ಶ್ರೀಭಾಷ್ಯಕಾರಾಣಾಂ ಪರಮಗುರುಣಾ ಶ್ರೀಯಾಮುನಾಚಾರ್ಯಸ್ವಾಮಿನಾ ಪ್ರಣೀತಮ್ ।
ಆಗಮಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮ್ । (Part 2)
(ಶ್ರೀಪಞ್ಚರಾತ್ರತನ್ತ್ರಪ್ರಾಮಾಣ್ಯವ್ಯವಸ್ಥಾಪನಪರಮ್)
ಅಪಿ ಚ ।
ಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರದೃಷ್ಟಾರ್ಥವಿಷಯಿಣ್ಯಪಿ ಶೇಮುಷೀ ।
ಪ್ರಮಾಣಮೇವ ತತ್ಪೂರ್ವಂ ನ ಚೇತ್ಸ್ವಾರ್ಥಂ ವಿಗಾಹತೇ ||
ತಸ್ಯ ಸಂಭಾವನಾಮಾತ್ರಾದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಲೌಕಿಕಮ್ ।
ತಸ್ಮಾತ್ಪರಿನಿಷ್ಠಿತಾನಿಷ್ಠೇಯಾದಿಭೇದಶೂನ್ಯಮಸನ್ದಿಗ್ಧಾವಿಪರ್ಯಸ್ತ್
ಅವಿಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರಮಾಣಮೇಷ್ಟವ್ಯಮ್, ಅತ ಇದಮಪಾಸ್ತಮ್ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧೈಃ ಕರಣೈರೇವ ಸಾರ್ವಜ್ಞ್ಯಂ ನಾನ್ಯಥೇತಿ ಯತ್ । ಯತಃ
ಶ್ರುತಿರೇವ ತತ್ರ ಪರಿಪನ್ಥಿನೀ ಪಶ್ಯತ್ಯಚತುಸ್ಸ ಶೃಣೋತ್ಯಕರ್ಣಃ
ಯಶ್ಚಕ್ಷುಷಾ ನ ಪಶ್ಯತಿ ಯಶ್ಚಕ್ಷೂಂಷಿ ಪಶ್ಯತಿ । ನ ತಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಂ
ಕರಣಂ ಚ ವಿದ್ಯತೇ । ಸ್ವಾಭಾವಿಕೀ ಜ್ಞಾನಬಲಕ್ರಿಯಾ ಚ ಇತ್ಯಾದಿಕಾ ।
ನ ಚಾಸಾಂ ಗುಣವಾದತ್ವಂ ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾತ್ ।
ಅಲಬ್ಧಮುಖ್ಯವೃತ್ತೀನಾಂ ಗುಣವಾದಸಮಾಶ್ರಯಃ ||
ನನ್ವಿಹಾಪಿ ಮುಖ್ಯಾರ್ಥಭಙ್ಗಕಾರಣಮಸ್ತಿ ಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರವಿರೋಧಃ ।
ಕುತಃ ಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರಾತ್, ನ ತಾವತ್ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾತ್, ನ ಹಿ
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮುದೀರಿತಪುರುಷಾಭಾವಾವಭಾಸಕಮುದೀಯಮಾನಂ ದೃಷ್ಟಂ,
ಯೋಗ್ಯಾನುಪಲಮ್ಭಾದಭಾವನಿಶ್ಚಯ ಇತಿ ಚೇನ್ನ ಪ್ರಮಾಣಗೋಷ್ಠೀಜ್ಯೇಷ್ಠೇನ
ಶಾಸ್ತ್ರೇಣೈವೋಪಲಮ್ಭನಾತ್, ನಾಪ್ಯನುಮಾನಾತ್ ತದ್ಧಿ
ಶೀಘ್ರಜನ್ಮಾಗಮಿಕಪ್ರತ್ಯಯಪ್ರಕ್ಷಿಪ್ತಪ್ರತಿಬನ್ಧಂ ಕಥಮಿವ
ಮನ್ಥರಪ್ರವೃತ್ತಿ ಪ್ರಾದುರ್ಭವತಿ ।
ಕಿಞ್ಚೈವಂ ಸತಿ ಯಾಗಾದೇಃ ಸ್ವರ್ಗಾಪೂರ್ವಾದಿಸಙ್ಗತಿಃ ।
ಕ್ರಿಯಾತ್ವೇನ ವಿರುಧ್ಯೇತ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಚೇತ್ತನ್ನ ಬಾಧತೇ ||
ಯೂಪಾದಿತ್ಯಾದಿತಾದಾತ್ಮ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣೈವ ವಾಧಿತಮ್ ।
ವಿಸ್ಪಷ್ಟದೃಷ್ಟಭೇದತ್ವಾತ್ ಕಾಷ್ಠಸಾವಿತ್ರಬಿಮ್ಬಯೋಃ ||
ಅಪಿ ಚ ತತ್ರ ಸನ್ನಿಹಿತಯೂಪಾಞ್ಜನವಿಧ್ಯೇಕವಾಕ್ಯತಯಾ
ಅರ್ಥವಾದತ್ವಾದ್ಯುಕ್ತಂ ಗುಣವಾದತ್ವಾಶ್ರಯಣಂ, ನ ಚೇಹ ತಥಾ
ವಿಧ್ಯನ್ತರಮಸ್ತಿ ಯಚ್ಛೇಷತಯಾ ಅರ್ಥವಾದಃ ಸ್ಯಾತ್ ।
ಅಥ ವಿಧ್ಯನ್ವಯಾಭಾವೇ ಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವಾಹಾನ್ತಃ ।
ಅಧ್ಯಾಹೃತ್ಯ ವಿಧಿಂ ತತ್ರ ಶೇಷತ್ವಂ ಪರಿಕಲ್ಪ್ಯತೇ ||
ಯದಾಹುಃ ।
ಯಾವತ್ ಖಲು ಪ್ರಮಾತೄಣಾಂ ಪ್ರವರ್ತನನಿವರ್ತನೇ ।
ಶಬ್ದಾ ನ ಕುರ್ವತೇ ತಾವನ್ನ ನಿರಾಕಾಙ್ಕ್ಷಬೋಧನಮ್ || ಇತಿ, ತನ್ನ
ಋತೇಽಪಿ ವಿಧಿಸಂಬನ್ಧಾದ್ ದೃಷ್ಟೈವ ಹಿ ಪುಮರ್ಥತಾ ।
ಪುತ್ರಸ್ತೇ ಜಾತ ಇತ್ಯಾದೌ ತಥೇಹಾಪಿ ಭವಿಷ್ಯತಿ ||
ನ ಚ ತತ್ರ ವಿಧ್ಯಧ್ಯಾಹಾರಃ, ಅನ್ತರೇಣಾಪಿ ವಿಧಿಂ
ಪುತ್ರಜನನಾವಗಮಾದೇವ ಹರ್ಷೋತ್ಪತ್ತೇಃ ।
ತಥಾ ಕಾ ಕ್ರಿಯಾ ಪಾಕ ಇತ್ಯಾದಿಪ್ರಶ್ನೋತ್ತರವ್ಯವಹಾರೇಷು
ಪ್ರಷ್ಟುಜನಜಿಜ್ಞಾಸಿತಕ್ರಿಯಾವಿಶೇಷಪ್ರತಿಪಾದನಮಾತ್ರನಿರಾಕಾಙ್ಕ್ಷಶ್ಶಬ್ದ್
ಓ ನ ವಿಧ್ಯಧ್ಯಾಹಾರಮಪೇಕ್ಷತೇ ।
ಇಹ ತು ಬ್ರಹ್ಮವಿಜ್ಞಾನಂ ಮಹಾನನ್ದಫಲಂ ಶ್ರುತಮ್ ||
ಬ್ರಹ್ಮಾವಿದ್ ಬ್ರಹ್ಮ ಭವತಿ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ ಪರಮ್ ।
ಅಶ್ನುತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಸಾರ್ದ್ಧಂ ಸರ್ವಾನ್ ಕಾಮಾನ್ ಸ ಸಾಮಗಃ ||
ಇದಮಾದಿತ್ರಯೀವಾಕ್ಯೈರ್ವ್ಯಕ್ತಾ ತಸ್ಯ ಪುಮರ್ಥತಾ ।
ತದೇವಮುದೀರಿತಶ್ರುತಿಶತಸಮಧಿಗತಾವಿತಥಸಹಜಸರ್ವಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರ್
ಅಕಾರುಣ್ಯಾದಿಕಲ್ಯಾಣಗುಣೈಕರಾಶೌ ಭಗವತಿ ಸಿಧ್ಯತಿ, ಸಿಧ್ಯತ್ಯೇವ
ತದನುಭವಮೂಲತಯಾ ತನ್ತ್ರಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮ್ ।
ನನು ವಿರಚಿತನೀತ್ಯಾ
ಕಶ್ಚಿದಾಮ್ನಾಯಮೂರ್ದ್ಧಪ್ರಮಿತಸಹಜಸರ್ವಜ್ಞಾನವಾನಸ್ತು ನಾಮ । ಸ ಚ
ಹರಿರಿತಿ ಯಾವನ್ನಾವಗಮ್ಯೇತ ಸಮ್ಯಕ್ ನ ಖಲು ಭವತಿ ತಾವತ್ಪಞ್ಚರಾತ್ರಂ
ಪ್ರಮಾಣಮ್ ||
ಅತ್ಯಲ್ಪಮೇತತ್ ನ ಹ್ಯತ್ರ ತ್ರಯೀವಿದೋ ವಿವದನ್ತೇ ಯದ್ವಾಸುದೇವಃ
ಪರಮಾತ್ಮಾ ಅಖಿಲಜಗತ್ಕಾರಣಮಿತಿ ।
ಶ್ರೂಯತೇ ಹಿ ಸ ವೇದಾನ್ತೇಷ್ವಾತ್ಮಾ ನಾರಾಯಣಃ ಪರಃ ।
ಸತ್ತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮನನ್ತಞ್ಚ ತದ್ವಿಷ್ಣೋಃ ಪರಮಂ ಪದಮ್ ||
ಪರಾ ಪ್ರಕೃತಿರಧ್ಯಕ್ಷೋ ವಾಸುದೇವಸ್ತಥಾ ಪರಃ ।
ಏಕಃ ಪರಸ್ತಾದ್ಯ ಇದಂ ಬಭೂವ ಯಸ್ಮಾತ್ ಪರಂ ನಾಪರಮಸ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಿತ್ ।
ಇತ್ಯುಕ್ತವಾಚ್ಯಾನುಗುಣಂಯತೋ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಸದೇವ ಸೌಮ್ಯ ||
ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಞ್ಚ ತತಸ್ಸ ವಿಷ್ಣುಸ್ತ್ರಯೀಶಿರಃ ಸಿದ್ಧವಿಶುದ್ಧಬೋಧಃ ।
ನ ಚಾನ್ಯಸ್ಮಾಜ್ಜಗಜ್ಜನ್ಮಸ್ಥಿತಿಧ್ವಂಸಾಶ್ಶ್ರುತೌ ಶ್ರುತಾಃ ।
ಯತಶ್ಚೈತೇ ಸ ಸರ್ವಜ್ಞಃ ಪರಮಾತ್ಮೇತಿ ಸಮ್ಮತಮ್ ||
ಅಮುಮೇವ ಪರಮಾತ್ಮಾನಂ ದ್ವೈಪಾಯನ್-ಪರಾಶರ-
ನಾರದಪ್ರಭೃತಿಮಹರ್ಷಿವಚನೇಭ್ಯಃ ಪ್ರತಿಪದ್ಯಾಮಹೇ ತಥಾ ಹಿ ।
ವಿಷ್ಣೌ ಜಗತ್ಸ್ಥಿತಂ ಸರ್ವಮಿತಿ ವಿದ್ಧಿ ಪರನ್ತಪ ।
ಸೃಜತ್ತ್ಯೇಷ ಮಹಾವಿಷ್ಣುರ್ಭೂತಗ್ರಾಮಂ ಚರಾಚರಮ್ ||
ಏಷ ಚಾಕ್ಷಿಪತೇ ಕಾಲೇ ಕಾಲೇ ವಿಸೃಜತೇ ಪುನಃ ।
ಅಸ್ಮಿನ್ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ವಿಲಯಮಸ್ಮಾಚ್ಚ ಪ್ರಭವನ್ತ್ಯುತ ||
ಅನಾದಿನಿಧನಃ ಶ್ರೀಮಾನ್ ಮುನಿರ್ನಾರಾಯಣಃ ಪ್ರಭುಃ ।
ಸ ವೈ ಸೃಜತಿ ಭೂತಾನಿ ಸ್ಥಾವರಾಣಿ ಚರಾಣಿ ಚ ।
ಸ ಬ್ರಹ್ಮ ಪರಮಂ ಚೇತಿ ತಥಾಽನ್ಯತ್ರಾಪಿ ಪಠ್ಯತೇ ||
ಕೇಶವೋ ಭರತಶ್ರೇಷ್ಠ ! ಭಗವಾನೀಶ್ವರಃ ಪರಃ ।
ಪುರುಷಃ ಸರ್ವಮಿತ್ತ್ಯೇತಚ್ಛ್ರೂಯತೇ ಬಹುಧಾ ಶ್ರುತೌ ||
ಇತಿ,
ತತ್ತ್ವಂ ಜಿಜ್ಞಾಸಮಾನಾನಾಂ ಹೇತುಭಿಃ ಸರ್ವತೋ ಮುಖೈಃ ।
ತತ್ತ್ವಮೇಕೋ ಮಹಾಯೋಗೀ ಹರಿರ್ನಾರಾಯಣಃ ಪ್ರಭುಃ || ಇತಿ,
ತಥಾ ದಾನಧರ್ಮೇ ।
ಪರಮಾತ್ಮಾ ಪರಃ ಶಾನ್ತಃ ಪದ್ಮನಾಭಃ ಪರಾಯಣಃ ।
ಇತಿ ವೇದರಹಸ್ಯನ್ತು ಕಿನ್ನ ವೇತ್ಸಿ ಪುರನ್ದರ ||
ತತ್ಪ್ರಸಾದಾದ್ವಯಂ ಸರ್ವೇ ಲೋಕಾನಾಂ ಸ್ಥಿತಿಹೇತವಃ ।
ಆಪ್ತಾಶ್ಚಾಮರಮುಖ್ಯಾಶ್ಚ ದೇವಾಶ್ಚ ಸ್ಥಾನಿನೋ ಮತಾಃ ||
ಯದಿ ವಿಷ್ಣುರುದಾಸೀನೋ ನಾಸ್ಮಾಕಂ ವಿದ್ಯತೇ ಶುಭಮ್ ।
ಇತಿ ರುದ್ರಸ್ಯ ವಚನಂ ತಥಾ ಭಾರತಮಾತ್ಸ್ಯಯೋಃ ||
ತತ್ರ ಯಃ ಪರಮಾತ್ಮಾ ಹಿ ಸ ನಿತ್ಯೋ ನಿರ್ಗುಣಶ್ಶುಭಃ ।
ಸ ವೈ ನಾರಾಯಣೋ ಜ್ಞೇಯಃ ಸರ್ವಾತ್ಮಾ ಪುರುಷೋ ಹಿ ಸಃ || ಇತಿ,
ತಥಾ ವರಾಹೇ ।
ಯಸ್ಯ ದೇವಸ್ಯ ಚರಿತಂ ವ್ರತಂ ಸಮಭವದ್ಭುವಿ ।
ಕೋಽನ್ಯಸ್ತಸ್ಮಾದಭ್ಯಧಿಕೋ ಮುಕ್ತ್ವಾ ನಾರಾಯಣಂ ಪ್ರಭುಮ್ ||
ಇತಿ,
ನಾರಾಯಣಾತ್ಪರೋ ದೇವೋ ನ ಭೂತೋ ನ ಭವಿಷ್ಯತಿ ।
ಏತದ್ರಹಸ್ಯಂ ವೇದಾನಾಂ ಪುರಾಣಾನಾಂ ಚ ಸತ್ತಮಾಃ || ಇತಿ ।
ತಥಾ ಲೈಙ್ಗೇಃ ।
ಸ ಏಕಃ ಪುರುಷಃ ಶ್ರೇಷ್ಠಃ ಪರಮಾತ್ಮಾ ಜನಾರ್ದನಃ ।
ಯಸ್ಮಾದ್ ಬ್ರಹ್ಮಾ ತತೋ ರುದ್ರಃ ತತಶ್ಚೈವಾಖಿಲಂ ಜಗತ್ ||
ತಥಾ ।
ವಿಷ್ಣೋಸ್ಸಕಾಶಾದುದ್ಭೂತಂ ಜಗತ್ತತ್ರೈವ ಚ ಸ್ಥಿತಮ್ ।
