(ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿದೌಸ್ಸ್ಥ್ಯನಿರಾಸಪರಮ್)

ಜನ್ಮಾದ್ಯಧಿಕರಣಮ್ ||೨||

(ಅಧಿಕರಣಾರ್ಥಃ – ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸರ್ವಕರ್ತೃತ್ವಮ್)

ಕಿಂ ಪುನಸ್ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ? ಯಜ್ಜಿಜ್ಞಾಸ್ಯಮುಚ್ಯತ ಇತ್ಯತ್ರಾಹ –

೨. ಜನ್ಮಾದ್ಯಸ್ಯ ಯತ: || ೧-೧-೨ ||

(ಸೂತ್ರಾರ್ಥವರ್ಣನಮ್)

ಜನ್ಮಾದೀತಿ – ಸೃಷ್ಟಿಸ್ಥಿತಪ್ರಲಯಮ್। ತದ್ಗುಣಸಂವಿಜ್ಞಾನೋ ಬಹುವ್ರೀಹಿ:। ಅಸ್ಯ  ಅಚಿನ್ತ್ಯವಿವಿಧ-ವಿಚಿತ್ರರಚನಸ್ಯ ನಿಯತದೇಶಕಾಲಫಲಭೋಗಬ್ರಹ್ಮಾದಿಸ್ತಮ್ಬಪರ್ಯನ್ತಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಮಿಶ್ರಸ್ಯ ಜಗತ:, ಯತ: – ಯಸ್ಮಾತ್ ಸರ್ವೇಶ್ವರಾತ್ ನಿಖಿಲಹೇಯಪ್ರತ್ಯನೀಕಸ್ವರೂಪಾತ್ಸತ್ಯಸಂಕಲ್ಪಾತ್ ಜ್ಞಾನಾನನ್ದಾದ್ಯನನ್ತಕಲ್ಯಾಣಗುಣಾತ್ ಸರ್ವಜ್ಞಾತ್ ಸರ್ವಶಕ್ತೇ: ಪರಮಕಾರುಣಿಕಾತ್ ಪರಸ್ಮಾತ್ಪುಂಸ: ಸೃಷ್ಟಿಸ್ಥಿತಪ್ರಲಯಾ: ಪ್ರವರ್ತನ್ತೇ; ತತ್ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಸೂತ್ರಾರ್ಥ:||

ಪೂರ್ವಪಕ್ಷ:

(ಅಧಿಕರಣಸ್ಯಾಙ್ಗಭೂತವಿಷಯಪ್ರದರ್ಶನಮ್)

ಭೃಗುರ್ವೈ ವಾರುಣಿ:। ವರುಣಂ ಪಿತರಮುಪಸಸಾರ। ಅಧೀಹಿ ಭಗವೋ ಬ್ರಹ್ಮ ಇತ್ಯಾರಭ್ಯ ಯತೋ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಜಾಯನ್ತೇ। ಯೇನ ಜಾತಾನಿ ಜೀವನ್ತಿ। ಯತ್ಪ್ರಯತ್ನ್ಯಭಿಸಂವಿಶನ್ತಿ। ತದ್ವಿಜಿಜ್ಞಾಸಸ್ವ। ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ (ತೈ.೩.ಭೃ.೧.ಅನು) ಇತಿ ಶ್ರೂಯತೇ।

(ಅಧಿಕರಣಸ್ಯಾಙ್ಗಭೂತಃ ಸಂಶಯಃ)

ತತ್ರ ಸಂಶಯ: – ಕಿಮಸ್ಮಾದ್ವಾಕ್ಯಾತ್ ಬ್ರಹ್ಮ ಲಕ್ಷಣತ: ಪ್ರತಿಪತ್ತುಂ ಶಕ್ಯತೇ, ನ ವಾ – ಇತಿ।

(ಅಧಿಕರಣಸ್ಯಾಙ್ಗಭೂತಃ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಃ)

ಕಿಂ ಪ್ರಾಪ್ತಮ್? ನ ಶಕ್ಯಮಿತಿ। ನ ತಾವಜ್ಜನ್ಮಾದಯೋ ವಿಶೇಷಣತ್ವೇನ ಬ್ರಹ್ಮ ಲಕ್ಷಯನ್ತಿ, ಅನೇಕವಿಶೇಷಣವ್ಯಾವೃತ್ತತ್ವೇನ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನೇಕತ್ವಪ್ರಸಕ್ತೇ:। ವಿಶೇಷಣತ್ವಂ ಹಿ ವ್ಯಾವರ್ತಕತ್ವಮ್ ||

