ಶ್ರೀಃ
ಶ್ರೀಯೈ ನಮಃ
ಶ್ರೀಧರಾಯ ನಮಃ
ಭಗವತೇ ಯಾಮುನಮುನಯೇ ನಮಃ
ಶ್ರೀಮತೇ ರಾಮಾನುಜಾಯ ನಮಃ ||
ಶ್ರೀಭಾಷ್ಯಕಾರಾಣಾಂ ಪರಮಗುರುಣಾ ಶ್ರೀಯಾಮುನಾಚಾರ್ಯಸ್ವಾಮಿನಾ ಪ್ರಣೀತಮ್ ।
ಆಗಮಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮ್ । (Part 1)
(ಶ್ರೀಪಞ್ಚರಾತ್ರತನ್ತ್ರಪ್ರಾಮಾಣ್ಯವ್ಯವಸ್ಥಾಪನಪರಮ್)
ನಮೋನಮೋ ಯಾಮುನಾಯ ಯಾಮುನಾಯ ನಮೋನಮಃ ।
ನಮೋನಮೋ ಯಾಮುನಾಯ ಯಾಮುನಾಯ ನಮೋನಮಃ ।
ಜಗಜ್ಜನ್ಮಸ್ಥಿತಿಧ್ವಂಸಮಹಾನನ್ದೈಕಹೇತವೇ ।
ಕರಾಮಲಕವದ್ವಿಶ್ವಂ ಪಶ್ಯತೇ ವಿಷ್ಣ್ವೇ ನಮಃ ||
ಯೇಽಮೀ ಕೇಚನ ಮತ್ಸರಾತ್ಸವಯಸೋ ದುರ್ಮಾನಸಾರಾ ನರಾಃ ।
ಗಮ್ಭೀರಾಂ ಗುಣಶಾಲಿನೀಮಪಿ ಗಿರಂ ನಿನ್ದನ್ತಿ ನಿನ್ದನ್ತು ತೇ ||
ಸಾರಾಸಾರವಿಚಾರಕೌಶಲದಶಾಪಾರೇ ಪರೇಽವಸ್ಥಿತಾಃ ।
ಸನ್ತಸ್ಸನ್ತ್ಯನಸೂಯವೋಽಪಿ ಬಹವಃ ಶಂಸನ್ತಿ ಯೇ ಮದ್ಗಿರಮ್ ||
ಅಭಿನಿವೇಶವಶೀಕೃತಚೇತಸಾಂ ಬಹುವಿದಾಮಪಿ ಸಮ್ಭವತಿ ಭ್ರಮಃ ।
ತದಿಹ ಭಾಗವತಂ ಗತಮತ್ಸರಾ ಮತಮಿದಂ ವಿಮೃಶನ್ತು ವಿಪಶ್ಚಿತಃ ||
ಇಹ ಕೇಚಿದ್
ಯತಸ್ತತೋಽವಗತಕತಿಪಯಕುತರ್ಕಕಲ್ಕವಿಸ್ಫೂರ್ಜ್ಜಿತವಿಜಿತಮನಸಸ್ತ್ರಯೀಮಾರ್ಗಸ್
ಅಂರಕ್ಷಣವ್ಯಾಜೇನ ನಿಜವಿಮರ್ಶಕೌಶಲಾತಿಶಯಮುಪದರ್ಶಯನ್ತಃ
ಪರಮಪುರುಷವಿರಚಿತನಿರತಿಶಯನಿಶ್ರೇಯಸಗೋಚರಪಞ್ಚರಾತ್ರತನ್ತ್ರಪ್ರಾಮಾ.
ನ್ಯೇ ವಿಪ್ರತಿಪದ್ಯನ್ತೇ ।
ವದನ್ತಿ ಚ ।
ದ್ವೇಧಾ ಖಲು ಪ್ರಮಾಣತ್ವಂ ವಚಸಾಮವಸೀಯತೇ ।
ಏಕಮ್ಮಾನಾನ್ತರಾಪೇಕ್ಷಮನಪೇಕ್ಷಮಥೇತರತ್ ||
ತತ್ರಾಪಿ ।
ನ ತಾವತ್ಪುರುಷಾಧೀನರಚನಂ ವಚನಂ ಕ್ವಚಿತ್ ।
ಆಸೀದತಿ ಪ್ರಮಾಣತ್ವಮನಪೇಕ್ಷತ್ವಲಕ್ಷಣಮ್ ||
ಪೌರುಷೇಯಂ ಹಿ ವಚಃ
ಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರಪ್ರತಿಪನ್ನವಸ್ತೂಪಸ್ಥಾಪನಾಯೋಪಾದೀಯಮಾನಂ
ವಕ್ತುಸ್ತದರ್ಥಸಿದ್ಧಿಮನುರುಧ್ಯಮಾನಮೇವ ಪ್ರಮಾಣಭಾವಮನುಭವತಿ ।
ನ ಚ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರತನ್ತ್ರಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಮಾನವಿಲಕ್ಷಣದೀಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಭಗವದಾರ
ಅಧ-ನಾಭಿಲಷಿತಸ್ವರ್ಗಾಪವರ್ಗಾದಿಸಾಧ್ಯಸಾಧನಸಂಬನ್ಧಂ
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದೀನ್ಯಾವೇದಯಿತುಂ ಕ್ಷಮನ್ತೇ । ನ ಹಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣ
ದೀಕ್ಷಾರಾಧನಾದೀನಿ ನಿರೀಕ್ಷಮಾಣಾಸ್ತೇಷಾಂ ನಿಶ್ರೇಯಸಸಾಧನತಾಂ
ಪ್ರತಿಪದ್ಯಾಮಹೇ ।
ನ ಚಾರ್ವಾಚೀನಾಃ
ಕೇಚಿದತಿಮಾನುಷಶಕ್ತಯೋಽಮೀಷಮಭಿಲಷಿತಸಾಧನತಾಮಧ್ಯಕ್ಷಿತವನ್ತ
ಇತಿ ಪ್ರಮಾಣಮಸ್ತಿ, ಯತಸ್ತೇಷಾಮಪಿ ಚಕ್ಷುರಾದೀನ್ದ್ರಿಯಂ
ದೃಶ್ಯಮಾನಮಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ವಭಾವಂ ನಾತಿಕ್ರಮಿತುಮುತ್ಸಹತೇ ।
ನನು ಚ ।
ಪ್ರಕೃಷ್ಯಮಾಣಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ದೃಷ್ಟಮಾಶ್ರಯಭೇದತಃ ।
ಅತಸ್ತದಾಶ್ರಯೇ ಕ್ವಾಪಿ ಧ್ರುವಂ ಪರಿನಿತಿಷ್ಠತಿ ||
ಸರ್ವಂ ಹಿ ಸಾತಿಶಯಂ ನಿರತಿಶಯದಶಾಮನುಭವದ್ ದೃಷ್ಟಂ
ವಿಯತೀವ ಪರಿಮಾಣಂ, ಸಾತಿಶಯಂ ಚ ಕಾಕೋಲೂಕಗೃಧ್ರಾದಿಷು
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮೀಕ್ಷಿತಮಿತಿ ತದಪಿ ತಥಾ ಭವಿತುಮರ್ಹತಿ । ಇಯಂ ಚ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ
ಪರಾ ಕಾಷ್ಠಾ ಯಾ ಸರ್ವಗೋಚರತಾ, ಅಧಿಕವಿಷಯತಯೈವ ಹಿ ಜಗತಿ ಜಾನಾನಿ
ಪರಸ್ಪರಮತಿಶೇರತೇ ।
ಇತ್ಥಮೈಶ್ವರ್ಯವೈರಾಗ್ಯಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿಗುಣಾ ಅಪಿ ।
ನಿರಸ್ತಾತಿಶಯಾಃ ಪುಂಸಿ ಕ್ವಚಿತ್ಸನ್ತೀತಿ ಸೂರಯಃ ||
ಅತೋ
ಯಸ್ಯೈತದಖಿಲಭುವನಾವಲಮ್ಬಿಭಾವಭೇದಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಿಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಸ
ತತ್ಸಮೀಕ್ಷಿತದೀಕ್ಷಾರಾಧನಾದಿಧರ್ಮಭಾವೋ ಭಗವಾನೇವಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇತಿ
ಕಿಮನುಪಪನ್ನಮಿತಿ ।
ತನ್ನ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿಜ್ಞಾನಪ್ರಕರ್ಷಃ ಕಲ್ಪಿತೋಽಪಿ ವಃ ।
ಸ್ವಗೋಚರಮತಿಕ್ರಮ್ಯ ನಾನ್ಯದಾಸ್ಕನ್ದಿತುಂ ಕ್ಷಮಃ ||
ತಥಾ ಹಿ ।
ರೂಪರೂಪಿತದೇಕಾರ್ಥಸಮವಾಯಿಷು ಚಾಕ್ಷುಷಃ ।
ಪ್ರಕರ್ಷೋ ಭವಿತುಂ ಯುಕ್ತೋ ದೃಶ್ಯಮಾನಪ್ರಕರ್ಷವತ್ ||
ಏವಮ್, ।
ಇನ್ದ್ರಿಯಾನ್ತರವಿಜ್ಞಾನಂ ವಿಶ್ವಂ ಗೋಚರಯೇನ್ನ ತು ।
ಕಥಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿಜ್ಞಾನಂ ವಿಶ್ವಂ ಬೋಧಯಿತುಂ ಕ್ಷಮಮ್ ||
ನನು ತತ್ಕೢಪ್ತಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ವಿದ್ಯಮಾನೋಪಲಮ್ಭನೇ ।
ಅಸತಿ ಹಿ ಸ್ವಭಾವಾನುಬನ್ಧಿನಿ ವಿದ್ಯಮಾನೋಪಲಮ್ಭನತ್ವೇ
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತೈವ ಪರಾವರ್ತತೇ, ನ ಹ್ಯಜಾತಮತಿವೃತ್ತಂ
ವಾಽಗಮಯದನುಮಾನಾದಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಪಕ್ಷನಿಕ್ಷೇಪಂ, ತೇನ
ಅಶೇಷವಿಷಯಿತಾಲಕ್ಷಣಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಪ್ರಕರ್ಷಃ
ಸ್ವಭಾವನಿಯಮನಿರ್ಮೂಲಿತೋದಯ ಇತಿ ನ ಹೃದಯಮಧಿರೋಹತಿ । ಇದಮಪಿ
ಸಾತಿಶಯೇನ ನಿರತಿಶಯಮನುಮಿಮಾನಃ ಪೃಷ್ಟೋ ವ್ಯಾಚಷ್ಟಾಂ ಸಾತಿಶಯ ಏವ
ಕಿನ್ನು ತಾಂ ದಶಾಮನುಭವತಿ ಯತಃ ಪರಂ ನ ಸಂಭವತಿ
ಮಹಿಮೇತ್ಯಭಿನಿವಿಶಸೇ ಬಾಲ ಇವ ಸ್ಥವಿರಭಾವಮ್ ।
ಅಥೈಕಸ್ಮಿನ್ ಸಾತಿಶಯೇ ಕೇನಾಪ್ಯನ್ಯೇನ ನಿರತಿಶಯೇನ ಭವಿತವ್ಯಮಿತಿ
ಆಹೋಸ್ವಿತ್ಸಮಾನಜಾತೀಯೇನಾನ್ಯೇನ ನಿರತಿಶಯದಶಾಮಧಿರೂಢೇನ
ಭವಿತವ್ಯತಿ ।
ನ ತಾವದಗ್ರಿಮಃ ಕಲ್ಪಃ ಕಲ್ಪತೇಽನುಪಲಮ್ಭತಃ ।
ನ ಹಿ ದೃಷ್ಟಂ ಶರಾವಾದಿ ವ್ಯೋಮೇವ ಪ್ರಾಪ್ತವೈಭವಮ್ ||
ಯದಿ ಚ ತದೇವ ಸಾತಿಶಯಮಸಂಭಾವನೀಯಪರಪ್ರಕರ್ಷಂ
ಪರಿನಿತಿಷ್ಠೇತ್, ಹನ್ತಃ ? ತರ್ಹ್ಯೇಕೈಕೇನ ಘಟಮಣಿಕಾದಿನಾ
ಬ್ರಹ್ಮಾಣ್ಡೋದರವಿವರಮಾಪೂರಿತಮಿತಿ
ತತ್ಪ್ರತಿಹತತಯೇತರಭಾವಭಙ್ಗಪ್ರಸಙ್ಗ
ವ್ಯೋಮ್ನೈವ ಲಬ್ಧಸಾಧ್ಯತ್ತ್ವಾನ್ಮಧ್ಯಮಃ ಸಿದ್ಧಸಾಧನಃ ।
ಕಲ್ಪಾನ್ತರೇಽಪಿ ದುರ್ವಾರಂ ಪ್ರಾಗುದೀರಿತದೂಷಣಮ್ ||
ವಿಭುಸ್ತಮ್ಭಾನ್ತಖ್ಯಾಪ್ತಸ್ತಮ್ಭಸ್ಸಾತಿಶಯೋ ನ ಹಿ ।
ದೃಷ್ಟಪೂರ್ವಸ್ತಥಾಽನ್ಯೋವ್ಯಾಘಾತಃ ಸ್ಥಿತ ಏವ ಸಃ ||
ಯದಪಿ ವಿಯತಿ ಪರಿಮಾಣಮಿಹ ನಿದರ್ಶಿತಂ ತದಪಿ ವಿಮರ್ಶನೀಯಮೇವ
ಪರಿಮಾಣಂ ಹಿ ನಾಮ ದೇಶಾವಚ್ಛೇದಃ ಇಯತ್ತಾ ಪರಿತೋಭಾವವೇಷ್ಟನಮಿತಿ
ಯಾವತ್ ।
ನ ಚ ನಭಸಿ ತದಸ್ತೀತಿ ಕಥಮಿವ ತದಿಹ ನಿದರ್ಶನತಯಾ ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ ।
ಯದಿ ಚ ನಭಸಿ ತದನುಮನ್ವೀತ ತದಪಿ ತರ್ಹಿ
ಸಮ್ಭಾವ್ಯಮಾನಪರಪ್ರಕರ್ಷಮಿತಿ ಪುನರಪಿ ಸಾಧ್ಯವಿಕಲತಾ ।
ನ ಚ ಅತಿಶಯಿತೇನ ಪ್ರತ್ತ್ಯಕ್ಷೇಣ ದೀಕ್ಷಾರಾಧನಾದಯೋ ಧರ್ಮತಯಾ
ಅವಬೋಧಿತಾ ಇತ್ಯಪಿ ಪ್ರಮಾಣಮಸ್ತಿ ತಸ್ಮಾದಸ್ಮದಾದಿಷು
ಅನಾಲೋಚಿತಪರಚೇತನಾತಿರೇಕಪರಿಕಲ್ಪನಾಽಲ್ಪೀಯಸೀತಿ
ನಾಭಿಪ್ರೇತಸಾಧ್ಯಸಾಧನಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಪ್ರಮಾಣಂ, ನತರಾಂ
ತನ್ಮೂಲತಯಾ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಮೃತಿಃ ಪ್ರಮಾಣಮ್ ।
ನ ಚ ಕರಣಪಥದೂರವರ್ತಿನಿ ಪ್ರಸ್ತುತವಸ್ತುನ್ಯವಿನಾಭಾವಾ-
ಧಾರಣಾಧೀನೋದಯಮನುಮಾನಮುತ್ಪತ್ತುಮಲಂ, ನ
ಹ್ಯಷ್ಟಚರವಹ್ವಯಸ್ತದವಿನಾಭಾವಿತಯಾ ಧೂಮಮನುಸಂದಧತಿ ।
ನ ಚಾಗಮಸ್ಸಾತ್ವತಸಮಯಸಿದ್ಧಕ್ರಿಯಾಕಲಾಪಕರ್ತವ್ಯತೋಪಸ್ಥಾಪನ-
ಪರಃ ಪರಿದೃಶ್ಯತೇ, ಯೇನ ತನ್ಮೂಲತಯಾ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಮೃತಾಃ ಪ್ರಮಾಣಂ
ಸ್ಯುಃ, ನ ಚಾದೃಶ್ಯಮಾನೋಽಪ್ಯನುಮಾನಗೋಚರಃ, ಯಥೈವ ಹಿ
ತನ್ತ್ರಪ್ರಸಿದ್ಧದೀಕ್ಷಾರಾಧನತತ್ಫಲಾಭಿಮತಸ್ವರ್ಗಾದಿಸಾಧ್ಯಸಾಧನ-
ಭಾವೋ ನಾನುಮಾನಗೋಚರಃ ಸಮ್ಬನ್ಧಾವಧಾರಣವಿರಹಾತ್, ಏವಂ
ತನ್ಮೂಲಾಗಮೋಽಪಿ ತತ ಏವ ನಾನು ಮಾತುಂ ಶಕ್ಯಃ ।
ನ ಚಾಗಮೇನಾಪಿ ಪ್ರಸ್ತುತಸ್ಮರಣಮೂಲಭೂತಾಗಮಾವಗಮಃ
ಸಮ್ಭವತಿ ಸ ಹಿ ದ್ವೇಧಾ ಪೌರುಷೇಯಾಪೌರುಷೇಯಭೇದಾತ್ ।
ನ ತಾವತ್ಪೌರುಷೇಯೇಣ ವಚಸಾ ತಸ್ಯ ಸಮ್ಭವಾಃ ।
ವಿಪ್ರಲಬ್ಧುಮಪಿ ಬ್ರೂಯುರ್ಮೃಷೈವ ಪುರುಷಾಃ ಯತಃ ||
ಅದ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ಹಿ ದೃಶ್ಯನ್ತೇ ಕೇಚಿದಾಗಮಿಕಚ್ಛಲಾತ್ ।
ಅನಾಗಮಿಕಮೇವಾರ್ಥಂ ವ್ಯಾಚಕ್ಷಾಣಾ ವಿಚಕ್ಷಣಾಃ ||
ತದಿಹ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಗ್ರನ್ಥಪ್ರಬನ್ದ್ಧೃಣಾಮಪಿ
ತನ್ಮೂಲಭೂತಾಗಮಾವಗಮಪುರಃಸರೀ ಕಿಂ ಸ್ವನಿಬನ್ಧನಾನಾಂ
ವೇದಮೂಲತ್ತ್ವಪ್ರತಿಜ್ಞಾ, ಕಿಂ ವಾ ಯಥಾರುಚಿ ರಚಯತಾಂ ಪ್ರರೋಚನಾಯ
ತಥಾ ವಚನಮಿತಿ ಶಙ್ಕಾಮಹೇ ।
ತಾವತಾ ಚ ಪ್ರಮಾಣತ್ವಂ ವ್ಯಾಹನ್ಯೇತ ಸಮೀಹಿತಮ್ ।
ನ ಹಿ ನಿತ್ಯಾಗಮಃ ಕಶ್ಚಿದಸ್ತಿ ತಾದೃಶಗೋಚರಃ ||
ನ ಚೋಪಮಾನಾತ್ತನ್ಮೂಲಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧಿರಸಮ್ಭವಾತ್ ।
ಕಥಂ ಹ್ಯದೃಷ್ಟಪೂರ್ವಾ ಸಾ ಸದೃಶಜ್ಞಾನಗೋಚರಾ ||
ನ ಚಾರ್ಥಾಪತ್ತಿತಸ್ತನ್ಮೂಲಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧಿಃ, ಅನುಪಪತ್ತ್ಯಭಾವಾತ್,
ಸ್ಮರಣನ್ಯಥಾಽನುಪಪತ್ತ್ಯಾ ಹಿ ತತ್ಕಲ್ಪನಾ ಪ್ರಾದುರ್ಭವತಿ । ಸಮರನ್ತಿ ಹಿ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಪ್ರಣೇತಾರಃ-ದೀಕ್ಷಾರಾಧನಾದಿ ಧರ್ಮತಯಾಽಷ್ಟಕಾದೀನಿವ
ಮನ್ವಾದಯಃ ।
ನ ಚಾನನುಭೂತೇ ವಸ್ತುನಿ ಸ್ಮರಣಶಕ್ತಿರಾವಿರ್ಭವತಿ,
ಅನುಭವಶ್ಚೇನ್ದ್ರಿಯಲಿಙ್ಗಶಬ್ದಸದೃಶಾನುಪಪದ್ಯಮಾನಾರ್ಥಪೂರ್ವಕಃ,
ಈದೃಶವಿಷಯೇಽನುಭವಃ ಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರೇಭ್ಯೋಽನಾವಿರ್ಭವ/ಶ್ಚೋದನಾಮೇವ
ಮೂಲಮುಪಕಲ್ಪಯತೀತಿ ಸಿಧ್ಯೇದಪ್ಯಯಂ ಮನೋರರ್ಥಃ ಯದಿ ಹಿ
ಯಥಾರ್ಥತ್ವನಿಯಮೋಽನುಭವಾನಾಂ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕಃ ಸ್ಯಾತ್, ಯದಾ
ಪುನಾರಾಗದ್ವೇಷಾಭಿನಿವೇಶಾದಿವಶೋಕೃತಾನ್ತಃಕರಣಾನಾಮಯಥಾರ್ಥಾನು-
ಭವಭಾವಿತಾ ಭಾವನಾಃ ಸ್ವಾನುರೂಪಾಃ ಸ್ಮೃತೀರಾರಚಯನ್ತಿ ಕಥಮಿವ
ತದಾ ಸ್ಮರಣಾನುಪಪತ್ತಿತಃ ಪ್ರಮಾಣಭೂತಾ ಶ್ರುತಿರುಪಕಲ್ಪ್ಯೇತ
ಅನ್ಯಥಾಽಪಿ ಸ್ಮರಣೋಪಪತ್ತೇಃ, ಮನ್ವಾದಿಸ್ಮರಣೇಷ್ವಿದಾನೀಂ ಕಾ ವಾರ್ತಾ ।
ನನು ತತ್ರಾಪಿ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಾ ಯುಕ್ತಯಃ ಪರಾಕ್ರಮನ್ತೇ ನ ಹ್ಯಷ್ಟಕಾಂ
ದೃಷ್ಟವತಾಮಿಷ್ಟಸಾಧನಮಿತಿ ಮತಿರಾವಿರಸ್ತಿ ।
ನ ಚಾನುಮಾನಂ, ಸಬನ್ಧಾದರ್ಶನಾತ್, ನ ಚ ಶಬ್ದಃ,
ತದನುಪಲಮ್ಭಾತ್, ನ ಚಾನುಪಲಬ್ಧೋಽನುಮಾತುಂ ಶಕ್ಯಃ,
ಸಂಬನ್ಧಾದರ್ಶನಾದೇವ, ನ ಚೋಪಮೇಯಃ, ಸದೃಶಾನಿರೂಪಣಾತ್, ನ ಚ
ಕಲ್ಪಯಿತುಂ ಶಕ್ಯಃ, ಅನನ್ತರೋಕ್ತತ್ವಾತ್ ಸ್ಮೃತ್ಯನ್ಯಥೋಪಪತ್ತೇಃ ।