ಸ್ಥಿತಿಸಂಯಮಕರ್ತಾಽಸಾವಿತಿ ಪಾರಾಶರಂ ವಚಃ ||
ತಥಾ ಮಾನವೇ ।
ನಾರಾಯಣಃ ಪರೋಽವ್ಯಕ್ತಾದಣ್ಡಮವ್ಯಕ್ತಸಂಭವಮ್ ।
ಅಣ್ಡಸ್ಯಾನ್ತಸ್ತ್ವಿಮೇ ಲೋಕಾಃ ಸಪ್ತದ್ವೀಪಾ ಚ ಮೇದಿನೀ ||
ತಸ್ಮಾದೀದೃಶಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀತಿಹಾಸಪುರಾಣಪರ್ಯಾಲೋಚನಯಾ
ಅಖಿಲಜಗತ್ಕಾರಣಂ ಪರಮಾತ್ಮಾ ವಾಸುದೇವ ಇತಿ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ ।
ನ ಚೈವ ಪರಮಾತ್ಮತ್ವಂ ರುದ್ರಾದೇಃ ಶ್ರುತಿಷೂದಿತಮ್ ।
ಪ್ರತ್ಯುತೋತ್ಪತಿಮೇವಾಹುಸ್ತಸ್ಯೈಕಾಯನಶಾಖಿನಃ ||
ತಮೋ ವಾ ಇದಮಿತ್ಯಾದೌ ತಥಾ ವೇದೇಽಪಿ ದೃಶ್ಯತೇ ।
ಯತೋ ಹಿ ರುದ್ರಸ್ಸಞ್ಜಜ್ಞೇ ತಚ್ಛ್ರೇಷ್ಠಂ ಭುವನೇಷ್ವಿತಿ ||
ತದಿದಾಸ ಭುವನೇಷು ಜ್ಯೇಷ್ಠಮಿತಿ ।
ತಥಾ ರೌದ್ರಂ ಪದಂ ಸ್ಪಷ್ಟಂ ಕರ್ಮಜನ್ಯಂ ಪ್ರತೀಯತೇ ||
ಮಹಿಮಾನಂ ನಿಜಂ ಲೇಭೇ ವಿಷ್ಣೋರಭ್ಯರ್ಚನಾದಿತಿ । ಅಸ್ಯ ದೇವಸ್ಯೇತಿ
ಲಲಾಟಾದಭವದ್ಬಿನ್ದುಸ್ತಸ್ಮಾದ್ರುದ್ರೋವ್ಯಜಾಯತ ।
ಇತ್ಯಾದಿಕಾಶ್ಚ ಶ್ರುತಯೋ ರುದ್ರೋತ್ಪತ್ತಿಂ ವದನ್ತಿ ವೈ ।
ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ರುದ್ರಾದಿಮಹಿಮಾವೇದಿಕಾ ಇವ ||
ಯಾ ವಾಚಸ್ತಾಸ್ಸ್ತುತಿಪರಾಃ ಶ್ರೋತ್ರಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಗೀರಿವ ।
ಏತೇನ ರುದ್ರಾದೀನಾಂ ಪರಮಾತ್ಮತ್ವಪ್ರತಿಪಾದಕಪುರಾಣವಾದಾಃ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಶ್ರುತಿವಿರೋಧಾನ್ನ ಮುಖ್ಯಾರ್ಥಾಃ ।
ಯದ್ವಾ ತ್ಯಾಜ್ಯತಯಾ ತನ್ತ್ರಸಿದ್ಧಾನ್ತಪ್ರತಿಪಾದಕಾಃ ।
ಅವೈದಿಕೇಷು ತನ್ತ್ರೇಷು ತನ್ಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಂ ಹಿ ಕಥ್ಯತೇ ||
ವೇದಸಿದ್ಧಾನ್ತಮಾರ್ಗೇಷು ವಿಷ್ಣುರೇವ ಪರಃ ಸ್ಮೃತಃ ।
ತದ್ಯಥಾ ವೈಷ್ಣವೇ ।
ಪರಮಾತ್ಮಾ ಚ ಸರ್ವೇಷಾಮಾಧಾರಃ ಪರಮೇಶ್ವರಃ ।
ವಿಷ್ಣುನಾಮಾ ಸ ವೇದೇಷು ವೇದಾನ್ತೇಷು ಚ ಗೀಯತೇ ||
ವಾರಾಹೇ ।
ವಿಷ್ಣುರೇವ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತ್ರಿಭೇದಮಿಹ ಪಠ್ಯತೇ ।
ವೇದಸಿದ್ಧಾನ್ತಮಾರ್ಗೇಷು ತನ್ನ ಜಾನನ್ತಿ ಮೋಹಿತಾಃ ||
ನಾರಾಯಣಾತ್ಪರೋ ದೇವೋ ನ ಭೂತೋ ನ ಭವಿಷ್ಯತಿ ।
ಏತದ್ರಹಸ್ಯಂ ವೇದಾನಾಂ ಪುರಾಣಾನಾಞ್ಚ ಸತ್ತಮಾಃ || ಇತಿ ।
ತಥಾ ಮಾತ್ಸ್ಯೇ ।
ಸಾತ್ತ್ವಿಕೇಷು ತು ಕಲ್ಪೇಷು ವಿಷ್ಣೋರ್ಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಮುಚ್ಯತೇ ।
ಅಗ್ನೇಶ್ಶಿವಸ್ಯ ಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಂ ತಾಮಸೇಷು ಪ್ರಕೀರ್ತ್ಯತೇ || ಇತಿ, ।
ತಥಾ ಲೈಙ್ಗೇ ।
ನ ಹಿ ವಿಷ್ಣುಮೃತೇ ಕಾಚಿದ್ ಗತಿರನ್ಯಾ ವಿಧೀಯತೇ ।
ಇತ್ಯೇವಂ ಸತತಂ ವೇದಾ ಗಾಯನ್ತೇ ನಾತ್ರ ಸಂಶಯಃ ||
ಇತಿ, ತಥಾ ವಾಯವೀಯೇ ।
ಸಹಸ್ರಬಾಹುಃ ಪರಮಃ ಪ್ರಜಾಪತಿಃ ।
ತ್ರಯೀಪಥೇಯಃ ಪುರುಷೋ ನಿರುಚ್ಯತೇ ||
ಇತಿ, ತಥಾ ಭವಿಷ್ಯತಿ ।
ವೇದಸಿದ್ಧಾನ್ತಮಾರ್ಗೇಷು ವಿಷ್ಣುರೇವ ಪರಃ ಸ್ಮೃತಃ ।
ವಿಷ್ಣುರೇವ ನರಶ್ರೇಷ್ಠೋ ಮಹಿಷ್ಠಃ ಪ್ರುಷೋತ್ತಮಃ ||
ಇತಿ, ಸರ್ವಂ ಚೈತತ್ಪುರುಷ (ಪುರುಷನಿರ್ಣಯನಾಮಾ
ಭಗವನ್ಮಹಿಮಪ್ರತಿಪಾದನಪುರಃಸರೋದೇವತಾನ್ತರವ್ಯಾವರ್ತನಮುಖೇನ
ವಿಷ್ಣುಪರತತ್ತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಪರೋಗ್ರನ್ಥಃ ಪರಮಾಚಾರ್ಯಪ್ರಣೀತಃ
।)ನಿರ್ಣಯೇ ನಿಪುಣತರಮುಪಪಾದಿತಮಿತಿ ನೇಹ ಪ್ರಪಞ್ಚ್ಯತೇ ।
ತತಶ್ಚ ।
ಶ್ರುತಿಮೂರ್ಧ್ನಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧೇನ ವಾಸುದೇವೇನ ಭಾಷಿತಮ್ ।
ತನ್ತ್ರಂ ಮಿಥ್ಯೇತಿ ವಕ್ತುನ್ನಃ ಕಥಂ ಜಿಹ್ವಾ ಪ್ರವರ್ತತೇ ||
ನ ಹಿ
ಸಹಜಸಂವೇದನಸಾಕ್ಷಾತ್ಕೃತದೀಕ್ಷಾರಾಧನಾದಿಧರ್ಮಸ್ವರ್ಗಪುತ್ರಾದಿವೈಷ್
ಅಯಿಕಸುಖಮನೇಕದುಃಖಸಂಭಿನ್ನಂ, ನ ಚಾತಿಚಿರಮನುವರ್ತತ ಇತಿ ತದಪಿ
ದುಃಖಪಕ್ಷ ಏವ ನಿಕ್ಷಿಪ್ಯ ಮೋಕ್ಷಾಯ ಗೃಹೇಭ್ಯಃ ಪ್ರವ್ರಜದ್ಭ್ಯಃ
ಶಾಣ್ಡಿಲ್ಯನಾರದಾದಿಪರಮ-
ಋಷಿಭ್ಯಸ್ತದಭಿಲಷಿತನಿರತಿಶಯನಿಶ್ರೇಯಸೈಕಸಾಧನಸ್ವಾವಗಮಾರಾಧನ
ಅವಬೋಧಿನೀಂ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸಂಹಿತಾಂ ನಿರಮಿಮೀತೇತಿ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ ।
ನ ಚ ತನ್ತ್ರಾನ್ತರೇಷ್ವೇಷ ನ್ಯಾಯಃ ಪ್ರಸರಮರ್ಹತಿ ।
ಯತಸ್ತತ್ತನ್ನಿಬನ್ದ್ಧೃಣಾಂ ವಿಭ್ರಮಾದ್ಯಪಿ ಸಂಭವಿ ||
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿಪ್ರಮಾಣಾನಾಂ ನ ಹಿ ಮೂಲತ್ವಸಮ್ಭವಃ ।
ತನ್ತ್ರಾನ್ತರೇಷು ಶಾಸ್ತ್ರನ್ತು ಮೂಲಂ ತೈರೇವ ನೇಷ್ಯತೇ ||
ಅನ್ಯಚ್ಚ ವೇದಸಿದ್ಧಾನ್ತವಿರುದ್ಧಾರ್ಥಾಭಿಧಾನತಃ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಶ್ರುತಿಮೂಲತ್ವಕಲ್ಪನಾ ತೇಷು ಬಾಧ್ಯತೇ ||
ಯಥಾ ಮಾಹೇಶ್ವರೇ ತನ್ತ್ರೇ ವಿರುದ್ಧಂ ಬಹು ಜಲ್ಪಿತಮ್ ।
ಚತುರ್ವಿಧಾ ಹಿ ತತ್ಸಿದ್ಧಚರ್ಯಾಮಾರ್ಗಾನುಸಾರಿಣಃ ||
ಯಥಾ ಕಾಪಾಲಿಕಾಃ ಕಾಲಾಮುಖಾಃ ಪಾಶುಪತಾಸ್ತಥಾ ।
ಶೈವಾಸ್ತತ್ರ ಚ ಕಾಪಾಲಂ ಮತಮೇ ಪ್ರಚಕ್ಷತೇ ||
ಮುದ್ರಿಕಾಷಟ್ಕವಿಜ್ಞಾನಾತ್ ಪುನಸ್ತಸ್ಯೈವ ಧಾರಣಾತ್ ।
ಅಪವರ್ಗಫಲಪ್ರಾಪ್ತಿರ್ನ ಬ್ರಹ್ಮಾವಗಮಾದಿತಿ ||
ತಥಾಽಹುಃ ।
ಮುದ್ರಿಕಾಷಟ್ಕತತ್ತ್ವಜ್ಞಃ ಪರಮುದ್ರಾವಿಶಾರದಃ ।
ಭಗಾಸನಸ್ಥಮಾತ್ಮಾನಂ ಧ್ಯಾತ್ವಾ ನಿರ್ವಾಣಮೃಚ್ಛತಿ ||
ತಥಾ ।
ಕರ್ಣಿಕಾ ರುಚಕಞ್ಚೈವ ಕುಣ್ಡಲಞ್ಚ ಶಿಖಾಮಣಿಮ್ ।
ಭಸ್ಮ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಞ್ಚ ಮುದ್ರಾಷಟ್ಕಂ ಪ್ರಚಕ್ಷತೇ ||
ಕಪಾಲಮಥ ಖಟ್ವಾಙ್ಗಮುಪಮುದ್ರೇ ಪ್ರಕೀರ್ತಿತೇ ।
ಆಭಿರ್ಮುದ್ರಿತದೇಹಸ್ತು ನ ಭೂಯ ಇಹ ಜಾಯತೇ ||
ನ ಚೇದೃಶಮುದ್ರಿಕಾಷಟ್ಕಪರಿಜ್ಞಾನ ತದ್ಧಾರಣ
ನಿನ್ದಿತಭಗಾಸನಸ್ಥದೇಹಧ್ಯಾನಸ್ಯಾಪವರ್ಗಸಾಧನತ್ವಂ ಶ್ರುತಯೋ
ಮೃಷ್ಯನ್ತಿ, ತಾ ಹ್ಯೈಹಿಕಾಮುಷ್ಮಿಕಸಕಲವಿಷಯಾಭಿಲಾಷವಿಮುಖಸ್ಯ
ಅಖಿಲಜಗತ್ಕಾರಣವಾಸುದೇವಾತ್ಮಭಾವೈಕಲಭ್ಯಂ ಮೋಕ್ಷಮಾಚಕ್ಷತೇ ।
ತಮೇವ ವಿದಿತ್ವಾ ಅತಿಮೃತ್ಯುಮೇತಿ ನಾನ್ಯಃ ಪನ್ಥಾ ಅಯನಾಯ ವಿದ್ಯತೇ ಇತ್ಯಾದ್ಯಾಃ,
ಏವಂ ಕಾಲಾಮುಖಾ ಅಪಿ ಸಮಸ್ತಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಕಪಾಲಭೋಜನ
ಶವಭಸ್ಮಸ್ನಾನ ತತ್ಪ್ರಾಶನ ಲಗುಡಧಾರಣ ಸುರಾಕುಮ್ಭಸ್ಥಾಪನ –
ತತ್ಸ್ಥದೇವತಾರ್ಚನಾದೇರೇವ ದೃಷ್ಟಾದೃಷ್ಟಾಭೀಷ್ಟಸಿದ್ಧಿಮಭಿದಧಾನಾಃ
ಶ್ರುತಿಬಹಿಷ್ಕೃತಾ ಏವ ।
ಯದಪಿ ಪಾಶುಪತಶೈವಾಭ್ಯಾಂ ವಿರುಧಾವಿರುದ್ಧಸಮಮುಗ್ಧಂ
ಕಿಞ್ಚಿದಭಿಹಿತಂ ತದಪಿ ಶ್ರುತಿಬಹಿಷ್ಕೃತಮೇವ ।
ತತ್ರೈಷಾ ಪಾಶುಪತಪ್ರಕ್ರಿಯಾ ।
ಜೀವಾಃ ಪಶವ ಉಚ್ಯನ್ತೇ ತೇಷಾಮಧಿಪತಿಶ್ಶಿವಃ ।
ಸ ತೇಷಾಮುಪಕಾರಾಯ ಪಞ್ಚಾಧ್ಯಾಯೀಮಚೀಕೢಪತ್ ||
ತತ್ರ ಪಞ್ಚ ಪದಾರ್ಥಾಸ್ತು ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾಃ ಕಾರಣಾದಯಃ ।
ಕಾರಣಂ ಕಾರ್ಯಂ ವಿಧಿರ್ಯೋಗೋ ದುಃಖಾನ್ತಃ || ಇತಿ,
ಉಪಾದಾನಂ ನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ ಕಾರಣಂ ದ್ವಿಧಾ ।
ನಿಮಿತ್ತಕಾರಣಂ ರುದ್ರಸ್ತತ್ಕಲಾ ಕಾರಣಾನ್ತರಮ್ ||
ಮಹ್ಯನ್ತಂ ಮಹದಾದಿಕಾರ್ಯಮುದಿತಂ ತದ್ವದ್ವಿಧಿರ್ಗೀಯತೇ ।
ಗೂಢಾಚಾರಮುಖಸ್ಮಶಾನಭಸಿತಸ್ನಾನಾವಸಾನಃ ಪರಃ ||
ಯೋಗೋ ಧಾರಣಮುಚ್ಯತೇ ಹೃದಿ ಧಿಯಾಮೋಙ್ಕಾರಪೂರ್ವನ್ತಥಾ ।
ದುಃಖಾನ್ತೋ ಹಿ ಮತೋಽಪವರ್ಗ ಇತಿ ತೇ ಪಞ್ಚಾಪಿ ಸಂಕೀರ್ತಿತಾಃ ||
ಆತ್ಯಾನ್ತಿಕೀ ದುಃಖನಿವೃತ್ತಿರ್ದುಖಾನ್ತಶಬ್ದೇನೋಕ್ತಾ ತಾಮೇವ
ನಿಶ್ಶೇಷವೈಶೇಷಿಕಾತ್ಮಗುಣೋಚ್ಛೇದಲಕ್ಷಣಾಂ ಮುಕ್ತಿಂ ಮನ್ಯತೇ ಇಯಮೇವ
ಚೇಶ್ವರಕಲ್ಪನಾ ಶೈವಾನಾಮನ್ಯೇಷಾಂ ಚ ।
ಸೇಯಂ ಸರ್ವಾ ಶ್ರುತಿವಿರುದ್ಧಾ ಕಲ್ಪನಾ ಯತಃ ।
