ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசித

வேதாந்ததீப:

।।அத ப்ரதமாத்யாயே த்விதீய: பாத:।।

௧।௨।௧

௩௩।  ஸர்வத்ர ப்ரஸித்தோபதேஶாத் – சாந்தோக்யே ஶ்ரூயதே ஸர்வம் கல்விதம் ப்ரஹ்ம தஜ்ஜலாநிதி ஶாந்த உபாஸீத, அத கலு க்ரதுமயோऽயம் புருஷோ யதா க்ரதுரஸ்மில்லோகே புருஷோ பவதி ததேத: ப்ரேத்ய பவதி ஸ க்ரதும் குர்வீத மநோமய: ப்ராணஶரீர: இதி।  அத்ர ஸர்வம் கல்விதம் ப்ரஹ்ம இதி ஸர்வாத்மகத்வேந நிர்திஷ்டம் ப்ரஹ்ம கிம் ப்ரத்யகாத்மா, உத பரமாத்மேதி ஸம்ஶய:। ப்ரத்யகாத்மேதி பூர்வ: பக்ஷ:। ஸர்வத்ர தாதாத்ம்யோபதேஶோ ஹி தஸ்யைவோபபத்யதே। பரஸ்ய து ப்ரஹ்மணஸ்ஸகலஹேயப்ரத்யநீககல்யாணைகதாநஸ்ய ஸமஸ்தஹேயாகரஸர்வதாதாத்ம்யம் விரோதாதேவ ந ஸம்பவதி। ப்ரத்யகாத்மநோ ஹி கர்மநிமித்தோ ப்ரஹ்மாதிஸ்தம்பபர்யந்தஸர்வபாவ உபபத்யதே। ஸ்ருஷ்ட்யாதிஹேதுகத்வம் ச தத்தத்கர்மநிமித்தத்த்வேந ஸ்ருஷ்ட்யாதேருபபத்யதே।  ப்ரஹ்மஶப்தோऽபி ப்ருஹத்வகுணயோகேந தஸ்மாதேதத்ப்ரஹ்ம நாமரூபமந்நம் ச ஜாயதே இதிவத்தத்ரைவ வர்ததே। ராத்தாந்தஸ்து தஜ்ஜலாந் இதி ஸர்வம் கல்விதம் ப்ரஹ்ம இதி தஜ்ஜந்மஸ்திதிலயஹேதுகம் ததாத்மகத்வம் ப்ரஸித்தவந்நிர்திஶ்யமாநம் பரஸ்யைவ ப்ரஹ்மண உபபத்யதே।  பரஸ்மாத்ப்ரஹ்மண ஏவ ஹி ஜகஜ்ஜந்மஸ்திதிலயா: ப்ரஸித்தா: ஸோऽகாமயத பஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி,  இதம் ஸர்வமஸ்ருஜத இத்யாதிஷு।  ததா ஸர்வாத்மகத்வம் ச ஜந்மாதிஹேதுகம் பரஸ்யைவ ப்ரஹ்மண: ப்ரஸித்தம் ஸந்மூலாஸ்ஸோம்யேமாஸ்ஸர்வா: ப்ரஜாஸ்ஸதாயதநாஸ்ஸத்ப்ரதிஷ்டா:,  ஐததாத்ம்யமிதம் ஸர்வம் இதி।  ஹேயப்ரத்யநீக-கல்யாணைகதாநாத்மநஶ்ச பரஸ்ய ஹேயாகரஸர்வபூதாத்மத்வமவிருத்தம்।  ய: ப்ருதிவ்யாம் திஷ்டந் – யஸ்ய ப்ருதிவீஶரீரம்। ய ஆத்மநி திஷ்டந் ।।। யஸ்யாத்மாஶரீரம் ஸ த ஆத்மாऽந்தர்யாம்யம்ருத இத்யாதிநா ஶரீராத்மபாவேந ஸர்வாத்மத்வோபபாதநாத்। ஶரீராத்மநோஶ்ச ஸ்வபாவ வ்யவஸ்தாபநாத்।  ஸர்வம் ப்ரஹ்மேதி ஸாமாநாதிகரண்யநிர்தேஶஶ்ச ஸர்வஶப்தஸ்ய ஸர்வஶரீரகே ப்ரஹ்மண்யேவ ப்ரவ்ருத்தேருபபத்யதே।  ஶரீரவாசீ ஹி ஶப்த: ஶரீரிண்யாத்மந்யேவ பர்யவஸ்யதி। தேவமநுஷ்யாதிஶப்தவத்। ஸூத்ரார்தஸ்து – ஸர்வத்ர ஸர்வம் கல்விதம் ப்ரஹ்ம இதி நிர்திஷ்டே வஸ்துநி ஸர்வஶப்தவாச்யே ஸாமாநாதிகரண்யேந ததாத்மதயா நிர்திஷ்டம் பரம் ப்ரஹ்மைவ। குத:? ப்ரஸித்தோபதேஶாத்। தஜ்ஜலாநிதி, ஸர்வமிதம் ப்ரஹ்ம கலு இதி ப்ரஸித்தவத்தஸ்யோபதேஶாத்।  ததேவ ஹி ஜகஜ்ஜந்மஸ்திதிலயஹேதுத்வேந வேதாந்தேஷு ப்ரஸித்தம்।।௧।।

