ಶ್ರೀಮನ್ನಿಗಮಾನ್ತಮಹಾದೇಶಿಕವಿರಚಿತಃ

ತತ್ತ್ವಮುಕ್ತಾಕಲಾಪಃ

ಜಡದ್ರವ್ಯಸರಃ

ಶ್ರೀಮಾನ್ವೇಙ್ಕಟನಾಥಾರ್ಯಃ ಕವಿತಾರ್ಕಿಕಕೇಸರೀ । ವೇದಾನ್ತಾಚಾರ್ಯವರ್ಯೋ ಮೇ ಸಂನಿಧತ್ತಾಂ ಸದಾ ಹೃದಿ ||

ಲಕ್ಷ್ಮೀನೇತ್ರೋತ್ಪಲಶ್ರೀಸತತಪರಿಚಯಾದೇಷ ಸಂವರ್ಧಮಾನೋ ನಾಭೀನಾಲೀಕರಿ(ಙ್ಗ)ಙ್ಖನ್ಮಧುಕರಪಟಲೀದತ್ತಹಸ್ತಾವಲಮ್ಬಃ । ಅಸ್ಮಾಕಂ ಸಂಪದೋಘಾನವಿರಲತುಲಸೀದಾಮಸಂಜಾತಭೂಮಾ ಕಾಲಿನ್ದೀಕಾನ್ತಿಹಾರೀ ಕಲಯತು ವಪುಷಃ ಕಾಲಿಮಾ ಕೈಟಭಾರೇಃ || ೧ ||

ನಾನಾಸಿದ್ಧಾನ್ತನೀತಿಶ್ರಮವಿಮಲಧಿಯೋಽನನ್ತಸೂರೇಸ್ತನೂಜೋ ವೈಶ್ವಾಮಿತ್ರಸ್ಯ ಪೌತ್ರೋ ವಿತತಮಖವಿಧೇಃ ಪುಣ್ಡರೀಕಾಕ್ಷಸೂರೇಃ । ಶ್ರುತ್ವಾ ರಾಮಾನುಜಾರ್ಯಾತ್ಸದಸದಪಿ ತತಸ್ತತ್ತ್ವಮುಕ್ತಾಕಲಾಪಂ ವ್ಯಾತಾನೀದ್ವೇಙ್ಕಟೇಶೋ ವರದಗುರುಕೃಪಾಲಮ್ಭಿತೋದ್ದಾಮಭೂಮಾ || ೨ ||

ಪ್ರಜ್ಞಾಸೂಚ್ಯಾಽನುವಿದ್ಧಃ ಕ್ಷತಿಮನಧಿಗತಃ ಕರ್ಕಶಾತ್ತರ್ಕಶಾಣಾಚ್ಛುದ್ಧೋ ನಾನಾಪರೀಕ್ಷಾಸ್ವಶಿಥಿಲವಿಹಿತೇ ಮಾನಸೂತ್ರೇ ನಿಬದ್ಧಃ । ಆತನ್ವಾನಃ ಪ್ರಕಾಶಂ ಬಹುಮುಖಮಖಿಲತ್ರಾಸವೈಧುರ್ಯಧುರ್ಯೋ ಧಾರ್ಯೋ ಹೇತುರ್ಜಯಾದೇಃ ಸ್ವಹೃದಿ ಸಹೃದಯೈಸ್ತತ್ತ್ವಮುಕ್ತಾಕಲಾಪಃ || ೩ ||

ಶಿಷ್ಟಾ ಜೀವೇಶತತ್ತ್ವಪ್ರಮಿತಿಯುತಪರೋಪಾಸನಾ ಮುಕ್ತಿಹೇತುಃ ಶಕ್ಯಸ್ತತ್ತತ್ಪ್ರಕಾರಾವಗತಿವಿರಹಿಭಿರ್ನೈವ ಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಬೋಧಃ । ತೇ ತೇ ಚಾರ್ಥಾ ವಿದಧ್ಯುಃ ಕುಮತಿವಿರಚಿತಾಸ್ತತ್ತ್ವಬೋಧೋಪರೋಧಂ ತಸ್ಮಾನ್ನಿರ್ಧೂತಸರ್ವಪ್ರತಿಮತವಿಮತಿಂ ಸಾಧಯೇ ಸರ್ವಮರ್ಥಮ್ || ೪ ||

ಆವಾಪೋದ್ವಾಪತಸ್ಸ್ಯುಃ ಕತಿಕತಿ ಕವಿಧೀಚಿತ್ರವತ್ತತ್ತದರ್ಥೇಷ್ವಾನನ್ತ್ಯಾದಸ್ತಿನಾಸ್ತ್ಯೋರನವಧಿಕುಹನಾಯುಕ್ತಿಕಾನ್ತಾಃ ಕೃತಾನ್ತಾಃ । ತತ್ತ್ವಾಲೋಕಸ್ತು ಲೋಪ್ತುಂ ಪ್ರಭವತಿ ಸಹಸಾ ನಿಸ್ಸಮಸ್ತಾನ್ಸಮಸ್ತಾನ್ ಪುಂಸ್ತ್ವೇ ತತ್ತ್ವೇನ ದೃಷ್ಟೇ ಪುನರಪಿ ನ ಖಲು ಪ್ರಾಣಿತಾ ಸ್ಥಾಣುತಾದಿಃ || ೫ ||

ದ್ರವ್ಯಾದ್ರವ್ಯಪ್ರಭೇದಾನ್ಮಿತಮುಭಯವಿಧಂ ತದ್ವಿದಸ್ತತ್ತ್ವಮಾಹುರ್ದ್ರವ್ಯಂ ದ್ವೇಧಾ ವಿಭಕ್ತಂ ಜಡಮಜಡಮಿತಿ ಪ್ರಾಚ್ಯಮವ್ಯಕ್ತಕಾಲೌ । ಅನ್ತ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ ಪರಾಕ್ ಚ ಪ್ರಥಮಮುಭಯಧಾ ತತ್ರ ಜೀವೇಶಭೇದಾನ್ನಿತ್ಯಾ ಭೂತಿರ್ಮತಿಶ್ಚೇತ್ಯಪರಮಿಹ ಜಡಾಮಾದಿಮಾಂ ಕೇಚಿದಾಹುಃ || ೬ ||

ತತ್ರ ದ್ರವ್ಯಂ ದಶಾವತ್ಪ್ರಕೃತಿರಿಹ ಗುಣೈಸ್ಸತ್ತ್ವಪೂರ್ವೈರುಪೇತಾ ಕಾಲೋಽಬ್ದಾದ್ಯಾಕೃತಿಸ್ಸ್ಯಾದಣುರವಗತಿಮಾನ್ ಜೀವ ಈಶೋಽನ್ಯ ಆತ್ಮಾ । ಸಂಪ್ರೋಕ್ತಾ ನಿತ್ಯಭೂತಿಸ್ತ್ರಿಗುಣಸಮಧಿಕಾ ಸತ್ತ್ವಯುಕ್ತಾ ತಥೈವ ಜ್ಞಾತುರ್ಜ್ಞೇಯಾವಭಾಸೋ ಮತಿರಿತಿ ಕಥಿತಂ ಸಂಗ್ರಹಾದ್ ದ್ರವ್ಯಲಕ್ಷ್ಮ || ೭ ||

ಏಕಾರ್ಥಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾ ಭವತಿ ದೃಢತರಾ ದರ್ಶನಸ್ಪರ್ಶನಾಭ್ಯಾಂ ಸಂಘಾತಾದೇರಯೋಗಾದವಗಮಯತಿ ಸಾ ವಸ್ತು ರೂಪಾದತೋಽನ್ಯತ್ । ಏಕಸ್ಮಿನ್ ದೂರತಾದೇರವಿಶದವಿಶದಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾದಿ ತದ್ವತ್ ನೈಕತ್ವೇಽಪ್ಯಕ್ಷಭೇದಾದ್ಭಿದುರಮಿವ ಮಿಥಸ್ಸಂಶ್ರಯಾದಿಪ್ರಸಙ್ಗಾತ್ || ೮ ||

ಧರ್ಮೋ ನಿರ್ಧರ್ಮಕಶ್ಚೇತ್ಕಥಮಿವ ಭವಿತಾ ಸೋಽಭಿಲಾಪಾದಿಯೋಗ್ಯೋ ಧರ್ಮೇಣಾನ್ಯೇನ ಯೋಗೇ ಸ ಚ ಭವತಿ ತಥೇತ್ಯವ್ಯವಸ್ಥೇತಿ ಚೇನ್ನ । ಕಶ್ಚಿದ್ಧರ್ಮೋಽಪಿ ಧರ್ಮೀ ಸ್ಫುಟಮತಿಮಥನೇ ಸ್ವಾನ್ಯನಿರ್ವಾಹಕತ್ವಂ ತನ್ನಿಷ್ಕರ್ಷಪ್ರಯೋಗೇಷ್ವಪಿ ಭವತಿ ಪುನಸ್ತಸ್ಯ ಧರ್ಮೀ ವಿಶೇಷಃ || ೯ ||

