா விவக்ஷிதம், ததா தஸ்ய மோக்ஷவிரோதித்வாத்தேயத்வமுச்யேத। ந சோச்யதே।  அதஶ்ச ந ப்ரதாநம்। ।௮।।

௯ । ப்ரதிஜ்ஞாவிரோதாத் – ப்ரதாநவாதே ப்ரதிஜ்ஞா ச விருத்யதே, யேநாஶ்ருதம் ஶ்ருதம் இதி வக்ஷ்யமாணகாரணவிஜ்ஞாநேந சேதநாசேதநமிஶ்ரக்ருத்ஸ்நப்ரபஞ்சஜ்ஞாநம் ஹி ப்ரதிஜ்ஞாதம்।  சேதநாம்ஶம் ப்ரதி ப்ரதாநஸ்யாகாரணத்வாத், தஜ்ஜ்ஞாநேந சேதநாம்ஶோ ந ஜ்ஞாயத இதி ந ப்ரதாநம் காரணம்।।௯।।

௧௦। ஸ்வாப்யயாத் – ஸ்வமபீதோ பவதி। ஸதா ஸோம்ய ததா ஸம்பந்நோ பவதி இதி ஜீவஸ்ய ஸுஷுப்தஸ்ய ஸ்வாப்யயஶ்ஶ்ரூயதே।  ஸ்வகாரணே ஹ்யப்யய: ஸ்வாப்யய:।  ஜீவம் ப்ரதி ப்ரதாநஸ்யாகாரணத்வாத் ஸ்வாப்யயஶ்ருதி: விருத்யதே।  அதஶ்ச ந ப்ரதாநம்; அபி து ப்ரஹ்மைவ।।௧௦।।

௧௧।  கதிஸாமாந்யாத் – இதரோபநிஷத்கதிஸாமாந்யாதஸ்யாம் சோபநிஷதி ந ப்ரதாநம் காரணம் விவக்ஷிதம்।  இதராஸு சோபநிஷத்ஸு, யஸ்ஸர்வஜ்ஞ ஸ்ஸர்வவித்। தஸ்மாதேதத்ப்ரஹ்ம நாமரூபமந்நம் ச ஜாயதே, பராऽஸ்ய ஶக்திர்விவிதைவ ஶ்ரூயதே ஸ்வாபாவிகீ ஜ்ஞாநபலக்ரியா ச, ஸ காரணம் கரணாதிபாதிப:, ஆத்மநி கல்வரே விதிதே ஸர்வமிதம் விதிதம், தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்ய மஹதோ பூதஸ்ய விஶ்வஸிதமேதத்யத்ருக்வேத:, புருஷ ஏவேதம் ஸர்வம் யத்பூதம் யச்ச பவ்யம், தஸ்மாத்விராடஜாயத, ஆத்மா வா இதமேக ஏவாக்ர ஆஸீத் । ஸ இமாந் லோகநஸ்ருஜத, தஸ்மாத்வா ஏதஸ்மாதாத்மந ஆகாஶஸ்ஸம்பூத:, ஏகோ ஹ வை நாராயண ஆஸீத் । ஸ ஏகாகீ ந ரமேத இதி ஸர்வஜ்ஞ: புருஷோத்தம ஏவ காரணதயா ப்ரதிபாத்யதே। அஸ்யாஶ்ச தத்கதிஸாமாந்யாதத்ராபி ஸ ஏவ காரணதயா ப்ரதிபாதநமர்ஹாதீதி ந ப்ரதாநம்।।௧௧।।

௧௨।  ஶ்ருதத்வாஶ்ச – ஶ்ருதமேவாஸ்யாமுபநிஷதி ஆத்மத ஏவேதம் ஸர்வம் இதி। அதஶ்ச ஸதேவ ஸோம்ய இத்யாதிஜகத்காரணவாதிவேதாந்தவேத்யம் ந ப்ரதாநம்; ஸர்வஜ்ஞம் ஸத்யஸங்கல்பம் பரமேவ ப்ரஹ்ம இதி ஸ்திதம்।।௧௨।। இதி ஈக்ஷத்யதிகரணம் ।।௫।।