ವೇದಸಂಯೋಗಿಪುರುಷಸ್ಮರಣಾನುಪಪತ್ತಿತಃ ।
ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ಚೇಚ್ ಶ್ರುತಿಸ್ತತ್ರ ತತೋಽನ್ಯತ್ರಾಪಿ ಕಲ್ಪ್ಯತಾಮ್ ||
ಯತೋನಾರದಶಾಣ್ಡಿಲ್ಯಪ್ರಮುಖಾಃ ಪರಮರ್ಷಯಃ ।
ಸ್ಮರ್ಯನ್ತೇ ಪಞ್ಚರಾತ್ರೇಽಪಿ ಸಂಪ್ರದಾಯಪ್ರವರ್ತಕಾಃ ||
ತತಶ್ಚ ।
ತುಲ್ಯಾಕ್ಷೇಪಸಮಾಧಾನೇ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಮನುಸ್ಮೃತೀ ।
ಪ್ರಮಾಣಮಪ್ರಮಾಣಂ ವಾ ಸ್ಯಾತಾಂ ಭೇದೋ ನ ಯುಕ್ತಿಮಾನ್ ||
ತ್ಯಜ್ಯತಾಂ ವಾ ಪ್ರಮಾಣತ್ವಂ ಮನ್ವಾದಿಸ್ಮೃತಿಗೋಚರಮ್ ।
ವಿಶೇಷಃ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಯ ವಕ್ತವ್ಯೋ ವಾ ಸ ಉಚ್ಯತೇ ||
ಅಪಿ ವಾ ಕರ್ತೃಸಾಮಾನ್ಯಾತ್ ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ಸೂತ್ರಯನ್ ।
ಸೂತ್ರಕಾರಃ ಸ್ಫುಟೀಚಕ್ರೇ ವೈಲಕ್ಷಣಣ್ಯಂ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ ||
ತಥಾ ಹಿ
ಥ್ರುತಿವಿಹಿತಾನಾಮಗ್ನಿಹೋತ್ರದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮಾದಿಕರ್ಮಣಾಂ
ಸ್ಮೃತಿವಿಹಿತಾನಾಮಷ್ಟಕಾಚಮನ ಸಂಧ್ಯೋಪಾಸನಾದಿಕರ್ಮಣಾಂ ಚ
ಪಿತ್ರಾದ್ಯುಪದಿಷ್ಟತ್ವಾತ್ ಪರಮಹಿತಬುದ್ಧ್ಯಾ ತ್ರೈವಿದ್ಯವೃದ್ಧಾನಾಂ
ನಿರ್ವಿಶೇಷಮನುಷ್ಠಾನಂ ದೃಷ್ಟಂ, ತೇನ
ತಾದೃಶಶಿಷ್ಟತ್ರೈವರ್ಣಿಕಪರಿಗ್ರಹದ್ರಢಿಮ್ನಾ
ಸ್ಪಷ್ಟದೃಷ್ಟಾಷ್ಟಕಾದಿಕರ್ತವ್ಯತಾಪ್ರತೀತಿಃ ಸ್ವೋಪಪಾದನಪಟೀಯಸೀಂ
ಶ್ರುತಿಮೇವ ಭೂಲಭೂತಾಮವಲಮ್ಬತೇ ।
ನ ಚೈವಮಾಚಮನೋಪನಯನಾದೀನಿವ
ಶ್ರುತಿವಿಹಿತಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿಪದಾರ್ಥಾನುಷ್ಠಾಯಿನಸ್ತಾನ್ತ್ರಿಕಾಚಾರಾನುಪಚರತಃ
ಪಶ್ಯಾಮಃ ।
ಪ್ರತ್ಯುತೈನಾನ್ ವಿಗರ್ಹನ್ತೇ ಕುರ್ವಾಣಾನ್ ವೇದವಾದಿನಃ ।
ತಸ್ಮಾದ್ ಯತ್ಕರ್ತೃಸಾಮಾನ್ಯಾತ್ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಸ್ಮೃತಿಷೂದಿತಮ್ ||
ನೈವ ತತ್ಪಞ್ಚರಾತ್ರಾದಿ ಬಾಹ್ಯಸ್ಮರಣಮರ್ಹತಿ ।
ನ ಹಿ ತ್ರೈವರ್ಣಿಕಾಃ ಶಿಷ್ಟಾಸ್ತದುಕ್ತಾರ್ಥಾನುಪಾಸತೇ ||
ನನು ತತ್ರಾಪಿ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಪ್ರಾಪ್ತಶಿಖಾಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದಿಧಾರಯದ್ಭಿರ್-
ಭಾಗವತಬ್ರಾಹ್ಮಣರೈಹರಹರನುಷ್ಠೀಯಮಾನಾರ್ಥತ್ವೇನ
ಚೋದನಾಮೂಲತ್ತ್ವೇ ಸಂಭಾವ್ಯ ಮಾನೇ ಕಥಮಿವ
ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಪ್ರತ್ಯನೀಕಭೂತಾ ಭ್ರಮವಿಪ್ರಲಮ್ಭಾದಯಃ
ಸ್ಮರಣಕಾರಣತಯಾ ಕಲ್ಪ್ಯನ್ತೇ ।
ಉಚ್ಯತೇ ।
ಹನ್ತೈವಂವಾದಿನಾ ಸಾಧು ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮುಪಪಾದಿತಮ್ ।
ಯತ್ ತ್ರೈವರ್ಣಿಕವಿದ್ವಿಷ್ಟಾಶ್ಶಿಷ್ಟೌ ಭಾಗವತಾ ಇತಿ ||
ನನು ತೇ ಕಥಮಶಿಷ್ಟಾ ಯೇ ತ್ರೈವರ್ಣಿಕಾಗ್ರಗಣ್ಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಃ
ತನ್ನ ತೇಷಾಂ ತ್ರೈವರ್ಣಿಕತ್ವಮೇವ ನಾಸ್ತಿ ದೂರೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಭಾವಃ, ನ
ಹೀನ್ದ್ರಿಯಸಂಪ್ರಯೋಗಸಮನನ್ತರಂ ಕೇಷುಚಿದೇವ ದೇಹವಿಶೇಷೇಷು
ಅನುವರ್ತಮಾನಮನ್ಯತೋ ವ್ಯಾವರ್ತಮಾನಂ ನರತ್ವಾತಿರೇಕಿಣಂ
ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಂ ನಾಮ ಜಾತಿವಿಶೇಷಮಪರೋಕ್ಷಯಾಮಃ,
ಶಿಖಾಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದಯಸ್ತು ಬ್ರಾಹ್ಮಣದೀನಾಂ ವಿಧೀಯಮಾನಾ ನ
ತದ್ಭಾವಮಾಪಾದಯಿತುಂ ಕ್ಷಮನ್ತೇ, ನಾಪ್ಯವಗಮಯನ್ತಿ,
ದುಷ್ಟಶೂದ್ರಾದಿಷು ವ್ಯಭಿಚಾರದರ್ಶನಾತ್,
ಅತೋನಿರ್ವಿವಾದಸಿದ್ಧವೃದ್ಧವ್ಯವಹಾರ ಏವಾತ್ರಾವಗಮನಿದಾನಮ್ ।
ನ ಚ ಭಾಗವತೇಷು ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪದಮವಿಶಙ್ಕಂ ಲೌಕಿಕಾಃ
ಪ್ರಯುಞ್ಜತೇ । ಭವತಿ ಚ ಭೇದೇನ ವ್ಯಪದೇಶಃ ಇತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಇತೋ
ಭಾಗವತಾ ಇತಿ । ಸ್ಯಾದೇತದ್ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಷ್ವೇವ ಕುತಶ್ಚಿದ್ ಗುಣಯೋಗಾತ್
ಸಾತ್ವತಭಾಗವತಾದಿವ್ಯಪದೇಶಃ ಯಥಾ ತೇಷ್ವೇವ ಪರಿಬ್ರಾಜಕಾದಿಶಬ್ದಾ ಇತಿ
ತನ್ನ ।
ರೂಢ್ಯಾ ಸಾತ್ತ್ವತಶಬ್ದೇನ ಕೇಚಿತ್ ಕುತ್ಸಿತಯೋನಯಃ ।
ಉಚ್ಯನ್ತೇ ತೇಷು ಸತ್ಸ್ವೇಷ ಶಬ್ದೋ ನಾನ್ಯತ್ರ ವರ್ತತೇ ||
ರೂಢಿಶಕ್ತಿಪ್ರತಿದ್ವನ್ದ್ವಿಯೋಗಶಕ್ತಿಪರಿಗ್ರಹಃ ।
ಅಯುಕ್ತ ಇತಿ ಯುಕ್ತಿಜ್ಞಾ ರಥಕಾರಪದೇ ತಥಾ ।
ಅಪರಥಾ ಕಥಮಿವ
ರಥಕಾರಶಬ್ದೋಽಧ್ಯಯನಸಿದ್ಧಬುದ್ಧ್ಯಙ್ಗತ್ವಭಙ್ಗೇನಾಪಿ ಯೌಗಿಕೀಂ
ವೃತ್ತಿಮಪಹಾಯ ಜಾತಿವಿಶೇಷಮಭಿನಿವಿಶತೇ । ಸನ್ತಿ ಚ ಸಾತ್ವತಾ ನಾಮ
ಉಪನಯನಾದಿಸಂಸ್ಕಾರಹೀನಾ ವೈಶವ್ರಾತ್ಯಾನ್ವಯಿನೋಽವರಜನ್ಮಾನಃ ಕೇಚಿದ್
ಯಥಾಽಹ ಮನುಃ ।
ವೈಶ್ಯಾತ್ತು ಜಾಯತೇ ವ್ರಾತ್ಯಾತ್ ಸುಧನ್ವಾಚಾರ್ಯ ಏವ ಚ ।
ಭಾರುಷಶ್ಚ ನಿಜಙ್ಘಶ್ಚ ಮೈತ್ರಸಾತ್ವತ ಏವ ಚ ||
ಇತಿ,
ಭಾಗವತಶಬ್ದಶ್ಚ ಸಾತ್ವತೇಷು ವರ್ತತೇ ಇತಿ ನಾತ್ರ ಕಶ್ಚಿದ್ ವಿವಾದಃ ||
ಸ್ಮರನ್ತಿ ಚ ।
ಪಞ್ಚಮಃ ಸಾತ್ವತೋ ನಾಮ ವಿಷ್ಣೋರಾಯತನಾನಿ ಸಃ ।
ಪೂಜಯೇದಾಜ್ಞಯಾ ರಾಜ್ಞಾಂ ಸ ತು ಭಾಗವತಃ ಸ್ಮೃತಃ || ಇತಿ
ತಥಾಚೋದೀರಿತವ್ರಾತ್ಯಪ್ರಸೂತಿವೃತ್ತ್ಯುಪಾಯತಯೇದಮೇವ ಸ್ಮರನ್ತಿ ಯದಮೀ
ಹ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮೇವ ವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಮನುತಿಷ್ಠನ್ತೋ ದೃಶ್ಯನ್ತೇ ತಥಾ ಚೋಶನಾ
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಕೃಷಿ ಶಸ್ತ್ರೋಪಜೀವನಮ್ ಆಚಾರ್ಯಸಾತ್ತ್ವತಯೋರ್ದೇವಪೂಜನಮ್ ಇತಿ,
ತಥಾ ಬ್ರಾಹ್ಮೇ ಪುರಾಣೋ ವಿಷ್ಣೋರಾಯತನಾನಿ ಸ ಪೂಜಯೇದಾಜ್ಞಯಾ ರಾಜ್ಞಾಮ್
। ಇತಿ, ತಥಾಽನ್ಯತ್ರಾಪಿ ಸಾತ್ವತಾನಾಂ ಚ ದೇವಾಯತನಶೋಧನಂ
ನೈವೇದ್ಯಶೋಧನಂ ಪ್ರತಿಮಾಸಂರಕ್ಷಣಮ್ ಇತಿ, ತಥಾ
ಚೇದೃಶಸಂದೇಹವ್ಯುದಾಸಾಯ ಮನೋರ್ವಚಃ ।
ಪ್ರಚ್ಛನ್ನಾ ವಾ ಪ್ರಕಾಶಾ ವಾ ವೇದಿತವ್ಯಾಃ ಸ್ವಕರ್ಮಭಿಃ ।
ಇತಿ ।
ಅಪಿ ಚಾಚಾರತಸ್ತೇಷಾಮಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಂ ಪ್ರತೀಯತೇ ।
ವೃತ್ತಿತೋ ದೇವತಾಪೂಜಾ ದೀಕ್ಷಾನೈವೇದ್ಯಭಕ್ಷಣಮ್ ||
ಗರ್ಭಾಧಾನಾದಿದಾಹಾನ್ತಸಂಸ್ಕಾರಾನ್ತರಸೇವನಮ್ ।
ಶ್ರೌತಕ್ರಿಯಾಽನನುಷ್ಠಾನಂ ದ್ವಿಜೈಸ್ಸಮ್ಬನ್ಧವರ್ಜನಮ್ ||
ಇತ್ಯಾದಿಭಿರನಾಚಾರೈರಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಂ ಸುನಿರ್ಣಯಮ್ ।
ಸ್ಮರನ್ತಿ ಹಿ ವೃತ್ತಿತೋ ದೇವಪೂಜಾಯಾ
ಬ್ರಹ್ಮಕರ್ಮಸ್ವನಧಿಕಾರಹೇತುತ್ವಂ ಯಥಾ ।
ಯೇಷಾಂ ವಂಶಕ್ರಮಾದೇವ ದೇವಾರ್ಚಾವೃತ್ತಿತೋ ಭವೇತ್ ।
ತೇಷಾಮಧ್ಯಯನೇ ಯಜ್ಞೇ ಯಾಜನೇ ನಾಸ್ತಿ ಯೋಗ್ಯತಾ || ಇತಿ ।
ತಥಾ ಚ ಪರಮಸಂಹಿತಾಯಾಂ
ತೇಷಾಮೇವ ವಚಃ ।
ಆಪದ್ಯಪಿ ಚ ಕಷ್ಟಾಯಾಂ ಭೀತೋ ವಾ ದುರ್ಗತೋಽಪಿ ವಾ ।
ಪೂಜಯೇನ್ನೈವ ವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಂ ದೇವದೇವಂ ಕದಾಚನ || ಇತಿ ।
ಯದಪಿ ಸಮಸ್ತವಿಶಿಷ್ಟವಿಗರ್ಹಿತನಿರ್ಮಾಲ್ಯಧಾರಣನೈವೇದ್ಯ-
ಭಕ್ಷಣಾದ್ಯನುಷ್ಠಾನಂ ತದಪಿ ತೇಷಾಮಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಮೇವಾಭಿದ್ಯೋತಯತಿ
ಇತಿ ।
ಅಪಿ ಚ ಯದವಲೋಕನಾದಾವಪಿ
ವಿಶಿಷ್ಟಾಶ್ಚಾನ್ದ್ರಾಯಣಾದಿಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಾನಿ ವಿದಧತಿ ಕಥಂ ತತ್ಪರಿಗ್ರಹಃ
ಶ್ರುತಿಮೂಲತ್ವಮವಗಯತೀತಿ ಸಂಭಾವಯಾಮಃ । ಸ್ಮರನ್ತಿ ಹಿ
ದೇವಲಕಾವಲೋಕನೇ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಂ ದೇವಲಕಾಶ್ಚಾಮೀ ದೇವಕೋಶೋಪ ಜೀವಿತ್ವಾದ್
ವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಂ ದೇವಪೂಜನಾತ್ । ತಥಾ ಚ ದೇವಲಃ ।
ದೇವಕೋಶೋಪಜೀವೀ ಯಸ್ಸ ದೇವಲಕ ಉಚ್ಯತೇ । ಇತಿ,
ತಥಾ, ವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಂ ಪೂಜಯೇದ್ದೇವಂ ತ್ರೀಣಿ ವರ್ಣಾಣಿ ಯೋ ದ್ವಿಜಃ ।
ಸ ವೈ ದೇವಲಕೋ ನಾಮ ಸರ್ವಕರ್ಮಸು ಗರ್ಹಿತಃ ||
ಇತಿ ।
ಅಮೀ ಪುನರ್ವಂಶಾನುಪರಮ್ಪರಯಾ ವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಮೇವ
ದೇವಮಾರಾಧಯನ್ತೋ ದೃಶ್ಯನ್ತೇ, ಅತೋ
ದೇವಲಕತ್ತ್ವಮಕಾಮೇನಾಪ್ಯಭ್ಯನುಜ್ಞಾತವ್ಯಂ ತಥಾ ಚ ।
ವಿಡ್ವರಾಹಂ ಚ ಷಣ್ಡಂ ಚ ಯೂಪಂ ದೇವಲಕಂ ಶವಮ್ ।
ಭುಞ್ಜಾನೋ ನೇಕ್ಷಯೇದ್ವಿಪ್ರೋ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಚಾನ್ದ್ರಾಯಣಂ ಚರೇತ್ ||
ಇತಿ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಂ ಸ್ಮರನ್ತಿ, ತಥಾ ಚ
ವಿಷದತರಮಮೀಷಾಮೇವೋಪಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಂ ವರ್ಣಯತ್ಯತ್ರಿಃ । ಅವಾಲುಕಾ
ದೇವಲಕಾಃ ಕಲ್ಪದೇವಲಕಾ ಗಣಭೋಗದೇವಲಕಾ ಭಾಗವತವೃತ್ತಿರಿತಿ
ಚತುರ್ಥಃ ಏತೇ ಉಪಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಇತಿ, ತಥಾ ಚ ಭಗವಾನ್ ವ್ಯಾಸಃ ।
ಆಹ್ವಾಯಕಾ ದೇವಲಕಾ ನಕ್ಷತ್ರಗ್ರಾಮಯಾಜಕಾಃ ।
ಏತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಚಣ್ಡಾಲಾ ಮಹಾಪಥಿಕಪಞ್ಚಮಾಃ ||
ಇತಿ, ಏವಂ ಜಾತ್ಯಾ ಕರ್ಮಣಾ ಚ
ತ್ರಯೀಮಾರ್ಗಾದಪಭ್ರಷ್ಟಭಾಗವತಜನಪರಿಗ್ರಹ್ವ ಏವ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಪ್ರತಿಕ್ಷೇಪಾಯ ಪರ್ಯಾಪ್ತೋ ಹೇತುಃ, ತಥಾ ಹಿ ।
ವಿವಾದಾಧ್ಯಾಸಿತಂ ತನ್ತ್ರಂ ನ ಮಾನಂ ಪುಣ್ಯಪಾಪಯೋಃ ।
ತ್ರಯೀವಾಹ್ಯೈರ್ಗೃಹೀತತ್ವಾಚ್ ಚೈತ್ಯವನ್ದನವಾಕ್ಯವತ್ ||
ಅಪಿ ಚ ತೇಷಾಂ ತ್ರಯೀಮಾರ್ಗತ್ಯಾಗಪುರಸ್ಸರಃ ಸರ್ವಧರ್ಮೋಪದೇಶ ಇತಿ
ಸ್ವವಾಕ್ಯಾನ್ಯೇವ ಉಪಖ್ಯಾಪಯನ್ತಿ ಚತುರ್ಷು ವೇದೇಷು ಪರಂ ಶ್ರೇಯೋಽಲಬ್ಧ್ವಾ
ಶಾಣ್ಡಿಲ್ಯ ಇದಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮಧೀತವಾತ್ ಇತ್ಯಾದೀನ್ ತದಿಹ ಕಥಂ
ಚತುರ್ಣಾಮಪಿ ವೇದಾನಾಂ ನಿಶ್ರೇಯಸಸಾಧನಾವಬೋಧಕತ್ವವ್ಯುದಾಸೇನ
ಆರಭಮಾಣಃ ತತ್ಪ್ರಸಾದಾವಗತಮರ್ಥಂ ಪುಮರ್ಥತಯಾ
ಕಥಯತೀತ್ಯುತ್ಪ್ರೇಕ್ಷ್ಯೇತ ।
ಮನ್ವಾದಯೋ ಹಿ ವಿವಕ್ಷಿತಸಕಲಸಮೀಹಿತಸಾಧನಾವಬೋಧಕಮಾಗ-
ಮೈಕಮೂಲಮಭಿದಧಾನಾ ದೃಶ್ಯನ್ತೇ ।
ವೇದೋಽಖಿಲೋ ಧರ್ಮಮೂಲಂ ಸ್ಮೃತಿಶೀಲೇ ಚ ತದ್ವಿದಾಮ್ ।
ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಿಹಿತೋ ಧರ್ಮಃ । ಸ ಸರ್ವೋಽಭಿಹಿತೋವೇದೇ ಸರ್ವಜ್ಞಾನಮಯೋ
ಹಿ ಸಃ । ಇತಿ ಚ ।
ಯದಪರಮ್ ಉಪನಯನಾದಿಸಂಸ್ಕೃತಾನಾಮಧಿಕೃತಾನಾಂ ಚ
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿಸಮಸ್ತವೈದಿಕಕರ್ಮಸು ಪುನರಪಿ
ಭಗವದಾರಾಧನಾಧಿಕಾರಸಿದ್ಧಯೇ ದೀಕ್ಷಾಲಕ್ಷಣಸಂಸ್ಕಾರವರ್ಣನಂ