௩௪। விவக்ஷிதகுணோபபத்தேஶ்ச – மநோமயத்வாதிகாஸ்ஸத்யஸங்கல்பத்வமிஶ்ரா விவக்ஷிதா: குணா: பரஸ்மிந்நேவோபபத்யந்தே     ।।௨।।

௩௫। அநுபபத்தேஸ்து ந ஶாரீர: – ஏதேஷாம் குணாநாமநந்தது:கமிஶ்ரபரிமிதஸுகலவபாகிந்யஜ்ஞே கர்மபரவஶே ஶாரீரே ப்ரத்யகாத்மந்யநுபபத்தேஶ்சாயம் ந ஶாரீர:।  அபி து பரமேவ ப்ரஹ்ம।।௩।।

௩௬।  கர்மகர்த்ருவ்யபதேஶாச்ச –  ஏதமித: ப்ரேத்யாபிஸம்பவிதாஸ்மி இதி ப்ராப்யதயோபாஸ்யோ நிர்திஶ்யதே, ப்ராப்த்ருதயா ச ஜீவ:।  அதஶ்ச ஜீவாதந்யதேவேதம் பரம் ப்ரஹ்ம।।௪।।

௩௭।  ஶப்தவிஶேஷாத் – ஏஷ ம ஆத்மாऽந்தர்ஹ்ருதய இதி ஶாரீரஷ்ஷஷ்ட்யா நிர்திஷ்ட:, உபாஸ்ய: ப்ரதமயா।  அதஶ்ச ஜீவாதந்ய:।।௫।।

௩௮।  ஸ்ம்ருதேஶ்ச – ஸர்வஸ்ய சாஹம் ஹ்ருதி ஸந்நிவிஷ்டோ மத்தஸ்ஸ்ம்ருதிர்ஜ்ஞாநமபோஹநம் ச இதி ஸ்ம்ருதேஶ்ச। அதஶ்ச ஜீவாதந்ய உபாஸ்ய: பரமாத்மா।।௬।।

௩௯।  அர்பகௌகஸ்த்வாத்தத்வ்யபதேஶாச்ச நேதி சேந்ந நிசாய்யத்வாதேவம் வ்யோமவச்ச – ஏஷ ம ஆத்மாऽந்தர்ஹ்ருதய இதி அல்பஸ்தாநத்வாத் அணீயாந்வ்ரீஹேர்வா யவாத்வா இத்யல்பத்வவ்யபதேஶாச்ச ந பரம் ப்ரஹ்மேதி சேந்ந। நிசாய்யத்வாதேவம் – ஏவமுபாஸ்யத்வாத்தேதோரல்பாயதநத்வால்பத்வவ்யபதேஶ:। ந ஸ்வரூபால்பத்வேந।  ஜ்யாயாந்ப்ருதிவ்யா: இத்யாதிநா ஸர்வஸ்மாஜ்ஜ்யாயஸ்த்வோபதேஶாத்। ஜ்யாயஸோऽப்யஸ்ய ஹ்ருதயாயதநாவச்சேதேந அல்பத்வாநுஸந்தாநமுபபத்யதே।  வ்யோமவத் யதா மஹதோऽபி வ்யோம்நஸ்ஸூசிபதாதிஷ்வல்பத்வாநுஸந்தாநம்। ச ஶப்தோऽவதாரணே தத்வதேவேத்யர்த:।  ஸ்வாபாவிகம் சாஸ்ய மஹத்த்வமத்ராபிதீயத இத்யர்த:। ஜ்யாயாந்ப்ருதிவ்யா ஜ்யாயாநந்தரிக்ஷாஜ்ஜ்யாயாந்திவோ ஜ்யாயாநேப்யோ லோகேப்ய: இதி ஹ்யநந்தரமேவ வ்யபதிஶ்யதே।।௭।।

௪௦। – ஸம்போகப்ராப்திரிதி சேந்ந வைஶேஷ்யாத் – யத்யுபாஸகஶரீரே ஹ்ருதயேऽயமபி வர்த்ததே ததஸ்தத்வதேவாஸ்யாபி ஶரீரப்ரயுக்தஸுகது:கஸம்போகப்ராப்திரிதி சேந்ந,  ஹேதுவைஶேஷ்யாத்। ந ஹி ஶரீராந்தர்வர்த்தித்வமேவ ஸுகது:கோபபோகஹேது:।  அபிது கர்மபரவஶத்வம்। தத்த்வபஹதபாப்மந: பரமாத்மநோ ந ஸம்பவதி।।௮।। இதி ஸர்வத்ர ப்ரஸித்த்யதிகரணம்।।௧।।