௧।௧।௬

௧௩।  ஆநந்தமயோऽப்யாஸாத் – தைத்திரீயகே — தஸ்மாத்வா ஏதஸ்மாதாத்மந ஆகாஶஸ்ஸம்பூத: இதி ப்ரக்ருத்ய, தஸ்மாத்வா ஏதஸ்மாத்விஜ்ஞாநமயாத்। அந்யோऽந்தர ஆத்மாऽऽநந்தமய இத்யத்ர ஜகத்காரணதயாऽவகத: ஆநந்தமய: கிம் ப்ரத்யகாத்மா, உத பரமாத்மேதி ஸம்ஶய:।  ப்ரத்யகாத்மேதி பூர்வ:பக்ஷ:।  குத:? தஸ்யைஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா இத்யாநந்தமயஸ்ய ஶாரீரத்வ ஶ்ரவணாத்।  ஶாரீரோ ஹி ஶரீரஸம்பந்தீ। ஸ ச ப்ரத்யகாத்மைவ।  தஸ்ய சேதநத்வேநேக்ஷாபூர்விகா ஸ்ருஷ்டிருபபத்யத இதி। ராத்தாந்தஸ்து — ஸைஷாऽऽநந்தஸ்ய மீமாம்ஸா பவதி இத்யாரப்ய, யதோ வாசோ நிவர்தந்தே, அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ, ஆநந்தம் ப்ரஹ்மணோ வித்வாந் இதி நிரதிஶயதஶாஶிரஸ்கோऽப்யஸ்யமாந ஆநந்த: ப்ரத்யகாத்மநோऽர்தாந்தரபூதஸ்ய பரஸ்யைவ ப்ரஹ்மண இதி நிஶ்சீயதே।  ஶாரீராத்மத்வம் ச பரமாத்மந ஏவ, தஸ்மாத்வா ஏதஸ்மாதாத்மந ஆகாஶஸ்ஸம்பூத: இத்யாகாஶாதிஜகத்காரணதயாऽவகத ஏவாந்நமயஸ்ய ஶாரீர ஆத்மேதி ப்ரதீயதே, ஆத்மாந்தராநிர்தேஶாத்।  ஶ்ருத்யந்தரேஷு ப்ருதிவ்யக்ஷராதீநாம் ஶரீரத்வம், பரமாத்மந ஆத்மத்வம் ச ஶ்ரூயதே யஸ்ய ப்ருதிவீ ஶரீரம் இத்யாரப்ய, ஏஷ ஸர்வபூதாந்தராத்மாऽபஹதபாப்மா திவ்யோ தேவ ஏகோ நாராயண இதி।  அந்நமயஸ்யாத்மைவ ப்ராணமயாதிஷு, தஸ்யைஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா ய: பூர்வஸ்ய இத்யநுக்ருஷ்யத இதி ப்ரத்யகாத்மநோ விஜ்ஞாநமயஸ்ய ச ஸ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா।  ஆநந்தமயே து, தஸ்யைஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா ய: பூர்வஸ்ய இதி நிர்தேஶ: ஆநந்தமயஸ்யாநந்யாத்மத்வப்ரதர்ஶநார்த:। அதோ ஜகத்காரணதயா நிர்திஷ்டம் ஆநந்தமய: பரமாத்மைவேதி। ஸூத்ரார்தஸ்து ஆநந்தமயஶப்தநிர்திஷ்ட: ஆகாஶாதிஜகத்காரணபூத: ப்ரத்யகாத்மநோऽர்தாந்தரபூத: பரமாத்மா। குத:? தஸ்யாநந்தஸ்ய நிரதிஶயப்ரதீதிபலாத்।  ஸ ஏகோ மாநுஷ ஆநந்த:।  தே யே ஶதம் இத்யாத்யப்யாஸாத், தஸ்ய ச ப்ரத்யகாத்மந்யஸம்பாவிதஸ்ய தததிரிக்தே பரமாத்மந்யேவ ஸம்பவாத்।।௧௩।।

௧௪। விகாரஶப்தாந்நேதி சேந்ந ப்ராசுர்யாத் – ஆநந்தமய: இதி விகாரார்தாந்மயட்சப்தாந்நாயமவிக்ருத: பரமாத்மா।  அஸ்ய ச விகாரார்தத்வமேவ யுக்தம், அந்நமய: இதி விகாரோபக்ரமாதிதி சேந்ந, ப்ரத்யகாத்மநோऽபி, ந ஜாயதே ம்ரியதே வா இத்யாதி விகாரப்ரதிஷேதாத்ப்ராசுர்யார்த ஏவாயம் மயடிதி நிஶ்சயாத்।  அஸ்மிம்ஶ்சாநந்தே, யதோ வாசோ நிவர்தந்தே இத்யாதி வக்ஷ்யமாணாத்ப்ராசுர்யாதயமாநந்தப்ரசுர: பரமாத்மைவ।  ந ஹ்யநவதிகாதிஶயரூப: ப்ரபூதாநந்த: ப்ரத்யகாத்மநி ஸம்பவதி।।௧௪।।

