భగవద్రామానుజవిరచితం
శ్రీమద్గీతాభాష్యమ్
షోడశోऽధ్యాయః
అతీతేనాధ్యాయత్రయేణ ప్రకృతిపురుషయోర్వివిక్తయో: సంసృష్టయోశ్చ యాథాత్మ్యం తత్సంసర్గవియోగయోశ్చ గుణసఙ్గతద్విపర్యయహేతుత్వమ్, సర్వప్రకారేణావస్థితయో: ప్రకృతిపురుషయోర్భగవద్ విభూతిత్వమ్, విభూతిమతో భగవతో విభూతిభూతాదచిద్వస్తునశ్చిద్వస్తునశ్చ బద్ధముక్తోభయరూపాత్ అవ్యయత్వవ్యాపనభరణస్వామ్యైరర్థాన్తరతయా పురుషోత్తమత్వేన యాథాత్మ్యఞ్చ వర్ణితమ్ । అనన్తరమ్, ఉక్తస్య కృత్స్నస్యార్థస్య స్థేమ్నే శాస్త్రవశ్యతాం వక్తుం శాస్త్రవశ్య-తద్విపరీతయోర్దేవాసురసర్గయోర్విభాగం –
శ్రీభగవానువాచ
అభయం సత్త్వసంశుద్ధిర్జ్ఞానయోగవ్యవస్థితి: ।
దానం దమశ్చ యజ్ఞశ్చ స్వాధ్యాయస్తప ఆర్జవమ్ ।। ౧ ।।
అహింసా సత్యమక్రోధస్త్యాగ: శాన్తిరపైశునమ్ ।
దయా భూతేష్వలోలుప్త్వం మార్దవం హ్రీరచాపలమ్ ।। ౨ ।।
తేజ: క్షమా ధృతి: శౌచమద్రోహో నాతిమానితా ।
భవన్తి సంపదం దైవీమభి జాతస్య భారత ।। ౩ ।।
ఇష్టానిష్టవియోగసంయోగరూపస్య దు:ఖస్య హేతుదర్శనజం దు:ఖం భయమ్, తన్నివృత్తి: అభయమ్ । సత్త్వసంశుద్ధి: – సత్త్వస్యాన్త:కరణస్య రజస్తమోభ్యామస్పృష్టత్వమ్ । జ్ఞానయోగవ్యవస్థితి: – ప్రకృతివియుక్తాత్మస్వరూప-వివేకనిష్ఠా। దానం – న్యాయార్జితధనస్య పాత్రే ప్రతిపాదనమ్ । దమ: మనసో విషయోన్ముఖ్యనివృత్తిసంశీలనమ్। యజ్ఞ: ఫలాభిసన్ధిరహితభగవదారాధనరూపమహాయజ్ఞాద్యనుష్ఠానమ్ । స్వాధ్యాయ: – సవిభూతేర్భగవతస్తదారాధన-ప్రకారస్య చ ప్రతిపాదక: కృత్స్నో వేద ఇత్యనుసన్ధాయ వేదాభ్యాసనిష్ఠా । తప: – కృచ్ఛ్రచాన్ద్రాయణద్వాదశ్యుపవాసాదే: భగవత్ప్రీణనకర్మయోగ్యతాపాదనస్య కరణమ్ । ఆర్జవం – మనోవాక్కాయవృత్తీనామేకనిష్ఠతా పరేషు । అహింసా పరపీడావర్జనమ్ । సత్యం – యథాదృష్టార్థగోచరభూతహితవాక్యమ్ । అక్రోధ: – పరపీడాఫలచిత్తవికారరహితత్వమ్। త్యాగ: – ఆత్మహితప్రత్యనీకపరిగ్రహవిమోచనమ్ । శాన్తి: – ఇన్ద్రియాణాం విషయప్రావణ్యనిరోధసంశీలనమ్। అపైశునం – పరానర్థకరవాక్యనివేదనాకరణమ్ । దయా భూతేషు – సర్వభూతేషు దు:ఖాసహిష్ణుత్వమ్ । అలోలుప్త్వమ్ – అలోలుపత్వమ్ । అలోలుత్వమితి వా పాఠ: విషయేషు నిస్స్పృహత్వమిత్యర్థ: । మార్దవమ్ – అకాఠిన్యమ్, సాధుజనసంశ్లేషార్హాతేత్యర్థ:। హ్రీ: – అకార్యకరణే