ತಚ್ಛೂನ್ಯೇ ತಸ್ಯ ವೃತ್ತಿಃ ಕಥಮಿವ ಘಟತೇ ತದ್ವಿಶಿಷ್ಟೇ ತು ವೃತ್ತೌ ಸ್ವಾಧಾರತ್ವಪ್ರಸಙ್ಗಸ್ತತ ಇಹ ನ ಗುಣೋ ನಾಪಿ ಧರ್ಮೀತ್ಯಯುಕ್ತಮ್ । ತದ್ವೃತ್ತಿರ್ಧರ್ಮಿಮಾತ್ರೇ ನ ಭವತಿ ತತ ಏವಾಸ್ಯ ತಚ್ಛೂನ್ಯತಾಽತೋ ನೋಕ್ತೌ ದೋಷೌ ಸ್ವಧೀವಾಗ್ವಿಹತಿರಿತರಥಾ ತದ್ವದನ್ಯೇಽಪಿ ಜಲ್ಪಾಃ || ೧೦ ||

ಸ್ವಚ್ಛನ್ದೇನಾಗಮೇನ ಪ್ರಕೃತಿಮಹದಹಙ್ಕಾರಮಾತ್ರಾಕ್ಷಸಿದ್ಧಿರ್ನಾಧ್ಯಕ್ಷೇಣಾಪ್ರತೀತೇರ್ನ ಪುನರನುಮಯಾ ವ್ಯಾಪ್ತಿಲಿಙ್ಗಾದ್ಯಸಿದ್ಧೇಃ । ಸತ್ತ್ವಾದ್ಯುನ್ಮೇಷಭಿನ್ನಾನ್ಮಹತ ಇಹ ತಥಾ ಸ್ಯಾದಹಙ್ಕಾರಭೇದಃ ಪ್ರಾಚ್ಯಾದಕ್ಷಾಣಿ ಮಾತ್ರಾಃ ಪ್ರಜನಯತಿ ಪರೋ ಮಧ್ಯಮಸ್ತೂಭಯಾರ್ಥಃ || ೧೧ ||

ತತ್ರಾಹಙ್ಕಾರಜನ್ಯಂ ಭಜತಿ ಪರಿಣತೈಃ ಶಬ್ದಮಾತ್ರಂ ನಭಸ್ತ್ವಂ ತದ್ವತ್ತನ್ಮಾತ್ರಪೂರ್ವಾಸ್ತದುಪರಿ ಮರುದಗ್ನ್ಯಮ್ಬುಭೂಮ್ಯಃ ಕ್ರಮಾತ್ಸ್ಯುಃ । ಸೂಕ್ಷ್ಮಸ್ಥೂಲಸ್ವಭಾವಸ್ವಗುಣಸಮುದಯಪ್ರಕ್ರಿಯಾತಾರತಮ್ಯಾತ್ ತನ್ಮಾತ್ರಾಭೂತಭೇದಃ ಕಲಲದಧಿನಯಾತ್ ಕಲ್ಪಿತಸ್ತತ್ತ್ವವಿದ್ಭಿಃ || ೧೨ ||

ಅದ್ಭ್ಯೋಽಗ್ನಿಸ್ತೇಜಸಸ್ತಾ ಇತಿ ನ ಹಿ ವಚಸೋರ್ಬಾಧಿತುಂ ಯುಕ್ತಮೇಕಂ ನಿರ್ವಾಹಃ ಕಲ್ಪಭೇದಾದ್ಯದಿ ನ ದೃಢಮಿತಾತ್ತತ್ತ್ವಸೃಷ್ಟ್ಯೈಕರೂಪ್ಯಾತ್ । ವ್ಯಷ್ಟೌ ತಾಭ್ಯಃ ಕದಾಚಿತ್ತದುಪಜನಿರತೋ ವ್ಯತ್ಯಯಸ್ತತ್ಸಮಷ್ಟೌ ಆದಾವಪ್ಸೃಷ್ಟಿವಾದಶ್ಶ್ರುತಿಮಿತಮಿತರನ್ನ ಪ್ರತಿಕ್ಷೇಪ್ತುಮೀಷ್ಟೇ || ೧೩ ||

ಪೃಥ್ವ್ಯಾಸ್ಸ್ಪರ್ಶಾದಿಭೇದೋ ದ್ರವಮೃದುಕಠಿನೀಭಾವಭೇದಶ್ಚ ದೃಷ್ಟಸ್ತದ್ವತ್ಪೃಥ್ವೀಜಲಾಗ್ನಿಶ್ವಸನಪರಿಣತಿರ್ಲಾಘವಾಯೇತಿ ಜೈನಾಃ । ತತ್ರ ದ್ರವ್ಯೈಕ್ಯಮಿಷ್ಟಂ ಕ್ರಮಜನಿವಿಲಯೌ ತ್ವಾಗಮಾದಪ್ರಕಮ್ಪ್ಯೌ ತರ್ಕೈಕಾಲಮ್ಬಿಗೋಷ್ಠ್ಯಾಂ ಭಜತು ಬಹುಮತಿಂ ತಾದೃಶೀ ಲಾಘವೋಕ್ತಿಃ || ೧೪ ||

ತತ್ತ್ವೇಷ್ವಾಥರ್ವಣೇಽಷ್ಟೌ ಪ್ರಕೃತಯ ಉದಿತಾಃ ಷೋಡಶಾನ್ಯೇ ವಿಕಾರಾ ನಿಷ್ಕರ್ಷೇದಂಪರೇಽಸ್ಮಿನ್ ವಚಸಿ ತದಿತರತ್ಸರ್ವಮಾವರ್ಜನೀಯಮ್ । ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಸಾಂಖ್ಯಂ ಪುರಾಣಾದಿಕಮಪಿ ಬಹುಧಾ ನಿರ್ವಹನ್ತ್ಯೇತದೇಕೇ ಚಿನ್ತಾಸಾಫಲ್ಯಮಾನ್ದ್ಯಾಚ್ಛ್ರಮಬಹುಲತಯಾಽಪ್ಯತ್ರ ತಜ್ಜ್ಞೈರುದಾಸಿ || ೧೫ ||

ನಿಶ್ಶೇಷಂ ಕಾರ್ಯತತ್ತ್ವಂ ಜನಯತಿ ಸ ಪರೋ ಹೇತುತತ್ತ್ವೈಶ್ಶರೀರೀ ತತ್ತತ್ಕಾರ್ಯಾನ್ತರಾತ್ಮಾ ಭವತಿ ಚ ತದಸೌ ವಿಶ್ರುತೋ ವಿಶ್ವರೂಪಃ । ತೇಜೋಽಬನ್ನಾಭಿಧೇಯೇ ಬಹುಭವನಮಭಿಧ್ಯಾನಲಿಙ್ಗಂ ಚ ದೃಷ್ಟಂ ತಸ್ಮಾದೀಶಾನನಿಘ್ನಾಃ ಪ್ರಕೃತಿವಿಕೃತಯಸ್ಸ್ವಸ್ವಕಾರ್ಯಪ್ರಸೂತೌ || ೧೬ ||

ದ್ವೇಧಾ ಭೂತಾನಿ ಭಿತ್ತ್ವಾ ಪುನರಪಿ ಚ ಭಿನತ್ತ್ಯರ್ಧಮೇಕಂ ಚತುರ್ಧಾ ತೈರೇಕೈಕಸ್ಯ ಭಾಗೈಃ ಪರಮನುಕಲಯತ್ಯರ್ಧಮರ್ಧಂ ಚತುರ್ಭಿಃ । ಇತ್ಥಂ ಪಞ್ಚೀಕೃತೈಸ್ತೈರ್ಜನಯತಿ ಸ ಜಗದ್ಧೇತುರಣ್ಡಾದಿಕಾರ್ಯಾಣ್ಯೈದಂಪರ್ಯಂ ತ್ರಿವೃತ್ತ್ವಶ್ರುತಿರಧಿಕಗಿರಾಮಕ್ಷಮೈಕಾ ನಿರೋದ್ಧುಮ್ || ೧೭ ||