௧௫।  தத்தேதுவ்யபதேஶாச்ச – ஏஷ ஹ்யேவாऽऽநந்தயாதி இதி ஜீவாந் ப்ரதி ஆநந்தயித்ருத்வவ்யபதேஶாதயம் பரமாத்மைவ।।௧௫।।

௧௬। மாந்த்ரவர்ணிகமேவ ச கீயதே – ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம இதி மந்த்ரவர்ணோதிதம் ப்ரஹ்மைவ, தஸ்மாத்வா ஏதஸ்மாதாத்மந இத்யாரப்ய, ஆநந்தமய: இதி ச கீயதே।  ததஶ்சாऽऽநந்தமயோ ப்ரஹ்ம।।௧௬।।

ப்ரத்யகாத்மந: பரிஶுத்தம் ஸ்வரூபம் மந்த்ரவர்ணோதிதமித்யாஶங்க்யாஹ –

௧௭।  நேதரோऽநுபபத்தே: – பரஸ்மாத்ப்ரஹ்மண: இதர: ப்ரத்யகாத்மா ந மந்த்ரவர்ணோதித:, தஸ்ய, விபஶ்சிதா ப்ரஹ்மணா இதி விபஶ்சித்த்வாநுபபத்தே:।  விவிதம் பஶ்யச்சித்த்வம் ஹி விபஶ்சித்த்வம்।  தச்ச, ஸோऽகாமயத பஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய இத்யாதிவாக்யோதித நிருபாதிக பஹுபவநஸங்கல்பரூபம் ஸர்வஜ்ஞத்வம்।  தத்து ப்ரத்யகாத்மந: பரிஶுத்தஸ்யாபி ந ஸம்பவதி, ஜகத்வ்யாபாரவர்ஜம் ப்ரகரணாதஸந்நிஹிதத்வாச்ச இதி வக்ஷ்யமாணத்வாத்।  அத: பரம் ப்ரஹ்மைவ மாந்த்ரவர்ணிகம்

।।௧௭।।

௧௮।  பேதவ்யபதேஶாஶ்ச – பீஷாऽஸ்மாத்வாத: பவதே இத்யாதிநா அக்நிவாயுஸூர்யாதிஜீவவர்கஸ்ய ஆநந்தமயாத்ப்ரஶாஸிது: ப்ரஶாஸிதவ்யத்வேந பேதோ வ்யபதிஶ்யதே। அதஶ்சாநந்தமய: பரமாத்மேதி। யோஜநாந்தரம் – தஸ்மாத்வா ஏதஸ்மாத்விஜ்ஞாநமயாத்।  அந்யோऽந்தர ஆத்மாऽऽநந்தமய இதி விஜ்ஞாநமயாஜ்ஜீவாதாநந்தமயஸ்ய பேதோ வ்யபதிஶ்யதி।  விஜ்ஞாநமயோ ஹி ஜீவ ஏவ ந புத்திமாத்ரம்,  மயட்ச்ச்ருதே:।  அதஶ்சாநந்தமய: பரமாத்மா।।௧௮।।

௧௯।  காமாச்ச நாநுமாநாபேக்ஷா – ஸோऽகாமயத இத்யாரப்ய, இதம் ஸர்வமஸ்ருஜத இதி காமாதேவ ஜகத்ஸர்கஶ்ரவணாத் அஸ்யऽऽநந்தமயஸ்ய ஜகத்ஸர்கே நாநுமாநகம்யப்ரக்ருத்யபேக்ஷா ப்ரதீயதே।  ப்ரத்யகாத்மநோ யஸ்ய கஸ்யசிதபி ஸர்கே ப்ரக்ருத்யபேக்ஷாஸ்தி।  அதஶ்சாயம் ப்ரத்யகாத்மநோऽந்ய: பரமாத்மா। ।௧௯।।