ನನು ದೇವದತ್ತಶ್ಶ್ಯಾಮೋ ಯುವಾ ಲೋಹಿತಾಕ್ಷಸ್ಸಮಪರಿಮಾಣ: ಇತ್ಯತ್ರ ವಿಶೇಷಣಬಹುತ್ವೇಽಪ್ಯೇಕ ಏವ ದೇವದತ್ತ: ಪ್ರತೀಯತೇ। ಏವಮತ್ರಾಪ್ಯೇಕಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮ ಭವತಿ। ನೈವಮ್  – ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರೇಣೈಕ್ಯಪ್ರತೀತೇರೇಕಸ್ಮಿನ್ನೇವ ವಿಶೇಷಣಾನಾಮುಪಸಂಹಾರ:। ಅನ್ಯಥಾ ತತ್ರಾಪಿ ವ್ಯಾವರ್ತಕತ್ವೇನಾನೇಕತ್ವಮಪರಿಹಾರ್ಯಮ್। ಅತ್ರ ತ್ವನೇನೈವ ವಿಶೇಷಣೇನ ಲಿಲಕ್ಷಯಿಷಿತತ್ವಾತ್ ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರೇಣೈಕ್ಯಮನವಗತಮಿತಿ ವ್ಯಾವರ್ತಕಭೇದೇನ ಬ್ರಹ್ಮಬಹುತ್ವಮವರ್ಜನೀಯಮ್||

ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದೈಕ್ಯಾದತ್ರಾಪ್ಯೈಕ್ಯಂ ಪ್ರತೀಯತ ಇತಿ ಚೇತ್, ನ, ಅಜ್ಞಾತಗೋವ್ಯಕ್ತೇ: – ಜಿಜ್ಞಾಸೋ: ಪುರುಷಸ್ಯ ಖಣ್ಡೋ ಮುಣ್ಡ: ಪೂರ್ಣಶೃಙ್ಗೋ ಗೌ: ಇತ್ಯುಕ್ತೇ ಗೋಪದೈಕ್ಯೇಽಪಿ ಖಣ್ಡತ್ವಾದಿವ್ಯಾವರ್ತಕಭೇದೇನ ಗೋವ್ಯಕ್ತಿಬಹುತ್ವಪ್ರತೀತೇ: ಬ್ರಹ್ಮವ್ಯಕ್ತಯೋಽಪಿ ಬಹ್ವ್ಯಸ್ಸ್ಯು:। ಅತ ಏವ ಲಿಲಕ್ಷಿಯಿಷಿತೇ ವಸ್ತುನಿ ಏಷಾಂ ವಿಶೇಷಣಾನಾಂ ಸಂಭೂಯ ಲಕ್ಷಣತ್ವಮಪ್ಯನುಪಪನ್ನಮ್||

(ಜನ್ಮಾದೀನಾಂ ಉಪಲಕ್ಷಣತಯಾಽಪಿ ಲಕ್ಷಣತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿಃ)

ನಾಪ್ಯುಪಲಕ್ಷಣತ್ವೇನ ಲಕ್ಷಯನ್ತಿ, ಆಕಾರಾನ್ತರಾಪ್ರತಿಪತ್ತೇ:। ಉಪಲಕ್ಷಣಾನಾಮೇಕೇನಾಕಾರೇಣ ಪ್ರತಿಪನ್ನಸ್ಯ ಕೇನಚಿದಾಕಾರಾನ್ತರೇಣ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಹೇತುತ್ವಂ ಹಿ ದೃಷ್ಟಂ ಯತ್ರಾಯಂ ಸಾರಸ:, ಸ ದೇವದತ್ತಕೇದಾರ:, ಇತ್ಯಾದಿಷು||

ನನು ಚ ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮನನ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮ (ತೈ.ಆನನ್ದ.೧.) ಇತಿ ಪ್ರತಿಪನ್ನಾಕಾರಸ್ಯ ಜಗಜ್ಜನ್ಮಾದೀನ್ಯುಪಲಕ್ಷಣಾನಿ  ಭವನ್ತಿ। ನ, ಇತರೇತರಪ್ರತಿಪನ್ನಾಕಾರಾಪೇಕ್ಷತ್ವೇನ ಉಭಯೋರ್ಲಕ್ಷಣವಾಕ್ಯಯೋ: ಅನ್ಯೋನ್ಯಾಶ್ರಯಣಾತ್। ಅತೋ ನ ಲಕ್ಷಣತೋ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರತಿಪತ್ತುಂ ಶಕ್ಯತ ಇತಿ||

