।। ஶ்ரீரஸ்து ।।

।ஶ்ரீமத்ப்ரணதார்திஹரவரதபரப்ரஹ்மணே நம:।

। ஶ்ரீமதே ஹயக்ரீவாய நம:।ஶ்ரீமத்யாமுநமுநயே நம: । ஶ்ரீமதே ராமாநுஜாய நம:।

।ஶ்ரீமதே நிகமாந்தமஹாதேஶிகாய நம:।

ஶ்ரீபகவத்யாமுநமுநிவிரசிதகீதார்தஸம்க்ரஹவ்யாக்யா

கவிதார்கிகஸிம்ஹஸர்வதந்த்ரஸ்வதந்த்ரஶ்ரீமத்வேதாந்ததேஶிகவிரசிதா

।।ஶ்ரீமத்கீதார்தஸம்க்ரஹரக்ஷா ।।

ஶ்ரீமாந் வேங்கடநாதார்ய: கவிதார்கிககேஸரீ। வேதாந்தாசார்யவர்தோம் மே ஸந்நிதத்தாம் ஸதா ஹ்ருதி ।।

மாநத்வம் பகவந்மதஸ்ய மஹத: பும்ஸஸ்ததா நிர்ணயஸ்திஸ்ரஸ்ஸித்த்ய ஆத்மஸம்விதகிலாதீஶாநதத்த்வாஶ்ரயா: ।

கீதார்தஸ்ய ச ஸம்க்ரஹ: ஸ்துதியுகம் ஶ்ரீஶ்ரீஶயோரித்யமூலயக்ரந்தாநநுஸந்ததே யதிபதிஸ்தம் யாமுநேயம் நும:।।௧।।

ஶ்ரீமத்வேங்கடநாதேந யதாபாஷ்யம் விதீயதே । பகவத்யாமுநேயோக்தகீதாஸம்க்ரஹரக்ஷணம் ।। ௨ ।।

தத்த்வம் ஜிஜ்ஞாஸமாநாநாம் ஹேதுபிஸ்ஸர்வதோமுகை: । தத்த்வமேகோ மஹாயோகீ ஹரிர்நாராயண: பர: ।। (பா. ஶா. ௩௪௭, ௮௩)

ஆலோடய ஸர்வஶாஸ்த்ராணி விசார்ய ச புந: புந: । இதமேகம் ஸுநிஷ்பந்நம் த்யேயோ நாராயணஸ்ஸதா ।। (நா. பு. ௧௮. ௩௪) இத்யாதிபிஸ்தத்த்வஹிதரூபம் ஸமதாத்யாத்மஶாஸ்த்ரார்தஸாரம் மஹர்ஷயஸ்ஸம்ஜக்ருஹு: । ததேததுபயம் ஸர்வோபநிஷத்ஸாரஸங்கலநாத்மிகாயாம் பகவத்கீதாயாம் ப்ரதிபாத்யதயா ப்ரதர்ஶயம்ஸ்தத்ராப்யுபநிஷதாம் தத்த்வப்ராதாந்யஸ்ய ஶாரீரகே ஸூத்ரிதத்வாதிஹாபி தத்ப்ரதாநதயா வ்யபதிஶதி ।।

।। ஶ்ரீகீதார்தஸம்க்ரஹ: ।।

ஸ்வதர்மஜ்ஞாநவைராக்யஸாத்யபக்த்யேககோசர: । நாராயண: பரம் ப்ரஹ்ம கீதாஶாஸ்த்ரே ஸமீரித: ।। ௧ ।।

ஸ்வே தர்மா: ஸ்வதர்மா:-ஸ்வவர்ணாஶ்ரமநியதஶாஸ்த்ரார்தா:, ஸ்வேஸ்வே கர்மண்யபிரதஸ்ஸம்ஸித்திம் லபதே நர: । (௧௮.௪௫) இதி ஹி கீயதே । ஸ்வஸ்ய தர்ம இதி ஸமாஸேऽப்யயமேவார்த: । ஜ்ஞாநமத்ர பரஶேஷதைகரஸயதாவஸ்திதாத்மவிஷயம் । வைராக்யம்: பரமாத்மவ்யதிரிக்தேஷு ஸர்வேஷு விரக்தி:, பரமாத்மநி யோ ரக்தோ சிரக்தோऽபரமாத்மநி । (பார்ஹ. ஸ்ம்ரு.) இதி முபுக்ஷோ: ஸ்வபாவப்ரதிபாதநாத் । ததா ச பாதஞ்ஜலயோகாநுஶாஸநஸூத்ரம்- த்தஷ்டாநுஶ்ரவிகவிஷயவித்ருஷ்ணஸ்ய வஶீகாரஸம்ஜ்ஞா வைராக்யம் (௧. ௧௫) இதி । கர்மயோகபரிகரபூதஸ்யாபி வைராக்யஸ்ய ப்ருதகுபாதாநமபவர்கஸ்ய ததந்வயவ்யதிரேகாநுவிதாயித்வேந தத்ப்ராதாந்ய ஜ்ஞாபநார்தம் கந்தபூதராகநிவ்ருத்த்யா தந்மூலக்ரோதாதிஸமஸ்ததோஷநிவ்ருத்திஜ்ஞாபநார்தம் ச । தத்ர ஸ்வதர்மஜ்ஞாநயோ: ப்ரதமம் கர்மயோகஜ்ஞாநயோகரூபேணாவஸ்திதயோராத்மஸாக்ஷாத்காரத்வாரா பக்தியோகாதிகாரநிவர்தகத்வேந தத்ஸாதகத்வம் । ததபிப்ராயேணோக்தமாத்மஸித்தௌ–  உபயபரிகர்மிதஸ்வாந்தஸ்யைகாந்திகாத்யந்திகபக்தியோகலப்ய: இதி । உத்பந்நபக்தியோகாநாமபி விஶததமப்ரத்யக்ஷஸமாநாகாரஸ்ய। தைலதாராவதவிச்சிந்நஸ்ம்ருதிஸந்ததிரூபஸ்ய ஆப்ரயாணாதநுவர்தநீயஸ்ய அஹரஹரப்யாஸாதேயாதிஶயஸ்ய பக்தியோகஸ்ய ஸத்வவிவ்ருத்திஸாத்யதயா தத்விரோதிரஜஸ்தமோமூலபூதபாபநிபர்ஹணத்வாரேண ஸத்த்வோபசயஹேதுதயோபகாரகத்வாதாத்மயாதாத்ம்யஜ்ஞாநபூர்வகை: பரித்யக்தபலஸங்ககர்த்ருத்வாதிபி: பரமபுருஷாராதநைகவே பைர்நத்யநைமித்திககர்மபிர்பக்தேருபசீயமாநத்வவேஷேண ஸாத்யத்வம் । ததேதத்ஸர்வமபிஸந்தாயோக்தம் பகவதா பராஶரேண -இயாஜ ஸோऽபி ஸுவஹூந் யஜ்ஞாந் ஜ்ஞாநவ்யபாஶ்ரய:। ப்ரஹ்மவித்யாமதிஷ்டாய தர்தும் ம்ருத்யுமவித்யயா ।। இதி । (வி. ௬.௬.௧௨) மஹநீயவிஷயே ப்ரீதிர்பக்தி: । * [ப்ரீதி] ஸ்நேஹபூர்வமநுத்யாநம் பக்திரித்யபிதீயதே (லை. உ. ௯.௧௯) இதி வசநமபி பூஜ்ய விஷயவிஶேஷநியதம் யோஜ்யம் । ஸைவ வேதநோபாஸநத்யாநாதிஶப்தைரத்யாத்மஶாஸ்த்ரேஷு மோக்ஷோபாயவிதிவாக்யைஸ்ஸாமாந்யதோ விஶேஷதஶ்ச ப்ரதிபாத்யதே, குருலதுவிகல்பாநுபபத்தே:, ஸாமாந்யஶப்தாநாம் ஸமாநப்ரகரணோக்தவிஶேஷவிஶ்ரமே ச ஸம்பவதி த்வாரித்வாராதிகல்பநாயோகாத் , வித்யுபாஸ்யோர்வ்யதிகரேணோபக்ரமோபஸம்ஹாரதர்ஶநாத்  நிதித்யாஸிதவ்ய: (வ்ரு. ௪. ௪, ௫, ௬. ௫, ௬) இத்யஸ்ய ஸ்தாநே விஜ்ஞாநஶப்தஶ்ரவணாஶ்ச, பரமபுருஷவரணீயதாஹேதுபூதகுணபிஶேஷவதைவ லப்யத்வஶ்ருதேஶ்ச, தத்வரணரயாஸ்மிந் ஶாஸ்த்ரே பக்த்யதீநத்வோக்தேஶ்ச । ஏவம் ஸதி வேதநேதரமோக்ஷோபாயநிஷேதகஶ்ருதீநாம்  பக்த்யா த்வநந்யயா ஶக்ய அஹமேவம்விதோऽர்ஜுந । ஜ்ஞாதும் த்ரஷ்டும் ச தத்த்வேந ப்ரவேஷ்டு ச பரந்தப ।। (கீ. ௧௧. ௫௪) இத்யாதிஸ்ம்ருதீநாம் சாவிரோத: । ததேததுக்தம் பக்த்யேககோசர இதி । பக்தேரேவ கோசரோ நாந்யஸ்யேத்யர்த: । ஏதேந கர்மஸமுச்சயவாக்யார்தஜ்ஞாநாதிபக்ஷா: ப்ரதிக்ஷிப்தா: । கோசரத்வமிஹ பலத்வேந ப்ராஹ்மம் , * பக்த்யேகலப்யே புருஷே புராணே (கா. பூ. ௨௧௯. ௩௪) இத்யாதிபிரைகரஸ்யாத் , பக்தியோகலப்ய இதி ஸ்வோக்தஸம்வாதாஶ்ச । உபாயதயா பலதயா சைகஸ்யைவாவலம்பநாதைஶ்வர்யாத்யர்தபக்திவ்யவச்சேதார்தம் வாத்ரைகஶப்த: । அத்ர ஹ்யைஶ்வர்யாத்யர்வாசீநபுருஷார்தக்ரஹணம் பூமவித்யாயாமிவ நிரதிஶயபுருஷார்தப்ரதிபாதநார்தம் । ததபிப்ராயேண ச பாஷ்யம்- பரமபுருஷார்தலக்ஷணமோக்ஷஸாதநதயா பேதாந்தோதிதம் ஸ்வவிஷயம் ஜ்ஞாநகர்மாநுக்ருஹீதபக்தியோகமவதாரயாமாஸ (கீ. ௧) இதி । யத்வா நிரதிஶயைஶ்வர்யயுக்ததயா பக்த்யர்ஹத்வமிஹ தத்கோசரத்வம் । ஐகாந்திகத்வாதிவ்யஞ்ஜநாய த்வேகஶப்த: ।  பராவரஜ்ஞம் பூதாநாம் (பா. மோ. ௨௨௯. ௭) இத்யாத்யுக்தபராவரதத்த்வநிஶ்சயேந அந்ய பக்த்யுந்மூலநாதவ்யபிசாரேண அநந்யவிஷயத்வமைகாந்திகத்வம் । ஸாதிஶயநிரதிஶயபுருஷார்தவிவேகேந ததேகபோக்யதயா உத்தராவதிராஹித்யமாத்யந்திகத்வம் । காரணவாக்யஸ்தாநாம் ஸஹ்ப்ரஹ்மாதிஸாமாந்யஶப்தாநாம் ஸமாந ப்ரகரணமஹோபநிபதாதிபடிதாபாதிதாஸம்பவத்கத்யந்தரநாராயணாதிவிஶேஷஶப்தார்தவிஶ்ரமம் வ்யஞ்ஜயிதும்–நாராயண: பரம் ப்ரஹ்மேதி விஶேஷதஸ்ஸாமாந்யதஶ்ச வ்யபதேஶத்வயம் । அநேநாவிபக்திகேऽபி நாராயணாநுவாகவாக்யே பூர்வாபரவாக்யச்சாயாநுஸாராச்சாகாந்தரஸவிஸர்ஜநீயபடநாஞ்ச வ்யதத்யம் வ்யஞ்ஜிதம் । தேந ச ஸர்வபரவித்யோபாஸ்யவிஶேஷநிர்தாரணார்ததயா கேவலபரதத்த்வப்ரதிபாதநபரநாராயணாநுவாகஸித்த ஏவாஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய விஷய: । தத்விபூதித்வேந  விஶ்வமேவேதம் புருஷ: (தை. நா.) இதிவத்ஸமாநாதிகரணதயா தத்ராம்நாதாநாம் ப்ரஹ்மஶிவேந்த்ராதீநாம் நாரஶப்தார்தாநாமிஹாபி  ப்ரஹ்மாணமீஶம் (கீ. ௧௧.௧௫) இத்யாதிபிஸ்தத்விபூத்யேகதேஶாஶ்ரயத்வம் ப்ரதிபாத்யத இதி க்யாபிதம் । உக்தம் ச ஸ்தோத்ரே  ஸ்வாபாவிகாநவதிகாதிஶயேஶித்ருத்வம் நாராயண த்வயி ந ம்ருஷ்யதி வைதிக: க: । ப்ரஹ்மா ஶிவஶ்ஶதமக: பரமஸ்வராடித்யேதேऽபி யஸ்ய மஹிமார்ணவவிப்ருஷுஷஸ்தே ।। (௧௧) இதி । ஸம்வித்ஸித்தௌ சே அத்விதீயஶ்ருதிவ்யாக்யாநே ச தர்ஶிதம்–யதா சோகந்ருபஸ்ஸம்ராடத்விதீயோऽஸ்தி । இதி தத்துல்யந்ருபதிநிவாரணபரம் வச: ।। ந து தத்புத்ரதத்பத்யகலத்ராதிநிஷேதகம் । ததா ஸுராஸுரநரப்ரஹ்மப்ரஹ்மாண்டகோடய: । க்லேஶகர்மவிபாகாத்யைரஸ்ப்ருஷ்டஸ்யாகிலேஶிது: । ஜ்ஞாநாதிஷாங்கண்யநிதேரசிந்த்யவிபவஸ்ய தா: । விஷ்ணோர்விபூதிமஹிமஸமுத்ரத்ரப்ஸவிப்ருஷ: ।। இதி । புருஷநிணயே ச ஏதத்யப்ரபஞ்சே க்ராஹ்ய: । ததேதத்யபதேஶத்வயம்  ஶ்ரிய:பதிரித்யாதிநா ப்ராரம்பபாஷ்யேண வ்யாக்ருதம் । அத ஏவ ஹி தத்ராபி- பரம் ப்ரஹ்ம புருஷோத்தமோ நாராயண: இத்யந்தேந ஸமபிவ்யாஹ்ருதம் । ப்ரபஞ்சிதமேததஸ்மாபிஸ்தாத்பர்யசந்த்ரிகாயாமிதி நாத்ர விஸ்த்ருணீமஹே । நிர்விஶேஷணஸ்யைவ ப்ரஹ்மஶப்தஸ்ய காஷ்டாப்ராப்தப்ருஹத்வப்ரும்ஹஹணத்வயோகிநி பரமாத்மந்யேவ யோகரூடத்வேऽபி தஸ்மாதந்யத்ர ஜீவாதௌ தத்குணலேஶயோகாதௌபசாரிகப்ரயோகரூடேஸ்தத்யவச்சேதாய பரம் இதி விஶேஷிதம் । ஏவமேவ ஹ்யந்யத்ராபி விஶேஷ்யதே । வ்யோமாதீதவாதிமதநிராஸார்தம் வா பரத்வோக்தி: । கீதைவ தத்த்வஹிதயோர்யதாவச்சாஸநாத் கீதாஶாஸ்த்ரம் । உபநிஷத்ஸமாதிநா ஸித்தவ்யவஹாரநிரூடே: ஸ்த்ரீலிங்கநிர்தேஶ: । ஏதேந ஶாஸ்த்ராந்தராதஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்யாதிக்யம் வ்யஞ்ஜிதம் । ஸ்வயம் ச மஹாபாரதே மஹர்ஷிணோக்தம்– அநோபநிஷதம் புண்யாம் க்ருஷ்ணத்வைபாயநோऽப்ரவீத் (ஆ. ௧. ௨௭௯) இதி । உக்தம் சாபியுக்தை:- யஸ்மிந் ப்ரஸாதஸுமுகே கவயோऽபி யே தே ஶாஸ்த்ராண்யஶாஸுரிஹ தந்மஹிமாஶ்ரயாணி । க்ருஷ்ணேந தேந யதிஹ ஸ்வயமேவ கீதம் ஶாஸ்த்ரஸ்ய தஸ்ய ஸத்ருஶம் கிமிவாஸ்தி ஶாஸ்த்ரம் ।। இதி । பஞ்சமவேதே சாஸ்யாம்ஶஸ்ய ப்ராதாந்யமுத்த்ருத்யாாஹு:  பாரதே பகவத்கீதா தர்மஶாஸ்த்ரேஷு மாநவம் । வேதேஷு பௌருஷம் ஸூக்தம் புராணேஷு ச வைஷ்ணவம் ।। (பா.) இதி । ஸமீரித: –ஸம்யகீரித:; அஜ்ஞாநஸம்ஶயவிபர்யயப்ரதிக்ஷேபேண பரமப்ராப்யத்வ ப்ராபகத்வஸர்வகாரணத்வஸர்வரக்ஷகத்வ ஸர்வஸம்ஹர்த்ருத்வஸர்வாதிகத்வஸர்வாதாரத்வஸர்வநியந்த்ருத்வஸர்வஶேஷித்வ ஸவவேதவேத்யத்வஸர்வஹேயரஹிதத்வஸர்வபாபமோசகத்வஸர்வஸமாஶ்ரயணீயத்வாதிபி: ஸ்வபாவைஸ்ஸமஸ்தவஸ்த்வந்தரவிலக்ஷணதயா புருஷோத்தமத்வேந ப்ரதிபாதித இத்யர்த: । ஸமந்வயஸூத்ரவந்நிரதிஶயபுருஷார்தத்வவிவக்ஷயா வா ஸமித்யுபஸர்க: । ஏவமநேந ஶ்லோகேந ஶாஸ்த்ரார்த:  ஸம்க்ருஹீத:।।௧।।