௨௦।  அஸ்மிந்நஸ்ய ச தத்யோகம் ஶாஸ்தி – ரஸோ வை ஸ:। ரஸம்  ஹ்யேவாயம் லப்த்வாऽऽநந்தீ பவதி இதி அஸ்மிந் – ஆநந்தமயே ரஸஶப்தநிர்திஷ்டே, அஸ்ய அயம்ஶப்தநிர்திஷ்டஸ்ய, ஜீவஸ்ய,தல்லாபாதாநந்தயோகம் ஶாஸ்தி ஶாஸ்த்ரம்।  ப்ரத்யகாத்மநோ யல்லாபாதாநந்தயோக:,ஸ தஸ்மாதந்ய: பரமாத்மைவேத்யாநந்தமய: பரம் ப்ரஹ்ம।।௨௦।। இதி ஆநந்தமயாதிகரணம் ।।௬।।

௧।௧।௭

௨௧।  அந்தஸ்தத்தர்மோபதேஶாத் – சாந்தோக்யே ய ஏஷோऽந்தராதித்யே ஹிரண்மய: புருஷோ த்ருஶ்யதே, ய ஏஷோऽந்தரக்ஷிணி புருஷோ த்ருஶ்யதே இத்யக்ஷ்யாதித்யாதாரதயா ஶ்ரூயமாண: புருஷ: கிம் ஜீவவிஶேஷ:, உத பரமபுருஷ இதி ஸம்ஶய:।  ஜீவவிஶேஷ இதி பூர்வபக்ஷ:।  குத:? ஸஶரீரத்வாத்।  ஶரீரஸம்யோகோ ஹி கர்மவஶ்யஸ்ய ஜீவஸ்ய ஸ்வகர்மபலபோகாயேதி। ராத்தாந்தஸ்து – ஸ ஏஷ ஸர்வேப்ய: பாப்மப்ய: உதித: இத்யாதிநா அபஹதபாப்மத்வ-பூர்வகஸர்வலோககாமேஶத்வோபதேஶாத், தேஷாம் ச ஜீவேஷ்வஸம்பவாத், அயமக்ஷ்யாதித்யாதார: புருஷோத்தம ஏவ। ஸ்வாஸாதாரணவிலக்ஷணரூபவத்த்வம் ச ஜ்ஞாநபலைஶ்வர்யாதிகல்யாணகுணவத்தஸ்ய ஸம்பவதி।  ஶ்ரூயதே ச தத்ரூபஸ்ய அப்ராக்ருதத்வம்।  ஆதித்யவர்ணம் தமஸஸ்து பாரே இத்யாதௌ।  ஸூத்ரார்தஸ்து – ஆதித்யாத்யந்தஶ்ஶ்ரூயமாண: புருஷ: பரம் ப்ரஹ்ம।  ததஸாதாரணாபஹதபாப்மத்வாதி தர்மோபதேஶாத்।।௨௧।।

௨௨।  பேதவ்யபதேஶாச்சாந்ய: – ய ஆதித்யே திஷ்டந்நாதித்யாதந்தர:, ய ஆத்மநி திஷ்டந்நாத்மநோऽந்தர: இத்யாதிபி: ஜீவாத் பேதவ்யபதேஶாச்சாயம் ஜீவாதந்ய: பரமாத்மைவ।।௨௨।।  இதி அந்தரதிகரணம் ।।௭।।

௧।௧।௮

௨௩। ஆகாஶஸ்தல்லிங்காத் –  (சாந்தோக்யே) – அஸ்ய லோகஸ்ய கா கதி: இத்யாகாஶ இதி ஹோவாச ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூதாந்யாகாஶாதேவ ஸமுத்பத்யந்தே ஆகாஶம் ப்ரத்யஸ்தம்யந்தி இத்யத்ர ஆகாஶஶப்த-நிர்திஷ்டம் ஜகத்காரணம் கிம் ப்ரஸித்தாகாஶ: உத ஸமஸ்தசிதசித்வஸ்துவிலக்ஷணம் ப்ரஹ்மேதி ஸம்ஶய:।  ப்ரஸித்தாகாஶ: இதி பூர்வபக்ஷ:।  குத:? ஆகாஶஶப்தஸ்ய லோகே தத்ரைவ வ்யுத்பத்தே:, யதோ வா இமாநி பூதாநி இத்யாதி ஸாமாந்யலக்ஷணஸ்ய ஸதாதிஶப்தாநாமபி ஸாதாரணத்வேந, ஆகாஶதேவ ஸமுத்பத்யந்தே, இதி விஶேஷே பர்யவஸாநாத்।  ஈக்ஷா(க்ஷணாதயோऽப்யாகாஶ ஏவ ஜகத்காரணமிதி நிஶ்சிதே ஸதி கௌணா வர்ணநீயா இதி।  ராத்தாந்தஸ்து – ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூதாநி இதி ப்ரஸித்தவந்நிர்தேஶாத், ப்ரஸித்தேஶ்சேக்ஷாபூர்வகத்வாத் சிதசித்வஸ்துவிலக்ஷணம் ஸர்வஜ்ஞம் ப்ரஹ்மாகாஶஶப்தநிர்திஷ்டமிதி। ஸூத்ரார்தஸ்து – ஆகாஶஶப்தநிர்திஷ்டம் பரமேவ ப்ரஹ்ம, ப்ரஸித்தவந்நிர்திஶ்யமாநாத் ஜகத்காரணத்வாதிலிங்காத்।।௨௩।। இதி ஆகாஶாதிகரண்ம் ।।௮।।