ತದವೈದಿಕತಾಮೇವಾನುಕಾರಯತಿ, ವೈದಿಕತ್ವೇ ಹಿ
ತೈರೇವಸಂಸ್ಕಾರೈರ್ಭಗವದಾರಾಧನಾದಾವಪ್ಯಧಿಕ್ರಿಯೇರನ್ ।
ಯದಪಿ ಧರ್ಮಪ್ರಮಾಣತಯಾ ಸಮಸ್ತಾಸ್ತಿಕಜನಪರಿಗೃಹೀತೇಷು
ಚತುರ್ದಶವಿದ್ಯಾಸ್ಥಾನೇಷ್ವಪರಿಗಣನಂ ತದಪ್ಯವೈದ್ಕತ್ತ್ವೇ ಲಿಙ್ಗಮ್
ಅನ್ಯಥಾ ಹೀದಮಪಿ ತದನ್ಯತಮತ್ವೇನ ಸ್ಮರ್ಯೇತ । ನ ಚ ಸ್ಮರ್ಯತೇ, ತದವಸೀಯತೇ
ಅವೈದಿಕಮೇವೇದಂ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಮರಣಮಿತಿ । ಅತ ಏವ ಚ ಭಗವತಾ
ಬಾದರಾಯಣೇನ
ತ್ರಯೀಮಾರ್ಗಪ್ರತ್ಯನೀಕಭೂತಕಣಭುಗಕ್ಷಚರಣಸುಗತಮತಾದಿಬಾಹ್ಯಸಮ್
ಅಯನಿರಾಸಾವಸರೇಽಸ್ಯ ತನ್ತ್ರಸ್ಯ ನಿರಾಸಃ । ಉತ್ಪತ್ತ್ಯಸಂಭವಾತ್ ಇತಿ ।
ತ್ರಯೀವಿದಾಮಿತ್ಥಮಸಙ್ಗ್ರಹೇಣ ತಥಾ ತ್ರಯೀಬಾಹ್ಯಪರಿಗ್ರಹೇಣ ।
ಅನನ್ತರೋಕ್ತೈರಪಿ ಹೇತುಭಿಸ್ತನ್ನ ಮಾನವಾದಿಸ್ಮರಣೈಸ್ಸಮಾನಮ್ ||
ಏವಂ ಸತಿ ಯಾನ್ಯಪಿ ಲೋಕಂ ವ್ಯಾಮೋಹಯಿತುಂ
ವಿದ್ವೇಷಣೋಚ್ಚಾಟನವಶೀಕರಣಾದಿಕ್ಷುದ್ರವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಯಮೇವ
ಬಹುಲಮುಪದಿಶದ್ಭಿರ್ಭಗವದಾರಾಧನಾದಿಕತಿಪಯವೈದಿಕಕರ್ಮಾಣಿ
ಪಾಞ್ಚರಾತ್ರಿಕೈರ್ನಿರ್ದಿಶ್ಯನ್ತೇ ತಾನ್ಯನುಪಯೋಗ್ಯಾನ್ಯವಿಸ್ರಮ್ಭಣೀಯಾನಿ ಚ
ಶ್ವದೃತಿನಿಕ್ಷಿಪ್ತಕ್ಷೀರವದಿತಿ ಮನ್ಯಾಮಹೇ ।
ಅತೋ ನ ವೇದಮೂಲತ್ತ್ವಂ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಯ ಯುಜ್ಯತೇ ।
ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯೇತ ಯೇನ ಮನ್ವಾದಿಶಾಸ್ತ್ರವತ್ ||
ಅತ್ರ ಕಶ್ಚಿದಾಹ ಕಾಮಂ ಕಕ್ಷ್ಯಾನ್ತರಿತಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇಷು
ಮನ್ವಾದಿಸ್ಮರಣೇಷು ಕಾರಣತಯಾ ವೇದಾಃ ಪರಿಕಲ್ಪ್ಯನ್ತಾಂ,
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಮರಣಸ್ಯ ತು ಕಿಂ ವೇದೇನ ತನ್ಮೂಲತಯಾಽವಲಮ್ಬಿತೇನ
ವೇದಾನಾಮಪಿ ಯದನುಭವನಿಬನ್ಧನಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ತದನುಭವ ಏವ ಹಿ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಮರಣಸ್ಯ ನಿದಾನಂ, ನ ಖಲು
ತುಲ್ಯಮೂಲಯೋರಷ್ಟಕಾಚಮನಸ್ಮರಣಯೋರ್ಮಿಥೋಮೂಲಮೂಲಿಭಾವಃ ।
ಪರಸ್ಪರಮಪೇಕ್ಷೇತೇ ತುಲ್ಯಕಕ್ಷ್ಯೇ ನ ಹಿ ಸ್ಮೃತೀ ।
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶ್ರುತೀ ತದ್ವನ್ನಾಪೇಕ್ಷತೇ ಪರಸ್ಪರಮ್ ||
ವೇದಮೂಲತ್ವಹಾನೇನ ಪಞ್ಚರಾತ್ರೇಽವಸೀದತಿ ।
ಕುತಸ್ತನ್ಮೂಲತಾಹಾನಾದಾಗಮೋ ನಾವಸೀದತಿ ||
ಆಹ ಕಿಮೇವಂ ವೇದಾ ಅಪಿ ಪುರುಷಾನುಭವಾಧೀನಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾಃ
ಪೌರುಷೇಯಾ ಏವ ಕಸ್ಸಂಶಯಃ, ವಾಕ್ಯತ್ವಂ ಹಿ
ಪರಾಧೀನರಚನತ್ವಸ್ವಭಾವಮುಪಲಭ್ಯಮಾನಂ
ಕಥಮಪರಥಾಽವತಿಷ್ಠೇತ ವೇದನಾಮ್ನೋ ಗ್ರನ್ಥಸ್ಯಾಯಂ ಮಹಿಮಾ
ಯತ್ಕೇನಚಿದ್ ಅಸನ್ದೃಬ್ಧೋಽಪಿ ವಾಕ್ಯತ್ವೇನಾವತಿಷ್ಠತ ಇತಿ ಚೇತ್, ಹನ್ತ ತರ್ಹಿ
ಪರ್ವತವರ್ತಿನೋ ಧೂಮಸ್ಯಾಯಂ ಮಹಿಮಾ
ಯಜ್ಜ್ಬಲನಮನ್ತರೇಣಾನುಚ್ಛಿನ್ನಸನ್ತಾನೋ ಗಗನತಲಮಧಿರೋಹತೀತಿ ಕಿಮಿತಿ ನ
ಸ್ಯಾತ್ ।
ನನು ಕಥಮತಿಕ್ರಾನ್ತಮಾನಾನ್ತರಾವತಾರೇ ಧರ್ಮೇ ಗ್ರನ್ಥಃ
ಸನ್ದೃಭ್ಯತೇ, ಮೈವಂ ಯತಸ್ಸಹಜಸಂವೇದನಸಾಕ್ಷಾತ್ಕೃತಧರ್ಮಾಧರ್ಮ
ಏವ ಭಗವಾನ್ ಜಗದನುಕಮ್ಪಯಾ ವೇದನಾಮಾನಂ ಗ್ರನ್ಥಮಾರಚಯತೀತಿ ।
ಕಿಮಸ್ತಿ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಗೋಚರಮಪಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ, ಬಾಢಂ
ಕಥಮನ್ಯಥಾ ತನುಭುವನಾದಿಕಾರ್ಯಮುಪಜನಯತಿ, ಸ ಹಿ ತತ್ರ ಕರ್ತಾ ಭವತಿ
ಯೋ ಯಸ್ಯೋಪಾದಾನಮುಪಕರಣಞ್ಚ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರ್ತುಂ ಪ್ರಭವತಿ
ಧರ್ಮಾಧರ್ಮೌ ಚ ಜಗದುಪಕರಣಮಿತಿ ಮೀಮಾಂಸಕಾನಾಮಪಿ
ಸಮ್ಮತಮೇವ । ಅತಸ್ತತ್ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರೀ ಕೋಽಪ್ಯಾಶ್ರಯಣೀಯಃ ಸ ಚ
ವೇದಾನಾದೌ ನಿರಮಿಮೀತೇತಿ । ಯಸ್ತು ಬ್ರೂತೇ ಗಿರಿಭುವನಾದಯೋ ಭಾವಾ ನ
ಕಾರ್ಯಾ ಇತಿ ಪ್ರತಿಬ್ರೂಯಾದೇನಮ್ ।
ವಿವಾದಗೋಚರಾ ಭಾವಾಃ ಕಾರ್ಯಾ ವಿಶ್ವಮ್ಭರಾದಯಃ ।
ವಿಚಿತ್ರಸನ್ನಿವೇಶತ್ವಾನ್ನರೇನ್ದ್ರಭವನಾದಿಬತ್ ।
ತಥಾ ಸಾವಯವತ್ವೇನ ವಿನಾಶೋಽಪ್ಯವಸೀಯತೇ ||
ವಿನಶ್ಯನ್ತಿ ಚ ಯೇ ಭಾವಾಸ್ತೇ ತತ್ಸಾಧನವೇದಿನಾ ।
ವಿನಾಶ್ಯನ್ತೇ ಯಥಾ ತಜ್ಜ್ಞೈರಸ್ಮಾಭಿಃ ಕರಕಾದಯಃ ||
ಯೇ ಪುನರಪರಿದೃಷ್ಟಬುದ್ಧಿಮದಧಿಷ್ಠಾನತರುಪತನಾದಿಶಕಲಿತಾ
ಭಾವಾಃ ತೇಽಪಿ ವಿಮತ್ಯಾಕ್ರಾನ್ತಾ ಇತಿ ನಾನೈಕಾನ್ತಿಕತ್ವಮಾವಹನ್ತಿ । ಕಿಂ ಚ ।
ಮಹತ್ತಯಾ ಸನಾಥೇನ ಸ್ಪನ್ದಮಾನತ್ವಹೇತುನಾ ।
ಉತ್ಪತ್ತಿಭಙ್ಗೌ ಭಾವಾನಾಮನುಮಾತುಮಿಹೋಚಿತೌ ||
ತದೇವಮುದೀರಿತನ್ಯಾಯಪ್ರಸಿದ್ಧೇ ವಿಶ್ವಮ್ಭರಾದಿಕಾರ್ಯತ್ವೇ ಸಿಧ್ಯತ್ಯೇವ
ಭಗವತಸ್ತದುಪಕರಣಧರ್ಮಾಧರ್ಮಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಿತ್ವಮ್ । ತಥಾ ಹಿ ।
ವಿವಾದಾಧ್ಯಾಸಿತಾ ಭಾವಾ ಯೇಽಮೀ ಭೂಭೂಧರಾದಯಃ ।
ತೇ ಯಥೋಕ್ತಾವಬೋಧೇನ ಕರ್ತ್ರಾ ಕೇನಾಪಿ ನಿರ್ಮಿತಾಃ ||
ಉತ್ಪತ್ತಿನಾಶಭಾಗಿತ್ವಾದ್ಯದುತ್ಪತ್ತಿವಿನಾಶವದ್ ।
ದೃಷ್ಟನ್ತತ್ತಾದೃಶಾ ಕರ್ತ್ರಾ ನಿರ್ಮಿತನ್ತದ್ಯಥಾ ಗೃಹಮ್ ||
ನ ಚ ವಾಚ್ಯಂ ಕರ್ಮಣಾಮೇವ ಸ್ವಾನುಷ್ಠಾತೃ ಪುರುಷಸಮೀಹಿತಾನಿ
ಸಂಪಾದಯತಾಮನ್ತರಾ ನಾನ್ತರೀಯಕಂ ತನುಭುವನಾದಿಕಾರ್ಯನಿರ್ಮಾಣಮಿತಿ
ಯತಶ್ಚೇತನಾನಧಿಷ್ಠಿತಾನಿ ತಾನಿ ನ ಕಾರ್ಯಾಣಿ ಜನಯಿತುಮುತ್ಸಹನ್ತೇ
ಅಚೇತನತ್ವಾದ್ ವಾಸೀವತ್, ನ ಹಿ ಚೇತನೇನ ತಕ್ಷ್ಣಾಽನಧಿಷ್ಠಿತಾ ವಾಸೀ
ಸ್ವಯಮೇವ ಯೂಪಾದೀನ್ಯಾಪಾದಯಿತುಮಲಮ್ ।
ನ ಚಾ ಪೂರ್ವಾಣ್ಯಧಿಷ್ಠಾಯ ವಯಂ ನಿರ್ಮಾತುಮೀಶ್ವರಾಃ ।
ನ ಹಿ ಕರ್ಮೋದಯಾತ್ ಪೂರ್ವಂ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರ್ತುಂ ಕ್ಷಮಾಮಹೇ ||
ಉಕ್ತಂ ಹಿ ಉಪಾದಾನೋಪಕರಣಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಿಣ ಏವ ತತ್ರ ತತ್ರ
ಕರ್ತೃತ್ವಮಿತಿ ।
ನ ಚ ಕರ್ಮಜನ್ಯಾಪೂರ್ವಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಕ್ಷಮಃ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಃ ಕಶ್ಚಿತ್
ಪ್ರಜ್ಞಾಯತೇ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯತೇ ವಾ, ಅತಃ
ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞತದುಪಭೋಗತತ್ಸಾಧನಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾದಿನಿಖಿಲಲೋಕಾವಲೋಕನಚ
ತುರಃ ಕೋಽಪಿ ನಿರತಿಶಯಶಕ್ತಿವೈಚಿತ್ರ್ಯಃ ಪುರುಷೋಭ್ಯುಪಗನ್ತವ್ಯಃ ತಸ್ಯ
ಚಾಪ್ರತಿಘಜ್ಞಾನತ್ವಾದಯಸ್ಸಹಜಾಃ ।
ಯಥಾಽಹುಃ ।
ಜ್ಞಾನಮಪ್ರತಿಘಂ ತಸ್ಯ ವೈರಾಗ್ಯಞ್ಚ ಜಗತ್ಪತೇಃ ।
ಐಶ್ವರ್ಯಞ್ಚೈವ ಧರ್ಮಶ್ಚ ಸಹಸಿದ್ಧಂ ಚತುಷ್ಟಯಮ್ ||
ಇತಿ, ಇಮಮೇವಾರ್ಥಂ ಮನ್ತ್ರಾರ್ಥವಾದೇತಿಹಾಸಪುರಾಣವಾದಾ
ಉಪೋದ್ವಲಯನ್ತಿದ್ಯಾವಾಪೃಥಿವೀ ಜನಯನ್ ದೇವ ಏಕಃ । ಪ್ರಜಾಪತಿರ್ವೇದಾನಸೃಜತ ।
ಇತ್ಯೇಬಮಾದಯಃ ।
ಸ ಚಾಯ (ಪ್ರಲಯಕಾಲೇ)ಮಾದಿಕಾಲೇ ಭಗವಾನ್
ಪ್ರಲೀನನಿಖಿಲಕರಣಕಲೇವರಾದಿಭೋಗೋಪಕರಣಚೇತನೇತ (ಯಥಾ ಹಿ
ಜಡಾಸ್ತಥೈವ ಚೇತನಾ ಅಪಿ ಕರಣಕಲೇವರವಿಕಲಾ
ಭೋಗಭಾಜೋನಾಭೂವನ್ನಿತಿ ತೇ ಚೇತನೇತರಾಯಮಾಣಾ ಇತ್ಯುಚ್ಯನ್ತೇ
।)ರಾಯಮಾಣಜೀವಜಾಲಾವಲೋಕನಜನಿತಮಹಾನುಗ್ರಹಃ ಸಕಲಮಪಿ
ಜಗದುಪಜನಯ್ಯ
ತದಭಿಲಷಿತಸಮಸ್ತಸಾಂಸಾರಿಕಸಮ್ಪತ್ಪ್ರಾಪ್ತ್ಯುಪಾಯಪ್ರಕಾಶಾನಬಹುಲಾ.
ಮ್ ತ್ರಯೀಮೇಕತೋ ನಿರ್ಮಾಯ ಪುನರಪಿ ವಿವಿಧದುರಿತಪರಮ್ಪರಾಕೀರ್ಣಭವಾರ್ಣ-
ವನಿಮಗ್ನನುದ್ವಿಗ್ನಾನುದ್ವಿಗ್ನಾವಲಿಕಯನ್ ಪರಮಕರುಣತಯಾ ತಪ್ತಮಾನಸಃ
ಪರಮನಿಶ್ರೇಯಸಸಾಧನಸ್ವಾರಾಧಾನಾವಬೋಧಸಾಧನೀಭೂತಾಃ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸಂಹಿತಾಃ ಸನತ್ಕುಮಾರ-ನಾರದಾದಿಭ್ಯೋಽಭ್ಯವೋಚದಿತಿ
ತ್ರಯೀಸಮಾನಸ್ವತನ್ತ್ರಾನುಭವಮೂಲಾನಿ ತನ್ತ್ರಾಣಿ ಕಥಮಿವ
ಯಾದೃಶತಾದೃಶಮನ್ವಾದಿಸ್ಮರಣಗೋಷ್ಠೀಮಧಿತಿಷ್ಠನ್ತಿ ।
ಸ್ಯಾದೇವಂ ಯದಿ ವೇದಾನಾಂ ನಿರ್ಮಾತಾಽಪಿ ಪ್ರಮಾಣತಃ ।
ಕುತಶ್ಚಿದುಪಲಭ್ಯೇತ ನ ಚಾಸಾವುಪಲಭ್ಯತೇ ||
ನ ಚ ವಾಕ್ಯತ್ವಲಿಙ್ಗೇನ ವೇದಕಾರೋಽನುಮೀಯತೇ ।
ಅಭಿಪ್ರೇತವಿಶೇಷಾಣಾಂ ವಿಪರ್ಯಾಸಪ್ರಸಙ್ಗತಃ ।
ವಾಕ್ಯಂ ಹಿ ಯತ್ ಪರಾಧೀನರಚನಂ ಸಂಪ್ರದೃಶ್ಯತೇ ||
ಶರೀರಿಣೈವ ತತ್ಸರ್ವಮುಚ್ಯಮಾನಂ ವಿಲೋಕ್ಯತೇ ।
ಪುಣ್ಯಪಾಪನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಶರೀರಂ ಸರ್ವದೇಹಿನಾಮ್ ||
ಏವಂ ಪುಣ್ಯೇತರಾಧೀನಸುಖದುಃಖಸ್ಯ ದೇಹಿನಃ ।
ಅನೀಶ್ವರಸ್ಯ ನಿರ್ಮಾಣಂ ವಾಕ್ಯತ್ವಮನುಮಾಪಯೇತ್ ||
ಅಪಿ ಚೈವಂ ಪ್ರಮಾಣತ್ವಂ ವೇದಾನಾಮಪಿ ದುರ್ಲಭಮ್ ।
ನ ಹಿ ಮಾನಾನ್ತರಾಪೂರ್ವೇ ಧರ್ಮೇ ತಸ್ಯಾಸ್ತಿ ಸಂಭವಃ ||
ನನು ಕಥಂ ಮಾನಾನ್ತರಾಪೂರ್ವೋ ಧರ್ಮಃ, ಉಕ್ತಂ ಹಿ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರೋತಿ
ಧರ್ಮಾಧರ್ಮೌ ಕಥಮನ್ಯಥಾ ತದುಪಕರಣಂ ಜಗಜ್ಜನಯತಿ ಇತಿ,
ಸತ್ಯಮುಕ್ತಂ ಕೋಽಪಿ ನಿರ್ಮಾತಾ ತದ್ ವಿಶ್ವಸ್ಯ ಜಗತೋ ನ ಹಿ ।
ವಿದ್ಯತೇ ಕೋಽಪಿ ನಿರ್ಮಾತಾ ಯೇನೈವಮಪಿ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ||
ವಿಚಿತ್ರಸನ್ನಿವೇಶತ್ವಯುಕ್ತ್ಯಾ ಯದಪಿ ಸಾಧಿತಮ್ ।
ತತ್ರೋಚ್ಯತೇ ತ್ರಿಧಾ ಭಾವಾ ಲೌಕಿಕೈಃ ಪರಿಲೋಕಿತಾಃ ||
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷದೃಷ್ಟಕರ್ತಾರಃ ಕೇಚಿದೇತೇ ಘಟಾದಯಃ ।
ಅವಿದ್ಯಮಾನನಿರ್ಮಾಣಾಸ್ತಥಾಽನ್ಯೇ ಗಗನಾದಯಃ ||
ಸನ್ದಿಹ್ಯಮಾನನಿರ್ಮಾಣಾಃ ಕೇಚಿದ್ ವಿಶ್ವಮ್ಭರಾದಯಃ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಥಮಸನ್ದರ್ಶಿತರಾಶಿದ್ವಯೇಽನವಕಾಶ
ಏವೇಶ್ವರವ್ಯಾಪಾರಃ । ಅದ್ಯವದೇವ ವಿಶ್ವಮ್ಭರಾದಯಃ
ಕ್ರಮಪ್ರಾಪ್ತಾಗನ್ತುಕೋಪಚಯಾಪಚಯಯೋರ್ನ ಯುಗಪದುದಯವಿಲಯಭಾಗಿನಃ
ಈದೃಶೋತ್ಪತ್ತಿಭಙ್ಗೌ ಮೀಮಾಂಸಕಾನಾಮಪಿ ಸಮ್ಮತಾವೇವೇತಿ
ಸಿದ್ಧಸಾಧನತ್ವಮ್ ।
ಬುದ್ಧಿಮತ್ಕರ್ತೃತಾ ಯಾಽಪಿ ಪ್ರಯಾಸೇನ ಸಮರ್ಥಿತಾ ।
ಸಾಧ್ಯತೇ ಸಾಽಪಿ ಸಿದ್ಧೈವ ಬುದ್ಧಿಮನ್ತೋ ಹಿ ಚೇತನಾಃ ||
ಯಾಗಾದಿಭಿಃ ಸ್ವಭೋಗಾಯ ತತ್ತದುತ್ಪಾದಯನ್ತಿ ನಃ ||
ಯುಕ್ತಞ್ಚೋಭಯಸಿದ್ಧಾನಾಂ ತತ್ರಾಧಿಷ್ಠಾನಕಲ್ಪನಮ್ ।
ವಯಞ್ಚ ಯಾಗದಾನಾದಿ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರ್ತುಂ ಕ್ಷಮಾ ಯತಃ ||
ಕರ್ಮಣಃ ಶಕ್ತಿರೂಪಂ ಯದಪೂರ್ವಾದಿಪದಾಸ್ಪದಮ್ ।
ಮಾಭೂತ್ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತಾ ತಸ್ಯ ಕಿನ್ತೇನಾಧ್ಯಕ್ಷಿತೇನ ನಃ ||
ನ ಖಲು ಕುಲಾಲಾದಯಃ ಕುಮ್ಭಾದಿಕಾರ್ಯಮಾರಿಪ್ಸಮಾನಾಃ
ತದುಪಾದಾನೋಪಕರಣಭೂತಮೃದ್ದಣ್ಡಚಕ್ರಾದಿಕಾರ್ಯೋತ್ಪಾದನಶಕ್ತಿಂ
ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕೃತ್ಯ ತತ್ತದಾರಭನ್ತೇ ।
ಯದಿ ಪರಂ ಶಕ್ತಿಮವಿದುಷಾಮಭಿಲಷಿತಸಾಧನಾಯ