௧।௨।௨

௪௧।  அத்தா சராசரக்ரஹணாத் – கடவல்லீஷ்வாம்நாயதே யஸ்ய ப்ரஹ்ம ச க்ஷத்ரம் சோபே பவத ஓதந: ம்ருத்யுர்யஸ்யோபஸேசநம் க இத்தா வேத யத்ர ஸ இதி। அத்ரோதநோபஸேசநஸூசிதோऽத்தா கிம் ஜீவ உத பரமாத்மேதி ஸம்ஶய:। ஜீவ இதி பூர்வ: பக்ஷ:। குத:? போக்த்ருத்த்வஸ்ய கர்மநிமித்தத்த்வாஜ்ஜீவஸ்யைவ தத்ஸம்பாவாத்। ராத்தாந்தஸ்து – ஸர்வோபஸம்ஹாரே ம்ருத்யூபஸேசநமதநீயம் சராசராத்மகம் க்ருத்ஸ்நம் ஜகதிதி தஸ்யைதஸ்யாத்தா பரமாத்மைவ । ந சேதம் கர்மநிமித்தம் போக்த்ருத்த்வம்। அபி து ஜகத்ஸ்ருஷ்டிஸ்திதிலயலீலஸ்ய பரமாத்மநோ ஜகதுபஸம்ஹாரித்வரூபம் போக்த்ருத்வம்। ஸூத்ரார்த: – ப்ரஹ்மக்ஷத்ரௌதநஸ்யாத்தா பரமாத்மா। ப்ரஹ்மக்ஷத்ரஶப்தேந சராசரஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜகதோ க்ரஹணாத்। ம்ருத்யூபஸேசநோ ஹ்யோதநோ ந ப்ரஹ்மக்ஷத்ரமாத்ரம்। அபி து ததுபலக்ஷிதம் சராசராத்மகம் க்ருத்ஸ்நம் ஜகதேவ।।௯।।

௪௨।  ப்ரகரணாச்ச –  மஹாந்தம் விபுமாத்மாநம் மத்வா தீரோ ந ஶோசதி நாயமாத்மா ப்ரவசநேந லப்யோ ந மேதயா இதி பரஸ்யைவ ஹீதம் ப்ரகரணம்।  அதஶ்சாயம் பரமாத்மா।।௧௦।।

நந்வநந்தரம் ருதம் பிபந்தௌ ஸுக்ருதஸ்ய லோகே குஹாம் ப்ரவிஷ்டௌ பரமே பரார்த்யே இதி த்வயோ: கர்மபலாதநாதநஶ்ரவணாத், பரமாத்மநஶ்ச கர்மபலாதநாந்வயாத், அந்த:கரணத்விதீயோ ஜீவ ஏவ தத்ராத்தேதி ப்ரதீயதே, அதோऽத்ராபி ஸ ஏவ ஜீவோऽத்தா பவிதுமர்ஹாதீத்யாஶங்க்யாஹ –

௪௩।  குஹாம் ப்ரவிஷ்டாவாத்மாநௌ ஹி தத்தர்ஶநாத் – குஹாம் ப்ரவிஷ்டௌ ஜீவாத்மபரமாத்மாநௌ।  ஜீவத்விதீய: பரமாத்மைவ தத்ர ப்ரதீயத இத்யர்த:।  ஸ்வயமநஶ்நதோऽபி பரமாத்மந: ப்ரயோஜகதயா பாநேऽந்வயோ வித்யதே।  ஜீவத்விதீய: பரமாத்மேதி கதமவகம்யதே? தத்தர்ஶநாத் – தயோரேவ ஹ்யஸ்மிந்ப்ரகரணே குஹாப்ரவேஶவ்யபதேஶோ த்ருஶ்யதே தம் துர்தர்ஶம் கூடமநுப்ரவிஷ்டம் குஹாஹிதம் கஹ்வரேஷ்டம் புராணம், அத்யாத்மயோகாதிகமேந தேவம் மத்வா தீரோ ஹர்ஷஶோகௌ ஜஹாதி இதி பரமாத்மந: யா ப்ராணேந ஸம்பவத்யதிதிர்தேவதாமயீ, குஹாம் ப்ரவிஶ்ய திஷ்டந்தீ யா பூதேபிர்வ்யஜாயத இதி ஜீவஸ்ய।  கர்மபலாந்யத்தீத்யதிதி: ஜீவ:।।௧௧।।