ஜ்ஞாநகர்மாத்மிகே நிஷ்டே யோகலக்ஷ்யே ஸுஸம்ஸ்க்ருதே । ஆத்மாநுபூதிஸித்தயர்தே பூர்வஷட்கேந சோதிதே ।। ௨।।

அத த்ரிபி: ஶ்லோகைஸ்த்ரயாணாம் பட்காநாமர்தம் ஸம்க்ருஹ்ணாதி ।। ஜ்ஞாநாத்மிகா நிஷ்டா ஜ்ஞாநயோக:, கர்மாத்மிா நிஷ்டா கர்மயோக: । நிதிஷ்டத்யஸ்மிந்நர்தே அதிகர்தவ்யேऽதிகாரீதி நிஷ்டா, நியதா ஸ்திதிரேவ வா நிஷ்டா, யாவத்பலம் ஸ்திரபரிக்ருஹீதமுபாயாநுஷ்டாநமித்யர்த: । அநயோ: ஸ்வரூபம் ப்யஞயிஷ்யதி  கர்மயோகஸ்தபஸ்தீர்தே (கீ. ஸம். ௨௩) இத்யாதிநா । யோகலக்ஷ்யே -யோகஸாத்யதயா லக்ஷ்யம் உத்தேஶ்யம் யயோஸ்தே யோகலக்ஷ்யே । அத்ர கர்மநிஷ்டயா ஜ்ஞாநநிஷ்டாமாருஹ்ய தயா யோகப்ராப்திரிதி த்வைதீய: க்ரம: । தார்தீயஸ்து ஜ்ஞாநநிஷ்டாவ்யவதாநமந்தரேண கர்மநிஷ்டயைவ யாவத்யோகாரம்பம் த்ருடபரிக்ருஹீதயா அந்தர்கதாத்மஜ்ஞாநயா ஶிஷ்டதயா வ்யபதேஶ்யாநாம் லோகாநுவிதேயாநுஷ்டாநாநாமிதரேபாமபி நிஷ்ப்ரமாதஸுகரோபாயஸக்தாநாம் தோகாவாப்திரிதி । யோகோऽத்ராஸநாதிவிஶேஷபரிகரவாந் ஸாக்ஷாத்காரார்தம் ஆத்மாவலோகநாபரநாமா சித்தஸமாதாநவிஶேஷரூபோ வ்யாபார:, தத்ஸாத்யஸாக்ஷாத்கார ஏவ வா । தேந ஸ்ம்ருதிஸந்ததிவிஶேஷரூபாத் ஸ்வகாரணபூதஜ்ஞாநயோகாத்ஸ்வகார்யபூதாதாத்மாநுபவாஞ்ச பேத: । ஸுஸம்ஸ்க்ருதே -பரமாத்மாதீநத்வதப்ரீத்யர்தத்வபலாந்தரஸங்கராஹித்யாதி புத்திவிஶேஷை: பரிகர்மிதே இத்யர்த: । ஆத்மாநுபூதிஸித்தயர்தே-ஸுகமாத்யந்திகம் யத்தத் (கீ. ௬.௨௧) இத்யாத்யுக்தப்ரகாரேண வைஷதிகாநந்தவிலக்ஷணஸ்வேதரஸமஸ்தவைத்ருஷ்ண்யாவஹஸுகஸ்வபாவப்ரத்யகாத்மஸாக்ஷாத்காரவிஶேஷரூபஸித்திவிஶேஷப்ரயோஜநே, இத்யர்த: । பூர்வஷட்கேந சோதிதே -கர்தவ்யதயாऽநுஶிஷ்டே இதி யாவத் । தாதர்த்யாதுபோத்தாதரூபஸ்ய ப்ரதமாத்யாயஸ்ய  ந த்வேஷாம் (௨. ௧௨) இத்யத: பூர்வஸ்ய த்விதீயாத்யாயைகதேஶஸ்ய ச ததநுப்ரவேஶவாசோயுக்தி: । ஆஹுஶ்சோபோத்தாதலக்ஷணம்  சிந்தாம் ப்ரக்ருதஸித்தயர்தாமுபோத்தாதம் ப்ரசக்ஷதே இதி । ஏவமநேந ஶ்லோகேந ப்ரதமஷட்கஸ்யாவரதத்த்வவிஷயவ்யவஹிதோபாயபரத்வமுக்தம் ।।௨।।

மத்யமே பகவத்தத்வயாதாத்ம்யாவாப்திஸித்தயே । ஜ்ஞாநகர்மாபிநிர்வர்த்யோ பக்தியோக: ப்ரகீர்தித: ।।௩।।

அத மத்யமஷட்கஸ்ய பரதத்த்வவிஷயாவ்யவஹிதோபாயபரத்வமாஹ । பூர்வஶ்லோகே ஸமாஸஸ்தயாபி ஷட்கஶப்தஸ்யாத்ர புத்தயா நிஷ்க்ருஷ்ய விபரிணதஸ்யாநுஷங்க: । பகவச்சப்தோ மத்யமஷட்கோக்த [ஸகல] நிகிலஜகதேககாரணத்வநிர்தோஷத்வகல்யாணகுணாகரத்வயோகிநி பரஸ்மிந் ப்ரஹ்மணி ப்ரத்யக்ஷரம் ப்ரக்ருதிப்ரத்யயரூடிபிஶ்ச பகவத்பராஶராதிபிர்நிருக்தோ த்ரஷ்டவ்ய: । யஸ்யைஷ ஸம்க்ரஹ: –  தத்ர பூஜ்யபதார்தோக்திபரிபாஷாஸமந்வித: । ஶப்தோऽயம் நோபசாரேண த்வந்யத்ர ஹ்யுபசாரத: ।। (வி. ௬.௫.௭௭) இதி । அயம் ச ப்ரஹ்மஶப்தஸ்ய பரஸ்மிந்நேவ முக்யத்வே நிதர்ஶநதயா ஶாரீரகபாஷ்யாரம்பே தர்ஶித: பகவச்சப்தவத் இதி। பக்தேஷு பாகவதஸமாக்யா ச பஜநீயே பகவச்சப்தஸ்ய நாமதேயதாம் வ்யநக்தி । பகவாநேவ தத்த்வம்–பகவத்தத்வம் । தத்வமிஹ ப்ராமாணிக: பதார்த: ।  தத்வேந ப்ரவேஷ்டும் (கீ. ௧௧. ௪௪) இத்யஸ்யார்தம் வ்யநக்தி– யாதாத்ம்யாவாப்திஸித்தய இதி । ஐஶ்வர்யாதிபுருஷார்தாந்தரோத்க்தேரந்யார்தத்வமநேந ஸூசிதம் । யாதாத்ம்யமத்ர அநவச்சேதேந புஷ்கலமநாரோபிதம் ரூபம் । அவாப்தி:–அநவச்சிந்நாநந்ததயாऽநுபூதி:, ஸைவ ஸித்தி: புருஷார்தகாஷ்டாரூபத்வாத் । தஸ்யா வா ஸித்திர்லப்தி: । ஜ்ஞாநகர்மாபிநிர்வர்தயே இத்யநேநந ப்ரதமமத்யமஷட்கயோ: க்ரமநியாமகஸ்ஸங்கதிவிஶேஷஸ்ஸூசித: । ததநுஸாரேண ஸப்தமாரம்பே பாஷ்யம்-  ப்ரதமேநாத்யாயஷட்கேந பரபப்ராப்யபூதஸ்ய பரஸ்ய ப்ரஹ்மணோ நிரவத்யஸ்ய நிகிலஜகதேககாரணஸ்ய ஸர்வஜ்ஞஸ்ய ஸர்வபூதாத்ம பூதஸ்ய ஸத்யஸங்கல்ப மஹாவிபூதே: ஶ்ரீமதோ நாராயணஸ்ய ப்ராப்த்யுபாயபூதம் ததுபாஸநம் வக்தும் ததங்கபூதமாத்மஜ்ஞாநபூர்வககர்மாநுஷ்டாநஸாத்யம் ப்ராப்து: ப்ரத்யகாத்மநோ யாதாத்ம்யதர்ஶநமுக்தம் । இதாநீம் மத்யமேந ஷட்கேந பரப்ரஹ்மபூதபரமபுருஷஸ்வரூபம் ததுபாஸநம் ச பக்திஶப்தவாச்யமுச்யதே । ததேததுத்தரத்ர- யத: ப்ரவ்ருத்திர்பூதாநாம் யேந ஸர்வமிதம் ததம் । ஸ்வகர்மணா தமப்யர்ச்ய ஸித்திம் விந்ததி மாநவ: ।। இத்யாரப்ய,  விமுச்ய நிர்மமஶ்ஶாந்தோ ப்ரஹ்மபூயாய கல்பதே । ப்ரஹ்மபூத: ப்ரஸந்நாத்மா ந ஶோசதி ந காங்க்ஷதி । ஸமஸ்ஸர்வேஷு பூதேஷு மத்பக்திம் லபதே பராம் । (கீ. ௧௮. ௪௬-௫௪) இதி ஸம்க்ஷிப்ய வக்ஷ்யத இதி । பக்திரேவ யோக: பக்தியோக: ।  யோகஸ்ஸந்நஹநாபாயத்யாநஸங்கதியுக்திஷு (நா. ஶா. ௩. ௧௭௯) இதி பாடாத்யோகஶப்தோऽத்ர உபாயபர: । த்யாநபரத்வேபி ஸாமாந்ய விஶேஷருபதாऽந்வயஸித்தி: । ப்ரகீர்தித: -ஸ்வரூபத இதிகர்தவ்யதாதோ விஷயத: கார்யதஶ்ச ப்ரக்ருஷ்டதயா கீர்தித இத்யர்த: ।। ௩ ।।

ஏவம் ஷட்கத்வயோக்தநாநாவிததத்த்வஹிதவிஶோதநபரம் க்ரமாதந்திமஷட்கத்ரிகத்வயமித்யபிப்ராயேணாஹ ப்ரதாநபுருஷவ்யக்தஸர்வேஶ்வரவிவேசநம் । கர்ம தீபக்திரித்யாதி: பூர்வஶேபோऽந்திமோதித: ।।௪ ।।

ப்ரதாநம் –காரணாவஸ்தமசித்வ்யம் । புருஷ: அசிந்மிஶ்ராவஸ்தோ விஶுத்தாவஸ்தஶ்சாவ்யக்தம் து மஹதாதிவிஶேஷாந்தம், ததாரப்ததேவதிர்யங்மநுஷ்யாதிரூபம் ச கார்யஜாதம் । ஸர்வேஶ்வர:- யோ லோகத்ரயமாவிஶ்ய விபர்தயவ்யய ஈஶ்வர: । (f. ௧௫. ௧௭) இத்யுக்த: புருஷோத்தம: । ஏதேநார்வாசீநபரிச்சிந்நேஶ்வரவ்யவச்சேத: । ஸமாக்யா சைஷா ஸார்தா பகவத:,  அஜஸ்ஸவேஶ்வரஸ்ஸித்த இதி தந்நாமபாடாத் । ஏதேஷாம் விவேசநம் –பரஸ்பரவ்யாவர்தகோ தர்ம: । தேந வா ப்ருதக்த்வாநுஸந்தாநம் । கர்மதீர்பக்திரிதி கர்மயோகாதீநாம் ஸ்வரூபக்ரஹணம், இதி –நிர்திஷ்டபதார்தவர்க: ஆதி: யஸ்ய ஸ இத்யாதி: । ஆதிஶப்தேந ததுபாதாநப்ரகார: ததுபயுக்தஶாஸ்த்ரவஶ்யத்வாதிகம் ச க்ருஹ்யதே । பூர்வஶேஷ இத்யநேந ப்ரக்ருதஶோதநரூபதயா புநருக்திபரிஹார: ஸங்கதிப்ரதர்ஶநம் ச । அயம் ஶ்லோக: த்ரயோதஶாரம்பபாஷ்யேண ஸ்பஷ்டம் வ்யாக்யாத:-*பூர்வஸ்மிந் ஷட்கே பரமப்ராப்யஸ்ய பரஸ்ய ப்ரஹ்மணோ பகவதோ வாஸுதேவஸ்ய ப்ராப்யுபாயபூதபக்திரூபபகவதுபாஸநாங்கபூதம் ப்ராப்து: ப்ரத்யகாத்மநோ யாதாத்ம்யதர்ஶநம் ஜ்ஞாநயோககர்மயோகலக்ஷணநிஷ்டாத்வயஸாத்யமுக்தம் மத்யமே ச பரமப்ராப்யபூதபகவத்தத்வயாதாத்ம்யதந்மாஹாத்ம்யஜ்ஞாநபூர்வகைகாந்திகாத்யந்திகபக்தியோகநிஷ்டா ப்ரதிபாதிதா । அதிஶயிதைஶ்வர்யாபேக்ஷாணாமாத்மகைவல்யமாத்ராபேக்ஷாணாம் ச பக்தியோகஸ்தத்ததபேக்ஷிதஸாதநமிதி சோக்தம் । இதாநீமுபரிதநே து ஷட்கே ப்ரக்ருதிபுருபதத்ஸம்ஸர்கரூபப்ரபஞ்சேஶ்வரதத்யாதாத்ம்யகர்மஜ்ஞாநபக்திஸ்வரூபததுபாதாநப்ரகாராஶ்ச ஷட்கத்வயோதிதா விஶோத்யந்தே-இதி । அத்ர த்ரிகபேதவிசக்ஷா ச ஷோடஶாரம்பே தர்ஶிதா- அதீதேநாத்யாயத்ரயேண ப்ரக்ருதிபுருஷயோர்விவிக்தயோஸ்ஸம்ஸ்ருஷ்டயோஶ்ச யாதாத்ம்யம் , தத்ஸம்ஸர்கவியோகயோஶ்ச குணஸங்கதத்விபர்யயஹேதுகத்வம் , ஸர்வப்ரகாரேணாவஸ்திதயோ: ப்ரக்ருதிபுருஷயோர்பகவத்விபூதித்வம் , விபூதிமதோ பகவதோ விபூதிபூதாதசித்வஸ்துநஶ்சித்வஸ்துநஶ்ச பத்தமுக்தோபயரூபாதவ்யயத்வவ்யாபநபரணஸ்வாம்யைரர்தாந்தரதயா புருஷோத்தமத்வேந யாதாத்ம்யம் ச வர்ணிதம்-இதி । ததத்ர த்ருதீயஷட்கே தத்வவிஶோதநபரம் ப்ரதமத்ரிகம் । அநுஷ்டாநஶோதநபரம் த்விதீயமிதி ப்ராயிகதயாऽயம் விபாகோ க்ராஹ்ய: ।। ௪ ।।