ತದುಪಾದಾನಾದಿವ್ಯವಹಾರೋಽನುಪಪನ್ನಃ ಇಹ ತು ನಿತ್ತ್ಯಾಗಮಜನ್ಮನಾ
ಪ್ರತ್ಯಯೇನ ಸಂಪ್ರತ್ಯಾಕಲಿತಯಾಗಾದಿತತ್ತದುತ್ಪಾದನಪಾಟವಾಃ
ಪುರುಷಾಸ್ತೈರೇವ ವಿಶ್ವಮ್ಭರಾದಿಭಾವಾನಾವಿರ್ಭಾವಯನ್ತಿ,
ತಥಾ ಚ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಪ್ರಕೃತಿಕರಣಃ ಕರ್ಮಕರಣಪ್ರವೀಣೋ ।
ನೈವಾನ್ಯಃ ಕ್ಷಮ ಇತಿ ಚ ನಾಸ್ತ್ಯತ್ರ ನಿಯಮಃ ||
ಅಪಶ್ಯನ್ನೇವಾಯಂ ಪ್ರಕೃತಿಕರಣೇ ಸ್ವಾತ್ಮಮನಸಿ ।
ನನು ಜ್ಞಾನೇ ಕರ್ತಾ ಭವತಿ ಪುರುಷಸ್ತತ್ಕಥಮಿವ ||
ವಿನಾಶೀದಂ ವಿಶ್ವಂ ಜಗದವಯವಿತ್ವಾದಿತಿ ಚ ಯತ್ ।
ಬಲೀಯಃ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಪ್ರತಿಹತಮುಖತ್ವೇನ ತದಸತ್ ||
ಸ ಏವಾಯಮ್ಮೇರುರ್ದಿವಸಕರಬಿಮ್ಬಞ್ಚ ತದಿದಮ್ ।
ಧರಿತ್ರೀ ಸೈವೇತಿ ಸ್ಫುಟಮಿಹ ಯತೋಧೀರುದಯತೇ ||
ಶಕ್ನೋತಿ ಹಿ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞೈವ
ಸಮಸ್ತಕಾಲಸಮ್ಬನ್ಧಮೇಷಾಮವಗಮಯಿತುಂ, ಸನ್ತಿ ಹಿ
ಪೂರ್ವಾಪರಕಾಲಯೋರಷಿ ತಾದೃಶಾಃ ಪುರುಷಾಃ ಪ್ರಾದುಃಷನ್ತಿ
ಯೇಷಾಮೀದೃಶಪ್ರತ್ತ್ಯಯಾಃ, ಪ್ರಯೋಗಶ್ಚ ಭವತಿ ।
ಮಹೀಶೈಲಪತಙ್ಗಾದಿಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾನವನ್ನರಃ ।
ಅತೀತಕಾಲಃ ಕಾಲತ್ವಾದಿದಾನೀನ್ತನಕಾಲವತ್ ||
ಏವಮನಾಗತೇಽಪಿ ಪ್ರಯೋಗೋ ದರ್ಶಯಿತವ್ಯಃ ।
ನ ಚೇದೃಶಪ್ರಯೋಗೇಣ ಘಟಾದೇರಪಿ ನಿತ್ತ್ಯತಾ ।
ಪ್ರಸಜ್ಯತೇ ಯತಸ್ತತ್ರ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೌ ಭಙ್ಗಸಮ್ಭವೌ ||
ವಿರೋಧೇ ಸತಿ ಯೇನಾತ್ಮಾ ಹೇತುನಾ ನೈವ ಲಭ್ಯತೇ ।
ನ ಲಭ್ಯತೇ ವಿರೋಧೇಽಪಿ ತೇನಾತ್ಮೇತ್ತ್ಯಸ್ತ್ಯಸಮ್ಭವಃ ||
ಮಹತ್ತ್ವೇ ಸತಿ ಸ್ಪನ್ದಮಾನತ್ವಯುಕ್ತ್ಯಾ
ಜಗಜ್ಜನ್ಮಭಙ್ಗಶ್ಚ ಯಃ ಪ್ರತ್ಯಪಾದಿ ।
ಸ ಚ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾಬಲಧ್ವಸ್ತಹೇತುರ್ನ
ಹೃದ್ಯತ್ವಮದ್ಯ ಪ್ರಪದ್ಯೇತ ಯುಕ್ತ್ಯಾ ||
ಅಪಿ ಚ ಧರ್ಮಿವಿಶೇಷವಿರುದ್ಧಶ್ಚಾಯಂ ಹೇತುಃ ಕಾರ್ಯತ್ವಾದಿತಿ
ಕಾರ್ಯತ್ವಂ ಹಿ ಸ್ವಭಾವದೃಷ್ಟವಿಗ್ರಹವತ್ತ್ವಾನಾಪ್ತಕಾಮತ್ವಾನೀ-
ಶ್ವರತ್ವಾಸಾರ್ವಜ್ಞ್ಯಾದಿವ್ಯಾಪ್ತಿವಿತ್ತ್ಯುಪಯುಕ್ತತರಾನೇಕವಿಶೇಷಾನುಷಕ್ತಂ
ಕಥಮಿವ ತತ್ಪ್ರತ್ಯನೀಕಭೂತಾಶರೀರನಿತ್ತ್ಯತೃಪ್ತಸರ್ತ್ರಜ್ಞತ್ವಾದ್ಯಭಿಮತ-
ವಿಶೇಷಾನ್ ಸಾಧ್ಯಧರ್ಮಿಣ್ಯವಗಮಯತಿ, ಸ್ವಶರೀರಪ್ರೇರಣಮಪಿ
ಶರೀರಸಮ್ಬನ್ಧಾಸಮವಾಯಿಕಾರಣಕಪ್ರಯತ್ನವತೋ ನಾನ್ಯಸ್ಯೇತಿ ನ
ಕಥಂಚಿದಶರೀರಿಣಃ ಕರ್ತೃತ್ವಸಂಭವಃ ||
ಅಥೈತದ್ದೋಷಹಾನಾಯ ದೇಹವಾನಿತ್ಯುಪೇಯತೇ ।
ಸ ದೇಹೋ ಜನ್ಮವಾನ್ ಮಾ ವಾ ಜನ್ಮವತ್ತ್ವೇಽನವಸ್ಥಿತಿಃ ||
ನಿತ್ಯತ್ವೇಽವಯವಿತ್ವಞ್ಚ ಸ್ಯಾದನೈಕಕಾನ್ತಿಕನ್ತವ ।
ಯದಪ್ಯೇತೇಽವೋಚನ್ನಧಿಕರಣಸಿದ್ಧಾನ್ತಬಲತೋ-
ವಿಶೇಷಾಸ್ಸಿಧ್ಯನ್ತೀತ್ಯಯಮಪಿ ಚ ಪನ್ಥಾ ನ ಘಟತೇ ।
ಸ ಹಿ ನ್ಯಾಯೋ ಜೀವೇದಪಿ ಯದಿ ಚ ಮಾನಾನ್ತರಕೃತೋ ।
ವಿರೋಧೋಽಸ್ಯಾದೃಷ್ಟಃ ಪುನರಪಿ ವಿರೋಧಃ ಸ್ಫುಟತರಃ ||
ನನು ಚ ಅವಧೃತಾವಿನಾಭಾವನಿಯಮಮಪಿ ಯದಿ ನ
ವಿಶ್ವಮ್ಭರಾದಿಬುದ್ಧಿಮನ್ನಿಮಿತ್ತತಾಮವಗಮಯತಿ
ಪ್ರತ್ಯಸ್ತಿಮಿತಸ್ತರ್ಹ್ಯನುಮೇಯವ್ಯವಹಾರಃ, ಅಥಾವಗಮಯತಿ,
ಅವಗಮಯತ್ತ್ಯೇವಾಸಾವಖಿಲತ್ರೈಲೋಕ್ಯನಿರ್ಮಾಣಪ್ರವೀಣನ್ತಮಪಿ ಕರ್ತಾರಂ,
ನ ಬ್ರೂಮೋ ನಾವಗಮಯತೀತಿ ಕಿನ್ತು ಯಾವನ್ತೋ ವಿಶೇಷಾಃ
ವ್ಯಾಪ್ತಿಗ್ರಹಣಸಮಯಸಂವಿದಿತಾಃ ತಾನಪ್ಯವಿಶೇಷೇಣೋಪಸ್ಥಾಪಯತೀತಿ ।
ನ ಚ ತಾವತಾಽತಿಪ್ರಸಙ್ಗಃ ಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರಗೋಚರೇ ಹಿ ಲಿಙ್ಗಿನಿ
ಲಿಙ್ಗಬಲಾದಾಪತತೋವಿಪರೀತವಿಶೇಷಾ/ಸ್ತತ್ಪ್ರಮಾಣಮೇವ ಪ್ರತಿರುಣದ್ಧಿ ಅತ್ರ
ಪುನರತಿಪತಿತಮಾನಾನ್ತರಕರ್ಮಭಾವೇ ಭಗವತಿ ಸಿಷಾಧಯಿಷಿತೇ
ಯಾವನ್ತೋಽನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾವಧಾರಿತಾವಿನಾಭಾವಭಾಜೋ ಧರ್ಮಾಸ್ತಾನ-
ಪ್ಯವಿಶೇಷೇಣೋಪಸ್ಥಾಪಯತೀತಿ, ತಥಾ ಚ ಪ್ರಾಙ್ಗಣನಿಕಟವರ್ತಿದೂರ್ವಾಙ್-
ಕುರಾದಿಷ್ವನವಸಿತಪುರುಷವ್ಯಾಪಾರಜನ್ಮಸ್ವನೈಕಾನ್ತಃ,
ತತ್ರಾಪ್ಯತೀನ್ದ್ರಿಯಪುರುಷಾಧಿಷ್ಠಾನಕಲ್ಪನಾ ಕಲ್ಪನಾಮಾತ್ರಮೇವ ।
ಕ್ವ ವಾ ದೇಶೇ ತಿಷ್ಠನ್ನವರ (ತಿಷ್ಠನ್ನನವರತತೃಪ್ತ) ತತೃಪ್ತಿಃ ಕಿಮಿತಿ ವಾ ।
ಕದಾ ವಾ ನಿಶ್ಶೇಷಞ್ಜನಯತಿ ತದೇತಾದ್ವಿಮೃಶತು ||
ಕ್ವಚಿತ್ತಿಷ್ಠನ್ನಿಷ್ಟಂ ಕಿಮಪಿ ಫಲಮುದ್ದಿಶ್ಯ ಕರಣೈಃ ।
ಕದಾಚಿದ್ಯತ್ಕಿಞ್ಚಿಜ್ಜನಯತಿ ಕುಲಾಲಾದಿರಖಿಲಃ ||
ಕೃತಾರ್ಥತ್ವಾತ್ಕ್ರೀಡಾ ನ ಚ ಭವತಿ ಹೇತುರ್ಯದಿ ಖಲು ।
ಸ್ವಭಾವಸ್ವಾತನ್ತ್ರ್ಯಂ ಪ್ರಕಟಿತಮಹೋ ಸಮ್ಪ್ರತಿ ವಿಭೋಃ ||
ಅಭಿಪ್ರೇತಂ ಕಿಞ್ಚಿದ್ಯದಯಮಸಮೀಕ್ಷ್ಯೈವ ಕುರುತೇ ।
ಜಗಜ್ಜನ್ಮಸ್ಥೇಮಪ್ರವಿಲಯಮಹಾಯಾಸಮವಶಃ ||
ಅನುಕಮ್ಪಾಪ್ರಯುಕ್ತೇನ ಸೃಜ್ಯಮಾನಾಶ್ಚ ಜನ್ತವಃ ।
ಸುಖಿನಃ ಕಿನ್ನ ಸೃಜ್ಯನ್ತೇ ತತ್ಕರ್ಮಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಯದಿ ||
ತತಃ ಸ್ವತನ್ತ್ರತಾಹಾನಿಃ ಕಿಞ್ಚ ತೈರೇವ ಹೇತುಭಿಃ ।
ಉಪಪನ್ನೇಽಪಿ ವೈಚಿತ್ರ್ಯೇ ಕಿನ್ತತ್ಕಲ್ಪನಯಾಽನಯಾ ||
ಅತೋ ನಾಸ್ತಿ ತಾದೃಶಃ ಪುರುಷಃ ಯಸ್ಸಮಸ್ತಜಗನ್ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಷಮಃ
ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕೃತಧರ್ಮಾಧರ್ಮೋ ವೇದಾನಾರಚಯತಿ ।
ಅಪಿ ಚ ಯದಿ ವೇದಾಃ ಕೇನಚಿದಸೃಜ್ಯನ್ತ ತತಸ್ತೇನಾಮೀ ವಿರಚಿತಾ ಇತಿ ತತ್ಕರ್ತಾ
ಸ್ಮರ್ಯೇತ ।
ನ ಚ ಜೀರ್ಣಕೂಪಾದವಿವಾಸ್ಮರಣಂ ಯುಕ್ತಂ, ಯುಜ್ಯತೇ ಹಿ ತತ್ರ
ಪ್ರಯೋಜನಾಭಾವಾತ್ ಕರ್ತ್ತುರಸ್ಮರಣಂ, ವೇದೇ
ತ್ವನೇಕದ್ರವ್ಯತ್ಯಾಗಾತ್ಮಕಬಹುತರಾಯಾಸಸಾಧ್ಯಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ
ಪ್ರತ್ಯಯಿತತರನಿರ್ಮಾತೃಸ್ಮರಣಮನ್ತರೇಣ ಕೇ ವಾ ಶ್ರದ್ದಧೀರನ್, ತಥಾ ಹಿ
ನಿತ್ಯಾ ವೇದಾಃ ಅಸ್ಮರ್ಯಮಾಣಸ್ಮರಣಾರ್ಹಕರ್ತ್ತೃಕತ್ವಾದ್ ಯೇ
ಯಥೋಕ್ತಸಾಧ್ಯಾ ನ ಭವನ್ತಿ ತೇ ಯಥೋಕ್ತಸಾಧನಾ ಅಪಿ ನ ಭವನ್ತಿ ಯಥಾ
ಭಾರತಾದಯಃ, ಅಮೀ ತು ಯಥೋಕ್ತಸಾಧನಾ ಇತಿ ಯಥೋಕ್ತಸಾಧ್ಯಾ ಏವ,
ತಸ್ಮಾದಪೌರುಷೇಯಾ ವೇದಾ ಇತಿ ।
ಸ್ವಸಿದ್ಧಾನ್ತಾಭಿನಿವೇಶವ್ಯಾಮುಗ್ಧಬುದ್ಧಿಭಿರಭಿಹಿತಮಿದಮ್ ।
ಯದನುಭವನಿಬನ್ಧನಂ ವೇದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ತದನುಭವನಿಬನ್ಧನಂ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತಿ ।
ನನು ಚ ಕಿಮಿದಮಪೌರುಷೇಯತ್ವಂ ವೇದಾನಾಂ, ಯದಿ
ನಿತ್ಯವರ್ಣಾರಭ್ದತ್ವಂ ಸಮಾನಮಿದಂ ಪಞ್ಚರಾತ್ರತನ್ತ್ರಾಣಾಮ್ ।
ಅಥ ಪದಾನಾಂ ನಿತ್ಯತಾ, ಸಾಪಿ ಸಮಾನೈವ, ನ ಚಾನುಪೂರ್ವೀ ನಿತ್ಯತಾ,
ನ ಹಿ ನಿತ್ಯಾನಾಮಾನುಪೂರ್ವೀ ಸ್ವಭಾವ ಉಪಪದ್ಯತೇ,
ಉಚ್ಚಾರಣಾನುಪೂರ್ವ್ಯಾದಾನುಪೂರ್ವೀ ವರ್ಣಾನಾಮಿತಿ ಚೇತ್ ಸಾ ತರ್ಹಿ
ತದನಿತ್ಯತ್ವಾದೇವ ಅನಿತ್ಯೇತಿ ಕಃ ಖಲು ವಿಶೇಷಃ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶ್ರುತ್ಯೋಃ ।
ಅಯಮಮೇವ ವಿಶೇಷೋ ಯದೇಕತ್ರ ಸ್ವತನ್ತ್ರ ಏವ ಪುರುಷಸ್ತಾಂ
ತಾಮಾನುಪೂರ್ವೀ ರಚಯತಿ ಇತರತ್ರ ಪರತನ್ತ್ರೋ ನಿಯಮೇನ
ಪೂರ್ವಾಧ್ಯೇತೃಸಿದ್ಧಾಮೇವ ವಿವಕ್ಷತಿ, ಕ್ರಮಾವಾನ್ತರಜಾತಿಶ್ಚ
ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾಬಲಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಾ ನಾಪಲಾಪಮರ್ಹತೀತ್ತ್ಯಲಂ ಪ್ರವಿಸ್ತರೇಣ ।
ಸಿದ್ಧಮಿದಂ ನ
ವಿಲಕ್ಷಣಪುರುಷಾನುಭವನಿಬನ್ಧನಪ್ರಾಮಾಣ್ಯವರ್ಣನಂ ಸಾಧೀಯ ಇತಿ ।
ಯತೋ ನ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕೃತಪುಣ್ಯಪಾಪಃ ಪುಮಾನ್ ಪ್ರಮಾಣಪ್ರತಿಪನ್ನಸತ್ತ್ವಃ ।
ಅತೋ ಜಗನ್ಮೋಹಯಿತುಂ ಪ್ರಣೀತಂ ನರೇಣ ಕೇನಾಪಿ ಹಿ ತನ್ತ್ರಮೇತತ್ ||
ನನು ಚ ಕೇವಲತರ್ಕಬಲಾದಯಂ ಯದಿ ಸಿಷಾಧಯಿಷಾಪದಮೀಶ್ವರಃ ।
ಭವತು ನಾಮ ತಥಾ ಸತಿ ದೂಷಣಂ ಶ್ರುತಿಶಿರಃಪ್ರಮಿತೋ ಹಿ ಮಹೇಶ್ವರಃ ||
ಯದಾ ತು ಸಕಲಭುವನನಿರ್ಮಾಣಕ್ಷಮಸರ್ವಜ್ಞಸರ್ವೇಶ್ವರಪರಮ-
ಪುರುಷಪ್ರತಿಪಾದಕಾನಿ ನಿತ್ತ್ಯಾಗಮವಚನಾನ್ಯೇವ ಬಹುಲಮುಪಲಭ್ಯನ್ತೇ
ಕಥಂ ತದಾ ತದನುಭವಮೂಲಸ್ಮರಣಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾನಙ್ಗೀಕರಣಮ್ ।
ನ ಚ ಪರಿನಿಷ್ಠತವಸ್ತುಗೋಚರತಯಾ ತಾನಿ
ಪ್ರಮಾಣಮರ್ಯಾದಾಮತಿಪತನ್ತಿ ತಾದೃಶಾಮಪಿ
ಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರಸಮ್ಭೇದಾತಿದೂರಗೋಚರಾಣಾಂ ಪೌರುಷೇಯವಚಸಾಂ
ಸ್ವರಸಸಮಾಸಾದಿತಪ್ರಾಮಾಣ್ಯವಾರಣಾಯೋಗಾತ್ ।
ನ ಚ ಸಿದ್ಧೇ ವಸ್ತುನಿ ಸಾಧಕಬಾಧಕಯೋರನ್ಯತರೋಪನಿಪಾತಸಮ್ಭವ-
ಪ್ರಸಕ್ತೇರ್ಭಾವಿತಾನುಬಾದವಿಪರ್ಯಯಪರ್ಯಾಲೋಚನಯಾ ತದ್ಗೋಚರವಚಸಃ
ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಪ್ರಚ್ಯುತಿಃ ಕಾರ್ಯನಿಷ್ಠಸ್ಯಾಪಿ ತತ್ಪ್ರಸಙ್ಗಾತ್, ಕಾರ್ಯಮಪಿ ಹಿ
ಮಾನಾನ್ತರವೇದ್ಯಮೇವ ಲೌಕಿಕಂ ಸಮಿದಾಹರಣಾದಿ, ತಚ್ಚ
ಮಾನಾನ್ತರೇಣಾಪಿ ವೇದಮೋದನಪಾಕವಾದಿತ್ಯಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ ।
ಅಥ
ವಿಲಕ್ಷಣಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿವಿಷಯಕಾರ್ಯಸ್ಯಾಸಮ್ಭಾವಿತಮಾನಾನ್ತರತಯಾ
ತತ್ಪ್ರತಿಪಾದಯದ್ವಚಃ ಪ್ರಮಾಣಂ, ಹನ್ತ ತರ್ಹಿ
ನಿರತಿಶಯಾವಬೋಧೈಶ್ವರ್ಯಮಹಾನನ್ದಸನ್ದೋಹವಪುಷಿ ಭಗವತಿ ನ
ಮಾನಾನ್ತರಗನ್ಧಸಮ್ಬನ್ಧ ಇತಿ ಸರ್ವಂ ಸಮಾನಮನ್ಯತ್ರಾಭಿನಿವೇಶಾತ್ ।
ಅಪಿ ಚ ಪ್ರವೃತ್ತಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರಮಪಿ ಸ್ವಗೋಚರಂ ತದ್ಗೋಚರತಯಾ
ನಾವಭಾಸಯತೀತಿ ಪರಮಪಿ ಪ್ರಮಾಣಮೇವ
ಕುತಸ್ತದುಪನಿಪಾತಸಮ್ಭಾವನಯಾಽನುವಾದತ್ವಂ, ಕಥಂ ವಾ
ಪ್ರತ್ಯಸ್ತಮಿತಸಮಸ್ತಪುರುಷಾಶಯದೋಷಸಂಸ್ಪರ್ಶನಿತ್ಯಾಗಮಭುವಃ
ಪ್ರತ್ತ್ಯಯಸ್ಯ ಪೂರ್ವೋಪಮರ್ದಕತಯೋನ್ನಿಯಮಾನಸ್ಯ
ಸಮ್ಭಾವ್ಯಮಾನವಿವಿಧವಿಪ್ಲವೈಃ ಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರರೈಪವಾದಾಪಾದನಮಿತಿ
ಯತ್ಕಿಞ್ಚಿದೇತತ್ ।
ಇತ್ಥಞ್ಚ ಶ್ರುತಿಶತಸಮಧಿಗತವಿವಿಧಬೋಧೈಶ್ವರ್ಯಾದಿವೈಭವೇ
ಭಗವತಿ ಸಾಮಾನ್ಯದರ್ಶನಾವಸಿತಾಸಾರ್ವಕ್ಷ್ಯವಿಗ್ರಹವತ್ತಾದಯೋ ದೋಷಾ
ನಾವಕಾಶಮಶ್ನುವತೇ ಹುತಭುಜೀವ ಶೈತ್ಯಾದಯಃ ।
ತತಶ್ಚ ।
ಶ್ರುತಿಮೂರ್ಧ್ನಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧೇನ ಸರ್ವಜ್ಞೇನೈವ ನಿರ್ಮಿತಮ್ ।
ತನ್ತ್ರಂ ಮಿಥ್ಯೇತಿ ವಕ್ತುಂ ನಃ ಕಥಂ ಜಿಹ್ವಾ ಪ್ರವರ್ತತೇ ||
ಅಹೋ ಮನ್ದಸ್ಯ ಮೀಮಾಂಸಾಶ್ರಮಹಾನಿರ್ವಿಜೃಮ್ಭತೇ ।
ಮೀಮಾಂಸಾಮಾಂಸಲಞ್ಚೇತಃ ಕಥಮಿತ್ಥಂ ಪ್ರಮಾದ್ಯತಿ ||
ಕಾರ್ಯೇ ಮಾನಾನ್ತರಾಪೂರ್ವೇ ಸಮಸ್ತಂ ವೈದಿಕಂ ವಚಃ ।
ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ಹಿ ಪ್ರಾಜ್ಞಾಃ ಮನ್ಯನ್ತೇ ಮಾನ್ಯಬುದ್ಧಯಃ ||
ಪದಾನಾಂ ತತ್ಪರತ್ವೇನ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತೇರವಧಾರಣಾತ್ ।
