ಶ್ರೀಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತ

ವೇದಾನ್ತದೀಪ:

ಪ್ರಥಮಾಧ್ಯಾಯೇ ಪ್ರಥಮ: ಪಾದ:

ಶ್ರಿಯ: ಕಾನ್ತೋಽನನ್ತೋ ವರಗುಣಗಣೈಕಾಸ್ಪದವಪು:

ಹತಾಶೇಷಾವದ್ಯ: ಪರಮಖಪದೋ ವಾಙ್ಮನಸಯೋ:।

ಅಭೂಮಿರ್ಭೂಮಿರ್ಯೋ ನತಜನದೃಶಾಮಾದಿಪುರುಷೋ

ಮನಸ್ತತ್ಪಾದಾಬ್ಜೇ ಪರಿಚರಣಸಕ್ತಂ ಭವತು ಮೇ ।।

ಪ್ರಣಮ್ಯ ಶಿರಸಾಽಽಚಾರ್ಯಾಂಸ್ತದಾದಿಷ್ಟೇನ ವರ್ತ್ಮನಾ।

ಬ್ರಹ್ಮಸೂತ್ರಪದಾನ್ತಸ್ಥವೇದಾನ್ತಾರ್ಥ: ಪ್ರಕಾಶ್ಯತೇ ।।

ಅತ್ರೇಯಮೇವ ಹಿ ವೇದವಿದಾಂ ಪ್ರಕ್ರಿಯಾ – ಅಚಿದ್ವಸ್ತುನಸ್ಸ್ವರೂಪತಸ್ಸ್ವಭಾವತಶ್ಚಾತ್ಯನ್ತವಿಲಕ್ಷಣ: ತದಾತ್ಮಭೂತಃ ಚೇತನ: ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ । ತಸ್ಮಾದ್ಬದ್ಧಾನ್ಮುಕ್ತಾನ್ನಿತ್ಯಾಚ್ಚ ನಿಖಿಲಹೇಯಪ್ರತ್ಯನೀಕತಯಾ, ಕಲ್ಯಾಣಗುಣೈಕತಾನತಯಾ ಚ, ಸರ್ವಾವಸ್ಥಚಿದಚಿದ್ವ್ಯಾಪಕತಯಾ, ಧಾರಕತಯಾ, ನಿಯನ್ತೃತಯಾ, ಶೇಷಿತಯಾ ಚಾತ್ಯನ್ತವಿಲಕ್ಷಣ: ಪರಮಾತ್ಮಾ । ಯಥೋಕ್ತಂ ಭಗವತಾ – ದ್ವಾವಿಮೌ ಪುರುಷೌ ಲೋಕೇ ಕ್ಷರಶ್ಚಾಕ್ಷರ ಏವ ಚ।  ಕ್ಷರಸ್ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನಿ ಕೂಟಸ್ಥೋಽಕ್ಷರ ಉಚ್ಯತೇ।  ಉತ್ತಮ: ಪುರುಷಸ್ತ್ವನ್ಯ: ಪರಮಾತ್ಮೇತ್ಯುದಾಹೃತ:।  ಯೋ ಲೋಕತ್ರಯಮಾವಿಶ್ಯ ಬಿಭರ್ತ್ಯವ್ಯಯ ಈಶ್ವರ:।  ಯಸ್ಮಾತ್ಕ್ಷರಮತೀತೋಽಹಮಕ್ಷರಾದಪಿಚೋತ್ತಮ:।  ಅತೋಽಸ್ಮಿ ಲೋಕೇ ವೇದೇ ಚ ಪ್ರಥಿತ: ಪುರುಷೋತ್ತಮ: ಇತಿ।

ಶ್ರುತಿಶ್ಚ – ಪ್ರಧಾನಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಪತಿರ್ಗುಣೇಶ:, ಪತಿಂ ವಿಶ್ವಸ್ಯಾತ್ಮೇಶ್ವರಮ್, ಅನ್ತರ್ಬಹಿಶ್ಚ ತತ್ಸರ್ವಂ ವ್ಯಾಪ್ಯನಾರಾಯಣ ಸ್ಥಿತ: ಇತ್ಯಾದಿಕಾ। ಕೂಟಸ್ಥ: – ಮುಕ್ತಸ್ವರೂಪಮ್; ಯೇ ತ್ವಕ್ಷರಮನಿರ್ದೇಶ್ಯಮವ್ಯಕ್ತಂ ಪರ್ಯುಪಾಸತೇ। ಸರ್ವತ್ರಗಮಚಿನ್ತ್ಯಂ ಚ ಕೂಟಸ್ಥಮಚಲಂ ಧ್ರುವಮ್ ಇತ್ಯಾದಿವ್ಯಪದೇಶಾತ್। ಸೂತ್ರಕಾರಶ್ಚೈವಮೇವ ವದತಿ ನೇತರೋಽನುಪಪತ್ತೇ:, ಭೇದವ್ಯಪದೇಶಾತ್, ಅನುಪಪತ್ತೇಸ್ತು ನ ಶಾರೀರ:, ಕರ್ಮಕರ್ತೃವ್ಯಪದೇಶಾಚ್ಚ, ಶಬ್ದವಿಶೇಷಾತ್, ಸಮ್ಭೋಗಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತಿ ಚೇನ್ನ ವೈಶೇಷ್ಯಾತ್, ನ ಚ ಸ್ಮಾರ್ತಮತದ್ಧರ್ಮಾಭಿಲಾಪಾಚ್ಛಾರೀರಶ್ಚ, ಉಭಯೇಽಪಿ ಹಿ ಭೇದೇನೈನಮಧೀಯತೇ, ವಿಶೇಷಣಭೇದವ್ಯಪದೇಶಾಭ್ಯಾಂ ಚ ನೇತರೌ, ಮುಕ್ತೋಪಸೃಪ್ಯವ್ಯಪದೇಶಾಚ್ಚ, ಸ್ಥಿತ್ಯದನಾಭ್ಯಾಂ ಚ, ಇತರಪರಾಮರ್ಶಾತ್ಸ ಇತಿ ಚೇನ್ನಾಸಮ್ಭವಾತ್, ಉತ್ತರಾಚ್ಚೇದಾವಿರ್ಭೂತಸ್ವರೂಪಸ್ತು, ಸುಷುಪ್ತ್ಯುತ್ಕ್ರಾನ್ತ್ಯೋರ್ಭೇದೇನ, ಪತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇಭ್ಯ:, ಅಧಿಕಂ ತು ಭೇದನಿರ್ದೇಶಾತ್, ಅಧಿಕೋಪದೇಶಾತ್ತು ಬಾದರಾಯಣಸ್ಯೈವ ತದ್ದರ್ಶನಾತ್, ಜಗದ್ವ್ಯಾಪಾರವರ್ಜಂ ಪ್ರಕರಣಾದಸನ್ನಿಹಿತತ್ವಾಚ್ಚ, ಭೋಗಮಾತ್ರಸಾಮ್ಯಲಿಙ್ಗಾಚ್ಚ ಇತ್ಯಾದಿಭಿ:। ನ ಚಾವಿದ್ಯಾಕೃತಮುಪಾಧಿಕೃತಂ ವಾ ಭೇದಮಾಶ್ರಿತ್ಯೈತೇ ನಿರ್ದೇಶಾ:; ಇದಂ ಜ್ಞಾನಮುಪಾಶ್ರಿತ್ಯ ಮಮ ಸಾಧರ್ಮ್ಯಮಾಗತಾ: ಸರ್ಗೇಽಪಿ ನೋಪಜಾಯನ್ತೇ ಪ್ರಲಯೇ ನ ವ್ಯಥನ್ತಿ ಚ, ತದಾ ವಿದ್ವಾನ್ ಪುಣ್ಯಪಾಪೇ ವಿಧೂಯ ನಿರಞ್ಜನ: ಪರಮಂ ಸಾಮ್ಯಮುಪೈತಿ, ಮುಕ್ತೋಪಸೃಪ್ಯವ್ಯಪದಾಶಾಚ್ಚ, ಉತ್ತರಾಚ್ಚೇದಾವಿರ್ಭೂತಸ್ವರೂಪಸ್ತು, ಸಂಪದ್ಯಾವಿರ್ಭಾವಸ್ಸ್ವೇನಶಬ್ದಾತ್, ಜಗದ್ವ್ಯಾಪಾರವರ್ಜಂ ಪ್ರಕರಣಾತ್ ಅಸನ್ನಿಹಿತತ್ವಾಚ್ಚ, ಭೋಗಮಾತ್ರಸಾಮ್ಯಲಿಙ್ಗಾಚ್ಚ,  ಇತಿ ಸರ್ವಾವಿದ್ಯೋಪಾಧಿವಿನಿರ್ಮುಕ್ತಮಧಿಕೃತ್ಯೈವ ಭೇದೋಪಪಾದನಾತ್। ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಸೂತ್ರೇಷು ಸರ್ವತ್ರ ಭೇದೇ ನಿರ್ದಿಷ್ಟೇ ಚಿದಚಿದೀಶ್ವರಸ್ವರೂಪಭೇದಸ್ಸ್ವಾಭಾವಿಕೋ ವಿವಕ್ಷಿತ ಇತಿ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ। ಸರ್ವಂ ಖಲ್ವಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತಜ್ಜಲಾನಿತಿ ಶಾನ್ತ ಉಪಾಸೀತ, ವಾಚಾರಮ್ಭಣಂ ವಿಕಾರೋ ನಾಮಧೇಯಂ ಮೃತ್ತಿಕೇತ್ಯೇವ ಸತ್ಯಮ್, ಸದೇವ ಸೋಮ್ಯೇದಮಗ್ರ ಆಸೀದೇಕಮೇವಾದ್ವಿತೀಯಂ ತದೈಕ್ಷತ ಬಹುಸ್ಯಾಂ ಪ್ರಜಾಯೇಯೇತಿ ತತ್ತೇಜೋಽಸೃಜತ, ಸನ್ಮೂಲಾಸ್ಸೋಮ್ಯೇಮಾಸ್ಸರ್ವಾ:             ಪ್ರಜಾಸ್ಸದಾಯತನಾಸ್ಸತ್ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ:, ಐತದಾತ್ಮ್ಯಮಿದಂ ಸರ್ವಂ ತತ್ಸತ್ಯಂ ಸ ಆತ್ಮಾ ತತ್ತ್ವಮಸಿ ಶ್ವೇತಕೇತೋ, ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ, ತದನನ್ಯತ್ವಮಾರಮ್ಭಣಶಬ್ದಾದಿಭ್ಯ ಇತಿ ಪರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಕಾರಣತ್ವಂ, ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಚಿದಚಿದಾತ್ಮಕಪ್ರಪಞ್ಚಸ್ಯ ಕಾರ್ಯತ್ವಂ, ಕಾರಣಾತ್ಕಾರ್ಯಸ್ಯಾನನ್ಯತ್ವಂ ಚೋಚ್ಯಮಾನಮೇವಮೇವೋಪಪದ್ಯತೇ। ಸರ್ವಾವಸ್ಥಸ್ಯ ಚಿದಚಿದ್ವಸ್ತುನ: ಪರಮಾತ್ಮಶರೀರತ್ವಂ, ಪರಮಾತ್ಮನಶ್ಚಾತ್ಮತ್ವಂ, ಯ: ಪೃಥಿವ್ಯಾಂ ತಿಷ್ಠನ್ಯಸ್ಯ ಪೃಥಿವೀ ಶರೀರಂ, ಯ ಆತ್ಮನಿ ತಿಷ್ಠನ್ಯಸ್ಯಾತ್ಮಾ ಶರೀರಂ ಯ ಆತ್ಮಾನಮನ್ತರೋ ಯಮಯತಿ, ಯಸ್ಯಾವ್ಯಕ್ತಂ ಶರೀರಂ ಯಸ್ಯಾಕ್ಷರಂ ಶರೀರಂ ಯಸ್ಯ ಮೃತ್ಯುಶ್ಶರೀರಮ್, ಏಷ ಸರ್ವಂಭೂತಾನ್ತರಾತ್ಮಾಽಪಹತಪಾಪ್ಮಾ ದಿವ್ಯೋ ದೇವ ಏಕೋ ನಾರಾಯಣ:, ಅನ್ತ: ಪ್ರವಿಷ್ಟಶ್ಶಾಸ್ತಾ ಜನಾನಾಂ ಸರ್ವಾತ್ಮಾ ಇತ್ಯಾದಿ ಶ್ರುತ್ಯೈವೋಪದಿಷ್ಟಮಿತಿ ಸೂಕ್ಷ್ಮಚಿದಚಿದ್ವಸ್ತುವಿಶಿಷ್ಟ: ಪರಮಾತ್ಮಾ ಕಾರಣಮ್, ಸ ಏವ ಪರಮಾತ್ಮಾ ಸ್ಥೂಲಚಿದಚಿದ್ವಸ್ತುಶರೀರ: ಕಾರ್ಯಮಿತಿ, ಕಾರಣಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ಕಾರ್ಯಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ಚ ಚಿದಚಿದ್ವಸ್ತುಶರೀರಕತಯಾ ತತ್ಪ್ರಕಾರ: ಪರಮಾತ್ಮೈವ ಸರ್ವಶಬ್ದವಾಚ್ಯ ಇತಿ ಪರಮಾತ್ಮಶಬ್ದೇನ ಸರ್ವಶಬ್ದಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಂ ಮುಖ್ಯಮೇವೋಪಪನ್ನತರಮ್। ಅನೇನ ಜೀವೇನಾತ್ಮನಾಽನುಪ್ರವಿಶ್ಯ ನಾಮರೂಪೇ ವ್ಯಾಕರವಾಣಿ, ತತ್ಸೃಷ್ಟ್ವಾ ತದೇವಾನುಪ್ರಾವಿಶತ್ ತದನುಪ್ರವಿಶ್ಯ ಸಚ್ಚತ್ಯಚ್ಚಾಭವತ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಶ್ರುತಿರೇವೇಮಮರ್ಥಮುಪಪಾದಯತಿ। ಸರ್ವಮಾತ್ಮತಯಾಽನುಪ್ರವಿಶ್ಯ ತಚ್ಛರೀರತ್ವೇನ ಸರ್ವಪ್ರಕಾರತಯಾ ಸ ಏವ ಸರ್ವಶಬ್ದವಾಚ್ಯೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥ:।  ಬಹು ಸ್ಯಾಮ್ ಇತಿ ಬಹುಭವನಸಙ್ಕಲ್ಪೋಽಪಿ ನಾಮರೂಪವಿಭಾಗಾನರ್ಹಾತಿಸೂಕ್ಷ್ಮಚಿದಚಿದ್ವಸ್ತುಶರೀರಕತಯೈಕಧಾಽವಸ್ಥಿತಸ್ಯ ವಿಭಕ್ತನಾಮರೂಪಚಿದಚಿತ್ ಶರೀರಕತಯಾ ಬಹುಪ್ರಕಾರತಾವಿಷಯ: ಇತಿ ವೇದವಿತ್ಪ್ರಕ್ರಿಯಾ।