వ్రీడా । అచాపలం – స్పృహణీయవిషయసన్నిధౌ అచఞ్చలత్వమ్ । తేజ: – దుర్జనైరనభిభవనీయత్వమ్। క్షమా – పరనిమిత్తపీడానుభవేऽపి పరేషు తం ప్రతి చిత్తవికారరహితతా । ధృతి: – మహత్యామప్యాపది కృత్యకర్తవ్యతావధారణమ్ । శౌచం – బాహ్యాన్తరకరణానాం కృత్యయోగ్యతా శాస్త్రీయా । అద్రోహ: – పరేష్వనుపరోధ: పరేషు స్వచ్ఛన్దవృత్తినిరోధరహితత్వమిత్యర్థ: । నాతిమానితా – అస్థానే గర్వోऽతిమానిత్వమ్ తద్రహితతా । ఏతే గుణా: దైవీం సంపదమభిజాతస్య భవన్తి। దేవసంబన్ధినీ సంపద్దైవీ దేవా భగవదాజ్ఞానువృత్తిశీలా: తేషాం సంపత్ । సా చ భగవదాజ్ఞానువృత్తిరేవ । తామభిజాతస్య తామభిముఖీకృత్య జాతస్య, తాం నివర్తయితుం జాతస్య భవన్తీత్యర్థ: ।। ౩ ।।
దమ్భో దర్పోऽతిమానశ్చ క్రోధ: పారుష్యమేవ చ ।
అజ్ఞానం చాభిజాతస్య పార్థ సమ్పదమసురీమ్ ।। ౪ ।।
దమ్భ: ధార్మికత్వఖ్యాపనాయ ధర్మానుష్ఠానమ్ । దర్ప: కృత్యాకృత్యావివేకకరో విషయానుభవనిమిత్తో హర్ష: । అతిమానశ్చ స్వవిద్యాభిజనాననుగుణోऽభిమాన: । క్రోధ: పరపిడాఫలచిత్తవికార: । పారుష్యం సాధూనాముద్వేగకర: స్వభావ: । అజ్ఞానం పరావరతత్త్వకృత్యాకృత్యావివేక: । ఏతే స్వభావా: ఆసురీం సంపదమభిజాతస్య భవన్తి। అసురా: భగవదాజ్ఞాతివృత్తిశీలా: ।। ౪ ।।
దైవీ సంపద్విమోక్షాయ నిబన్ధాయాసురీ మతా ।
దైవీ మదాజ్ఞానువృత్తిరూపా సంపద్విమోక్షాయ బన్ధాన్ముక్తయే భవతి । క్రమేణ మత్ప్రాప్తయే భవతీత్యర్థ: । ఆసురీ మదాజ్ఞాతివృత్తిరూపా సంపన్నిబన్ధాయ భవతి అధోగతిప్రాప్తయే భవతీత్యర్థ: ।।
ఏతచ్ఛ్రుత్వా స్వప్రకృత్యనిర్ధారణాదతిభీతాయార్జునాయైవమాహ –
మా శుచస్సంపదం దైవీమభిజాతోऽసి పాణ్డవ ।। ౫ ।।
శోకం మా కృథా: త్వం తు దైవీం సంపదమభిజాతోऽసి । పాణ్డవ । ధార్మికాగ్రేసరస్య హి పాణ్డోస్తనయస్త్వమిత్యభిప్రాయ: ।। ౫ ।।
ద్వౌ భూతసర్గౌ లోకేऽస్మిన్ దైవ ఆసుర ఏవ చ ।
దైవో విస్తరశ: ప్రోక్త ఆసురం పార్థ మే శృణు ।। ౬ ।।
అస్మిన్ కర్మలోకే కర్మకరాణాం భూతానాం సర్గో ద్వివిధౌ దైవశ్చాసురశ్చేతి । సర్గ: – ఉత్పత్తి:, ప్రాచీనపుణ్యపాపరూపకర్మవశాద్భగవదాజ్ఞానువృత్తితద్విపరీతకరణాయోత్పత్తికాల ఏవ విభాగేన భూతాన్యుత్పద్యన్త ఇత్యర్థ: । తత్ర దైవ: సర్గో విస్తరశ: ప్రోక్త: దేవానాం మదాజ్ఞానువృత్తిశీలానాముత్పత్తిర్యదాచారకరణార్థా, స ఆచార: కర్మయోగజ్ఞానయోగభక్తియోగరూపో విస్తరశ: ప్రోక్త: । అసురాణాం సర్గశ్చ యదాచారార్థ:, తమాచారం మే శృణు మమ సకాశాచ్ఛృణు।।౧౬.౬।।