ನ ಖಲ್ವನ್ಯಪರೇ ಶಬ್ದೇ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತೇರಸ್ತಿ ಸಮ್ಭವಃ ||
ತಥಾ ಹಿ ವೃದ್ಧಯೋರ್ವ್ಯವಹರತೋರೇಕತರವೃದ್ಧಪ್ರಯುಕ್ತಶಬ್ದ-
ಶ್ರವಣಸಮನನ್ತರಜನಿತಾನ್ಯತರವೃದ್ಧಸಮವೇತಚೇಷ್ಟಾಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ
ಅನ್ಯಥಾಽನುಪಪತ್ತ್ಯುನ್ನೀಯಮಾನಾ
ಶಬ್ದಶಕ್ತಿಸ್ತದುಪಪಾದಕಕಾರ್ಯಪರ್ಯವಸಾಯಿನ್ಯೇವಾವಸೀಯತೇ, ಪ್ರತೀತಾ ಹಿ
ಸ್ವಕಾರ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಕಾರ್ಯಸಂವಿದೇವ ತತ್ತದ್ವಿಶಿಷ್ಟಚೇಷ್ಟಾಹೇತುತಯಾ
ತದಯಮಿಹಾಪಿ ತಾದೃಶೀಂ ಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ಪಶ್ಯನ್ನೇವಮಾಕಲಯತಿ ।
ನೂನಮಿತಸ್ಸಕಾಶಾದಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಸಂವಿದಾವಿರಾಸೀತ್ ಯದಯಮೇತದನನ್ತರಂ
ಪ್ರವರ್ತತ ಇತಿ, ಏವಂ ಚ
ಸಮಸ್ತವ್ಯವಹಾರಾನುಗತಪ್ರವೃತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಕಾರ್ಯಪ್ರತಿಪಾದನಪರತಯಾ
ವ್ಯುತ್ಪನ್ನೇ ಶಬ್ದೇ ಯತ್ಪದಾವಾಪೋದ್ಧಾರಾನುಯಾಯಿನೋಯೇಽರ್ಥಭಾಗಾಸ್ತೇ
ಪ್ರಥಮಾವಗತಪ್ರಧಾನಭೂತಕಾರ್ಯಾನುಗುಣತಯಾ ತೈಸ್ತೈರಭಿಧೀಯನ್ತೇ
ಇತ್ಯಧ್ಯವಸ್ಯತಿ, ತತ್ರ ಚ ಲಿಙಾದಯೋಽವ್ಯಭಿಚರಿತಕಾರ್ಯಸಂವಿದಃ
ಕಾರ್ಯಶರೀರಮೇವ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಸಮರ್ಪಯನ್ತಿ ತಿಙಾದಯಸ್ತು
ತದಪೇಕ್ಷಿತಾಧಿಕಾರಾದ್ಯನುಬನ್ಧಪ್ರತಿಪಾದನಮುಖೇನ
ತತ್ಸಮನ್ವಯಮನುಭವನ್ತೀತಿ ।
ನ ಚ ಪುತ್ರಜನನಾದಿಸ್ವರೂಪಾವೇದನಪರ್ಯವಸಾಯಿನಃ
ಪದನಿಚಯಸ್ಯಾವಿರಲಪುಲಕೋದಯವದನವಿಕಾಸಾದಿಭಿರಭಿಮತಸುತಜನ್ಮಾದಿ-
ಪ್ರತಿಪಾದನಶಕ್ತಿನಿಶ್ಚಯಃ
ಅಜಾತಾತಿವೃತ್ತಪ್ರತ್ತ್ಯುತ್ಪನ್ನವಿವಿಧಹರ್ಷಹೇತೂಪನೀಪಾತೇಯಮಮುಯೇತಿ
ನಿರ್ಧೃತ್ತ್ಯ ಪ್ರತಿಪತ್ತುಮಶಕ್ಯತ್ವಾತ್ ।
ಏತೇನ ವ್ಯುತ್ಪನ್ನೇತರಪದಸಮಭಿವ್ಯಾಹೃತವರ್ತಮಾನನಿರ್ದೇಶೇಽಪಿ
ಕಾರ್ಯೈದಮ್ಪರ್ಯವಿರಹಿತಪದಶಕ್ತಿನಿಶ್ಚಯಪ್ರತಿವಿಧಿರನುಸಂಧಾತವ್ಯ ।
ಪದಾನ್ತರಾಣಿ ಯಾದೃಙ್ಕ್ಷಿ ವ್ಯುತ್ಪದ್ಯನ್ತೇ ಚ ತಾದೃಶಮ್ ।
ಇದಞ್ಚ ಪದಮಿತ್ಯೇವ ತತ್ರ ವ್ಯುತ್ಪದ್ಯತೇ ನರಃ ||
ತಾನಿ ಕಾರ್ಯಾನ್ವಿತಸ್ವಾರ್ಥಬೋಧಕಾನೀತಿ ಸಾಧಿತಮ್ ।
ಅಥ ತದ್ಬುದ್ಧಿಹೇತುತ್ವಾತ್ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಭೂತಗೋಚರಮ್ ||
ಇಷ್ಯತೇ ತದನೇಕಾನ್ತಂ ಪದೇಷ್ವಿತಿ ನ ಶೋಭತೇ ।
ಅಥ ತತ್ಪರತಾ ಹೇತುಸ್ತತಶ್ಚ ಸ್ಯಾದಸಿದ್ಧತಾ ||
ನ ಹ್ಯಕಾರ್ಯರೂಪೇ ವಸ್ತುನಿ ಕ್ವಚಿದಪಿ ಶಾಬ್ದೀ ಬುದ್ಧಿಃ ಪ್ರರ್ಯವಸ್ಯತಿ ।
ಯಾಃ ಪುನರ್ಲೌಕಿಕಶಬ್ದಶ್ರವಣಸಮನನ್ತರಭಾವಿನ್ಯೋಽನ್ವಯಾವ-
ಗತಯಸ್ತಾ ಆನುಮಾನಿಕ್ಯೋಽಭಿಹಿತಾಃ ನ ಶಾಬ್ದ್ಯ ಇತ್ಯುಪಪದ್ಯತ ಏವ
ತಾಸಾಮತತ್ಪರ್ಯವಸಾನಮ್ ।
ಯದಿ ತತ್ಪರತಾಗ್ರಾಹಃ ಶಬ್ದಾನಾಂ ನೈವ ವಿದ್ಯತೇ ।
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಞ್ಜುಹೋತೀತಿ ವಿಧಿಃ ಕಸ್ಮಾದುಪೇಯತೇ ||
ಅಥ ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣತ್ವೇ ಸಂವೃತ್ತೇಽಪಿ ಚ ತಾವತಾ ।
ಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವಲಾಭಾಯ ವಿಧಿರಭ್ಯುಪಗಮ್ಯತೇ ||
ತದಸನ್ನ ಪ್ರಮಾಣಾನಾಂ ಪ್ರಯೋಜನವಶಾನುಗಾ ।
ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಕಿನ್ತು ತನ್ಮೂಲಃ ಪ್ರಯೋಜನಪರಿಗ್ರಹಃ ||
ನ ಖಲು ಕನಕಮಭಿಲಷತಃ ಶಿಲಾವಲೋಕನಮನಭಿಮತಮಿತಿ
ಕನಕಾವಲೋಕನತಾಽಶ್ರಯಿತುಮುಚಿತಾ ।
ತಾತ್ಪರ್ಯಮೇವ ಶಬ್ದಾನಾಂ ಯಾವತ್ಕಾರ್ಯೇ ನ ಕಲ್ಪಿತಮ್ ।
ನ ತಾವದ್ವರ್ತಮಾನಾದಿ ನಿರ್ದೇಶೇ ವಿಧಿಕಲ್ಪನಮ್ ||
ಏವಞ್ಚೋಪನಿಷದಾಮಪಿ
ತತ್ರತತ್ರಾಮ್ನಾಯಮಾನಜ್ಞಾನೋಪಾಸನಾದಿವಿಧಿಶೇಷತಯಾಽರ್ಥೋ
ವ್ಯಾಕರಣೀಯಃ, ತದಯಮರ್ಥಃ ಸರ್ವಜ್ಞಾಮಾನನ್ದಮಾತ್ಮಾನಂ
ಜಾನೀಯಾತ್ ಇತಿ ।
ನ ಚ ತಾವತಾ ಸ್ವರೂಪಮಪಿ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯಧ್ಯವಸೇಯಮ್ ಅಸತ್ಯೇವ ರೂಪೇ
ತಾದೃಶಿ ತಥಾ ವಿಧಾನೋಪಪತ್ತೇಃ । ಯಥೈತದಪಿತರ್ಯೇವ ಪಿತರಞ್ಜಾನೀಯಾದಿತಿ
ತಥಾ ಚಾನುದ್ಗೀಥ ಓಙ್ಕಾರ ಉದ್ಗೀಥವಿಧಾನಮಿತಿ ।
ಯಾನಿ ಪುನರಾತ್ಮಸತ್ಯತ್ವನಿತ್ಯತ್ವವಾದೀನಿ ವಾಕ್ಯಾನಿ
ತಾನ್ಯವಿಶೇಷಿತಕಾಲಕರ್ಮವಿಧಾನಾಕ್ಷಿಪ್ಯಮಾಣಾಮುಷ್ಮಿಕಫಲಭೋಗೋ-
ಚಿತಚೇತನಕರ್ತೃಪ್ರತಿಪಾದನಪರಾಣಿ ಅತೋ ನ ಕಿಞ್ಚಿದಪಿ ವಚೋ ಭೂತೇಽರ್ಥೇ
ಪ್ರಮಾಣಮ್ ।
ಅತಃ (ಅತ ಏವಾರ್ಥವಾದಾನಾಮಮೀತಿ ಪಾ. ।) ಸರ್ವಾರ್ಥವಾದಾನಾಮಪಿ
ಪರಿನಿಷ್ಠಿತರುದ್ರರೋದನಾದಿಪ್ರತಿಪಾದನಪರತಾವಾರಣೋಪಪಾದನೇನ
ವಿದೂರತರವರ್ತಿವಿಧಿಪದಾನ್ವಯಸ್ತಾವಕತಯಾಽಪಿ ಪ್ರದರ್ಶಿತಃ
ತಸ್ಮಾದಪರ್ಯಾಲೋಚಿತಪೂರ್ವಾಪರಪದತಾತ್ಪರ್ಯಾಣಾಮಾಪಾತಾಯಾತ-
ಶ್ರದ್ಧಾವಿರಚಿತವಿಗ್ರಹೋಽಯಮುದ್ಗ್ರಾಹಿತಃ ಪುರುಷ ಇತ್ಯಲಮತಿವಿಸ್ತರೇಣ ।
ಸಿದ್ಧಮಿದಂ ನ ಶ್ರುತಿತೋಽಪ್ಯಭಿಮತಪುರುಷಾತಿಶಯಃ ಸಿಧ್ಯತೀತಿ ।
ಅಪಿ ಚ ಭವತು ಭೂತಮಪಿ ವಸ್ತು ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ವಿಷಯಃ, ಅಥ ಚ
ಕಥಮಿವ ಚೋದನಾಜನಿತಧಿಯಮವಧೀರ್ಯ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮೌ ವಿಜಾನಾತಿ
ಕಶ್ಚಿದಿತ್ಯಭ್ಯುಪೇಯತೇ ಸರ್ವಜ್ಞತಾ ಹಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧೈರೇವ ಪ್ರಮಾಣೈಃ
ಯಥಾಯಥಮರ್ಥಾನವಗಚ್ಛತೋಽಪಿ ಸಂಗಚ್ಛತೇ, ನ ಹಿ ತದಸ್ತಿ ವಚನಂ
ಯದಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧಬುದ್ಧ್ಯುತ್ಪಾದನಹೇತುಹಾನಮುಖೇನ ಸಾರ್ವಜ್ಞ್ಯಂ
ಜ್ಞಾಪಯತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಕಿಞ್ಚಿದಭವಿಷ್ಯತ್ ತಥಾಽಪಿ
ಪರಸ್ಪರಾನ್ವಯಾಽನುಚಿತಪದಾರ್ಥತಯಾಽರ್ಥವಾದತಯೈವ ಸಮರ್ಥನೀಯಂ
ಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರಾವಗತಯೋಗ್ಯತಾದಿಪುರಸ್ಸರೀ ಪದೇಭ್ಯೋ
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಬುದ್ಧಿರುಪಜಾಯಮಾನಾ
ಪ್ರಥಮತರನಿಪತಿತಾಪೇಕ್ಷಿತಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರವಿರೋಧೇ ಕಥಮಿವ
ಜನಿಮನುಭವತೀತಿ ಸಮ್ಭಾವಯಾಮಃ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿಪ್ರತಿಕ್ಷಿಪ್ತಗೋಚರಂ ವಚನಂ ಯದಿ ।
ಅಪಿ ಕೋ ನು ತಾದಾತ್ಮ್ಯಂ ವಿಹನ್ತ್ಯಾದಿತ್ಯಯೂಪಯೋಃ ||
ಅಪಿ ಚಾಸ್ತಿ ನರಃ ಕಶ್ಚಿತ್ ತಾದೃಶಾತಿಶಯಾಶ್ರಯಃ ।
ಸಿಷಾಧಯಿಷಿತಗ್ರನ್ಥಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯ ಕಿಮಾಗತಮ್ ||
ನನು ಚ ತಾದೃಶಪುರುಷೇಣ ವಿರಚಿತಮಿದಮಿತಿ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಗೋತ್ರಾನುಸಾರಿಣಃ ಸ್ಮರನ್ತಿ । ಪಾಶುಪತಾ ವಾ ಕಿನ್ನ ಸ್ಮರನ್ತಿ,
ತೇಽಪಿ ಸ್ವದರ್ಶನಾದರ್ಶಕಮಖಿಲಜಗದಧ್ಯಕ್ಷಮಾಚಕ್ಷತೇ
ತಥಾಽನ್ಯೇಽಪಿ ।
ನ ಚ ಸರ್ವೇಽಮೀ ಸರ್ವಜ್ಞಾ ವಿರುದ್ಧಾರ್ಥೋಪದೇಶಾನುಪಪತ್ತೇಃ ।
ಯ ಏವ ಚ ವಾದಿನಾಮೇಕಸ್ಯ ವಾದಿನಃ ಸರ್ವಜ್ಞಸಿದ್ಧೌ ಹೇತುರ್ಭವತಿ ಸ
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಸಾಧಾರಣಃ ತದಿಹ ಬಹುಷು
ಪರಸ್ಪರವಿರುದ್ಧಮರ್ಥಮಹಮಹಮಿಕಯೋಪದಿಶತ್ಸು ಕತಮಂ
ಸರ್ವಜ್ಞಮಧ್ಯವಸಾಮಃ ।
ಯಥಾಽಹ ।
ಸರ್ವಜ್ಞೇಷು ಚ ಭೂಯಸ್ಸು ವಿರುದ್ಧಾರ್ಥೋಪದೇಶಿಷು ।
ತುಲ್ಯಹೇತುಷು ಸರ್ವೇಷು ಕೋ ನಾಮೈಕೋನಿರೂಪ್ಯತಾಮ್ ||
ಇತಿ, ।
ಸ್ವತನ್ತ್ರಾಧಿಗಮಾಧೀನಂ ಸರ್ವಜ್ಞಪರಿಕಲ್ಪನಮ್ ।
ಪರಸ್ಪರಪ್ರತೀಘಾತಾತ್ಸರ್ವಾಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಾವಹೇತ್ ||
ನನು, ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಪ್ರಸಿದ್ಧೇನ ವಾಸುದೇವೇನ ಭಾಷಿತಮ್ ।
ಕಥಂ ತನ್ತ್ರಾನ್ತರೈರೇತತ್ ತುಲ್ಯಕಕ್ಷ್ಯಾಂ ನಿವೇಕ್ಷ್ಯತೇ ||
ತಥಾ ಹಿ ಪೌರುಷೇ ಸೂಕ್ತೇ ಶ್ರೂಯತೇ ತಸ್ಯ ವೈಭವಮ್ ।
ಪದ್ಭ್ಯಾಂ ಭೂಮಿರ್ದಿಶಶ್ಶ್ರೋತ್ರಾದಿತ್ಯಾದೀದನ್ತಥಾ ಪರಮ್ ||
ಸೂರ್ಯಾಚನ್ದ್ರಮಸೌ ಧಾತಾ ಯಥಾಪೂರ್ವಮಕಲ್ಪಯತ್ ಇತಿ, ।
ತಥಾ ಸ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸ ಶಿವ ಇತಿ, ತದ್ವಿಷ್ಣೋಃ ಪರಮಮ್ಪದಮ್ ।
ನ ತಸ್ಯ ಕಶ್ಚಿತ್ ಪತಿರಸ್ತಿ ಲೋಕೇ
ನ ಚೇಶಿತಾ ತಸ್ಯ ಚ ನೈವ ಲಿಙ್ಗಮ್ ।
ಇತೀರಯನ್ತಿ ಶ್ರುತಯೋಽಸ್ಯ ಭೂತಿಂ
ಜಗಜ್ಜನಿಸ್ಥೇಮಪಿಧಾಚಿನ್ಹಾಮ್ ||
ವಿಷ್ಣೋಸ್ಸಕಾಶಾದುದ್ಭೂತಂ ಜಗತ್ತತ್ರೈವ ಚ ಸ್ಥಿತಮ್ ।
ಸ್ಥಿತಿಸಂಯಮಕರ್ತಾಽಸಾವಿತ್ಯಾಹ ಸ್ಮ ಪರಾಶರಃ ||
ಇತ್ಥಂ ತಮೇವ ಸರ್ವೇಶಂ ಮನುರಪ್ಯಾಹ ತದ್ಯಥಾ ।
ನಾರಾಯಣಃ ಪರೋಽವ್ಯಕ್ತಾದಣ್ಡಮವ್ಯಕ್ತಸಮ್ಭವಮ್ । ಇತಿ,
ಇತ್ಥಂ ನಾನಾಶ್ರುತಿಮುನಿವಚಸ್ಸನ್ತತಸ್ತೂಯಮಾನ-
ಜ್ಞಾನೈಶ್ವರ್ಯಃ ಪರಮಪುರುಷಃ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಂ ವ್ಯಧತ್ತ ।
ತಚ್ಚೇದೇತಚ್ಛುತಿಪಥಪರಿಭ್ರಷ್ಟತನ್ತ್ರೈಃ ಸಮಾನಂ
ಪಾತೃತ್ವೇನ ಪ್ರಸಜತಿ ತದಾ ಸೋಮಪಸ್ತೇ ಸುರಾಪೈಃ ||
ನೈತಜ್ಜ್ಯಾಯಃ ಕಿಮಙ್ಗ ಶ್ರುತಿಷು ಭಗವತೋ ನ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾ ವಿಶುದ್ಧ-
ಜ್ಞಾನೈಶ್ವರ್ಯಾದಿಧರ್ಮಾಸ್ತ್ರಿಪುರವಿಜಯಿನಸ್ತೇನ ಯತ್ಕಿಞ್ಚಿದೇತತ್ ।
ಯದ್ವಾ ದೇವಸ್ಸ ಏವ ತ್ರಿಭುವನಭವನತ್ರಾಣವಿಧ್ವಂಸಹೇತುಃ ।
ವೇದಾನ್ತೈಕಪ್ರಮಾಣಃ ಕಥಯತಿ ಸ ಕಥಂ ವೇದಗೋಷ್ಠೀಬಹಿಃಷ್ಠಮ್ ||
ತಥಾ ಹಿ ಭಗವತಃ ಪಶುಪತೇರಪಿ
ಸಾರ್ವಜ್ಞ್ಯಸರ್ವೈಶ್ವರ್ಯಾವೇದಿಕಾಃ ಶ್ರುತಯೋ ಬಹುಲಮುಪಲಭ್ಯನ್ತೇ
ಯಸ್ಸರ್ವಜ್ಞಸ್ಸ ಸರ್ವವಿತ್ । ತಮೀಶ್ವರಾಣಾಂ ಪರಮಂ ಮಹೇಶ್ವರಮ್
ಇತ್ಯಾದ್ಯಾಃ ।
ಸರ್ವಜ್ಞೇಶ್ವರಶಬ್ದೌ ಚ ನರ್ತೇ ದೇವಾತ್ಪಿನಾಕಿನಃ ।
ಉತ್ಪತ್ತಿಶಕ್ತ್ಯಾ ವರ್ತೇತೇ ಸತ್ಯಪ್ಯನ್ಯತ್ರ ತದ್ವತಿ ||
ಕಿಞ್ಚ ಸರ್ವಜ್ಞಶಬ್ದೇನ ಸರ್ವಜ್ಞೇ ಪ್ರತಿಪಾದಿತೇ ।
ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಂ ಪ್ರಸಜ್ಯೇತ ಸರ್ವವಿದ್ಗ್ರಹಣಸ್ಯ ವಃ ||
ಅತಃ ಸರ್ವಜ್ಞಶಬ್ದೋಽಯಂ ಮಹಾದೇವೈಕಗೋಚರಃ ।
ತಥಾ ಚ ಸ್ಕನ್ದಲಿಙ್ಗಾದಿಪುರಾಣಾನಿ ಪಿನಾಕಿನಃ ||
ಉಪಕ್ಷೀಣಾನಿ ಸಾರ್ವಜ್ಞ್ಯಸರ್ವೈಶ್ವರ್ಯೋಪಪಾದನೇ ।
ತತಶ್ಚ ತತ್ಪ್ರಣೀತತ್ವಾತ್ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮನಯಾ ದಿಶಾ ||
ಪ್ರಾಪ್ತಂ ಪಾಶುಪತಂ ತನ್ತ್ರಂ ತತ್ರಾನ್ಯೋನ್ಯವಿರೋಧತಃ ।
ಸರ್ವತನ್ತ್ರಪ್ರಮಾಣತ್ವವಿಪರ್ಯಾಸಃ ಪ್ರಸಜ್ಯತೇ ||
ಅಪಿ ಚ ಭವತು ಭಗವಾನ್ ವಾಸುದೇವ ಏವೌಪನಿಷದಃ ಪುರುಷಃ, ಅಥ ಚ
ಸ ಕಥಮಿವ ಶ್ರುತಿಪರಿಪನ್ಥಿತನ್ತ್ರಮೇತತ್ಪ್ರಣಯೇತೇತ್ಯುತ್ಪ್ರೇಕ್ಷ್ಯೇತ ಯ ಏವಮಾಹ
ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀ ಮಮೈವಾಜ್ಞೇ ಇತಿ ತತಶ್ಚ ।
ವಾಸುದೇವಾಭಿಧಾನೇನ ಕೇನಚಿದ್ ವಿಪ್ರಲಿಪ್ಸುನಾ ।
ಪ್ರಣೀತಂ ಪ್ರಸ್ತುತಂ ತನ್ತ್ರಮಿತಿ ನಿಶ್ಚಿನುಮೋ ವಯಮ್ ||