ಕಾರ್ಯಂ ನೈವಾರಭೇರನ್ಸಮಧಿಕಮಣವಸ್ಸರ್ವತಸ್ಸಂಪ್ರಯುಕ್ತಾ ದಿಕ್ಸಂಯೋಗೈಕದೇಶ್ಯಾನ್ನ ಘಟತ ಇಹ ತೇ ದಿಕ್ಕೃತೋಽಪ್ಯಂಶಭೇದಃ । ಬುದ್ಧೇಸ್ತ್ವಂಶಾನಪೇಕ್ಷಾ ಸ್ಫುರತಿ ವಿಷಯಿತಾ ವಿಶ್ರಮಸ್ತ್ವಸ್ತು ದೃಷ್ಟೇ ನೋ ಚೇದಾರಮ್ಭಕಾಂಶಪ್ರಭೃತಿಷು ನಿಯತಾ ದುರ್ನಿವಾರಾಃ ಪ್ರಸಙ್ಗಾಃ || ೧೮ ||

ಸ್ಯಾದ್ಭಾಗಾನನ್ತ್ಯಸಾಮ್ಯೇ ಪರಿಮಿತಿಸಮತಾ ಸರ್ಷಪಕ್ಷ್ಮಾಭೃತೋಶ್ಚೇನ್ಮೈವಂ ಭಾಗೇಷ್ವನನ್ತೇಷ್ವಪಿ ಸಮಧಿಕತಾ ಸ್ಥೌಲ್ಯಹೇತುರ್ಗಿರೇಃ ಸ್ಯಾತ್ । ವ್ಯಕ್ತ್ಯಾನನ್ತ್ಯೇಽಪಿ ಜಾತ್ಯೋಃ ಪರತದಿತರತಾ ಪಕ್ಷಮಾಸಾದ್ಯನನ್ತಂ ಶ್ರೌತೋಪಾದಾನಸೌಕ್ಷ್ಮ್ಯಂ ನ ಭವದಭಿಮತಂ ತತ್ಪ್ರಥಿಮ್ನಶ್ಶ್ರುತತ್ವಾತ್ || ೧೯ ||

ಕಾರ್ಯೋಪಾದಾನಭೇದೇ ನ ಕಥಮಧಿಕತೋ(ತಾ) ಗೌರವಾದೇಸ್ಸ್ವಕಾರ್ಯಂ ನಾನ್ಯತ್ವಂ ನಾಮಸಂಖ್ಯಾವ್ಯವಹೃತಿಧಿಷಣಾಕಾರಕಾಲಾದಿಭೇದೈಃ । ದ್ರವ್ಯಾಭೇದೇಽಪ್ಯವಸ್ಥಾನ್ತರತ ಇಹ ತು ತೇ ಪತ್ರತಾಟಙ್ಕವತ್ಸ್ಯುಃ ನೋ ಚೇದಂಶಾಂಶಿನೋಸ್ಸ್ಯಾತ್ಪ್ರತಿಹತಿರುಭಯೋಃ ಸ್ಪರ್ಶವತ್ತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ || ೨೦ ||

ಇತ್ಥಂ ವೃತ್ತ್ಯಾದಿಖೇದೋ ನ ಭವತಿ ನ ಚ ನಃ ಕಲ್ಪನಾಗೌರವಂ ಸ್ಯಾದ್ವಸ್ತ್ರೇ ದೀರ್ಘೈಕತನ್ತುಭ್ರಮಣವಿರಚಿತೇ ವಸ್ತ್ರಧೀರ್ನಾಪಿ ಬಾಧ್ಯಾ । ದೇಶಾಧಿಕ್ಯಂ ಸಮೇತೇಷ್ವಣುಷು ನ ಹಿ ತತಃ ಸ್ಥೂಲಧೀಬಾಧಶಙ್ಕಾ ಸಂಸರ್ಗಾದೇರ್ವಿಶೇಷಾದವಯವಿಪರಿಷದ್ರಾಶಿವನ್ಯಾದಿವಾದಃ || ೨೧ ||

ದ್ರವ್ಯೈಕ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾ ಪ್ರಥಯತಿ ಪರಿಮಿತ್ಯನ್ತರೇಽನ್ಯಾಪ್ರತೀತೇರಂಶೂತ್ಕರ್ಷಕ್ಷಯಾದಿಕ್ಷಮಮಪಿ ಚ ತತೋ ರಾಶಿವತ್ಸ್ಥೂಲಮೇಕಮ್ । ನೋ ಚೇದಶ್ರಾನ್ತಚಣ್ಡಾನಿಲಜಲಧಿಧುನೀದನ್ತಿದಾವಾನಲಾದ್ಯೈಃ ಕ್ಷೋಣೀಯಂ ಕ್ಷುದ್ಯಮಾನಾ ಕ್ಷಣಮಪಿ ಚರಮಾಮಣ್ವವಸ್ಥಾಂ ನ ಜಹ್ಯಾತ್ || ೨೨ ||

ಸಂಘಾತೋಽನೇಕಭೂತೈರಪಿ ಭವತಿ ಯಥಾ ಹ್ಯೇಕಭೂತಸ್ಯ ಭಾಗೈರ್ದೇಹಾದಿಃ ಪಞ್ಚಭೂತಾತ್ಮಕ ಇತಿ ನಿಗಮಾದ್ಯುಕ್ತಿಭಿಶ್ಚ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮ್ । ನ ತ್ವೇವಂ ಸಂಕರಃ ಸ್ಯಾದ್ವ್ಯವಹೃತಿನಿಯಮಸ್ಸೂತ್ರಿತಸ್ತಾರತಮ್ಯಾದ್ದೇಹಾದೌ ಯೇನ ಭೂತಾನ್ತರಯುಜಿ ಭವತೋ ಭೌಮತಾದಿವ್ಯವಸ್ಥಾ || ೨೩ ||

ಸನ್ತಿ ಪ್ರಾಗಪ್ಯವಸ್ಥಾಸ್ಸದಿತರಕರಣಾಪ್ರಾಪ್ತನಿಷ್ಪತ್ತ್ಯದೃಷ್ಟೇಃ ಶಕ್ತಾಶಕ್ತಪ್ರಭೇದಾದಿಭಿರಪಿ ಯಾದಿ ನ ಸ್ವೋಚಿತಾತ್ಕಾರ್ಯದೃಷ್ಟೇಃ । ತಸ್ಮಿನ್ಸತ್ಯೇವ ತಸ್ಮಾಜ್ಜನಿರಪಿ ನಿಯತಾ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಾದಿನೀತೇರ್ವ್ಯಕ್ತಿರ್ವ್ಯಕ್ತಾಽನವಸ್ಥಾಂ ಭಜತಿ ನ ಚ ಕೃತಾಮಾತ್ಥ ನೈವಂ ಕ್ರತೌ ನಃ || ೨೪ ||

ವಸ್ತುಸ್ಥೈರ್ಯಂ ವಿರುದ್ಧಾನುಪಹಿತವಿಷಯಾ ಸಾಧಯೇತ್ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾ ನೈಕಸ್ಮಿನ್ ಶಕ್ತ್ಯಶಕ್ತೀ ಕೃತಿತದಿತರಯೋಃ ಸಾಹ್ಯಭೇದೇನ ಸಿದ್ಧೇಃ । ಏಕಸ್ಮಿನ್ ಕಾಲಭೇದಾದ್ಭವತಿ ಚ ಸಹಕಾರ್ಯನ್ವಯಾನನ್ವಯಾದಿರ್ನೋ ಚೇನ್ನೋ ದೇಶಭೇದಾದಪಿ ಸುಪರಿಹರಸ್ತೇನ ನೈಕಂ ಕ್ವಚಿತ್ಸ್ಯಾತ್ || ೨೫ ||

ತತ್ತ್ವೇದಂತ್ವೇ ಹಿ ಕಾಲಾನ್ತರಘಟನಮಯೇ ನೈಕಕಾಲೇ ಘಟೇತಾಂ ಕಾಲದ್ವೈತೇಽನವಸ್ಥಾದ್ಯತ ಇಹ ನ ಮಿತಿಃ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞೇತಿ ಚೇನ್ನ । ಸ್ವಸ್ಯ ಸ್ವಾಭಾವಕಾಲೇ ವಿಹತಿನಿಯಮನಾತ್ಸ್ವೇನ ಚಾತ್ರೈಕಕಾಲ್ಯಾತ್ ಕಾಲೇ ಕಾಲಾನಪೇಕ್ಷೇ ಕಥಮಪಿ ಸುವಚೌ ನಾನವಸ್ಥಾವಿರೋಧೌ || ೨೬ ||

ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ವರ್ತಮಾನಂ ಪ್ರಥಯತಿ ಯದಿಹಾವರ್ತಮಾನಾದ್ವಿಭಕ್ತಂ ತಸ್ಮಾತ್ತೇನೈವ ಸಿದ್ಧಂ ಕ್ಷಣಿಕಮಿತಿ ನ ಸತ್ತಾವದಿತ್ಯಪ್ರತೀತೇಃ । ತತ್ಕಾಲಾಸತ್ತ್ವಮೇವ ಹ್ಯಪನಯತಿ ಸತೋ ವರ್ತಮಾನತ್ವಬೋಧಃ ಕಾಲೇಽನ್ಯತ್ರಾಪಿ ಸತ್ತ್ವಂ ಪ್ರಮಿತಮಿತಿ ಕಥಂ ತದ್ವಿರೋಧಪ್ರಸಙ್ಗಃ || ೨೭ ||

ಉತ್ಪನ್ನಾನಾಂ ವಿನಾಶೇ ಧ್ರುವಭವಿತೃತಯಾ ಹೇತ್ವಪೇಕ್ಷಾವಿಹೀನೇ ಜನ್ಮನ್ಯೇವೋಪರೋಧಾತ್ಕ್ಷಣಿಕಮಿಹ ಜಗತ್ಸರ್ವಮಿತ್ಯಪ್ಯಸಾರಮ್ । ಲಿಙ್ಗಂ ಹ್ಯೇಷ್ಯತ್ತ್ವಮಾತ್ರಂ ಜನನವಿಧರತಾ ತತ್ಕ್ಷಣಾನುಕ್ಷಣತ್ವೇ ತತ್ತ್ವಂ ತಜ್ಜನ್ಯತಾ ವಾ ತದಿದಮನಿಯಮಾಸಿದ್ಧಿಬಾಧಾದಿದೂಷ್ಯಮ್ || ೨೮ ||

ಕಾಲಾನನ್ತರ್ಯಸಾಮ್ಯೇ ಕ್ಷಣಿಕವಪುಷಿ ತೇ ದೇಶಕಾಲಾದ್ಯುಪಾಧೌ ಸರ್ವೇ ಪೂರ್ವೇ ಭವೇಯುಸ್ತದುಪರಿ ಭವತಾಂ ಕಾರಣಾನಿ ಕ್ಷಣಾನಾಮ್ । ಸನ್ತಾನೈಕ್ಯವ್ಯವಸ್ಥಾ ನಿಜಫಲನಿಯತಿರ್ವಾಸನಾನಾಂ ಚ ನ ಸ್ಯಾತ್ ಕಾರ್ಪಾಸೇ ರಕ್ತತಾದಿಕ್ರಮವಿಪರಿಣಮತ್ಸಂಸ್ಕೃತದ್ರವ್ಯತಸ್ಸ್ಯಾತ್ || ೨೯ ||

ಮೇಯತ್ವಾದ್ಯೈರ್ವಿಗೀತಂ ಕ್ಷಣಿಕಮಿಹ ಜಗತ್ಸ್ಯಾತ್ಕ್ಷಣೋಪಾಧಿವಚ್ಚೇತ್ ಬಾಧೋ ದೃಷ್ಟಾನ್ತಹಾನಿಃ ಸ್ಥಿರ ಇತಿ ವಿದಿತೋ ಯತ್ಕ್ಷಣಸ್ಯಾಪ್ಯುಪಾಧಿಃ । ಸಾಮಗ್ರೀ ಕಾರ್ಯಶೂನ್ಯಾ ಕ್ಷಣ ಇಯಮಪಿ ತದ್ಧೇತುಸಂಘೋ ನ ಚಾಸೌ ಹೇತುರ್ನಾನ್ಯಃ ಸ್ಥಿರಾಸ್ತೇ ಕ್ರಮವದುಪಧಿವತ್ಸ್ಯಾತ್ಕ್ಷಣತ್ವಂ ಸ್ಥಿರೇಽಪಿ || ೩೦ ||

ದೀಪಾದೀನಾಂ ಕದಾಚಿತ್ಸದೃಶವಿಸದೃಶಾಶೇಷಸನ್ತತ್ಯಪೇತೇ ಧ್ವಂಸೇ ದೃಷ್ಟೇಽಪ್ಯಶಕ್ಯಾ ತದಿತರವಿಷಯೇಽನನ್ವಯಧ್ವಂಸಕೢಪ್ತಿಃ । ಬಾಧಾದೇರ್ದರ್ಶಿತತ್ವಾದಪಿ ಚ ದೃಢಮಿತೇ ಸಾನ್ವಯೇಽಸ್ಮಿನ್ಘಟಾದೌ ದುರ್ದರ್ಶಾವಸ್ಥಯಾ ಸ್ಯುಃ ಪಯಸಿ ಲವಣವಲ್ಲೀನದೀಪಾದಿಭಾಗಾಃ || ೩೧ ||

ಸತ್ತ್ವೇಽಸತ್ತ್ವೇಽಪಿ ಪೂರ್ವಂ ಕಿಮಪಿ ಗಗನತತ್ಪುಷ್ಪವನ್ನೈವ ಸಾಧ್ಯಂ ಹೇತುಪ್ರಾಪ್ತಿರ್ನ ಪಶ್ಚಾದ್ಭವಿತುರಘಟಿತೋತ್ಪಾದನೇಽತಿಪ್ರಸಙ್ಗಃ । ಜನ್ಯಂ ಜನ್ಮಾನ್ಯಥಾ ವಾ ದ್ವಯಮಸದನವಸ್ಥಾನಕಾರ್ಯಕ್ಷತಿಭ್ಯಾಮಿತ್ಯಾದ್ಯೈರ್ಹೇತುಸಾಧ್ಯಂ ನ ಕಿಮಪಿ ಯದಿ ನ ಸ್ವಕ್ರಿಯಾದೇರ್ವಿರೋಧಾತ್ || ೩೨ ||

ಕಾದಾಚಿತ್ಕಸ್ಯ ಕಾಲಾವಧಿನಿಯತಿಕರಂ ಪೂರ್ವಸತ್ಕಾರಣಂ ಸ್ಯಾತ್ ಭಾವೋಪಷ್ಟಮ್ಭಶೂನ್ಯೋ ನ ಖಲು ತದವಧಿಂ ಪ್ರಾಗಭಾವೋಽಪಿ ಕುರ್ಯಾತ್ । ಕಾರ್ಯಂ ನಿರ್ಹೇತುಕಂ ಚೇತ್ಕಥಮಿವ ನ ಭವೇನ್ನಿತ್ಯತಾ ತುಚ್ಛತಾ ವಾ ಕಾದಾಚಿತ್ಕಸ್ವಭಾವಾದ್ಯದಿ ನ ನಿಯಮನಾದನ್ಯಥಾಽತಿಪ್ರಸಙ್ಗಾತ್ || ೩೩ ||

ನೇತ್ರಾದೇರ್ದೀಪಿಕಾದೇರಿವ ನಿಯಮಯುತಂ ತೈಜಸತ್ವಾದಿಸಾಧ್ಯೇ ರೂಪಾದಿಗ್ರಾಹಕತ್ವಂ ಯದಿ ಕರಣತಯಾ ಸ್ಯಾದಸಾಧಾರಣತ್ವಮ್ । ತತ್ಸಾಹಾಯ್ಯಂ ತ್ವಸಿದ್ಧಂ ಭವತಿ ಗಮಕತಾಮಾತ್ರಮಪ್ಯಞ್ಜನಾದಾವಕ್ಷಾಹಙ್ಕಾರಿಕತ್ವಂ ಶ್ರುತಿಪಥನಿಪುಣೈರ್ಘೋಷಿತಂ ನೈವ ಬಾಧ್ಯಮ್ || ೩೪ ||

ತನ್ಮಾತ್ರೇಷ್ವಿನ್ದ್ರಿಯಾಣಾಂ ಶ್ರುತಿರಿಹ ನ ಲಯಂ ವಕ್ತಿ ಕಿಂತು ಪ್ರವೇಶಂ ನೋ ಚೇತ್ಪೃಥ್ವ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯೇಷ್ವಿವ ಹಿ ಲಯಪದಂ ವ್ಯೋಮ್ನಿ ಚಾಕ್ಷೇಷು ಚ ಸ್ಯಾತ್ । ಭೂತೈರಾಪ್ಯಾಯಿತತ್ವಾತ್ಕ್ವಚಿದುಪಚರಿತಾ ಭೌತಿಕತ್ವೋಕ್ತಿರೇಷಾಮನ್ನಾಪ್ತೇಜೋಮಯತ್ವಂ ಶ್ರುತಿರಪಿ ಹಿ ಮನಃಪ್ರಾಣವಾಚಾಮುವಾಚ || ೩೫ ||