ಯೇ ಪುನರ್ನಿರ್ವಿಶೇಷಕೂಟಸ್ಥಸ್ವಪ್ರಕಾಶನಿತ್ಯಚೈತನ್ಯಮಾತ್ರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಜ್ಞಾತವ್ಯತಯೋಕ್ತಮಿತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಷಾಮ್, ಜನ್ಮಾದ್ಯಸ್ಯ ಯತ:, ಶಾಸ್ತ್ರಯೋನಿತ್ವಾತ್, ತತ್ತು ಸಮನ್ವಯಾತ್, ಈಕ್ಷತೇರ್ನಾಶಬ್ದಮ್ ಇತ್ಯಾದೇ: — ಜಗದ್ವ್ಯಾಪಾರವರ್ಜಂ, ಪ್ರಕರಣಾದಸನನ್ನಿಹಿತತ್ವಾಚ್ಚ, ಭೋಗಮಾತ್ರಸಾಮ್ಯಲಿಙ್ಗಾಚ್ಚ, ಅನಾವೃತ್ತಿಶ್ಶಬ್ದಾದನಾವೃತ್ತಿಶ್ಶಬ್ದಾತ್ ಇತ್ಯನ್ತಸ್ಯ ಸೂತ್ರಗಣಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಜಗತ್ಕಾರಣತ್ವಬಹುಭವನಸಙ್ಕಲ್ಪರೂಪೇಕ್ಷಣಾದ್ಯನನ್ತವಿಶೇಷಪ್ರತಿಪಾದನಪರತ್ವಾತ್ಸರ್ವಂ ಸೂತ್ರಜಾತಂ, ಸೂತ್ರಕಾರೋದಾಹೃತಾ:, ಯತೋ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಜಾಯನ್ತೇ, ತದೈಕ್ಷತ ಬಹುಸ್ಯಾಂ ಪ್ರಜಾಯೇಯೇತಿ ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ: ಸರ್ವಶ್ರುತಯಶ್ಚ ನ ಸಙ್ಗಚ್ಛನ್ತೇ। ಅಥೋಚ್ಯೇತ ಯೇನಾಶ್ರುತಂ ಶ್ರುತಮ್ ಇತ್ಯೇಕವಿಜ್ಞಾನೇನ ಸರ್ವವಿಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ, ಯಥಾ ಸೋಮ್ಯೈಕೇನ ಮೃತ್ಪಿಣ್ಡೇನ ಇತ್ಯೇಕಮೃತ್ಪಿಣ್ಡಾರಬ್ಧಘಟಶರಾವಾದೀನಾಂ ತನ್ಮೃತ್ಪಿಣ್ಡಾದನನ್ಯದ್ರವ್ಯತಯಾ ತಜ್ಜ್ಞಾನೇನ ತೇಷಾಂ ಜ್ಞಾತತೇವ, ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನೇನ ತದಾರಬ್ಧಸ್ಯ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಚಿದಚಿದಾತ್ಮಕಸ್ಯ ಜಗತಸ್ತಸ್ಮಾದನತಿರಿಕ್ತವಸ್ತುತಯಾ ಜ್ಞಾತತಾ ಸಮ್ಭವತೀತ್ಯುಪಪಾದ್ಯ, ಸದೇವ ಸೋಮ್ಯೇದಮಗ್ರ ಆಸೀದೇಕಮೇವಾದ್ವಿತೀಯಮ್ ಇತೀದಂ ಶಬ್ದವಾಚ್ಯಸ್ಯ ಚಿದಚಿದಾತ್ಮಕಪ್ರಪಞ್ಚಸ್ಯ ಸೃಷ್ಟೇ: ಪ್ರಾಙ್ನಿಖಿಲಭೇದಪ್ರಹಾಣೇನ ಸಚ್ಛಬ್ದವಾಚ್ಯೇನೈಕತಾಪತ್ತಿಂ ಘಟಶರಾವಾದ್ಯುತ್ಪತ್ತೇ: ಪ್ರಾಗುತ್ಪಾದಕಮೃತ್ಪಿಣ್ಡೈಕತಾಪತ್ತಿವತ್ ಅಭಿಧಾಯ, ತದೈಕ್ಷತ ಬಹು ಸ್ಯಾಮ್ ಇತಿ ತದೇವ ಸಚ್ಛಬ್ದವಾಚ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಚಿದಚಿದಾತ್ಮಕಪ್ರಪಞ್ಚರೂಪೇಣಾತ್ಮನೋ ಬಹುಭವನಮೇಕಮೃತ್ಪಿಣ್ಡಸ್ಯ ಘಟಶರಾವಾದಿರೂಪೇಣ ಬಹುಭವನವತ್ಸಙ್ಕಲ್ಪ್ಯ ಆತ್ಮಾನಮೇವ ತೇಜ: ಪ್ರಭೃತಿಜಗದಾಕಾರೇಣ ಅಸೃಜತೇತಿ ಚಾಭಿಧಾಯ, ಐತದಾತ್ಮ್ಯಮಿದಂ ಸರ್ವಂ ತತ್ಸತ್ಯಂ ಸ ಆತ್ಮಾ ತತ್ತ್ವಮಸಿ ಇತ್ಯಭಿಧಾನಾತ್ ಬ್ರಹ್ಮೈವಾವಿದ್ಯಾಕೃತೇನ ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕೇನ ವೋಪಾಧಿನಾ ಸಂಬದ್ಧಂ ದೇವಾದಿರೂಪೇಣ ಬಹುಭೂತಮಿತಿ ವೇದವಿದ್ಭಿರಭ್ಯುಪಗನ್ತವ್ಯಮಿತಿ। ತದಯುಕ್ತಮ್, ಜ್ಞಾಜ್ಞೌ ದ್ವಾವಜಾವೀಶನೀಶೌ, ನಿತ್ಯೋ ನಿತ್ಯಾನಾಂ ಚೇತನಶ್ಚೇತನಾನಾಮೇಕೋ ಬಹೂನಾಂ ಯೋ ವಿದಧಾತಿ ಕಾಮಾನ್ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಭಿ: ಜೀವಾನಾಮಜತ್ವನಿತ್ಯತ್ವ-ಬಹುತ್ವವಚನಾತ್। ಯದಿ ಘಟಶರಾವಾದೇರುತ್ಪತ್ತೇ: ಪ್ರಾಗೇಕೀಭೂತಸ್ಯ ಮೃದ್ದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಉತ್ಪತ್ತ್ಯುತ್ತರಕಾಲಭಾವಿಬಹುತ್ವವತ್ಸೃಷ್ಟೇ: ಪ್ರಾಗೇಕೀಭೂತಸ್ಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ಸೃಷ್ಟ್ಯುತ್ತರಕಾಲೀನಂ ನಾನಾವಿಧಜೀವರೂಪೇಣ ಬಹುತ್ವಮುಚ್ಯತೇ, ತದಾ ಜೀವಾನಾಮಜತ್ವನಿತ್ಯತ್ವಬಹುತ್ವಾದಿ ವಿರುಧ್ಯೇತ। ಸೂತ್ರವಿರೋಧಶ್ಚ ಇತರವ್ಯಪದೇಶಾತ್ ಹಿತಾಕರಣಾದಿದೋಷಪ್ರಸಕ್ತಿ: ಇತಿ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ದೇವಮನುಷ್ಯಾದಿಜೀವಸ್ವರೂಪೇಣ ಬಹುಭೂತಂ ಚೇದಾತ್ಮನೋ ಹಿತಾಕರಣಾದಿದೋಷಪ್ರಸಕ್ತಿರಿತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ, ಅಧಿಕಂ ತು ಭೇದನಿರ್ದೇಶಾತ್ ಇತಿ ಜೀವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽರ್ಥಾನ್ತರತ್ವಮುಕ್ತಮ್। ತಥಾ ಚ ವೈಷಮ್ಯನೈರ್ಘೃಣ್ಯೇ ನ ಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾತ್ ಇತಿ ದೇವಾದಿವಿಷಮಸೃಷ್ಟಿಪ್ರಯುಕ್ತಪಕ್ಷಪಾತನೈರ್ಘೃಣ್ಯೇ, ಜೀವಾನಾಂ ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಕರ್ಮಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾದ್ವಿಷಮಸೃಷ್ಟೇ: ಇತಿ ಪರಿಹೃತೇ। ತಥಾ ನ ಕರ್ಮಾವಿಭಾಗಾದಿತಿ ಚೇನ್ನಾನಾದಿತ್ವಾದುಪಪದ್ಯತೇ ಚಾಪ್ಯುಪಲಭ್ಯತೇ ಚ ಇತಿ, ಸದೇವ ಸೋಮ್ಯೇದಮಗ್ರ ಆಸೀದೇಕಮೇವಾದ್ವಿತೀಯಮ್ ಇತಿ ಸೃಷ್ಟೇ: ಪ್ರಾಗವಿಭಾಗವಚನಾತ್ ಸೃಷ್ಟೇ: ಪ್ರಾಗ್ಜೀವಾನಾಮಭಾವಾತ್ತತ್ಕರ್ಮ ನ ಸಂಭವತೀತಿ ಪರಿಚೋದ್ಯ, ಜೀವಾನಾಂ ತತ್ಕರ್ಮಪ್ರವಾಹಾಣಾಂ ಚಾನಾದಿತ್ವಾದಿತಿ ಪರಿಹೃತಮ್। ನಾತ್ಮಾ ಶ್ರುತೇರ್ನಿತ್ಯತ್ವಾಚ್ಚ ತಾಭ್ಯ: ಇತ್ಯಾತ್ಮನ ಉತ್ಪತ್ತ್ಯಭಾವಶ್ಚೋಕ್ತೋ ನಿತ್ಯತ್ವಂ ಚ ಸ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮವಿರೋಧಶ್ಚ। ಆಮೋಕ್ಷಾಜ್ಜೀವಭೇದಸ್ಯಾನಾದಿತ್ವಂ ಸರ್ವೈರೇವ ಹಿ ವೇದಾನ್ತಿಭಿರಭ್ಯುಪಗಮ್ಯತೇ। ಅತಶ್ಶ್ರುತಿವಿರೋಧಾತ್ಸೂತ್ರವಿರೋಧಾತ್ ಸ್ವಾಭ್ಯುಪಗವಿರೋಧಾಚ್ಚ ಸೃಷ್ಟೇ: ಪ್ರಾಗೇಕತ್ವಾವಧಾರಣಂ ನಾಮರೂಪವಿಭಾಗಾಭಾವಾಭಿಪ್ರಾಯಂ, ನಾಮರೂಪವಿಭಾಗಾನರ್ಹಾಸೂಕ್ಷ್ಮಚಿದಚಿದ್ವಸ್ತುಶಕ್ತಿಭೇದಸಹಂ ಚೇತಿ ಸರ್ವೈರಭ್ಯುಪಗಮ್ಯತೇ। ಇಯಾಂಸ್ತು ವಿಶೇಷ: – ಅವಿದ್ಯಾಪರಿಕಲ್ಪನೇಽಪ್ಯುಪಾಧಿಪರಿಕಲ್ಪನೇಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾಸಂಬನ್ಧಿನಶ್ಚೋಪಾಧಿಸಂಬನ್ಧಿನ: ಚೇತನಸ್ಯಾಭಾವಾದವಿದ್ಯೋಪಾಧಿಸಮ್ಬನ್ಧೌ ತತ್ಕೃತಾಶ್ಚ ದೋಷಾ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಏವ ಭವೇಯುರಿತಿ।

ಸನ್ಮಾತ್ರಬ್ರಹ್ಮವಾದೇಽಪಿ ಪ್ರಾಕ್ಸೃಷ್ಟೇಸ್ಸನ್ಮಾತ್ರಂ ಬ್ರಹ್ಮೈಕಮೇವ ಸೃಷ್ಟ್ಯುತ್ತರಕಾಲಂ ಭೋಕ್ತೃಭೋಗ್ಯನಿಯನ್ತೃರೂಪೇಣ ತ್ರಿಧಾಭೂತಂ ಚೇತ್, ಘಟಶರಾವಮಣಿಕವಜ್ಜೀವೇಶ್ವರಯೋರುತ್ಪತ್ತಿಮತ್ತ್ವಮನಿತ್ಯತ್ವಂ ಚ ಸ್ಯಾತ್। ಅಥೈಕತ್ವಾಪತ್ತಿ-ವೇಲಾಯಾಮಪಿ ಭೋಕ್ತೃಭೋಗ್ಯನಿಯನ್ತೃಶಕ್ತಿತ್ರಯಮವಸ್ಥಿತಮಿತಿ ಚೇತ್, ಕಿಮಿದಂ ಶಕ್ತಿತ್ರಯಶಬ್ದವಾಚ್ಯಮಿತಿ ವಿವೇಚನೀಯಮ್। ಯದಿ ಸನ್ಮಾತ್ರಸ್ಯೈಕಸ್ಯೈವ ಭೋಕ್ತೃಭೋಗ್ಯನಿಯನ್ತೃರೂಪೇಣ ಪರಿಣಾಮಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಶಕ್ತಿತ್ರಯ-ಶಬ್ದವಾಚ್ಯಮ್, ಏವಂ ತರ್ಹಿ ಮೃತ್ಪಿಣ್ಡಸ್ಯ ಘಟಶರಾವಾದಿಪರಿಣಾಮಸಮರ್ಥಸ್ಯ ತದುತ್ಪಾದಕತ್ವಮಿವ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಈಶ್ವರಾದೀನಾಮುತ್ಪಾದಕತ್ವಮಿತಿ ತೇಷಾಮನಿತ್ಯತ್ವಮೇವ।  ಅಥೇಶ್ವರಾದೀನಾಂ ಸೂಕ್ಷ್ಮರೂಪೇಣಾವಸ್ಥಿತಿರೇವ ಶಕ್ತಿರಿತ್ಯುಚ್ಯೇತ, ತರ್ಹಿ ತದತಿರಿಕ್ತಸ್ಯ ಸನ್ಮಾತ್ರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾತ್ತದಭ್ಯುಪಗಮೇ ಚ ತದುತ್ಪಾದ್ಯತಯೇಶ್ವರಾದೀನಾಮನಿತ್ಯತ್ವಪ್ರಸಙ್ಗಾಚ್ಚ ತ್ರಯಾಣಾಂ ನಾಮರೂಪವಿಭಾಗಾನರ್ಹ- ಸೂಕ್ಷ್ಮದಶಾಪತ್ತಿರೇವ ಪ್ರಾಕ್ಸೃಷ್ಟೇರೇಕತ್ವಾವಧಾರಣಾವಸೇಯೇತಿ ವಕ್ತವ್ಯಮ್। ನ ತದಾ ತೇಷಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮಕತ್ವಾವಧಾರಣಂ ವಿರುಧ್ಯತೇ। ಅತಸ್ಸರ್ವಾವಸ್ಥಾವಸ್ಥಿತಸ್ಯ ಚಿದಚಿದ್ವಸ್ತುನ: ಬ್ರಹ್ಮಶರೀರತ್ವಶ್ರುತೇಸ್ಸರ್ವದಾ ಸರ್ವಶಬ್ದೈರ್ಬ್ರಹ್ಮೈವ ತತ್ತಚ್ಛರೀರಕತಯಾ ತತ್ತದ್ವಿಶಿಷ್ಟಮೇವಾಭಿಧೀಯತ ಇತಿ ಸ್ಥೂಲಚಿದಚಿದ್ವಸ್ತುವಿಶಿಷ್ಟಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಕಾರ್ಯಭೂತಂ ಜಗತ್, ನಾಮರೂಪವಿಭಾಗಾನರ್ಹಸೂಕ್ಷ್ಮಚಿದಚಿದ್ವಸ್ತುವಿಶಿಷ್ಟಂ ಬ್ರಹ್ಮಕಾರಣಮಿತಿ ತದೇವ ಮೃತ್ಪಿಣ್ಡಸ್ಥಾನೀಯಮ್, ಸದೇವ ಸೋಮ್ಯೇದಮಗ್ರ ಆಸೀದೇಕಮೇವಾದ್ವಿತೀಯಮ್ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ, ತದೇವ ವಿಭಕ್ತನಾಮರೂಪಚಿದಚಿದ್ವಸ್ತುವಿಶಿಷ್ಟಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಕಾರ್ಯಮಿತಿ ಸರ್ವಂ ಸಮಞ್ಜಸಮ್। ಶ್ರುತಿನ್ಯಾಯವಿರೋಧಸ್ತು ತೇಷಾಂ ಭಾಷ್ಯೇ ಪ್ರಪಞ್ಚಿತ ಇತಿ ನೇಹ ಪ್ರತನ್ಯತೇ। ಭಾಷ್ಯೋದಿತ: ಅಧಿಕರಣಾರ್ಥ: ಸಸೂತ್ರಾರ್ಥವಿವರಣ: ಸುಖಗ್ರಹಣಾಯ ಸಂಕ್ಷೇಪೇಣೋಪನ್ಯಸ್ಯತೇ।