ಅಸ್ತು ವಾ ಸಮಸ್ತಜಗದಧ್ಯಕ್ಷೋ ವಾಸುದೇವ ಏವಾಸ್ಯ ತನ್ತ್ರಸ್ಯ ಪ್ರಣೇತಾ
ತಥಾಽಪಿ ।
ಮಾಯಾಮೋಹನವಿಗ್ರಹೇಣ ಹರಿಣಾ ದೇವದ್ರುಹಾಂ ಸಂಹತಿಮ್ ।
ಹನ್ತುಂ ಮೋಹಯತಾಽಹಿತಾನ್ಯಭಿಹಿತಾನ್ಯಾಹುರ್ಹಿ ತಚ್ಛದ್ಮನಾ ||
ಏವಂ ಕಿನ್ನು ನಯನ್ನಯನ್ನಿಜಮಹಾಮಾಯಾಗುಹಾಗವ್ಹರಮ್ ।
ವ್ಯಾಜಹೇ? ಕಿಮಿದಂ ನ ವೇತಿ ವಿಶಯೇ ಜಾತೇ ಕಥಂ ನಿರ್ಣಯಃ ||
ಪ್ರತ್ತ್ಯುತ ಭ್ರಮಯನ್ನೇವ ವ್ಯಾಜಹಾರೇತಿ ಗಮ್ಯತೇ ।
ವೈದಿಕೈರಗೃಹೀತತ್ತ್ವಾತ್ ತಥಾಽರ್ಹತಮತಃ ಯಥಾ ||
ವೈದಿಕಾಪರಿಗ್ರಹಶ್ಚ ಪ್ರಾಗೇವ ಪ್ರಪಞ್ಚಿತ ಇತಿ, ತಸ್ಮಾನ್ನ
ಸ್ವತನ್ತ್ರಾನುಭವಮೂಲತಯಾ ಪ್ರಮಾಣಮ್ ।
ನಾಪಿ ಮನ್ವಾದಿಸ್ಮರಣವದಿತ್ಯನುಪಪನ್ನಂ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಮರಣಮ್ ।
ಯದಿ ಮನ್ವಾದಿವದ್ದೇವಃ ಶುಶ್ರೂಷಾಪರಿತೋಷಿತಾತ್ ।
ಆಚಾರ್ಯಾಲ್ಲಬ್ಧವೇದಾರ್ಥಸ್ತನ್ತ್ರಮೇತದಚೀಕ್ಲಪತ್ ||
ಸ್ವಾತನ್ತ್ರ್ಯಕಲ್ಪನಾಽಮುಷ್ಯ ವ್ಯರ್ಥಾ ಮಿಥ್ಯಾ ತಥಾ ಸತಿ ।
ಅನಧೀತೋಽಪಿ ವೇದೋಽಸ್ಯ ಪ್ರತಿಭಾತೀತ್ಯಲೌಕಿಕಮ್ ||
ಅತ್ರ ವಾರ್ತ್ತಿಕಕಾರೇಣ ಯೇ ದೋಷಾಸ್ಸಮುದೀರಿತಾಃ ।
ತೇ ಚ ಸರ್ವೇಽನುಸಂಧೇಯಾಃ ಪುರುಷಾತಿಶಯಾದಯಃ ||
ಕಿಞ್ಚ ।
ಶೈವಂ ಪಾಶುಪತಞ್ಚೈವ ಬೌದ್ಧಮಪ್ಯಾರ್ಹತಂ ತಥಾ ।
ಕಾಪಾಲಂ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಞ್ಚೇತ್ತ್ಯೇವಂ ಪಾಷಣ್ಡತಾ ಸ್ಮೃತೇಃ ||
ವೈದಿಕಂ ತಾನ್ತ್ರಿಕಂ ಚೇತಿ ವಿಭಾಗಕರಣಾದಪಿ ।
ಗಮ್ಯತೇ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಯ ವೇದಬಾಹ್ಯತ್ವನಿಶ್ಚಯಃ ||
ಶೈವಂ ಪಾಶುಪತಂ ಸೌಮ್ಯಂ ಲಾಗುಡಞ್ಚ ಚತುರ್ವಿಧಮ್ ।
ತನ್ತ್ರಭೇದಃ ಸಮುದ್ದಿಷ್ಟಃ ಸಙ್ಕರಂ ನ ಸಮಾಚರೇತ್ || ಇತಿ , ।
ತಥಾ ।
ಭಾಕ್ತಂ ಭಾಗವತಞ್ಚೈವ ಸಾತ್ವತಂ ಚ ತ್ರಿಧಾ ಮತಮ್ ।
ಇತ್ಯೇವಂ ತನ್ತ್ರಭೇದೋಕ್ತಿಃ ಪಞ್ಚರಾತ್ರೇಽಪಿ ದೃಶ್ಯತೇ ||
ಕಿಞ್ಚ ।
ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಪ್ರತಿಕ್ಷಿಪ್ತಜೀವಜನ್ಮಾದಿಗೋಚರಮ್ ।
ನ್ಯಾಯಹೀನಂ ವಚಸ್ತಥ್ಯಮಿತಿ ಹಾಸ್ಯಮಿದಮ್ಮಹತ್ ||
ತಥಾ ಚ ಶ್ರುತಿಃ ಅವಿನಾಶೀ ವಾ ಅರೇಽಯಮಾತ್ಮಾ ಅನುಚ್ಛಿತ್ತಿಧರ್ಮಾ
ಮಾತ್ರಾಸಂಸರ್ಗಸ್ತಸ್ಯ ಭವತಿ ಇತಿ ತಥಾ ಜೀವಾಪೇತಂ ವಾಬ ಕಿಲೇದಮ್ಮ್ರಿಯತೇ
ನ ಜೀವೋ ಮ್ರಿಯತೇ ಇತಿ ।
ಸ್ಯಾದೇತತ್ ಉಚ್ಛೇದಾಭಾವಮಾತ್ರಪ್ರತಿಪಾದಕಮೇತದ್ವಚನಂ ನ
ಜನ್ಮಾಭಾವಮವಗಮಯತೀತಿ ।
ನ, ಅನುಚ್ಛೇದಾಭಿಧಾನೇನ ಜನ್ಮಾಭಾವೋಽವಸೀಯತೇ ।
ನ ಹ್ಯಸ್ತಿ ಸಂಭವೋ ಭಾವೋ ಜಾತೋ ನೈವ ಕ್ಷರೇದಿತಿ ||
ನನು ಚ, ಸದೇವ ಸೌಮ್ಯೇದಮಿತಿ ಸದೇಕತ್ವಾವಧಾರಣಾತ್ ।
ಪ್ರಾಕ್ಸೃಷ್ಟಿಕಾಲಾಜ್ಜೀವಾನಾಮಭಾವೋಽಧ್ಯವಸೀಯತೇ ।
ಯದಿ ಜೀವಾಃ ಪೃಥಗ್ಭೂತಾಃ ಪ್ರಾಕ್ ಸೃಷ್ಟೇಃ ಸ್ಯುಃ ಪರಾತ್ಮವತ್ ।
ಕಥಮೇತತ್ಸದೇವೇತಿ ತದೇಕತ್ವಾವಧಾರಣಮ್ ।
ಅತ್ರೋಚ್ಯತೇ ಸದೇವೇ?ತಿ ಯದೇಕತ್ವಾವಧಾರಣಮ್ ।
ತತ್ಸಿಸೃಕ್ಷಿತವಾಯ್ವಮ್ಬುವಿಯತ್ಪ್ರಭೃತಿಗೋಚರಮ್ ||
ಪರ್ಯುದಾಸಿಷ್ಯತಾಽನೇನ ವಚಸಾ ಚೇತನೋ ಯದಿ ।
ಗಗನಾದೇರಿವಾಸ್ಯಾಪಿ ಜನನಂ ನಿರದೇಕ್ಷ್ಯತ ||
ನ ಚ ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ ತೇನ ನ ಜೀವೋ ಜನಿಮೃಚ್ಛತಿ ।
ತತ್ತೇಜೋಽಸೃಜತೇತ್ತ್ಯಾದೌ ಜೀವಸರ್ಗೋ ಹಿ ನಃ ಶ್ರುತಃ ||
ನನು ಚ ಯತೋ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಇತ್ಯತ್ರ ಜೀವಾನಾಮೇವ
ಜನನಜೀವನಪ್ರಾಯಣಾಭಿಸಂವೇಶನಾನಿ ಪ್ರತೀಯನ್ತೇ ।
ತಥಾ ಹಿ ಭೂತಶಬ್ದೋಽಯಂ ಜೀವಾನಾಮಭಿಧಾಯಕಃ ।
ಭ್ರಾಮಯನ್ ಸರ್ವಭೂತಾನೀತ್ಯೇವಮಾದಿಷು ದರ್ಶನಾತ್ ||
ಜೀವನ್ತೀತಿ ಹಿ ಶಬ್ದೋಽಯಂ ಜೀವೇಷ್ವೇವಾವಕಲ್ಪತೇ ।
ತೇನ ಜಾಯನ್ತ ಇತ್ಯೇತಜ್ ಜ್ಞಾಯತೇ ಜೀವಗೋಚರಮ್ ||
ತದಿದಮನುಪಪನ್ನಂ ಭೂತಶಬ್ದೋ ವಿಹಾಯಃ-
ಪವನಹುತಭುಗಮ್ಭೋಮೇದಿನೀಷು ಪ್ರಸಿದ್ಧಃ ।
ಪದಮಿದಮಿತರಸ್ಮಿಂಲ್ಲಕ್ಷಣಾವೃತ್ತಿ ತೇಷಾಂ
ಬಹುವಿಧಪರಿಣಾಮೋ ಗೀಯತೇ ಜೀವನಞ್ಚ ||
ಪ್ರಥಮಮಧಿಗತಾ ಯೇ ಖಾದಯೋ ಭೂತಶಬ್ದಾ-
ತ್ತದನುಗುಣತಯಾಽರ್ಥಂ ವಕ್ತಿ ಜೀವನ್ತಿ ಶಬ್ದಃ ।
ಯದಿ ಚ ಭವತಿ ಜೀವೇ ಭೂತಶಬ್ದಸ್ತದಾನೀ-
ಮಪಿ ವದತಿ ತದೀಯಞ್ಜನ್ಮ ದೇಹಾನುಬನ್ಧಿ ||
ಅತೋ ಜೀವಪರತ್ತ್ವೇಽಪಿ ಭೂತಶಬ್ದಸ್ಯ ಯುಜ್ಯತೇ ।
ಜಾಯನ್ತ ಇತಿ ಶಬ್ದೋಽಯಂ ಗೌರ್ಜ್ಜಾತೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವತ್ ||
ತಥಾಜೋಹ್ಯೇಕ ಇತ್ತ್ಯಾದ್ಯಾಃ ಶ್ರುತಯೋಽನ್ಯಾಶ್ಚ ಸನ್ತಿ ನಃ ।
ಜೀವಾನುತ್ಪತ್ತಿವಾದಿನ್ಯಸ್ತಥಾ ಭಗವತೋವಚಃ ||
ಪ್ರಕೃತಿಂ ಪುರುಷಞ್ಚೈವ ವಿದ್ಧ್ಯನಾದೀ ಉಭಾವಪಿ । ಅಜೋ
ನಿತ್ತ್ಯಶ್ಶಾಶ್ವತೋಽಯಂ ಪುರಾಣಃ । ನ ಜಾಯತೇ ಮ್ರಿಯತೇ ವಾ ಕದಾಚಿತ್ । ಇತ್ಯಾದಿ ।
ನ್ಯಾಯಶ್ಚ ।
ವಿವಾದಾಧ್ಯಾಸಿತೋ ಜೀವೋ ನ ಜಾತು ಜನಿಮೃಚ್ಛತಿ ।
ದ್ರವ್ಯತ್ವೇ ಸತ್ತ್ಯಮೂರ್ತತ್ವಾಚ್ಚಿದ್ರೂಪತ್ವಾತ್ಪರಾತ್ಮವತ್ ||
ಪಶ್ಯನ್ತಃ ಪೌರುಷೇಯತ್ವೇ ದೂಷಣಾನ್ಯುಕ್ತಯಾ ದಿಶಾ ।
ಅನನ್ಯಗತಯಃ ಕೇಚಿತ್ ತನ್ತ್ರಂ ನಿತ್ಯಮತಿಷ್ಠಿಪನ್ ||
ತದೇತತ್ ಸ್ವಹೃದಯನಿಹಿತವಿಶದತರಕರ್ತ್ರಸ್ಮರಣಪ್ರತಿಹತಮಭಿಧೀಯತ
ಇತ್ಯುಪೇಕ್ಷಣೀಯಮ್ ।
ಕಿಞ್ಚ ।
ಇತ್ಥಂ ಪಾಶುಪತಾದೀನಾಂ ನ್ಯಾಯಃ ಕಿಂ ದಣ್ಡವಾರಿತಃ ।
ತಥಾಽಸ್ತ್ವಿತಿ ಯದಿ ಬ್ರೂಯಾದ್ ವ್ಯಾಘಾತಸ್ಸ್ಯಾತ್ ಪರಸ್ಪರಮ್ ||
ಸರ್ವಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಾ ಚ ವಾಸುದೇವಪ್ರಣೀತತಾ ।
ನ ಹಾತುಂ ಶಕ್ಯತೇ ಯದ್ವದ್ವೇದಸ್ಯಾಪೌರುಷೇಯತಾ ||
ಅಥೋ ಕಶ್ಚಿದ್ ಬ್ರೂಯಾದನುದಯವಿಪರ್ಯಾಸವಿಶಯೈಸ್ತ್ರಿರೂಪೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇ
ಕತರದಿಹ ಜೋಘುಷ್ಯತ ಇತಿ । ಸ ವಕ್ತವ್ಯಃ ಕಿನ್ನು ತ್ವದಭಿಲಷಿತಂ ಲಾಗುಡಮತೇ
ತದೇವೇತಿ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ನಿಯಮಿತಮದಶ್ಶಾಮ್ಯತು ಭವಾನ್ ।
ತದೇವಮುದೀರಿತನ್ಯಾಯಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀತಿಹಾಸಪುರಾಣನ್ಯಾಯವಿರುದ್ಧಾಭಿ-
ಧಾನೇನ, ಸಮಸ್ತಶಿಷ್ಟಜನಪರಿಗ್ರಹವಿರಹೇಣ ಚ,
ಸ್ವರ್ಗಾಪವರ್ಗಾವಸಾನೋಪದೇಶವ್ಯಾಜೇನ ಕೇನಾಪಿ ಜಗದ್ವಞ್ಚಯಿತುಂ
ವಿರಚಿತಾನಿ ಪಞ್ಚರಾತ್ರತನ್ತ್ರಾಣೀತಿ ಮನ್ಯಾಮಹೇ ।
ಈದೃಶಾಪಸ್ಮೃತಿವಿಷಯಮೇವ ತದ್ವಚಃ ।
ಯಾ ವೇದಬಾಹ್ಯಾಃ ಸ್ಮೃತಯೋ ಯಾಶ್ಚ ಕಾಶ್ಚ ಕುದೃಷ್ಟಯಃ ।
ಸರ್ವಾಸ್ತಾ ನಿಷ್ಫಲಾಃ ಪ್ರೇತ್ಯ ತಮೋನಿಷ್ಠಾ ಹಿ ತಾಃ ಸ್ಮೃತಾಃ ||
ಇತಿ ।
ಈದೃಶದುರ್ಮಾರ್ಗಾನುಗಾಮಿನ ಏವ ತೇಽಪಿ ಏಷಾಂ ವಾಙ್ಮಾತ್ರೇಣಾಪಿ
ಅರ್ಚನಂ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ, ಉಕ್ತಞ್ಚ ।
ಏತ ಏವ ಚ ತೇ ಯೇಷಾಂ ವಾಙ್ಮಾತ್ರೇಣಾಪಿ ನಾರ್ಚನಮ್ ।
ಪಾಷಣ್ಡಿನೋ ವಿಕರ್ಮಸ್ಥಾನ ವೈಡಾಲವ್ರತಿಕಾಂಞ್ಛಠಾನ್ ||
ಹೈತುಕಾನ್ ಬಕವೃತ್ತಿಂಶ್ಚ ವಾಙ್ಮಾತ್ರೇಣಾಪಿ ನಾರ್ಚಯೇತ್ ।
ಇತಿ ।
ಇತ್ಯುಪನ್ಯಸ್ತಯಾ ನೀತ್ಯಾ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಮಶೇಷತಃ ।
ಅಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ಪ್ರಾಪ್ತಮೇವಂ ಪ್ರಪ್ತೇಽಭಿಧೀಯತೇ ||
ವಿವಾದಾಧ್ಯಾಸಿತಂ ತನ್ತ್ರಂ ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ಗೃಹ್ಯತಾಮ್ ।
ನಿರ್ದೋಷಜ್ಞಾನಜನ್ಮತ್ವಾಜ್ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮಾದಿವಾಕ್ಯವತ್ ||
ನ ತಾವದನುಮಾನೇಽಸ್ಮಿನ್ ನ್ಯಾಯಶಾಸ್ತ್ರಪರೀಕ್ಷಿತಾಃ ।
ದೋಷಾ ಮೃಗಯಿತುಂ ಶಕ್ಯಾಸ್ತತ್ರ ಪಕ್ಷಃ ಪರೀಕ್ಷ್ಯತಾಮ್ ||
ಪಕ್ಷೋ ನಾಮ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಽರ್ಥಃ ಸ ಚ ಸಿದ್ಧೇನ ಕೇನಚಿತ್ ।
ಸ್ವಯಂ ಸಿದ್ಧೋ ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಸನ್ ಯಃ ಸಾಧಯಿತುಮೀಪ್ಸಿತಃ ||
ತತ್ರ ನ ತಾವದಪ್ರಸಿದ್ಧವಿಶೇಷಣಃ ಪಕ್ಷಃ, ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯನಾಮ್ನಃ
ಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ಉಭಯವಾದಿಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದೌ,
ನಾಪ್ಯಪ್ರಸಿದ್ಧವಿಶೇಷ್ಯಃ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಸರ್ವಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್,
ನಾಪಿ ಸಿದ್ಧಸಾಧನಃ, ಪ್ರಸ್ತುತಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಾಮಣ್ಯಸ್ಯ
ಪ್ರತಿವಾದಿನೋಽಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್, ನ ಚ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿರುದ್ಧಃ
ಅಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯಾತೀನ್ದ್ರಿಯತ್ವಾತ್, ನಾಪ್ಯನುಮಾನವಿರುದ್ಧಃ, ಅನುಪಲಮ್ಭನಾತ್
।
ನನೂಪಲಭ್ಯತ ಏವಾನುಮಾನಮ್ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರಮಪ್ರಮಾಣಮ್
ವೇದಬಾಹ್ಯತ್ವಾತ್ ಬೌದ್ಧಾಗಮವತ್ ।
ಅತ್ರ ಬ್ರೂಮಃ ಕತರದಿಹಾಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಸಿಷಾಧಯಿಷಿತಂ ಯದಿ
ಜ್ಞಾನಾನುತ್ಪತ್ತಿಲಕ್ಷಣಂ ತತಃ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿರೋಧಃ, ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಹಿ
ವಿದಿತಪದತದರ್ಥಸಙ್ಗತೇಃ ಶ್ರೋತುಃ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರವಾಕ್ಯಶ್ರವಣಸಮನನ್ತರಮುಪಜಾಯಮಾನಂ
ತದರ್ಥವಿಷಯಂ ಜ್ಞಾನಮ್ ।
ನಾಪಿ ಸಂಶಯಲಕ್ಷಣಂ ತತ ಏವ ವಿರೋಧಾತ್ ನ ಖಲು ಪದ್ಮಮಧ್ಯೇ
ಚತುರ್ಬಾಹುಂ ಪೂಜಯೇತ್ಪುರುಷೋತ್ತಮಮ್ ಇತೀದಂ ವಚನಂ ಪೂಜಯೇನ್ನ ವೇತಿ
ಸಂಶಯಿತಂ ಪ್ರತ್ಯಯಮುತ್ಪಾದಯತಿ, ನಾಪಿ ವಿಪರ್ಯಪಲಕ್ಷಣಂ
ಯೋಗ್ಯಾನುಪಲಮ್ಭಾಭಾವಾತ್, ಅನಾಗತವಿಪರ್ಯಯೋತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಾಯಾಃ
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿರೋಧಾತ್ ಅಶೇಷವ್ಯವಹಾರೋಚ್ಛೇದಹೇತುತ್ವಾಚ್ಚ, ಪ್ರಪಞ್ಚಯಿಷ್ಯತೇ
ಚೈತದುಪರಿಷ್ಟಾತ್ ।
ಆಗಮವಿರುದ್ಧಞ್ಚ ।
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಾಗಮೇ ಸ್ವಾರ್ಥಸ್ತಥೈವೇತ್ಯವಬೋಧನಾತ್ ।
ಅಥ ತಸ್ಯಾಪ್ರಮಾಣತ್ವೇ ತದ್ವಿರೋಧೋ ನ ದೂಷಣಮ್ ||
ಹನ್ತ ಏವಂ ಸತಿ ತದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇಽನುಮಾನಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮ್
ಅನುಮಾನಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇ ತದಪ್ರಾಮಣ್ಯಮಿತ್ಯನ್ಯೋನ್ಯಾಶ್ರಯಣಮ್ ।
ಅಪಿ ಚ ಕಿಮಿದಂ ವೇದಬಾಹ್ಯತ್ವಂ ಯದಿ ವೇದಾನ್ಯತ್ವಂ ತತಃ
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿಭಿರನೈಕಾನ್ತಃ । ಅಥ ಶಬ್ದತ್ವೇ ಸತೀತಿ ಹೇತುರ್ವಿಶೇಷ್ಯತೇ ತತೋ