௧।௧।௯

௨௪।  அத ஏவ ப்ராண: – சாந்தோக்யே — ப்ரஸ்தோதர்யா தேவதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா இதி ப்ரஸ்துத்ய, கதமா ஸா தேவதேதி।  ப்ராண இதி ஹோவாச, ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூதாநி ப்ராணமேவாபிஸம்விஶந்தி; ப்ராணமப்யுஜ்ஜிஹதே, ஸைஷா தேவதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா இத்யத்ர நிகிலஜகத்காரணதயா ப்ராணஶப்தநிர்திஷ்ட: கிம் ப்ரஸித்த: ப்ராண:, உதோக்தலக்ஷணம் ப்ரஹ்மேதி ஸம்ஶய:।  ப்ரஸித்தப்ராண இதி பூர்வபக்ஷ:।  குத:? ஸர்வஸ்ய ஜகத: ப்ராணாயத்தஸ்திதிதர்ஶநாத், ஸ ஏவ நிகிலஜகதேககாரணதயா நிர்தேஶமர்ஹாதீதி। ராத்தாந்தஸ்து – ஶிலாகாஷ்டாதிஷு அசேதநேஷு சேதநஸ்வரூபேஷு ச ப்ராணாயத்தஸ்தித்யபாவத் , ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூதாநி இதி ப்ரஸித்தவந்நிர்தேஶாதேவ ஹேதோ: ப்ராணஶப்தநிர்திஷ்டம் பரமேவ ப்ரஹ்ம।  ஸூத்ரமபி வ்யாக்யாதம்।।௨௪।। இதி ப்ராணாதிகரணம்।।௯।।

௧।௧।௧௦

௨௫।  ஜ்யோதிஶ்சரணாபிதாநாத் – சாந்தோக்யே அத யதத: பரோ திவோ ஜ்யோதிர்தீப்யதே விஶ்வத: ப்ருஷ்டேஷு ஸர்வத: ப்ருஷ்டேஷ்வநுத்தமேஷூத்தமேஷு லோகேஷு இதம் வா வ தத்யதிதமஸ்மிந்நந்த: புருஷே ஜ்யோதி: இத்யத்ர ஜகத்காரணத்வவ்யாப்தநிரதிஶயதீப்தியுக்ததயா ஜ்யோதிஶ்ஶப்தநிர்திஷ்டம் கிம் ப்ரஸித்தாதித்யாதிஜ்யோதி:, உத பரமேவ ப்ரஹ்மேதி ஸம்ஶய:।  ப்ரஸித்தஜ்யோதிரிதி பூர்வபக்ஷ:। குத:? இதம் வாவ தத்யதிதமஸ்மிந்நந்த: புருஷே ஜ்யோதி: இதி கௌக்ஷேயஜ்யோதிஷா ப்ரஸித்தேநைக்யாவகமாத், ஸ்வவாக்யே தததிரிக்தபரப்ரஹ்மாஸாதாரணலிங்காதர்ஶநாச்ச।  ராத்தாந்தஸ்து – ப்ரஸித்தஜ்யோதிஷோऽந்யதேவ பரம் ப்ரஹ்மேஹ நிரதிஶயதீப்தியுக்தம் ஜ்யோதிஶ்ஶப்தநிர்திஷ்டம்।  குத:? பாதோऽஸ்ய ஸர்வா பூதாநி  த்ரிபாதஸ்யாம்ருதம் திவி இதி பூர்வவாக்யே த்யுஸம்பந்திதயா நிர்திஷ்டஸ்யைவ சதுஷ்பதோ ப்ரஹ்மண:, அத யதத: பரோ திவோ ஜ்யோதி: இத்யத்ர ப்ரத்யபிஜ்ஞாநாத்। தச்ச பரமேவ ப்ரஹ்மேதி விஜ்ஞாதம், ஸர்வேஷாம் பூதாநாம் தஸ்ய பாதத்வேந வ்யபதேஶாத்।  ஏவம் பரப்ரஹ்மத்வே நிஶ்சிதே கௌக்ஷேயஜ்யோதிஷ: ததாத்மகத்வாநுஸந்தாநம் பலயோபதிஶ்யத இதி ஜ்ஞாயதே। ஸூத்ரார்தஸ்து – ஜ்யோதிஶ்ஶப்தநிர்திஷ்டம் பரம் ப்ரஹ்ம, அஸ்ய ஜ்யோதிஷ: பூர்வவாக்யே ஸர்வபூதசரணத்வாபிதாநாத்।  ஸர்வபூதபாதத்வம் ச பரஸ்யைவ ப்ரஹ்மண உபபத்யதே।।௨௫।।