ప్రవృత్తిం చ నివృత్తిం చ జనా న విదురాసురా: ।
న శౌచం నాపి చాచారో న సత్యం తేషు విద్యతే ।। ౭ ।।
ప్రవృత్తిం చ నివృత్తిం చ అభ్యుదయసాధనం మోక్షసాధనం చ వైదికం ధర్మమాసురా న విదు: న జానన్తి । శౌచం వైదికకర్మయోగ్యత్వం శాస్త్రసిద్ధమ్ తద్బాహ్యమాన్తరం చాసురేషు న విద్యతే । నాపి చాచార: తద్బాహ్యాన్తరశౌచం యేన సన్ధ్యావన్దనాదినా ఆచారేణ జాయతే, సోऽప్యాచారస్తేషు న విద్యతే । యథోక్తమ్, సంధ్యాహీనోऽశుచిర్నిత్యం అనర్హా: సర్వకర్మసు (ద.స్మృ.౨.౨౨) ఇతి । తథా సత్యం చ తేషు న విద్యతే యథాజ్ఞాతభూతహితరూపభాషణం తేషు న విద్యతే।।౭।।
కిం చ
అసత్యమప్రతిష్ఠం తే జగదాహురనీశ్వరమ్ ।
అపరస్పరసంభూతం కిమన్యత్కామహేతుకమ్ ।। ౮ ।।
అసత్యం జగదేతత్సత్యశబ్దనిర్దిష్టబ్రహ్మకార్యతయా బ్రహ్మాత్మకమితి నాహు: । అప్రతిష్ఠం తథా బ్రహ్మణి ప్రతిష్ఠితమితి న వదన్తి । బ్రహ్మణానన్తేన ధృతా హి పృథివీ సర్వాన్ లోకాన్ బిభర్తి । యథోక్తమ్, తేనేయం నాగవర్యేణ శిరసా విధృతా మహీ । బిభర్తి మాలాం లోకానాం సదేవాసురమానుషామ్ (వి.పు.౨.౫.౨౭) ఇతి । అనీశ్వరమ్ । సత్యసంకల్పేన పరేణ బ్రహ్మణా సవశ్వారేణ మయైతన్నియమితమితి చ న వదన్తి । ‘అహం సర్వస్య ప్రభవో మత్తస్సర్వం ప్రవర్తతే‘ ఇతి హ్యుక్తమ్ । వదన్తి చైవమపరస్పరసంభూతమ్ కిమన్యత్ । యోషిత్పురుషయో: పరస్పరసంబన్ధేన జాతమిదం మనుష్యపశ్వాదికముపలభ్యతే అనేవంభూతం కిమన్యదుపలభ్యతే ? కించిదపి నోపలభ్యత ఇత్యర్థ: । అత: సర్వమిదం జగత్కామహేతుకమితి ।। ౮ ।।
ఏతాం దృష్టిమవష్టభ్య నష్టాత్మానోऽల్పబుద్ధయ: ।
ప్రభవన్త్యుగ్రకర్మాణ: క్షయాయ జగతోऽశుభా: ।। ౯ ।।
ఏతాం దృష్టిమవష్టభ్య అవలమ్బ్య, నష్టాత్మాన: అదృష్టదేహాతిరిక్తాత్మాన:, అల్పబుద్ధయ: ఘటాదివజ్జ్ఞేయభూతే దేహే జ్ఞాతృత్వేన దేహవ్యతిరిక్త ఆత్మోపలభ్యత ఇతి వివేకాకుశలా:, ఉగ్రకర్మాణ: సర్వేషాం హింసకా జగత: క్షయాయ ప్రభవన్తి ।। ౯ ।।
కామమాశ్రిత్య దుష్పూరం దమ్భమానమదాన్వితా: ।
మోహాద్గృహీత్వాసద్గ్రాహాన్ ప్రవర్తన్తేऽశుచివ్రతా: ।। ౧౦ ।।