ರೂಪಾದಿಜ್ಞಾನಸಿದ್ಧೌ ಯದಿ ಕರಣತಯಾ ಕಲ್ಪನಂ ಧೀನ್ದ್ರಿಯಾಣಾಂ ತದ್ವದ್ಗತ್ಯಾದಿಕರ್ಮಸ್ವಪಿ ಕರಣತಯಾ ಸನ್ತು ಕರ್ಮೇನ್ದ್ರಿಯಾಣಿ । ಕರ್ಮಜ್ಞಾನಾಕ್ಷಹೇತ್ವೋಸ್ಸಮಪರಿಹರಣಾ ಹ್ಯನ್ಯಥಾಸಿದ್ಧಿಶಙ್ಕಾ ತಸ್ಮಾದೇಕಾದಶಾಕ್ಷಾಣ್ಯಪಿ ನಿಗಮವಿದೋ ಮನ್ವತೇ ನ್ಯಾಯಪೂರ್ಯಮ್ || ೩೬ ||

ಸಾಂಖ್ಯೈಸ್ತ್ರೇಧೋಕ್ತಮನ್ತಃಕರಣಮಿಹ ಮನೋಬುದ್ಧ್ಯಹಙ್ಕಾರಭೇದಾಚ್ಚಿತ್ತಂ ಚಾನ್ಯೇ ಚತುರ್ಥಂ ವಿದುರುಭಯಮಸತ್ತಾದೃಶಶ್ರುತ್ಯಭಾವಾತ್ । ತತ್ತತ್ತತ್ತ್ವೋಕ್ತಿಮಾತ್ರಂ ನ ಹಿ ಕರಣಭಿದಾಮಾಹ ಕೢಪ್ತಿಸ್ತು ಗುರ್ವೀ ಬುದ್ಧ್ಯಾದ್ಯಾಖ್ಯಾ ನಿರೂಢಾ ಕ್ವಚಿದಿಹ ಮನಸೋ ವೃತ್ತಿವೈಚಿತ್ರ್ಯ(ಮಾತ್ರಾ)ಯೋಗಾತ್ || ೩೭ ||

ಏಕಂ ತತ್ತತ್ಪ್ರದೇಶಪ್ರತಿನಿಯತತಯಾ ಶಕ್ತಿಭೇದಂ ಪ್ರಪನ್ನಂ ದೇಹವ್ಯಾಪೀನ್ದ್ರಿಯಂ ಚೇತ್ಪ್ರಥಮಮಿಹ ಭವೇದಾಗಮೇನೈವ ಬಾಧಃ । ನೋ ಚೇತ್ಸ್ಯಾದ್ದೇಹಭೇದಪ್ರತಿನಿಯತತಯಾ ಸರ್ವಜನ್ತೋಸ್ತದೇಕಂ ಭೇದಾಮ್ನಾನಾದಕೢಪ್ತೇರಪಿ ನ ಚ ಭಜತೇ ದೇಹ ಏವೇನ್ದ್ರಿಯತ್ವಮ್ || ೩೮ ||

ಸೂಕ್ಷ್ಮಾಣ್ಯೇಕಾದಶಾಕ್ಷಾಣ್ಯಪಿ ನ ಯದಿ ಕಥಂ ದೇಹತೋ ನಿಷ್ಕ್ರಮಾದಿಶ್ಚಿತ್ತಾಣುತ್ವೇ ತು ಸರ್ವೇನ್ದ್ರಿಯಸಮುದಯನೇ ಧೀಕ್ರಮೋಽಪ್ಯಸ್ತು ಮಾನಮ್ । ವೃತ್ತ್ಯಾಽಕ್ಷ್ಯಾದೇರ್ದವೀಯಃ ಪ್ರಮಿತಿಜನಕತಾ ವೃತ್ತಿರಾಪ್ಯಾಯನಾರ್ಥೈಃ ಭೂತೈರ್ಜಾತಃ ಪ್ರಸರ್ಪಃ ಶ್ರುತಿಮಿತಮಪಿ ಚಾನನ್ತ್ಯಮೇಷಾಂ ಸ್ವಕಾರ್ಯೈಃ || ೩೯ ||

ಪ್ರಾಪ್ಯಗ್ರಾಹೀನ್ದ್ರಿಯತ್ವಾದ್ವಿಮತಮಿತರವತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿರುಕ್ತಪ್ರಕಾರಾ ವೃತ್ತಿಂ ದೃಷ್ಟೇರ್ನಿರುನ್ಧೇ ವಿರಲಪಟನಯಾದಮ್ಬುಕಾಚಾದಿರಚ್ಛಃ । ನೋ ಚೇದ್ಗೃಹ್ಯೇತ ಯೋಗ್ಯಂ ಸಮಮಿಹ ನಿಖಿಲಂ ನಿಷ್ಫಲೇ ಛಾದಕಾದೌ ಸ್ಥೈರ್ಯೇ ತದ್ಯೋಗ್ಯಭಾವೋ ನ ಹಿ ಗಲತಿ ಸಮಾ ಸನ್ತತಿಸ್ತ್ವನ್ಮತೇಽಪಿ || ೪೦ ||

ಶಬ್ದಂ ಗೃಹ್ಣಾತಿ ದೂರಾಭ್ಯುದಿತಮಪಿ ಬಹಿಸ್ಸನ್ತತಾ ಶ್ರೋತ್ರವೃತ್ತಿರ್ದಿಗ್ಭೇದಾಸನ್ನತಾದಿಗ್ರಹಣಮಪಿ ತದಾ ತತ್ರ ತತ್ಸನ್ನಿಧಾನಾತ್ । ಇತ್ಯೇಕೇಽನ್ಯೇ ತು ದೂರಾನ್ತಿಕಗತಜನತಾಶಬ್ದಧೀಕಾಲಭೇದಾತ್ ಶ್ರೋತ್ರಾಯಾತಸ್ಯ ತಸ್ಯ ಗ್ರಹಮನುಮಿತಿಮಪ್ಯಾಹುರಸ್ಮಿನ್ದಿಗಾದೇಃ || ೪೧ ||

ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ವ್ಯೋಮ ನೀಲಂ ನಭ ಇತಿ ಹಿ ಮತಿಶ್ಚಕ್ಷುಷೈವಾಸ್ಮದಾದೇಃ ಕೂಪೋಽಸೌ ರನ್ಧ್ರಮೇತತ್ಪತತಿ ಖಗ ಇಹೇತ್ಯಾದಿಧೀಶ್ಚಾತ್ರ ಮಾನಮ್ । ಆಧಾರೋಽತ್ರಾತಪಾದಿರ್ಯದಿ ಭವತಿ ಕಥಂ ತಸ್ಯ ಚೇಹೇತಿ ಬೋಧಸ್ತಸ್ಯಾಂಶೈಶ್ಚೇತ್ ತ್ರ್ಯಣೌ ತಚ್ಛಿಥಿಲಗತಿ ನ ಚ ವ್ಯೋಮವಾಗಾತಪಾದೌ || ೪೨ ||

ರೂಪಸ್ಪರ್ಶೋಜ್ಝಿತತ್ವಾನ್ನ ಭವತಿ ಗಗನಂ ದರ್ಶನಸ್ಪರ್ಶನಾರ್ಹಂ ಘ್ರಾಣಶ್ರೋತ್ರೇ ರಸಜ್ಞಾಽಪ್ಯವಗಮಯತಿ ನ ದ್ರವ್ಯಮನ್ಯತ್ತ್ವಬಾಹ್ಯಮ್ । ತಸ್ಮಾನ್ನಾಧ್ಯಕ್ಷವೇದ್ಯಂ ವಿಯದಿತಿ ಯದಿ ನ ಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯಾಪರೋಕ್ಷ್ಯಾತ್ ಪಞ್ಚೀಕಾರೇಣ ನೈಲ್ಯಂ ಪಟಮಲಿನಿಮವದ್ಭಾಷಿತಂ ವೋಪಕುರ್ಯಾತ್ || ೪೩ ||

ಶಬ್ದಸ್ಯಾಧಾರಭೂತಂ ಕಥಮಪಿ ಗಗನಂ ಶಕ್ಯತೇ ನಾನುಮಾತುಂ ಸ್ವೇಚ್ಛಾತಃ ಪಾರಿಶೇಷ್ಯಕ್ರಮ ಇಹ ಕಥಿತೋಽತಿಪ್ರಸಙ್ಗಾದಿದುಃಸ್ಥಃ । ನಿಷ್ಕ್ರಾನ್ತ್ಯಾದೇರ್ನ ತದ್ಧೀಸ್ಸತಿ ನಭಸಿ ಯತೋ ನಾಸ್ತಿ ಕುಡ್ಯಾದಿಕೇಽಸೌ ರೋಧಸ್ತ್ವಾವಾರಕೈಶ್ಚೇತ್ತದಭವನವಶಾನ್ನಿಷ್ಕ್ರಮಾದಿಶ್ಚ ಸಿಧ್ಯೇತ್ || ೪೪ ||