௨௬।  சந்தோऽபிதாந்நாந்நேதி சேந்ந ததா சேதோऽர்பணநிகமாத்ததாஹி தர்ஶநம் – காயத்ரீ வா இதம் ஸர்வம் இதி காயத்ர்யாக்யச்சந்தஸ: ப்ரக்ருதத்வாத்ஸர்வபூதபாதத்வேந காயத்ர்யா ஏவாபிதாநாந்ந ப்ரஹ்மேதி சேத், நைதத்। ததா சேதோऽர்பணநிகமாத் – காயத்ரீ யதா பவதி ததா ப்ரஹ்மணி சேதோऽர்பணோபதேஶாத்। காயத்ரீஸாத்ருஶ்யம் சதுஷ்பாத்த்வம் ப்ரஹ்மண்யநுஸம்தேயமித்யுபதிஶ்யதே। காயத்ர்யாஸ்ஸர்வாத்மகத்வாநுபபத்தேரித்யர்த:। ததா ஹி தர்ஶநம் ததா ஹ்யந்யத்ராபி(ப்ய)சந்தஸ ஏவ ஸாத்ருஶ்யாச்சந்தஶ்ஶப்தேநாபிதாநம் த்ருஶ்யதே தே வா ஏதே பஞ்சாந்யே பஞ்சாந்யே தஶ ஸம்பத்யந்த இத்யாரப்ய ஸைஷா விராடந்நாத் இதி।।௨௬।।

௨௭।  பூதாதிபாதவ்யபதேஶோபபத்தைஶ்சைவம் – பூதப்ருதிவீஶரீரஹ்ருதயாநி நிர்திஶ்ய ஸைஷா சதுஷ்பதா இதி பூதாதீநாம் பாதத்வவ்யபதேஶோ ப்ரஹ்மண்யேவோபபத்யத இதி ப்ரஹ்மைவ காயத்ரீஶப்தநிர்திஷ்டமிதி கம்யதே।।௨௭।।

௨௮।  உபதேஶபேதாந்நேதி சேந்நோபயஸ்மிந்நப்யவிரோதாத் – பாதோऽஸ்ய ஸர்வா பூதாநி த்ரிபாதஸ்யாம்ருதம் திவி இதி பூர்வவாக்யோதிதம் பரம் ப்ரஹ்மைவாஸ்து; ததாபி அத யதத: பரோ திவோ ஜ்யோதி: இதி த்யுஸம்பந்தமாத்ரேண நேஹ தத்ப்ரத்யபிஜ்ஞாயதே; தத்ர சாத்ர ச வ்ய(உ)பதேஶப்ரகாரபேதாத்; தத்ர ஹி திவி இதி த்யா: ஸப்தம்யா நிர்திஶ்யதே, இஹ ச திவ: பரோ ஜ்யோதி: இதி பஞ்சம்யா, ததோ ந ப்ரதிஸந்தாநமிதி சேந்ந, உபயஸ்மிந்நபி வ்யபதேஶ உபரிஸ்திதிரூபார்தைக்யேந ப்ரதிஸம்தாநாவிரோதாத்।  யதா வ்ருக்ஷாக்ரே ஶ்யேந:, வ்ருக்ஷாக்ராத்பரத: ஶ்யேந இதி।।௨௮।।  இதி ஜ்யோதிரதிகரணம் ।।௧௦।।