ಶಾರೀರಕಾಧ್ಯಾಯಪಾದಾರ್ಥಸಂಗ್ರಹ:

ತತ್ರ ಪ್ರಥಮೇ ಪಾದೇ ಪ್ರಧಾನಪುರುಷಾವೇವ ಜಗತ್ಕಾರಣತಯಾ ವೇದಾನ್ತಾ: ಪ್ರತಿಪಾದಯನ್ತೀತ್ಯಾಶಙ್ಕ್ಯ ಸರ್ವಜ್ಞಂ ಸತ್ಯಸಙ್ಕಲ್ಪಂ ನಿರವದ್ಯಂ ಸಮಸ್ತಕಲ್ಯಾಣಗುಣಾಕರಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಜಗತ್ಕಾರಣತಯಾ ಪ್ರತಿಪಾದಯನ್ತೀತ್ಯುಕ್ತಮ್। ದ್ವಿತೀಯತೃತೀಯಚತುರ್ಥಪಾದೇಷು ಕಾನಿಚಿದ್ವೇದಾನ್ತವಾಕ್ಯಾನಿ ಪ್ರಧಾನಾದಿಪ್ರತಿಪಾದನಪರಾಣೀತಿ ತನ್ಮುಖೇನ ಸರ್ವಾಕ್ಷೇಪಮಾಶಙ್ಕ್ಯ ತಾನ್ಯಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಪರಾಣೀತ್ಯುಕ್ತಮ್। ತತ್ರಾಸ್ಪಷ್ಟಜೀವಾದಿಲಿಙ್ಗಕಾನಿ ವಾಕ್ಯಾನಿ ದ್ವಿತೀಯೇ ನಿರೂಪಿತಾನಿ, ಸ್ಪಷ್ಟಲಿಙ್ಗಕಾನಿ ತೃತೀಯೇ। ಚತುರ್ಥೇ ತು ಪ್ರಧಾನಾದಿಪ್ರತಿಪಾದನಚ್ಛಾಯಾನುಸಾರೀಣೀತಿ ವಿಶೇಷ:। ಅತ: ಪ್ರಥಮೇಽಧ್ಯಾಯೇ ಸರ್ವಂ ವೇದಾನ್ತವಾಕ್ಯಜಾತಂ ಸಾರ್ವಜ್ಞ್ಯಸತ್ಯಸಙ್ಕಲ್ಪತ್ವಾದಿಯುಕ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಜಗತ್ಕಾರಣತಯಾ ಪ್ರತಿಪಾದಯತೀತಿ ಸ್ಥಾಪಿತಮ್। ದ್ವಿತೀಯೇಽಧ್ಯಾಯೇ ತಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ದುರ್ಧರ್ಷಣತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನೇನ ದ್ರಢಿಮೋಚ್ಯತೇ। ತತ್ರ ಪ್ರಥಮೇ ಪಾದೇ ಸಾಙ್ಖ್ಯಾದಿಸ್ಮೃತಿವಿರೋಧಾನ್ನ್ಯಾಯವಿರೋಧಾಚ್ಚ ಪ್ರಸಕ್ತೋ ದೋಷ: ಪರಿಹೃತ:। ದ್ವಿತೀಯೇ ತು ಸಾಙ್ಖ್ಯಾದಿವೇದಬಾಹ್ಯಪಕ್ಷಪ್ರತಿಕ್ಷೇಪಮುಖೇನ ತಸ್ಯೈವಾದರಣೀಯತಾ ಸ್ಥಿರೀಕೃತಾ। ತೃತೀಯಚತುರ್ಥಯೋಃ ವೇದಾನ್ತವಾಕ್ಯಾನಾಮನ್ಯೋನ್ಯವಿಪ್ರತಿಷೇಧಾದಿದೋಷಗನ್ಧಾಭಾವಖ್ಯಾಪನಾಯ ವಿಯದಾದೀನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಕಾರ್ಯತಾಪ್ರಕಾರೋ ವಿಶೋಧ್ಯತೇ। ತತ್ರ ತೃತೀಯೇ ಪಾದೇ ಚ ಚಿದಚಿತ್ಪ್ರಪಞ್ಚಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಕಾರ್ಯತ್ವೇ ಸತ್ಯಪ್ಯಚಿದಂಶಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಾನ್ಯಥಾಭಾವೇನ ಕಾರ್ಯತ್ವಂ, ಚಿದಂಶಸ್ಯ ಸ್ವಭಾವಾನ್ಯಥಾಭಾವೇನ ಜ್ಞಾನಸಙ್ಕೋಚವಿಕಾಸರೂಪೇಣ ಕಾರ್ಯತೋದಿತಾ। ಚತುರ್ಥೇ ತು ಜೀವೋಪಕರಣಾನಾಮಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಾಮುತ್ಪತ್ತಿಪ್ರಕಾರ: ಇತಿ ಪ್ರಥಮೇನಾಧ್ಯಾಯದ್ವಯೇನ ಮುಮುಕ್ಷುಭಿರುಪಾಸ್ಯಂ ನಿರಸ್ತನಿಖಿಲದೋಷಗನ್ಧಮನವಧಿಕಾತಿಶಯಾಸಙ್ಖ್ಯೇಯಕಲ್ಯಾಣಗುಣಗಣಂ ನಿಖಿಲಜಗದೇಕಕಾರಣಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಮ್। ಉತ್ತರೇಣ ದ್ವಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನಪ್ರಕಾರಸ್ತತ್ಫಲಭೂತಮೋಕ್ಷಸ್ವರೂಪಂ ಚ ಚಿನ್ತ್ಯತೇ। ತತ್ರ ತೃತೀಯಸ್ಯ ಪ್ರಥಮೇ ಪಾದೇ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸಿಸಿಷೋತ್ಪತ್ತಯೇ ಜೀವಸ್ಯ ಸಂಸರತೋ ದೋಷಾ: ಕೀರ್ತಿತಾ:। ದ್ವಿತೀಯೇ ಚೋಪಾಸಿಸಿಷೋತ್ಪತ್ತಯ ಏವ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಿರಸ್ತನಿಖಿಲದೋಷತಾಕಲ್ಯಾಣ-ಗುಣಾಕರತಾರೂಪೋಭಯಲಿಙ್ಗತಾ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ। ತೃತೀಯೇ ತು ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನೈಕತ್ವನಾನಾತ್ವವಿಚಾರಪೂರ್ವಕಮುಪಾಸನೇಷು ಉಪಸಂಹಾರ್ಯಾನುಪಸಂಹಾರ್ಯಗುಣವಿಶೇಷಾ: ಪ್ರಪಞ್ಚಿತಾ:। ಚತುರ್ಥೇ ತು ಉಪಾಸನಸ್ಯ ವರ್ಣಾಶ್ರಮಧರ್ಮೇತಿಕರ್ತವ್ಯತಾಕತ್ವಮುಕ್ತಮ್। ಚತುರ್ಥೇಽಧ್ಯಾಯೇ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನಫಲಚಿನ್ತಾ ಕ್ರಿಯತೇ। ತತ್ರ ಪ್ರಥಮೇ ಪಾದೇ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನಫಲಂ ವಕ್ತುಮುಪಾಸನಸ್ವರೂಪ ಪೂರ್ವಕೋಪಾಸನಾನುಷ್ಠಾನಪ್ರಕಾರೋ ವಿದ್ಯಾಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಂ ಚೋಚ್ಯತೇ। ದ್ವಿತೀಯೇ ತು ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸೀನಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿಗತ್ಯುಪಕ್ರಮಪ್ರಕಾರ: ಚಿನ್ತಿತ:। ತೃತೀಯೇ ತ್ವರ್ಚಿರಾದಿಗತಿಸ್ವರೂಪಮರ್ಚಿರಾದಿನೈವ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತಿ ಚ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ। ಚತುರ್ಥೇ ತು ಮುಕ್ತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಾನುಭವಪ್ರಕಾರಶ್ಚಿನ್ತ್ಯತೇ। ಅತೋ ಮುಮುಕ್ಷುಭಿರ್ಜ್ಞಾತವ್ಯಂ ನಿರಸ್ತನಿಖಿಲದೋಷಗನ್ಧ-ಮನವಧಿಕಾತಿಶಯಾಸಙ್ಖ್ಯೇಯಕಲ್ಯಾಣಗುಣಗಣಾಕರಂ ನಿಖಿಲಜಗದೇಕಕಾರಣಂ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ, ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಚ ಮೋಕ್ಷಸಾಧನಮಸಕೃದಾವೃತ್ತಸ್ಮೃತಿ ಸನ್ತಾನರೂಪಮುಪಾಸನಾತ್ಮಕಮ್, ಉಪಾಸನಫಲಂ ಚಾರ್ಚಿರಾದಿನಾ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಸಂಪದ್ಯ ಸ್ವಸ್ವರೂಪಭೂತಜ್ಞಾನಾದಿಗುಣಾವಿರ್ಭಾವ- ಪೂರ್ವಕಾನನ್ತಮಹಾವಿಭೂತ್ಯನವಧಿಕಾತಿಶಯಾನನ್ದ ಬ್ರಹ್ಮಾನುಭವೋಽಪುನರಾವೃತ್ತಿರೂಪ ಇತಿ ಶಾರೀರಕಶಾಸ್ತ್ರೇಣೋಕ್ತಂ ಭವತಿ।