(ಅಧಿಕರಣಾಙ್ಗಭೂತಃ ನಿರ್ಣಯಃ ಸಿದ್ಧಾನ್ತೋ ವಾ)

(ತತ್ರ ಜನ್ಮಾದಿಭಿಃ ಉಪಲಕ್ಷಣೀಭೂತೈರಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರತಿಪತ್ತಿಃ)

ಏವಂ ಪ್ರಾಪ್ತೇಽಭಿಧೀಯತೇ – ಜಗತ್ಸೃಷ್ಟಿಸ್ಥಿತಿಪ್ರಲಯೈರುಪಲಕ್ಷಣಭೂತೈರ್ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರತಿಪತ್ತುಂ ಶಕ್ಯತೇ। ನ ಚ ಉಪಲಕ್ಷಣೋಪಲಕ್ಷ್ಯಾಕಾರವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾಕಾರಾನ್ತರಾಪ್ರತಿಪತ್ತೇರ್ಬ್ರಹ್ಮಾಪ್ರತಿಪತ್ತಿ: । ಉಪಲಕ್ಷ್ಯಂ ಹ್ಯನವಧಿಕಾತಿಶಯಬೃಹತ್ ಬೃಂಹಣಂ ಚ; ಬೃಹತೇರ್ಧಾತೋಸ್ತದರ್ಥತ್ವಾತ್ । ತದುಪಲಕ್ಷಣಭೂತಾಶ್ಚ ಜಗಜ್ಜನ್ಮಸ್ಥಿತಿಲಯಾ:। ಯತೋ, ಯೇನ, ಯತ್ ಇತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವನ್ನಿರ್ದೇಶೇನ ಯಥಾಪ್ರಸಿದ್ಧಿ ಜನ್ಮಾದಿಕಾರಣಮನೂದ್ಯತೇ। ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಶ್ಚ ಸದೇವ ಸೋಮ್ಯೇದಮಗ್ರ ಆಸೀದೇಕಮೇವಾದ್ವಿತೀಯಂ (ಛಾಂ.೬.೨.೧) ತದೈಕ್ಷತ ಬಹು ಸ್ಯಾಂ ಪ್ರಜಾಯೇಯೇತಿ ತತ್ತೇಜೋಽಸೃಜತ (ಛಾಂ.೬.೨.೧) ಇತ್ಯೇಕಸ್ಯೈವ ಸಚ್ಛಬ್ದವಾಚ್ಯಸ್ಯ ನಿಮಿತ್ತೋಪಾದನಕಾರಣತ್ವೇನ ತದಪಿ ಸದೇವೇದಮಗ್ರೇ ಏಕಮೇವಾಸೀತ್ ಇತ್ಯುಪಾದಾನತಾಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ಅದ್ವಿತೀಯಮ್ ಇತ್ಯಧಿಷ್ಠಾತ್ರನ್ತರಂ ಪ್ರತಿಷಿಧ್ಯ ತದೈಕ್ಷತ ಬಹುಸ್ಯಾಂ ಪ್ರಜಾಯೇಯ ಇತಿ ತತ್ತೇಜೋಽಸೃಜತ ಇತ್ಯೇಕಸ್ಯೈವ ಪ್ರತಿಪಾದನಾತ್। ತಸ್ಮಾತ್ ಯನ್ಮೂಲಾ ಜಗಜ್ಜನ್ಮಸ್ಥಿತಿಲಯಾ: ತದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಜನ್ಮಸ್ಥಿತಿಲಯಾ: ಸ್ವನಿಮಿತ್ತೋಪಾದಾನಭೂತಂ ವಸ್ತು ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಲಕ್ಷಯನ್ತಿ।

(ಕಾರಣತ್ವಾಕ್ಷಿಪ್ತತೃತೀಯಾಕಾರಪ್ರತಿಪಾದನಮ್)

ಜಗನ್ನಿಮಿತ್ತೋಪಾದನತಾಕ್ಷಿಪ್ತಸರ್ವಜ್ಞತ್ವಸತ್ಯಸಙ್ಕಲ್ಪತ್ವವಿಚಿತ್ರಶಕ್ತಿತ್ವಾದ್ಯಾಕಾರಬೃಹತ್ತ್ವೇನ ಪ್ರತಿಪನ್ನಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಚ ಜನ್ಮಾದೀನಾಂ ತಥಾ ಪ್ರತಿಪನ್ನಸ್ಯ ಲಕ್ಷಣತ್ವೇನ ನಾಕಾರಾನ್ತರಾಪ್ರತಿಪತ್ತಿರೂಪಾನುಪಪತ್ತಿ:||