௧।௧।௧௧

௨௯। – ப்ராணஸ்ததாநுகமாத் – கௌஷீதகீப்ராஹ்மணே ப்ரதர்தநவித்யாயாம் த்வமேவ வரம் வ்ருணீஷ்வ யம் த்வம் மநுஷ்யாய ஹிததமம் மந்யஸே இதி ப்ரதர்தேநோக்த இந்த்ர: ப்ராணோऽஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா தம் மாமாயுரம்ருதமித்யுபாஸ்வ இத்யாஹ।  அத்ர ஹிததமோபாஸநகர்மதயா நிர்திஷ்ட இந்த்ரப்ராணஶப்தாபிதேய: கிம் ஜீவ:। உத பரமாத்மேதி ஸம்ஶய:। ஜீவ இதி பூர்வ: பக்ஷ: குத:? இந்த்ரஶப்தஸ்ய ஜீவவிஶேஷே ப்ரஸித்தே:, ப்ராணஶப்தஸ்யாபி தத்ஸமாநாதிகரணஸ்ய ஸ ஏவார்த இதி தம் மாமாயுரம்ருதமித்யுபாஸ்வ இதி தஸ்யைவோபாஸ்யத்வோபதேஶாதிதி। ராத்தாந்தஸ்து – இந்த்ரப்ராணஶப்த நிர்திஷ்டம் ஜீவாதர்தாந்தரபூதம் பரம் ப்ரஹ்ம ஸ ஏஷ ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மாऽऽநந்தோऽஜரோऽம்ருத இதீந்த்ரப்ராணஶப்த-நிர்திஷ்டஸ்யைவ ஜீவேஷ்வஸம்பாவிதாநந்தத்வாஜரத்வாம்ருதத்வ-ஶ்ரவணாத்।   ஸூத்ரார்தஸ்து – உபாஸ்யதயோபதிஷ்டமிந்த்ரப்ராணஶப்தாபிதேயம் பரம் ப்ரஹ்ம।  ததேதி ப்ரகாரவசந: பரப்ரஹ்மப்ரகாரபூதேஷ்வாநந்தாதிஷு அஸ்யாநுகமாத்।।௨௯।।

௩௦।  ந வக்துராத்மோபதேஶாதிதி சேதத்யாத்மஸம்பந்தபூமாஹ்யஸ்மிந் – நாயமுபாஸ்ய: பரமாத்மா, மாமேவ விஜாநீஹி  தம் மாமாயுரம்ருதமித்யுபாஸ்வ இதி ப்ரஜ்ஞாதஜீவஸ்யேந்த்ரஸ்ய வக்துஸ்ஸ்வாத்மந உபாஸ்யத்வ-உபதேஶாத், உபக்ரமே ஜீவபாவநிஶ்சயேஸத்யுபஸம்ஹாரஸ்ய ததநுகுணதயா நேயத்வாதிதி சேந்ந। அத்யாத்மஸம்பந்தபூமா ஹ்யஸ்மிந் ஆத்மநி ஸம்பந்த: – அத்யாத்மஸம்பந்த: தஸ்ய பூமா பஹுத்வம்।  ஜீவாதர்தாந்தரபூதாத்மாऽஸாதாரணதர்மஸம்பந்தபஹுத்வமஸ்மிந் ப்ரகரணே உபக்ரமப்ரப்ருத்யோபஸம்ஹாராதுபலப்யதே। உபக்ரமே தாவத் யம் த்வம் மநுஷ்யாய ஹிததமம் மந்யஸே இதி ஹ்யநேநோச்யமாநமுபாஸநம் பரமாத்மோபாஸநமேவ,  தஸ்யைவ ஹிததமத்வாத்।  ததா ஏஷ ஏவ ஸாது கர்ம காரயதி இத்யாதி ஸாத்வஸாதுகர்மணோ: காரயித்ருத்வம் பரமாத்மாந ஏவ தர்ம:। தத்யதா ரதஸ்யாரேஷு நேமிரர்பிதா நாபாவரா அர்பிதா: ஏவமேவைதா பூதமாத்ரா: ப்ரஜ்ஞாமாத்ராஸ்வர்பிதா: ப்ரஜ்ஞாமாத்ரா: ப்ராணேऽர்பிதா: இதி ஸர்வாதாரத்வம் ச தஸ்யைவ தர்ம:।  ஆநந்தாதயஶ்ச।  ஏஷ லோகாதிபதிரேஷஸர்வேஶ இதி ச।  ஹீதி ஹேதௌ । அத: பரப்ரஹ்மைவாயமித்யர்த:।।௩௦।।