அஸ்தாநஸ்நேஹகாருண்யதர்மாதர்ம[ப]தியாऽऽகுலம் । பார்தம் ப்ரபந்நமுத்திஶ்ய ஶாஸ்த்ராவதரணம் க்ருதம்।।௫।।

ஏதம் ஶாஸ்த்ரார்தப்ஷட்கத்ரயார்தஶ்ச சதுர்பிஶ்லோகைஸ்ஸம்க்ருஹீத: । இத: பரமஷ்டாதஶபி: ஶ்லோகை: ப்ரத்யத்யாயமர்தாஸ்ஸம்க்ருஹ்யந்தே । தத்ர ஶோகததபநோதநரூபகதாவாந்தரஸங்கத்யா மஹர்ஷிணா ப்ரதமத்விதீயாத்யாயவிபாகே க்ருதேऽபி ஶாஸ்த்ரததுபோத்தாதரூபார்தவிபாகஜ்ஞாபநாய த்விதீயைகதேஶமபி ப்ரதமஶ்லோகேந ஸம்க்ருஹ்ணாதி । தத்யஞ்ஜநாய ச  தமுவாச ஹ்ருஷீகேஶ: (௨. ௧௦) இத்யஸ்மாத்பூர்வம் அர்தவ்யாக்யாநபூர்வகமயம் ஶ்லோகோ பாஷ்யகாரைருதாஹ்ருத:- ஏவமஸ்தாநே ஸமுபஸ்திதஸ்நேஹகாருண்யாப்யாமப்ரக்ருதிம் கதம் க்ஷத்ரியாணாம் யுத்தம் பரமதர்மமப்யதர்மம் மந்வாநம் தர்மபுபுத்ஸயா ச ஶரணாகதம் பார்தமுத்திஶ்ய ஆத்மயாதாத்ம்யஜ்ஞாநேந யுத்தஸ்ய பலாபிஸந்திரஹிதஸ்யாத்மப்ராப்யுபாயதாஜ்ஞாநேந ச விநாऽஸ்ய மோஹோ ந ஶாம்யதீதி மத்வா பகவதா பரமபுருஷேண அத்யாத்மஶாஸ்த்ராவதரணம் க்ருதம் । ததுக்தம் அஸ்தாநஸ்நேஹகாருண்யதர்மாதர்மாதியாऽऽகுலம் । பார்தம் ப்ரபந்நமுத்திஶ்ய ஶாஸ்த்ராவதரணம் க்ருதம் ।। இதி ।  அஸ்தாநஶப்தோऽத்ர ஸ்நேஹகாருண்யாப்யாமேவாந்வேதவ்ய: । தர்மேऽப்யதர்மதீ: தர்மாதர்மதீ: ; ஶுக்திகாரஜததீரிதிவத் । ப்ரக்ருதிப்ரம்ஶஹேதுதயா நிமித்தபூதாப்யாமஸ்தாநஸ்நேஹகாருண்யாப்யாம் ஜாதா தர்மாதர்மதீ: அஸ்தாநஸ்நேஹகாருண்யதர்மாதர்மதீரிதி அத்ர பாஷ்யாபிப்ராய: । பந்துஸ்நேஹேந பரயா ச க்ருபயா தர்மாதர்பபயேந ச அதிமாத்ரஸந்நஸர்வாங்க: இதி ப்ரதமாத்யாயாந்தபாஷ்யாநுஸாரேண தர்மாதர்மபயாகுலம் இதிபாடே த்ரயாணாம் த்வந்த்வ: । தர்மாதர்மபயம் ரஜ்ஜுஸர்பபயமிதிவத் । உத்திஶ்ய வ்யாஜ்ஞீக்ருத்யேத்யர்த: । ததேதத்ஸூசிதமாரம்பே  பாண்டுதநயயுத்தப்ரோத்ஸாஹநவ்யாஜேந இதி । ப்ரபந்நத்வாத்தமுத்திஶ்யைவேதி வா விவக்ஷிதம் । ததபி ஸூசிதம்  அஸ்ய மோஹோ ந ஶாம்யதீதி மத்வா இதி । ததத்ர  தமுவாச (௨. ௧௦) இத்யாதிஶ்லோகபர்யந்தோ க்ரந்த: ஶாஸ்த்ராவதாரரூப: । தாவத்ஸம்க்ரஹணாயாத்ர ஶ்லோகே ப்ரதமாத்யாய இத்யநுக்தி: । அஸ்தி ஹ்யுத்தரேஷு ஸப்ததஶஸு தத்தத்த்யாயக்ரஹணம் । அநந்தரே ச ஸம்க்ரஹஶ்லோகே  ந த்வேவாஹம் ஜாது நாஸம் (௨. ௧௨) இத்யாதேரதமபிப்ரேத்ய த்விதீயக்ரஹணம் । ஸ ச த்விதீயாந்தே வ்யாக்யாநபூர்வக [முதாஹ்ருத:] முத்த்ருத:- ஏவமாத்மயாதாத்ம்யம் யுத்தாக்யஸ்ய ச கர்மணஸ்தத்ப்ராப்திஸாதநதாமஜாநதஶ்ஶரீராத்மஜ்ஞாநேந மோஹிதஸ்ய தேந சே மோஹேந யுத்தாந்நிவ்ருத்த [ஸ்யா] ஸ்ய மோஹஶாந்தயே நித்யாத்மவிஷயா ஸாம்க்யபுத்திஸ்தத்பூர்விகா ச அஸங்ககர்மாநுஷ்டாநரூபகர்மயோக [விஷயா] புத்தி: ஸ்திதப்ரஜ்ஞதாயோகஸாதநபூதா த்விதீயாத்யாயே ப்ரோக்தா । ததுக்தம்- நித்யாத்மாஸங்ககர்மேஹகோசரா ஸாம்க்யயோகதீ: । த்விதீயே ஸ்திததீலக்ஷா ப்ரோக்தா தந்மோஹஶாந்தயே ।। இதி ।। ௫ ।।

நித்யாத்மஸங்ககர்மேஹகோசரா ஸாம்க்யயோகதீ: । த்விதீயே ஸ்திததீலக்ஷா ப்ரோக்தா தந்மோஹஶாந்தயே।।௬।।

ஸம்க்யயா- புத்தயாऽவதாரணீயமாத்மதத்த்வம் ஸாம்ஸ்வ்யம் , தத்விஷயபுத்திஸ்ஸாம்க்யதீ: । நித்யாத்மகோசரேதி தத்விகரணம் । ஏவமத்ர அஸங்ககர்மஹாஶப்தேநாபி யோகஶப்தார்தவிவரணாதபௌநருக்த்யம் । ஸாம்க்யயோகயோ:-ஸாம்க்யயோகயோர்தீ: । ஸ்திததீ:.. ஸ்திதப்ரஜ்ஞதா, ஜ்ஞாநநிஷ்டேத்யர்த: । ஸா ஸாத்யத்வேந லக்ஷம் யஸ்யாஸ்ஸா ததோக்தா । தந்மோஹஶாந்தயே உபகாரஸ்ய அர்ஜுநஸ்ய தேஹாத்மாதிப்ரமநிவ்ருத்த்யர்தம் । ஏவம் த்விதீயாத்யாயோக்தஸ்ய ப்ரபஞ்சநரூபதயா ஷஷ்டாந்தாநாம் சதுர்ணாமேகபேடிகாத்வம் । ஏகீகரணாதம் த்ருதீயாரம்பேऽநுபாஷிதம்—ததேவம் முமுக்ஷுபி: ப்ராப்யதயா வேதாந்தோதிதநிரஸ்தநிகிலாவித்யாதிதோஷகந்தாநவதிகாதிஶயாஸம்க்யேயகல்யாணகுணகணபரப்ரஹ்மபுருஷோத்தமப்ராப்த்யுபாயபூதவேதநோபாஸநத்யாநாதிஶப்தவாச்யாம் ததைகாந்திகாத்யந்திகபக்திம் வக்தும் ததங்கபுதம்  ய ஆத்மா அபஹதபாப்மா (சா. ௮. ௯. ௧) இத்யாதிப்ரஜாபதிவாக்யோதிதம் ப்ராதுராத்மநோ யாதாம்யதர்ஶநம் தந்நித்யதாஜ்ஞாநபூர்வகாஸங்ககர்மநிப்பாத்யஜ்ஞாநயோகஸாத்யமுக்தம்-இத்யாரம்ய  அத: பரமத்யாயசதுஷ்டயேந இதமேவ ப்ராப்து: ப்ரத்யகாத்மநோ தர்ஶநம் ஸஸாதநம் ப்ரபஞ்சயதி–இதி ।। ௬।।

அஸக்த்யா லோகரக்ஷாயை குணேஷ்வாரோப்ய கர்த்ருதாம் । ஸர்வேஶ்வரே வா ந்யஸ்யோக்தா த்ருதீயே கர்மகார்யதா ।। ௭ ।।

அஸக்த்யா —பரமபுருஷப்ரீதிவ்யதிரிக்தஸ்வர்காதிபலஸம்கத்யாகபூர்வகமித்யர்த: । லோகரக்ஷாயை -அநுவிதேயாநுஷ்டாநஸ்ய க்ருத்ஸ்நவிதஸ்ஸ்வஸ்யாநுஷ்டாநாநுஸந்தாநேநாக்ருத்ஸ்நவிதஶ்ஶிஷ்டலோகஸ்ய நிஷ்ப்ரமாதலுண்டாகரஹிதகண்டாபதப்ரவர்தநார்தமித்யர்த: । ஏதேந லோகஸம்க்ரஹஶப்தோ (கீ. ௩, ௨௦) வ்யாக்யாத: । ஏவம் லோகரக்ஷணார்தம் ப்ரவ்ருத்தேரந்தத: ஸ்வரக்ஷாபர்யந்தத்வம் பாஷ்யோக்தம்-  அந்யதா லோகநாஶஜநிதம் பாபம் ஜ்ஞாநயோகாதப்யேநம் ப்ராச்யாவயேதிதி । குணேஷு -ஸத்த்வரஜஸ்தமஸ்ஸம்ஜ்ஞகேஷு ப்ரக்ருதிகுணேஷ்வித்யவிர்த: । ஆரோப்ய கர்த்ருதாம் -ஸ்வஸ்ய தேஶகாலாவஸ்தாதிநியதவிஷயஜ்ஞாநசிகீர்ஷாப்ரயத்நாஶ்ரயத்வலக்ஷணாம் கர்த்ருதாம் குணப்ரயுக்ததயா அநுஸந்தாயேத்யர்த: । ததா ச பாஷ்யம் –குணேஷு கர்த்ருத்வாநுஸந்தாநம் சேதமேவ ; ஆத்மநோ ந ஸ்வரூபப்ரயுக்தமிதம் கர்த்ருத்வம் ; அபி து குணஸம்பர்கக்ருதமிதி ப்ராப்தாப்ராப்தவிவேகேந குணக்ருதமித்யநுஸந்தாநம் (௩. ௨௯) இதி ।  மயி ஸர்வாணி கர்மாணி (௩. ௩௦) இத்யத்ர அஸ்மச்சப்தாபிப்ரேதம் வ்யநக்தி- ஸர்வேஶ்வரே வா ந்யஸ்யேதி । குணாநாம் ததாஶ்ரயஸ்ய த்ரிகுணத்ரவ்யஸ்ய தத்ஸம்ஸ்ருஷ்டஸ்ய வியுக்தஸ்ய ச ஜீவஸ்ய நியந்தரி பகவதி தஸ்யாஸ்தந்மூலத்வபாவநயா நிவேஶ்யேத்யபிப்ராய: । ஸூத்ரகாரஶ்ச  கர்தா ஶாஸ்த்ரார்தவத்வாத் (௨.௩.௩௩) இத்யாதிபிராத்மந: கர்த்ருத்வமுபபாத்ய அநந்தரம் தஸ்ய பரமாத்மாதீநத்வம்  பராத்து தச்ச்ருதே: (௨.௩.௪௦) இத்யாஹ । ஸர்வேஶ்வரே கர்த்ருத்வாநுஸந்தாநப்ரகாரஶ்சைவம் பாஷித:-இதாநீமாத்மநாம் பரமபுருஷஶரீரதயா தந்நியாம்யத்வஸ்வரூபநிரூபணேந பகவதி புருஷோத்தமே ஸர்வாத்மபூதே குணக்ருதம் ச கர்த்ருத்வமாரோப்ய கர்மகர்தவ்யதோச்யதே (கீ. ௩. ௩௦) இதி । பிண்டிதார்தஶ்ச தர்ஶித: ஸ்வகீயேநாத்மநா கர்த்ரா ஸ்வகீயைஶ்சோபகரணைஸ்ஸ்வாராதநைகப்ரயோஜநாய பரமபுருஷஸ்ஸர்வஶேஷீ ஸர்வேஶ்வரஸ்ஸ்வயமேவ ஸ்வகர்மாணி காரயதி (௩. ௩௦) இத்யாதிநா ।।

ப்ரஸங்காத்ஸ்வ ஸ்வபாவோக்தி: கர்மணோऽகர்மதாऽஸ்ய ச । பேதாஜ்ஞாநஸ்ய மாஹாத்ம்யம் சதுர்தாத்யாய உச்யதே ।।௮।।

ஸ்வஶப்தேநாவதீர்ணாவஸ்தோ பகவாநிஹ விவக்ஷித:, தஸ்ய ஸ்வபாவ: -ஸ்வாஸாதாரணோ பாவ: । ஸ்வஸ்வபாவோக்திருச்யத இதி ஓதநபாக: பச்யத இதிவத் । க்ரியத இத்யர்த: । கர்மணோऽகர்மதா கர்மண்யகர்ம ய: பஶ்யேத் (கீ.௪.௧௮) இத்யாதிபிருக்தா; அகமஶப்தோऽத்ர ததந்யவ்ருத்த்யா கர்மயோகாஸந்நாத்மஜ்ஞாநவிஷய: । அஸ்ய ச பேதா:- தைவமேவாபரே யஜ்ஞம் (௪. ௨௫) இத்யாதிநோக்தா: தேவார்சநேந்த்ரியநிரோதப்ராணாயாமயாகதாநஹோமதபஸ்தீர்தஸேவாஸ்வாத்யாயததர்தாப்யாஸாதிரூபா வர்ணாஶ்ரமதர்மேதிகர்தவ்யதாகா:, யதாஜ்ஞாநம் யதாஶக்தி யதாருசி ப்ரதாநதயா பரிக்ருஹீதா: கர்மயோகாவாந்தரவிஶேஷா இத்யர்த: । ஜ்ஞாநஸ்ய மாஹாத்ம்யம் ஶ்ரேயாந் த்ரவ்யமயாத்யஜ்ஞாத் (௪, ௩௩) இத்யுக்தம் ப்ராதாந்யம் । அயம் ச ஶ்லோக: த்ருதீயஸம்கதிபூர்வகம் சதுர்தாரம்பே வ்யாக்யாத: த்ருதீயேऽத்யாயே ப்ரக்ருதிஸம்ஸ்ருஷ்டஸ்ய முமுக்ஷோஸ்ஸஹஸா ஜ்ஞாநயோகேऽநதிகாராத்கர்மயோக ஏவ கார்ய:, ஜ்ஞாநயோகாதிகாரிணோऽபி அகர்த்ருத்வாநுஸந்தாநபூர்வககர்மயோக ஏவ ஶ்ரேயாநிதி ஸஹேதுகமுக்தம் , [வி] ஶிஷ்டதயா வ்யபதேஶ்யஸ்ய து விஶேஷத: கர்மயோக ஏவ கார்ய இதி சோக்தம் , சதுர்தேந இதாநீமஸ்யைவ கர்மயோகஸ்ய நிகிலஜகதுத்தாரணாய மந்வந்தராதாவேவோபதிஷ்டதயா கர்தவ்யதாம் த்ரடயித்வா, அந்தர்கதஜ்ஞாநதயாऽஸ்யைவ ஜ்ஞாநயோகாகாரதாம் ப்ரதர்ஶ்ய, கர்மேயோகஸ்வரூபம் தத்பேதா:, கர்மயோகே ஜ்ஞாநாம்ஶஸ்யைவ ப்ராதாந்யம் சோச்யதே; ப்ரஸம்காஞ்ச பகவதவதாரயாதாத்ம்யமுச்யத இதி । ஈத்ருஶம் சாவதாரயாதார்த்யமத்ர நிரமந்தி, நிகிலஹேயப்ரத்யநீககல்யாணைகதாநஸ்யாபி பகவதோ ஜந்ம நேந்த்ரஜாலவந்மித்யா, அபி து ஸத்யம் , அவதரம்ஶ்ச பகவாநஸ்மதாதிவந்ந ஜ்ஞாநஸம்கோசாதிமாந் பவதி, கிம்து அஜத்வாவ்யயத்வஸர்வேஶ்வரத்வாதிகம் ஸர்வம் பாரமேஶ்வரம் ஸ்வபாவமஜஹதேவ அவதரதி ; ந சாவதாரவிக்ரஹோऽப்யஸ்ய குணத்ரயமய: ப்ராக்ருத:, ப்ரத்யுத அப்ராக்ருதஶுத்தஸத்த்வமய: ; நசாஸ்ய ஜந்ம புண்யாபுண்யரூபேண கர்மணா, அபி து ஸ்வேச்சயைவ ; நவா கர்மவிபாககாலே அஸ்ய ஜந்ம, அபி து தர்மக்லாந்யதர்மோத்தாநகாலே; நாபி பகவஜ்ஜந்மந: ஸுகது:கமிஶ்ராணி பலாநி, அபி தர்ஹி ஸாதுபரித்ராணதுப்க்ருத்விநாஶநதர்மஸம்ஸ்தாபநாதீநீதி; ஸ்வரூபத: ப்ரகாரதோ த்ரவ்யத: காரணத: காலத: ப்ரயோஜநதஶ்ச திவ்யத்வம் , ஏவம் ஜ்ஞாநவதஶ்சைகஸ்மிந்நேவ ஜந்மநி உபாயபூர்த்யாऽநந்தரஜந்மப்ரதிஷேதேந பகவத்ப்ராப்திர்கீயதே * ஜந்ம கர்ம ச மே திவ்யம் (௪.௯) இத்யாதிநா । அத ஏவ ஹி யாசேதஸபராஶரபாராஶர்யஶுககஶௌநகாதய: பரமர்ஷய: ப்ராயஸ்தத்ரைவ நிஷ்டாம் பூயஸீமாத்ரியந்த இதி ।।।௮।।