ಯತ್ತ್ವಾಕಾಶೋಽವಕಾಶಪ್ರದ ಇತಿ ಕಥಿತಂ ಶಾಸ್ತ್ರತಸ್ತತ್ರ ಯಾಽಸಾವನ್ಯೋನ್ಯಂ(ನ್ಯ) ಸ್ಪರ್ಶಭಾಜಾಂ ವಿಹತಿರಿಹ ನ ಸಾ ಪ್ರಾಚ್ಯತತ್ತ್ವೇಷ್ವಿವ ಸ್ಯಾತ್ । ಇತ್ಯೈದಂಪರ್ಯಮೂಹ್ಯಂ ನ ಯದಿ ಕಥಮಿವಾನ್ಯೇಷು ಲಭ್ಯೋಽವಕಾಶಃ ಸಿದ್ಧಾದೇಃ ಸ್ವಪ್ರಭಾವಾಜ್ಜಲ ಇವ ಕಥಿತೋ ಯುಜ್ಯತೇ ಮಜ್ಜನಾದಿಃ || ೪೫ ||

ಸದ್ರೂಪೇಣೈವ ಭಾನಾನ್ನ ಭವತಿ ವರಣಾಭಾವಮಾತ್ರಂ ವಿಹಾಯಃ ಸಂಸರ್ಗಾಭಾವಮಾತ್ರಂ ನ ಚ ಭವತಿ ಯತೋ ನಾಸ್ತಿ ಸಂಸರ್ಗಿಬೋಧಃ । ಅತ್ಯನ್ತಾಭಾವನಾಶಾವಜನನಿರಪಿ ವಾ ಸತ್ಸು ತೇಷ್ವೇವ ನ ಸ್ಯುಸ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾಭಾವಸಿದ್ಧಿಃ ಕಥ(ಮಿವ)ಮಪಿ ಚ ಭವೇತ್ತಂತಮರ್ಥಂ ವಿಹಾಯ || ೪೬ ||

ನಿತ್ಯತ್ವಾದ್ಯಮ್ಬರಾದೇರ್ಯದಿ ನಿರವಯವದ್ರವ್ಯತಾದ್ಯೈಃ ಪ್ರಸಾಧ್ಯಂ ಕಃ ಸ್ಯಾದ್ಬಾಧೋ ವಿಪಕ್ಷೇ ಕಥಮಿವ ನಿಗಮೇ ವಾಧಕೇಽತ್ರಾನುಮಾ ಸ್ಯಾತ್ । ಬಾಧಸ್ಸಾಮಾನ್ಯದೃಷ್ಟ್ಯಾ ಶ್ರುತಿಸಮಧಿಗತೇ ನೈವ ಕುತ್ರಾಪಿ ಶಕ್ಯಸ್ತೇನಾಮೂರ್ತತ್ವಲಿಙ್ಗಾನ್ನ ಸೃಜತಿ ವಿಮತೋ ಮೂರ್ತಮಿತ್ಯಾದ್ಯಪಾಸ್ತಮ್ || ೪೭ ||

ಪ್ರಾಕ್ಪ್ರತ್ಯಕ್ತ್ವಾದಿಭೇದಂ ಭಜತು ವಿಯದಿದಂ ಭಾನುಯೋಗಾದಿಭೇದಾದಸ್ಯೈವೋಪಾಧಿಭೇದಾದಧಿಕದಿಶ ಇವ ಸ್ತಾಂ ಪರತ್ವಾಪರತ್ವೇ । ವ್ಯೋಮೋತ್ತೀರ್ಣೇಽಪಿ ದೇಶೇ ಪ್ರಭವತು ತದುಪಾಧ್ಯನ್ವಿತೈಸ್ತತ್ತದರ್ಥೈರ್ದೂರತ್ವಾದಿವ್ಯವಸ್ಥಾ ಸ್ವಯಮುತ ವಿಭುನಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ಕಿಂ ಪರೈರ್ನಃ || ೪೮ ||

ಅನ್ಯಸ್ಮಿನ್ನನ್ಯಧರ್ಮಾನ್ ಘಟಯತು ವಿಯದಾದ್ಯತ್ರ ನಾತಿಪ್ರಸಕ್ತಿಃ ಸಿಧ್ಯತ್ಕಾರ್ಯೋಪಯುಕ್ತೋಪನಯನನಿಯಮೋಪೇತತಚ್ಛಕ್ತಿಕೢಪ್ತೇಃ । ಏವಂ ಹ್ಯೇವಾಧಿಕಾಯಾಮಪಿ ದಿಶಿ ಭವತೋಽತಿಪ್ರಸಙ್ಗೋ ನಿಷೇಧ್ಯೋ ಧರ್ಮೀ ಧರ್ಮಶ್ಚ ಕಲ್ಪ್ಯೌ ತವ ತದಿತರತಾ ಸ್ಯಾತ್ತು ಕಾಲೇ ಸ್ವಮಾನಾತ್ || ೪೯ ||

ಸಂಖ್ಯಾನಂ ತತ್ತ್ವಪಙ್ಕ್ತೌ ಕ್ವಚಿದಪಿ ನ ದಿಶಃ ಕಾಲವದ್ವಾ ನ ಭೇದಃ ಕಣ್ಠೋಕ್ತೋ ವ್ಯಾಕ್ರಿಯಾದಿವ್ಯವಹರಣಮಪಿ ಹ್ಯನ್ಯಥೈವೋಪಪನ್ನಮ್ । ಶ್ರೋತ್ರಾದುಕ್ತಸ್ತು ಲೋಕಪ್ರಭೃತಿವದುದಯಸ್ತಸ್ಯ ತತ್ರಾಪ್ಯಯೋ ವಾ ನೈತಾವತ್ತತ್ತ್ವಭೇದಂ ಗಮಯತಿ ನ ಚ ತಚ್ಛ್ರೌತ್ರತಾಮಾನ್ಯಪರ್ಯಾತ್ || ೫೦ ||

ವಾತೋ ವಾತೀತಿ ಸಾಕ್ಷಾನ್ಮತಿರಿತರಸಮಾ ಸ್ಪರ್ಶತೋ ನಾನುಮಾಽಸಾವನ್ಧೇಽನ್ಯೇಷು ಪ್ರಸಙ್ಗಾನ್ನ ಪುನರಗಮಕಂ ಸ್ಪರ್ಶನಂ ರೂಪಶೂನ್ಯೇ । ಅನ್ಯಾಕ್ಷಗ್ರಾಹ್ಯತಾದೃಗ್ವಿಧಗುಣವಿರಹೋ ಹ್ಯನ್ಯದಕ್ಷಂ ನ ರುನ್ಧೇ ನಿರ್ಗನ್ಧೋ ನೀರಸೋಽಪಿ ಸ್ಫುರತಿ ಯದನಲೋ ದರ್ಶನಸ್ಪರ್ಶನಾಭ್ಯಾಮ್ || ೫೧ ||

ಸಂಖ್ಯಾದ್ಯಾಸ್ಸ್ಪರ್ಶನಾಸ್ಸ್ಯುಸ್ತದಧಿಕರಣಕಾಸ್ಸ್ಪರ್ಶನೇ ಗನ್ಧವಾಹೇ ತೇಷಾಂ ದ್ರವ್ಯೋಪಲಮ್ಭಪ್ರತಿನಿಯತನಿಜಾಧ್ಯಕ್ಷಯೋಗ್ಯತ್ವತಶ್ಚೇತ್ । ಇ(ಷ್ಟಂತ್ವಂ)ಷ್ಟಸ್ತ್ವಂಶೇನ ಚಾತ್ಮಪ್ರಭೃತಿಷು ಸಹತೇ ತೈಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯನ್ತಿ ಸರ್ವೇ ತದ್ಬಾಹ್ಯೇ ವ್ಯಾಪ್ತಿರಿಷ್ಟಾ ಯದಿ ಸತತಗತೇರಪ್ಯಸಾವಸ್ತು ಬಾಹ್ಯೇ || ೫೨ ||