దుష్పూరం దుష్ప్రాపవిషయం కామమాశ్రిత్య తత్సిసాధయిషయా మోహాదజ్ఞానాత్, అసద్గ్రాహానన్యాయగృహీతపరిగ్రహాన్ గృహీత్వా, అశుచివ్రతా: అశాస్త్రవిహితవ్రతయుక్తా: దమ్భమానమదాన్వితా: ప్రవర్తన్తే ।। ౧౦ ।।
చిన్తామపరిమేయాం చ ప్రలయాన్తాముపాశ్రితా: ।
కామోపభోగపరమా ఏతావదితి నిశ్చితా: ।। ౧౧ ।।
అద్య శ్వో వా ముమూర్షవ: చిన్తామపరిమేయామ్ అపరిచ్ఛేద్యాం ప్రలయాన్తాం ప్రాకృతప్రలయావధికాల-సాధ్యవిషయాముపాశ్రితా:, తథా కామోపభోగపరమా: కామోపభోగ ఏవ పరమపురుషార్థ ఇతి మన్వానా:, ఏతావదితి నిశ్చితా: ఇతోऽధిక: పురుషార్థో న విద్యత ఇతి సంజాతనిశ్చయా: ।। ౧౧ ।।
ఆశాపాశశతైర్బద్ధా: కామక్రోధపరాయణా: ।
ఈహన్తే కామభోగార్థమన్యాయేనార్థసఞ్చయాన్ ।। ౧౨ ।।
ఆశాపాశశతై: ఆశాఖ్యపాశశతైర్బద్ధా:, కామక్రోధపరాయణా: కామక్రోధైకనిష్ఠా:, కామభోగార్థమన్యాయేనార్థసంచయాన్ ప్రతి ఈహన్తే ।। ౧౨ ।।
ఇదమద్య మయా లబ్ధమిమం ప్రాప్స్యే మనోరథమ్ ।
ఇదమస్తీదమపి మే భవిష్యతి పునర్ధనమ్ ।। ౧౩ ।।
ఇదం క్షేత్రపుత్రాదికం సర్వం మయా మత్సామర్థ్యేనైవ లబ్ధమ్, నాదృష్టాదినా ఇమం చ మనోరథమహమేవ ప్రాప్స్యే, నాదృష్టాదిసహిత: । ఇదం ధనం మత్సామర్థ్యేన లబ్ధం మే అస్తి, ఇదమపి పునర్మే మత్సామర్థ్యేనైవ భవిష్యతి।।౧౩।।
అసౌ మయా హత: శత్రుర్హానిష్యే చాపరానపి ।
అసౌ మయా బలవతా హత: శత్రు: । అపరానపి శత్రూనహం శూరో ధీరశ్చ హనిష్యే । కిమత్ర మన్దధీభిర్దుర్బలై: పరికల్పితేనాదృష్టపరికరేణ ।। తథా చ –
ఈశ్వరోऽహమహం భోగీ సిద్ధోऽహం బలవాన్ సుఖీ ।। ౧౪ ।।
ఈశ్వరోऽహం స్వాధీనోऽహమ్ అన్యేషాం చాహమేవ నియన్తా । అహం భోగీ స్వత ఏవాహం భోగీ నాదృష్టాదిభి: । సిద్ధోऽహం స్వతస్సిద్ధోऽహమ్ న కస్మాచ్చిదదృష్టాదే: । తథా స్వత ఏవ బలవాన్ స్వత ఏవ సుఖీ।।౧౪।।
ఆఢ్యోऽభిజనవానస్మి కోऽన్యోऽస్తి సదృశో మయా ।
యక్ష్యే దాస్యామి మోదిష్య ఇత్యజ్ఞానవిమోహితా: ।। ౧౫ ।।
అహం స్వతశ్చాఢ్యోऽస్మి అభిజనవానస్మి స్వత ఏవోత్తమకులే ప్రసూతోऽస్మి అస్మిన్ లోకే మయా సదృశ: కోऽన్య: స్వసామర్థ్యలబ్ధసర్వవిభవో విద్యతే? అహం స్వయమేవ యక్ష్యే దాస్యామి, మోదిష్యే ఇత్యజ్ఞానవిమోహితా: ఈశ్వరానుగ్రహనిరపేక్షేణ స్వేనైవ యాగదానాదికం కర్తుం శక్యమిత్యజ్ఞానవిమోహితా మన్యన్తే ।। ౧౫ ।।
అనేకచిత్తవిభ్రాన్తా మోహజాలసమావృతా: ।