கர்மயோகஸ்ய ஸௌகர்யம் ஶைக்ரயம் காஶ்சந தத்விதா: । ப்ரஹ்மஜ்ஞாநப்ரகாரஶ்ச பஞ்சமாத்யாய உச்யதே ।।௯।।

த்ருதீயசதுர்தாப்யாம் யதாம்ஶம் ஸம்கதிப்ரதர்ஶநபூர்வகமயம் ஶ்லோக: பஞ்சமாரம்பே வ்யாக்யாத:- சதுர்தேऽத்யாயே கர்மயோகஸ்ய ஜ்ஞாநாகாரதாபூர்வகஸ்வரூபபேத:, ஜ்ஞாநாம்ஶஸ்ய ச ப்ராதாந்யமுக்தம் । ஜ்ஞாநயோகாதிகாரிணோऽபி கர்மயோகஸ்யாந்தர்கதாத்மஜ்ஞாநத்வாதப்ரமாதத்வாத்ஸுகரத்வாந்நிரபேக்ஷத்வாஞ்ச ஜ்யாயஸ்த்வம் த்ருதீய ஏவோக்தம் । இதாநீம் கர்மயோகஸ்யாத்மப்ராப்திஸாதநத்வே ஜ்ஞாநநிஷ்டாயாஶ்ஶைக்ரயம் கர்மயோகாந்தர்கதாகர்த்ருத்வாநுஸந்தாநப்ரகாரம் ச ப்ரதிபாத்ய தந்மூலம் ஜ்ஞாநம் ச விஶோத்யத இதி । ஸௌகர்யஸ்யாத்ராநுத்தரணம் பூர்வோக்தாநுவாததாஜ்ஞாபநார்தம் । ஸௌகர்யஶப்தேநாத்ர  ஸுகம் பந்தாத்ப்ரமுச்யதே (௫. ௩) இத்யஸ்ய ஹேதுர்தர்ஶித: । ஶைக்ரயம் து  யோகயுக்தோ முநிர்ப்ரஹ்ம நசிரேணாதிகச்சதி (௫, ௬) இத்யுக்தம் । அத்ர விதாஶப்த இதிகர்தவ்யதாபர:, ததா கலு  நைவ கிம்சித்கரோமி (௫. ௮) இத்யாதேரதிஷ்டிகா யதஸ்ஸௌகர்யாச்சைக்ரயாஞ்ச கர்மயோக ஏவ ஶ்ரேயாநதஸ்ததபேக்ஷிதம் ஶ்ருண்விதி । அகர்த்ருத்வாநுஸந்தாநப்ரகாரஶப்தோऽப்யேதத்பர: । ப்ரஹ்மஶப்தோऽத்ர ப்ரஹ்மஸமாநாகாரஶுத்தாத்மவிஷய: । ஜ்ஞாநஶப்தஶ்சாத்ர ஸமதர்ஶநரூபஜ்ஞாநவிபாகவிஶ்ராந்த: । ப்ரகாரஶப்தஸ்து தத்தேதுபூதப்ரகாரார்த: । அத ஏவ ஹி  யேந ப்ரகாரேணாவஸ்திதஸ்ய கர்மயோகிநஸ்ஸமதர்ஶநரூபோ ஜ்ஞாநவிபாகோ பவதி, தம் ப்ரகாரமுபதிஶதீத்யுக்த்வா  ந ப்ரஹ்ருஷ்யேத்ப்ரியம் ப்ராப்ய (௫. ௨௦) இத்யாதிகமவதாரிதம் । ஷஷ்டாரம்பஸ்த்வேவம் ஸம்கமித:  உக்த: கர்மயோகஸ்ஸபரிகர:, இதாநீம் ஜ்ஞாநயோககர்மயோகஸாத்யாத்மாவலோகநரூபயோகாப்யாஸவிதிருச்யதே, தத்ர கர்மயோகஸ்ய நிரபேக்ஷயோகஸாதநத்வம் த்ரடயிதும் ஜ்ஞாநாகார: கர்மயோகீ யோகஶிரஸ்கோऽநூத்யத இதி । ஏதேந  யோகீ யுஞ்ஜீத (௬.௧௦) இத்யத: பூர்வஸ்ய க்ரந்தஸ்யாநுவாதரூபத்வாத் ஸம்க்ரஹே நோபந்யாஸ இதி ப்யஞ்ஜிதம்।।௯ ।।

யோகாப்யாஸவிதியோகீ சதுர்தா யோகஸாதநம் । யோகஸித்திஸ்வயோகஸ்ய பாரம்யம் ஷஷ்ட உச்யதே ।।௧௦।।

நநு அத்ர பஞ்சார்தாஸ்ஸம்க்ருஹீதா: பாஷ்யே து கதமேக: ? இத்தம் ।  ஸ்பர்ஶாந்க்ருத்வா பஹிபாஹ்யாந் (௫. ௨௭) இத்யாதிநா பஞ்சமே ப்ரஸ்துதோ யோகாப்யாஸவிதிரேவாத்ர ப்ரபந்ச்யத இதி தத்ப்ரதாநோऽயமத்யாய:, ததநுபந்தா: ப்ரஸங்காதந்யே ப்ரதிபாத்யந்த இதி । ஏதேநாத்யாயாந்தரேஷ்வப்யநேகாநுபந்த ஏகைகார்த: ப்ரதாநதம இதி ஸூசிதம் । தத்யதா–ஶ்ரவணாதிகாரீ, தந்மோஹஶமநம், கர்மயோககர்தவ்யத்வம் , ததாவாந்தரபேத:, ததந்தர்கதஜ்ஞாநவிபாக:, யோகாப்யாஸவிதி:, ப்ரதிபுத்தப்ராதாந்யம், த்ரிவிதாதிகாரவேத்யோபாதேயவிபாக:, ஸப்ரகாரோ]ரகோ பக்தியோக:, குணவிபூத்யாநந்த்யம் , சைஶ்வரூப்யதர்ஶநோபாய:, பக்த்யாரோஹக்ரம:, விஶுத்தக்ஷேத்ரஜ்ஞ விஜ்ஞாநம், ஜைகுண்யவிஶோதநம் , புருஷோத்தமவைலக்ஷண்யம் , ஶாஸ்த்ரவஶ்யத்வம் , ஶாஸ்த்ரீயவிவேசநம், ஸாரோத்தார: இதி । அதோऽத்ர யோகாப்யாஸவித்யநுபந்தத்வேந யோகிசாதுர்வித்யாதிப்ரதர்ஶநம் । யோகீ சதுர்தா– ஸர்வபூதஸ்தமாத்மாநம் (கீ. ௬. ௨௯) இத்யாதிஶ்லோக சதுஷ்டயோதிதஸமதர்ஶநசாதுர்வித்யாத் । தத்ர ஹ்யேவம் பாஷ்யம்- அத யோகவிபாகதஶா சதுஷ்ப்ரகாரோச்யத இதி । ஏவம் தத்ர ஸமதர்ஶநவிபாகக்ரமோऽபிப்ரேத:, ஆத்மநாம் ஜ்ஞாநத்வாநந்தத்வாதிபிரந்யோந்யஸாம்யதர்ஶநம் , ஶுத்தாவஸ்தாயாமஹதபாப்மத்வாதிபிரீஶ்வரேண ஸாப்யதர்ஶநம் , பரித்யக்தப்ராக்ருதபேதாநாமஸம்குசிதஜ்ஞாநைகாகாரதயா ஈஶ்வரேண ததப்ருதக்ஸித்தவிஶேஷணத்வாதிபிரந்யோந்யம் ச ஸாம்யதர்ஶநம் , ஔபாதிகை: புத்ராதிபிரஸம்பந்தஸாம்யதர்ஶநம் சேதி । யோகஸாதநம் -அப்யாஸவைராக்யாதிகம் । யோகஸித்தி: –யோகப்ரஷ்டஸ்யாபி ப்ரத்யவாயவிரஹ:; புண்யலோகாத்யவாப்திர்விச்சிந்நப்ரதிஸந்தாநாத்யநுரூபவிஶிஷ்டகுலோத்பத்தி: அபிக்ரமநாஶாபாவேந க்ரமாச்சேஷபூரணேநாபவர்காவிநாபாவ: இத்யேவம்ரூபா । கயோகஸ்ய பாரம்யம்-வக்துர்பகவதோ வாஸுர்தேவஸ்ய பஜநரூபோ யோகோऽத்ர ஸ்வயோக: ; தஸ்ய பாரம்யம்–ஸ்வாபேக்ஷயோத்க்ருஷ்டராஹித்யம் । ஏதஞ்ச மத்யமஷட்கப்ரதிபாத்யமபி தத்ப்ரஸ்தாவநாரூபேண  யோகிநாமபி ஸர்வேஷாமிதி ப்ரதமஷட்காந்திம ஶ்லோகேந தர்ஶிதம் । ததா ஹி தத்ர பாஷ்யம்  ததேவம் பரவித்யாங்கபூதம் ப்ரஜாபதிவாக்யோதிதம் ப்ரத்யகாத்மதர்ஶநமுக்தம் , அத பரவித்யாம் ப்ரஸ்தௌதீதி ।। ௧௦ ।|

ஸ்வயாதாத்ம்யம் ப்ரக்ருத்யாऽஸ்ய திரோதிஶஶரணாகதி: । பக்திபேத: ப்ரபுத்தஸ்ய ஶ்ரைஷ்டயம் ஸப்தம உச்யதே ।। ௧௧ ।।

தத்ர பாஷ்யம் – ஸப்தமே தாவதுபாஸ்யபூதபரமபுருஷ [ஸ்வரூப] யாதாத்ம்யம், ப்ரக்ருத்யா தத்திரோதாநம் , தந்நிவ்ருத்தயே பகவத்ப்ரபத்தி:, உபாஸகவிதாபேதோ ஜ்ஞாநிநஶ்ஶ்ரைஷ்டயம் சோச்யத இதி । தத்ர ப்ரக்ருதிஶப்தேந  மம மாயா துரத்யயா (௭. ௧௩) இதி மாயாஶப்தோ வ்யாக்யாத: । குணமயோதி விஶேஷணாத் ஸைவ ஹி விவக்ஷிதேதி கம்யதே । ஶ்ருதாவபி  அஸந்மாந்மாயீ ஸ்ருஜதே விஶ்வமேதத்தஸ்மிம்ஶ்சாந்யோ மாயயா ஸந்நிரூத்த: இதி ப்ரஸ்துதயோர்மாயாதத்வதோ:  மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்யாந்மாயிநம் து மஹேஶ்வரம் (ஶ்வே. ௪. ௯) இதி ஸ்வயமேவ விவரணாஞ்ச । அதோ விசித்ரஸ்ருஷ்ட்யுபகரணவஸ்துத்வாத் ப்ரக்ருதாவிஹ மாயாஶப்தப்ரயோக இதி பாவ: । அஷ்டமாரம்பஸங்கதௌ சைதச்ச்லோகார்த: ஸ்பஷ்டமபிஹித:- ஸப்தமே பரஸ்ய ப்ரஹ்மணோ வாஸுதேவஸ்யோபாஸ்யத்வம் , நிகிலசேதநாசேதநவஸ்துஶேஷித்வம், காரணத்வம் , ஆதாரத்வம் , ஸர்வஶரீரதயா ஸர்வப்ரகாரத்வேந ஸர்வஶப்தவாச்யத்வம் , ஸர்வநியந்த்ருத்வம் , ஸர்வைஶ்ச கல்யாணகுணகணைஸ்தஸ்யைவ பரதரத்வம் , ஸத்வரஜஸ்தமோமயைதேஹேந்த்ரியத்வேந போக்யத்வேந சாவஸ்திதைர்பாவைரநாதிகாலப்ரவ்ருத்ததுஷ்க்ருதப்ரவாஹஹேதுகைஸ்தஸ்ய திரோதாநம் , அத்யுத்க்ருஷ்டஸுக்ருதஹேதுகபகவத்ப்ரபத்த்யா ச தந்நிவர்தநம் , ஸுக்ருததாரதம்யேந ச ப்ரதிபத்திவைஶேஷ்யாதைஶ்வர்யாக்ஷரயாதாத்ம்யபகவத்ப்ராப்த்யபேக்ஷயா சோபாஸகபேதம் , பகவந்தம் ப்ரேப்ஸோர்நித்யயுக்ததயா ஏகபக்திதயா ச அத்யர்தபரமபுருஷப்ரியத்வேந ச ஶ்ரைஷ்டயம் துர்லபத்வம் ச ப்ரதிபாத்ய ஏஷாம் த்ரயாணாம் ஜ்ஞாதவ்யோபாதேயபேதாம்ஶ்ச ப்ராஸ்தௌபீதிதி ।। ௧௧ ।।

ஐஶ்வர்யாக்ஷரயாதாத்ம்யபகவசரணார்திநாம் । வேத்யோபாதேயபாவாநாமஷ்டமே பேத உச்யதே ।। ௧௨ ।।

அஷ்டமஶ்சைவமவதாரித:- இதாநீமஷ்டமே ப்ரஸ்துதாந் ஜ்ஞாதவ்யோபாதேயபேதாந்விவிநக்தீதி । தத்ரைஷ ஸம்க்ரஹ: । ஐஶ்வர்யமத்ர இந்த்ரப்ரஜாபதிபஶுபதிபோகேப்யோऽதிஶயிதபோக:, அக்ஷரயாதாத்ம்யம் -விவிக்தாத்மஸ்வரூபம் , வேத்யாஸ்து  அக்ஷரம் ப்ரஹ்ம பரமம்(௮.௨) இத்யாதிநோக்தா: ஶுத்தாத்மஸ்வரூபப்ரப்ருதய:, உபாதேயாஸ்து தத்ததிஷ்டபலாநுரூபபரமபுருஷசிந்தநாந்திமப்ரத்யயகதிசிந்தநாதய:, த ஏவ பாவா: -பதார்தா:, தேஷாம் பேத: -தத்தததிகாராநுரூபோ விஶேஷ: ।। ௧௨ ।।

ஸ்வமாஹாத்ம்யம் மநுஷ்யத்வே பரத்வம் ச மஹாத்மநாம் । விஶேஷோ நவமே யோகே பக்திரூப: ப்ரகீர்தித: ।। ௧௩ ।।