௪௪।  விஶேஷணாச்ச – அஸ்மிந்ப்ரகரணே ஹ்யுபக்ரமப்ரப்ருத்யோபஸம்ஹாராஜ்ஜீவபரமாத்மாநாவேவோபாஸ்யத்வ- உபாஸகத்வப்ராப்த்ருத்வாதிபிர்விஶிஷ்யேதே மஹாந்தம் விபுமாத்மாநம் மத்வா தீரோ ந ஶோசதி। விஜ்ஞாநஸாரதிர்யஸ்து மந:ப்ரக்ரஹவாந்நர:, ஸோऽத்வந: பாரமாப்நோதி தத்விஷ்ணோ: பரமம் பதம்  இத்யாதிஷு। அதஶ்சாத்தா பரமாத்மா।।௧௨।। இதி அத்த்ரதிகரணம் ।। ௨।।

௧।௨।௩

௪௫।  அந்தர உபபத்தே: – சாந்தோக்யே ய ஏஷோऽந்தரக்ஷிணி புருஷோ த்ருஶ்யதே ஏஷ ஆத்மேதி ஹோவாசைததம்ருதமபயமேதத்ப்ரஹ்ம இத்யத்ராக்ஷ்யாதார: புருஷ: கிம் ப்ரதிபிம்பாத்மஜீவதேவதாவிஶேஷாந்யதம: உத பரமாத்மேதி ஸம்ஶய:। ஏஷ்வந்யதம இதி பூர்வபக்ஷ:। குத:? ய ஏஷ – த்ருஶ்யதே இதி ப்ரஸித்தவத்ஸாக்ஷாத்காநிர்தேஶாத்। ராத்தாந்தஸ்து – பரமாத்மைவாயமக்ஷ்யாதார: புருஷ: அக்ஷிபுருஷஸம்பந்திதயா ஶ்ரூயமாணா நிருபாதிகாத்மத்வாம்ருதத்வ-அபயத்வப்ரஹ்மத்வஸம்யத்வாமத்வாதய: பரமாத்மந்யேவோபபத்யந்தே।  ப்ரஸித்தவந்நிர்த்தேஶஶ்ச யஶ்சக்ஷுஷி திஷ்டந் இத்யாதி ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்தேருபபத்யதே।  ஸாக்ஷாத்காரஶ்ச ததுபாஸநநிஷ்டாநாம் யோகிநாம்। ஸூத்ரார்தஸ்து – அக்ஷ்யந்தர: பரமாத்மா।  ஸம்யத்வாமத்வாதீநாம் குணாநாமத்ரைவோபபத்தே:।।௧௩।।

௪௬।  ஸ்தாநாதிவ்யபதேஶாச்ச – ஸ்தாநம் ஸ்திதி:। பரமாத்மந ஏவ யஶ்சக்ஷுஷி திஷ்டந் இத்யாதௌ சக்ஷுஷி ஸ்திதிநியமநாதீநாம் வ்யபதேஶாச்சாயம் பரமாத்மா।।௧௪।।

௪௭।  ஸுகவிஶிஷ்டாபிதாநாதேவ ச –  ப்ராணோ ப்ரஹ்ம கம் ப்ரஹ்ம கம் ப்ரஹ்ம இதி ஸுகவிஶிஷ்டதயா ப்ரக்ருதஸ்யைவ பரஸ்யைவ ப்ரஹ்மணோऽக்ஷ்யாதாரதயா உபாஸ்யத்வாபிதாநாச்சாயம் பரமாத்மா।  ஏவகாரோऽஸ்யைவ ஹேதோர்நைரபேக்ஷ்யாவகமாய।।௧௫।।

ப்ராணோ ப்ரஹ்ம கம் ப்ரஹ்ம கம் ப்ரஹ்ம இத்யத்ர ஸுகவிஶிஷ்டம் பரமேவ ப்ரஹ்மாபிஹிதமிதி கதமிதமவகம்யதே, யாவதா நாமாதிவத்ப்ரதீகோபாஸநமேவேத்யாஶங்க்யாஹ –

௪௮।  அத ஏவ ச ஸ ப்ரஹ்ம –  யதஸ்தத்ர பவபயபீதாயோபகோஸலாய ப்ரஹ்மஸ்வரூபஜிஜ்ஞாஸவே கம் ச து கம் ச ந விஜாநாமி இதி ப்ருச்சதே யதேவ கம் ததேவ கம் ததேவ கம் யதேவ கம் இத்யந்யோந்யவ்யவச்சேதகதயா அபரிசிந்நஸுகஸ்வரூபம் ப்ரஹ்மேத்யபிதாய ப்ராணம் ச ஹாஸ்மை ததாகாஶம் சோசு: இத்யுக்தம்। அத ஏவ கஶப்தாபிதேயஸ்ஸ ஆகாஶோऽபரிசிந்நஸுகவிஶிஷ்டம் பரம் ப்ரஹ்மைவ।।௧௬।।

௪௯।  ஶ்ருதோபநிஷத்ககத்யபிதாநாச்ச – ஶ்ருதோபநிஷத்கை: – அதிகதப்ரஹ்மயாதாத்ம்யை: ப்ரஹ்மப்ராப்தயே யா கதிரர்சிராதிரதிகந்தவ்யதயாऽவகதா ஶ்ருத்யந்தரே தஸ்யாஶ்சேஹாக்ஷிபுருஷம் ஶ்ருதவதோऽதிகந்தவ்யதயா தேऽர்சிஷமேவாபிஸம்பவந்தி இத்யாதிநாऽபிதாநாதக்ஷிபுருஷ: பரமாத்மா।।௧௭।।