೧।೧।೧

೧। ಓಮ್ ಅಥಾತೋ ಬ್ರಹ್ಮಜಿಜ್ಞಾಸಾ –  ಬ್ರಹ್ಮಮೀಮಾಂಸಾವಿಷಯ:। ಸಾ ಕಿಮಾರಮ್ಭಣೀಯಾ, ಉತ ಅನಾರಮ್ಭಣೀಯೇತಿ ಸಂಶಯ:। ತದರ್ಥಂ ಪರೀಕ್ಷ್ಯತೇ – ವೇದಾನ್ತಾ: ಕಿಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಪ್ರಮಾಣಮ್, ಉತ ನೇತಿ। ತದರ್ಥಂ ಪರಿನಿಷ್ಪನ್ನೇಽರ್ಥೇ ಶಬ್ದಸ್ಯ ಬೋಧನಸಾಮರ್ಥ್ಯಾವಧಾರಣಂ ಸಂಭವತಿ, ನೇತಿ। ನ ಸಂಭವತಿ ಇತಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷ:। ಸಂಭವತೀತಿ ರಾದ್ಧಾನ್ತ:। ಯದಾ ನ ಸಂಭವತಿ, ತದಾ ಪರಿನಿಷ್ಪನ್ನೇಽರ್ಥೇ ಶಬ್ದಸ್ಯ ಬೋಧನಸಾಮರ್ಥ್ಯಾಭಾವಾತ್ಸಿದ್ಧರೂಪೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ನ ವೇದಾನ್ತಾ: ಪ್ರಮಾಣಮ್ ಇತಿ ತದ್ವಿಚಾರಾಕಾರಾ ಬ್ರಹ್ಮಮೀಮಾಂಸಾ ನಾರಮ್ಭಣೀಯಾ। ಯದಾ ಸಂಭವತಿ, ತದಾ ಸಿದ್ಧ್ಯೇಽಪ್ಯರ್ಥೇ ಶಬ್ದಸ್ಯ ಬೋಧನಸಾಮರ್ಥ್ಯಸಂಭವಾದ್ವೇದಾನ್ತಾ: ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ಸಾ ಚಾರಮ್ಭಣೀಯಾ ಸ್ಯಾತ್। ಅತ್ರ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷವಾದೀ ಮನ್ಯತೇ – ವೃದ್ಧವ್ಯವಹಾರಾದನ್ಯತ್ರ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಸಂಭವಾತ್ ವ್ಯವಹಾರಸ್ಯ ಚ ಕಾರ್ಯಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಕತ್ವೇನ ಕಾರ್ಯ ಏವಾರ್ಥೇ ಶಬ್ದಶಕ್ತ್ವಧಾರಣಾತ್ಪರಿನಿಷ್ಪನ್ನೇಽರ್ಥೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ನ ವೇದಾನ್ತಾ: ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ತದ್ವಿಚಾರರೂಪಾ ಬ್ರಹ್ಮಮೀಮಾಂಸಾ ನಾರಮ್ಭಣೀಯೇತಿ। ಸಿದ್ಧಾನ್ತಸ್ತು – ಬಾಲಾನಾಂ ಮಾತಾಪಿತೃಪ್ರಭೃತಿಭಿಃ ಅಮ್ಬಾತಾತಮಾತುಲಶಿಶುಪಶು-ಪಕ್ಷಿಮೃಗಾದಿಷು ಅಙ್ಗುಲ್ಯಾ ನಿರ್ದಿಶ್ಯ ತತ್ತದಭಿಧಾಯಿನಶ್ಶಬ್ದಾನ್ಪ್ರಯುಞ್ಜಾನೈ: ಕ್ರಮೇಣ ಬಹುಶಶ್ಶಿಕ್ಷಿತಾನಾಂ ತತ್ತಚ್ಛಬ್ದಶ್ರವಣಸಮನನ್ತರಂ ಸ್ವಾತ್ಮನಾಮೇವ ತದರ್ಥಬುದ್ಧ್ಯುತ್ಪತ್ತಿದರ್ಶನಾತ್, ಶಬ್ದಾರ್ಥಯೋ: ಸಮ್ಬನ್ಧಾನ್ತರಾದರ್ಶನಾತ್ ಸಙ್ಕೇತಯಿತೃಪುರುಷಾಜ್ಞಾನಾಚ್ಚ ಬೋಧ್ಯಬೋಧಕಭಾವ ಏವ ಶಬ್ದಾರ್ಥಯೋಸ್ಸಂಬನ್ಧ ಇತಿ ನಿಶ್ಚಿನ್ವಾನಾನಾಂ ಪರಿನಿಷ್ಪನ್ನೇಽರ್ಥೇ ಶಬ್ದಸ್ಯ ಬೋಧಕತ್ವಾವಧಾರಣಂ ಸಂಭವತೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ವೇದಾನ್ತವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾತ್ತದರ್ಥ-ವಿಚಾರಾಕಾರಾ ಬ್ರಹ್ಮಮೀಮಾಂಸಾ ಆರಮ್ಭಣೀಯೇತಿ। ಸೂತ್ರಾರ್ಥಸ್ತು – ಅಥಾತೋ ಬ್ರಹ್ಮಜಿಜ್ಞಾಸಾ – ಅಥ ಇತ್ಯಾನನ್ತರ್ಯೇ। ಅತ ಇತಿ ಚ ವೃತ್ತಸ್ಯ ಹೇತುಭಾವೇ। ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಜಿಜ್ಞಾಸಾ ಬ್ರಹ್ಮಜಿಜ್ಞಾಸಾ, ಜ್ಞಾತುಮಿಚ್ಛಾ ಜಿಜ್ಞಾಸಾ। ಇಚ್ಛಾಯಾ: ಇಷ್ಯಮಾಣಪ್ರಧಾನತ್ವಾದಿಷ್ಯಮಾಣಂ ಜ್ಞಾನಮಿಹಾಭಿಪ್ರೇತಮ್। ಪೂರ್ವವೃತ್ತಾದಲ್ಪಾಸ್ಥಿರಫಲಕೇವಲ ಕರ್ಮಾಧಿಗಮಾದನನ್ತರಂ ತತ ಏವ ಹೇತೋರನನ್ತಸ್ಥಿರಫಲಬ್ರಹ್ಮಾಧಿಗಮ: ಕರ್ತವ್ಯ:।।೧।। ಇತಿ ಜಿಜ್ಞಾಸಾಧಿಕರಣಮ್ ।। ೧ ।।

೧।೧।೨

೨। ಜನ್ಮಾದ್ಯಸ್ಯ ಯತ: – ತೈತ್ತರೀಯಕೇ, ಯತೋ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಜಾಯನ್ತೇ ಯೇನ ಜಾತಾನಿ ಜೀವನ್ತಿ ಯತ್ಪ್ರಯನ್ತ್ಯಭಿಸಂವಿಶನ್ತಿ ತದ್ವಿಜಿಜ್ಞಾಸಸ್ವ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಇತ್ಯೇತದ್ವಾಕ್ಯಂ ವಿಷಯ:। ಕಿಮೇತಜ್ಜಿಜ್ಞಾಸ್ಯತಯಾ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಜಗಜ್ಜನ್ಮಾದಿಕಾರಣತಯಾ ಲಕ್ಷಣತ: ಪ್ರತಿಪಾದಯಿತುಂ ಶಕ್ನೋತಿ, ನ ವೇತಿ ಸಂಶಯ:। ನ ಶಕ್ನೋತೀತಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷ: । ಕುತ:? ಜಗಜ್ಜನ್ಮಾದೀನಾಮುಪಲಕ್ಷಣತಯಾ ವಿಶೇಷಣತಯಾ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲಕ್ಷಣತ್ವಾಸಂಭವಾತ್। ಉಪಲಕ್ಷಣತ್ವೇ ಹ್ಯುಪಲಕ್ಷ್ಯಸ್ಯಾಕಾರಾನ್ತರಯೋಗೋಽಪೇಕ್ಷಿತ:। ನ ಚೇಹ ತದಸ್ತಿ। ಅತ: ಉಪಲಕ್ಷಣತ್ವಂ ನ ಸಂಭವತಿ। ವಿಶೇಷಣತ್ವೇಽಪ್ಯನೇಕವಿಶೇಷಣವಿಶಿಷ್ಟತಯಾಽಪೂರ್ವಸ್ಯೈಕಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪಾದಕತ್ವಂ ನ ಸಂಭವತಿ, ವಿಶೇಷಣಾನಾಂ ವ್ಯಾವರ್ತಕತ್ವೇನ ವಿಶೇಷಣಬಹುತ್ವೇ ಬ್ರಹ್ಮಬಹುತ್ವಪ್ರಸಕ್ತೇ:। ರಾದ್ಧಾನ್ತಸ್ತು – ಏಕಸ್ಮಿನ್ನವಿರುದ್ಧಾನಾಂ ವಿಶೇಷಣಾನಾಂ ಅನೇಕತ್ವೇಽಪಿ ಶ್ಯಾಮತ್ವಯುವತ್ವಾದಿವಿಶಿಷ್ಟ-ದೇವದತ್ತವಜ್ಜಗಜ್ಜನ್ಮಾದಿವಿಶಿಷ್ಟಂ ಬ್ರಹ್ಮೈಕಮೇವ ವಿಶೇಷ್ಯಂ ಭವತಿ। ಉಪಲಕ್ಷಣತ್ವೇ ಜನ್ಮಾದಿಭಿರುಪಲಕ್ಷ್ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಾವಗತಬೃಹತ್ತ್ವಾದ್ಯಾಕಾರಾಶ್ಚ ಸನ್ತೀತಿ ಜಗಜ್ಜನ್ಮಾದಿ-ಕಾರಣಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಲಕ್ಷಣತ: ಪ್ರತಿಪಾದಯಿತುಂ ಶಕ್ನೋತೀತಿ।   ಸೂತ್ರಾರ್ಥ: – ಅಸ್ಯ ವಿವಿಧವಿಚಿತ್ರಭೋಕ್ತೃಭೋಗ್ಯಪೂರ್ಣಸ್ಯ ಜಗತ: ಯತೋ ಜನ್ಮಾದಿ, ತದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಪ್ರತಿಪಾದಯಿತುಂ ಶಕ್ನೋತ್ಯೇತದ್ವಾಕ್ಯಮಿತಿ।।೨।। ಇತಿ ಜನ್ಮಾದ್ಯಧಿಕರಣಮ್ ।। ೨ ।।

೧।೧।೩

೩।  ಶಾಸ್ತ್ರಯೋನಿತ್ವಾತ್ – ಯತೋ ವಾ ಇಮಾನಿ ಇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮೇವ ವಿಷಯ:।  ತತ್ಕಿಂ ಜಗತ್ಕಾರಣೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಪ್ರಮಾಣಮ್ ? ಉತ ನೇತಿ ಸಂಶಯ:। ನೈತತ್ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷ:, ಅನುಮಾನಸಿದ್ಧಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯತ್ವಾತ್।  ಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರಾವಿಷಯೇ ಹಿ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಪ್ರಮಾಣಮ್।  ಜಗತಸ್ಸಾವಯವತ್ವೇನ ಕಾರ್ಯತ್ವಾತ್।  ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸ್ವೋಪಾದಾನೋಪಕರಣಸಂಪ್ರದಾನ-ಪ್ರಯೋಜನಾದ್ಯಭಿಜ್ಞಕರ್ತೃಕತ್ವಾತ್, ಜಗನ್ನಿರ್ಮಾಣಕಾರ್ಯಚತುರ: ಕರ್ಮಪರವಶಪರಿಮಿತ-ಶಕ್ತ್ಯಾದಿಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞವಿಲಕ್ಷಣಸ್ಸರ್ವಜ್ಞ: ಸರ್ವಶಕ್ತಸ್ಸರ್ವೇಶ್ವರ: ಅನುಮಾನಸಿದ್ಧ ಇತಿ ತಸ್ಮಿನ್ ಯತೋ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ। ರಾದ್ಧಾನ್ತಸ್ತು – ಜಗತ: ಕಾರ್ಯತ್ವೇಽಪ್ಯೇಕದೈವೈಕೇನೈವ ಕೃತ್ಸ್ನಂ ಜಗತ್ ನಿರ್ಮಿತಮಿತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾತ್; ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಾನಾಮೇವ ವಿಲಕ್ಷಣಪುಣ್ಯಾನಾಂ ಜ್ಞಾನಶಕ್ತಿವೈಚಿತ್ರ್ಯಸಂಭಾವನಯಾ ಕದಾಚಿತ್ಕಸ್ಯಚಿಜ್ಜಗದೇಕದೇಶನಿರ್ಮಾಣಸಾಮರ್ಥ್ಯಸಂಭವಾತ್ತದತಿರಿಕ್ತ ಪುರುಷಾನುಮಾನಂ ನ ಸಂಭವತೀತಿ ಶಾಸ್ತ್ರೈಕಪ್ರಮಾಣಕತ್ವಾತ್ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತತ್ಪ್ರತಿಪಾದಕತ್ವೇನ ತಸ್ಮಿನ್, ಯತೋ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ।  ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಯೋನಿ: ಯಸ್ಯ ಕಾರಣಂ, ಪ್ರಮಾಣಮ್ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಶಾಸ್ತ್ರಯೋನಿ; ಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರಾವಿಷಯತ್ವೇನ ಶಾಸ್ತ್ರೈಕಪ್ರಮಾಣಕತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣ: ತಸ್ಮಿನ್, ಯತೋ ವಾ ಇಮಾನಿ ಇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ಸೂತ್ರಾರ್ಥ:।।೩।। ಇತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಯೋನಿತ್ವಾಧಿಕರಣಮ್ ।। ೩ ।।

೧।೧।೪

೪। ತತ್ತು ಸಮನ್ವಯಾತ್  –  ಬ್ರಹ್ಮಣಶ್ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಮಾಣಕತ್ವಂ ಸಂಭವತಿ, ನೇತಿ ವಿಚಾರ್ಯತೇ। ನ ಸಂಭವತೀತಿ ಪೂರ್ವ: ಪಕ್ಷ:। ಕುತ:? ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತ್ಯನ್ವಯವಿರಹಿಣೋ ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಸ್ವರೂಪೇಣಾ ಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವಾತ್, ಪುರುಷಾರ್ಥಾವಬೋಧಕತ್ವೇನ ಚ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾತ್, ಮೋಕ್ಷಸಾಧನಬ್ರಹ್ಮಧ್ಯಾನವಿಧಿಪರತ್ವೇಽಪಿ ಅಸತ್ಯಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ತದ್ಧ್ಯಾನವಿಧಾನ-ಸಂಭವಾತ್, ನ ಬ್ರಹ್ಮಸದ್ಭಾವೇ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಿತಿ ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಮಾಣಕತ್ವಂ ನ ಸಂಭವತಿ। ರಾದ್ಧಾನ್ತಸ್ತು ಅತಿಶಯಿತಗುಣಪಿತೃ ಪುತ್ರಾದಿಜೀವನಜ್ಞಾನವದನವಧಿಕಾತಿಶಯಾನನ್ದಸ್ವರೂಪಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಿರತಿಶಯ-ಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವಾತ್ ತಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಮಾಣಕತ್ವಂ ಸಂಭವತಿ, ಆನನ್ದೋ ಬ್ರಹ್ಮ,ಯದೇಷ ಆಕಾಶ ಆನನ್ದೋ ನ ಸ್ಯಾತ್, ಯತೋ ವಾಚೋ ನಿವರ್ತನ್ತೇ ಅಪ್ರಾಪ್ಯ ಮನಸಾ ಸಹ,  ಆನನ್ದಂ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಿದ್ವಾನ್ ಇತ್ಯಾದಿಭಿರನವಧಿಕಾತಿಶಯಾನನ್ದ-ಸ್ವರೂಪಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಹಿ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ।  ಅತೋ ಬ್ರಹ್ಮ ಸ್ವೇನ ಪರೇಣ ವಾಽಪ್ಯನುಭೂಯಮಾನಂ ನಿರತಿಶಯಾನನ್ದ-ಸ್ವರೂಪಮೇವೇತಿ  ತತ್ಪ್ರತಿಪಾದನಪರಸ್ಯೈವ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಪುರುಷಾರ್ಥಾನ್ವಯ:। ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತಿ ಪರಸ್ಯ ತು ತತ್ಸಾಧ್ಯಫಲ-ಸಂಬನ್ಧಾತ್ ಪುರುಷಾರ್ಥಾನ್ವಯ ಇತಿ। ಸೂತ್ರಾರ್ಥ: – ತು ಶಬ್ದ: ಪ್ರಸಕ್ತಾಶಙ್ಕಾನಿವೃತ್ತ್ಯರ್ಥ:। ತತ್ – ಪೂರ್ವಸೂತ್ರೋದಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಶಾಸ್ತ್ರಯೋನಿತ್ವಂ ಸಮನ್ವಯಾತ್, ಸಿದ್ಧ್ಯತಿ। ಸಮ್ಯಕ್ ಪುರುಷಾರ್ಥತಯಾ ಅನ್ವಯ: ಸಮನ್ವಯ:। ವೇದಿತುರ್ನಿರತಿಶಯಾನನ್ದಸ್ವರೂಪತ್ವೇನ ಪರಮಪುರುಷಾರ್ಥರೂಪೇ ಪರೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ವೇದಕತಯಾ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾನ್ವಯಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಮಾಣಕತ್ವಂ ಸಿದ್ಧ್ಯತ್ಯೇವೇತಿ।।೪।। ಇತಿ ಸಮನ್ವಯಾಧಿಕರಣಮ್ ।।೪।।