கமாஹாத்ம்யம் –மயா ததமிதம் ஸர்வம் (௯. ௪) இத்யாதிபி: ஶோதிதம் । அவஜாநந்தி மாம் ம்ருதா மாநுஷீம் தநுமாஶ்ரிதம் । பரம் பாவமஜாநந்தோ மமாவ்யயமநுத்தமம் ।। (௭. ௨௪) இதி பரத்வஸ்ய மநுஷ்யதஶாயாமப்யவ்யயத்வமுக்தம் । ப்ரஸ்துதாவதாரவிசக்ஷயா மநுஷ்யாவஸ்தத்வோக்தி: । தந்முகேந ஸர்வேப்வப்யவதாரேஷு அந்யய: பரமோ பாவ உபலிலக்ஷயிஷித: । உக்தம் ச ஶ்ரீவத்ஸசிஹ்நமிஶ்ரை: – பரோ வா வ்யூஹோ வா விபவ உத வாऽர்சாவதரணோ பவந்வாऽந்தர்யாமீ வரவரத யோ யோ பவஸி வை । ஸ ஸ த்வம் ஸந்நைஶாந்வரகுணகணாந் பிப்ரதகிலாந் பஜத்பயோ பாஸ்யேவம் ஸததமிதரேப்யஸ்த்விதரதா ।। (வ. ஸ்த. ௧௮) இதி ।  மஹாத்மாநஸ்து மாம் பார்தேத்யாதிநா (௯.௧௩) மஹாத்மநாம் விஶேஷோ விஶோதித: । அத்ர பக்திரூபஸ்ய யோகஸ்யைவ ப்ராதாந்யம் பாஷ்யோக்தம் உபாஸகபேதநிபந்தநா விஶேஷா: ப்ரதிபாதிதா:, இதாநீமுபாஸ்யஸ்ய பரமபுருஷஸ்ய மாஹாத்ம்யம் ஜ்ஞாநிநாம் விஶேஷம் ச விஶோத்ய பக்திரூபஸ்யோபாஸநஸ்ய ஸ்வரூபமுச்யதே இதி ।। ௧௩ ।।

ஸ்வகல்யாணகுணாநந்த்யக்ருத்ஸ்நஸ்வாதீநதாமதி: । பக்த்யுத்பத்திவிவ்ருத்தயர்தா விஸ்தீர்ணா தஶமோதிதா ।। ௧௪ ।।

அத்ர நமஸம்கதிபூர்வகம் பாஷ்யம் — பக்தியோகஸ்ஸபரிகர உக்த:, இதாநீம் பக்த்யுத்பத்தயே தத்விவ்ருத்தயே ச பகவதோ நிரங்குஶைஶ்வர்யாதிகல்யாணகுணாநந்த்யம் க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜகதஸ்தச்சரீரதயா ததாத்மகத்வேந தத்ப்ரவர்த்யத்வம் ச ப்ரபம்ச்யத இதி । ஏகா தஶாரம்பே ச பாஷிதம்  ஏவம் பக்தியோகநிப்பத்தயே தத்விவ்ருத்தயே ச ஸகலேதரவிலக்ஷணேந ஸ்வாபாவிகேந பகவதஸாதாரணேந கல்யாணகுணகணேந ஸஹ பகவதஸ்ஸர்வாத்மத்வம், தத ஏவ தத்யதிரிக்தஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய சிதசிதாத்மகஸ்ய வஸ்துஜாதஸ்ய தச்சரீரதயா ததாயத்தஸ்வரூபஸ்திதிப்ரவ்ருத்தித்வம் சோக்தம் । தமேதம் பகவதஸாதாரணம் ஸ்வபாவம் க்ருத்ஸ்நஸ்ய ததாயத்தஸ்வரூபஸ்திதிப்ரவ்ருத்திதாம் ச பகவத்ஸகாஶதுபஶ்ருத்ய ஏவமேவேதி நிஶ்சித்ய ததாபூதம் பகவந்தம் ஸாக்ஷாத்கர்துகாமோऽர்ஜுந உவாசேதி ।। ௧௪ ।।

ஏகாதஶே ஸ்வயாதாத்ம்யஸாக்ஷாத்காராவலோகநம் । தத்தமுக்தம் விதிப்ராப்தயோர்பக்த்யேகோபாயதா ததா ।। ௧௫ ।।

ஸாக்ஷாத்காரஹேதுபூதமவலோகநம் ஸாக்ஷாத்காராவலோகநம் , அவலோக்யதேऽநேநேத்யவலோகநமிஹ திவ்யம் சக்ஷு: । விதிப்ராப்த்யோரிதி தர்ஶநஸ்யாப்யுபலக்ஷணம் । ததா ஹி கீயதே– பக்த்யா த்வநந்யயா ஶக்ய அஹமேவம்விதோऽர்ஜுந । ஜ்ஞாதும் த்ரஷ்டும் ச தத்த்வேந ப்ரவேஷ்டும் ச பரந்தப ।। (௧௧. ௫௪) இதி । அயம் து ஸம்க்ரஹோ த்வாதஶாரம்பே ஸங்கதிம் விவக்ஷத்பிர்வ்யாக்யாத:- பக்தியோகநிஷ்டாநாம் ப்ராப்யபூதஸ்ய பரஸ்ய ப்ரஹ்மணோ பகவதோ நாராயணஸ்ய நிரங்கஶைஶ்வர்யம் ஸாக்ஷாத்கர்துகாமாயார்ஜுநாயாநவதிகாதிஶயகாருண்யௌதார்யஸௌஶீல்யாதிகுணஸாகரேண ஸத்யஸங்கல்பேந பகவதா ஸ்வைஶ்வர்யம் யதாவதவஸ்திதம் தர்ஶிதம் , உக்தம் ச தத்த்வதோ பகவஜ்ஜ்ஞாநதர்ஶநப்ராப்தீநாமைகாந்திகாத்யந்திகபகவத்பக்த்யேகலப்யத்வம் । இதி ।। ௧௫ ।।

பக்தேஶ்ரைஷ்டயமுபாயோக்திரஶக்தஸ்யாத்மநிஷ்டதா । தத்ப்ரகாராஸ்த்வதிப்ரீதிர்பக்தே த்வாதஶ உச்யதே ।। ௧௬ ।।

அத்ர ச பாஷ்யம் – அநந்தரமாத்மப்ராப்திஸாதநபூதாதாத்மோபாஸநாத்பக்திரூபஸ்ய பகவதுபாஸநஸ்ய ஸ்வஸாத்யநிஷ்பாதநே ஶைக்ரயாத்ஸுஸுகோபாதாநத்வாஞ்ச ஶ்ரைஷ்ட்யம் பகவதுபாஸநோபாயஶ்ச ததஶக்தஸ்யாக்ஷரநிஷ்டதா ததபேக்ஷிதாஶ்சோச்யந்த இதி । அத்ராதிப்ரீதிபக்தே இத்யஸ்யோபாதாநமுபஸம்ஹாரமாத்ரதாவ்யஞ்ஜநார்தம் । உபாயோக்தி:- அத சித்தம் ஸமாதாதும் (௧௨. ௯) இத்யாதிஶ்லோகத்வயேந க்ருதா । பகவதி சித்தம் ஸமாதாதுமஶக்தஸ்ய பகவத்புணாப்யாஸஸ்தத்ராப்யஶக்தஸ்ய ப்ரீதிபூர்வகபகவதஸாதாரணகர்மகரணம், தஸ்மிந்நப்யஸமர்தஸ்தாத்மநிஷ்டேதி க்ரம: । தத்ப்ரகாரா: –கர்மயோகாத்யபேக்ஷிதா:  அத்வேஷ்டா ஸர்வபூதாநாம் (௧௨. ௧௩) இத்யாதிநோக்த உபாதேயகுணப்ரகாரா: । ததாச தத்ர பாஷிதம்– அநபிஸம்ஹிதபலகர்மநிஷ்டஸ்யோபாதேயாந் குணாநாஹ இதி । அதிப்ரீதிர்பக்தே  யே து தர்ம்யாம்ருதமிதம் யதோக்தம் (௧௨. ௨௦) இத்யாதிநா அத்யாயாந்திமஶ்லோகேநோக்தா । ததபிப்ரேதம் சைவமுக்தம் [த] அஸ்மாதாத்மநிஷ்டாத்பக்தியோகநிஷ்டஸ்ய ஶ்ரைஷ்டயம் ப்ரதிபாதயந்யதோபக்ரமமுபஸம்ஹரதி இதி ।। ௧௬ ।।

தேஹஸ்வரூபமாத்மாப்திஹேதுராத்மவிஶோதநம் । பந்தஹேதுர்விவேகஶ்ச த்ரயோதஶ உதீர்யதே ।। ௧௭ ।।

அத்ர பாப்யம்-தத்ர தாவத்த்ரயோதஶே தேஹாத்மநோஸ்ஸ்வரூபம் தேஹயாதாத்ம்யஶோதநம் தேஹவியுக்தாத்மப்ராப்த்யுபாயோ விவிக்தாத்மஸ்வரூப[ஸ]ஶோதநம் ததாவிதஸ்யாத்மநஶ்சாசித்ஸம்பந்தஹேதுஸ்ததோ விவேகாநுஸந்தாநகாரஶ்சோச்யத இதி । அத்ர தேஹஸ்வரூபமித்யேநேநைவாபிப்ரேதம் தேஹாத்மநோஸ்ஸ்வரூபமிதி தேஹயாதாத்ம்யஶோதநமிதி ச விவ்ருதம் । ஆத்மாப்திஹேது:  அமாநித்வாம் (௧௩. ௭) இத்யாதிபிருக்த: । ஆத்மவிஶோதநம்-  ஜ்ஞேயம் யத்தத்ப்ரவக்ஷ்யாமி (௧௩. ௧௨) இத்யுபக்ரம்ய க்ருதம் । பந்தஹேதுஸ்வு  காரணம் குணஸம்கோऽஸ்ய ஸதஸத்யோநிஜந்மஸு (௧௩. ௨௧) இத்யுக்த: ।  தயாநேநாத்மநி பஶ்யந்தி (௧௩. ௨௪) இத்யாதிநா பிகாநுஸந்தாநப்ரகாரோ யதாதிகாரம் துர்ஶித: ।। ௧௭ ।।

குணபந்தவிதா தேஷாம் கர்துத்வம் தந்நிவர்தநம் । கதித்ரயஸ்வமூலத்வம் சதுர்தஶ உதீர்யதே ।। ௧௮ ।।

அத்ர ப்ரக்ருதிவிஶோஷதநரூபதயா ஸம்கதிபூர்வகம் பாக்யம்-  த்ரயோதஶே ப்ரக்ருதிபுருஷயோரந்யோந்யஸம்ஸ்ஸ்ருஷ்டயோ: ஸ்யாபயாதாயம் விஜ்ஞாய அமாநித்வாதிபிர்பகவத்பக்த்யநுக்ருஹீதைர்பந்தாந்முச்யத இத்யுக்தம், தத்ர பந்தஹேது: ப்ருர்வபூர்வஸத்வாகுணமயஸுகாதிஸங்க இதி சாபிஹிதம்– காரணம் குணஸம்யோகோऽஸ்ய ஸதஸத்யோநிஜந்மநு (௧௩, ௨௧) இதி । அதைதாநீம் குணாநாம் பந்தஹேதுதாப்ரகாரோ குணநிவர்தநப்ரகாரஶ்சோச்யதே இதி । குணகர்த்ருத்வாதேரிஹ பாஷ்யேऽநுக்தி: பூர்வவதேவேதி பாவ்யம் । ஸத்வம் ஸுகஜ்ஞாநஸங்கேந பத்நாதி ; ரஜஸ்து கர்மஸங்கேந ; தமஸ்து ப்ரமதாலஸ்யநித்ராபிரிதி பந்தஹேதுதாப்ரகார: । தேஷாம் கர்த்ருத்வம் ப்ராகுக்தப்ரகாரேண ப்ராப்தாப்ராப்தவிவேகேந தேஷ்வாரோபிதம் , தஞ்சாத்ர  நாந்யம் குணேப்ய: கர்தாரம் (௧௪. ௧௯) இதி ஸ்மாரிதம் । குணநிவர்தநப்ரகாரஸ்து  மாம் ச யோऽவ்யபிசாரேண பக்தியோகேந ஸேவதே । ஸ குணாந் ஸமதீத்யைதாந் ப்ரஹ்மபூயாய கல்பதே ।। (௧௪. ௨௬) இத்யந்தேநோக்த: । அத ஏவாத்ர கதித்ரயஸ்வமூலத்வமித்யேதத்  ப்ரஹ்மணோ ஹி ப்ரதிஷ்டாऽஹம் இத்யத்யாயாந்திமஶ்லோகோக்தமேவ ஸம்க்ருஹ்ணாதி । தத வ ஹி தத்ரைவம் பாஷிதம்  பூர்வத்ர  தைவீ ஹ்யேஷா குணமயீ மம மாயா துரத்யயா । மாமேவ யே ப்ரபத்யந்தே மாயாமேதாம் தரந்தி தே ।। (௭, ௧௪) இத்யாரப்ய குணாத்யயஸ்ய தத்பூர்வகாக்ஷரைஶ்வர்யபகத்ப்ராப்தீநாம் ச பகவத்ப்ரபத்த்யேகோபாயதாயா: ப்ரதிபாதிதத்வாதேகாந்தபகவத்ப்ரபத்த்யேகோபாயோ குணாத்யய:, தத்பூர்வகப்ரஹ்மபாவஶ்ச (௧௪. ௨௭) இதி । அவேம் கச்சந்தி (௧௪. ௧௮) இத்யாத்யுக்ததகதித்ரயவிவக்ஷாயாம் து ஸம்க்ரஹக்ரமபங்கஸ்யாத் ।। ௧௮ ।।

அசிந்மிஶ்ராத்விஶுத்தாஞ்ச சேதநாத்புருஷோத்தம: । வ்யாபநாத்பரணாத்ஸ்வாம்யாதந்ய: பஞ்சதஶோதித: ।। ௧௯ ।।

அத்ர  அசிந்மிஶ்ராத்விஶுத்தாஞ்ச இத்யஸ்ய ஸூசநீயாம் ஸங்கதிம் விவ்ருண்வந் க்ஷராக்ஷரஶப்தவ்யாக்யாநதாம் வ்யநக்தி– க்ஷேத்ராத்யாயே க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞபூதயோ: ப்ரக்ருதிபுருஷயோஸ்ஸ்வரூபம் விஶோத்ய விஶுத்தஸ்தாபரிச்சிந்நஜ்ஞாநைகாகாரஸ்யைவ புருஷரம ப்ராக்ருதகுஸங்கப்ரவாஹநிமித்தோ தேவாத்யாகாரபரிணதப்ரக்ருதிஸம்பந்தோऽநாதிரித்யுக்தம் , அநந்தரே சாத்யாயே புருஷஸ்ய கார்யகாரணோபயாவஸ்தப்ரக்ருதிஸம்பந்தோ குணஸங்கமூலோ பகவதைவ க்ருத இத்யுக்த்வா குணஸங்கப்ரகாரம் ஸவிஸ்தரம் ப்ரதிபாத்ய குணஸங்கநிவ்ருத்திபூர்வகாத்மயாதாத்ம்யாவாப்திஶ்ச பகவத்பக்திமூலேத்யுக்தம் । இதாநீம் பஜநீயஸ்ய பகவத: க்ஷராக்ஷராத்மகபத்தமுக்தவிபூதிமத்தாம் விபூதிபூதாத்க்ஷராக்ஷரபுருஷத்வயாந்நிகிலஹேயப்ரத்யநீககல்யாணைகதாநதயாத்யந்தோத்கர்ஷண விஸஜாதீயஸ்ய பகவத: புருஷோத்தமத்வம் ச வக்துமாரபதே இதி । அத்ர வ்யாபநபரணஸ்வாம்யாநி  யோ லோகத்ரயமாவிஶ்ய விபர்த்யவ்யய ஈஶ்வர: (௧௫. ௧௭) இதி ப்ரதிபாதிதாநி । ஏவம் ப்ராதாந்யதஶ்சிதசிதீஶ்வரரூபதத்த்வத்ரயவிஶோதநம் க்ரமாதத்யாயத்ரயேண க்ருதமித்யநுஸந்தேயம் ।। ௧௯ ।।