ಜಗನ್ನಿಮಿತ್ತೋಪಾದಾನಂ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಶ್ರುತೌ ಶ್ರುತಮ್ ।
ಮಹಾನನ್ದಾತ್ಮಕೋ ಮೋಕ್ಷಸ್ತತ್ರತತ್ರಾಸಕೃಚ್ಛುತಃ ||
ಪರಸ್ಪರವಿರೋಧೇನ ವ್ಯಾಹತೈಷಾಂ ಪ್ರಮಾಣತಾ ।
ತ್ರಯೀದಣ್ಡಪ್ರತಿಕ್ಷೇಪಂ ಕಿಞ್ಚಿನ್ನೈವ ಪ್ರತೀಕ್ಷತೇ ||
ಕಿಞ್ಚ ಶೈವಾದಯೋವೇದಸಿದ್ಧವರ್ಣಾಶ್ರಮಾದ್ಬಹಿಃ ।
ಕಲ್ಪಯನ್ತ್ಯಾಶ್ರಮಾದೀನಿ ತತೋಽಪಿ ಶ್ರುತಿಬಾಹ್ಯತಾ ||
ಯದಾಹುಃ ।
ದೀಕ್ಷಾಪ್ರವೇಶಮಾತ್ರೇಣ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭವತಿ ಕ್ಷಣಾತ್ ।
ಕಾಪಾಲಂ ವ್ರತಮಾಸ್ಥಾಯ ಯತಿರ್ಭವತಿ ಮಾನವಃ ||
ಇತಿ ।
ನ ಚ ವಾಚ್ಯಮ್ ಅಪ್ರಮಾಣಭೂತಮಿಯನ್ತಂ ಗ್ರನ್ಥರಾಶಿಂ ಕಥಂ
ಪ್ರತ್ಯಯಿತತರೋ ರುದ್ರಃ ಪ್ರಣಯತೀತಿ ।
ನ ಚ ಸಮಾನನಮನಿರ್ಮಾತೃಸ್ಮರಣನಿಬನ್ಧನಮಿತಿ ಯುಕ್ತಮ್ ಅತಿ
ಪ್ರಸಙ್ಗಾದಿತಿ, ಯತಃ-
ನಾಮೈಕತ್ವಕೃತಭ್ರಾನ್ತಿಕಲ್ಪನಾಽಪ್ಯುಪಪದ್ಯತೇ ।
ವೇದಬಾಧಾನ್ನ ಚಾನ್ಯತ್ರ ತಾವತಾಽತಿಪ್ರಸಜ್ಯತೇ ||
ಪ್ರಮಾದೋಽಪಿ ಚ ನಾತ್ಯನ್ತಂ ರುದ್ರಾದಿಷು ನ ಸಮ್ಭವೀ ।
ಯದ್ವಾ ರುದ್ರಸ್ಯ ಮೋಹಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಣೇತೃತಯಾಽವಗತತ್ವಾದ್
ವ್ಯಾಮೋಹಯಿತುಮೇವ ಹೀದೃಶಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಣಯನಮುಪಪದ್ಯತ ಇತಿ ನಾವಶ್ಯಂ
ಪ್ರಮಾದ ಏವಾಶ್ರಯಿತವ್ಯಃ,
ತಥಾ ಚ ವಾರಾಹೇ ।
ತ್ವಂ ಹಿ ರುದ್ರ ! ಮಹಾಬಾಹೋ ! ಮೋಹಶಾಸ್ತ್ರಾಣಿ ಕಾರಯ ।
ಕುಹಕಾದೀನ್ದ್ರಜಾಲಾನಿ ವಿರುದ್ಧಾಚರಣಾನಿ ಚ ||
ದರ್ಶಯಿತ್ವಾಽಲ್ಪಮಾಯಾಸಂ ಫಲಂ ಶೀಘ್ರಂ ಪ್ರದರ್ಶಯ ।
ದರ್ಶಯಿತ್ವಾ ಜನಂ ಸರ್ವಂ ಮೋಹಯಾಶು ಮಹೇಶ್ವರ ! ||
ಇತಿ ।
ತಥಾ ತತ್ರೈವ ಭಗವಾನ್ ರುದ್ರಃ ಪ್ರಸ್ತುತಶೈವಾದ್ಯಾಗಮಾನಾಂ
ಸ್ವಯಮೇವ ವೇದವಾಹ್ಯತ್ವಂ ವೇದಮಾರ್ಗಾಪಭ್ರಷ್ಟಜನಾಧಿಕಾರಿತ್ವಂ
ತದ್ವ್ಯಾಮೋಹೈಕಪ್ರಯೋಜನತಾಂ ಚ ದರ್ಶಯತಿ ।
ಯೇ ವೇದಮಾರ್ಗನಿರ್ಮುಕ್ತಾಸ್ತೇಷಾಮ್ಮೋಹಾರ್ಥಮೇವ ಚ ।
ನಯಸಿದ್ಧಾನ್ತಮಾರ್ಗೇಣ ಮಯಾ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಪ್ರದರ್ಶಿತಮ್ ||
ತಸ್ಮಾದಾರಭ್ಯ ಕಾಲಾತ್ತು ಮತ್ಪ್ರಣೀತೇಷು ಸತ್ತಮಾಃ ।
ಶಾಸ್ತ್ರೇಷ್ವಭಿರತೋ ಲೋಕೋ ನ ವೇದಾನ್ ಬಹು ಮನ್ಯತೇ ।
ತಥಾ ಪಾಶುಪತಾದೀನಿ ಪ್ರವರ್ತನ್ತೇ ಕಲೌ ಯುಗೇ ||
ತಥಾ ಚ ಭಗವತ್ಪರಿವಾರತ್ವವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಸ್ವಪ್ರಧಾನಪೂಜಾಂ
ಪಾಶುಪತಾದಿತನ್ತ್ರಸಿದ್ಧಾಂ ವೇದಬಾಹ್ಯಾಂ ದರ್ಶಯತಿ ।
ತದ್ವೇದಬಾಹ್ಯಂ ಕರ್ಮೋಕ್ತಂ ಮಾಮುದ್ದಿಶ್ಯೋಪಸೇವ್ಯತೇ ।
ತದ್ವೈ ಪಾಶುಪತಂ ನಾಮ ಮನಿಷ್ಠಮ್ಮೋಹನಂ ನೃಣಾಮ್ ||
ಮಾಂ ವಿಷ್ಣುವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಪೂಜಯನ್ತಿ ನರಾಧಮಾಃ ।
ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಜಾತಾನಿ ನ ಲಿಖ್ಯನ್ತೇಽತಿಗೌರವಾತ್ ||
ವ್ಯಕ್ತಞ್ಚ ವೇದಬಾಹ್ಯತ್ವಮೇತಚ್ಛಾಸ್ತ್ರಾನುಗಾಮಿನಾಮ್ ।
ಯಥಾ ತತ್ರೈವ ।
ಶಶಾಪ ತಾಞ್ಜಟಾಭಸ್ಮಕಪಾಲವ್ರತಧಾರಿಣಃ ।
ಭವಿಷ್ಯಥ ತ್ರಯೀಬಾಹ್ಯಾ ವೇದಕರ್ಮಬಹಿಷ್ಕೃತಾಃ ||
ಕಲೌ ತದ್ರೂಪಿಣಸ್ಸರ್ವೇ ಜಟಾಲಗುಡಧಾರಿಣಃ ।
ಸ್ವಚ್ಛನ್ದವ್ರತವೇಷಾಶ್ಚ ಮಿಥ್ಯಾಲಿಙ್ಗಧರಾಸ್ತಥಾ ।
ಬ್ರಹ್ಮಶಾಪಾಗ್ನಿನಿರ್ದಗ್ಧಾ ರುದ್ರಭಕ್ತಾ ಜಟಾಧರಾಃ || ಇತಿ,
ಪ್ರಸಿದ್ಧಞ್ಚೈತಚ್ಛೈವಾಗಮೇಷು ।
ರುದ್ರಾಕ್ಷಂ ಕಙ್ಕಣಂ ಹಸ್ತೇ ಜಟಾ ಚೈಕಾ ಚ ಮಸ್ತಕೇ ।
ಕಪಾಲಂ ಭಸ್ಮನಾ ಸ್ನಾನಮ್ ಇತ್ಯಾದಿ ।
ತಥಾ ಚೈತೇಷಾಮಾದಿತ್ಯಪುರಾಣೇಽಪಿ ಭಗವತ್ತ್ಯಾಗೇನ ಸಮಂ
ವೇದತ್ಯಾಗಂ ಕಥಯತಿ ।
ಅನ್ಯೇ ಭಸ್ಮಜಟೋಪೇತಾ ಯಥೋಕ್ತಾ ಗೌತಮಾತ್ ಪುರಾ ।
ಶಾಪಾತ್ಸನ್ತ್ಯಾಜಿತಾ ವೇದಂ ದೇವಂ ನಾರಾಯಣಂ ತಥಾ ||
ಇತಿ ।
ಕಿಞ್ಚೈತೇ ವಾಸುದೇವಸ್ಯ ಮನ್ದಾ ನಿನ್ದಾಂ ವಿತನ್ವತೇ ।
ತೇ ಚ ಪಾಷಣ್ಡಿನೋ ಜ್ಞೇಯಾ ಯಥಾ ಲೈಙ್ಗೈ ಸಮೀರಿತಮ್ ||
ಯೇ ತು ಸಾಮಾನ್ಯಭಾವೇನ ಮನ್ಯನ್ತೇ ಪುರುಷೋತ್ತಮಮ್ ।
ತೇ ವೈ ಪಾಷಣ್ಡಿನೋ ಜ್ಞೇಯಾ ವೇದಮಾರ್ಗಬಹಿಷ್ಕೃತಾಃ ||
ಇತಿ, ತತಶ್ಚ ।
ಏತ ಏವ ಚ ತೇ ಏಷಾಂ ವಾಙ್ಮಾತ್ರೇಣಾಪಿ ನಾರ್ಚನಮ್ ।
ಪಾಷಣ್ಡಿನೋವಿಕರ್ಮಸ್ಥಾನಿತ್ಯಾದಿಸ್ಮೃತಿಷೂದಿತಮ್ ||
ಯಾ ವೇದಬಾಹ್ಯಾ ಇತ್ತ್ಯೇತದಪಿ ಚೇದೃಶಗೋಚರಮ್ ।
ತಸ್ಮಾನ್ನ ವೇದಮೂಲತ್ವಂ ನಾಪಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮೂಲತಾ ||
ತನ್ತ್ರಾನ್ತರಾಣಾಂ ಯುಕ್ತೇತಿ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ಕಾರಣಾನ್ತರಮ್ ।
ನನು ಮೂಲಾನ್ತರಾಪೇಕ್ಷಾ ಯದಿ ಸ್ಯಾದಸ್ತು ದೂಷಣಮ್ ||
ಸ್ವತಃಪ್ರಮಾಣಂ ವಿಜ್ಞಾನಂ ಭವತಾಂ ನನು ದರ್ಶನೇ ।
ಸತ್ಯಂ ತದೇವ ವಿಜ್ಞಾನಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಪನೀಯತೇ ||
ಬಾಧಕಾರಣದೋಷಾಭ್ಯಾಂ ತಾವಪಿ ದ್ವಾವಿಹ ಸ್ಫುಟೌ ।
ಏವಂ ಶ್ರುತಿವಿರುದ್ಧಸ್ಯ ಸ್ಫುಟಮೂಲಾನ್ತರಸ್ಯ ಯತ್ ||
ಪಞ್ಚರಾತ್ರೇಣ ಸಾಧರ್ಮ್ಮ್ಯಂ ತನ್ತ್ರತ್ವೇನಾಭಿಧಿತ್ಸಿತಮ್ ।
ಕ್ರಿಯಾತ್ವೇನ ತು ಸಾಧರ್ಮ್ಮ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಹತ್ಯಾಽಶ್ವಮೇಧಯೋಃ ||
ಶ್ರುತಿಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಯೋಸ್ತತ್ರ ಯತೋಮೂಲತ್ವನಿಶ್ಚಯಃ ।
ನನು ಚ ಶ್ರುತಿಮೂಲತ್ವೇ ವೇದಾದೇವಾರ್ಥಸಿದ್ಧಿತಃ ||
ತತ್ಪ್ರಣೇತೃಸ್ವತನ್ತ್ರತ್ವಕಲ್ಪನಾ ನೇತ್ಯಚೂಚುದಮ್ ।
ನೈವಂ ನ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ಪುಂಸಿ ಸ್ವಾತನ್ತ್ರ್ಯಂ ಶ್ರೂಯತೇ ಹಿ ತತ್ ||
ತಸ್ಯಾಧ್ಯಕ್ಷಮಿದಂ ಸರ್ವಂ ಭೀಷಾಽಸ್ಮಾದಿದಮಾದಿಷು ।
ನನು ವೇದಮೂಲಾ ಏವ ಚೇದೇತಾಃ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಮೃತಯಃ ಕಿಂ ತರ್ಹಿ
ತದರ್ಥಸ್ಮರಣವತ್ತನ್ಮೂಲಭೂತವೇದವಾಕ್ಯಸ್ಮರಣಂ ನಾನುವರ್ತತೇ
ಪಾಞ್ಚರಾತ್ರಿಕಾಣಾಮ್ । ನ ಚಾರ್ಥಸ್ಮರಣಸ್ಯ ಪ್ರಯೋಜನವತ್ತ್ವಾತ್ ತಸ್ಯ
ವಿಫಲತ್ವಾತ್ ತದನಾದರಣೀಯಮಿತಿ ಯುಕ್ತಂ, ನ ಹಿ ಯತಃ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ
ತದೇವ ವಿಸ್ಮರ್ತುಂ ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಅಥ ವಿಸ್ಮರಣೋಪಪತ್ತಯೇ ಪ್ರಲೀನನಿತ್ತ್ಯಾನುಮೇಯಶಾಖಾಮೂಲತಾ
ಆಶ್ರೀಯತೇ ತದಾ ಯದೇವ ಯೇನ ಪ್ರಮಾಣತಯಾ ಪರಿಗೃಹೀತಂ ಸ
ತತ್ಪ್ರಲೀನಶಾಖಾಮಸ್ತಕೇ ನಿಕ್ಷಿಪ್ಯ ಪ್ರಮಾಣೀಕುರ್ಯಾತ್
ನಿತ್ಯಾನುಮೇಯಪ್ರಲೀನಶಾಖಯೋಸ್ತು ಸ್ವರೂಪಸಿದ್ಧಿರೇವ ದುರ್ಲಭಾ ।
ಅಥ ವಿದ್ಯಮಾನಶಾಖಾಮೂಲಾ ಏವ ತಾಃ ಸ್ಮೃತಯಃ ತದಾ
ತತ್ಪ್ರಣೇತೃವದನ್ಯೇಽಪಿ ತತ ಏವೋಪಲಭೇರನ್ ಇತಿ
ಗ್ರನ್ಥಪ್ರಣಯನಪ್ರಯಾಸವೈಯರ್ಥ್ಯಮ್ ।
ಅತ್ರೋಚ್ಯತೇ ಸ ಖಲು ಭಗವಾನ್ ಅಮೋಘಸಹಜಸಂವೇದನಸಾಕ್ಷಾದ್-
ಭವದಖಿಲವೇದರಾಶಿರ್ವಿಪ್ರಕೀರ್ಣವಿವಿಧವಿಧ್ಯರ್ಥವಾದಮನ್ತ್ರಾತ್ಮ-
ಕಾನೇಕಶಾಖಾಧ್ಯಯನಧಾರಣಾದಿಷ್ವಧೀರಧಿಯೋ ಭಕ್ತಾನವಲೋಕ್ಯ
ತದನುಕಮ್ಪಯಾ ಲಘುನೋಪಾಯೇನ ತದರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯೋಪದಿದೇಶೇತಿ ನ
ಕಿಞ್ಚಿದನುಪಪನ್ನಮ್ ।
ಯಥಾಽಹುಃ ।
ವೇದಾನ್ತೇಷು ಯಥಾಸಾರಂ ಸಙ್ಗೃಹ್ಯ ಭಗವಾನ್ ಹರಿಃ ।
ಭಕ್ತಾನುಕಮ್ಪಯಾ ವಿದ್ವಾನ್ ಸಞ್ಚಿಕ್ಷೇಪ ಯಥಾಸುಖಮ್ ||
ಇತಿ, ಏತೇ ಚ ಮನ್ವಾದಿಸಮಸ್ತಸ್ಮರಣಸಾಧಾರಣಾಃ
ಪರ್ಯನುಯೋಗಾಸ್ತನ್ತ್ರಟೀಕಾಕೃತಪರಿಶ್ರಮಾಣಾಮನಾಯಾಸಪರಿಹಾರ್ಯಾ ಇತಿ
ನೇಹ ಪ್ರಪಞ್ಚ್ಯತೇ ।
ನನು ಚೇದಂ ವೇದಮೂಲತ್ವಂ ಪಞ್ಚರಾತ್ರತನ್ತ್ರಾಣಾಮನುಪಪನ್ನಂ
ವೇದನಿನ್ದಾದರ್ಶನಾತ್, ಉಕ್ತಂ ಹಿ ಚತುರ್ಷು ವೇದೇಷು
ಪುರುಷಾರ್ಥಮಲಭಮಾನಃ ಶಾಣ್ಡಿಲ್ಯ (ಪ್. ೫೨) ಇದಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮಧೀತವಾನ್
ಇತಿ, ಅನವಗತವಚನವ್ಯಕ್ತೇರಯಂ ಪರ್ಯನುಯೋಗಃ, ನ ಹಿ ನಿನ್ದಾ ನಿನ್ದ್ಯಂ