೧।೧।೫

೫। ಈಕ್ಷತೇರ್ನಾಶಬ್ದಮ್ –  ಯೇನಾಶ್ರುತಂ ಶ್ರುತಂ ಭವತಿ ಇತ್ಯಾದಿಜಗತ್ಕಾರಣವಾದಿವೇದಾನ್ತವೇದ್ಯಂ ವಿಷಯ:।  ತತ್ ಕಿಂ ಸಾಙ್ಖ್ಯೋಕ್ತಂ ಪ್ರಧಾನಮ್, ಉತ ಅನವತಿಕಾತಿಶಯಾನನ್ದಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಸಂಶಯ:। ಪ್ರಧಾನಮಿತಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷ:। ಕುತ:? ಪ್ರತಿಜ್ಞಾದೃಷ್ಟಾನ್ತಾನ್ವಯೇನಾನುಮಾನಾಕಾರವಾಕ್ಯವೇದ್ಯತ್ವಾತ್।  ಯೇನಾಶ್ರುತಂ ಶ್ರುತಂ ಭವತಿ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಏಕವಿಜ್ಞಾನೇನ ಸರ್ವವಿಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ, ಯಥಾ ಸೋಮ್ಯೈಕೇನ ಮೃತ್ಪಿಣ್ಡೇನ ಇತಿ ದೃಷ್ಟಾನ್ತೇನ ಹ್ಯುಪಪಾದ್ಯತೇ।  ಏವಮಾನುಮಾನಿಕಮೇವ ಏತದ್ವಾಕ್ಯವೇದ್ಯಮಿತಿ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ।  ಸದೇವ ಸೋಮ್ಯೇದಮ್ ಇತಿ ಸಚ್ಛಬ್ದ: ಪ್ರಧಾನವಿಷಯ:।  ತದೈಕ್ಷತ ಬಹು ಸ್ಯಾಮ್ ಇತಿ ಚ ಗೌಣಮೀಕ್ಷಣಂ ಭವಿತುಮರ್ಹಾತಿ; ತತ್ತೇಜ ಐಕ್ಷತ ಇತ್ಯಾದಿಗೌಣೇಕ್ಷಣಸಾಹಚರ್ಯಾಚ್ಚ।  ರಾದ್ಧಾನ್ತಸ್ತು – ತದೈಕ್ಷತ ಬಹು ಸ್ಯಾಮ್ ಇತಿ ಬಹುಭವನಸಙ್ಕಲ್ಪರೂಪೇಕ್ಷಣಾನ್ವಯಾತ್, ಸದೇವ ಸೋಮ್ಯ ಇತಿ ಕಾರಣವಾಚಿಸಚ್ಛಬ್ದವಿಷಯೋ ನಾಚೇತನಂ ಪ್ರಧಾನಮ್, ಅಪಿ ತು ಸಾರ್ವಜ್ಞ್ಯಸತ್ಯಸಙ್ಕಲ್ಪಾದಿಯುಕ್ತಂ ಪರಬ್ರಹ್ಮೈವೇತಿ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ।  ನ ಚಾನುಮಾನಾಕಾರಮೇತದ್ವಾಕ್ಯಮ್, ಹೇತ್ವನುಪಾದಾನಾತ್।  ಅನ್ಯಜ್ಞಾನೇನಾನ್ಯಜ್ಞಾನಾಸಂಭವಪರಿಜಿಹೀರ್ಷಯಾ ತು ದೃಷ್ಟಾನ್ತೋಪಪಾದಾನಮ್।  ನ ಚ ಮುಖ್ಯೇಕ್ಷಣಸಂಭವೇ ಗೌಣಪರಿಗ್ರಹಸಮ್ಭವ:।  ತೇಜ: ಪ್ರಭೃತಿಶರೀರಕಸ್ಯಾನ್ತರ್ಯಾಮಿಣೋ ವಾಚಕತ್ವಾದಿತಿ ಪರಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮ ಜಗತ್ಕಾರಣವಾದಿವೇದಾನ್ತವೇದ್ಯಮ್ – ಇತಿ । ಸೂತ್ರಾರ್ಥಶ್ಚ – ಈಕ್ಷತೇರಿತಿ ಈಕ್ಷತಿಧಾತ್ವರ್ಥ: ಈಕ್ಷಣಮ್ ।  ಶಬ್ದ: ಪ್ರಮಾಣಂ ಯಸ್ಯ ನ ಭವತಿ ತದಶಬ್ದಂ – ಪರೋಕ್ತಮಾನುಮಾನಿಕಂ ಪ್ರಧಾನಮ್ । ಸದೇವ ಸೋಮ್ಯೇದಮ್ ಇತಿ ಜಗತ್ಕಾರಣತಯಾ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಾನ್ವಯಿನ: ಈಕ್ಷಣವ್ಯಾಪಾರಾನ್ನಾಚೇತನಮಶಬ್ದಂ ತತ್, ಅಪಿ ತು ಸರ್ವಜ್ಞಂ ಸತ್ಯಸಙ್ಕಲ್ಪಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಜಗತ್ಕಾರಣಮಿತಿ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ – ಇತಿ ।।೫।।

೬। ಗೌಣಶ್ಚೇನ್ನಾತ್ಮಶಬ್ದಾತ್ – ತತ್ತೇಜ ಐಕ್ಷತ  ಇತ್ಯಚೇತನಗತಗೌಣೇಕ್ಷಣಸಾಹಚರ್ಯಾತ್, ತದೈಕ್ಷತ ಇತ್ಯತ್ರ ಈಕ್ಷತಿರ್ಗೌಣ ಇತಿ ಚೇನ್ನ, ಆತ್ಮಶಬ್ದಾತ್।  ಸಚ್ಛಬ್ದಾಭಿಹಿತೇ ಈಕ್ಷಿತರಿ, ಐತದಾತ್ಮ್ಯಮಿದಂ ಸರ್ವಂ ತತ್ಸತ್ಯಂ ಸ ಆತ್ಮಾ ಇತಿ ಶ್ರೂಯಮಾಣಾಚ್ಚೇತನವಾಚಿನ: ಆತ್ಮಶಬ್ದಾದಯಮೀಕ್ಷತಿರ್ಮುಖ್ಯ ಏವೇತಿ ಪ್ರತೀಯತೇ।  ಐತದಾತ್ಮ್ಯಮಿದಂ ಸರ್ವಂ ಇತಿ ತೇಜ:ಪ್ರಭೃತೀನಾಮಪಿ ತದಾತ್ಮಕತ್ವಾವಗಮಾತ್ ತೇಜ: ಪ್ರಭೃತೀಕ್ಷಣಮಪಿ ಮುಖ್ಯಮೇವೇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯ: ।।೬।।

೭।  ತನ್ನಿಷ್ಠಸ್ಯ ಮೋಕ್ಷೋಪದೇಶಾತ್ – ಇತಶ್ಚ ಸಚ್ಛಬ್ದಾಭಿಹಿತಂ ನ ಪ್ರಧಾನಮ್, ಅಪಿ ತು ಪರಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮ। ತತ್ತ್ವಮಸಿ ಇತಿ ಸದಾತ್ಮಕತಯಾ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾನುಸನ್ಧಾನನಿಷ್ಠಸ್ಯ, ತಸ್ಯ ತಾವದೇವ ಚಿರಂ ಯಾವನ್ನ ವಿಮೋಕ್ಷ್ಯೇ ಅಥ ಸಂಪತ್ಸ್ಯ ಇತಿ ಮೋಕ್ಷೋಪದೇಶಾತ್ ತತ್ಕಾರಣಂ ಪರಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮ। ।೭।।

೮। ಹೇಯತ್ವಾವಚನಾಚ್ಚ – ಯದಿ ಪ್ರಧಾನಮಿಹ ಕಾರಣತಯಾ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್, ತದಾ ತಸ್ಯ ಮೋಕ್ಷವಿರೋಧಿತ್ವಾದ್ಧೇಯತ್ವಮುಚ್ಯೇತ। ನ ಚೋಚ್ಯತೇ।  ಅತಶ್ಚ ನ ಪ್ರಧಾನಮ್। ।೮।।

೯ । ಪ್ರತಿಜ್ಞಾವಿರೋಧಾತ್ – ಪ್ರಧಾನವಾದೇ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾ ಚ ವಿರುಧ್ಯತೇ, ಯೇನಾಶ್ರುತಂ ಶ್ರುತಮ್ ಇತಿ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಕಾರಣವಿಜ್ಞಾನೇನ ಚೇತನಾಚೇತನಮಿಶ್ರಕೃತ್ಸ್ನಪ್ರಪಞ್ಚಜ್ಞಾನಂ ಹಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಮ್।  ಚೇತನಾಂಶಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರಧಾನಸ್ಯಾಕಾರಣತ್ವಾತ್, ತಜ್ಜ್ಞಾನೇನ ಚೇತನಾಂಶೋ ನ ಜ್ಞಾಯತ ಇತಿ ನ ಪ್ರಧಾನಂ ಕಾರಣಮ್।।೯।।

೧೦। ಸ್ವಾಪ್ಯಯಾತ್ – ಸ್ವಮಪೀತೋ ಭವತಿ। ಸತಾ ಸೋಮ್ಯ ತದಾ ಸಂಪನ್ನೋ ಭವತಿ ಇತಿ ಜೀವಸ್ಯ ಸುಷುಪ್ತಸ್ಯ ಸ್ವಾಪ್ಯಯಶ್ಶ್ರೂಯತೇ।  ಸ್ವಕಾರಣೇ ಹ್ಯಪ್ಯಯ: ಸ್ವಾಪ್ಯಯ:।  ಜೀವಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರಧಾನಸ್ಯಾಕಾರಣತ್ವಾತ್ ಸ್ವಾಪ್ಯಯಶ್ರುತಿಃ ವಿರುಧ್ಯತೇ।  ಅತಶ್ಚ ನ ಪ್ರಧಾನಮ್; ಅಪಿ ತು ಬ್ರಹ್ಮೈವ।।೧೦।।

೧೧।  ಗತಿಸಾಮಾನ್ಯಾತ್ – ಇತರೋಪನಿಷದ್ಗತಿಸಾಮಾನ್ಯಾದಸ್ಯಾಂ ಚೋಪನಿಷದಿ ನ ಪ್ರಧಾನಂ ಕಾರಣಂ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್।  ಇತರಾಸು ಚೋಪನಿಷತ್ಸು, ಯಸ್ಸರ್ವಜ್ಞ ಸ್ಸರ್ವವಿತ್। ತಸ್ಮಾದೇತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ನಾಮರೂಪಮನ್ನಂ ಚ ಜಾಯತೇ, ಪರಾಽಸ್ಯ ಶಕ್ತಿರ್ವಿವಿಧೈವ ಶ್ರೂಯತೇ ಸ್ವಾಭಾವಿಕೀ ಜ್ಞಾನಬಲಕ್ರಿಯಾ ಚ, ಸ ಕಾರಣಂ ಕರಣಾಧಿಪಾಧಿಪ:, ಆತ್ಮನಿ ಖಲ್ವರೇ ವಿದಿತೇ ಸರ್ವಮಿದಂ ವಿದಿತಂ, ತಸ್ಯ ಹ ವಾ ಏತಸ್ಯ ಮಹತೋ ಭೂತಸ್ಯ ವಿಶ್ವಸಿತಮೇತದ್ಯದೃಗ್ವೇದ:, ಪುರುಷ ಏವೇದಂ ಸರ್ವಂ ಯದ್ಭೂತಂ ಯಚ್ಚ ಭವ್ಯಮ್, ತಸ್ಮಾದ್ವಿರಾಡಜಾಯತ, ಆತ್ಮಾ ವಾ ಇದಮೇಕ ಏವಾಗ್ರ ಆಸೀತ್ । ಸ ಇಮಾನ್ ಲೋಕನಸೃಜತ, ತಸ್ಮಾದ್ವಾ ಏತಸ್ಮಾದಾತ್ಮನ ಆಕಾಶಸ್ಸಂಭೂತ:, ಏಕೋ ಹ ವೈ ನಾರಾಯಣ ಆಸೀತ್ । ಸ ಏಕಾಕೀ ನ ರಮೇತ ಇತಿ ಸರ್ವಜ್ಞ: ಪುರುಷೋತ್ತಮ ಏವ ಕಾರಣತಯಾ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ। ಅಸ್ಯಾಶ್ಚ ತದ್ಗತಿಸಾಮಾನ್ಯಾದತ್ರಾಪಿ ಸ ಏವ ಕಾರಣತಯಾ ಪ್ರತಿಪಾದನಮರ್ಹಾತೀತಿ ನ ಪ್ರಧಾನಮ್।।೧೧।।

೧೨।  ಶ್ರುತತ್ವಾಶ್ಚ – ಶ್ರುತಮೇವಾಸ್ಯಾಮುಪನಿಷದಿ ಆತ್ಮತ ಏವೇದಂ ಸರ್ವಮ್ ಇತಿ। ಅತಶ್ಚ ಸದೇವ ಸೋಮ್ಯ ಇತ್ಯಾದಿಜಗತ್ಕಾರಣವಾದಿವೇದಾನ್ತವೇದ್ಯಂ ನ ಪ್ರಧಾನಂ; ಸರ್ವಜ್ಞಂ ಸತ್ಯಸಙ್ಕಲ್ಪಂ ಪರಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮ ಇತಿ ಸ್ಥಿತಮ್।।೧೨।। ಇತಿ ಈಕ್ಷತ್ಯಧಿಕರಣಮ್ ।।೫।।