௫௦।  அநவஸ்திதேரஸம்பவாச்ச நேதர: – பரமாத்மந இதர: ஜீவாதிக:,  தஸ்யாக்ஷ்ணி நியமேந அநவஸ்திதே:, அம்ருதத்வஸம்யத்வாமத்வாதீநாம் சாஸம்பவாந்ந ஸோऽக்ஷ்யாதார:।।௧௮।।இதி அந்தராதிகரணம் ।।௩।।

௧।௨।௪

௫௧।  அந்தர்யாம்யதிதைவாதிலோகாதிஷு தத்தர்மவ்யபதேஶாத் – ப்ருஹதாரண்யகே ய: ப்ருதிவ்யாம் திஷ்டந்ப்ருதிவ்யா அந்தரோ யம் ப்ருதிவீ ந வேத யஸ்ய ப்ருதிவீ ஶரீரம் ய: ப்ருதிவீமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாऽந்தர்யாம்யம்ருத: இத்யாதிஷு ஸர்வேஷு பர்யாயேஷு ஶ்ரூயமாணோऽந்தர்யாமீ கிம் ப்ரத்யகாத்மா உத பரமாத்மேதி ஸம்ஶய:। ப்ரத்யகாத்மேதி பூர்வபக்ஷ:। வாக்யஶேஷே த்ரஷ்டா ஶ்ரோதா மந்தா இதி த்ரஷ்ட்ருத்வாதிஶ்ருதே:। நாந்யோऽதோऽஸ்தி த்ரஷ்டா இதி த்ரஷ்ட்ரந்தரநிஷேதாச்ச। ராத்தாந்தஸ்து – ப்ருதிவ்யாத்யாத்மபர்யந்தஸர்வதத்த்வாநாம் ஸர்வைஸ்தைரத்ருஷ்டேநைகேந நியமநம் நிருபாதிகாம்ருதத்வாதிகம் ச பரமாத்மந ஏவ தர்ம இத்யந்தர்யாமீ பரமாத்மா ।  த்ரஷ்ட்ருத்வாதிஶ்ச ரூபாதிஸாக்ஷாத்கார:। ஸ ச பஶ்யத்யசக்ஷு: இத்யாதிநா பரமாத்மாநோऽப்யஸ்தி।  நாந்யோऽதோऽஸ்தி த்ரஷ்டா இதி ச ஜீவேநாத்ருஷ்டாந்தர்யாமித்ரஷ்ட்ருவத் அந்தர்யாமிணாऽபி அத்ருஷ்டத்ரஷ்ட்ரந்தரநிஷேதபர:। ஸூத்ரார்த: – அதிதைவாதிலோகாதிபதசிஹ்நிதேஷு வாக்யேஷு ஶ்ரூயமாணோऽந்தர்யாமீ பரமாத்மா।  ஸர்வாந்தரத்வஸர்வாவிதிதத்வ-ஸர்வஶரீரகத்வஸர்வநியமநஸர்வாத்மத்வாம்ருதத்வாதிபரமாத்மதர்மாணாம் வ்யபதேஶாத் ।।௧௯।।

௫௨।  ந ச ஸ்மார்தமதத்தர்மாபிலாபாச்சாரீரஶ்ச – ஸ்மார்த்தம் ப்ரதாநம்।  ஶாரீர: ப்ரத்யகாத்மா।  ஸ்மார்த்தம் ச ஶாரீரஶ்ச நாந்தர்யாமீ।  தயோரஸம்பாவிதோக்ததர்மாபிலாபாத்।  யதா ஸ்மார்தஸ்யாசேதநஸ்யாஸம்பாவநயா நாந்தர்யாமித்வப்ரஸக்தி: ததா ப்ரத்யகாத்மநோऽபீத்யர்த:।।௨௦।।

௫௩।  உபயேऽபி ஹி பேதேநைநமதீயதே – உபயே காண்வா மாத்யந்திநா அபி யோ விஜ்ஞாநே திஷ்டந்।  ய ஆத்மநி திஷ்டந் இதி யத: ப்ரத்யகாத்மநோ பேதேநைநம் – அந்தர்யாமிணமதீயதே அதோऽயம் ததாதிரிக்த: பரமாத்மா।।௨௧।।  இதி அந்தர்யாம்யதிகரணம் ।। ௪ ।।