ನಿನ್ದಿತುಂ ಪ್ರವರ್ತತೇ ಅಪಿ ತು ।
ನಿನ್ದಿತಾದಿತರತ್ಪ್ರಶಂಸಿತುಂ ಯಥೈತರೇಯಕಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಪ್ರಾತಃ
ಪ್ರಾತರನೃತಂ ತೇ ವದನ್ತಿ ಇತ್ಯನುದಿತಹೋಮನಿನ್ದಾ ಉದಿತಹೋಮಪ್ರಶಂಸಾರ್ಥೇತಿ
ಗಮ್ಯತೇ ಮಾನವೇ ।
ಋಗ್ವೇದೋ ದೇವದೈವತ್ತ್ಯೋ ಯಜುರ್ವೇದಸ್ತು ಮಾನುಷಃ ।
ಸಾಮವೇದಸ್ತು ಪಿತ್ರ್ಯಃ ಸ್ಯಾತ್ ತಸ್ಮಾತ್ತಸ್ಯಾಶುಚಿರ್ಧ್ವನಿಃ ||
ಇತಿ ಸಾಮವೇದನಿನ್ದಾ ಇತರವೇದಪ್ರಶಂಸಾರ್ಥಾ, ಯಥಾ ವಾ ಭಾರತೇ ।
ಚತ್ವಾರ ಏಕತೋ ವೇದಾ ಭಾರತಂ ಚೈಕಮೇಕತಃ ।
ಸಮಾಗತೈಸ್ತು ಋಷಿಭಿಸ್ತುಲಯಾಽರೋಪಿತಂ ಪುರಾ ||
ಮಹತ್ತ್ವೇ ಚ ಗುರುತ್ತ್ವಾಚ್ಚ ಚ ಧ್ರಿಯಮಾಣಂ ಯತೋಽಧಿಕಮ್ ।
ಮಹತ್ತ್ವಾಚ್ಚ ಗುರುತ್ತ್ವಾಚ್ಚ ಮಹಾಭಾರತಮುಚ್ಯತೇ ||
ಇತಿ ಮಹಾಭಾರತಪ್ರಶಂಸಾರ್ಥೇತಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ನ ವೇದನಿನ್ದೇತಿ । ಏವಂ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಪ್ರಶಂಸೇತಿ ಗಮ್ಯತೇ ।
ಅಥಾನುದಿತಹೋಮಾದೇರನ್ಯತ್ರ ಸ್ತುತಿದರ್ಶನಾತ್ ।
ಅತತ್ಪರತ್ವಂ ನಿನ್ದಾಯಾಸ್ತಥಾತ್ರಾಪಿ ಭವಿಷ್ಯತಿ ||
ವೇದಪ್ರಶಂಸಾ ಬಹುಶಃ ಪಞ್ಚರಾತ್ರೇಽಪಿ ದೃಶ್ಯತೇ ।
ನ ಹಿ ತೇಭ್ಯಃ ಪರಂ ಕಿಞ್ಚಿದ್ ವಾಙ್ಮಯಂ ಕಮಲಾಸನ ? ।
ವೇದಾನ್ತೈರಿದಮೇವೋಕ್ತಂ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೋಪಪಾದೈಃ || ಇತ್ಯಾದೌ ।
ಅಪಿ ಚ ಚತುರ್ಷು ವೇದೇಷು ಇತಿ ನಾಯಮರ್ಥಃ ವೇದೇಷು ಪುರುಷಾರ್ಥೋ ನಾಸ್ತೀತಿ
ಕಿನ್ತು ಯಸ್ತೇಷು ಪುರುಷಾರ್ಥಸ್ತಮಲಭಮಾನ ಇತಿ ।
ನನು ಪುರುಷಾರ್ಥಮಲಭಮಾನ ಇತ್ಯನ್ವಯೋ ನ ವೇದೇಷು ಪುರುಷಾರ್ಥಮ್ತಿ,
ಮೈವಂ ವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಭಾವಾತ್, ನ ಹಿ ವೇದೇಷ್ವೇವಾಯಂ ಪುರುಷಾರ್ಥೋ ನ
ಲಭ್ಯತೇ ಅತೋ ವೇದೇಷು ಯಃ ಪುರುಷಾರ್ಥಸ್ತಮಲಭಮಾನಃ ತದಭಿಲಾಷೀ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರಮಧೀತವಾನಿತಿ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶ್ರುತ್ತ್ಯೋರೈಕಾರ್ಥ್ಯಮೇವ
ಪ್ರತೀಯತೇ ।
ಯತ್ಪುನರುಕ್ತಮುಪನಯನಾದಿಸಂಸ್ಕೃತಾನಾಂ
ಭಗವದಾರಾಧನಾರ್ಥತಯಾ
ದೀಕ್ಷಾಲಕ್ಷಣಸಂಸ್ಕಾರವಿಧಾನಾದವೈದಿಕತ್ವಮಿತಿ ತದಯುಕ್ತಂ ನ
ಹ್ಯುಪನಯನಾದಿಸಂಸ್ಕೃತಾನಾಂ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮಾದಿಕರ್ಮಾಙ್ಗತಯಾ
ದೀಕ್ಷಾದಿಸಂಸ್ಕಾರವಿಧಾಯಕಮ್ ಆಗ್ನಾವೈಷ್ಣವಮ್
ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮವೈದಿಕಂ ಭವತಿ ।
ಅಥ ವೈದಿಕಸಂಸ್ಕಾರಾತ್ ಸಂಸ್ಕಾರಾನ್ತರವಿಧಾನಂ ಹೇತುಃ,
ತದನುಪಪನ್ನಂ ಸಿದ್ಧೇ ಹಿ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಅವೈದಿಕತ್ವೇ ತಸ್ಯ
ಸಂಸ್ಕಾರಾನ್ತರತ್ತ್ವಸಿದ್ಧಿಃ ತತ್ಸಿದ್ಧೌ ಚ
ತಸ್ಯಾವೈದಿಕತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ತ್ಯನ್ಯೋನ್ಯಾಶ್ರಯಣಾತ್ ।
ಕಿಞ್ಚ ಸಮಸ್ತವೈದಿಕಸಂಸ್ಕಾರೇಭ್ಯಃ ಸಂಸ್ಕಾರಾನ್ತರತ್ವಂ ವಾ
ಹೇತುಃ, ಉತಕತಿಪಯೇಭ್ಯಃ ಸಂಸ್ಕಾರೇಭ್ಯಃ, ನ ತಾವದನನ್ತರಃ ಕಲ್ಪಃ
ಉಪನಯನಾದಿಸಂಸ್ಕಾರಸ್ಯಾಪಿ ಚೌಲಾದಿಸಂಸ್ಕಾರಾತ್
ಸಂಸ್ಕಾರಾನ್ತರತ್ವೇನಾವೈದಿಕತ್ವಪ್ರಸಙ್ಗಾತ್, ನ ಚಾನ್ತ್ಯಃ ಕಲ್ಪಃ,
ಉಕ್ತದೋಷಾನತಿವೃತ್ತೇಃ, ನ ಹ್ಯುಪನಯನಂ ಸಮಸ್ತವೈದಿಕಸಂಸ್ಕಾರೇಭ್ಯಃ
ಸಂಸ್ಕಾರಾನ್ತರಮಸಿದ್ಧಶ್ಚ ಸಮಸ್ತವಿದಿಕಸಂಸ್ಕಾರವ್ಯತಿರೇಕಃ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾಪಿ ವೈದಿಕತ್ವಾದಿತ್ಯುಕ್ತಮೇವ ।
ಯದಪಿ
ಧರ್ಮಪ್ರಮಾಣತ್ವಾಭಿಮತಚತುರ್ದಶವಿದ್ಯಾಸ್ಥಾನೇಷ್ವಪರಿಗಣಿತತ್ವಾತ್
ಪಾಶುಪತಾದಿತನ್ತ್ರವತ್ ತ್ರಯೀಬಾಹ್ಯತ್ತ್ವಮಿತಿ ತದಪಿ ದ್ವೈಪಾಯನ
ವಾಲ್ಮೀಕಿಪ್ರಣೀತಭಾರತರಾಮಾಯಣಾದಿಗ್ರನ್ಥೈರನೈಕಾನ್ತಿಕಮ್ ।
ಯತ್ತು ಭಗವತಾ ಬಾದರಾಯಣೇನ ನಿರಸ್ತತ್ವಾದಿತಿ ತದಸತ್, ಕಥಂ ಹಿ
ಭಗವಾನ್ ದ್ವೈಪಾಯನಃ ಸಕಲಲೋಕಾದರ್ಶಭೂತಪರಮಭಾಗವತೋ
ಭಾಗವತಂ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ನಿರಸ್ಯತೀತ್ಯುತ್ಪ್ರೇಕ್ಷ್ಯೇತ ।
ಯ ಏವಮಾಹ ।
ಇದಂ ಶತಸಹಸ್ರಾದ್ಧಿ ಭಾರತಾಖ್ಯಾನವಿಸ್ತರಾತ್ ।
ಆವಿಧ್ಯ ಮತಿಮನ್ಥಾನಂ ದಘ್ನೋ ಘೃತಮಿವೋದ್ಧೃತಮ್ ||
ನವನೀತಂ ಯಥಾ ದಘ್ನೋ ದ್ವಿಪದಾಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯಥಾ ।
ಆರಣ್ಯಕಂ ಚ ವೇದೇಭ್ಯ ಓಷಧೀಭ್ಯೋ ಯಥಾಽಮೃತಮ್ ||
ಇದಂ ಮಹೋಪನಿಷದಂ ಚತುರ್ವೇದಸಮನ್ವಿತಮ್ ।
ಸಾಙ್ಖ್ಯಯೋಗಕೃತಾನ್ತೇನ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಾನುಶಬ್ದಿತಮ್ ||
ಇದಂ ಶ್ರೇಯ ಇದಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಇದಂ ಹಿತಮನುತ್ತಮಮ್ ।
ಋಗ್ಯಜುಸ್ಸಾಮಭಿರ್ಜುಷ್ಟಮಥರ್ವಾಙ್ಗಿರಸೈಸ್ತಥಾ ||
ಭವಿಷ್ಯತಿ ಪ್ರಮಾಣಂ ವೈ ಏತದೇವಾನುಶಾಸನಮ್ ।
ಇತಿ, ಭೀಷ್ಮಪರ್ವಣ್ಯಪಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೈಃ ಕ್ಷತ್ರಿಯೈರ್ವೈಶ್ಯೈಃ ಶೂದ್ರೈಶ್ಚ ಕೃತಲಕ್ಷಣೈಃ ।
ಅರ್ಚನೀಯಶ್ಚ ಸೇವ್ಯಶ್ಚ ಪೂಜನೀಯಶ್ಚ ಮಾಧವಃ ||
ಸಾತ್ವತಂ ವಿಧಿಮಾಸ್ಥಾಯ ಗೀತಸ್ಸಂಕರ್ಷಣೇನ ಯಃ ।
ದ್ವಾಪರಸ್ಯ ಯುಗಸ್ಯಾನ್ತೇ ಆದೌ ಕಲಿಯುಗಸ್ಯ ಚ ||
ಇತಿ ।
ತಥಾ ಶಾನ್ತಿಪರ್ವಣ್ಯಪಿ ।
ಅವಶ್ಯಂ ವೈಷ್ಣವೋ ದೀಕ್ಷಾಂ ಪ್ರವಿಶೇತ್ ಸರ್ವಯತ್ನತಃ ।
ದೀಕ್ಷಿತಾಯ ವಿಶೇಷೇಣ ಪ್ರಸೀದೇನ್ನಾನ್ಯಥಾ ಹರಿಃ ||
ವಸನ್ತೇ ದೀಕ್ಷಯೇದ್ವಿಪ್ರಂ ಗ್ರೀಷ್ಮೇ ರಾಜನ್ಯಮೇವ ಚ ।
ಶರದಃ ಸಮಯೇ ವೈಶ್ಯಂ ಹೇಮನ್ತೇ ಶೂದ್ರಮೇವ ಚ ||
ಸ್ತ್ರಿಯಂ ಚ ವರ್ಷಾಕಾಲೇ ತು ಪಞ್ಚರಾತ್ರವಿಧಾನತಃ ||
ತಥಾ ।
ವೇದೈಶ್ಚತುರ್ಭಿಸ್ಸ (ಸಮ ಶಬ್ದಾತ್ತಾದ್ಧಿತೇನ ಇತಚ್ಪ್ರತ್ಯಯೇನ ವ್ಯುತ್ಪನ್ನಃ
ಸಮಿತಶಬ್ದೋ ಭವತಿ ತುಲ್ಯಾರ್ಥಃ ।)ಮಿತಂ ಮೇರೌ ಮಹಾಗಿರೌ ।
ಏವಮಾದಿವಚೋಭಙ್ಗೀಶತೈಸ್ಸಾದರಮೀರಿತೈಃ ||
ವೇದಾನ್ತಸಾರಸರ್ವಸ್ವಮಾತ್ಮೀಯಂ ಪರಮಂ ಮತಮ್ ।
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಂ ನಿರಾಕುರ್ಯಾತ್ ಕಥಂ ದ್ವೈಪಾಯನಃ ಸ್ವಯಮ್ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹೀದಂ ಸೂತ್ರಮ್ ಉತ್ಪತ್ತ್ಯಸಂಭವಾತ್ ಇತಿ ಕಿಂ ವಾಽಸ್ಯ
ಸೂತ್ರಸ್ಯ ಹೃದಯಮ್ ಇದಮಸ್ಯ ಸೂತ್ರಸ್ಯ, ಭಾಗವತಶಾಸ್ತ್ರೇ ಜೀವೋತ್ಪತ್ತೇಃ
ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಮಾನತ್ವಾತ್ ತಸ್ಯಾಶ್ಚ
ಶ್ರುತಿನ್ಯಾಯವಿರೋಧೇನಾಸಮ್ಭವಾದಸಮೀಚೀನಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮಿತಿ, ಯದ್ಯೇಷ
ಸೂತ್ರಾರ್ಥಸ್ತರ್ಹಿ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರನಿರಾಕರಣಪರಂ ಸೂತ್ರಂ, ನ ಹಿ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರೇಷು ಜೀವೋತ್ಪತ್ತಿರಙ್ಗೀಕೃತಾ ಯೇನೈವಮುಚ್ಯತೇ ।
ನನ್ವಸ್ತೀದಂ ವಚನಂ ವಾಸುದೇವಃ ಪರಾ ಪ್ರಕೃತಿಃ ಪರಮಾತ್ಮಾ
ತತಸ್ಸಂಕರ್ಷಣೋ ನಾಮ ಜೀವೋ ಜಾಯತೇ ಸಙ್ಕರ್ಣಾತ್ ಪ್ರದ್ಯುಮ್ನಸಂಜ್ಞಂ
ಮನೋ ಜಾಯತೇ ತತೋಽನಿರುದ್ಧನಾಮಾ ಅಹಙ್ಕಾರೋ ಜಾಯತೇ । ಇತಿ,
ಅಪಿ ತು ವ್ಯೂಹರೂಪೇಣ ವ್ಯಕ್ತಿರ್ದೇವಸ್ಯ ಕೀರ್ತ್ಯತೇ ।
ತತ್ರ ಸಂವ್ಯವಹಾರಾರ್ಥಂ ಜೀವ-ಶಬ್ದಃ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ ||
ವರ್ಣಾನಾಮಾನುಲೋಮ್ಯೇನ ಪೂಜ್ಯಭೇದಪ್ರಸಿದ್ಧಯೇ ।
ಯಥಾಽಹುಃ ।
ವರ್ಣೈಶ್ಚತುರ್ಭಿಶ್ಚತ್ವಾರಃ ಪೂಜನೀಯಾ ಯಥಾಕ್ರಮಮ್ । ಇತಿ, ಅಪಿ ಚ
ಜೀವಮನೋಽಹಙ್ಕಾರಶಬ್ದಾ ನ ತನ್ಮಾತ್ರವಚನಾ ಅಪಿ ತು
ತತ್ತದಧಿಷ್ಠಾನಾಧಿಕೃತವಿಲಕ್ಷಣವಿಗ್ರಹವತ್ಪುರುಷಾಭಿಧಾನಾ ಇತಿ ।