(ಜನ್ಮಾದೀನಾಂ ವಿಶೇಷಣತಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಲಕ್ಷಣತ್ವೋಪಪತ್ತಿಃ)

ಜಗಜ್ಜನ್ಮಾದೀನಾಂ ವಿಶೇಷಣತಯಾ ಲಕ್ಷಣತ್ವೇಽಪಿ ನ ಕಶ್ಚಿದ್ದೋಷ:। ಲಕ್ಷಣಭೂತಾನ್ಯಪಿ ವಿಶೇಷಣಾನಿ ಸ್ವವಿರೋಧಿವ್ಯಾವೃತ್ತಂ ವಸ್ತು ಲಕ್ಷಯನ್ತಿ। ಅಜ್ಞಾತಸ್ವರೂಪೇ ವಸ್ತುನ್ಯೇಕಸ್ಮಿನ್ ಲಿಲಕ್ಷಯಿಷಿತೇಽಪಿ ಪರಸ್ಪರಾವಿರೋಧ್ಯನೇಕವಿಶೇಷಣಲಕ್ಷಣತ್ವಂ ನ ಭೇದಮಾಪಾದಯತಿ; ವಿಶೇಷಣಾನಾಮೇಕಾಶ್ರಯತಯಾ ಪ್ರತೀತೇರೇಕಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಉಪಸಂಹಾರಾತ್। ಖಣ್ಡತ್ವಾದಯಸ್ತು ವಿರೋಧಾದೇವ ಗೋವ್ಯಕ್ತಿಭೇದಮಾಪಾದಯನ್ತಿ । ಅತ್ರ ತು ಕಾಲಭೇದೇನ ಜನ್ಮಾದೀನಾಂ ನ ವಿರೋಧ:||

(ಸತ್ಯಜ್ಞಾನಾದೀನಾಂ ಲಕ್ಷಣತ್ವೋಪಪತ್ತಿಃ, ಉಕ್ತಾನ್ಯೋನ್ಯಾಶ್ರಯಪರಿಹಾರಶ್ಚ)

ಯತೋ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಜಾಯನ್ತೇ (ತೈ.ಭೃ.೧.೧) ಇತ್ಯಾದಿಕಾರಣವಾಕ್ಯೇನ ಪ್ರತಿಪನ್ನಸ್ಯ ಜಗಜ್ಜನ್ಮಾದಿಕಾರಣಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ಸಕಲೇತರವ್ಯಾವೃತ್ತಂ ಸ್ವರೂಪಮಭಿಧೀಯತೇ  ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮನನ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮ (ತೈ.ಆನ.೧.೧) ಇತಿ। ತತ್ರ ಸತ್ಯಪದಂ ನಿರುಪಾಧಿಕಸತ್ತಾಯೋಗಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಽಹ। ತೇನ ವಿಕಾರಾಸ್ಪದಮಚೇತನಂ ತತ್ಸಂಸೃಷ್ಟಶ್ಚೇತನಶ್ಚ ವ್ಯಾವೃತ್ತ:। ನಾಮಾನ್ತರಭಜನಾರ್ಹಾವಸ್ಥಾನ್ತರಯೋಗೇನ ತಯೋರ್ನಿರುಪಾಧಿಕಸತ್ತಾಯೋಗರಹಿತತ್ವಾತ್। ಜ್ಞಾನಪದಂ  ನಿತ್ಯಾಸಙ್ಕುಚಿತಜ್ಞಾನೈಕಾಕಾರಮಾಹ। ತೇನ ಕದಾಚಿತ್ ಸಙ್ಕುಚಿತಜ್ಞಾನತ್ವೇನ ಮುಕ್ತಾ ವ್ಯಾವೃತ್ತಾ:। ಅನನ್ತಪದಂ ದೇಶಕಾಲವಸ್ತುಪರಿಚ್ಛೇದರಹಿತಂ ಸ್ವರೂಪಮಾಹ। ಸಗುಣತ್ವಾತ್ಸ್ವರೂಪಸ್ಯ, ಸ್ವರೂಪೇಣ ಗುಣೈಶ್ಚಾನನ್ತ್ಯಮ್। ತೇನ ಪೂರ್ವಪದದ್ವಯವ್ಯಾವೃತ್ತಕೋಟಿದ್ವಯವಿಲಕ್ಷಣಾಸ್ಸಾತಿಶಯಸ್ವರೂಪಸ್ವಗುಣಾ: ನಿತ್ಯಾ: ವ್ಯಾವೃತ್ತಾ:। ವಿಶೇಷಣಾನಾಂ ವ್ಯಾವರ್ತಕತ್ವಾತ್। ತತ: ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮನನ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮ (ತೈ.ಆನ.೧.೧) ಇತ್ಯನೇನ ವಾಕ್ಯೇನ ಜಗಜ್ಜನ್ಮಾದಿನಾಽವಗತಸ್ವರೂಪಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಸಕಲೇತರವಸ್ತುವಿಸಜಾತೀಯಮಿತಿ ಲಕ್ಷ್ಯತ ಇತಿ ನಾನ್ಯೋನ್ಯಾಶ್ರಯಣಮ್ ||