௧।௨।௫

௫௪।  அத்ருஶ்யத்வாதிகுணகோ தர்மோக்தே: – ஆதர்வணே அத பரா யயா ததக்ஷரமதிகம்யதே யத்ததத்ரேஶ்யம் இத்யாரப்ய யத்பூதயோநிம் பரிபஶ்யந்தி தீரா:,  அக்ஷராத்பரத: பர: இத்யாதௌ கிம் ப்ரதாநபுருஷௌ ப்ரதிபாத்யேதே, உத பரமாத்மைவேதி ஸம்ஶய:। ப்ரதாநபுருஷாவிதி பூர்வ: பக்ஷ:।  ப்ருதிவ்யாத்யசேதநகதத்ருஶ்யத்வாதீநாம் ப்ரதிஷேதாத்தஜ்ஜாதீயசேதநம் ப்ரதாநமேவ பூதயோந்யக்ஷரமிதி ப்ரதீயதே। ததா அக்ஷராத்பரத: பர இதி ச தஸ்யாதிஷ்டாதா புருஷ ஏவேதி। ராத்தாந்தஸ்து – உத்தரத்ர யஸ்ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித் இதி ப்ரதாநபுருஷயோரஸம்பாவிதம் ஸார்வஜ்ஞ்யமபிதாய தஸ்மாதேதத்ப்ரஹ்ம நாமரூபமந்நம் ச ஜாயதே இதி ஸர்வஜ்ஞாத்ஸத்யஸங்கல்பாஜ்ஜகதுத்பத்தி-ஶ்ரவணாத் பூர்வோக்தமத்ருஶ்யத்வாதிகுணகம் பூதயோந்யக்ஷரம், அக்ஷராத்பரத: பர: இதி ச நிர்திஷ்டம் ததக்ஷரம் பரம் ப்ரஹ்மைவேதி விஜ்ஞாயதே। ஸூத்ரார்தஸ்து – அத்ருஶ்யத்வாதிகுணக: பரமாத்மா। ஸர்வஜ்ஞத்வாதி தத்தர்மோக்தே:।।௨௨।।

௫௫।  விஶேஷணபேதவ்யபதேஶாப்யாம் ச நேதரௌ – விஶிநஷ்டி ஹி ப்ரகரணம் ப்ரதாநாத்பூதயோந்யக்ஷரமேக- விஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநாதிநா। ததா அக்ஷராத்பரத: பர இதி, அக்ஷராத் அவ்யாக்ருதாத் பரதோऽவஸ்திதாத்புருஷாத் பர இதி புருஷாச்சாஸ்ய பூதயோந்யக்ஷரஸ்ய பேதோ வ்யபதிஶ்யதே। அதஶ்ச ந ப்ரதாநபுருஷௌ। அபி து பரமாத்மைவாத்ர நிர்திஷ்ட:        ।।௨௩।।

௫௬।  ரூபோபந்யாஸாச்ச – அக்நிர்மூத்தா இத்யாதிநா ஸமஸ்தஸ்ய சிதசிதாத்மகப்ரபஞ்சஸ்ய பூதயோந்யக்ஷர-ரூபத்வேந உபந்யாஸாச்சாயமத்ருஶ்யத்வாதிகுணக: பரமாத்மா।।௨௪।। இதி அத்ருஶ்யத்வாதி-குணகாதிகரணம் ।।௫।।

௧।௨।௬

௫௭।  வைஶ்வாநரஸ்ஸாதாரணஶப்தவிஶேஷாத் – சாந்தோக்யே ஆத்மாநமேவேமம் வைஶ்வாநரம் ஸம்ப்ரத்யத்யேஷி। தமேவ நோ ப்ரூஹி இத்யாரப்ய யஸ்த்வேதமேவம் ப்ராதேஶமாத்ரமபிவிமாநமாத்மாநம் வைஶ்வாநரமுபாஸ்தே இத்யத்ர கிமயம் வைஶ்வாநர: பரமாத்மேதி ஶக்யநிர்ணய:, உத நேதி ஸம்ஶய: । அஶக்யநிர்ணய இதி பூர்வ: பக்ஷ: । வைஶ்வாநரஶப்தஸ்ய ஜாடராக்நௌ, பூதத்ருதீயே தேவதாவிஶேஷே பரமாத்மநி ச வைதிகப்ரயோகதர்ஶநாத், அஸ்மிந் ப்ரகரணே ஸர்வேஷாம் லிங்கோபலப்தேஶ்ச । ராத்தாந்தஸ்து கோ ந ஆத்மா கிம் ப்ரஹ்ம இதி ஸர்வேஷாம் ஜீவாநாமாத்மபூதம் ப்ரஹ்ம கிமிதி ப்ரக்ரமாத், உத்தரத்ர ச ஆத்மாநம் வைஶ்வாநரம் இதி ப்ரஹ்மஶப்தஸ்தாநே ஸர்வத்ர வைஶ்வாநரஶப்தப்ரயோகாச்ச, வைஶ்வாநராத்மா ஸர்வேஷாம் ஜீவாநாமாத்மபூதம் பரம் ப்ரஹ்மேதி விஜ்ஞாயதே । ஸூத்ரார்த: – வைஶ்வாநரஶப்தநிர்திஷ்ட: பரமாத்மா, வைஶ்வாநரஶப்தஸ்யாநேகார்தஸாதாரணஸ்யாபி அஸ்மிந் ப்ரகரணே பரமாத்மாஸாதாரணவிஶேஷணை: ஸர்வாத்மத்வாதிபி: விஶேஷ்யமாணத்வாத் । விஶேஷ்யத இதி விஶேஷ:।।௨௫।।