ప్రసక్తా: కామభోగేషు పతన్తి నరకేऽశుచౌ ।। ౧౬ ।।
అదృష్టేశ్వరాదిసహకారమృతే స్వేనైవ సర్వం కర్తుం శక్యమితి కృత్వా, ఏవం కుర్యామ్, తచ్చ కుర్యామ్, అన్యచ్చ కుర్యామిత్యనేకచిత్తవిభ్రాన్తా:, ఏవంరూపేణ మోహజాలేన సమావృతా:, కామభోగేషు ప్రకర్షేణ సక్తా:, మధ్యే మృతా: అశుచౌ నరకే పతన్తి ।। ౧౬ ।।
ఆత్మసంభావితా: స్తబ్ధా: ధనమానమదాన్వితా: ।
యజన్తే నామయజ్ఞైస్తే దమ్భేనావిధిపూర్వకమ్ ।। ౧౭ ।।
ఆత్మనైవ సంభావితా: । ఆత్మనైవాత్మానం సంభావయన్తీత్యర్థ: । స్తబ్ధా: పరిపూర్ణం మన్యమానా న కించిత్కుర్వాణా: । కథమ్ ? ధనమానమదాన్వితా: ధనేన విద్యాభిజనాభిమానేన చ జనితమదాన్వితా:, నామయజ్ఞై: నామప్రయోజనై: యష్టేతినామమాత్రప్రయోజనైర్యజ్ఞై: యజన్తే । తదపి దమ్భేన హేతునా యష్టృత్వఖ్యాపనాయ, అవిధిపూర్వకమయథాచోదనం యజన్తే ।। ౧౭ ।। తే చేదృగ్భూతా యజన్త ఇత్యాహ
అహంకారం బలం దర్పం కామం క్రోధం చ సంశ్రితా: ।
మామాత్మపరదేహేషు ప్రద్విషన్తోऽభ్యసూయకా: ।। ౧౮ ।।
అనన్యాపేక్షోऽహమేవ సర్వం కరోమీత్యేవంరూపమహంకారమాశ్రితా:, తథా సర్వస్య కరణే మద్బలమేవ పర్యాప్తమితి చ బలమ్, అతో మత్సదృశో న కశ్చిదస్తీతి చ దర్పమ్, ఏవంభూతస్య మమ కామమాత్రేణ సర్వం సంపత్స్యత ఇతి కామమ్, మమ యే అనిష్టకారిణస్తాన్ సర్వాన్ హనిష్యామీతి చ క్రోధమ్, ఏవమేతాన్ సంశ్రితా:, స్వదేహేషు పరదేహేషు చావస్థితం సర్వస్య కారయితారం పురుషోత్తమం మామభ్యసూయకా: ప్రద్విషన్త:, కుయుక్తిభిర్మత్స్థితౌ దోషమావిష్కుర్వన్తో మామసహమానా: । అహంకారాదికాన్ సంశ్రితా యాగాదికం సర్వం క్రియాజాతం కుర్వత ఇత్యర్థ:।।౧౮।।
తానహం ద్విషత: క్రూరాన్ సంసారేషు నరాధమాన్ ।
క్షిపామ్యజస్రమశుభానాసురీష్వేవ యోనిషు ।। ౧౯ ।।
య ఏవం మాం ద్విషన్తి, తాన్ క్రూరాన్నరాధమానశుభానహమజస్రం సంసారేషు జన్మజరామరణాదిరూపేణ పరివర్తమానేషు సంతానేషు, తత్రాప్యాసురీష్వేవ యోనిషు క్షిపామి మదానుకూల్యప్రత్యనీకేష్వేవ జన్మసు క్షిపామి । తత్తజ్జన్మప్రాప్త్యనుగుణప్రవృత్తిహేతుభూతబుద్ధిషు క్రూరాస్వహమేవ సంయోజయామీత్యర్థ: ।। ౧౯ ।।
ఆసురీం యోనిమాపన్నా మూఢా జన్మని జన్మని ।
మామప్రాప్యైవ కౌన్తేయ తతో యాన్త్యధమాం గతిమ్ ।। ౨౦ ।।