೧।೧।೬

೧೩।  ಆನನ್ದಮಯೋಽಭ್ಯಾಸಾತ್ – ತೈತ್ತಿರೀಯಕೇ — ತಸ್ಮಾದ್ವಾ ಏತಸ್ಮಾದಾತ್ಮನ ಆಕಾಶಸ್ಸಂಭೂತ: ಇತಿ ಪ್ರಕೃತ್ಯ, ತಸ್ಮಾದ್ವಾ ಏತಸ್ಮಾದ್ವಿಜ್ಞಾನಮಯಾತ್। ಅನ್ಯೋಽನ್ತರ ಆತ್ಮಾಽಽನನ್ದಮಯ ಇತ್ಯತ್ರ ಜಗತ್ಕಾರಣತಯಾಽವಗತ: ಆನನ್ದಮಯ: ಕಿಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ, ಉತ ಪರಮಾತ್ಮೇತಿ ಸಂಶಯ:।  ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮೇತಿ ಪೂರ್ವ:ಪಕ್ಷ:।  ಕುತ:? ತಸ್ಯೈಷ ಏವ ಶಾರೀರ ಆತ್ಮಾ ಇತ್ಯಾನನ್ದಮಯಸ್ಯ ಶಾರೀರತ್ವ ಶ್ರವಣಾತ್।  ಶಾರೀರೋ ಹಿ ಶರೀರಸಂಬನ್ಧೀ। ಸ ಚ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮೈವ।  ತಸ್ಯ ಚೇತನತ್ವೇನೇಕ್ಷಾಪೂರ್ವಿಕಾ ಸೃಷ್ಟಿರುಪಪದ್ಯತ ಇತಿ। ರಾದ್ಧಾನ್ತಸ್ತು — ಸೈಷಾಽಽನನ್ದಸ್ಯ ಮೀಮಾಂಸಾ ಭವತಿ ಇತ್ಯಾರಭ್ಯ, ಯತೋ ವಾಚೋ ನಿವರ್ತನ್ತೇ, ಅಪ್ರಾಪ್ಯ ಮನಸಾ ಸಹ, ಆನನ್ದಂ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಿದ್ವಾನ್ ಇತಿ ನಿರತಿಶಯದಶಾಶಿರಸ್ಕೋಽಭ್ಯಸ್ಯಮಾನ ಆನನ್ದ: ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೋಽರ್ಥಾನ್ತರಭೂತಸ್ಯ ಪರಸ್ಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಇತಿ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ।  ಶಾರೀರಾತ್ಮತ್ವಂ ಚ ಪರಮಾತ್ಮನ ಏವ, ತಸ್ಮಾದ್ವಾ ಏತಸ್ಮಾದಾತ್ಮನ ಆಕಾಶಸ್ಸಂಭೂತ: ಇತ್ಯಾಕಾಶಾದಿಜಗತ್ಕಾರಣತಯಾಽವಗತ ಏವಾನ್ನಮಯಸ್ಯ ಶಾರೀರ ಆತ್ಮೇತಿ ಪ್ರತೀಯತೇ, ಆತ್ಮಾನ್ತರಾನಿರ್ದೇಶಾತ್।  ಶ್ರುತ್ಯನ್ತರೇಷು ಪೃಥಿವ್ಯಕ್ಷರಾದೀನಾಂ ಶರೀರತ್ವಂ, ಪರಮಾತ್ಮನ ಆತ್ಮತ್ವಂ ಚ ಶ್ರೂಯತೇ ಯಸ್ಯ ಪೃಥಿವೀ ಶರೀರಮ್ ಇತ್ಯಾರಭ್ಯ, ಏಷ ಸರ್ವಭೂತಾನ್ತರಾತ್ಮಾಽಪಹತಪಾಪ್ಮಾ ದಿವ್ಯೋ ದೇವ ಏಕೋ ನಾರಾಯಣ ಇತಿ।  ಅನ್ನಮಯಸ್ಯಾತ್ಮೈವ ಪ್ರಾಣಮಯಾದಿಷು, ತಸ್ಯೈಷ ಏವ ಶಾರೀರ ಆತ್ಮಾ ಯ: ಪೂರ್ವಸ್ಯ ಇತ್ಯನುಕೃಷ್ಯತ ಇತಿ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೋ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಸ್ಯ ಚ ಸ ಏವ ಶಾರೀರ ಆತ್ಮಾ।  ಆನನ್ದಮಯೇ ತು, ತಸ್ಯೈಷ ಏವ ಶಾರೀರ ಆತ್ಮಾ ಯ: ಪೂರ್ವಸ್ಯ ಇತಿ ನಿರ್ದೇಶ: ಆನನ್ದಮಯಸ್ಯಾನನ್ಯಾತ್ಮತ್ವಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥ:। ಅತೋ ಜಗತ್ಕಾರಣತಯಾ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಆನನ್ದಮಯ: ಪರಮಾತ್ಮೈವೇತಿ। ಸೂತ್ರಾರ್ಥಸ್ತು ಆನನ್ದಮಯಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟ: ಆಕಾಶಾದಿಜಗತ್ಕಾರಣಭೂತ: ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೋಽರ್ಥಾನ್ತರಭೂತ: ಪರಮಾತ್ಮಾ। ಕುತ:? ತಸ್ಯಾನನ್ದಸ್ಯ ನಿರತಿಶಯಪ್ರತೀತಿಬಲಾತ್।  ಸ ಏಕೋ ಮಾನುಷ ಆನನ್ದ:।  ತೇ ಯೇ ಶತಮ್ ಇತ್ಯಾದ್ಯಭ್ಯಾಸಾತ್, ತಸ್ಯ ಚ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನ್ಯಸಂಭಾವಿತಸ್ಯ ತದತಿರಿಕ್ತೇ ಪರಮಾತ್ಮನ್ಯೇವ ಸಂಭವಾತ್।।೧೩।।

೧೪। ವಿಕಾರಶಬ್ದಾನ್ನೇತಿ ಚೇನ್ನ ಪ್ರಾಚುರ್ಯಾತ್ – ಆನನ್ದಮಯ: ಇತಿ ವಿಕಾರಾರ್ಥಾನ್ಮಯಟ್ಛಬ್ದಾನ್ನಾಯಮವಿಕೃತ: ಪರಮಾತ್ಮಾ।  ಅಸ್ಯ ಚ ವಿಕಾರಾರ್ಥತ್ವಮೇವ ಯುಕ್ತಮ್, ಅನ್ನಮಯ: ಇತಿ ವಿಕಾರೋಪಕ್ರಮಾದಿತಿ ಚೇನ್ನ, ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೋಽಪಿ, ನ ಜಾಯತೇ ಮ್ರಿಯತೇ ವಾ ಇತ್ಯಾದಿ ವಿಕಾರಪ್ರತಿಷೇಧಾತ್ಪ್ರಾಚುರ್ಯಾರ್ಥ ಏವಾಯಂ ಮಯಡಿತಿ ನಿಶ್ಚಯಾತ್।  ಅಸ್ಮಿಂಶ್ಚಾನನ್ದೇ, ಯತೋ ವಾಚೋ ನಿವರ್ತನ್ತೇ ಇತ್ಯಾದಿ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಾತ್ಪ್ರಾಚುರ್ಯಾದಯಮಾನನ್ದಪ್ರಚುರ: ಪರಮಾತ್ಮೈವ।  ನ ಹ್ಯನವಧಿಕಾತಿಶಯರೂಪ: ಪ್ರಭೂತಾನನ್ದ: ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಿ ಸಂಭವತಿ।।೧೪।।

೧೫।  ತದ್ಧೇತುವ್ಯಪದೇಶಾಚ್ಚ – ಏಷ ಹ್ಯೇವಾಽಽನನ್ದಯಾತಿ ಇತಿ ಜೀವಾನ್ ಪ್ರತಿ ಆನನ್ದಯಿತೃತ್ವವ್ಯಪದೇಶಾದಯಂ ಪರಮಾತ್ಮೈವ।।೧೫।।

೧೬। ಮಾನ್ತ್ರವರ್ಣಿಕಮೇವ ಚ ಗೀಯತೇ – ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮನನ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಇತಿ ಮನ್ತ್ರವರ್ಣೋದಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವ, ತಸ್ಮಾದ್ವಾ ಏತಸ್ಮಾದಾತ್ಮನ ಇತ್ಯಾರಭ್ಯ, ಆನನ್ದಮಯ: ಇತಿ ಚ ಗೀಯತೇ।  ತತಶ್ಚಾಽಽನನ್ದಮಯೋ ಬ್ರಹ್ಮ।।೧೬।।

ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನ: ಪರಿಶುದ್ಧಂ ಸ್ವರೂಪಂ ಮನ್ತ್ರವರ್ಣೋದಿತಮಿತ್ಯಾಶಙ್ಕ್ಯಾಹ –

೧೭।  ನೇತರೋಽನುಪಪತ್ತೇ: – ಪರಸ್ಮಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಇತರ: ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ನ ಮನ್ತ್ರವರ್ಣೋದಿತ:, ತಸ್ಯ, ವಿಪಶ್ಚಿತಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ಇತಿ ವಿಪಶ್ಚಿತ್ತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇ:।  ವಿವಿಧಂ ಪಶ್ಯಚ್ಚಿತ್ತ್ವಂ ಹಿ ವಿಪಶ್ಚಿತ್ತ್ವಮ್।  ತಚ್ಚ, ಸೋಽಕಾಮಯತ ಬಹು ಸ್ಯಾಂ ಪ್ರಜಾಯೇಯ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯೋದಿತ ನಿರುಪಾಧಿಕ ಬಹುಭವನಸಙ್ಕಲ್ಪರೂಪಂ ಸರ್ವಜ್ಞತ್ವಮ್।  ತತ್ತು ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನ: ಪರಿಶುದ್ಧಸ್ಯಾಪಿ ನ ಸಂಭವತಿ, ಜಗದ್ವ್ಯಾಪಾರವರ್ಜಂ ಪ್ರಕರಣಾದಸನ್ನಿಹಿತತ್ವಾಚ್ಚ ಇತಿ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣತ್ವಾತ್।  ಅತ: ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಮಾನ್ತ್ರವರ್ಣಿಕಮ್

।।೧೭।।

೧೮।  ಭೇದವ್ಯಪದೇಶಾಶ್ಚ – ಭೀಷಾಽಸ್ಮಾದ್ವಾತ: ಪವತೇ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಅಗ್ನಿವಾಯುಸೂರ್ಯಾದಿಜೀವವರ್ಗಸ್ಯ ಆನನ್ದಮಯಾತ್ಪ್ರಶಾಸಿತು: ಪ್ರಶಾಸಿತವ್ಯತ್ವೇನ ಭೇದೋ ವ್ಯಪದಿಶ್ಯತೇ। ಅತಶ್ಚಾನನ್ದಮಯ: ಪರಮಾತ್ಮೇತಿ। ಯೋಜನಾನ್ತರಮ್ – ತಸ್ಮಾದ್ವಾ ಏತಸ್ಮಾದ್ವಿಜ್ಞಾನಮಯಾತ್।  ಅನ್ಯೋಽನ್ತರ ಆತ್ಮಾಽಽನನ್ದಮಯ ಇತಿ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಾಜ್ಜೀವಾದಾನನ್ದಮಯಸ್ಯ ಭೇದೋ ವ್ಯಪದಿಶ್ಯತಿ।  ವಿಜ್ಞಾನಮಯೋ ಹಿ ಜೀವ ಏವ ನ ಬುದ್ಧಿಮಾತ್ರಮ್,  ಮಯಟ್ಚ್ಛ್ರುತೇ:।  ಅತಶ್ಚಾನನ್ದಮಯ: ಪರಮಾತ್ಮಾ।।೧೮।।

೧೯।  ಕಾಮಾಚ್ಚ ನಾನುಮಾನಾಪೇಕ್ಷಾ – ಸೋಽಕಾಮಯತ ಇತ್ಯಾರಭ್ಯ, ಇದಂ ಸರ್ವಮಸೃಜತ ಇತಿ ಕಾಮಾದೇವ ಜಗತ್ಸರ್ಗಶ್ರವಣಾತ್ ಅಸ್ಯಽಽನನ್ದಮಯಸ್ಯ ಜಗತ್ಸರ್ಗೇ ನಾನುಮಾನಗಮ್ಯಪ್ರಕೃತ್ಯಪೇಕ್ಷಾ ಪ್ರತೀಯತೇ।  ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೋ ಯಸ್ಯ ಕಸ್ಯಚಿದಪಿ ಸರ್ಗೇ ಪ್ರಕೃತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಸ್ತಿ।  ಅತಶ್ಚಾಯಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೋಽನ್ಯ: ಪರಮಾತ್ಮಾ। ।೧೯।।

೨೦।  ಅಸ್ಮಿನ್ನಸ್ಯ ಚ ತದ್ಯೋಗಂ ಶಾಸ್ತಿ – ರಸೋ ವೈ ಸ:। ರಸಂ  ಹ್ಯೇವಾಯಂ ಲಬ್ಧ್ವಾಽಽನನ್ದೀ ಭವತಿ ಇತಿ ಅಸ್ಮಿನ್ – ಆನನ್ದಮಯೇ ರಸಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟೇ, ಅಸ್ಯ ಅಯಂಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಸ್ಯ, ಜೀವಸ್ಯ,ತಲ್ಲಾಭಾದಾನನ್ದಯೋಗಂ ಶಾಸ್ತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಮ್।  ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೋ ಯಲ್ಲಾಭಾದಾನನ್ದಯೋಗ:,ಸ ತಸ್ಮಾದನ್ಯ: ಪರಮಾತ್ಮೈವೇತ್ಯಾನನ್ದಮಯ: ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ।।೨೦।। ಇತಿ ಆನನ್ದಮಯಾಧಿಕರಣಮ್ ।।೬।।

೧।೧।೭

೨೧।  ಅನ್ತಸ್ತದ್ಧರ್ಮೋಪದೇಶಾತ್ – ಛಾನ್ದೋಗ್ಯೇ ಯ ಏಷೋಽನ್ತರಾದಿತ್ಯೇ ಹಿರಣ್ಮಯ: ಪುರುಷೋ ದೃಶ್ಯತೇ, ಯ ಏಷೋಽನ್ತರಕ್ಷಿಣಿ ಪುರುಷೋ ದೃಶ್ಯತೇ ಇತ್ಯಕ್ಷ್ಯಾದಿತ್ಯಾಧಾರತಯಾ ಶ್ರೂಯಮಾಣ: ಪುರುಷ: ಕಿಂ ಜೀವವಿಶೇಷ:, ಉತ ಪರಮಪುರುಷ ಇತಿ ಸಂಶಯ:।  ಜೀವವಿಶೇಷ ಇತಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷ:।  ಕುತ:? ಸಶರೀರತ್ವಾತ್।  ಶರೀರಸಂಯೋಗೋ ಹಿ ಕರ್ಮವಶ್ಯಸ್ಯ ಜೀವಸ್ಯ ಸ್ವಕರ್ಮಫಲಭೋಗಾಯೇತಿ। ರಾದ್ಧಾನ್ತಸ್ತು – ಸ ಏಷ ಸರ್ವೇಭ್ಯ: ಪಾಪ್ಮಭ್ಯ: ಉದಿತ: ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಅಪಹತಪಾಪ್ಮತ್ವ-ಪೂರ್ವಕಸರ್ವಲೋಕಕಾಮೇಶತ್ವೋಪದೇಶಾತ್, ತೇಷಾಂ ಚ ಜೀವೇಷ್ವಸಂಭವಾತ್, ಅಯಮಕ್ಷ್ಯಾದಿತ್ಯಾಧಾರ: ಪುರುಷೋತ್ತಮ ಏವ। ಸ್ವಾಸಾಧಾರಣವಿಲಕ್ಷಣರೂಪವತ್ತ್ವಂ ಚ ಜ್ಞಾನಬಲೈಶ್ವರ್ಯಾದಿಕಲ್ಯಾಣಗುಣವತ್ತಸ್ಯ ಸಂಭವತಿ।  ಶ್ರೂಯತೇ ಚ ತದ್ರೂಪಸ್ಯ ಅಪ್ರಾಕೃತತ್ವಮ್।  ಆದಿತ್ಯವರ್ಣಂ ತಮಸಸ್ತು ಪಾರೇ ಇತ್ಯಾದೌ।  ಸೂತ್ರಾರ್ಥಸ್ತು – ಆದಿತ್ಯಾದ್ಯನ್ತಶ್ಶ್ರೂಯಮಾಣ: ಪುರುಷ: ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ।  ತದಸಾಧಾರಣಾಪಹತಪಾಪ್ಮತ್ವಾದಿ ಧರ್ಮೋಪದೇಶಾತ್।।೨೧।।