தேவாஸுரவிபாகோக்திபூர்விகா ஶாஸ்த்ரவஶ்யதா । தத்வாநுஷ்டாநவிஜ்ஞாநஸ்தேம்நே ஷோடஶ உச்யதே ।। ௨௦ ।।

அத்ர பூர்வோத்தரஸமஸ்தப்ரதிஷ்டாபகஷ்ஷோடஶாத்யாயார்தஸ்ஸம்க்ருஹ்யதே । ஏததபிப்ராயேண பாஷ்யம் — அநந்தரமுக்தஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்யார்தஸ்ய ஸ்தேம்நே ஶாஸ்த்ரவஶ்யதாம் வக்தும் ஶாஸ்த்ரவஶ்யதத்விபரீதயோர்தைவாஸுரஸர்கயோ: விபாகம் ஶ்ரீபகவாநுவாச இதி । அத ஏவ ஸப்ததஶமவதாரயந்நேவமந்வபாஷத  தைவாஸுரவிபாகோக்திமுகேந ப்ராப்யதத்த்வஜ்ஞாநம் தத்ப்ராப்த்யுபாயஜ்ஞாநம் ச வேதைகமூலமித்யுக்தம் இதி । அத்ர ஶாஸ்த்ரவஶ்யதா- தஸ்மாச்சாஸ்த்ரம் ப்ரமாணம் தே கார்யகார்யவ்யவஸ்திதௌ । ஜ்ஞாத்வா ஶாஸ்த்ரவிதாநோக்தம் கர்ம கர்துமிஹார்ஹஸி ।। இதி அத்யாயாந்திமஶ்லோகேநோக்தா ।। ௨௦ ।।

அஶாஸ்த்ரமாஸுரம் க்ருத்ஸ்நம் ஶாஸ்த்ரீயம் குணத: ப்ருதக் । லக்ஷணம் ஶாஸ்த்ரஸித்தஸ்ய த்ரிதா ஸப்ததஶோதிதம் ।। ௨௧ ।।

அத்ர பாஷ்யம்- இதாநீமஶாஸ்த்ரவிஹிதஸ்யாஸுரத்வேந அபலத்வம் ஶாஸ்த்ரவிஹிதஸ்ய ச குணதஸ்த்ர்யைவித்யம் ஶாஸ்த்ரஸித்தஸ்ய லக்ஷணம் சோச்யதே இதி । ஶாஸ்த்ரம் யஸ்ய விதாயகத்வேந நாஸ்தி ததஶாஸ்த்ரமித்யபிப்ராயேணாஶாஸ்த்ரவிஹிதஸ்யேத்யுக்தம் ।  ஓம் தத்ஸதிதி (௧௭. ௨௩) ஶாஸ்த்ரஸித்தஸ்ய த்ரிவிதம் லக்ஷணமுக்தம் ।। ௨௧ ।।

ஈஶ்வரே கர்த்ருதாபுத்திஸ்ஸத்வோபாதேயதாऽந்திமே । ஸ்வகர்மபரிணாமஶ்ச ஶாஸ்த்ரஸாரார்த உச்யதே ।।௨௨ ।।

ததேதத்பூர்வாத்யாயஸம்கதிப்ரதர்ஶநபூர்வகம் வ்யாசஷ்டே. அதீதேநாத்யாயத்வயேந அப்யுதயநிஶ்ஶ்ரேயஸஸாதநபூதம் வைதிகமேவ தஜ்ஞதபோதாநாதிகம் கர்ம, நாந்யத் , வைதிகஸ்ய ச கர்மணஸ்ஸாமாந்யலக்ஷணம் ப்ரகவாந்வய:, தத்ர மோக்ஷாப்யுதயஸாதநயோர்பேதஸ்தத் -ஸச்சப்தநிர்தேஶ்யத்வேந, மோக்ஷஸாதநம் ச கர்ம பலாபிஸந்திரஹிதம் யஜ்ஞாதிகம் , ததாரம்பஶ்ச ஸத்த்வோத்ரேகாத்பவதி, [ஸத்த்வோத்ரேகஶ்ச] ஸத்த்வவ்ருத்திஶ்ச ஸாத்த்விகாஹாரஸேவயேத்யுக்தம் । அநந்தரம் மோக்ஷஸாதநதயா நிர்திஷ்டயோஸ்த்யாகஸந்யாஸயோ ரைக்யம் , த்யாகஸ்ய ச ஸ்வரூபம் பகவதி ஸர்வேஶ்வரே [ச] ஸர்வகர்மணாம் கர்த்ருத்வாநுஸந்தாநம், ஸத்வரஜஸ்தமஸாம் கார்யவர்ணநேந ஸத்த்வகுணஸ்யாவஶ்யோபாதேயத்வம், ஸ்வவர்ணோசிதாநாம் கர்மணாம் பரமபுருஷாராதநபூதாநாம் பரமபுருஷப்ராப்திநிர்வர்தநப்ரகார:, க்ருத்ஸ்நஸ்ய ச கீதாஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸாரார்தோ பக்தியோக: இத்யேதே ப்ரதிபாத்யந்தே இதி । அத்ர த்யாகஸந்யாஸஶப்தாவேகார்தாவிதி பகவதுக்தேநோத்தரேண க்யாபிதம் । பாஷ்யே ஸர்வேஶ்வரே கர்த்ருத்வாநுஸந்தாநம் ச।  தைவம் சைவாத்ர பஞ்சமம் (௧௮.௧௪) இத்யத்ரைவ தர்ஶிதம்- அத்ர–கர்மஹேதுகலாபே, தைவம் பஞ்சமம்-பரமாத்மாऽந்தர்யாமீ கர்மநிஷ்பத்தௌ ப்ரதாநஹேதுரித்யர்த: । உக்தம் ஹி  ஸர்வஸ்ய சாஹம் ஹ்ருதி ஸந்நிவிஷ்டோ மத்தஸ்ஸ்ம்ருதிர்ஜ்ஞாநமபோஹநம் ச (௧௫. ௧௫) இதி । வக்ஷ்யதி ச  ஈஶ்வரஸ்ஸர்வபூதாநாம் ஹ்ருத்தேஶேऽர்ஜுந திஷ்டதி । ப்ராமயந் ஸர்வபூதாநி யந்த்ராரூடாநி மாயயா ।। (௧௮. ௬௧) இதி । பரமாத்மாயத்தம் ச ஜீவாத்மந: கர்த்ருத்வம்  பராத்து தச்ச்ருதே: (ப்ர. ௨. ௩. ௪௦) இத்யுபபாதிதம் । நந்வேவம் பரமாத்மாயதே ஜீவாத்மந: கர்த்ருத்வே ஜீவாத்மா கர்மண்யநியோஜ்யோ பவதீதி விதிநிஷேதஶாஸ்த்ராண்யநர்தகாநி ஸ்யு: । இதமபி சோத்யம் ஸூத்ரகாரேணைவ பரிஹ்ருதம்  க்ருதப்ரயத்நாபேக்ஷஸ்து விஹிப்ரதிஷித்தாவையர்த்யாதிப்ய: (௨. ௩. ௪௧) இதி । ஏததுக்தம் பவதி-பரமாத்மநா ததைஸ்ததாதாரைஶ்ச கரணகலேபராதிபிஸ்ததாஹிதஶக்திபி: ஸ்வயம் ச ஜீவாத்மா ததாதாரஸ்ததாஹிதஶக்திஸ்ஸந் கர்மநிஷ்பத்தயே ஸ்வேச்சயா கரணாத்யதிஷ்டாநாகாரம் ப்ரயத்நம் சாரபதே । ததந்தஸ்வஸ்தித: பரமாத்மா ஸ்வாநுமதிதாநேந தம் ப்ரவர்தயதீதி ஜீவஸ்யாபி ஸ்வபுத்தயைவ ப்ரவ்ருத்திஹேதுத்வமஸ்தி । யதா குருதரஶிலாமஹீருஹாதிசலநாதிபலப்ரவ்ருத்திஷு பஹுபுருஷஸாத்யாஸு பஹூநாம் ஹேதுத்வம் விதிநிஷேதபாக்த்வம் சேநீதி । தத்ர ஶாஸ்த்ரஸாரார்த:  ஸர்வகுஹ்யதமமித்யாதிநா ஸாதரம் ஸம்முகீக்ருத்ய  மந்மநா பவ மத்பக்த:,  ஸர்வதர்மாந் பரித்யஜ்ய (௫௮.௬௬) இதி ஶ்லோகத்வயேந ஶிஷ்ட: । சரமஶ்லோகார்தஶ்ச தாத்பர்யசந்த்ரிகாயாம் நிக்ஷேபரக்ஷாயாம் சாஸ்மாபி: யதாபாஷ்யம் யதாஸம்ப்ரதாயம் ச ஸமஸ்தபரபக்ஷப்ரதிக்ஷேபபூர்வகமுபபாதித: । தத்ராயமஸ்மதீயஸம்க்ரஹ:  ஸுதுஷ்கரேண ஶோசேத்யோ யேந யேநேஷ்டஹேகுநா । ஸ ஸ தஸ்யாஹமேவேதி சரமஶ்லோகஸம்க்ரஹ: ।। இதி । ஸாரார்தோம் பக்தியோக இதி பாஷ்யம் த்வங்காதிகாரே ப்ரபதிம் ப்ரத்யபி பக்தேரங்கித்வேந ப்ராதாந்யாத் ।। ௨௨ ।।

கர்மயோகஸ்தபஸ்தீர்ததாநயஜ்ஞாதிஸேவநந் । ஜ்ஞாநயோகோ ஜிதஸ்வாந்தை: பரிஶுத்தாத்மநி ஸ்திதி: ।। ௨௩ ।।

அத தஶபிஶ்லோகைஸ்ஸுத்வக்ரஹ்ணாய கர்மயோகஜ்ஞாநயோகபக்தியோகாதீநாம் ஸ்வரூபாதிகம் விவிநக்தி । தத்ர கர்மயோகஸ்ய லக்ஷணம் பூர்வமேவ தர்ஶிதமிதி க்ருத்வா தத்தததிகாரிணாம் ஜ்ஞாநஶக்தியோக்யதாநுகுண்யேந யதாதிகாரம் பரிக்ரஹார்தம் சதுர்தாக்தாநவாந்தரபேதாநநுக்தாநபி ஸர்வாநாதிஶப்தேந ஸம்க்ருஹ்ணந்நுதாஹரதி । ஆபலோதயம் ஸாதரம் நிரந்தரபரிக்ரதோऽத்ர ஸேவநம் ।। அத தத்ஸாத்யஸ்ய ஜ்ஞாநயோகஸ்யாதிகாரிப்ரதர்ஶநபூகம் லக்ஷணமாஹ । நிரந்தரசிந்தநரூபேணேதி ஶேஷ: । தேந தத்பலதுபாயஜ்ஞாநாப்யாம் வ்யவச்சேத: ।। ௨௩ ।।

பக்தியோக: பரைகாந்தக்ரீத்யா த்யாநாதிஷு ஸ்திதி: । த்ரயாணாமபி யோகாநாம் த்ரிபிரந்யோந்யஸங்கம: ।। ௨௪ ।।

அதாந்தரங்கைஸ்ஸஹ பக்தியோகம் லக்ஷயதி । பரஸ்மிந் ப்ரஹ்மண்யேகாந்தேந ப்ரீதி: பரைகாந்தப்ரீதி: । தேந மஹநீயவிஷயே ப்ரீதி: பக்திரிதி லக்ஷணம் ஸூசிதம் ।  ஸ்நேஹபூர்வமநுத்யாநம் பக்திரித்யபிதீயதே (லை. உ. ௯. ௧௯) இத்யாத்யநுஸாரேண லக்ஷ்யஸ்வரூபம் த்யாநஶப்தேநோக்தம் । ஆதிஶப்தேநார்சநப்ரணாமாத்யந்தரங்கவர்கஸம்க்ரஹ: । உக்தம் ச வேதார்தஸம்க்ரஹே  அஶேஷஜகத்திதாநுஶாஸநஶ்ருதிநிகரஶிரஸி ஸமதிகதோऽயமர்த:-ஜீவபரயாதாத்ம்யஜ்ஞாநபூர்வகவர்ணாஶ்ரமதமேதிகர்தவ்யதாகபரமபுருஷசரணயுகலத்யாநார்சநப்ரணாமாதிரத்யர்தப்ரியஸ்தத்ப்ராப்திபல: । இதி । நநு-கர்மயோகேऽப்யாத்மஜ்ஞாநமாராத்யப்ரீதிஶ்சாநுவர்ததே, ஜ்ஞாநயோகேऽப்யந்த:கரணஶுத்தயர்தம் நியதம் கர்ம ந த்யாஜ்யம் , ததாராத்யேஶ்வரபக்திஶ்ச । ஏவம் பக்தியோகேऽபி ததிதராநுவ்ருத்திஸ்ஸித்தா ; அதோ விபாகாநுபபத்திரித்யத்ராஹ । ப்ரதாநபூதே கஸ்மிம்ஶ்சித்க்ஷீரஶர்கராந்யாயேந குணதயா இதராநுப்ரவேஶோ ந விபாகபஞ்ஜக இதி பாவ: ।।௨௪।।

நித்யநைமித்திகாநாம் ச பராராதநரூபிணாம் । ஆத்மத்ருஷ்டேஸ்ரயோऽப்யேதே யோகத்வாரேண ஸாதகா: ।। ௨௫ ।।

நந்வேவம் பரைகாந்தப்ரீதிஸ்ரிஷ்வபி ஸமாநா, । ஐகாந்த்யம் சாநந்யதேவதாகத்வபர்யந்தம் । யதோக்தம் மோக்ஷதர்மே  ப்ரஹ்மாணம் ஶிதிகண்டம் ச யாஶ்சாந்யா தேவதாஸ்ஸ்ம்ருதா: । ப்ரதிபுத்தா ந ஸேவந்தே யஸ்மாத்பரிமிதம் பலம் । (௩௫௦.௩௬) இதி । அஶ்வமேதிகே ச  அநந்யதேவதாபக்தா யே மத்பக்தஜநப்ரியா: । மாமேவ ஶரணம் ப்ராப்தாஸ்தே மத்பக்தா: ப்ரகீர்திதா: ।। (௧௦௪, ௯௧) இதி । ததஶ்சாக்நீந்த்ராதிநாநாதேவதாஸம்கீர்ணாநாம் வர்ணாஶ்ரமதர்மாணாமைகாந்த்யவிரோதாத் த்ரிஷ்வபி யோகேஷு தத்பரித்யக: ப்ராப்த இத்பத்ராஹ । அத்ர த்ரிபிஸம்கம இத்யர்ததோ புத்தயா விபஜ்யாந்வேதவ்ய[:]ம் । அயமபிப்ராய:-நியதஸ்ய (கீ. ௧௮.௭) யத:ப்ரவ்ருத்தி: (கீ. ௧௮.௪௬)  ஆசாரப்ரபவ: (பா. ஆநு. ௨௫௪. ௧௩௯)  வர்ணாஶ்ரமாசாரவதா (வி. ௩, ௮. ௯) இத்யாதிபிர்வணாஶ்ரமதர்மேதிகர்தவ்யதாகத்வஸித்தே:, அக்நீந்த்ராதிஶப்தாநாமபி ப்ரதர்தநவித்யாந்யாயேந தச்சரீரகபரமாத்மபர்யந்தத்வாநுஸந்தாநாத்  ஸாக்ஷாதப்யவிரோதம் ஜைமிநி: (ப்ர. ௧. ௨. ௨௯) இதி ந்யாயேந யஜ்ஞாக்ரஹராத்யாயோக்த (பா, மோ, ௩௪௯) ப்ரக்ரியயா ச ஸாக்ஷாத்ப்ரதிபாதகத்வேந வா தத்தத்கர்மணாமபி பரமபுருஷாராதநத்வஸம்பவாத் , ததநுஷ்டாதுரநந்யாராதகத்வஸித்தேரைகாந்த்யம் ப்ரதிஷ்டிதமிதி । ஏதேந கர்மயோகேऽபி நித்யநைமித்திகாநாமிதிகர்தவ்யதாத்வம் ஸூசிதம் । ததா  ஸர்வேऽப்யேதே யஜ்ஞவித: (௪. ௩௦) இதி ஶ்லோகே பாஷ்யம்- [தைவ] த்ரவ்யயஜ்ஞப்ரப்ருதிப்ராணாயாமபர்யந்தேஷு கர்மயோகபேதேஷு ஸ்வஸமீஹிதேஷு ப்ரவ்ருத்தா ஏதே ஸர்வே ஸஹ யஜ்ஞை: ப்ரஜாஸ்ஸ்ருஷ்ட்வா (௩.௧௦) இத்யபிஹிதமஹாயஜ்ஞபூர்வகநித்யநைமித்திககர்மரூபயஜ்ஞவிதஸ்தந்நிஷ்டாஸ்தத ஏவ க்ஷபிதகல்மஷா யஜ்ஞஶிஷ்டாம்ருதேந ஶரீரதாரணம் குர்வந்த ஏவ கர்மயோகே வ்யாப்ருதாஸ்ஸநாதநம் ப்ரஹ்ம யாந்தீதி ।  ஏவம் பஹுவிதா யஜ்ஞா: (௪.௩௨) இத்யத்ர சோக்தம்– ஏவம் ஹி பஹுப்ரகாரா:। கர்மயோகா: ப்ரஹ்மணோ முகே விததா:-ஆத்மயாயாதாத்ம்யாவாப்திஸாதநதயா ஸ்திதா: । தாநுக்தலக்ஷணாநுக்தபேதாந்கர்மயோகாந் ஸர்வாந் கர்மஜாந் வித்தி—அஹரஹரநுஷ்டீயமாநநித்யநைமித்திககர்மஜாந் வித்தீதி ।  போக்தாரம் யஜ்ஞதபஸாம் (௫.௨௯) இதி ஶ்லோகமவதாரயம்ஶ்சைவமாஹ- உக்தஸ்ய நித்யநைமித்திககமேம் திகர்தவ்யதாகஸ்ய கர்மயோகஸ்ய யோகஶிரஸ்கஸ்ய ஸுஶகதாமாஹேதி ।