ನ ಪ್ರಾಣೋ ವಾಯುಮಾತ್ರಂ ಸಹ ಪರಿಪಠನಾನ್ನ ಕ್ರಿಯಾ ದ್ರವ್ಯತೋಕ್ತೇಸ್ತೇಜೋವದ್ವಾ ನ ತತ್ತ್ವಾನ್ತರಮಗಣನತೋ ವಾಯುತಾನುಜ್ಝನಾಚ್ಚ । ತಸ್ಮಾದ್ವಾತೋ ವಿಶೇಷಂ ಘನಜಲಕರಕಾನ್ಯಾಯತಃ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಕಂಚಿದ್ದೇಹಾನ್ತರ್ದಾಶವಿಧ್ಯಂ ಭಜತಿ ಬಹುವಿಧೋಪಕ್ರಿಯೋ ವೃತ್ತಿಭೇದೈಃ || ೫೩ ||

ಪ್ರಾಣೋಽಕ್ಷಂ ಪ್ರಾಣಶಬ್ದಾದುಪಕರಣತಯಾ ಕ್ಷೇತ್ರಿಣಶ್ಚೇತ್ಯಯುಕ್ತಂ ಶಬ್ದೈಕ್ಯಂ ಹ್ಯೈಕಜಾತ್ಯಂ ವ್ಯಭಿಚರತಿ ನ ಚ ಪ್ರಾಣತಾಽಕ್ಷೇಷು ಮುಖ್ಯಾ । ದೇಹಸ್ಯಾನಕ್ಷಭಾವೇಽಪ್ಯುಪಕೃತಿರಧಿಕಾ ತತ್ಸಮಾಕ್ಷೋಕ್ತ್ಯದೃಷ್ಟಿರ್ನ ಪ್ರಾಣೇ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಾಹಂಕರಣವಿಕೃತಿತಾಲಕ್ಷಣಂ ತದ್ಧಿ ತೇಷಾಮ್ || ೫೪ ||

ಪ್ರಾಣಾಪಾನಾಖ್ಯಭಸ್ತ್ರಾರಭಸವಿಸೃಮರಃ ಪ್ರಾಪ್ಯ ವೈಶ್ವಾನರಾಖ್ಯಾಂ ಮಧ್ಯೇದೇಹಂ ಹುತಾಶೋ ವಸತಿ ಜಲನಿಧಾವೌರ್ವವತ್ಸರ್ವಭಕ್ಷಃ । ತತ್ತದ್ವಿದ್ಯಾಸು ವೇ(ದ್ಯಸ್ತ್ವನ)ದ್ಯಂ ತ್ವನ ಇವ ಹಿ ಪರಜ್ಯೋತಿಷಃ ಸೋಽಪಿ ರೂಪಂ ನಾತ್ಮಾನೌ ತೌ ಜಡತ್ವಾಜ್ಜನಿವಿಲಯಮುಖೈರ್ಭೇದಕಣ್ಠೋಕ್ತಿಭಿಶ್ಚ || ೫೫ ||

ಧರ್ಮೋ ಭಾತಿ ಪ್ರಭೈಕಾ ಬಹಲವಿರಲತಾದ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾನುಸಾರಾತ್ ಸಾ ದೀಪಾಂಶಾ ವಿಶೀರ್ಣಾ ಇತಿ ಯದಿ ಬಹುಧಾ ಕಲ್ಪನಾಗೌರವಾದಿಃ । ರತ್ನಾದೀನಾಂ ಸ್ಥಿರಾಣಾಂ ವಿಶರಣವಿಹತೇರ್ನಿಷ್ಪ್ರಭತ್ವಾದಿ ಚ ಸ್ಯಾತ್ ತೇಜಸ್ತತ್ಸಪ್ರಭಾಕಂ ತಿಮಿರಹರತಯಾ ಸಾಽಪಿ ತೇಜೋವಿಶೇಷಃ || ೫೬ ||

ಭಾಷ್ಯೇ ಭಾಸ್ವತ್ಪ್ರಭಾದೌ ಪ್ರತಿಹತಿಬಹ(ಹು)ಲೀಭಾವಪೂರ್ವಂ ಯದುಕ್ತಂ ತೇನ ಸ್ರೋತಸ್ಸಮಾಧಿಂ ಪರಮತನಯತಃ ಪ್ರಾಹುರೇಕೇ ಪ್ರಭಾಯಾಮ್ । ವಸ್ತುನ್ಯಸ್ತೇ ವಿಕಲ್ಪೇ ಸ್ಫುಟವಿಘಟನಯೋರ್ವೇಕ್ತುರಾಪ್ತಸ್ಯ ವಾಚೋಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ತರ್ಕಮಾನಾನುಗುಣಮಧಿಗುಣೈಶ್ಚಿನ್ತ್ಯಮನ್ತೇವಸದ್ಭಿಃ || ೫೭ ||

ಪ್ರಾಚ್ಯೇ ಸ್ನೇಹಾದಿನಾಶೇ ಚರಮ ಇವ ದೃಢೋಽನನ್ತರಂ ದೀಪನಾಶಃ ಸಾಮಗ್ರ್ಯನ್ಯಾನ್ಯಕಾರ್ಯಂ ಜನಯತಿ ಚ ನ ಚಾನೇಕದೀಪಪ್ರತೀತಿಃ । ಸಾಮ್ಯಾದೇಃ ಸ್ಯಾತ್ತು ತದ್ಧೀಃ ಪ್ರವಹಣಭಿದುರಾಸ್ಸಪ್ರಭಾಸ್ತತ್ಪ್ರದೀಪಾ ನಿರ್ಬಾಧಾ ಭಾಸ್ಕರಾದೌ ಪ್ರಥಯತಿ ನಿಯತಂ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾ ಸ್ಥಿರತ್ವಮ್ || ೫೮ ||

ವರ್ಣಾನಾಂ ತಾದೃಶತ್ವಾದತಿಕಠಿನತಯಾ ಗೌರವಸ್ಯಾಪಿ ಭೂಮ್ನಾ ಧಾತ್ರೀಭಾಗೈಃ ಪ್ರಭೂತೈಸ್ಸ್ಫುಟಮಿಹ ಘಟಿತಾ ಧಾತವೋ ಹಾಟಕಾದ್ಯಾಃ । ತಾದೃಕ್ತ್ವೇಽಪಿ ಸ್ಫುರತ್ತಾದ್ಯನಿತರಸುಲಭಂ ಕಿಞ್ಚಿದನ್ವೀಕ್ಷ್ಯ ತಜ್ಜ್ಞೈಃ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ ತೈಜಸತ್ವಂ ವಿಧಿತದಿತರಯೋಸ್ತನ್ತ್ರಸೌಕರ್ಯಸಿದ್ಧ್ಯೈ || ೫೯ ||

ನೈಲ್ಯಾದ್ಭೌಮಂ ತಮಿಸ್ರಂ ಚಟುಲಬಹಲತಾದ್ಯನ್ವಯಾತ್ತನ್ನ ನೈಲ್ಯಂ ಛಾಯಾವತ್ಪಾರತನ್ತ್ರ್ಯಂ ತ್ವಯಸ ಇವ ಮಣೌ ದೃಷ್ಟಿಸಿದ್ಧಾತ್ಸ್ವಭಾವಾತ್ । ಸ್ಪರ್ಶಾಖ್ಯಾತಿರ್ನ ರೂಪಂ ಹರತಿ ಹರಿಶಿಲಾಽಽಲೋಕವತ್ತತ್ರ ಚಾಕ್ಷ್ಣೋರ್ನಾಲೋಕೋಽರ್ಥ್ಯಸ್ಸಸಿದ್ಧಾಞ್ಜನನಯನದಿವಾಭೀತದೃಷ್ಟ್ಯಾದಿನೀತೇಃ || ೬೦ ||

ನಾಲೋಕಾಭಾವಮಾತ್ರಂ ತಿಮಿರಮವಿರತಂ ನೀಲಮಿತ್ಯೇವ ದೃಷ್ಟೇರ್ನೈಲ್ಯಂ ತ್ವಾರೋಪಿತಂ ಚೇತ್ಕಥಮಿವ ನ ಭವೇತ್ಕ್ವಾಪಿ ಕಸ್ಯಾಪಿ ಬಾಧಃ । ಆರೋಪೇ ಚಾತ್ರ ನೈಲ್ಯಂ ನ ಭವತಿ ನಿಯತಂ ಭಾಸ್ವರಾನ್ಯತ್ವಸಾಮ್ಯಾನ್ನಾತ್ರಾದೃಷ್ಟಂ ನಿಯನ್ತೃ ಪ್ರತಿನಿಯತಗುಣಾರೋಪಕೢಪ್ತೇರ್ಗುರುತ್ವಾತ್ || ೬೧ ||