೨೨।  ಭೇದವ್ಯಪದೇಶಾಚ್ಚಾನ್ಯ: – ಯ ಆದಿತ್ಯೇ ತಿಷ್ಠನ್ನಾದಿತ್ಯಾದನ್ತರ:, ಯ ಆತ್ಮನಿ ತಿಷ್ಠನ್ನಾತ್ಮನೋಽನ್ತರ: ಇತ್ಯಾದಿಭಿ: ಜೀವಾತ್ ಭೇದವ್ಯಪದೇಶಾಚ್ಚಾಯಂ ಜೀವಾದನ್ಯ: ಪರಮಾತ್ಮೈವ।।೨೨।।  ಇತಿ ಅನ್ತರಧಿಕರಣಮ್ ।।೭।।

೧।೧।೮

೨೩। ಆಕಾಶಸ್ತಲ್ಲಿಙ್ಗಾತ್ –  (ಛಾನ್ದೋಗ್ಯೇ) – ಅಸ್ಯ ಲೋಕಸ್ಯ ಕಾ ಗತಿಃ ಇತ್ಯಾಕಾಶ ಇತಿ ಹೋವಾಚ ಸರ್ವಾಣಿ ಹ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನ್ಯಾಕಾಶಾದೇವ ಸಮುತ್ಪದ್ಯನ್ತೇ ಆಕಾಶಂ ಪ್ರತ್ಯಸ್ತಂಯನ್ತಿ ಇತ್ಯತ್ರ ಆಕಾಶಶಬ್ದ-ನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಜಗತ್ಕಾರಣಂ ಕಿಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾಕಾಶ: ಉತ ಸಮಸ್ತಚಿದಚಿದ್ವಸ್ತುವಿಲಕ್ಷಣಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಸಂಶಯ:।  ಪ್ರಸಿದ್ಧಾಕಾಶ: ಇತಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷ:।  ಕುತ:? ಆಕಾಶಶಬ್ದಸ್ಯ ಲೋಕೇ ತತ್ರೈವ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತೇ:, ಯತೋ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಇತ್ಯಾದಿ ಸಾಮಾನ್ಯಲಕ್ಷಣಸ್ಯ ಸದಾದಿಶಬ್ದಾನಾಮಪಿ ಸಾಧಾರಣತ್ವೇನ, ಆಕಾಶದೇವ ಸಮುತ್ಪದ್ಯನ್ತೇ, ಇತಿ ವಿಶೇಷೇ ಪರ್ಯವಸಾನಾತ್।  ಈಕ್ಷಾ(ಕ್ಷಣಾದಯೋಽಪ್ಯಾಕಾಶ ಏವ ಜಗತ್ಕಾರಣಮಿತಿ ನಿಶ್ಚಿತೇ ಸತಿ ಗೌಣಾ ವರ್ಣನೀಯಾ ಇತಿ।  ರಾದ್ಧಾನ್ತಸ್ತು – ಸರ್ವಾಣಿ ಹ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಇತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವನ್ನಿರ್ದೇಶಾತ್, ಪ್ರಸಿದ್ಧೇಶ್ಚೇಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕತ್ವಾತ್ ಚಿದಚಿದ್ವಸ್ತುವಿಲಕ್ಷಣಂ ಸರ್ವಜ್ಞಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಕಾಶಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಮಿತಿ। ಸೂತ್ರಾರ್ಥಸ್ತು – ಆಕಾಶಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಪರಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮ, ಪ್ರಸಿದ್ಧವನ್ನಿರ್ದಿಶ್ಯಮಾನಾತ್ ಜಗತ್ಕಾರಣತ್ವಾದಿಲಿಙ್ಗಾತ್।।೨೩।। ಇತಿ ಆಕಾಶಾಧಿಕರಣ್ಮ್ ।।೮।।

೧।೧।೯

೨೪।  ಅತ ಏವ ಪ್ರಾಣ: – ಛಾನ್ದೋಗ್ಯೇ — ಪ್ರಸ್ತೋತರ್ಯಾ ದೇವತಾ ಪ್ರಸ್ತಾವಮನ್ವಾಯತ್ತಾ ಇತಿ ಪ್ರಸ್ತುತ್ಯ, ಕತಮಾ ಸಾ ದೇವತೇತಿ।  ಪ್ರಾಣ ಇತಿ ಹೋವಾಚ, ಸರ್ವಾಣಿ ಹ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಪ್ರಾಣಮೇವಾಭಿಸಂವಿಶನ್ತಿ; ಪ್ರಾಣಮಭ್ಯುಜ್ಜಿಹತೇ, ಸೈಷಾ ದೇವತಾ ಪ್ರಸ್ತಾವಮನ್ವಾಯತ್ತಾ ಇತ್ಯತ್ರ ನಿಖಿಲಜಗತ್ಕಾರಣತಯಾ ಪ್ರಾಣಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟ: ಕಿಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧ: ಪ್ರಾಣ:, ಉತೋಕ್ತಲಕ್ಷಣಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಸಂಶಯ:।  ಪ್ರಸಿದ್ಧಪ್ರಾಣ ಇತಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷ:।  ಕುತ:? ಸರ್ವಸ್ಯ ಜಗತ: ಪ್ರಾಣಾಯತ್ತಸ್ಥಿತಿದರ್ಶನಾತ್, ಸ ಏವ ನಿಖಿಲಜಗದೇಕಕಾರಣತಯಾ ನಿರ್ದೇಶಮರ್ಹಾತೀತಿ। ರಾದ್ಧಾನ್ತಸ್ತು – ಶಿಲಾಕಾಷ್ಟಾದಿಷು ಅಚೇತನೇಷು ಚೇತನಸ್ವರೂಪೇಷು ಚ ಪ್ರಾಣಾಯತ್ತಸ್ಥಿತ್ಯಭಾವತ್ , ಸರ್ವಾಣಿ ಹ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಇತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವನ್ನಿರ್ದೇಶಾದೇವ ಹೇತೋ: ಪ್ರಾಣಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಪರಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮ।  ಸೂತ್ರಮಪಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮ್।।೨೪।। ಇತಿ ಪ್ರಾಣಾಧಿಕರಣಮ್।।೯।।

೧।೧।೧೦

೨೫।  ಜ್ಯೋತಿಶ್ಚರಣಾಭಿಧಾನಾತ್ – ಛಾನ್ದೋಗ್ಯೇ ಅಥ ಯದತ: ಪರೋ ದಿವೋ ಜ್ಯೋತಿರ್ದೀಪ್ಯತೇ ವಿಶ್ವತ: ಪೃಷ್ಟೇಷು ಸರ್ವತ: ಪೃಷ್ಠೇಷ್ವನುತ್ತಮೇಷೂತ್ತಮೇಷು ಲೋಕೇಷು ಇದಂ ವಾ ವ ತದ್ಯದಿದಮಸ್ಮಿನ್ನನ್ತ: ಪುರುಷೇ ಜ್ಯೋತಿ: ಇತ್ಯತ್ರ ಜಗತ್ಕಾರಣತ್ವವ್ಯಾಪ್ತನಿರತಿಶಯದೀಪ್ತಿಯುಕ್ತತಯಾ ಜ್ಯೋತಿಶ್ಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಕಿಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾದಿತ್ಯಾದಿಜ್ಯೋತಿ:, ಉತ ಪರಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಸಂಶಯ:।  ಪ್ರಸಿದ್ಧಜ್ಯೋತಿರಿತಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷ:। ಕುತ:? ಇದಂ ವಾವ ತದ್ಯದಿದಮಸ್ಮಿನ್ನನ್ತ: ಪುರುಷೇ ಜ್ಯೋತಿ: ಇತಿ ಕೌಕ್ಷೇಯಜ್ಯೋತಿಷಾ ಪ್ರಸಿದ್ಧೇನೈಕ್ಯಾವಗಮಾತ್, ಸ್ವವಾಕ್ಯೇ ತದತಿರಿಕ್ತಪರಬ್ರಹ್ಮಾಸಾಧಾರಣಲಿಙ್ಗಾದರ್ಶನಾಚ್ಚ।  ರಾದ್ಧಾನ್ತಸ್ತು – ಪ್ರಸಿದ್ಧಜ್ಯೋತಿಷೋಽನ್ಯದೇವ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮೇಹ ನಿರತಿಶಯದೀಪ್ತಿಯುಕ್ತಂ ಜ್ಯೋತಿಶ್ಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಮ್।  ಕುತ:? ಪಾದೋಽಸ್ಯ ಸರ್ವಾ ಭೂತಾನಿ  ತ್ರಿಪಾದಸ್ಯಾಮೃತಂ ದಿವಿ ಇತಿ ಪೂರ್ವವಾಕ್ಯೇ ದ್ಯುಸಂಬನ್ಧಿತಯಾ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಸ್ಯೈವ ಚತುಷ್ಪದೋ ಬ್ರಹ್ಮಣ:, ಅಥ ಯದತ: ಪರೋ ದಿವೋ ಜ್ಯೋತಿ: ಇತ್ಯತ್ರ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾನಾತ್। ತಚ್ಚ ಪರಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ವಿಜ್ಞಾತಮ್, ಸರ್ವೇಷಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ತಸ್ಯ ಪಾದತ್ವೇನ ವ್ಯಪದೇಶಾತ್।  ಏವಂ ಪರಬ್ರಹ್ಮತ್ವೇ ನಿಶ್ಚಿತೇ ಕೌಕ್ಷೇಯಜ್ಯೋತಿಷ: ತದಾತ್ಮಕತ್ವಾನುಸನ್ಧಾನಂ ಫಲಯೋಪದಿಶ್ಯತ ಇತಿ ಜ್ಞಾಯತೇ। ಸೂತ್ರಾರ್ಥಸ್ತು – ಜ್ಯೋತಿಶ್ಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ, ಅಸ್ಯ ಜ್ಯೋತಿಷ: ಪೂರ್ವವಾಕ್ಯೇ ಸರ್ವಭೂತಚರಣತ್ವಾಭಿಧಾನಾತ್।  ಸರ್ವಭೂತಪಾದತ್ವಂ ಚ ಪರಸ್ಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಉಪಪದ್ಯತೇ।।೨೫।।

೨೬।  ಛನ್ದೋಽಭಿಧಾನ್ನಾನ್ನೇತಿ ಚೇನ್ನ ತಥಾ ಚೇತೋಽರ್ಪಣನಿಗಮಾತ್ತಥಾಹಿ ದರ್ಶನಮ್ – ಗಾಯತ್ರೀ ವಾ ಇದಂ ಸರ್ವಮ್ ಇತಿ ಗಾಯತ್ರ್ಯಾಖ್ಯಚ್ಛನ್ದಸ: ಪ್ರಕೃತತ್ವಾತ್ಸರ್ವಭೂತಪಾದತ್ವೇನ ಗಾಯತ್ರ್ಯಾ ಏವಾಭಿಧಾನಾನ್ನ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಚೇತ್, ನೈತತ್। ತಥಾ ಚೇತೋಽರ್ಪಣನಿಗಮಾತ್ – ಗಾಯತ್ರೀ ಯಥಾ ಭವತಿ ತಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಚೇತೋಽರ್ಪಣೋಪದೇಶಾತ್। ಗಾಯತ್ರೀಸಾದೃಶ್ಯಂ ಚತುಷ್ಪಾತ್ತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯನುಸಂಧೇಯಮಿತ್ಯುಪದಿಶ್ಯತೇ। ಗಾಯತ್ರ್ಯಾಸ್ಸರ್ವಾತ್ಮಕತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥ:। ತಥಾ ಹಿ ದರ್ಶನಂ ತಥಾ ಹ್ಯನ್ಯತ್ರಾಪಿ(ಪ್ಯ)ಛನ್ದಸ ಏವ ಸಾದೃಶ್ಯಾಚ್ಛನ್ದಶ್ಶಬ್ದೇನಾಭಿಧಾನಂ ದೃಶ್ಯತೇ ತೇ ವಾ ಏತೇ ಪಞ್ಚಾನ್ಯೇ ಪಞ್ಚಾನ್ಯೇ ದಶ ಸಂಪದ್ಯನ್ತ ಇತ್ಯಾರಭ್ಯ ಸೈಷಾ ವಿರಾಡನ್ನಾತ್ ಇತಿ।।೨೬।।

೨೭।  ಭೂತಾದಿಪಾದವ್ಯಪದೇಶೋಪಪತ್ತೈಶ್ಚೈವಮ್ – ಭೂತಪೃಥಿವೀಶರೀರಹೃದಯಾನಿ ನಿರ್ದಿಶ್ಯ ಸೈಷಾ ಚತುಷ್ಪದಾ ಇತಿ ಭೂತಾದೀನಾಂ ಪಾದತ್ವವ್ಯಪದೇಶೋ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯೇವೋಪಪದ್ಯತ ಇತಿ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಗಾಯತ್ರೀಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಮಿತಿ ಗಮ್ಯತೇ।।೨೭।।