அத த்ரயாணாம் யோகாநாம் பரபக்திஜநநே ப்ரத்யகாத்மதர்ஶநரூபமவாந்தரவ்யாபாரம் ஸஹேதுகமாஹ- ஆத்மேதி । யோகோऽத்ர ஸமாதிரூபமந்த:கரணைகாக்ரயம், தத்ஸாத்யஸாக்ஷாத்காரோ த்ருஷ்டி: । நநு யத்யபி கர்மயோகஸ்ய ஜ்ஞாநயோகவ்யவதாநமந்தரேணாபி

ஆத்மாவலோகநஸாதநத்வம் பூர்வமேவோக்தம் ; ததாऽபி பக்தியோகஸ்ய தத்ஸாதகத்வமயுக்தம், தஸ்யாத்மாவலோகநபூர்வகத்வாதிதி சேத், மைவம் ; பக்திநிஷ்டாயா ஏவ பவபேதேந ஸர்வோபபத்தே: ஜ்ஞாநதர்ஶநப்ராப்தீநாமவிஶேஷேண பக்திஸாத்யத்வமுச்யதே । தஞ்ச பர்வபேதமந்தரேண நோபபத்யதே । அத ஏவ ஹ்யாத்மாவலோகநாநந்தரம்  மத்பக்திம் லபதே பராம் (௧௮. ௫௪) இதிம் பரஶப்தேந விஶேஷ்யதே । அத ஆத்மாவலோகநரஹிதஸ்யாப்யத்யதநபக்தாநாமிவ ஸ்துதிநமஸ்காரகீர்தநாதிநிஷ்டயா ஸேவாரூபத்வாதபிவ்யக்தயா பக்திஶப்தாபிலப்யய ஆத்மாவலோகநமுபபத்யதே । தர்ஶிதஶ்ச பராவரபக்திவிபாகோ வேதார்தஸம்க்ரஹை- ஸோऽயம் பரப்ரஹ்மபூத: புருஷோத்தம: நிரதிஶயபுண்யஸஞ்சயக்ஷீணாஶேஷஜந்மோபசிதபாபராஶே: பரமபுருஷசரணாரவிந்தஶரணாகதிஜநிதததாபிமுக்யஸ்ய ஸதாசார்யோபதேஶோபப்ரும்ஹிதஶாஸ்த்ராதிகததத்த்வயாதாத்ம்யாவபோதபூர்வகாஹரஹருபசீயமாநஶமதமதபஶ்ஶௌச க்ஷமார்ஜவபயாபயஸ்தாநவிவேகதயாஹிம்ஸாத்யாத்மகுணோபேதஸ்ய வர்ணாஶ்ரமோசிதபரமபுருஷாராதநவேபநித்யநைமித்திககர்மோபஸம்ஹ்ருதிநிஷித்தபரிஹாரநிஷ்டஸ்ய பரமபுருஷசரணாரவிந்தயுகலந்யஸ்தாத்மாத்மீயஸ்ய தத்பக்திகாரிதாநவரதஸ்துதிஸ்ம்ருதிநமஸ்க்ருதியதநகீர்தநகுணஶ்ரவணவசநத்யாநார்சநப்ரணாமாதிப்ரீதபரமகாருணிகபுருஷோத்தம ப்ரஸாதவித்வஸ்தஸ்வாந்தத்வாந்தஸ்ய அநந்யப்ரயோஜநாநவரதநிரதிஶயப்ரியவிஶததமப்ரத்யக்ஷதாபந்நாநுத்யாநரூபபக்த்யேகலப்ய: । ததுக்தம் பரமகுருபிர்பகவத்யாமுநாசார்யபாதை:- உபயபரிகர்மிதஸ்வாந்தஸ்ய ஐேைகாந்திகாத்யந்திகபக்தியோகலப்ய: (ஆ. ஸி) இதீதி ।।௨௫।।

நிரஸ்தநிகிலாஜ்ஞாநோ த்ருஷ்ட்வாऽऽத்மாநம் பராநுகம் । ப்ரதிலப்ய பராம் பக்திம் தயைவாப்நோதி தத்பதம் ।। ௨௬ ।।

ஏவம் யதாதிகாரே பரிக்ருஹீதைஸ்ரிபிராத்மாவலோகநஸித்தித்வாரா பரபக்த்யுத்பாதநப்ரகாரம் பரபக்தேரேவ ப்ரக்ருஷ்டாயா: பரமப்ராப்திஸாதநத்வம் ச தர்ஶயதி-நிரஸ்தேதி ।। உபாயவிரோதிஸர்வஜ்ஞாநநிவ்ருத்திரிஹ நிரஸ்தநிகிலாஜ்ஞாந இத்யநேந விவக்ஷித।। பராநுகம் -பராநுசரம், பரஶேஷதைகரஸமித்யர்த: । யதோச்யதே  நாயம் தேவோ ந மர்த்யோ வா ந திர்யக் ஸ்தாவரோऽபி வா । ஜ்ஞாநாநந்தமயஸ்த்வாத்மா ஶேபோ ஹி பரமாத்மந: ।। இதி । ஆஹ ச ஸர்வஜ்ஞோ மந்த்ரராஜபதஸ்தோத்ரே- தாஸபூதாஸ்ஸ்வதஸ்ஸர்வே ஹ்யாத்மாந: பரமாத்மந: । அதோऽஹமபி தே தாஸ இதி மத்வா நமாம்யஹம் ।। இதி । ப்ரதிலப்ய-பரமாத்மஸகாஶாத்ப்ராப்யேத்யர்த: । தயைவபரமபக்திரூபவிபாகாபந்நயேதி ஶேஷ: । அத்ர ஏகாரேண நைரபேக்ஷ்யமவ்யவஹிதத்வம் ச ஸூச்யதே । தத்பதம் தஞ்சரணம் , பத்யத இதி வ்யுத்பத்யா பதம் முக்தப்ராப்யதயா ஸித்தம் பரமபுருஷஸ்யாப்ராக்ருதம் ஸ்தாநம் , ஸ்வரூபம் வா । ததேதத் ஶ்லோகத்வயேந கீயதே– ப்ரஹ்மபூத: ப்ரஸந்நாத்மா ந ஶோசதி நோ காங்க்ஷதி । ஸமஸ்ஸர்வேஷு பூதேஷு மத்பக்திம் லபதே பராம் ।। பக்த்யா மாமபிஜாநாதி யாவாந்யஶ்சாஸ்மி தத்த்வத: । ததோ மாம் தத்த்வதோ ஜ்ஞாத்வா விஶதே ததநந்தரம் ।। (௧௮. ௫௪, ௫௫) இதி ।। ௨௬ ।।

பக்தியோகஸ்ததர்தீ சேத்ஸமக்ரைஶ்வர்யஸாதக: । ஆத்மார்தீ சேத் த்ரயோऽப்யேதே தத்கைவல்யஸ்ய ஸாதகா: ।। ௨௭ ।।

ஏவம் பக்தேர்மோக்ஷஸாதநத்வமுக்தம் , ஸைவ மத்யமஷட்கோக்தப்ரகாரேணாசித்த்வ்யபரிணாமவிஶேஷாநுபவரூபஸ்யைஶ்வர்யஸ்யாபி ஸாதிகேத்யாஹ–பக்தீதி । ஏகஸ்ய கதம் பரஸ்பரவிருத்தயோர்பந்தமோக்ஷயோஸ்ஸாதநத்வமித்யத்ரோக்தம்-ததர்தீ சேதிதி । ஏகஸ்யைவ தத்பலராகவஶாத்விசித்ரபலஸாதநத்வம்  ஸர்வேப்ய: காமேப்யோ ஜ்யோதிஷ்டோம: இத்யாதிஷ்வபி ப்ரஸித்தம் । ப்ரஹ்மாதிப்ரதேயைஶ்சர்யேப்ய: ஸமதிகத்வமிஹ ஸமக்ரத்வம் । த்ருஷ்டம் ச லோகே ஸம்ராட்ஸாமந்தஸேவயோஸ்ஸித்திதாரதம்யம் । ந ச ஹிரண்யகர்பாதயோ ஹிரண்யகர்பதிபதம் ப்ரதாதும் ப்ரபவந்தி, ஸ்வயமேவ ஹ்யுக்தம் ப்ரஹ்மணா  ப்ராஜாபத்யம் த்வயா கர்ம மயி ஸர்வம் நிவேஶிதம் (ரா. உ. ௧௦௪. ௭) இதி । அந்யத்ர சோக்தம்- யுககோடிஸஹஸ்ராணி விஷ்ணுமாராத்ய பத்மபூ: । புநஸ்ரைலோக்யதாத்ருத்வம் ப்ராப்தவாநிதி ஶுஶ்ரும: ।। (இதி. ஸ. ௧௪, ௮) இத்யாதி । ரௌத்ரஸ்யாபி பதஸ்ய பகவத்ஸமாராதநப்ராப்தத்வமாம்நாயதே – அந்ய தேவஸ்ய மீடுஷோ வயா விஷ்ணோரேபஸ்ய ப்ரப்ருதே ஹவிர்ப: । விதே ஹி ருத்ரோ ருத்ரியம் மஹித்வம் யாஸிஷ்டம் வர்திரஶ்விநாவிராவத் ।। (ரு ௫ அ. ௪ அ. ௭. வ) இதி । அஸ்ய ஸ்வேதரஸமஸ்தவ்யாவ்ருத்தாதிஶயதயா ஶ்ருத்யாதிப்ரஸித்தஸ்ய, தேவஸ்ய – அநிதரஸாதாரணாத்யத்புதாப்ரதிஹதக்ரீடாவிஜிகீஷாவ்யவஹாரத்யுதிஸ்துதிப்ரப்ருதிநித்யநிரவத்யநிரதிஶயாந [ந்த] ந்தமங்கலகுணமஹோததே: । மீடுஷ:- மிஹ ஸேசநே, ஸேக்து: தாது: ; உதாரஸ்யேத்யர்த: । வய:– அவயவதயா ஶாகாபூத:, ஶரீரதயாऽங்கபூத இத்யர்த: ।  வயாஶ்ஶாகா இதி யாஸ்க: । விஷ்ணோ:-ஸர்வவ்யாபநஶீலதயா ஸர்வாந்தர்யாமிபூதஸ்ய நாராயணஸ்ய ।  வ்ருக்ஷ இவ ஸ்தப்தோ திவி திஷ்டத்யேகஸ்தேநேதம் பூர்ணம் (நா.) இதி ஹி ஶ்ரயதே । ஏஷஸ்ய ஏஷணீயஸ்ய, ப்ரார்தநீயஸ்ய, அபிமதபலார்தம் யாசநீயஸ்யேத்யர்த: । [ப்ரப்ருதே] அவப்ருதே ஹவிர்பி: ஸர்வமேதாக்யே யாகே விஷ்ணவே ஸமர்பிதை: ஸ்வாத்மபர்யந்தைர்ஹவிர்பி:, விதே ஹி, விதே-லேபே, ஹீதி–ஹேதௌ, ப்ரஸித்தௌ வா । ருத்ரியம்-ருத்ரஸ்ய ஸம்பந்தி, ஸ்வஸம்பந்தீத்யர்த: । யத்வா ப்ரஹ்மருத்ரேந்த்ராதீநாம் ப்ரவாஹாநாதித்வாத் ருத்ரஜாதிஸம்பந்திதயா ப்ரதிதம் । மஹித்வம்-மஹிமாநமித்யர்த: । ஏததுபவ்ருஹ்ணாபிப்ராயேண சோக்தம் மஹாபாரதே-* மஹாதேவஸ்ஸர்வமேதே மஹாத்மா ஹுத்வாऽऽத்மாநம் தேவதேவோ பபூவ (ரா. ௨௦. ௧௨) இதி ।  ஏதௌ த்வௌ விபுதஶ்ரேஷ்டௌ ப்ரஸாதக்ரோதஜௌ ஸ்ம்ருதௌ । ததாதர்ஶிதபந்தாநௌ ஸ்ருஷ்டிஸம்ஹாரகாரிணௌ ।। (பா, மோ. ௩௪௨. ௧௯) இத்யாதிபிஶ்ச ஸர்வத்ராயமர்த: ப்ரஸித்த, இத்யலம் விஸ்தரேண । ஏவமசித்தத்த்வாநுபவரூபைஶ்வர்யஸாதகத்வம் பக்தருக்தம் , அத சேதநரூபாத்மதத்த்வாநுபவரூபார்வாசீநகைவல்யஸ்ய ஸாதநத்வம் தஸ்யா: ப்ரதர்ஶயந் ஜ்ஞாநயோககர்மயோகயோரப்யர்தஸ்வபாவாத்பரமபுருஷப்ரீதித்வாரேண தத்ஸாதநத்வம் யுக்தமித்யபிப்ராயேணாஹ-ஆத்மேதி । அசிதநுபவாதீஶ்வராநுபவாஞ்ச விவிக்தஸ்வரூபோऽநுபவ இஹ தகைவல்யஶப்தேந விவக்ஷித: । அத்ர ச வக்தவ்யம் ஸர்வம் தாத்பர்யம்சந்த்ரிகாயாம் ப்ரபஞ்சிதமஸ்மாபி: ।। ௨௭ ।।

ஐகாந்த்யம் பகவத்யேஷாம் ஸமாநமதிகாரிணாம் । யாவத்ப்ராப்தி பரார்தீ சேத்ததேவாத்யந்தமஶ்நுதே ।। ௨௮ ।।

ஏவமதிஶயிதைஶ்வர்யகைவல்யபகவத்ப்ராப்தயர்திநாமதிகர்தவ்யாயா பக்தேஸாரபூதம் ஸாதாரணம் ரூப நிஷ்கர்ஷயதி । ஐகாந்த்யமிதி ।। ஐகாந்த்யமத்ராநந்யதேவதாகத்வம் ।  சதுர்விதா மம ஜநா பக்தா ஏவ ஹி தே [ம]ஸ்ம்ருதா: । தேஷாமேகாந்திநஶ்ஶ்ரேஷ்டாஸ்தே சைவாநந்யதேவதா: ।। (பா. ஆஶ்வ.) இத்யநுகீதாவசநம் ஜ்ஞாநிநாமைகாந்த்யஸ்ய நித்யத்வாபிப்ராயேண । அத்ர து யாவத்ஸ்வாபிமதபலலாபமைகாந்த்யம் ஸமாநமித்யுச்யதே । ஏதேந கர்மயோகஜ்ஞாநயோகாவஸ்தயோரவ்யைகாந்த்யம் ஸித்தம் ; ஸர்வத்ர பகவத்ப்ரபத்திபூர்வகத்வாவஶ்யம்பாவாத் । ஏவமசிதநுபவாத்ஸ்வாநுபவாஞ்ச விலக்ஷணமோஶ்வராநுபவமப்யர்தயமாநஸ்யாதிகார்யந்தரவ்யாவ்ருத்தாத்யந்திகத்வலக்ஷணபக்திவைஶிஷ்ட்யாவ்யவதாநேநாத்யந்திகதத்ப்ராப்திமாஹ- யாவதிதி ।। பலாந்தரஸங்கரூபாந்தராயாநுபஹதஶ்சேதவ்யவதாநேந பகவந்தம் ப்ராப்ய புநஸ்ஸம்ஸாரம் ந ப்ராப்நோதீத்யர்த: । பதாபிப்ராயேண ததிதி நபும்ஸகத்வம் ।।௨௮ ।।