ವಿಚಿತ್ರದೇಹಸಂಪತ್ತಿರ್ಜನ್ಮೇತಿ ವ್ಯಪದಿಶ್ಯತೇ ।
ತೋಯೇನ ಜೀವಾನಿತ್ಯೇತದ್ಯಜುರ್ಮೂರ್ದ್ಧ್ನಿ ಯಥಾ ವಚಃ ||
ಅಪಿ ಚ ಜೀವೋತ್ಪತ್ತಿಪ್ರಲಯಾದಿಗೋಚರಾಃ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಲೋಕವಾದಾಃ
ಚರಾಚರವ್ಯಪಾಶ್ರಯಸ್ತು ಸ್ಯಾತ್ ತದ್ವ್ಯಪದೇಶೋ
ಭಾಕ್ತಸ್ತದ್ಭಾವಭಾವಿತ್ವಾದಿತ್ಯತ್ರೈವ ಸೂತ್ರಕಾರೇಣ ಕೃತನಿರ್ವಾಹಾಃ ||
ಕಿಞ್ಚನಾಮಾತ್ಮಾ ಶ್ರುತೇರ್ನಿತ್ಯತ್ತ್ವಾಚ್ಚ ತಾಭ್ಯಃ ಇತ್ಯತ್ರೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ
ಜೀವೋತ್ಪತ್ತಿಃ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿನ್ಯಾಯವಿರೋಧೇನ ನಿರಸ್ತಾ ಸತೀ ನ ಪುನರುಪನ್ಯಾಸಂ
ಪ್ರಯೋಜಯತೀತಿ ಅನಧಿಕರಣೀಯಮಧಿಕರಣಮಾಪದ್ಯೇತ, ಏತೇನ ನ ಚ ಕರ್ತ್ತುಃ
ಕರಣಮ್ ಇತಿ ಸೂತ್ರಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ, ನ ಹ್ಯತ್ರ ಕರ್ತ್ತುಃ ಸಙ್ಕರ್ಷಣಾತ್
ಕರಣಸ್ಯ ಮನಸ ಉತ್ಪತ್ತಿರುಚ್ಯತೇ, ಉಕ್ತಂ ಹಿ ವಿಲಕ್ಷಣಪುರುಷವಚನಾ ಏತೇ
ಶಬ್ದಾ ಇತಿ,
ಕಿಮಿತಿ ವಾ ಕರ್ತುಃ ಕರಣನ್ನೋತ್ಪದ್ಯತೇ ದೇವದತ್ತಾದೇಃ ಕರ್ತುಃ
ಪರಶುಪ್ರಭೃತಿಕರಣೋತ್ಪತ್ತ್ಯದರ್ಶನಾದಿತಿ ಚೇತ್, ಹನ್ತ ಹತಸ್ತರ್ಹಿ
ಅಪಗತಸಕಲಕರಣಕಲಾಪಸ್ವಮಹಿಮಪ್ರತಿಷ್ಠಬ್ರಹ್ಮಣಃ
ಪ್ರಾಣಮನಃಪ್ರಭೃತಿನಿಖಿಲಕರಣೋತ್ತ್ಪತ್ಯಭ್ಯುಪಗಮಃ, ಏತಸ್ಮಾಜ್ಜಾಯತೇ
ಪ್ರಾಣೋ ಮನಃಸರ್ವೇನ್ದ್ರಿಯಾಣಿ ಚ ಇತಿ,
ಅಥ ಶ್ರುತಿಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ತತ್ತಥೈವಾಭ್ಯುಪೇಯತೇ ।
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾದಿದಂ ಕಿನ್ನಾಭ್ಯುಪೈಷಿ ಭೋಃ ||
ನ ಹಿ ಸ್ಮೃತಿಪ್ರಸಿದ್ಧಾರ್ಥಪರಿತ್ಯಾಗೋಽತಿಶೋಭನಃ ।
ನಿರ್ದೋಷಜ್ಞಾನಜನ್ಮತ್ವಾತ್ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಹಿ ಸಮಂ ದ್ವಯೋಃ ||
ಯತ್ತು ಚತ್ವಾರ ಏತೇ ಕಿಂ ಸಮಾನೈಶ್ವರ್ಯಭಾಗಿನಃ ।
ಸ್ವತನ್ತ್ರಾಃ ಕಿಮುತೈಕಸ್ಯ ಸ್ವೇಚ್ಛಾಮೂರ್ತಿಚತುಷ್ಟಯೀ ||
ಇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯ ।
ಸಮಾನೈಶ್ವರ್ಯಭಾಗಿತ್ವೇ ತುಲ್ಯತ್ವಾನ್ನೈವ ಕಾರ್ಯತಾ ।
ಏಕಸ್ಯ ಮೂರ್ತಿಭೇದಶ್ಚೇತ್ ಕಿಂ ಭೇದೇನ ಪ್ರಯೋಜನಮ್ ||
ಇತಿ ದೂಷಯತೀತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ ವಿಜ್ಞಾನಾದಿಭಾವೇ ವಾ ತದಪ್ರತಿಷೇಧ
ಇತಿ ।
ತದುಯುಕ್ತಮ್ ಅಸಮ್ಭಾವನೀಯತ್ವಾದ್ವಿಕಲ್ಪಸ್ಯ, ನ ಹಿ
ಕೇನಚಿದೀಶ್ವರವಾದಿನಾ ಅನೇಕೇಶ್ವರಂ ಜಗದಭ್ಯುಪಗತಂ ವಿಶೇಷತಶ್ಚ
ಪಾಞ್ಚರಾತ್ರಿಕೈಃ ವಾಸುದೇವ ಏವೈಕಃ ಪರಾ ಪ್ರಕೃತಿರಿತಿ ವದದ್ಭಿಃ, ಕಿನ್ತು ಸ
ಏವ ಭಗವಾನ್ ಲೀಲಾವಿರಚಿತಚತುರ್ಭೇದಃ ಸಕಲಮಪಿ ಜಗತ್ಸಂರಕ್ಷತೀತಿ ।
ನ ಚೇದಮನುಪಪನ್ನಂ ಬಲ
ಭಾರತಾವರಜಾಗ್ರಜಾದಿಪ್ರಾದುರ್ಭಾವವದುಪಪತ್ತೇಃ, ಯಥೈವ ಹಿ ಭಗವತಃ
ಸ್ವಲೀಲಾವಿರಚಿತಗಗನ ಪವನ ಹರ ವಿರಿಞ್ಚ್ಯಾದಿಪ್ರಪಞ್ಚಸ್ಯ
ಅಚಿನ್ತ್ಯಮಹಿಮಲೀಲೈಕಪ್ರಯೋಜನಸ್ಯ ರಾಮ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಭರತ
ಶತ್ರುಘ್ನಾದಿಸ್ವಚ್ಛನ್ದಾವಿಗ್ರಹಾ ನ ವಿರೋತ್ಸ್ಯನ್ತೇ ಏವಂ
ಸಙ್ಕರ್ಷಣಪ್ರದ್ಯುಮ್ನಾದಿಭೇದಾ ಇತಿ ।
ಯತ್ಪರಂ ವಿಪ್ರತಿಷೇಧಾತ್ ಇತಿ ಚತುರ್ಷು ವೇದೇಷು ಇತಿ ಶ್ರುತಿವಿಪ್ರತಿಷೇಧಾತ್
ತನ್ತ್ರಾಣಾಂ ಪರಸ್ಪರವಿಪ್ರತಿಷೇಧಾದ್ವಾ । ಅಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ತತ್ರ
ಶ್ರುತಿವಿಪ್ರತಿಷೇಧಸ್ತು ಪ್ರಾಗೇವ ಪ್ರಯುಕ್ತಃ, ಪರಸ್ಪರವಿಪ್ರತಿಷೇಧಸ್ತು
ಪ್ರಧಾನಗುಣಸಾಮಾನ್ಯವಿಶೇಷಾದಿನ್ಯಾಯಸಂಪಾದಿತವಚನವ್ಯಕ್ತೀನಾಂ
ತನ್ತ್ರಾಣಾಂ ನಾಸ್ತ್ಯೇವ ನ್ಯಾಯಾನುಗ್ರಹರಹಿತಾನಾನ್ತು ವಚಸಾಂ ನ ಕ್ವಚಿದಪಿ
ಪರಿನಿಶ್ಚಾಯಕತ್ವಂ, ಯಥಾಽಹ ನ್ಯಾಯಸಂಪಾದಿತವ್ಯಕ್ತಿ
ಪಶ್ಚಾದ್ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಬೋಧಕಮ್ ಇತಿ, ತಸ್ಮಾತ್ಸೂತ್ರಕಾರೇಣ ಇದಂ
ಮಹೋಪನಿಷದಮ್
ಇತ್ಯಾದಿವಚನೈರ್ವೇದೇಭ್ಯೋವಿಶೇಷೇಣಾಭಿಮತತರಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇಷು
ಪಞ್ಚರಾತ್ರತನ್ತ್ರೇಷ್ವವಿದ್ಯಮಾನಜೀವೋತ್ಪತ್ತಿಪ್ರತಿಪಾದನಾಧ್ಯಾರೋಪೇಣ
ತನ್ನಿರಾಕರಣಪರತಯಾ ಸೂತ್ರಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯಮಾನಂ
ವ್ಯಾಖ್ಯಾತೄಣಾಮೇವಾಖ್ಯಾತಿ ಖ್ಯಾಪಯತೀತ್ಯಲಂ ಪ್ರಬನ್ಧೇನ ।
ತತ್ರೈಷ ಸೂತ್ರಾರ್ಥಃ ಪೂರ್ವಂ ಸ್ವಾಭಿಪ್ರೇತಸಮಯಪರಿಪನ್ಥಿಕಪಿಲ
ಕಾಶ್ಯಪಸುಗತ ಜಿನ ಪಶುಪತಿಮತಾನಾಂ
ಶ್ರುತಿನ್ಯಾಯವಿಓರೋಧಾದಸಾಮಞ್ಜಸ್ಯಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ಅಧುನಾ
ಸ್ವಾಭಿಪ್ರೇತಪಞ್ಚರಾತ್ರತನ್ತ್ರಾಣಾಮಪಿ ಇತರಸಮಯಸಮಾನಪರಿಗಣನಾದ್
ಬುದ್ಧೌ ಸನ್ನಿಹಿತಾನಾಮಿತರಸಮಯವದಸಾಮಞ್ಜಸ್ಯಮಾಶಙ್ಕ್ಯ
ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ (ಸ್ಥೂಣಾನಿಖನನನ್ಯಾಯೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ಯಥಾ ಹಿ ಸ್ಥೂಣಾಂ
ದ್ರಢಯಿತುಮಿಚ್ಛವಸ್ತಾಂ ಸ್ವಯಮೇವ ಹಸ್ತೇನ ಪರಿಚಾಲ್ಯ ಪರೀಕ್ಷನ್ತೇ
।)ವ್ಯುತ್ಪಾದ್ಯತೇ ।
ತತ್ರಾದ್ಯೇನ ಸೂತ್ರದ್ವಯೇನ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷ ಉಪಕ್ಷಿಪ್ಯತೇ ತಥಾ ಹಿ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರಮಪ್ರಮಾಣಮ್ ಉತ್ಪತ್ತ್ಯಸಂಭವಾತ್
ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಮಾನಾಯಾಃ ಸಂಕರ್ಷಣಾದ್ಯುತ್ಪತ್ತೇರಸಂಭವಾತ್,
ಕಥಮಸಂಭವಃ, ಉಭಯಥಾಽಪ್ಯನುಪಪತ್ತೇಃ ತಥಾ ಹಿ ।
ಕಿನ್ತು ಚತ್ವಾರ ಏವೈತೇ ಸಮಾನೈಶ್ವರ್ಯಭಾಗಿನಃ ।
ಏಕೋ ವಾ ಸ್ಯಾಚ್ಚತುರ್ಭೇದೇ ದ್ವೇಧಾ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಸಂಭವಃ ||
ಸಮಾನೈಶ್ವರ್ಯಭಾಗಿತ್ವೇ ತುಲ್ಯತ್ವಾನ್ನೈವ ಸೃಜ್ಯತೇ ।
ಏಕಾತ್ಮತ್ವೇಽಭ್ಯುಪೇತೇಽಪಿ ತಥೋತ್ಪತ್ತೇರಸಂಭವಃ ।
ಸ್ರಷ್ಟೃಸೃಜ್ಯವಿಭಾಗೋ ಹಿ ನೈಕಸ್ಮಿನ್ನವಕಲ್ಪತೇ ।
ತಥಾ ನ ಚ ಕರ್ತ್ತುಃ ಕರಣಮ್ ಇತಶ್ಚ ಅಪ್ರಮಾಣಂ ಕರ್ತುಃ
ಸಙ್ಕರ್ಷಣ ಸಂಜ್ಞಾಜ್ಜಿವಾತ್ ಕರಣಸ್ಯ ಪ್ರದ್ಯುಮ್ನಸಂಜ್ಞಸ್ಯ ಮನಸ
ಉತ್ಪತ್ತ್ಯಸಂಭವಾತ್, ನ ಹಿ ದೇವದತ್ತಾತ್ಪರಶುರುತ್ಪದ್ಯತ ಇತಿ ।
ಏವಂ ವಾ ನ ಚ ಕರ್ತ್ತುಃ ಕರಣಮ್ ಇತಶ್ಚ ಕರ್ತ್ತುಃ ಸಂಕರ್ಷಣಾತ್ ನ
ಕರಣಮುತ್ಪದ್ಯತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಏವ ಸಮಸ್ತಕರಣೋತ್ಪತ್ತಿಶ್ರುತೇಃ,
ಏತಸ್ಮಾಜ್ಜಾಯತೇ ಪ್ರಾಣೋಮನಃಸರ್ವೇನ್ದ್ರಿಯಾಣಿ ಚ ಇತಿ, ವಿಜ್ಞಾನಾದಿಭಾವೇ ವಾ
ತದಪ್ರತಿಷೇಧ ಇತಿ, ವಾ ಶಬ್ದಾತ್ಪಕ್ಷೋ ವಿಪರಿವರ್ತ್ತತೇ ।
ಯದುಕ್ತಮುಭಯಥಾಽಪಿ
ಸಂಕರ್ಷಣಾದ್ಯುತ್ಪತ್ತೇರಸಂಭಾದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತಿ ನೈತದಸ್ತಿ
ತಸ್ಯಾಸ್ಸಙ್ಕರ್ಷಣಾದ್ಯುತ್ಪತ್ತೇರಪ್ರತಿಷೇಧಃ ।
ಯದಿ ಹಿ ವಿಜ್ಞಾನಾದಯ ಏತೇ ನ ಭವೇಯುಃ ಸ್ಯಾದುತ್ಪತ್ತಿಪ್ರತಿಷೇಧಃ ।
ವಿಜ್ಞಾನಞ್ಚಾದಿ (ಆದೀಯತೇ ಉಪಾದೀಯತೇ ಉಪಯುಜ್ಯತೇ
ಸರ್ವಕಾರ್ಯಾರ್ಥಮಿತ್ಯಾದಿ ಸರ್ವಜಗನ್ನಿದಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮ, ಅತ್ರ ಯದ್ಯಪಿ ಉಪಸರ್ಗೇ
ಘೋಃ ಕಿರಿತಿ ಪಾಣಿನೀಯೇನ ಕಿಪ್ರತ್ಯಯಾನ್ತಾದಿ-ಶಬ್ದಸ್ಯ ನಿತ್ಯಪು/ಸ್ತ್ವಂ
ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ ತಥಾಪೀಹ ಔಣಾದಿಕಪ್ರತ್ಯಯೇನ ಸಾಧಿಭಾವೋಽವಗನ್ತವ್ಯಃ
ಶಿಷ್ಟಪ್ರಯೋಗೇ ಸಂಜ್ಞಾಸು ಧಾತುರೂಪಾಣೀತ್ಯದಿನಾ ತಥೈವಾನುಶಿಷ್ಟತ್ವೇನ
ಶಿಷ್ಟಶಿಷ್ಟೇರೇವ ಚ ಪ್ರಯೋಗಮೂಲತಯಾ ಅನೌಣಾದಿಕಸ್ಯೈವಪು/ಸ್ತ್ವಕಲ್ಪನಾತ್
||
ಅಥವಾ ವಿಜ್ಞಾನಂ ಚಾದಿಶ್ಚೇತ್ಯೇವ ಪಾಠಃ । ತತಶ್ಚ ವಿಜ್ಞಾನಂ