௫௮.   ஸ்மர்யமாணமநுமாநம் ஸ்யாதிதி – ஸ்மர்யமாணம் – ப்ரத்யபிஜ்ஞாயமாநம், அநுமீயதே அநேநேதி அநுமாநம்। இதி ஶப்த: ப்ரகாரவசந:, இத்தம் ரூபம் ஸ்மர்யமாணம் வைஶ்வாநரஸ்ய பரமாத்மத்வே அநுமாநம் ஸ்யாத்   த்யுப்ரப்ருதி ப்ருதிவ்யந்தம் அவயவவிபாகேந வைஶ்வாநரஸ்ய ரூபமிஹோபதிஷ்டம் । அக்நிர்மூர்தா சக்ஷுஷீ சந்த்ரஸூர்யௌ, த்யாம் மூர்தாம் யஸ்ய விப்ரா வதந்தி இஇதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்ரஸித்தம் பரமபுருஷரூபமிஹ ப்ரத்யபிஜ்ஞாயமாநம் வைஶ்வாநரஸ்ய பரமாத்மத்வே லிங்கம் ஸ்யாதித்யர்த:        ।।௨௬।।

௫௯. ஶப்தாதிப்யோऽந்த: ப்ரதிஷ்டாநாச்ச நேதி சேந்ந ததா த்ருஷ்ட்யுபதேஶாதஸம்பவாத் புருஷமபி சைநமதீயதே – அநிர்ணயமாஶங்க்ய பரிஹரதி – ஶப்தாதிப்யோऽந்த:ப்ரதிஷ்டாநாச்சேதி । ஶப்தஸ்தாவத் வாஜிநாம் வைஶ்வாநரவித்யாப்ரகரணே ஸ ஏஷோऽக்நிர்வைஶ்வாநர இதி வைஶ்வாநரஸமாநாதிகரண: அக்நிஶப்த: । அஸ்மிந் ப்ரகரணே ச ஹ்ருதயே கார்ஹாபத்ய இத்யாரப்ய வைஶ்வாநரஸ்ய ஹ்ருதயாதிஸ்தாநஸ்யாக்நித்ரயபரிகல்பநம் ப்ராணாஹுத்யாதாரத்வம் சேதி ப்ரதீயதே । வாஜிநாமபி ஸ யோ ஹ வை தமேவமக்நிம் வைஶ்வாநரம் புருஷவிதம் புருஷேऽந்த: ப்ரதிஷ்டிதம் வேத இதி வைஶ்வாநரஸ்ய ஶரீராந்த: ப்ரதிஷ்டிதத்வம் ப்ரதீயதே । அத: ஏதை: லிங்கை: வைஶ்வாநரஸ்ய ஜாடராக்நித்வப்ரதீதே: நாயம் பரமாத்மேதி ஶக்யநிர்ணய இதி சேத் தந்ந। ததா த்ருஷ்ட்யுபதேஶாத் । த்ருஷ்டி: – உபாஸநம், ததோபாஸநோபதேஶாதித்யர்த: । ஜாடராக்நிஶரீரதயா வைஶ்வாநரஸ்ய பரமாத்மாந: உபாஸநம் ஹ்யத்ரோபதிஶ்யதே । அயமக்நிர்வைஶ்வாநர: புருஷேऽந்த: ப்ரதிஷ்டித: இத்யாதௌ। கதமவகம்யத இதி சேத், அஸம்பவாத் – கேவலஜாடராக்நே: த்ரைலோக்யஶரீரத்வாத்யஸம்பவாத் । புருஷமபி சைநமதீயதே – ச ஶப்த: ப்ரஸித்தௌ, வாஜிநஸ்தத்ரைவ ஸ ஏஷோऽக்நிர்வைஶ்வாநரோ யத்புருஷ: இதி ஏநம் வைஶ்வாநரம் புருஷமபி ஹ்யதீயதே । புருஷஶ்ச பரமாத்மைவ புருஷ ஏவேதம் ஸர்வம், புருஷாந்ந பரம் கிஞ்சித் இத்யாதிஷு ப்ரஸித்தே:।।௨௭।।

௬௦। அத ஏவ ந தேவதா பூதம் ச – யத: த்ரைலோக்ய ஶரீர: அஸௌ வைஶ்வாநர:, யதஶ்ச நிருபாதிகபுருஷ ஶப்தநிர்திஷ்ட:, அத ஏவ நாக்ந்யாக்யா தேவதா, மஹாபுருஷத்ருதீயஶ்ச வைஶ்வாநரஶ்ஶங்கநீய: ।।௨௮।।