(ಅಧಿಕರಣಾರ್ಥೋಪಸಂಹಾರಃ)

ಅತಸ್ಸಕಲಜಗಜ್ಜನ್ಮಾದಿಕಾರಣಂ, ನಿರವದ್ಯಂ, ಸರ್ವಜ್ಞಂ, ಸತ್ಯಸಙ್ಕಲ್ಪಂ, ಸರ್ವಶಕ್ತಿ, ಬ್ರಹ್ಮ ಲಕ್ಷಣತ: ಪ್ರತಿಪತ್ತುಂ ಶಕ್ಯತ ಇತಿ ಸಿದ್ಧಮ್||

(ನಿರ್ವಿಶೇಷಸ್ಯ ಜಿಜ್ಞಾಸ್ಯತ್ವೇ ಸೂತ್ರದ್ವಯಾಸಾಙ್ಗತ್ಯಮ್)

ಯೇ ತು ನಿರ್ವಿಶೇಷವಸ್ತು ಜಿಜ್ಞಾಸ್ಯಮಿತಿ ವದನ್ತಿ। ತನ್ಮತೇ ಬ್ರಹ್ಮ ಜಿಜ್ಞಾಸಾ, ಜನ್ಮಾದ್ಯಸ್ಯ ಯತ: ಇತ್ಯಸಙ್ಗತಂ ಸ್ಯಾತ್; ನಿರತಿಶಯಬೃಹತ್ ಬೃಂಹಣಂ ಚ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ನಿರ್ವಚನಾತ್; ತಚ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮ ಜಗಜ್ಜನ್ಮಾದಿಕಾರಣಮಿತಿವಚನಾಚ್ಚ। ಏವಮುತ್ತರೇಷ್ವಪಿ ಸೂತ್ರಗಣೇಷು ಸೂತ್ರೋದಾಹೃತಶ್ರುತಿಗಣೇಷು ಚ ಈಕ್ಷಣಾದ್ಯನ್ವಯದರ್ಶನಾತ್ ಸೂತ್ರಾಣಿ ಸೂತ್ರೋದಾಹೃತಶ್ರುತಯಶ್ಚ ನ ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮ್। ತರ್ಕಶ್ಚ ಸಾಧ್ಯಧರ್ಮಾವ್ಯಭಿಚಾರಿಸಾಧನಧರ್ಮಾನ್ವಿತವಸ್ತುವಿಷಯತ್ವಾನ್ನ ನಿರ್ವಿಶೇಷವಸ್ತುನಿ ಪ್ರಮಾಣಮ್। ಜಗಜ್ಜನ್ಮಾದಿಭ್ರಮೋ ಯತಸ್ತದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಸ್ವೋತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಾ ಪಕ್ಷೇಽಪಿ ನ ನಿರ್ವಿಶೇಷವಸ್ತುಸಿದ್ಧಿ:, ಭ್ರಮಮೂಲಮಜ್ಞಾನಮ್, ಅಜ್ಞಾನಸಾಕ್ಷಿ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯಭ್ಯುಪಗಮಾತ್। ಸಾಕ್ಷಿತ್ವಂ ಹಿ ಪ್ರಕಾಶೈಕರಸತಯೈವೋಚ್ಯತೇ। ಪ್ರಕಾಶತ್ವಂ ತು ಜಡಾದ್ವ್ಯಾವರ್ತಕಂ, ಸ್ವಸ್ಯ ಪರಸ್ಯ ಚ ವ್ಯವಹಾರಯೋಗ್ಯತಾಪಾದನಸ್ವಭಾವೇನ ಭವತಿ। ತಥಾ ಸತಿ ಸವಿಶೇಷತ್ವಮ್। ತದಭಾವೇ ಪ್ರಕಾಶತೈವ ನ ಸ್ಯಾತ್। ತುಚ್ಛತೈವ ಸ್ಯಾತ್||

ಇತಿ ಶ್ರೀಶಾರೀರಕಮೀಮಾಂಸಾಭಾಷ್ಯೇ ಜನ್ಮಾದ್ಯಧಿಕರಣಮ್||೨||