ஜ்ஞாநீ து பரமைகாந்தீ ததாயத்தாத்மஜீவந: । தத்ஸம்ஶ்லேஷவியோகைகஸுகது:கஸ்ததேகதீ: ।। ௨௯ ।।

அத  யே து ஶிஷ்டாஸ்ரயோ பக்தா: பலகாமா ஹி தே மதா: । ஸர்வே ச்யவநதர்மாண: ப்ரதிவுத்தஸ்து மோக்ஷபாக் ।। (பா. மோ. ௩௪௨. ௩௫) இத்யநுகீதஸ்ய  யாவத்ப்ராப்தி பரார்தீ சேத் (கீ. ஸம் ௨௮) இத்யுக்தஸ்யாதிகாரிணோऽநந்யஸாதாரணம் விஶேஷமநுஷ்டாநபலப்ராப்தயோஶ்ச ப்ரகாரம் தத்ரைவ ச தாத்பர்யேணாஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்யாபவர்கஶாஸ்ரத்வம் சதுர்பிர்விவ்ருணோதி–ஜ்ஞாநீ த்விதி । ஏதேந  ஜ்ஞாநீ த்வாத்மைவ மே மதம் , (௭. ௧௮)  மச்சித்தா மத்கதப்ராணா: (௧௦. ௯) இத்யாதிகம் ஸ்மாரிதம் । பரமஶ்சாஸாவேகாந்தீ சேதி பரமைகாந்தீ, ஏகாந்திஷு உத்தம இத்யர்த: । பரம ஏகாந்தோऽநந்யத்வமஸ்யாஸ்தோதி வா । ந கேவலமநந்யதேவதாகத்வம் , அபி த்வநந்யப்ரயோஜநத்வமப்யஸ்யாஸ்தீத்யர்த: । ஸம்ஶ்லேஷோऽத்ர மநோவாக்காயஸாத்யததபிமதஶாஸ்த்ரசோதிதஸபர்யாமுகேந । வியோகோऽபி தத்விச்சேத: । யதாஹுர்மஹர்ஷய:  யந்முஹூர்தம் க்ஷணம் வாऽபி வாஸுதேவோ ந சிந்த்யதே । ஸா ஹாநிஸ்தந்மஹச்சிதம் ஸா ப்ராந்திஸ்ஸா ச விக்ரியா ।। ஏகஸ்மிந்நப்யதிக்ராந்தே முஹூதே த்யாநசர்ஜிதே । தஸ்யுபிர்முஷிதேநேச யுக்தமாக்ரந்திதும் ப்ருஶம் ।। இதி । தஸ்மிந்நேவ தீஶ்சிந்தா யஸ்ய ததேகதீ: ।। ௨௯ ।।

பகவத்தயாநயோகோக்தி வந்தநஸ்துதிகீர்தநை: । லப்தாத்மா தத்கதப்ராணமநோபுத்தீந்த்ரியக்ரிய: ।। ௩௦ ।।

| த்யாநமிஹாநுசிந்தநம் । யோக:-தந்மூலமவலோகநம் , விஶிஷ்டக்ஷேத்ராதிவர்திந: பரஸ்யாபிகமநம் வா । யதாஹு:- பாதௌ । ந்ருணாம் தௌ த்ருமஜந்மபாஜௌ க்ஷேத்ராணி நாநுவ்ரஜதோ ஹரேர்யௌ (பாக. ௨. ௩. ௨௨),  யோகஸ்து த்விவித: ப்ரோக்தோ பாஹ்யமாப்யந்தரம் ததா । பாஹ்யம் பஹி:க்ரியாபேக்ஷமாந்தரம் த்யாநமுச்யதே ।। இதி । உக்தி:-ஶுஶ்ருஷுப்யோऽதிகாரிப்ய: ப்ரதிபாதநம் । வந்தநம் -த்ரிபி: கரணை: ப்ரணாம இத்யர்த: । ஸ்துதி: –குணகதநம் । கீர்தநம் -தத்தத்குணவிபவசேஷ்டிதாதிகர்பாணாம் ததஸாதாரணநாமதேயாநாம் ஸம்கீர்தநம் । தைர்லப்தாத்மா –அந்யதா அவஸ்துபூதமாத்மாநம் மந்யமாந இதி பாவ: ; ப்ரஶிதிலகரணகலேபராதிகோ பவேதிதி வா । ப்ராணாதீநாம் க்ரியாயாஸ்தத்கதத்வம் ததநுபவாபாவே ஶைதில்யாதிதி பாவ்யம் । அதவா  யத்கரோஷி யதஶ்நாஸி (கீ. ௯. ௨௭) இதி ந்யாயேந ஸ்வபாவார்தஶாஸ்த்ரப்ராப்தாநாம் கர்மணாம் பகவதி ஸமர்பணம் । மந: -ஸம்கல்பவிகல்பவ்ருத்திகமந்த:கரணம், தஸ்யாத்யவஸாயாத்மிகா வ்ருத்தி:– புத்தி: । யத்வா, ததேவாத்ராத்யவஸாயவ்ருத்திவிஶிஷ்டம் புத்திரித்யுச்யதே । யதோக்தம் ஶாரீரகபாஷ்யே  அத்யவஸாயாபிமாநசிந்தாவ்ருத்திபேதாந்மந ஏவபுத்தயஹம்காரசித்தஶப்தை: வ்யபதிஶ்யதே (௨. ௪, ௫) இதி । இந்த்ரியஶப்தோऽத்ர கோபலீவர்தந்யாயாத்பாஹ்யேந்த்ரியவிஷய: ।। ௩௦ ।।

நிஜகர்மாதி பக்த்யந்தம் குர்யாத் ப்ரீத்யைவ காரித: । உபாயதாம் பரித்யஜ்ய ந்யஸ்யேத்தேசே து தாமபீ: ।।௩௧।।

ஏவம்விதஸ்யாதிகாரிண:, ஸததம் கீர்தயந்தோ மாம் (௯. ௧௪) இத்யுக்தப்ரக்ரியயா வர்ணாஶ்ரமதர்மாணாமபி லோபஸ்ஸ்யாதித்யத்ராஹ–நிஜகர்மேதி । நித்யதாஸ்யைகஸ்வபாவஸ்ய முக்தஸ்யேவாஸ்யாபி தத்பரிசரணம் ததாஜ்ஞாநுவர்தநப்ரீத்யைவ யதாஶாஸ்த்ரம் யதாதிகாரம் யதாவஸரம் ச ஸர்வம் கடதே । அந்யதா- ஸந்த்யாஹீநோऽஶுசிர்நித்யமநர்ஹஸ்ஸர்வகர்மஸு (த. ஸ்ம்ரு) இத்யாதிபிர்பகவதர்சநாதாவப்யநதிகாரப்ரஸங்காத் । தஸ்மாத்யோக்யதாஸித்தயர்தம் லப்தாம்ஶஸ்ய ஶைதில்யபரிஹாரார்தமுத்தரோத்தரோபசயார்தம் ஸுத்ருடஸித்தோபாயஸ்யாபி ஸ்வாநுஷ்டாநேந பரப்ரவர்தநரூபபகவதாஜ்ஞாநுபாலநார்தமவஶ்யகர்தவ்யாநாமபி கர்மணாம் விதிபராமர்ஶமந்தரேண ப்ரியதமஸுஹ்ருத்புத்ராத்யுபலாலநவத்ப்ரீதிரேவ ஜ்ஞாநிந: ப்ரயோஜிகேதி பாவ: । ததா ச ஶிஷ்யதே- யதா யுவாநம் ராஜாநம் யதா ச மதஹஸ்திநம் । யதா ப்ரியாதிதிம் யோக்யம் பகவந்தம் ததாऽர்சயேத் ।। (ஶாம். ஸ்ம்ரு) இதி ।  யதா ச புத்ரம் தயிதம் ததைவோபசரேத்தரிம் ।। இதி ஸம்ஹிதாந்தரம் ।। ஏவகாராபிப்ரேதமந்யதபி விவ்ருணோதி–உபாயதாமிதி। முக்தவ்யாபாரந்யாயேந ஸ்வயம் ஸ்வாதுத்வாத் க்ஷணிகஸ்ய காலாந்தரபாவிபலஸாதநத்வாநுபபத்திதர்ஶநாஞ்ச நாஸ்ய ஸ்வவ்யாபாரே மோக்ஷோபாயதாபுத்திரபி ஸ்யாதிதி பாவ: । அதஸ்தைஸ்தைராராதிதோ பகவாநேவ ஹி ஸர்வத்ரோபாய:, ந புந: க்ஷணிகம் தத்க்ரியாஸ்வரூபம் தத்ஸாத்யம் கிம்சித்தத்ப்ரீத்யதிரிக்தமப்ராமாணிகமபூர்வாதிகம் வா । அதஸ்தஸ்மிந்நேவ  மாமேகம் ஶரணம் வ்ரஜ (௧௮. ௬௬) இதி வக்தர்யுபாயதாபுத்தி: கார்யேத்யாஹ-ந்யஸ்யேதிதி । அநாஶ்ரிதாநாம் பந்தநமாஶ்ரிதாநாம் மோசநம் ச பகவத: ஸ்வமாஹாத்ம்யாநுகுணலீலயைவேத்யபிப்ராயேணாஹ- தேவ இதி । தே ஹ வை தேவமிதி ஶரண்யவிஷயஶ்ருதிஸூசநார்தமத்ர தேவஶப்த: । அபாரகாருண்யஸௌஶீல்யவாத்ஸல்யௌதார்யாதிகுணநிதௌ  மித்ரபாவேந ஸம்ப்ராப்தம் , (ரா. யு. ௧௮. ௩)  ஸக்ருதேவ – ப்ரபந்நாய, (ரா. யு. ௧௮. ௩௩)  அபி சேத்ஸுதுராசார: (கீ. ௯. ௩௦) (கீ. ௯. ௩௧)  க்ஷிப்ரம் பவதி தர்மாத்மா, * மந்மநா பந்ந மத்பக்த: (௯. ௩௪) * ஸர்வதர்மாந்பரித்யஜ்ய (௧௮. ௬௬) இதி வக்தரி தஸ்மிந்நேவ அஶரண்யாரண்யே ஸ்வயமுபாயதயாऽவஸ்திதே ஸ்வாபராததத்ஸ்வாதந்த்ர்ய்யதத்ஸம்கல்பகிம்கரஹிரண்யகர்பருதேந்த்ராதிக்ஷுத்ரேஶ்வராதிநிமித்தபயம் ந கர்தவ்யமித்யபிப்ராயேணாஹ- அபீரிதி ।। ௩௧ ।।

ஏகாந்தாத்யந்ததாஸ்யைகரதிஸ்தத்பதமாப்நுயாத் । தத்ப்ரதாநமிதம் ஶாஸ்த்ரமிதி கீதார்தஸம்க்ரஹ: ।। ௩௨ ।।

ஏவம் வ்யவஸ்திதஸ்ய யதாமநோரதமந்தராயாநுபஹதஸ்ய பலஸித்திமாஹ-ஏகாந்தேதி । உக்தம் ச பரமைகாந்திநாம் பரிசரணப்ரகாரமநுக்ரம்ய தஸ்ய நிர்விக்நத்வம் ஶ்ரீபௌஷ்கரே – ப்ரவ்ருத்திகாலாதாரப்ய ஆத்மலாபாவஸாநிகம் । யத்ராவகாஶோ விக்நாநாம் வித்யதே ந கதாசந ।। இதி । ஏததேவாபிப்ரேத்யோக்தம் ஶ்ரீஸாச்வதே- ஸங்கல்பாதேவ பகவாந் தத்த்வதோ பாவிதாத்மநாம் । வ்ரதாந்தமகிலம் காலம் ஸேசயத்யம்ருதேந து ।। [ஜ்ஞாத்வைவம் பத்தலக்ஷ்யேண] ஜ்ஞாத்வைவ பந்தம் மர்த்யேந பவிதவ்யம் ஸதைவ ஹி । ப்ராப்தயே ஸர்வகாமாநாம் ஸம்ஸாரபயபீருணா ।। இதி । அத:  ஶ்ரூயதே கலு கோவிந்தே பக்திமுத்வஹதாம் ந்ருணாம் । ஸம்ஸாரந்யூநதாபீதாஸ்த்ரிதஶா: பரிபந்திந: ।। ஸத்யம் ஶதேந விக்நாநாம் ஸஹஸ்ரேண ததா தப:। விக்நாயுதேந கோவிந்தே ந்ருணாம் பக்திர்நிவார்யதே ।। (வி. த. ௨.௨௫) இத்யாதிகம் து பர [ம] பக்யவஸ்தாத: ப்ராசீநாவஸ்தாவிஷயம் நேதவ்யம் । அத்ர பூமவித்யாயாமிவ ஐஶ்வர்யாத்யர்வாசீநபுருஷார்தப்ரதிபாதநம் பரமபுருஷப்ராப்திரூபப்ரதாநதமபுருஷார்தபாரம்யஸமர்தநார்ததயா । உக்தம் ச ஶ்ரீஸாத்வத்தே  ப்ரத்யயார்தம் ச மோக்ஷஸ்ய ஸித்தயஸ்ஸப்ரகீர்திதா: । இதி । அதோ மோக்ஷஸாதநத்வமேவாஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்யேத்யபிப்ராயேணாஹ । ததிதி । அத்ர யதார்ஹம் ந்யாஸோபாஸநரூபப்ராபகநிஷ்டாப்ராப்த்ருதயா நிர்திஷ்ட: பரமைகாந்தீ வா தத்ப்ராப்யம் வா தச்சப்தேந பராம்ருஶ்யதே। அதாத்ர ஸௌகதார்ஹதாதி [மத]ஸகந்தாநாம் ஶங்கராதிக்ரந்தாநாம் பகவதபிப்ராயவிருத்ததாக்யாபநாய உக்தஸம்க்ரஹப்ரகாரேண ஶிஷ்யாணாம் யதாவஸ்திதஸமஸ்தகீதார்தப்ரபஞ்சாவகாஹநாய ச நிகமயதி- இதீதி । இத்தமேவ ஸத்த்வநிஷ்டஸம்ப்ரதாயபரம்பராகதஸ்ஸமீசீநோ கீதார்த: । ந புந: குத்ருஷ்டிபிருந்நீத: । ஸ சைஷ வயோகமஹிமசுலகிதபரமபுருஷவிபூதியுகலபகவந்நாதமுநிநியோகாநுவர்திஶ்ரீமத்ராம மிஶ்ரஸகாஶாத்பஹுஶாஸ்த்ரவித்பிரஸ்மாபிர்பஹுஶ:ஶ்ருதஸ்ய பகவத்கீதார்தப்ரபஞ்சேஸ்ய ஸம்க்ரஹ இதி முமுக்ஷுபிஸ்ஸம்க்ராஹ்யதம இதி பாவ: ।। ௩௨ ।।

ஸாரம் பல்குநஸாரதீயவசஸாம் ஶ்ரீயாமுநேயோத்த்ருதம் விஸ்பஷ்டைரிதி வேங்கடேஶ்வரகவிர்வ்யாசஷ்ட பாஷ்யாக்ஷரை: । யத்வாதேஷு குத்ருஷ்டிபாஹ்யகுஹநாகோலாஹலாஸ்கந்திபிர்ஜங்காலைர்ஜயகோஷணாகணகணைர்வித்ராணநித்ரா திஶ: ।।

இதி வேதாந்தாசார்யஸ்ய க்ருதிஷு ஶ்ரீகீதார்தஸம்க்ரஹரக்ஷா ஸமாப்தா ।।