ಚಾದಿಶ್ಚ ವಿಜ್ಞಾನಾದಿ ಇತಿ ಸಮಾಹಾರದ್ವನ್ದ್ವಃ,
ವಿಜ್ಞಾನಾದೀತಿಕೃತಸಮಾಹಾರದ್ವನ್ದ್ವಕೇ ವಿಜ್ಞಾನಾದಿಪದೇ
ನಿರ್ವಿಸರ್ಗಕಪಾಠಾವಲೋಕನಭ್ರಾನ್ತಿತ ಏವ ಪ್ರಾಚೀನಕೋಶೇಷ್ವಪಿ ವಿಜ್ಞಾನಂ
ಚಾದಿಶ್ಚೇತಿ ವಿವಕ್ಷಣೀಯೇ ವಿಜ್ಞಾನಂ ಚಾದಿ ಚೇತಿ ಲಿಲಿಖುರಿತಿ ಕೇಚಿನ್ಮನ್ಯನ್ತೇ । ಇತ
ಏವಾಸ್ವರಸೇನ ಕಲ್ಪಾನ್ತರಮವಲಲಮ್ಬಿರೇ ಗ್ರನ್ಥಾಚಾರ್ಯಾಃ ಏವಮೇವ ಚ
ವಿಜ್ಞಾನಾದಿಸೂತ್ರೇ ಶ್ರೀಭಾಷ್ಯೇಽಪಿ ಶಙ್ಕಾಸಮಾಧ್ಯಭ್ಯೂಹನಮಿತಿ
ಕೃತಂ ಕುಸೃಷ್ಟ್ಯಾ ವಾಚಾಮಿತಿ ಚಾಪರೇ । ವಸ್ತುತಸ್ತು ಶ್ರೀಭಾಷ್ಯಕೋಶೇಷು
ಆಗಮಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಕೋಶೇಷು ಚ ಪ್ರಾಯಶೋ ದೇಶವಿಶೇಷನೈರಪೇಕ್ಷ್ಯೇಣ
ವಿಜ್ಞಾನಾದಿಸೂತ್ರೇ (ವಿಜ್ಞಾನಂ ಚಾದಿ ಚ ವಿಜ್ಞಾನಾದಿ ಬ್ರಹ್ಮ ತದ್ಭಾವೇ)
ಇತ್ಯೇವ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕಃ ಪಾಠ ಇತ್ಯವಶ್ಯಂ ತಾತ್ಪರ್ಯವಿಶೇಷೇಣ ಸ ಪ್ರಯೋಗೋ
ವಕ್ತವ್ಯೋ ನ ತು ಯಥಾಶ್ರುತಾರ್ಥಕಾದಿ ಪದೇನಾಚರಮಾರ್ಥೇನ
ಅಬ್ರಹ್ಮಸಾಧಾರಣೇನ । ಅತ್ರೈವಮಾಚಾಚಕ್ಷ್ಮಹೇ ಆ ಸಮನ್ತಾದತ್ತು
ಶೀಲಮಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನ್ ಪರಮಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಸುಪ್ಯಜಾತೌ ಣಿನಿಸ್ತಾಚ್ಛೀಲ್ಯೇ । ಇತಿ
ಪಾಣಿನೀಯೇನ ತಾಚ್ಛೀಲ್ಯೇಽರ್ಥೇಣಿನಿಃ, ಆಙ್ಗಾ ಚಾಸಾಧಾರಣ್ಯಂ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ
ತಚ್ಚ ಅತ್ತಾ ಚರಾಚರಗ್ರಹಣಾದಿತ್ಯಧಿಕರಣೋಕ್ತರೀತ್ಯಾ
ಬ್ರಹ್ಮಾಸಾಧಾರಣಂ ಕರ್ಮೇತಿ ತಾದೃಶಾರ್ಥಕಾದಿಪದೇನ
ನಿಖಿಲಜಗದದನಕರ್ತೃ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಭಿಹಿತಂ ಭವತಿ ತಚ್ಚ
ಸಾಙ್ಖ್ಯಾದ್ಯುಕ್ತದಿಶಾ ಪ್ರಧಾನಧರ್ಮೋ ಮಾಭೂದಿತಿ ವಿಜ್ಞಾನಪದೇನ
ವಿಶೇಷ್ಯತೇ । ಏವಂ ಚ ಜನ್ಮಾದ್ಯಸ್ಯ ಯತ ಇತಿ ಸೂತ್ರೇ ಆದಿಪದೇನ
ಜಗತ್ಸ್ಥಿತಿಪ್ರಣಾಶಹೇತುತಾಯಾ ಲಕ್ಷಣತ್ವೇನಾಭಿಮತತಯಾ
ಲಕ್ಷಣೇನೇತರಭೇದಸಾಧನೇ ಜನ್ಮಾದಿತ್ರಿತಯಸ್ಯ ಸಂಹತ್ಯ ಹೇತುತಾಯಾಂ
ವ್ಯಾಪ್ಯತ್ವಾಸಿದ್ಧ್ಯಾ ಪ್ರತ್ಯೇಕಮೇವ ಹೇತುತಾಯಾ ವಾಚ್ಯತ್ವೇನ
ಸ್ವಾಸಾಧಾರಣರೂಪೇಣಾದಿನ್ ಪದೇನ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಸ್ಥಾಪಿತಂ ಭವತೀತಿ । ಸತಿ
ಚೈವಂ (ವಿಜ್ಞಾನಂ ಚಾದಿ ಚ ವಿಜ್ಞಾನಾದಿ ಬ್ರಹ್ಮ) ಇತಿ
ಶ್ರೀಭಾಷ್ಯಾಚಾರ್ಯಾಣಾಂ ಪರಮಾಚಾರ್ಯಾಣಾಂ ಶ್ರೀ೬ಯಾಮುನಮುನೀನಾಂ
ಚಾಭಿಧಾನಮಞ್ಜಸಾ ಸಮಞ್ಜಸಮಿತಿ ಯಥಾಶ್ರುತಾರ್ಥಗ್ರಾಹಿಣಾಂ
ಕೇಷಾಚಿದಮೀಷಾಮಾಚಾರ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಾನಬೋಧನಿಬನ್ಧನಮೇವಾನುಪಪತ್ತ್ಯಭ್
ಇಧಾನಮ್ । ಪರೇ ತು ಸಂಪದಾದಿತ್ವಾತ್ ಕ್ವಿಪಂ ಕೃತ್ವಾ ತಸ್ಮಾತ್ಸ್ವಾರ್ಥೇ ವಿಧಾಯ
ಆದ ಇತಿ ಪ್ರಸಾಧ್ಯ ತತೋ ಮತ್ವರ್ಥೀಯೇನಿನಾ ಆದಿನಪದಂ ಸಿಷಾಧಯಿಷನ್ತಿ ।
ತದಿದಮಪಿ ಪ್ರಕಿರ್ಯಾಗೌರವಪರಾಹತಮಿತಿ ನಾತಿತೃಪ್ತಯೇ ವಿದುಷಾಮ್ । ಕಿಂ ಚ
ಅಚ್ಛಬ್ದಸ್ಯ ಸಂಪದಾದಿಕ್ವಿಬನ್ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯಸ್ತ್ರೀತ್ವೇ ತತೋಽಣಿ ಜಾತೇ ಅಣನ್ತತ್ವೇನ
ಙೀಪಿಽವಶ್ಯಂ ಭಾವೇನ ಆದೀ ಇತಿ ಸ್ಯಾದಿತಿ ತತೋಽಪಿ
ನೇಷ್ಟಸಿದ್ಧಿಸಂಭಾವನಾ । ಯದಪಿ ಅದನಮಾದ ಇತಿ ಭಾವೇ ಇತಿ ಸೂತ್ರೇಣ
ಭಾವೇ ಘಞಂ ಕೃತ್ವಾ ಭಾವಘಞನ್ತಾಚ್ಚ ಮತ್ವರ್ಥೀಯೇನಿನಾ
ಆದಿನ್ಪದಪ್ರಸಾಧನಂ ತದಿದಂ ಘಞಪೋಶ್ಚೇತಿ
ಪಾಣಿನೀಯಾನುಶಾಸನವಿಸ್ಮರಣನಿಬನ್ಧನಂ ಘಞಿ
ಘಸ್ಲಾದೇಶವಿಧಾನಾತ್ ।)ಚೇತಿ ವಿಜ್ಞಾನಾದಿ ಬ್ರಹ್ಮ ತದ್ಭಾವೇ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವೇ
ಉತ್ಪತ್ತೇರಪ್ರತಿಷೇಧಃ ।
ಏತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ ಏಕಸ್ಯೈವ ಪರಮಾತ್ಮನೋ
ವಾಸುದೇವಸ್ಯಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಶಕ್ತೇಃ ಸ್ವಾಮಾಯಾವೇಶವಶಾತ್
ಕಾರ್ಯಕಾರಣಭಾವೋಪಪತ್ತಿರಿತಿ ।
ಯತ್ತು ನ ಸಙ್ಕರ್ಷಣಾನ್ಮನ ಉತ್ಪದ್ಯತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಏವ ಉತ್ಪತ್ತಿಶ್ರುತೇರಿತಿ
ತದಪಿ ತಸ್ಯ ವಿಜ್ಞಾನಾದಿತ್ವೇನ ಪರಿಹೃತಮ್ ।
ಅಪಿ ಚ ನ ಚ ಕರ್ತ್ತುಃ ಕರಣಮ್ ಇತಿ ಕಿಮುಕ್ತಂ ಭವತಿ ಕಿಂ ಯಸ್ಯಾಃ
ಕ್ರಿಯಾಯಾ ಯತ್ಕರಣಂ ತತ್ಕ್ರಿಯಾಕರ್ತ್ತುರ್ನೋತ್ಪದ್ಯತೇ, ಉತ ಯದ್ ಯತ್ರ ಕ್ವಾಪಿ
ಕರಣಂ ತತ್ ಕುತಶ್ಚಿದಪಿ ಕರ್ತ್ತುರ್ನೋತ್ಪದ್ಯತ ಇತಿ ವಾ ।
ತತ್ರಾದ್ಯೇ ಕಲ್ಪೇ ಸಿದ್ಧಸಾಧನತಯಾ ಅನುಮಾನಸ್ಯ ವಿಪ್ರತಿಷೇಧಃ, ನ
ಹ್ಯತ್ರ ಸಙ್ಕರ್ಷಣಾತ್ಕರ್ತ್ತುರುತ್ಪದ್ಯಮಾನಂ ಮನಃ ಸ್ವೋತ್ಪಾದನೇ ಕರಣಂ
ಕರ್ಮತ್ವಾತ್, ನಾಪಿ ಸ್ವೋತ್ಪತ್ತೌ ಕರ್ತೃತ್ವಾತ್ ।
ಅಪರೇಽಪಿ ಕಲ್ಪೇ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿಪ್ರತಿಷೇಧಃ ಉದಕಾಹರಣಾದೌ
ಕರಣಭೂತಾನಾಮಪಿ ಘಟಾದೀನಾಂ ಕರ್ತ್ತುಃ ಕುಲಾಲಾದೇರುತ್ಪತ್ತಿದರ್ಶನಾತ್ ।
ತದಿದಮಾಹ ವಿಪ್ರತಿಷೇಧಾದಿತಿ ।
ಯದ್ವಾ ಸೂತ್ರದ್ವಸ್ಯಾಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾನ್ತರಮುಚ್ಯತೇ ।
ವಿಜ್ಞಾನಾದೇಃ ಪ್ರಾಮಾಣತ್ವಹೇತೋರ್ಭಾವೇನ ಯುಜ್ಯತೇ ||
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಪ್ರಮಾಣತ್ವನಿಷೇಧೋಽತಿಪ್ರಸಙ್ಗತಃ ।
ತತ್ರಾನುವಾದಸಂದೇಹಜ್ಞಾನಾನುತ್ಪತ್ತಿಲಕ್ಷಣಮ್ ||
ನಿರಸ್ತಮಪ್ರಮಾಣತ್ವಂ ವಿಜ್ಞಾನಗ್ರಹಣಾದಿಹ ।
ವಕ್ತ್ರಾಶಯವಶಪ್ರಾಪ್ತಮಿಥ್ಯಾಶಂಕಾಽಪನುತ್ತಯೇ ||
ಆದಿಶಬ್ದೇನ ತನ್ತ್ರಾಣಾಮಾಪ್ತೋಕ್ತತ್ವಂ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ ।
ತಥಾ ಹಿ ।
ಯಸ್ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಕುರುತೇ ಸದಾ ಸಹಜಯಾ ಬುದ್ಧ್ಯಾ ಸಮಸ್ತಂ ಜಗತ್ ।
ಯಃ ಪುಂಸಾಮಭಿವಾಞ್ಛಿತಾನಿ ದಿಶತಿ ಧ್ಯಾನೈಕಸಂತರ್ಪಿತಃ ||
ನಿತ್ಯಾವಾಪ್ತಸಮಸ್ತಕಾಮ ಇತಿ ಯಂ ಪ್ರಾಹುಸ್ತ್ರಯೀಪಾರಗಾಃ ।
ತಸ್ಮಿನ್ ವಿಭ್ರಮವಿಪ್ರಲಮ್ಭನಮುಖಾ ದೋಷಾ ಭವೇಯುಃ ಕಥಮ್ ||
ಉತ್ಪತ್ತ್ಯಸಮ್ಭವೋ ಯಶ್ಚ ಪೂರ್ವಸೂತ್ರದ್ವಯೋದಿತಃ ।
ಸಂಕರ್ಷಣಾದಿಮೂರ್ತೀನಾಂ ತತ್ರ ಪ್ರತಿವಿಧೀಯತೇ ||
ವಿಪ್ರತಿಷೇಧಾತ್ ಇತಿ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸಮರಣಾನುಮಿತಭಗವತ್ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿಪ್ರತಿಷೇಧಾತ್
ತದನುಮಿತಶ್ರುತಿವಿಪ್ರತಿಷೇಧಾದ್ವೇತಿ ।
ಯದ್ವಾ ಸೂತ್ರಾಣಾಂ ನ್ಯಾಯಪ್ರದರ್ಶನಪರತ್ವಾತ್
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶ್ರುತ್ಯೋರಸನ್ತಮಪಿ ವಿರೋಧಂ ಕೃತ್ವಾಽತ್ರ ಚಿತ್ಯನ್ತೇ ತಥಾ ।
ಸತಿ ವೇದಾವಿರುದ್ಧತ್ವೇ ಕಿನ್ನು ಮನ್ವಾದಿವಾಕ್ಯವತ್ ।
ಅಪ್ರಮಾಣಾಮಿದಂ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಪ್ರಮಾಣಂ ವೇತಿ ಸಂಶಯೇ ||
ಅಪ್ರಮಾಣಂ ವಿರುದ್ಧಾರ್ಥಪ್ರಮಿತ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಸಮ್ಭವಾತ್ ।
ಅಸಮ್ಭವಶ್ಚ ಸಾಪೇಕ್ಷನಿರಪೇಕ್ಷತ್ವಹೇತುಕಃ ||
ಯಾವದ್ಧಿ ಸಾಪೇಕ್ಷಂ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಮರಣಂ ನ
ಮೂಲಪ್ರಮಾಣೋಪಸ್ಥಾಪನಮುಖೇನ ಸ್ವಾರ್ಥಂ ಪ್ರಮಾತುಮುಪಕ್ರಮತೇ
ತಾವನ್ನಿರಪೇಕ್ಷಾಪೌರುಷೇಯಾಗಮಭುವಾ ಪ್ರತ್ಯಯೇನ ತದರ್ಥಸ್ಯಾನ್ಯಥಾ
ಪರಿಚ್ಛೇದಾತ್ತದ್ವಿರುದ್ಧಾಯಾಃ ಪ್ರಮಿತೇರುತ್ಪತ್ತ್ಯಸಮ್ಭವಾತ್ ।
ತಾವದ್ಧಿ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಯ ಮೂಲಶ್ರುತ್ಯವಬೋಧನಮ್ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಶಾಸ್ತ್ರಶಸ್ತ್ರೇಣ ಯಾವನ್ಮೂಲಂ ನ ಲೂಯತೇ ||