ನಿಗ್ರಹಸ್ಥಾನಂ, ಯಥಾಽಹುಃ ನಿರ್ವಿಶೇಷಹೇತುಪ್ರಯೋಗೇ
ಪುನರ್ವಿಶೇಷಣೋಪಾದಾನಂ ನಿಗ್ರಹಃ, ಇತಿ, ಅನೈಕಾನ್ತಿಕಶ್ಚ ಮನ್ವಾದಿವಾಕ್ಯೈ
।
ಅಥೈತದ್ದೋಷಹಾನಾಯ ವೇದಬಾಹ್ಯತ್ವಶಬ್ದತಃ ।
ಆವೇದಮೂಲತಾಂ ಮನ್ದ ಮನ್ಯಸೇ ಕಿನ್ನು ತಾರ್ಕಿಕ ? ||
ತೇನಾಯಮರ್ಥಃ ಶಬ್ದತ್ವೇ ಸತ್ಯವೇದಮೂಲತ್ವಾದಿತಿ, ತತೋ ವೇದೈರನೈಕಾನ್ತ್ಯಮ್,
ಅಥವಾ ಅವೇದತ್ವೇ ಸತಿ ಶಬ್ದತ್ವೇ ಸತಿ ಅವೇದಮೂಲತ್ವಾದಿತಿ ಹೇತುಃ, ತಥಾಪಿ ।
ಸನ್ತಿ ನದ್ಯಾಸ್ತಟೇ ವೃಕ್ಷಾ ಇತ್ಯಾದ್ಯಾಪ್ತೋಪದೇಶನೈಃ ।
ಅವೇದಮೂಲೈರ್ದುರ್ವಾರಮನೈಕಾನ್ತ್ಯಂ ಪ್ರಸಜ್ಯತೇ ||
ಅಥ ಅವೇದತ್ವೇ ಸತಿ ಶಬ್ದತ್ವೇ ಸತಿ ಕಾರ್ಯವಿಷಯತ್ವೇ ಸತಿ ಅವೇದಮೂಲತ್ವಂ
ಹೇತುಃ, ಅತ್ರಾಪಿ ಅಜೀರ್ಣೇ ಮನ್ದಮಶ್ನೀಯಾದಿತ್ಯಾದೌ ವ್ಯಭಿಚಾರಿತಾ ।
ಅಥೋಕ್ತವಿಶೇಷಣವಿಶಿಷ್ಟತ್ವೇ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮವಿಷಯತ್ವೇಽಪಿ
ಸತ್ತ್ಯವೇದಮೂಲತ್ವಾದಿತಿ ಹೇತುಃ, ತತೋ ಭಾಗಾಸಿದ್ಧೋ ಹೇತುಃ, ನ ಹಿ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರಂ ಕೃತ್ಸ್ನಂ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮವಿಷಯಮ್ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯಾಣಾಮೇವ ವಚಸಾಂ ಬಾಹುಲ್ಯಾತ್ ।
ಅಥ ಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರಾಯೋಗ್ಯಾರ್ಥತ್ವೇ ಸತೀತಿ ವಿಶೇಷಃ ತತ್ರಾಪಿ
ಸೈವಾಸಿದ್ಧಿಃ, ಭಗವತ್ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಸ್ಯ
ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾದಿಸಮಸ್ತವಸ್ತುಗೋಚರಸ್ಯ ಶ್ರುತಿಶತಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್
ತಚ್ಚೈತದನನ್ತರಮೇವ ವಕ್ಷ್ಯಾಮಃ,
ತದಲಮನೇನಾಶಿಕ್ಷಿತಾಕ್ಷಪಾದಮತಾನಾಮಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಪ್ರತಿಭಾವಿಜೃಮ್ಭಿತೇ
ನ ।
ಸಂಭಾವ್ಯಮಾನಾನ್ಯಪ್ಯನುಮಾನಾನ್ತರಾಣಿ ಪರಸ್ತಾದುಪನ್ಯಸ್ಯ
ನಿರಸ್ಯನ್ತೇ ಅತೋ ನಾನುಮಾನವಿರುದ್ಧಃ ಪಕ್ಷಃ ।
ನಾಪ್ಯಾಗಮವಿರುದ್ಧಃ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಪ್ರತಿಪಾದಕಸ್ಯ ಇದಮ್ಮಹೋಪನಿಷದಮ್
ಇತ್ಯಾದ್ಯಾಗಮಶತಸ್ಯ ಪ್ರದರ್ಶಯಿಷ್ಯಮಾಣತ್ವಾತ್ ।
ಸ್ವವಚನ ಸ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮ
ಸರ್ವಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿವಿರೋಧಾಶ್ಶಬ್ದವಿರೋಧಪ್ರಕಾರಾಸ್ತ್ವನಾಶಙ್ಕನೀಯಾ
ಏವ, ತಥಾ ಹಿ ನ ತಾವತ್ ಸ್ವವಚನವಿರೋಧಃ, ಸ ಹಿ ತ್ರೇಧಾ ಉಕ್ತಿಮಾತ್ರವಿರೋಧಃ,
ಧರ್ಮೋಕ್ತಿವಿರೋಧಃ, ಧರ್ಮ್ಯುಕ್ತಿವಿರೋಧಶ್ಚೇತಿ, ತತ್ರ ನ
ತಾವದುಕ್ತಿಮಾತ್ರವಿರುದ್ಧೋಽಯಂ ಪಕ್ಷಃ, ನ ಹಿ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರಂ
ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾವಚನಂ ಸ್ವಾರ್ಥಂ ವ್ಯಾಹನ್ತಿ ಯಥಾ
ಯಾವಜ್ಜೀವಮಹಂ ಮೌನೀ ಇತಿ, ನಾಪಿ ಧರ್ಮೋಕ್ತಿವಿರೋಧಃ, ನ ಹಿ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರೋದ್ದೇಶೇನ ವಿಧೀಯಮಾನಂ ಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತಿಕ್ಷಿಪತಿ
ಸರ್ವವಾಕ್ಯಾನಾಮಿವ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವವಚನಮ್, ನಾಪಿ ಧರ್ಮ್ಯುಕ್ತಿವಿರೋಧಃ,
ಸತ್ಯಪಿ ಧರ್ಮಿಣಿ ಧರ್ಮಾನ್ವಯಸ್ಯಾಽವಿರುದ್ಧತ್ವಾತ್, ನ ಹಿ ಜನನೀತ್ವಮಿವ
ವನ್ಧ್ಯಾತ್ವೇನ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರತ್ವಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇನ ವಿರುದ್ಧಮ್, (ಪ್. ೩೨)
ನ ಹಿ ವಿವಾದಾಧ್ಯಾಸಿತಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಪ್ರತಿಜ್ಞಾನೇ ತತ್ರ
ಶ್ರುತ್ಯುಕ್ತಧರ್ಮಿವಿಶೇಷವಿರೋಧಃ ।
ವಿಹಿತರ್ಹಿಸಾನಾಮಿವಾಧರ್ಮತ್ವಪ್ರತಿಜ್ಞಾನೇ
ವಿವಾದಾಧ್ಯಾಸಸ್ಯೋಪಲಕ್ಷತ್ವಾತ್, ಅತೋ ವಾ ನಾಗಮವಿರೋಧಃ, ತದೇವಂ
ಪ್ರತಿಪನ್ನಃ ಪಕ್ಷಃ ।
ನಾಪಿ ಹೇತೋರನೈಕಾನ್ತಿಕತ್ವಾದಯೋ ದೋಷಾಃ । ತಥಾ ಹಿ ನ
ತಾವದನೈಕಾನ್ತಿಕಃ, ಸ ಹಿ ದ್ವೇಧಾ ಸಾಧಾರಣಾಸಾಧಾರಣಭೇದಾತ್ ಯಥಾ
ಪೃಥಿವೀ ನಿತ್ಯತ್ವಸಾಧನೇ ಪ್ರಮೇಯತ್ವಂ ಸಾಧಾರಣಃ,
ಅಸಾಧಾರಣಸ್ಯತತ್ರೈವ ಗನ್ಧವತ್ತ್ವಂ, ತತ್ರ ನ
ತಾವನ್ನಿರ್ದೋಷಜ್ಞಾನಕಾರಣತ್ವಂ ಪ್ರಮಾಣಾಪ್ರಮಾಣಸಾಧಾರಣಂ
ಯೇನ ಸಾಧಾರಣಾನೈಕಾನ್ತಿಕಂ ಸ್ಯಾತ್, ನ ಹಿ
ನಿರ್ದ್ದೋಷಜ್ಞಾನಕಾರಣತ್ವಮಪ್ರಮಾಣಭೂತವಿಪ್ರಲಮ್ಭಕವಚನಾದಿಷು
ವಿಪಕ್ಷೇಷು ದೃಷ್ಟಚರಮ್ ।
ನಾಪ್ಯಸಾಧಾರಣಃ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮಾದಿವಾಕ್ಯದೃಷ್ಟಾನ್ತಾಭಿಧಾನೇನೈವ
ಸಪಕ್ಷಾನ್ವಯಸ್ಯ ಪ್ರದರ್ಶಿತ್ ।
ನಾಪಿ ವಿರುದ್ಧಃ, ವಿಪರೀತವ್ಯಾಪ್ತ್ಯಭಾವಾತ್, ನ ಹಿ
ನಿರ್ದ್ದೋಷಜ್ಞಾನಕಾರಣತ್ವಮಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇನ ವ್ಯಾಪ್ತಮ್ ।
ನ ಚ ಕಾಲಾತ್ಯಯಾಪದಿಷ್ಟಃ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿರೋಧಾಭಾವಾತ್
ಆಗಮಾನುಗುಣ್ಯಾಚ್ಚ ।
ನ ಚಾಸಿದ್ಧತ್ವಮ್, ಅಸಿದ್ಧಿರ್ಹಿ ಆಶ್ರಯತಃ ಸ್ವರೂಪತೋ ವಾ
ತಾವದಾಶ್ರಯಾಸಿದ್ಧಿಃ, ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾಶ್ರಯತ್ವಾತ್, ನಾಪಿ
ಸ್ವರೂಪಾಸಿದ್ಧಃ, ಸೋಽಪಿ ತ್ರೇಧಾ ಅಜ್ಞಾನ ಸನ್ದೇಹ ವಿಪರ್ಯಯಭೇದಾತ್, ನ
ತಾವದಜ್ಞಾನಾಸಿದ್ಧಿಃ, ತತ್ಪ್ರತಿಪಾದಕಶಬ್ದೋಚ್ಚಾರಣಾತ್, ನಾಪಿ
ಸಂದಿಗ್ಧಾಸಿದ್ಧಃ, ನಿರ್ದೋಷತ್ವಸ್ಯ ವಾದಿನಃ ಸ್ವಯಂ ಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್,
ಪ್ರತಿವಾದಿನೋಽಪಿ ದೋಷಾನುಪಲಮ್ಭಾದೇವಾನಾಯಾಸಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್,
ವಿಪರ್ಯಯಾಸಿದ್ಧಿಸ್ತು ದೂರೋತ್ಸಾರಿತೈವ ।
ನನು ಕಥಂ ಪೌರುಷೇಯತ್ವಸಾಮಾನ್ಯಾದಾಪತನ್ತೀ ದೋಷಸಂಭಾವನಾ
ಅಪನೀಯತೇ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಮನ್ತ್ರಾಣಾಂ ಕಥಂ
ವಾಕ್ಯತ್ವಸಾಮಾನ್ಯಾದಾಪತನ್ತೀ ವೇದೇಷು ಸಾ ವಾರ್ಯತೇ, ಅಪೌರುಷೇಯತ್ವಾದಿತಿ
ಚೇತ್ತಾದಿಹಾಪಿ ಸರ್ವಜ್ಞಾವಾಪ್ತಕಾಮಪರಮಪುರುಷಪ್ರಣೀತತಯೇತ್ಯವಗಮ್ಯ
ಶಾಮ್ಯತು ಭವಾನ್ ।
ಏತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ ।
ನೈವ ಶಬ್ದೇ ಸ್ವತೋ ದೋಷಾಃ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಪರಿಪನ್ಥಿನಃ ।
ಸನ್ತಿ ಕಿನ್ತು ಸ್ವತಸ್ತಸ್ಯ ಪ್ರಮಾಣತ್ವಮಿತಿ ಸ್ಥಿತಿಃ ||
ವಕ್ತುರಾಶಯದೋಷೇಣ ಕೇಷುಚಿತ್ತದಪೋದ್ಯತೇ ।
ಅಙ್ಗುಲ್ಯಗ್ರೇಽಸ್ತಿ ಮಾತಙ್ಗಯೂಥಮಿತ್ಯೇವಮಾದಿಷು ||
ಪ್ರಸ್ತುತಗ್ರನ್ಥಸಂದರ್ಭೇ ವಕ್ತುರಾಶಯಗಾಮಿನೀಮ್ ।
ದೋಷಶಙ್ಕಾಂ ತ್ರಯೀಮೂರ್ದ್ಧಧ್ವನಿರೇವಾಪಮಾರ್ಷ್ಟಿ ನಃ ||
ವದನ್ತಿ ಖಲು ವೇದಾನ್ತಾಃ ಸರ್ವಜ್ಞಂ ಜಗತಃ ಪತಿಮ್ ।
ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಂ ತಸ್ಮಿನ್ ವಿಪ್ರಲಮ್ಭಾದಯಃ ಕಥಮ್ ||
ನನು ಚ ।
ಸಿದ್ಧೇ ವಸ್ತುನಿ ಶಬ್ದಾನಾಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ನೇತ್ಯವಾದಿಷಮ್ ।
ತತ್ಪರೇಷು ಪ್ರಯೋಗೇಷು ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಗ್ರಹಣಾದಿತಿ ||
ತದಸತ್ಸಿದ್ಧಮಪ್ಯರ್ಥಮಾಚಕ್ಷಾಣಾಃ ಪ್ರಯೋಗತಃ ।
ಲೌಕಿಕಾಃ ಪ್ರತಿಪದ್ಯನ್ತೇಃ ಶಕ್ತಿಂ ಕಾರ್ಯಪರಾದಿವ ||
ತದ್ಯಥಾ ಪುತ್ರಸ್ತೇ ಜಾತ ಇತಿ
ವಚನಶ್ರವಣಾನನ್ತರಜನಿತವಿಶಿಷ್ಟವದನವಿಕಾಸಾವಸಾನಸಮನನ್ತರಂ
ಹೃಷ್ಟೋಽಯಮಿತಿ ಪ್ರತಿಪದ್ಯ ಹರ್ಷೋಽಯಂ ಪ್ರಿಯಾರ್ಥಾವಗಮನಿಬನ್ಧನ ಇತಿ
ಸ್ವಾತ್ಮನ್ಯಾಕಲಯನ್ ಮಧ್ಯಮವೃದ್ಧಸ್ಯಾಪಿ ತನ್ನಿಬನ್ಧನಮೇವ
ಹರ್ಷಮನುಮಿಮಾನಸ್ತದ್ಭಾವಭಾವಿತಯಾ ಶಬ್ದಸ್ಯೈವ
ಪ್ರಿಯಾರ್ಥಾಽವಬೋಧಕತಾಮವ್ಯವಸ್ಯತಿ ।
ತತ್ರಾಪ್ಯತೀತಾನಾಗತಾದಿಭೇದಭಿನ್ನೇಷು
ಹರ್ಷಹೇತುಷೂಪಪ್ಲವಮಾನೇಷು ಕಸ್ಯ ವಕ್ತಾಽಯಮಿತಿ ವಿಚಿಕಿತ್ಸೋದಯೇ ಸತಿ ।
ತದನನ್ತರಸಂಜಾತಜಾತಕರ್ಮಾವಬೋಧತಃ ।
ತದ್ಧೇತುಭೂತಃ ಕೋಽಪೀತಿ ನಿಶ್ಚಿನ್ವನ್ನಾತ್ಮನಃ ಪುರಾ ||
ಕರ್ತವ್ಯಂ ಜಾತಕರ್ಮೇತಿ ಪ್ರತೀತೇಃ ಕಿನ್ನು ಕಾರಣಮ್ ।
ಪ್ರತೀತಂ ಪ್ರಿಯಮಿತ್ಯೇವಂ ವಿಮೃಶನ್ನವಗಚ್ಛತಿ ||
ಪುತ್ರಜನ್ಮೈವ ನಿವಾನ್ಯದಿತಿ ವ್ಯುತ್ಪಿತ್ಸುರರ್ಭಕಃ ।
ತತ್ರ ಚ ।
ಆವಾಪೋದ್ಧಾರಭೇದೇನ ಪದಾನಾಂ ಶಕ್ತಿನಿಶ್ಚಯಃ ।
ಉಪಪದ್ಯತ ಇತ್ಯೇವಂ ಸಿದ್ಧಾಸಿದ್ಧಾರ್ಥವಾಚಿತಾ ||
ನನು ನ ತದ್ಭಾವಭಾವಿತಾಮಾತ್ರೇಣ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಭಾವಃ, ಅತಿ ಪ್ರಸಙ್ಗಾತ್
।
ನ ಚ ಜಾತಕರ್ಮಕರ್ತವ್ಯತಾಽವಗತಿರ್ನಿಯಮೇನ
ಪ್ರಿಯಾರ್ಥಾವಗಮಪುರಸ್ಸರೀ, ದೃಶ್ಯತೇ ಹಿ
ಕುಟುಮ್ಬಭರಣಾಯಾಸವಿದೂಯಮಾನಮನಸೋಽಪ್ರೀತಿಪೂರ್ವಿಕಾಪಿ
ತತ್ಕರ್ತವ್ಯತಾವಗತಿಃ, ಕಾರ್ಯಾವಗತಿಃ ಕಿಂ ಶಬ್ದಕಾರಣಿಕಾ ದೃಷ್ಟಾ ಯೇನ
ಗಾಮಾನಯೇತ್ಯಾದೌ ಗವಾನಯನಾದಿಕರ್ತವ್ಯತಾವಗತಿಃ
ಶಬ್ದಕಾರಣಿಕಾಽಭ್ಯುಪೇಯತೇ ।
ಅಥ ಆಕಸ್ಮಿಕತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇಃ ಸನ್ನಿಹಿತಶಬ್ದ ಏವ ತದವಗಮಹೇತುರಿತಿ
ಚೇತ್ ಸಮಾನೋಽಯಂ ವಿಧಿರಿತರತ್ರಾಪಿ ।
ಯಾಪಿ ಪ್ರವೃತ್ತಿಹೇತ್ವರ್ಥಪ್ರತಿಪಾದಕತಾ ಕ್ವಚಿತ್ ।
ಲಿಙಾದಿಪ್ರತ್ಯಯಾವಾಪಹೈತುಕೀ ಸಾಽವಸೀಯತೇ ||
ಯಶ್ಚ ಕಾರ್ಯಪರತಾಮೇವಾಖಿಲಪದಾನಾಮಾತಿಷ್ಠತೇ,
ತೇನಾಪ್ಯಾವಾಪೋದ್ಧಾರವಿನಿರ್ದ್ಧಾರಿತಾಸಂಸೃಷ್ಟಶರೀರಾಣಾಮೇವ
ಗವಾಶ್ವಾದೀನಾಂ ತತ್ಪದಾರ್ಥತಾ ಸಮರ್ಥನೀಯಾ, ಸಮರ್ಥ್ಯಮಾನಾಪಿ
ಕಾರ್ಯಾನ್ವಯಿನ್ಯೇವ ಸಮರ್ಥ್ಯತ ಇತಿ ಚೇತ್ ಅಲಂ ವ್ಯಸನೇನ
ಅನ್ಯಾನ್ವಿತಾಭಿಧಾನೇನಾಪಿ ವ್ಯವಹಾರೋಪಪತ್ತೇಃ ।
ಅವಶ್ಯಾಶ್ರಯಣೀಯೇಯಮನ್ವಿತಾರ್ಥಾಭಿಧಾಯಿತಾ ।
ಕಾರ್ಯಾನ್ವಿತಾಭಿಧಾಯಿತ್ವಮನ್ಯಥಾ ದುರ್ವಚಂ ಯತಃ ||
ಅವ್ಯಾಪ್ತಞ್ಚೈತತ್ ಕಾರ್ಯಾನ್ವಿತಮೇವ ಸರ್ವತ್ರ ಪದಾಭಿಧೇಯಮಿತಿ
ಲಿಙಾದಿಷು ವ್ಯಭಿಚಾರಾತ್, ಲಿಙಾದಯೋ ಹಿ
ಪರಿನಿಷ್ಠಿತಾಧಿಕಾರಾದ್ಯನುಬನ್ಧಸಂಬನ್ಧಿನಮೇವ ಸ್ವಾರ್ಥಮಭಿದಧತಿ
।
ಅಥ ತೇಷ್ವಾನ್ವಿತಾಭಿಧಾನಮಿತರತ್ರ ಕಾರ್ಯಾನ್ವಿತಾಭಿಧಾನಮಿತಿ ಚೇತ್
ತದರ್ದ್ಧಜರತೀಯಂ, ತತೋ ವರಂ ಸರ್ವತ್ರಾನ್ವಿತಾಭಿಧಾನಮೇವಾಶ್ರೀಯತಾಮ್ ।
ತಸ್ಮಾದಾಕಾಙ್ಕ್ಷಿತಾಸನ್ನಯೋಗ್ಯಾರ್ಥಾನ್ತರಸಙ್ಗತೇಃ ।
ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಪದಾನಾಂ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿರಾಸ್ಥೇಯಾ ಸರ್ವವಾದಿಭಿಃ ||
ಯದ್ಯಪಿ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತಿಸಮಧಿಗಮನೀಯೈವ ಶಬ್ದಶಕ್ತಿಸ್ತಥಾಽಪಿ ।
ತಟಸ್ಥೋಪಾಯತಾಮಾತ್ರಂ ಶಬ್ದಶಕ್ತಿವಿನಿಶ್ಚಯೇ ।