మదానుకూల్యప్రత్యనీకజన్మాపన్నా: పునరపి జన్మని జన్మని మూఢా: మద్విపరీతజ్ఞానా మామప్రాప్యైవ ‘అస్తి భగవాన్ సర్వేశ్వరో వాసుదేవ:‘ ఇతి జ్ఞానమప్రాప్య తత: తతో జన్మనోऽధమామేవ గతిం యాన్తి ।।౨౦।।
అస్యాసురస్వభావస్యాత్మనాశస్య మూలహేతుమాహ –
త్రివిధం నరకస్యైతద్ద్వారం నాశనమాత్మన: ।
కామ: క్రోధస్తథా లోభస్తస్మాదేతత్త్రయం త్యజేత్ ।। ౨౧ ।।
అస్యాసురస్వభావరూపస్య నరకస్యైతత్త్రివిధం ద్వారమ్, తచ్చాత్మనో నాశనమ్ కామ: క్రోధో లోభ ఇతి త్రయాణాం స్వరూపం పూర్వమేవ వ్యాఖ్యాతమ్ । ద్వారం మార్గ: హేతురిత్యర్థ: । తస్మాదేతత్త్రయం త్యజేత్ తస్మాదతిఘోరనరకహేతుత్వాత్కామక్రోధలోభానామ్, ఏతత్త్రితయం దూరత: పరిత్యజేత్ ।। ౨౧ ।।
ఏతైర్విముక్త: కౌన్తేయ తమోద్వారైస్త్రిభిర్నర: ।
ఆచరత్యాత్మన: శ్రేయస్తతో యాతి పరాం గతిమ్ ।। ౨౨ ।।
ఏతై: కామక్రోధలోభై: తమోద్వారై: మద్విపరీతజ్ఞానహేతుభి: విముకో నర: ఆత్మన: శ్రేయ ఆచరతి లబ్ధమద్విషయజ్ఞానో మదానుకూల్యే ప్రయతతే । తతో మామేవ పరాం గతిం యాతి ।। ౨౨ ।।
శాస్త్రానాదరోऽస్య నరకస్య ప్రధానహేతురిత్యాహ –
య: శాస్త్రవిధిముత్సృజ్య వర్తతే కామకారత: ।
న స సిద్ధిమవాప్నోతి న సుఖం న పరాం గతిమ్ ।। ౨౩ ।।
శాస్త్రం వేదా: విధి: అనుశాసనమ్ । వేదాఖ్యం మదనుశాసనముత్సృజ్య య: కామకారతో వర్తతే స్వచ్ఛన్దానుగుణమార్గేణ వర్తతే, న స సిద్ధిమవాప్నోతి న కామప్యాముష్మికీం సిద్ధిమవాప్నోతి న సుఖం కించిదవాప్నోతి । న పరాం గతిమ్ । కుత: పరాం గతిం ప్రాప్నోతీత్యర్థ: ।। ౨౩ ।।
తస్మాచ్ఛాస్త్రం ప్రమాణం తే కార్యాకార్యవ్యవస్థితౌ ।
జ్ఞాత్వా శాస్త్రవిధానోక్తం కర్మ కర్తుమిహార్హాసి ।। ౨౪ ।।
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు దేవాసురసమ్పద్విభాగయోగో నామ షోడశోऽధ్యాయ: ।। ౧౬।।
తస్మాత్కార్యాకార్యవ్య్వస్థితౌ ఉపాదేయానుపాదేయవ్యవస్థాయాం శాస్త్రమేవ తవ ప్రమాణమ్ । ధర్మశాస్త్రేతిహాసపురాణాద్యుపబృంహితా వేదా: యదేవ పురుషోత్తమాఖ్యం పరం తత్త్వం తత్ప్రీణనరూపం తత్ప్రాప్త్యుపాయభూతం చ కర్మావబోధయన్తి, తచ్శాస్త్రవిధానోక్తం తత్త్వం కర్మ చ జ్ఞాత్వా యథావదన్యూనాతిరిక్తం విజ్ఞాయ, కర్తుం త్వమర్హాసి తదేవోపాదాతుమర్హాసి ।। ౨౪ ।।
।। ఇతి శ్రీభగవద్రామానుజవిరచితే శ్రీమద్గీతాభాష్యే షోడశోऽధ్యాయః।। ౧౬।।