பரமாத்மைவோபாஸ்யஶ்சேத்கதமிந்த்ரோ மாமுபாஸ்வ இத்யுபாதிதேஶேத்யத ஆஹ –

௩௧।  ஶாஸ்த்ரத்ருஷ்ட்யாதூபதேஶோ வாமதேவவத் – இந்த்ரஸ்ய ஜீவஸ்யைவ ஸத: ஸ்வாத்மத்வேநோபாஸ்யபூத பரமாத்மோபதேஶோऽயம் ஶாஸ்த்ரத்ருஷ்ட்யா।  அந்த: ப்ரவிஷ்ட: ஶாஸ்தா ஜநாநாம் ஸர்வாத்மா। தத்த்வமஸி।  ய ஆத்மநி திஷ்டந்நாத்மநோऽந்தரோ யமாத்மா ந வேத யஸ்யாத்மா ஶரீரம் ய ஆத்மாநமந்தரோ யமயதி ஸ த ஆத்மாऽந்தர்யாம்யம்ருத:।  ஏஷ ஸர்வபூதாந்தராத்மாऽபஹதபாப்மா திவ்யோ தேவ ஏகோ நாராயண: இத்யாதீநி ஹி ஶாஸ்த்ராணி பரமாத்மாநம் ஜீவாத்மந ஆத்மதயோபதிதிஶு:।  அதோ ஜீவாத்மவாசிநஶ்ஶப்தா: ஜீவாத்மஶரீரகம் பரமாத்மாநமேவ வதந்தீதி ஶாஸ்த்ரத்ருஷ்டார்தஸ்ய தஸ்ய மாமேவ விஜாநீஹி। மாமுபாஸ்ஸ்வ இதி ஸ்வாத்மஶப்தேந பரமாத்மோபதேஶோऽயம் ந விருத்த்யதே। யதா வாமதேவ: ஶாஸ்த்ரத்ருஷ்ட்யா ஸ்வாத்மஶரீரகம் பரமாத்மாநம் பஶ்யந்நஹமிதி பரமாத்மாநமவோசத் । தத்தைதத்பஶ்யந்ந்ருஷிர்வாமதேவ: ப்ரதிபேதே அஹம் மநுரபவம் ஸூர்ய்யஶ்சாஹம் கக்ஷீவாந்ருஷிரஸ்மி விப்ர: இதி।।௩௧।।

௩௨।  ஜீவமுக்யப்ராணலிங்காந்நேதி சேந்நோபாஸாத்ரைவித்யாதாஶ்ரிதத்வாதிஹ தத்யோகாத் – த்ரிஶிர்ஷாணம் த்வாஷ்ட்ரமஹநமருந்முகாந்யதீந்ஸாலாவ்ருகேப்ய: ப்ராயச்சம்। யாவத்த்யஸ்மிஞ்சரீரே ப்ராணோ வஸதி தாவதாயு: இதி ஜீவமுக்யப்ராணலிங்காத் நாத்யாத்மஸம்பந்தபூம்நா பரமாத்மத்வநிஶ்சய இதி சேந்ந।  பரமாத்மந ஏவ ஸ்வாகாரேண ஜீவஶரீரகத்வேந, ப்ராணஶரீரகத்வேந சோபாஸாத்ரைவித்யாத்தேதோ: தத்தச்சப்தேநாபிதாநமிதி நிஶ்சீயதே।  அந்யத்ராபி ப்ரஹ்மோபாஸநே த்ரைவித்யஸ்யாஶ்ரிதத்வாத் ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம।  ஆநந்தோ ப்ரஹ்ம இதி ஸ்வாகாரேணோபாஸ்யத்வம் ஸச்ச த்யச்சாபவத் இத்யாதிநா போக்த்ருஶரீரகத்வேந போக்யஶரீரகத்வேந ச।  இஹ ப்ரதர்தநவித்யாயாமபி தஸ்ய த்ரைவித்யஸ்ய ஸம்பவாத்।  அத இந்த்ரப்ராணஶப்தநிர்திஷ்ட: பரமாத்மா।।௩௨।। இதி இந்த்ரப்ராணாதிகரணம் ।।௧௧।।

இதி ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசிதே ஶ்ரீவேதாந்ததீபே ப்ரதமஸ்யாத்யாயஸ்ய ப்ரதம:பாத: ।।