ಕಾರ್ಯಸ್ಯಾಶ್ರಯಿತುಂ ಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಯೋಕ್ತ್ರಾಕಾಶದೇಶವತ್ ||
ಅನನ್ಯಲಭ್ಯಶ್ಶಬ್ದಾರ್ಥ ಇತಿ ನ್ಯಾಯವಿದಸ್ಸ್ಥಿತಾಃ ।
ತಸ್ಮಾನ್ನೋಪಾಯಭೂತಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಸ್ಯಾಸ್ತಿ ಸಮನ್ವಯಃ ||
ವ್ಯುತ್ಪನ್ನವ್ಯವಹಾರೇಷು ಪಯಃಪ್ರತರಣಾದಿವತ್ ।
ಯಥೈವ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾತೀಯಾದಿವಜ್ರವಿಶೇಷಾವಧಾರಣೋಪಯೋಗಿನೋಽಪಿ
ಪಯಃಪ್ರತರಣಾದೇರವಧೃತರತ್ನಸತ್ತ್ವಸ್ಯ ನ
ವ್ಯವಹಾರದಶಾಯಾಮುಪಯೋಗಃ, ಏವಂ
ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಗ್ರಹಣಸಮಯಸಮುಪಯುಕ್ತಸ್ಯಾಪಿ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ನ
ವ್ಯುತ್ಪನ್ನದಶಾಯಾಮುಪಯೋಗಃ ||
ಯದಿ ಚ ಕಾರ್ಯಾನ್ವಿತಮೇವಾರ್ಥಂ ಶಬ್ದಾಃ ಪ್ರತಿಪಾದಯನ್ತಿ ಕಥಂ
ತೇಭ್ಯಃ ಪರಿನಿಷ್ಠಿತನದೀತಾರಫಲಾದಿಸಂಸರ್ಗಾವಗಮಃ, ನಾಯಂ
ಮುಖ್ಯೋ ಲಾಕ್ಷಣಿಕ ಇತಿ ಚೇತ್ ಕ್ವ ವಾ ಶಬ್ದಾನಾಂ ಮುಖ್ಯಪ್ರಯೋಗಃ ।
ಮಾನಾನ್ತರಾಪೂರ್ವೇ ಕಾರ್ಯ ಇತಿ ಚೇನ್ನ ತತ್ರಾವ್ಯುತ್ಪನ್ನತ್ವೇನ
ಪ್ರಯೋಗಾನುಪಪತ್ತೇಃ ।
ನ ಹಿ ಮಾನಾನ್ತರಾಪೂರ್ವೇ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿರುಪಪದ್ಯತೇ ।
ನ ಚಾವ್ಯುತ್ಪನ್ನಶಬ್ದೇಭ್ಯಃ ಪ್ರತ್ಯಯೋಽತಿಪ್ರಸಙ್ಗತಃ ||
ಯೋಽಪಿ ಮನ್ಯತೇ ಲೋಕೇ ಕಿರ್ಯಾಕಾರ್ಯೇ ವ್ಯುತ್ಪನ್ನಶಬ್ದಃ
ಫಲಪದಸಮಭಿವ್ಯಾಹಾರಬಲಪ್ರತಿಲಬ್ಧತತ್ಸಾಧನಭಾವಭಙ್ಗುರಯಾಗ್
ಆದಿಧಾತ್ವರ್ಥೋತ್ತೀರ್ಣಾಪೂರ್ವಕಾರ್ಯಾಭಿಧಾನಶಕ್ತಿರ್ವೇದೇ ಮೋದತೇ, ಲೋಕೇ ತು
ಸಂ (ಸಮಮುಗ್ಧೇನೇತಿ ಪಾ. ।)ಮುಗ್ಧೇನಾಪಿ ವ್ಯವಹಾರೋಪಪತ್ತೇರ್ನ
ಶಬ್ದಾರ್ಥತತ್ತ್ವಾವಧಾರಣಮಾದ್ರಿಯತೇ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯಾಪೀದಂ ಮನೋರಥಮಾತ್ರಂ, ನ ಹಿ ಕ್ರಿಯಾಕಾರ್ಯೇ
ವ್ಯುತ್ಪನ್ನಸ್ಥಾಯಿಕಾರ್ಯಂ ಪ್ರತಿಪಾದಯತಿ ಅತಿಪ್ರಸಙ್ಗಾತ್ ।
ಯದಿ ವೃದ್ಧವ್ಯವಹಾರೇ
ಸಮಧಿಗತಪದಸಾಮರ್ಥ್ಯೇಽನುರುಧ್ಯಮಾನೇಽನ್ವಯಾವಗತಿರ್ನೋಪಪದ್ಯತೇ,
ಮೋಪಪಾದಿ ನ ನ ತು ತದನುಪಪತ್ತ್ಯಾ ಕೢಪ್ತಶಕ್ತಿಪರಿತ್ಯಾಗೇನ
ಶಬ್ದಶಕ್ತ್ಯನ್ತರಂ ಭಜತೇ ಕಾಮಂ ಲಕ್ಷಣಾಽಶ್ರೀಯತಾಮ್ ।
ನ ಹಿ ವಿರುದ್ಧಾರ್ಥಪದಸಮಭಿವ್ಯಾಹಾರೇ
ಪದಾನಾಮಭಿಧಾನಮೇವಾನ್ಯಥಾ ನೀಯತೇ,
ಸರ್ವಶಬ್ದಾರ್ಥೇಷ್ವನಾಶ್ವಾಸಪ್ರಸಙ್ಗಾತ್ ।
ಕಿಞ್ಚ ಮಾನಾನ್ತರಾಪೂರ್ವಕಾರ್ಯಬೋಧನಶಕ್ತತಾ ।
ನ ಕರ್ಮಫಲಸಮ್ಬನ್ಧಸಿದ್ಧ್ಯೈ ತಾವದುಪೇಯತೇ ||
ನೈಯೋಗಿಕಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನ ಪುನರ್ವೈನಿಯೋಗಿಕಃ ।
ಧಾತ್ವರ್ಥೋತ್ತೀರ್ಣಕಾರ್ಯಾತ್ಮಾ ನ ಕರ್ಮಫಲಸಙ್ಗಮಾತ್ ||
ಋತೇ ಸಿಧ್ಯತಿ ಸಬನ್ಧಸ್ಸ ಚ ತಸ್ಮಾದೃತೇ ನ ಹಿ ।
ತತಶ್ಚ ದುರುತ್ತರಮಿತರೇತರಾಶ್ರಯಣಮ್ ।
ಸಾಧ್ಯಸ್ವರ್ಗವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯ ಪ್ರವರ್ತಕಃ ।
ನ ಸ್ಯಾದಿತಿ ತದಿಷ್ಟಾರ್ಥಸಾಧನಂ ನ ಭವೇದ್ವಿಧಿಃ ||
ಭಙ್ಗುರೋ ನ ಚ ಧಾತ್ವರ್ಥಃ ಕರಣತ್ವೇನ ಕಲ್ಪತೇ ।
ಇತಿ ತದ್ಭಿನ್ನಕಾರ್ಯಾರ್ಥಬೋಧಕತ್ವಂ ಯದುಚ್ಯತೇ ||
ತದಸನ್ನ ಹಿ ಸಾಧ್ಯೇನ ಸ್ವರ್ಗೇಣಾಯಂ ವಿಶೇಷ್ಯತೇ ।
ಸ್ವರ್ಗಂ ಕಾಮಯಮಾನೋ ಹಿ ಪುರುಷೋಽತ್ರ ನಿಯುಜ್ಯತೇ ||
ನ ಹಿ ಸ್ವರ್ಗೋಽಧಿಕಾರಿವಿಶೇಷಣಂ ಸಾಧ್ಯತ್ವಾತ್ ।
ಸಿದ್ಧಮೇವ ಹಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ನಿಯೋಜ್ಯಸ್ಯ ವಿಶೇಷಣಮ್ ।
ಜೀವನಾದಿ ತಥೈವೇಹ ಕಾಮನೈವ ವಿಶೇಷಣಮ್ ||
ಅಪಿ ಚ ನಿಯೋಜ್ಯವಿಶೇಷಣತಾಮನುಭವತಃ ಸ್ವರ್ಗಾದೇಃ ಕೀದೃಶಂ
ಸಾಧ್ಯತ್ವಮ್ ।
ಯದಿ ಸಾಧನಸಂಬನ್ಧಯೋಗ್ಯತ್ವಂ ನೈವ ತಾವತಾ ।
ಸ್ವರ್ಗೇಣ ಸಿಧ್ಯತಾ ಭಾವ್ಯಂ ಯಾವದ್ಯೋಗಮಜನ್ಮತಃ ||
ಸಿದ್ಧಿಪರ್ಯನ್ತತಾ ತಸ್ಯ ನಿಯೋಗೈಕಪ್ರಮಾಣಿಕಾ ।
ನಿಯೋಗಸ್ತತ್ಪ್ರಮಾಣಶ್ಚೇತ್ತ್ಯನ್ಯೋನ್ಯಾಶ್ರಯಣಂ ಧ್ರುವಮ್ ||
ಯದಿ ಸ್ವರ್ಗಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯತ್ವಂ ನ ನಿಯೋಗಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯತಾ ।
ಸಾಧ್ಯದ್ವಯಞ್ಚ ನೈಕಸ್ಮಿನ್ ವಾಕ್ಯೇ ಸಮ್ಬನ್ಧಮರ್ಹತಿ ||
ಸ್ವತನ್ತ್ರಂ ಹಿ ಸಾಧ್ಯದ್ವಯಮೇಕವಾಕ್ಯತಾಂ ನಿರಣಾದ್ಧಿ
ನಾನುಗುಣಮ್, ಅನುಗುಣಞ್ಚೈತತ್ಸಾಧ್ಯದ್ವಯಂ
ನಿಯೋಗಸಿದ್ಧಿನಾನ್ತರೀಯಕತ್ವಾತ್ ಸ್ವರ್ಗಸಿದ್ಧೇಃ, ಯದಾಹ ನಿಯೋಗಸಿದ್ಧೌ
ಸರ್ವಂ ತದನುಗುಣಮ್ ಇತಿ ಕೇನ ನೇಷ್ಯತೇ ನಿಯೋಗಸಿಧ್ಯರ್ಥಾ ಫಲಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಚ,
ತಸ್ಮಾದವಿರೋಧ ಇತಿ ಚೇತ್ತನ್ನ ।
ಸ್ವರ್ಗಸಿದ್ಧಿಂ ವಿನಾ ಕಿನ್ನು ನಿಯೋಗಸ್ಯ ನ ಸಿಧ್ಯತಿ ।
ನಾಧಿಕಾರೋ ನ ವಿಷಯೋ ನ ಚಾನ್ಯದ್ವಿಧ್ಯಪೇಕ್ಷಿತಮ್ ||
ನ ಹಿ ನಿತ್ಯಾಧಿಕಾರೇಷು ನಿಯೋಗಸ್ತಾಮಪೇಕ್ಷತೇ ।
ನ ಚಾನ್ಯದಿಚ್ಛತೋಽನ್ಯತ್ರ ನಿಯುಕ್ತಿರ್ನೋಪಪದ್ಯತೇ ||
ನಿಯೋಗಸ್ಯೈವ ಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಂ ನಿತ್ಯೋಷ್ವಿವ ನಿಯುಜ್ಯತೇ ।
ನಿಯೋಗೋ ಹಿ
ಪ್ರಧಾನತಯಾಽಧಿಗಮ್ಯಮಾನಸ್ವರ್ಗಮಭಿಲಷನ್ತಮಪ್ಯಾತ್ಮನ್ಯಾಕರ್ಷತಿ
ಯಥಾ ಅನಿಚ್ಛನ್ತಮಪಿ ನಿತ್ಯೇ ಕರ್ಮಣಿ ನಿಷ್ಫಲೇ ಪ್ರವರ್ತಯತಿ ||
ಕಿಞ್ಚ ।
ಸ್ವರ್ಗಂ ಕಾಮಯಮಾನೋ ಹಿ ನಿಮಿಷತ್ಯುನ್ಮಿಷತ್ಯಪಿ ।
ನ ಚ ತೇ ಸ್ವರ್ಗಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಾ ಯಾಗಃ ಕಿನ್ನೈವಮಿಷ್ಯತೇ ||
ತತ್ಸಾಧನತಯಾ ನೈಕೇ ಗೃಹ್ಯನ್ತ ಇತಿ ಚೇನ್ಮತಮ್ ।
ಯಾಗಾದಯಃ ಕಿಂ ತದ್ಬುದ್ಧಿಗ್ರಾಹ್ಯಾ ವಿಧಿಬಹಿಷ್ಕೃತಾಃ ||
ತತ್ರ ಚ ।
ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಸಂಬನ್ಧಪ್ರತಿಪಾದನತತ್ಪರಾಃ ।
ಯಾವನ್ನ ವಿಧಯಸ್ತಾವನ್ನೈಷ್ಫಲ್ಯಂ ಸರ್ವಕರ್ಮಣಾಮ್ ||
ತಸ್ಮಾಲ್ಲಿಙಾದಿಭ್ಯಃ ಪ್ರಥಮಮಿಷ್ಟಸಾಧನತಾಽವಗಮಃ,
ತತೋರಾಗತಃ ಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ತ್ಯೇವ ಯುಕ್ತಂ, ತದಪೂರ್ವಕಾರ್ಯಾಭಿಧಾನ ಏವ
ಮುಖ್ಯಾ ಶಕ್ತಿಃ ಇತರತ್ರ ಲಾಕ್ಷಣಿಕೀತ್ಯನುಪಪನ್ನಮ್, ಅತ ಏವ ಯಥಾಯಥಂ
ಲೌಕಿಕಶಬ್ದೇಭ್ಯಸ್ತತ್ಸಿದ್ಧಾರ್ಥಗೋಚರಾ ಬುದ್ಧಯೋ ಜಾಯನ್ತೇ ।
ನನು ನ ತಾಃ ಶಬ್ದಮಹಿಮಭುವಃ ಆನುಮಾನಿಕ್ಯೋ ಹಿ ತಾಃ, ತಥಾ ಹಿ
ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಸಮಯಸಂವಿದಿತಾರ್ಥಪ್ರತಿಪಾದನಸಾಮರ್ಥ್ಯಾನ್ಯಪಿ ಪದಾನಿ ಕ್ವಚಿದ್
ವ್ಯಭಿಚಾರದರ್ಶನಜನಿತಸಂಶಯಪ್ರತಿಬಧಾನಿ ನ ಶ್ರುತಮಾತ್ರಾಣ್ಯರ್ಥಂ
ನ್ನಿಶ್ಚಾಯಯನ್ತಿ ನ ಚಾನಿಶ್ಚಿತೋಽರ್ಥೋಜ್ಞಾತೋ ಭವತಿ
ಅನಿಶ್ಚಯಾತ್ಮನೋಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಭಾವಾತ್ ।
ತತ್ರಾಜ್ಞಾತೇಽಪಿ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥೇ ಶ್ರೋತೈವಂ ವಿಚಿಕಿತ್ಸತೇ ।
ಬ್ರವೀತ್ಯನ್ಯೋನ್ಯಸಂಬನ್ಧಯೋಗ್ಯಾರ್ಥಾನಿ ಪದಾನ್ಯಯಮ್ ||
ನ ಚಾವಿಜ್ಞಾತಸಂಬನ್ಧಾನ್ ಶಬ್ದಾನಾಪ್ತಾಃ ಪ್ರಯುಞ್ಜತೇ ।
ತೇನೇದೃಶಾನ್ವಯಜ್ಞಾನಮಸ್ಯಾಸ್ತೀತ್ಯವಗಚ್ಛತಿ ||
ಏವಮನ್ವಯಜ್ಞಾನೇ ಅನುಮಿತೇ ತದುಪದರ್ಶಿತೋಽರ್ಥೋ ನ
ಶಬ್ದಮಾಕಾಙ್ಕ್ಷತಿ ಅತೋ ಲೌಕಿಕಸ್ಯ ವಚಸೋ ವಕ್ತ್ರನುಭವಪರತನ್ತ್ರತಯಾ
ತತ್ರೈವ ಪರ್ಯವಸಾನಮಿತಿ ।
ತದಸತ್, ನ ಹಿ ಸ್ವಭಾವತೋಽರ್ಥಮವಗಮಯನ್ ಶಬ್ದಃ
ಕ್ವಚಿದ್ವಕ್ತ್ರಾಶಯದೋಷವಶೀಕಾರಾದ್ವಿತಥ ಇತ್ಯನ್ಯತ್ರಾಪಿ
ತತ್ಸಂಭಾವನಯಾ ಸ್ವಾರಸಿಕೀಮರ್ಥಾವಬೋಧಕತಾಮುಞ್ಝಿತುಮರ್ಹತಿ, ನ ಹಿ
ಮನ್ತ್ರಪ್ರತಿಹತ (ಅತ್ರ ಮನ್ತ್ರಪ್ರತಿಹತಿದಶಾಯಾಮಿತಿ ಯುಕ್ತಃ ಪಾಠೋಽಥವಾ
ಹತಶಬ್ದೇ ಭಾವೇ ಕ್ತಪ್ರತ್ಯಯ ಇತ್ಯನುಸಂಧೇಯಮ್ ।)ದಶಾಯಾಂ ಹುತವಹೋ ನ
ದಹತೀತ್ತ್ಯನ್ಯತ್ರಾಪಿ ತಾದೃಶದಶಾಶಙ್ಕ್ಯಾ ನ ದಹತಿ, ನಾಪಿ
ಶುಕ್ತಿರಜತಧಿಯಮರ್ಥವ್ಯಭಿಚಾರಿಣೀಮಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದೋಷವಶಾದುಪಲಬ್ಧಮಿತಿ
ಘಟಾದಿಕಮಪಿ ನಾವಗಮಯತಿ, ಅತೋ ವಿದಿತಪದಪದಾರ್ಥಸಙ್ಗತೇಃ
ಶ್ರೋತುಸ್ಸಹಸೈವ ಶಬ್ದೋಽರ್ಥಮವಬೋಧಯತಿ ಮೂಲಜ್ಞಾನಂ ನ ಪ್ರತೀಕ್ಷತೇ ।
ಮೂಲಜ್ಞಾನಪರಿಜ್ಞಾನಾದರ್ವಾಗರ್ಥೇಽಪಿ ಚೋದಿತೇ ।
ಕಥಮೇವಮಯಂ ವೇದೇತ್ಯನುಮಾನಂ ಪ್ರವರ್ತತೇ ||
ಕಿಮಜ್ಞಾಸೀದಯಂ ವಕ್ತಾ ಕಿಞ್ಚಿದಿತ್ಯನುಮಿತ್ಸಮೇ ।
ವಿಶಿಷ್ಟಾರ್ಥಾನ್ವಯಜ್ಞಾನಮನುಮಾತುಮಥೇಚ್ಛಸಿ ||
ನ ತಾವದಯಮಜ್ಞಾಸೀದ್ ವಕ್ತಾ ಕಿಞ್ಚಿದಿತೀಯತಾ ।
ವ್ಯಾಹಾರವ್ಯವಹಾರೌ ವಾ ಸ್ಯಾತಾಂ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಗೋಚರೌ ||
ವಿಶಿಷ್ಟಾರ್ಥಾನ್ವಯಗೋಚರಚೇತೋಽನುಮಾನನ್ತು
ಪ್ರಥಮತರಪ್ರವೃತ್ತತದ್ವಿಷಯಶೇಮುಷೀಮನ್ತರೇಣಾನುಪಪನ್ನಮಿತಿ ಪ್ರಾಗೇವ
ಶಬ್ದಾರ್ಥೋಽವಗನ್ತವ್ಯಃ, ನ ಹ್ಯನಾಸಾದಿತವಿಷಯವಿಶೇಷಸಂಸರ್ಗಾಃ
ಸಂವಿದಃ ಪರಸ್ಪರತೋ ವ್ಯತಿಭಿದ್ಯನ್ತೇ ।
ನ ಚ ತಥಾಽನುಮಿತಾಭಿರರ್ಥವಿಶೇಷಃ ಸಿಧ್ಯತಿ
ಯಾದೃಶಾನ್ವಯಪ್ರತಿಪಾದನಯೋಗ್ಯಾ ಪದರಚನಾ ಸಾ
ತದನ್ವಯಜ್ಞಾನಮಾಪಾದಯತೀತಿ ಚೇತ್, ಅವಗತಸ್ತರ್ಹಿ
ಪ್ರಾಗೇವಾರ್ಥಾನಾಮನ್ವಯಃ, ನ ಹಿ ಬುದ್ಧಾವನಾರೋಪಿತ ಏವಾನ್ವಯಃ
ಪ್ರಯೋಗಂ ವ್ಯವಚ್ಛಿನತ್ತಿ,
ತಸ್ಮಾದಸ್ತಿ ನದೀತೀರೇ ಫಲಮಿತ್ಯೇವಮಾದಿಷು ।
ಯಾ ಸಿದ್ಧವಿಷಯಾ ಬುದ್ಧಿ ಸಾ ಶಾಬ್ದೀ ನಾನುಮಾನಿಕೀ ||
ತತಶ್ಚ ಅಪೂರ್ವಕಾರ್ಯಗೋಚರ ಏವ ಶಬ್ದಃ ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ।
ಸ್ವಸಿನ್ಧಾನ್ತಚಿರಾಭ್ಯಾಸವ್ಯಾ (ವ್ಯಾಮುಗ್ಧಾಬಲಬುದ್ಧಿಭಿರಿತಿ ಪಾಠಸ್ತು ನ
ಯುಕ್ತ ಇತಿ ಮನ್ಯಾಮಹೇ ।) ಮುಗ್ಧಬಲಬಿದ್ಧಿಭಿಃ ||
ಉಕ್ತಮುಕ್ತೇನ ಮಾರ್ಗೇಣ ಯುಕ್ತಾಽನ್ಯತ್ರಾಪಿ ಶಕ್ತತಾ ||
ತತಶ್ಚ ಯಾನ್ಯೇತಾನಿ ವಿಲಕ್ಷಣಪುರುಷಪ್ರತಿಪಾದಕಾನಿ
ವೇದಾನ್ತವಚಾಂಸಿ ಸ ಏಷ ಸರ್ವಾಧ್ಪತಿಃ ಸರ್ವಸ್ಯೇಶಾನಃ ಸರ್ವಮಿದಂ
ಪ್ರಶಾಸ್ತಿ ತಸ್ಯಾಧ್ಯಕ್ಷಮಿದಂ ಸರ್ವಮ್ ಇತ್ಯಾದೀನಿ ತಾನ್ಯಪಿ ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಂ
ತದ್ವಿಷಯಾಸಂದಿಗ್ಧಾವಿಪರ್ಯಯಜ್ಞಾನಹೇತುತ್ವಾತ್ ।
ನ ಚ ಪರಿನಿಷ್ಠಿತವಸ್ತುನಿ ಸಾಧಕಬಾಧಕಯೋರನ್ಯತರೋಪನಿಪಾತ-
ಸಂಭಾವನಾಭಾವಿತಾನುವಾದವಿಪರ್ಯಯಪರ್ಯಾಲೋಚನಯಾ
ತದ್ಗೋಚರವಚಸಾಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಪ್ರಚ್ಯುತಿಃ, ಕಾರ್ಯಗೋಚರಾಣಾಮಪಿ
ತತ್ಪ್ರಸಙ್ಗಾತ್, ಕಾರ್ಯಮಪಿ ಮಾನಾನ್ತರವೇದ್ಯಮೇವ ಸಮಿದಾಹರಣಾದಿ, ತಚ್ಚ
ಮಾನಾನ್ತರೇಣಾಪಿ ವೇದ್ಯಮೋದನಪಾಕವದಿತ್ಯಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ ।
ಅಥ
ವಿಲಕ್ಷಣಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿವಿಷಯಕಾರ್ಯಸ್ಯಾಸಂಭಾವಿತಮಾನಾನ್ತರತಯಾ
ತತ್ಪ್ರತಿಪಾದಯದ್ವಚಃ ಪ್ರಮಾಣಂ, ಹನ್ತ ತರ್ಹಿ
ನಿರತಿಶಯಾವಬೋಧೈಶ್ವರ್ಯಮಹಾನನ್ದಸಂದೋಹವಪುಷಿ ಭಗವತಿ ನ
ಮಾನಾನ್ತರಸಂಬನ್ಧಗನ್ಧ ಇತಿ ಸರ್ವಂ ಸಮಾನಮನ್ಯತ್ರಾಭಿನಿವೇಶಾತ್ ।
….Continued