ನನು ಕಥಂ ವೇದಾ ವಾ ನಿರಪೇಕ್ಷಾ ಯಾವತಾ ತೇಷಾಮಪಿ
ಭಗವದನುಭವಸಾಪೇಕ್ಷಮೇವ ಪ್ರಮಾಣತ್ವಂ ತತ್ಕಾರಣತ್ವಾತ್, ಯಥೈವ
ಹಿ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಮೃತಯಃ ತದನುಭವಸಾಪೇಕ್ಷಾಃ ಏವಂ ವೇದಾ ಅಪೀತಿ
ತತ್ರೋಚ್ಯತೇ ನ ಚ ಕರ್ತ್ತುಃ ಕರಣಂ ನ ಕರ್ತ್ತುರೀಶ್ವರಸ್ಯ ಕರಣಂ ವೇದಾಃ
ಕ್ರಿಯನ್ತ ಇತಿ ಕರಣಂ, ಕರ್ಣಿ ಲ್ಯುಟ್, ಅಪೌರುಷೇಯಾ ವೇದಾ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ವಿಜ್ಞಾನಾದಿಭಾವೇ ವಾ ತದಪ್ರತಿಷೇಧ, ನ ಚೇದಸ್ತಿ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರಮಪ್ರಮಾಣೈತಿ ಕಿನ್ತರ್ಹಿ ತದಪ್ರತಿಷೇಧಃ
ಪ್ರಮಿತ್ಯುತ್ಪತ್ತೇರಪ್ರತಿಷೇಧಃ ವಿರುದ್ಧಾರ್ಧಮಪಿ ವಿಕಲ್ಪೇನ
ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ
ಅಸಮ್ಭವದ್ಭ್ರಮವಿಪ್ರಲಮ್ಭಗವದನುಭವಮೂಲತ್ವಾದ್,
ವಿಜ್ಞಾನಾದಿಭಾವೇ ವಿಜ್ಞಾನಂ ವಿಶಿಷ್ಟಂ ಜ್ಞಾನಮ್
ಅಸಮ್ಭವತ್ಸ್ಖಲನಮಿತಿ ಯಾವತ್, ಅನ್ಯೇಷಾಂ ಹಿ
ಸರ್ವಧರ್ಮಶಾಸ್ತ್ರನಿಬನ್ಧಣಾಂ ಸಾಂಸಾರಿಕತ್ತ್ವೇನಾಸಾರ್ವಜ್ಞ್ಯಾತ್
ಅನವಾಪ್ತಕಾಮತ್ವಾಚ್ಚ ಸಮ್ಭಾವ್ಯಮಾನವಿವಿಧವಿಪ್ಲವಂ ಜ್ಞಾನಂ,
ಭಗವತಸ್ತು ಸ್ವಾಭಾವಿಕನಿರಙ್ಕುಶೈಶ್ವರ್ಯಸ್ಯ
ಶ್ರುತಿಶತಸಮಧಿಗತಾವಿತಥಸಹಜಸಮಸ್ತಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾದಿಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರ
ಂ ಜ್ಞಾನಮಿತಿ ವಿಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ, ತಾದೃಶಸ್ಯ (ಅಸ್ಮಿನ್ನರ್ಥೇ
ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯಾದಿಭಾವೋವಿಜ್ಞಾನಾದಿಭಾವ ಇತಿ ಷಷ್ಠೀತತ್ಪುರುಷೋ
ಜ್ಞೇಯಃ)ತಸ್ಯಾದಿಭಾವೇ ಮೂಲತ್ವೇ ಸತಿ ತದಪ್ರತಿಷೇಧಃ ಪ್ರಮಾಣಮೇವೇತಿ ।
ನನು ಕಥಂ ಶ್ರುತಿವಿರುದ್ಧಸ್ಯ ತನ್ತ್ರಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾಭ್ಯುಪಗಮಃ
ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇ ಹಿ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಸಹ ವಿಕಲ್ಪಃ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ, ವಿಕಲ್ಪಶ್ಚ
ಅಷ್ಟದೋಷದುಷ್ಟಃ, ಸ ಚ
ಕ್ವಚಿದನ್ಯತರಪರಿತ್ಯಾಗಕಾರಣಾಭಾವಾದಗತ್ಯಾಽಭ್ಯನುಜ್ಞಾಯತೇ, ಯಥಾ
ವ್ರೀಹಿಭಿರ್ಯಜೇತ್ ಯವೈರ್ಯಜೇತ ಇತಿ, ನ ಹಿ ತತ್ರಾನ್ಯತರದಪಹರ್ತುಂ ಶಕ್ಯಮ್
ಉಭಯೋರಪ್ಯನಪೇಕ್ಷತ್ವಾವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಾತ್ ।
ನ ಚೈವಮಪಿ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶ್ರುತ್ಯೋರ್ವಿಕಲ್ಪೇನ ಭವಿತವ್ಯಮ್ ಅತುಲ್ಯತ್ವಾತ್,
ನಿರಪೇಕ್ಷಂ ಹಿ ವೈದಿಕಂ ವಚನಂ ಅಪೌರುಷೇಯತ್ವಾತ್, ಸಾಪೇಕ್ಷಂ ಚ
ಪಞ್ಚರಾತ್ರವಚನಮಿತಿ ಕಥಮನಯೋರ್ವಿಕಲ್ಪಃ ।
ಶ್ರೂಯತಾಂ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾಪಿ ನಿರಪೇಕ್ಷತ್ವಾದೇವ ।
ಕಥನ್ನು ಪೌರುಷೇಯಸ್ಯ ವಚಸೋ ನಿರಪೇಕ್ಷತಾ ।
ಇತಿ ಚೇದಿದಮಾಚಷ್ಟಾಂ ಪೃಷ್ಟಸ್ಸನ್ನೇಷ ತಾರ್ಕಿಕಃ ||
ಕಿಮಸ್ಯ ಬೋಧಕತ್ವಾಯ ಪರಾಪೇಕ್ಷಾಽಭ್ಯುಪೇಯತೇ ।
ಕಿಂ ವಾ ನಿಶ್ಚಾಯಕತ್ತ್ವಾಯ ಯಥಾರ್ಥಜ್ಞಾಪನಾಯ ವಾ ||
ಪುಮರ್ಥತ್ವಾಯ ವಾ ತತ್ರ ಚತುರ್ಣಾಮಪ್ಯಸಮ್ಭವಃ ।
ನ ಖಲು ಚಕ್ರವರ್ತ್ತ್ಯುಪಚಾರೇಣ ಭಗವನ್ತಂ ಸಮರ್ಚಯೇದಿತೀದಂ
ವಚನಂ ಶ್ರೂಯಮಾಣಂ ಬೋಧಕತ್ವಾಯ ಕಿಞ್ಚಿದಪೇಕ್ಷತೇ ಅನ್ಯತ್ರ
ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಗ್ರಹಣಾತ್, ನ ಚ ತಾವತಾ ಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವೇನ ದೌರ್ಬಲ್ಯಂ ಶ್ರುತಾವಪಿ
ದೌರ್ಬಲ್ಯಪ್ರಸಙ್ಗಾತ್ ।
ನಾಪಿ ನಿಶ್ಚಯಜನನಾಯ, ನ ಹಿ ಅರ್ಚಯೇದಿತ್ಯೇತತ್ ಅರ್ಚಯೇನ್ನ ವೇತಿ
ಸಂಶಯಿತಂ ಪ್ರತ್ಯಯಮುತ್ಪಾದಯತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿವ್ಯಾಕೋಪಪ್ರಸಙ್ಗಾತ್ ।
ನಾಪಿ ಯಥಾರ್ಥತ್ವಾಯ, ನ ಹ್ಯುತ್ಪನ್ನಂ ಜ್ಞಾನಂ
ಸ್ವಕಾರಣವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಯಥಾರ್ಥತ್ವಾಯ ಅಪರಮಪೇಕ್ಷತೇ ಗುಣತಃ
ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯಾಯುಕ್ತತ್ವಾತ್ ಅನಭ್ಯುಪಗಮಾಚ್ಚ ।
ನ ಚ ಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವಾಯ ಪರಾಪೇಕ್ಷಾ
ಶಾಸ್ತ್ರಶರೀರಪರ್ಯಾಲೋಚನಾದೇವ ತತ್ಸಿದ್ಧೇಃ, ಇಹ ಹಿ
ಯಥೋಕ್ತಸಂಸ್ಕಾರವತಾಂ ಶಾಸ್ತ್ರಶ್ರವಣಾತ್ ತದರ್ಥಜ್ಞಾನಂ
ತತಸ್ತದರ್ಥಂಪಾಞ್ಚಕಾಲಿಕಾನುಷ್ಠಾನಂ, ತತೋ
ನಿರತಿಶಯಸಂಪತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾದೇವಾವಗಮ್ಯತೇ ।
ಅಥೋಚ್ಯೇತ ಸತ್ಯಪಿ ಪಞ್ಚರಾತ್ರತನ್ತ್ರಾಣಾಂ ಸ್ವತಃಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇ
ಯಾವತ್ತದ್ವಕ್ತುರಾಪ್ತಿನಿಶ್ಚಯಪುರಸ್ಸರಂ ದೋಷಾಭಾವೋ ನಾವಧಾರ್ಯತೇ ನ
ತಾವತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ನಿಷ್ಪಾದ್ಯತ ಇತಿ ತದಸತ್, ನ ಹಿ ದೋಷಾಭಾವಾಜ್ಞಾನಂ
ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ನಿಷ್ಪಾದಯತಿ ನಿರ್ದೋಷಜ್ಞಾನಕಾರಣಾದೇವ ತದುತ್ಪತ್ತೇಃ ।
ನ ಚ ನಿರ್ದೋಷತ್ವಾಯಾಪ್ತತ್ವಾದಿಗುಣನಿಶ್ಚಯಃ ಸತ್ತಾಮಾತ್ರೇಣ
ತತ್ಸಿದ್ಧೇಃ, ಯಥಾಹ ವಾರ್ತಿಕಕಾರಃ । ತದಾ ನ ವ್ಯಾಪ್ರಿಯನ್ತೇ ತು
ಜ್ಞಾಯಮಾನತಯಾ ಗುಣಾಃ । ಇತಿ, ದೋಷಾಭಾವಜ್ಞಾನೇಽಪಿ ಗುಣಾನಾಂ
ಸತ್ತಯೋಪಯೋಗೋ ದರ್ಶಿತಃ, ದೋಷಾಭಾವೇ ತು ವಿಜ್ಞೇಯೇ ಸತ್ತಾಮಾತ್ರೋಪಕಾರಿಣಃ ।
ಇತಿ, ನ ಚೋತ್ಪನ್ನಮಪಿ ಪ್ರಮಾಣಂ
ಹಾನೋಪಾದಾನಾದಿವ್ಯವಹಾರಾಯಾಪರಮಮೇಕ್ಷತೇ
ಸ್ಮರಣಾಭಿಲಾಷಾಭ್ಯಾಮೇವ ತತ್ಸಿದ್ಧೇಃ, ಯಥಾಹುಃ
ಸ್ಮರಣಾದಭಿಲಾಷಾಚ್ಚ ವ್ಯವಹಾರಃ ಪ್ರವರ್ತತೇ ಇತಿ ।
ಅಪಿ ಚ ಸ್ವತಃಪ್ರಾಪ್ತಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾನಾಂ ವೇದಾನಾಮಪಿ
ಯಾವತ್ಕರ್ತೃಭಾವನಿಶ್ಚಯಪುರಸ್ಸರಂ ದೋಷಾಭಾವೋ ನಾವಧಾರ್ಯತೇ ನ
ತಾವತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತೀತಿ ಸಮಾನಂ ಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಮ್ ।
ಅಥ ಯೋಗ್ಯಾನುಪಲಮ್ಭಾದೇವಾನಾಯಾಸಸಿದ್ಧೇ ವಕ್ತೃಭಾವೇ
ನಿರಾಶ್ರಯದೋಷಾಣಮಸಮ್ಭವಾದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಶಙ್ಕೈವ ವೇದೇ ನಾಸ್ತಿ ಇತಿ ಚೇತ್
ಯಥಾಹುಃ ।
ತತ್ರಾಪವಾದನಿರ್ಮುಕ್ತಿರ್ವಕ್ತೃಭಾವಾಲ್ಲಘೀಯಸೀ ।
ವೇದೇ ತೇನಾಪ್ರಮಾಣತ್ವಂ ನ ಶಙ್ಕಾಮಧಿಗಚ್ಛತಿ ||
ಇತಿ ।
ಹನ್ತ ತರ್ಹಿ ಪಞ್ಚರಾತ್ರತನ್ತ್ರೇಽಪಿ ಸರ್ವಜ್ಞಸರ್ವೇಶ್ವರವಕ್ತೃಭಾವಾದೇವ
ಅಯತ್ನಸಿದ್ಧೇ ದೋಷಾಭಾವೇ ಅಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಶಙ್ಕಾ ನಾವತರತೀತಿ
ಸಮಾನಶ್ಚರ್ಚಃ ।
ಏತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ ಉಭಯೋರಪಿ ಸ್ವತಃಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಯೋರೇಕತ್ರ
ದೋಷಾಭಾವನಿಶ್ಚಯಃ ತದಾಶ್ರಯಪುರುಷಾಭಾವನಿಶ್ಚಯಾತ್, ಅನ್ಯತ್ರ
ತದ್ವಿರುದ್ಧಗುಣವಕ್ತೃಕತ್ವ ನಿಶ್ಚಯಾದಿತಿ ।
ಯಥಾ ಔಷ್ಣ್ಯಾಭಾವನಿಶ್ಚಯೋ ನಭಸಿ
ತದಾಧಾರಾಭಾವನಿಶ್ಚಯಾಜ್ಜಲೇ ತು ತದ್ವಿರುದ್ಧಶೈತ್ಯೋಪಲಮ್ಭಾದಿತಿ ।
ಕಿಞ್ಚ ।
ಸಾಪೇಕ್ಷನಿರಪೇಕ್ಷತ್ವೇ ನ ಹಿ ಬಾಧಸ್ಯ ಕಾರಣಮ್ ।
ಶುಕ್ತೌ ರಜತಬೋಧಸ್ಯ ನಿರಪೇಕ್ಷಸ್ಯ ಬಾಧಕಮ್ ||
ನೇದಂ ರಜತವಿಜ್ಞಾನಂ ತತ್ಸಾಪೇಕ್ಷಮಪೀಷ್ಯತೇ ।
ಸೇಯಂ ಜ್ವಾಲೇತಿ ಸಂವಿತ್ತೇಸ್ತೈಲವರ್ತಿವಿನಾಶಜಾ ||