௬௧ । ஸாக்ஷாதப்யவிரோதம் ஜைமிநி: – அக்நிஶரீரதயா வைஶ்வாநரஸ்ய உபாஸநார்தம் அக்நிஶப்த-ஸாமாநாதிகரண்யநிர்தேஶ இத்யுக்தம் । விஶ்வேஷாம் நராணாம் நேத்ருத்வாதிநா ஸம்பந்தேந யதா வைஶ்வாநரஶப்த: பரமாத்மநி வர்ததே, யதைவ அக்நிஶப்தஸ்யாபி அக்ரநயநாதிநா யோகேந ஸாக்ஷாத்பரமாத்மநி வ்ருத்தௌ ந கஶ்சித்விரோத இதி ஜைமிநிராசார்யோ மந்யதே    ।।௨௯।।

யஸ்த்வேதமேவம் ப்ராதேஶமாத்ரமபிவிமாநமாத்மாநம் வைஶ்வாநரம் இதி த்யுப்ரப்ருதிப்ருதிவ்யந்தப்ரதேஶ-ஸம்பந்திந்யா மாத்ரயா பரிச்சிந்நத்வமநவச்சிந்நஸ்ய பரமாத்மந: வைஶ்வாநரஸ்ய கதமுபபத்யத இத்யத்ராஹ-

௬௨। அபிவ்யக்தேரித்யாஶ்மரத்ய: । அநவச்சிந்நஸ்யைவ பரமாத்மந: உபாஸநாபிவ்யக்த்யர்தம் த்யுப்ரப்ருதிப்ருதிவ்யந்தப்ரதேஶபரிச்சிந்நத்வமிதி ஆஶ்மரத்ய ஆசார்யோ மந்யதே ।।௩௦।।

த்யுப்ரப்ருதிப்ரதேஶாவச்சேதேநாபிவ்யக்தஸ்ய பரமாத்மந: த்யுப்வாதித்யாதீநாம் மூர்தாத்யவயவகல்பநம் கிமர்தமிதி சேத் தத்ராஹ –

௬௩ । அநுஸ்ம்ருதேர்பாதரி: – அநுஸ்ம்ருதி: உபாஸநம் । ப்ரஹ்மப்ராப்தயே வ்ரதோபாஸநார்தம் மூர்தப்ரப்ருதி- பாதாந்ததேஹபரிகல்பநமிதி பாதரிராசார்யோ மந்யதே ।।௩௧।।

அயம் வைஶ்வாநர: பரமாத்மா । த்ரைலோக்யஶரீர: உபாஸ்ய உபதிஶ்யதே சேத், உர ஏவ வேதிர்லோமாநிபர்ஹிர்ஹ்ருாதயம் கார்ஹாபத்ய: இத்யாதிநா உபாஸகஶரீராவயவாநாம் கார்ஹாபத்யாதிபரிகல்பநம் கிமர்தமித்யத்ராஹ –

௬௪ । ஸம்பத்தேரிதி ஜைமிநிஸ்ததா ஹி தர்ஶயதி – வைஶ்வாநரவித்யாங்கபூதாயா: உபாஸகை: அஹரஹ: க்ரியமாணாயா: ப்ராணாஹுதே: அக்நிஹோத்ரத்வஸம்பாதநாய கார்ஹாபத்யாதிபரிகல்பநமிதி ஜைமிநிராசார்யோ மந்யதே। ததா ஹி அக்நிஹோத்ரஸம்பத்திமேவ தர்ஶயதீயம் ஶ்ருதி: ப்ராணாஹுதிம் விதாய, அத ய ஏவம் வித்வாந் அக்நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி இதி । உக்தாநாமர்தாநாம் பூஜிதத்வக்யாபநாய ஆசார்யக்ரஹணம் ।।௩௨।।

௬௫। ஆமநந்தி சைநமஸ்மிந் – ஏநம் பரமபுருஷம் வைஶ்வாநரம் த்யுப்வாதிதேஹம், அஸ்மிந் – உபாஸகதேஹே ப்ராணாக்நிஹோத்ரேணாராத்யத்வாயாமநந்தி ஹி – தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்ய வைஶ்வாநரஸ்ய மூர்தைவ ஸுதேஜா இத்யாதிநா। உபாஸகமூர்தாதிபாதாந்தா ஏவ த்யுப்ரப்ருதய: பரமபுருஷஸ்ய மூர்தாதய இதி ப்ராணாக்நிஹோத்ரவேலாயாமநுஸந்தேயா இத்யர்த:।।௩௩।। இதி வைஶ்வாநராதிகரணம் ।। ௬ ।।

இதி ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசிதே ஶ்ரீவேதாந்ததீபே ப்ரதமஸ்யாத்யாயஸ்ய த்விதீய: பாத:।।