ಧ್ವಾನ್ತಂ ತೇಜಶ್ಚ ನಾಸೀದಿತಿ ಮುನಿಭಿರುಪಾಖ್ಯಾಯಿ ಸಂವರ್ತವಾರ್ತಾ ಭಾವಾಭಾವೌ ನಿಷೇದ್ಧುಂ ತದುಭಯವಿಧಿವದ್ವ್ಯಾಹತತ್ವಾದಶಕ್ಯಮ್ । ಅನ್ತರ್ಯನ್ತುಶ್ಚ ತೇಜಸ್ಸಹಪಠಿತತಮೋ ದೇಹ ಇತ್ಯಾಮನನ್ತಿ ಸ್ಯಾಚ್ಚಾಭಾವೋಽಪಿ ಭಾವಾನ್ತರಮತಿಮಥನೇ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಕ್ರಮೇಣ || ೬೨ ||

ತಿಷ್ಠತ್ಯುರ್ವೀ ಭಚಕ್ರಂ ಪವನರಯವಶಾದ್ಭ್ರಾಮ್ಯತೀತ್ಯುಕ್ತಮಾಪ್ತೈರ್ಭ್ರಾನ್ತೈಃ ಕೢಪ್ತಂ ತ್ರಿಲೋಕೀಭ್ರಮಣಮಿಹ ತಥಾ ಮೇದಿನೀಭ್ರಾನ್ತಿಪಾತೌ । ತದ್ಭ್ರಾನ್ತೌ ಪ್ರಾಕ್ಪ್ರತೀಚೋಃ ಪ್ರಸಜತಿ ಪತನೇ ಪತ್ರಿಣೋಸ್ತಾರತಮ್ಯಂ ಪಾತೇ ಗುರ್ವ್ಯಾಸ್ತು ತಸ್ಯಾಃ ಪ್ರಲಘು ದಿವಿ ಸಮುತ್ಕ್ಷಿಪ್ತಮೇನಾಂ ನ ಯಾಯಾತ್ || ೬೩ ||

ಜ್ಯೋತಿಶ್ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಪುರಾಣಾದ್ಯಪಿ ನ ಹಿ ನಿಗಮಗ್ರಾಹ್ಯಮನ್ಯೋನ್ಯಬಾಧ್ಯಂ ವಿದ್ಯಾಸ್ಥಾನೇ ತು ಸರ್ವಂ ಪ್ರತಿನಿಯತನಿಜೋಪಕ್ರಿಯಾಂಶೇ ಪ್ರಮಾಣಮ್ । ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ತರ್ಕಣೀಯಂ ತದಿಹ ಬಹುವಿದಾ ಭೂಪರಿಧ್ಯಾದಿಭೇ(ದೇ)ದೈಃ ದುರ್ಜ್ಞಾನಂ ಸರ್ವಥಾ ಯನ್ಮುನಿಭಿರಪಿ ಪರೈಸ್ತತ್ರ ತೂದಾಸಿತವ್ಯಮ್ || ೬೪ ||

ಸೂರ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯಾದ್ಯುಪಾಧಿವ್ಯತಿಕರವಶತಃ ಕಾಲತಾಽಸ್ತ್ವಮ್ಬರಾದೇರನ್ಯಸ್ಮಿನ್ನನ್ಯಧರ್ಮೋಪನಯನನಿಯಮಃ ಪ್ರಾಗ್ವದತ್ರೇತಿ ಚೇನ್ನ । ಕಲ್ಪಾನ್ತೇಽಪ್ಯೇಕಕಾಲಃ ಪ್ರಕೃತಿಪುರುಷವದ್ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ರೂಪಮನ್ಯನ್ನಿರ್ದಿಷ್ಟೋಽನಾದ್ಯನನ್ತೋ ಮುನಿಭಿರಿತಿ ತತಃ ಕಾರ್ಯತಾ ಚಾಸ್ಯ ಭಗ್ನಾ || ೬೫ ||

ಕಾಲೋಽಸ್ಮೀತಿ ಸ್ವಗೀತಾ ಕಥಯತಿ ಭಗವಾನ್ಕಾಲ ಇತ್ಯಾಪ್ತವರ್ಯೋ ಹೇತುಃ ಸರ್ವಸ್ಯ ನಿತ್ಯೋ ವಿಭುರಪಿ ಚ ಪರಃ ಕಿಂ ಪರೇಣೇತಿ ಚೇನ್ನ । ಕಾಲಾನ್ತರ್ಯಾಮಿತಾದೇಃ ನ ಖಲು ಸಮುದಿತಃ ಸಂಪ್ರತೀತೇ ತು ಭೇದೇ ಸಾಧರ್ಮ್ಯಂ ನೈಕ್ಯಹೇತುಃ ಸ ಹಿ ತದಿತರವದ್ಘೋಷಿತಸ್ತದ್ವಿಭೂತಿಃ || ೬೬ ||

ಕಾಲಸ್ಯೋತ್ಪತ್ತಿತಃ ಪ್ರಾಕ್ ಪರಮಪಿ ಚ ಲಯಾತ್ ಕಾಲನಾಸ್ತಿತ್ವವಾದೀ ಸ್ವೋಕ್ತಿವ್ಯಾಘಾತಭಗ್ನೋ ನ ವದತಿ ಯದಿ ತತ್ಕೋ ವದೇತ್ಕಾಲಸೃಷ್ಟಿಮ್ । ಆಪ್ತಸ್ತತ್ಸೃಷ್ಟಿವಾದಸ್ತದುಪಧಿಪರಿಣತ್ಯಾದಿಭಿಸ್ಸಾರ್ಥಕಸ್ಸ್ಯಾನ್ನೋಚೇತ್ತತ್ರಾಪಿ ಪೂರ್ವಾಪರವಚನಹತಿರ್ದುರ್ನಿವಾರಪ್ರಸಙ್ಗಾ || ೬೭ ||

ಕಾಲೋಽಧ್ಯಕ್ಷಾವಸೇಯಃ ಕ್ಷಣಲವದಿವಸಾದ್ಯಂಶತೋಽರ್ಥಾನ್ವಿಶಿಂಷನ್ ಸಾಕ್ಷಾದ್ಧೀಸ್ತತ್ತದರ್ಥೇಷ್ವಿವ ಭವತಿ ಹಿ ನಃ ಕಾಪಿ ಕಾಲಾನ್ವಯೇಽಪಿ । ತತ್ಸಂಯೋಗಾಃ ಪರತ್ವಾದಯ ಇತಿ ಚ ತತೋಽಪ್ಯೇಷ ನೈವಾನುಮೇಯೋ ನೋ ಚೇನ್ನ ಕ್ವಾಪಿ ಲೋಕವ್ಯವಹೃತಿವಿಷಯೋಽವ್ಯಕ್ತವತ್ಸ್ಯಾದನೇಹಾ || ೬೮ ||

ಕಾಲಸ್ಯೋಪಾಧಿಭೇದಾತ್ಕತಿಚಿದಭಿದಧತ್ಯಬ್ದಮಾಸಾದಿಭೇದಂ ತತ್ತದ್ರೂಪೇಣ ಕಾಲಃ ಪರಿಣಮತ ಇತಿ ಪ್ರಾಹುರೇಕೇ ತದಾ ತು । ಯೇ ತತ್ರೋಪಾಧಯಃ ಸ್ಯುಸ್ತ ಇಹ ಪರಿಣತಿಂ ಪ್ರಾಪ್ನುಯುಸ್ಸಾನುಬನ್ಧಾಃ ನಿತ್ಯೋ ವ್ಯಾಪೀ ಚ ತಾದೃಕ್ಪರಿಣತಿಭಿರಸೌ ಸರ್ವಕಾರ್ಯೇ ನಿಮಿತ್ತಮ್ || ೬೯ ||

ವಾಯುರ್ದೋಧೂಯತೇ ಯದ್ಯದಯಮುಡುಗಣೋ ಬಮ್ಭ್ರಮೀತಿ ದ್ರುತಂ ಖೇ ತೇಜೋ ಜಾಜ್ವಲ್ಯತೇ ಯದ್ಯದಪಿ (ಜಲನಿಧಿ)ನ ಜಲಧಿರ್ಮಾಧವೀಂ ದೋಧವೀತಿ । ಭೂರ್ಯದ್ವಾ ಬೋಭವೀತಿ ಸ್ಥಿರಚರಧೃತಯೇ ತಚ್ಚ ತಾದೃಕ್ಚ ಸರ್ವಂ ಸ್ವಾಯತ್ತಾಶೇಷಸತ್ತಾಸ್ಥಿತಿಯತನಪರಬ್ರಹ್ಮಲೀಲೋರ್ಮಿಚಕ್ರಮ್ || ೭೦ || ||

ಇತಿ ತತ್ತ್ವಮುಕ್ತಾಕಲಾಪೇ ಜಡದ್ರವ್ಯಸರಃ ಪ್ರಥಮಃ || ೧ ||