ಅನುಮಾ ಬಾಧಿಕಾ ದೃಷ್ಟಾ ಸಾಪೇಕ್ಷಾಽಪ್ಯಕ್ಷಜನ್ಮನಃ ।
ಅತೋ ನಿರವಕಾಶೇನ ಸಾವಕಾಶಂ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ ||
ನ ಚೇಹ ಸಾವಕಾಶತ್ವಂ ಭಗವಚ್ಛಾಸ್ತ್ರವೇದಯೋಃ ।
ಅಥ ಶ್ರುತಿವಿರುದ್ಧಸ್ಯ ತನ್ತ್ರಭಾಗಸ್ಯ ದುಶ್ಶಕಮ್ ||
ವಾಸುದೇವಪ್ರಣೀತತ್ವಂ ನಿಶ್ಚೇತುಮಿತಿ ಮನ್ಯಸೇ ।
ಪಞ್ಚರಾತ್ರವಿರುದ್ಧಸ್ಯ ವೇದಭಾಗಸ್ಯ ವಾ ಕಥಮ್ ||
ಅಪೌರುಷೇಯತಾಜ್ಞಾನಮಾವಿರ್ಭವತಿ ಬಾಧಿತಮ್ ।
ತಸ್ಯಾಪಿ ವೇದಭಾಗತ್ವಾತ್ ತಥಾಭಾವೋಽಭ್ಯುಪೇಯತೇ ||
ಅಸ್ಯಾಪಿ ಪಞ್ಚರಾತ್ರತ್ವಾತ್ ತತ್ಪ್ರಣೀತತ್ವಮಿಷ್ಯತಾಮ್ ।
ಕರ್ತುರಸ್ಮರಣಾತ್ತತ್ರ ಯದಿ ಚಾಪೌರುಷೇಯತಾ ||
ತತ್ಕರ್ತೃಕತ್ವಸ್ಮೃತ್ಯಾಽತ್ರ ಕಿನ್ನ ಸ್ಯಾತ್ತತ್ಪ್ರಣೀತತಾ ।
ಅಸ್ತಿ ಹ್ಯಾಸ್ತ್ರೀಕುಮಾರಂ ಸಾ ದೃಢಾ ಸ್ಮೃತಿಪರಮ್ಪರಾ ||
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಯ ನಿರ್ಮಾತಾ ಕೇಶವೋ ಭಗವಾನಿತಿ ।
ತತ್ಪ್ರಣೀತತ್ವವಿಶ್ವಾಸಾದ್ ಗಜಾನಶ್ವಾನ್ ಧನಂ ಬಹು ||
ದಕ್ಷಿಣಾಂ ವಿವಿಧಾಂ ದತ್ತ್ವಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾದೀನಿ ಕುರ್ವತೇ ।
ಸಾಙ್ಖ್ಯಸ್ಯ ಕಪಿಲೋ ವಕ್ತಾ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಯ ಕೇಶವಃ ||
ಇತಿ ಸ್ಕನ್ದಪುರಾಣೇಽಪಿ ಪಠ್ಯತೇ ಭಾರತೇ ತಥಾ ।
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಯ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ವಕ್ತಾ ನಾರಾಯಣಃ ಸ್ವಯಮ್ ||
ಇದಂ ಮಹೋಪನಿಷದಂ ಚತುರ್ವೇದಸಮನ್ವಿತಮ್ ।
ಸಾಙ್ಖ್ಯಯೋಗಕೃತಾನ್ತೇನ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಾನುಶಬ್ದಿತಮ್ ||
ನಾರಾಯಣಮುಖೋದ್ಗೀತಂ ನಾರದೋಽಶ್ರಾವಯನ್ಮುನೀನ್ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ಸದನೇ ತಾತ ! ಯಥಾದೃಷ್ಟಂ ಯಥಾಶ್ರುತಮ್ ||
ಏವಮಾದಿಪುರಾಣೋಕ್ತೈಃ ಸಹಸ್ರೈರ್ನ್ಯಾಯವೃಂಹಿತೈಃ ।
ವಾಸುದೇವಪ್ರಣೀತತ್ವಂ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ಯ ನಿರ್ವ್ಯಥಮ್ ||
ಕಿನ್ತು ವೇದಸ್ಯ ನಿತ್ಯತ್ವೇ ವಿವದನ್ದೇ ವಿಪಶ್ಚಿತಃ ।
ತೇನ ನಿರ್ದೋಷವಿಜ್ಞಾನಕಾರಣತ್ವಾದ್ ದ್ವಯೋರಪಿ ||
ನಿರ್ವಿಶಙ್ಕಂ ಪ್ರಮಾಣತ್ವಂ ಭಗವಚ್ಛಾಸ್ತ್ರವೇದಯೋಃ ।
ತತಶ್ಚ ತುಲ್ಯಶಿಷ್ಟತ್ವಾದ್ ವಿಕಲ್ಪೇನ ಪ್ರಮಾಣತಾ ||
ಇತಿ ಮತ್ವೈತದಾಚಷ್ಟೇ ಸೂತ್ರಕಾರೋ ಮಹಾಮನಾಃ ।
ವಿಜ್ಞಾನಾದಿಭಾವೇ ವಾ ತದಪ್ರತಿಷೇಧ ಇತಿ ||
ನನು ಚ ಭಗವತಸ್ಸರ್ವಜ್ಞತ್ವೇನಾಸಂಭಾವ್ಯಮಾನಾಯಾಮಪಿ
ಭ್ರಾನ್ತೌ ಸರ್ವಶಕ್ತಿತ್ವೇನ ವಿಪ್ರಲಬ್ಧಮಪಿ ಭವತೀತಿ ಕಿಮಿದಮಪಿ ಶಾಸ್ತ್ರಂ
ವ್ಯಾಮೋಹಯಿತುಮಭಿಹಿತಮ್ ಉತ ವಸ್ತುತೋಽವಹಿತಬುದ್ಧ್ಯಾ
ನಿಬದ್ಧಮಿತ್ಯನ್ಯತರಪಕ್ಷಾವಲಮ್ಬನವಿಕ್ಲಬಮನಸಾಂ ಕ ಇವ
ನಿರ್ಣಯೋಪಾಯಃ, ಪ್ರತ್ಯುತ ವೇದವಿರೋಧಾದೇವ
ವಿಪ್ಲವನಫಲಮಿತ್ಯಧ್ಯವಸ್ಯಾಮ ಇತಿ ।
ತತ್ರೋಚ್ಯತೇ ವಿಪ್ರತಿಷೇಧಾತ್ ಇತಿ,
ಸಮಸ್ತಶ್ರುತೀತಿಹಾಸಪುರಾಣಲೋಕವಿಪ್ರತಿಷೇಧಾದ್ ಯದಿ ವಿನಾ ಕಾರಣೇನ
ಭಗವತಃ ಸರ್ವಶಕ್ತಿತ್ವಮಾತ್ರಾದ್ ವಿಪ್ಲಾವನಶಙ್ಕಾ ।
ಹನ್ತೈವಂ ಸರ್ವಶಕ್ತಿತ್ವಾನ್ನರಕೇ ಧಾರ್ಮಿಕಾನಪಿ ।
ಪಾತಯೇನ್ನೇತಿ ಸನ್ದೇಹಾನ್ನಿಶ್ಚೇಷ್ಟಂ ಜಗದಾಪತೇತ್ ||
ಅಪಿ ಚಾಯಂ ಸರ್ವಶಕ್ತಿತ್ವೇನ ವಿಪ್ರಲಿಪ್ಸಮಾನಃ
ಕಿಮತೀನ್ದ್ರಿಯಾಸತ್ಯಾರ್ಥಾನ್ ವೇದಾನಾದೌ ನಿರ್ಮಾಯ ಸ್ವ
ಸ್ವನಿರ್ಮಾಣಸ್ಮರಣಶಕ್ತಿಮಪಿ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾದೇರಪಹೃತ್ಯ ತತ್ಪ್ರಭೃತಿ
ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಪರಮ್ಪರಾಮಿಮಾಂ ಪ್ರವರ್ತಿತವಾನ್ನ ವೇತಿ ಸಂಶಯಾನಾಃ
ಕಥಂ ವಿಶ್ವಸಿಮಃ । ಅಥಾಸ್ಯ ಸತ್ಯಪಿ ಸರ್ವಶಕ್ತಿತ್ವೇ ಯಾವಚ್ಛಕ್ತಿ ಕರಣೇ
ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾತ್ ಅನವಸ್ಥಾನಾದ್ ಭಗವತಶ್ಚ ಸ್ವಭಾವಾಪ್ತಕಾಮತಯಾ
ವಿಪ್ರಲಮ್ಭಪ್ರಯೋಜನವಿರಹಾದ್ ವೈಷಮ್ಯನೈರ್ಘೃಣ್ಯಾದಿದೋಷೈರ್ಮಾತ್ರಯಾಪಿ
ಚಾಸಂಸ್ಪೃಷ್ಟತ್ವಾತ್ ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿಜಾತಸ್ಯ ಸ್ವಭಾವಸೌಹೃದೇನ
ವ್ಯವಸ್ಥಾನಾದ್ ವಿಪ್ರಲಬ್ಧುಂ ಪ್ರಣೀತತ್ವೇ ಚ ವಿದುಷಾಮದ್ಯ ಯಾವತ್
ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾಧ್ಯಯನ ತದರ್ಥಾನುಷ್ಠಾನವತಾಂ
ತತ್ಕರ್ತೃದೋಷವಿಸ್ಮರಣಾನುಪಪತ್ತೇಸ್ತಾದೃಶಾಶಙ್ಕಾ ನಾಸ್ತೀತಿ
ಚೇತ್ತದೇತತ್ಸರ್ವಮನ್ಯತ್ರಾಪಿ ಸಮಾನಮ್ ।
ತಥಾ ಹಿ ।
ಕಿಮಸ್ಯಾವಾಪ್ತಕಾಮಸ್ಯ ಸರ್ವಜ್ಞಸ್ಯ ದಯಾನಿಧೇಃ ।
ಅಲ್ಪಸತ್ತ್ವೈರಲಬ್ಧಾರ್ಥೈರ್ವಿಪ್ರಲಬ್ಧೈಃ ಪ್ರಯೋಜನಮ್ ||
ವಿಪ್ರಲಬ್ಧುಂ ಕೃತಂ ತನ್ತ್ರಂ ಕಥಂ ವಾ ಪರಮರ್ಷಯಃ ।
ಇತಸ್ತತಃ ಪ್ರಶಂಸನ್ತಿ ತುಲ್ಯವಚ್ಛ್ರುತಿಮೂರ್ದ್ಧಭಿಃ ||
ತಥಾ ಹಿ ವೇದೈಸ್ಸಹ ನಿರ್ವಿಶೇಷಂ ವಾರಾಹ ರಾಮಾಯಣ ಭಾರತಾದೌ ।
ಅಮುಷ್ಯ ತನ್ತ್ರಸ್ಯ ರಹಸ್ಯಭಾವಂ ವ (ಪಠನ್ತೀತಿ ದ್ರವಿಡಪಾಠಃ ।)ದನ್ತಿ
ಸನ್ತಸ್ತಮಿಮಂ ವದಾಮಃ ||
ವೇದೇನ ಪಞ್ಚರಾತ್ರೇಣ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಯಜ್ಞೇನ ಚ ದ್ವಿಜ ? ।
ಪ್ರಾಪ್ಯೋಽಹಂ ನಾನ್ಯಥಾ ಪ್ರಾಪ್ಯೋ ವರ್ಷಲಕ್ಷಶತೈರಪಿ ||
ಪಞ್ಚರಾತ್ರಂ ಸಹಸ್ರಾಣಾಂ ಯದಿ ಕಶ್ಚಿದ್ ಗ್ರಹೀಷ್ಯತಿ ।
ಕರ್ಮಕ್ಷಯೇ ಚ ಮದ್ಭಕ್ತೋ ಯದಿ ಕಶ್ಚಿದ್ ಭವಿಷ್ಯತಿ ||
ತಸ್ಯ ವೇದಾಃ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಂ ನಿತ್ಯಂ ಹೃದಿ ವ(ವತ್ಸ್ಯ ಪ್ರಾಪ್ತೇ
ವಸಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾರ್ಷಮ್ ।)ಸಿಷ್ಯತಿ ।
ಯದಿದಂ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಮ್ಮೇ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಪರಮದುರ್ಲಭಮ್ ||
ತದ್ ಭವಾನ್ ವೇತ್ಸ್ಯತೇ ಸರ್ವಂ ಮತ್ಪ್ರಸಾದಾದಸಂಶಯಮ್ ।
ಪುರಾಣೈಶ್ಚೈವ ವೇದೈಶ್ಚ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಸ್ತಥೈವ ಚ ||
ಧ್ಯಾಯನ್ತಿ ಯೋಗಿನೋ ನಿತ್ಯಂ ಕ್ರತುಭಿಶ್ಚ ಯಜನ್ತಿ ತಮ್ ।
ಏವಮೇಕಂ ಸಾಙ್ಖ್ಯಯೋಗಂ ವೇದಾರಣ್ಯಕಮೇವ ಚ ।
ಪರಸ್ಪರಾಙ್ಗಾನ್ಯೇತಾನಿ ಪಞ್ಚರಾತ್ರಞ್ಚ ಸತ್ತಮ ? ||
ವೇದೇನ ಪಞ್ಚರಾತ್ರೇಣ ಯಃ ಪಶ್ಯತಿ ಸ ಪಶ್ಯತಿ ।
ಇದಮ್ಮಹೋಪನಿಷದಂ ಚತುರ್ವೇದಸಮನ್ವಿತಮ್ ||
ವಚಸಾಮೇವಮಾದೀನಾಮಾನನ್ತ್ಯಾದುಪರಮ್ಯತೇ ।
ಇತ್ಥಂಭೂತಸ್ಯ ತನ್ತ್ರಸ್ಯ ವಿಪ್ಲವಂ ಯದಿ ಶಙ್ಕಸೇ ||
ಸರ್ವತ್ರ ಸ್ಯಾದನಾಶ್ವಾಸ ಇತ್ಯೇತದುಪದಿಶ್ಯತೇ ।
ವಿಪ್ರತಿಷೇಧಾತ್ । ಇತಿ,
ಏವಞ್ಚ ।
ವಿರೋಧೇಽಪಿ ವಿಕಲ್ಪಃ ಸ್ಯಾದ್ ಭಗವಚ್ಛಾಸ್ತ್ರವೇದಯೋಃ ।
ವಿರೋಧ ಏವ ನಾಸ್ತೀತಿ ಪ್ರಾಗೇವ ಪ್ರತ್ಯಪಾದಯಮ್ ||
ನನ್ವತ್ರ ಭವತಾಂ ಭಾಷ್ಯಾ(ಭಾಷ್ಯಕಾರಪದೇನೇಹ ದ್ರಮಿಡಾಚಾರ್ಯೋ,
ಭಿಧಿತ್ಸಿತಃ । ಶ್ರೀಭಾಷ್ಯಕಾರಾಃ ಶ್ರೀ೬ರಾಮಾನುಜಾಚಾರ್ಯಾಸ್ತು, ಶ್ರೀ
೬ಯಾಮುನಮುನೀನಾಂ ಶಿಷ್ಯಶಿಷ್ಯಾ ಇತಿ ಶ್ರೀಭಾಷ್ಯಸ್ಯ
ಶ್ರೀ೬ಯಾಮುನಮುನ್ಯುತ್ತರಕಾಲಪ್ರಣೀತತ್ವೇನ ತದಿಹ ಭಾಷ್ಯಂ ನ
ವಿವಕ್ಷಿತುಂ ಶಕ್ಯಮ್ ।) ಕಾರಾಣಾಂ
ವಿರುದ್ಧಾಂಶಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾಭಿಧಾನಂ ಕಥಮಿವ, ಯದ್ಯಪಿ ವಿರೋಧಃ
ಕೃತ್ವಾ ಚಿನ್ತಯಾ ಪರಿಹೃತಸ್ತದಪಿ
ಗಮ್ಭೀರನ್ಯಾಯಸಾಗರಮವಗಾಠುಗ್ರಪರಿಬೃಢಾನಾಂ ಕೋಮಲಮನಸಾಂ
ವೇದಾನಾದರೋ ಮಾಭೂದಿತ್ಯೇವಮ್ಪರಮ್, ಯಥೈವ ಹಿ ಭಗವತೋ ಜೈಮಿನೇಃ
ಕರ್ಮಫಲೋಪನ್ಯಾಸಃ ಕರ್ಮಶ್ರದ್ಧಾಸಂವರ್ದ್ಧನಾಯೇತಿ ।
ವೇದಬಾಹ್ಯಗೃಹೀತತ್ತ್ವಾದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮವಾದಿ ಯತ್ ।
ಏತದ್ವಾಹ್ಯಗೃಹೀತತ್ವಾದ್ ವೇದಾನಾಂ ವಾ ಕುತೋ ನ ತತ್ ||
…..Continued