೨೮।  ಉಪದೇಶಭೇದಾನ್ನೇತಿ ಚೇನ್ನೋಭಯಸ್ಮಿನ್ನಪ್ಯವಿರೋಧಾತ್ – ಪಾದೋಽಸ್ಯ ಸರ್ವಾ ಭೂತಾನಿ ತ್ರಿಪಾದಸ್ಯಾಮೃತಂ ದಿವಿ ಇತಿ ಪೂರ್ವವಾಕ್ಯೋದಿತಂ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವಾಸ್ತು; ತಥಾಪಿ ಅಥ ಯದತ: ಪರೋ ದಿವೋ ಜ್ಯೋತಿ: ಇತಿ ದ್ಯುಸಂಬನ್ಧಮಾತ್ರೇಣ ನೇಹ ತತ್ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾಯತೇ; ತತ್ರ ಚಾತ್ರ ಚ ವ್ಯ(ಉ)ಪದೇಶಪ್ರಕಾರಭೇದಾತ್; ತತ್ರ ಹಿ ದಿವಿ ಇತಿ ದ್ಯಾ: ಸಪ್ತಮ್ಯಾ ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ, ಇಹ ಚ ದಿವ: ಪರೋ ಜ್ಯೋತಿ: ಇತಿ ಪಞ್ಚಮ್ಯಾ, ತತೋ ನ ಪ್ರತಿಸನ್ಧಾನಮಿತಿ ಚೇನ್ನ, ಉಭಯಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ವ್ಯಪದೇಶ ಉಪರಿಸ್ಥಿತಿರೂಪಾರ್ಥೈಕ್ಯೇನ ಪ್ರತಿಸಂಧಾನಾವಿರೋಧಾತ್।  ಯಥಾ ವೃಕ್ಷಾಗ್ರೇ ಶ್ಯೇನ:, ವೃಕ್ಷಾಗ್ರಾತ್ಪರತ: ಶ್ಯೇನ ಇತಿ।।೨೮।।  ಇತಿ ಜ್ಯೋತಿರಧಿಕರಣಮ್ ।।೧೦।।

೧।೧।೧೧

೨೯। – ಪ್ರಾಣಸ್ತಥಾನುಗಮಾತ್ – ಕೌಷೀತಕೀಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಪ್ರತರ್ದನವಿದ್ಯಾಯಾಮ್ ತ್ವಮೇವ ವರಂ ವೃಣೀಷ್ವ ಯಂ ತ್ವಂ ಮನುಷ್ಯಾಯ ಹಿತತಮಂ ಮನ್ಯಸೇ ಇತಿ ಪ್ರತರ್ದೇನೋಕ್ತ ಇನ್ದ್ರ: ಪ್ರಾಣೋಽಸ್ಮಿ ಪ್ರಜ್ಞಾತ್ಮಾ ತಂ ಮಾಮಾಯುರಮೃತಮಿತ್ಯುಪಾಸ್ವ ಇತ್ಯಾಹ।  ಅತ್ರ ಹಿತತಮೋಪಾಸನಕರ್ಮತಯಾ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಇನ್ದ್ರಪ್ರಾಣಶಬ್ದಾಭಿಧೇಯ: ಕಿಂ ಜೀವ:। ಉತ ಪರಮಾತ್ಮೇತಿ ಸಂಶಯ:। ಜೀವ ಇತಿ ಪೂರ್ವ: ಪಕ್ಷ: ಕುತ:? ಇನ್ದ್ರಶಬ್ದಸ್ಯ ಜೀವವಿಶೇಷೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧೇ:, ಪ್ರಾಣಶಬ್ದಸ್ಯಾಪಿ ತತ್ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಸ್ಯ ಸ ಏವಾರ್ಥ ಇತಿ ತಂ ಮಾಮಾಯುರಮೃತಮಿತ್ಯುಪಾಸ್ವ ಇತಿ ತಸ್ಯೈವೋಪಾಸ್ಯತ್ವೋಪದೇಶಾದಿತಿ। ರಾದ್ಧಾನ್ತಸ್ತು – ಇನ್ದ್ರಪ್ರಾಣಶಬ್ದ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಜೀವಾದರ್ಥಾನ್ತರಭೂತಂ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಸ ಏಷ ಪ್ರಾಣ ಏವ ಪ್ರಜ್ಞಾತ್ಮಾಽಽನನ್ದೋಽಜರೋಽಮೃತ ಇತೀನ್ದ್ರಪ್ರಾಣಶಬ್ದ-ನಿರ್ದಿಷ್ಟಸ್ಯೈವ ಜೀವೇಷ್ವಸಂಭಾವಿತಾನನ್ದತ್ವಾಜರತ್ವಾಮೃತತ್ವ-ಶ್ರವಣಾತ್।   ಸೂತ್ರಾರ್ಥಸ್ತು – ಉಪಾಸ್ಯತಯೋಪದಿಷ್ಟಮಿನ್ದ್ರಪ್ರಾಣಶಬ್ದಾಭಿಧೇಯಂ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ।  ತಥೇತಿ ಪ್ರಕಾರವಚನ: ಪರಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಕಾರಭೂತೇಷ್ವಾನನ್ದಾದಿಷು ಅಸ್ಯಾನುಗಮಾತ್।।೨೯।।

೩೦।  ನ ವಕ್ತುರಾತ್ಮೋಪದೇಶಾದಿತಿ ಚೇದಧ್ಯಾತ್ಮಸಂಬನ್ಧಭೂಮಾಹ್ಯಸ್ಮಿನ್ – ನಾಯಮುಪಾಸ್ಯ: ಪರಮಾತ್ಮಾ, ಮಾಮೇವ ವಿಜಾನೀಹಿ  ತಂ ಮಾಮಾಯುರಮೃತಮಿತ್ಯುಪಾಸ್ವ ಇತಿ ಪ್ರಜ್ಞಾತಜೀವಸ್ಯೇನ್ದ್ರಸ್ಯ ವಕ್ತುಸ್ಸ್ವಾತ್ಮನ ಉಪಾಸ್ಯತ್ವ-ಉಪದೇಶಾತ್, ಉಪಕ್ರಮೇ ಜೀವಭಾವನಿಶ್ಚಯೇಸತ್ಯುಪಸಂಹಾರಸ್ಯ ತದನುಗುಣತಯಾ ನೇಯತ್ವಾದಿತಿ ಚೇನ್ನ। ಅಧ್ಯಾತ್ಮಸಂಬನ್ಧಭೂಮಾ ಹ್ಯಸ್ಮಿನ್ ಆತ್ಮನಿ ಸಂಬನ್ಧ: – ಅಧ್ಯಾತ್ಮಸಂಬನ್ಧ: ತಸ್ಯ ಭೂಮಾ ಬಹುತ್ವಮ್।  ಜೀವಾದರ್ಥಾನ್ತರಭೂತಾತ್ಮಾಽಸಾಧಾರಣಧರ್ಮಸಂಬನ್ಧಬಹುತ್ವಮಸ್ಮಿನ್ ಪ್ರಕರಣೇ ಉಪಕ್ರಮಪ್ರಭೃತ್ಯೋಪಸಂಹಾರಾದುಪಲಭ್ಯತೇ। ಉಪಕ್ರಮೇ ತಾವತ್ ಯಂ ತ್ವಂ ಮನುಷ್ಯಾಯ ಹಿತತಮಂ ಮನ್ಯಸೇ ಇತಿ ಹ್ಯನೇನೋಚ್ಯಮಾನಮುಪಾಸನಂ ಪರಮಾತ್ಮೋಪಾಸನಮೇವ,  ತಸ್ಯೈವ ಹಿತತಮತ್ವಾತ್।  ತಥಾ ಏಷ ಏವ ಸಾಧು ಕರ್ಮ ಕಾರಯತಿ ಇತ್ಯಾದಿ ಸಾಧ್ವಸಾಧುಕರ್ಮಣೋ: ಕಾರಯಿತೃತ್ವಂ ಪರಮಾತ್ಮಾನ ಏವ ಧರ್ಮ:। ತದ್ಯಥಾ ರಥಸ್ಯಾರೇಷು ನೇಮಿರರ್ಪಿತಾ ನಾಭಾವರಾ ಅರ್ಪಿತಾ: ಏವಮೇವೈತಾ ಭೂತಮಾತ್ರಾ: ಪ್ರಜ್ಞಾಮಾತ್ರಾಸ್ವರ್ಪಿತಾ: ಪ್ರಜ್ಞಾಮಾತ್ರಾ: ಪ್ರಾಣೇಽರ್ಪಿತಾ: ಇತಿ ಸರ್ವಾಧಾರತ್ವಂ ಚ ತಸ್ಯೈವ ಧರ್ಮ:।  ಆನನ್ದಾದಯಶ್ಚ।  ಏಷ ಲೋಕಾಧಿಪತಿರೇಷಸರ್ವೇಶ ಇತಿ ಚ।  ಹೀತಿ ಹೇತೌ । ಅತ: ಪರಬ್ರಹ್ಮೈವಾಯಮಿತ್ಯರ್ಥ:।।೩೦।।

ಪರಮಾತ್ಮೈವೋಪಾಸ್ಯಶ್ಚೇತ್ಕಥಮಿನ್ದ್ರೋ ಮಾಮುಪಾಸ್ವ ಇತ್ಯುಪಾದಿದೇಶೇತ್ಯತ ಆಹ –

೩೧।  ಶಾಸ್ತ್ರದೃಷ್ಟ್ಯಾತೂಪದೇಶೋ ವಾಮದೇವವತ್ – ಇನ್ದ್ರಸ್ಯ ಜೀವಸ್ಯೈವ ಸತ: ಸ್ವಾತ್ಮತ್ವೇನೋಪಾಸ್ಯಭೂತ ಪರಮಾತ್ಮೋಪದೇಶೋಽಯಂ ಶಾಸ್ತ್ರದೃಷ್ಟ್ಯಾ।  ಅನ್ತ: ಪ್ರವಿಷ್ಟ: ಶಾಸ್ತಾ ಜನಾನಾಂ ಸರ್ವಾತ್ಮಾ। ತತ್ತ್ವಮಸಿ।  ಯ ಆತ್ಮನಿ ತಿಷ್ಟನ್ನಾತ್ಮನೋಽನ್ತರೋ ಯಮಾತ್ಮಾ ನ ವೇದ ಯಸ್ಯಾತ್ಮಾ ಶರೀರಂ ಯ ಆತ್ಮಾನಮನ್ತರೋ ಯಮಯತಿ ಸ ತ ಆತ್ಮಾಽನ್ತರ್ಯಾಮ್ಯಮೃತ:।  ಏಷ ಸರ್ವಭೂತಾನ್ತರಾತ್ಮಾಽಪಹತಪಾಪ್ಮಾ ದಿವ್ಯೋ ದೇವ ಏಕೋ ನಾರಾಯಣ: ಇತ್ಯಾದೀನಿ ಹಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾಣಿ ಪರಮಾತ್ಮಾನಂ ಜೀವಾತ್ಮನ ಆತ್ಮತಯೋಪದಿದಿಶು:।  ಅತೋ ಜೀವಾತ್ಮವಾಚಿನಶ್ಶಬ್ದಾ: ಜೀವಾತ್ಮಶರೀರಕಂ ಪರಮಾತ್ಮಾನಮೇವ ವದನ್ತೀತಿ ಶಾಸ್ತ್ರದೃಷ್ಟಾರ್ಥಸ್ಯ ತಸ್ಯ ಮಾಮೇವ ವಿಜಾನೀಹಿ। ಮಾಮುಪಾಸ್ಸ್ವ ಇತಿ ಸ್ವಾತ್ಮಶಬ್ದೇನ ಪರಮಾತ್ಮೋಪದೇಶೋಽಯಂ ನ ವಿರುದ್ಧ್ಯತೇ। ಯಥಾ ವಾಮದೇವ: ಶಾಸ್ತ್ರದೃಷ್ಟ್ಯಾ ಸ್ವಾತ್ಮಶರೀರಕಂ ಪರಮಾತ್ಮಾನಂ ಪಶ್ಯನ್ನಹಮಿತಿ ಪರಮಾತ್ಮಾನಮವೋಚತ್ । ತದ್ಧೈತತ್ಪಶ್ಯನ್ನೃಷಿರ್ವಾಮದೇವ: ಪ್ರತಿಪೇದೇ ಅಹಂ ಮನುರಭವಂ ಸೂರ್ಯ್ಯಶ್ಚಾಹಂ ಕಕ್ಷೀವಾನೃಷಿರಸ್ಮಿ ವಿಪ್ರ: ಇತಿ।।೩೧।।

೩೨।  ಜೀವಮುಖ್ಯಪ್ರಾಣಲಿಙ್ಗಾನ್ನೇತಿ ಚೇನ್ನೋಪಾಸಾತ್ರೈವಿಧ್ಯಾದಾಶ್ರಿತತ್ವಾದಿಹ ತದ್ಯೋಗಾತ್ – ತ್ರಿಶಿರ್ಷಾಣಂ ತ್ವಾಷ್ಟ್ರಮಹನಮರುನ್ಮುಖಾನ್ಯತೀನ್ಸಾಲಾವೃಕೇಭ್ಯ: ಪ್ರಾಯಚ್ಛಮ್। ಯಾವದ್ಧ್ಯಸ್ಮಿಞ್ಛರೀರೇ ಪ್ರಾಣೋ ವಸತಿ ತಾವದಾಯುಃ ಇತಿ ಜೀವಮುಖ್ಯಪ್ರಾಣಲಿಙ್ಗಾತ್ ನಾಧ್ಯಾತ್ಮಸಂಬನ್ಧಭೂಮ್ನಾ ಪರಮಾತ್ಮತ್ವನಿಶ್ಚಯ ಇತಿ ಚೇನ್ನ।  ಪರಮಾತ್ಮನ ಏವ ಸ್ವಾಕಾರೇಣ ಜೀವಶರೀರಕತ್ವೇನ, ಪ್ರಾಣಶರೀರಕತ್ವೇನ ಚೋಪಾಸಾತ್ರೈವಿಧ್ಯಾದ್ಧೇತೋ: ತತ್ತಚ್ಛಬ್ದೇನಾಭಿಧಾನಮಿತಿ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ।  ಅನ್ಯತ್ರಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನೇ ತ್ರೈವಿಧ್ಯಸ್ಯಾಶ್ರಿತತ್ವಾತ್ ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮನನ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮ।  ಆನನ್ದೋ ಬ್ರಹ್ಮ ಇತಿ ಸ್ವಾಕಾರೇಣೋಪಾಸ್ಯತ್ವಂ ಸಚ್ಚ ತ್ಯಚ್ಚಾಭವತ್ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಭೋಕ್ತೃಶರೀರಕತ್ವೇನ ಭೋಗ್ಯಶರೀರಕತ್ವೇನ ಚ।  ಇಹ ಪ್ರತರ್ದನವಿದ್ಯಾಯಾಮಪಿ ತಸ್ಯ ತ್ರೈವಿಧ್ಯಸ್ಯ ಸಂಭವಾತ್।  ಅತ ಇನ್ದ್ರಪ್ರಾಣಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟ: ಪರಮಾತ್ಮಾ।।೩೨।। ಇತಿ ಇನ್ದ್ರಪ್ರಾಣಾಧಿಕರಣಮ್ ।।೧೧।।

ಇತಿ ಶ್ರೀಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತೇ ಶ್ರೀವೇದಾನ್ತದೀಪೇ ಪ್ರಥಮಸ್ಯಾಧ್ಯಾಯಸ್ಯ ಪ್ರಥಮ:ಪಾದ: ।।