ಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತಂ
ಶ್ರೀಮದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ದ್ವಾದಶೋಧ್ಯಾಯ:
ಭಕ್ತಿಯೋಗನಿಷ್ಠಾನಾಂ ಪ್ರಾಪ್ಯಭೂತಸ್ಯ ಪರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಭಗವತೋ ನಾರಾಯಣಸ್ಯ ನಿರಙ್ಕುಶೈಶ್ವರರ್ಯಂ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರ್ತುಕಾಮಾಯಾರ್ಜುನಾಯ ಅನವಧಿಕಾತಿಶಯಕಾರುಣ್ಯಾಉದಾರ್ಯಸೌಶೀಲ್ಯಾದಿಗುಣಸಾಗರೇಣ ಸತ್ಯಸಂಕಲ್ಪೇನ ಭಗವತಾ ಸ್ವೈಶ್ವರ್ಯಂ ಯಥಾವದವಸ್ಥಿತಂ ದರ್ಶಿತಮ್ ಉಕ್ತಂ ಚ ತತ್ತ್ವತೋ ಭಗವಜ್ಜ್ಞಾನದರ್ಶನಪ್ರಾಪ್ತೀನಾಮೈಕಾನ್ತಿಕ-ಆತ್ಯನ್ತಿಕ-ಭಗವದ್ಭಕ್ತ್ಯೇಕಲಭ್ಯತ್ವಮ್ । ಅನನತರಮಾತ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿಸಾಧನಭೂತಾದತ್ಮೋಪಾಸನಾದ್ಭಕ್ತಿರೂಪಸ್ಯ ಭಗವದುಪಾಸನಸ್ಯ ಸ್ವಸಾಧ್ಯನಿಷ್ಪಾದನೇ ಶೈಘ್ರ್ಯಾತ್ಸುಸುಖೋಪಾದಾನತ್ವಾಚ್ಚ ಶ್ರೈಷ್ಠ್ಯಮ್, ಭಗವದುಪಾಸನೋಪಾಯಶ್ಚ, ತದಶಕ್ತಸ್ಯಾಕ್ಷರನಿಷ್ಠತಾ, ತದಪೇಕ್ಷಿತಾಶ್ಚೋಚ್ಯನ್ತೇ । ಭಗವದುಪಾಸನಸ್ಯ ಪ್ರಾಪ್ಯಭೂತೋಪಾಸ್ಯಶ್ರೈಷ್ಠ್ಯಾಚ್ಶ್ರೈಷ್ಠ್ಯಂ ತು, ಯೋಗಿನಾಮಪಿ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಮದ್ಗತೇನಾನ್ತರಾತ್ಮನಾ । ಶ್ರದ್ಧಾವಾನ್ ಭಜತೇ ಯೋ ಮಾಂ ಸ ಮೇ ಯುಕ್ತತಮೋ ಮತ: (೬.೪೭) ।। ಇತ್ಯತ್ರೋಕ್ತಮ್ ।
ಏವಂ ಸತತಯುಕ್ತಾ ಯೇ ಭಕ್ತಾಸ್ತ್ವಾಂ ಪರ್ಯುಪಾಸತೇ ।
ಯೇ ಚಾಪ್ಯಕ್ಷರಮವ್ಯಕ್ತಂ ತೇಷಾಂ ಕೇ ಯೋಗವಿತ್ತಮಾ: ।। ೧ ।।
ಏವಮ್ ಮತ್ಕರ್ಮಕೃತ್ (೧೧.೫೫) ಇತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ, ಸತತಯುಕ್ತಾ: ಭಗವನ್ತಂ ತ್ವಾಮೇವ ಪರಂ ಪ್ರಾಪ್ಯಂ ಮನ್ವಾನಾ: ಯೇ ಭಕ್ತಾ:, ತ್ವಾಂ ಸಕಲವಿಭೂತಿಯುಕ್ತಮನವಧಿಕಾತಿಶಯಸೌನ್ದರ್ಯಸೌಶೀಲ್ಯಸಾರ್ವಜ್ಞ್ಯ-ಸತ್ಯಸಂಕಲ್ಪತ್ವಾದಿ ಅನನ್ತಗುಣಸಾಗರಂ ಪರಿಪೂರ್ಣಮುಪಾಸತೇ, ಯೇ ಚಾಪ್ಯಕ್ಷರಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಂ ತದೇವ ಚ ಅವ್ಯಕ್ತಂ ಚಕ್ಷುರಾದಿಕರಣಾನಭಿವ್ಯಕ್ತಸ್ವರೂಪಮುಪಾಸತೇ ತೇಷಾಮುಭಯೇಷಾಂ ಕೇ ಯೋಗವಿತ್ತಮಾ: ಕೇ ಸ್ವಸಾಧ್ಯಂ ಪ್ರತಿ ಶೀಘ್ರಗಾಮಿನ ಇತ್ಯರ್ಥ:, ಭವಾಮಿ ನ ಚಿರಾತ್ಪಾರ್ಥ (೭) ಇತಿ ಉತ್ತರತ್ರ ಯೋಗವಿತ್ತಮತ್ವಂ ಶೈಘ್ರ್ಯವಿಷಯಮಿತಿ ಹಿ ವ್ಯಞ್ಜಯಿಷ್ಯತೇ।।೧।।
ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ –
ಮಯ್ಯಾವೇಶ್ಯ ಮನೋ ಯೇ ಮಾಂ ನಿತ್ಯಯುಕ್ತಾ ಉಪಾಸತೇ ।
ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಪರಯೋಪೇತಾಸ್ತೇ ಮೇ ಯುಕ್ತತಮಾ: ಮತಾ: ।। ೨ ।।
ಅತ್ಯರ್ಥಮತ್ಪ್ರಿಯತ್ವೇನ ಮನೋ ಮಯ್ಯಾವೇಶ್ಯ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಪರಯೋಪೇತಾ: ನಿತ್ಯಯುಕ್ತಾ: ನಿತ್ಯಯೋಗಂ ಕಾಙ್ಕ್ಷಮಾಣಾ: ಯೇ ಮಾಮುಪಾಸತೇ ಪ್ರಾಪ್ಯವಿಷಯಂ ಮನೋ ಮಯ್ಯಾವೇಶ್ಯ ಯೇ ಮಾಮುಪಾಸತ ಇತ್ಯರ್ಥ: ತೇ ಯುಕ್ತತಮಾ: ಮಾಂ ಸುಖೇನಾಚಿರಾತ್ ಪ್ರಾಪ್ನುವನ್ತೀತ್ಯರ್ಥ: ।। ೨ ।।
ಯೇ ತ್ವಕ್ಷರಮನಿರ್ದೇಶ್ಯಮವ್ಯಕ್ತಂ ಪರ್ಯುಪಾಸತೇ ।
ಸರ್ವತ್ರಗಮಚಿನ್ತ್ಯಂ ಚ ಕೂಟಸ್ಥಮಚಲಂ ಧ್ರುವಮ್ ।। ೩ ।।
ಸನ್ನಿಯಮ್ಯೇನ್ದ್ರಿಯಗ್ರಾಮಂ ಸರ್ವತ್ರ ಸಮಬುದ್ಧಯ: ।
ತೇ ಪ್ರಾಪ್ನುವನ್ತಿ ಮಾಮೇವ ಸರ್ವಭೂತಹಿತೇ ರತಾ: ।। ೪ ।।
ಕ್ಲೇಶೋಽಧಿಕತರಸ್ತೇಷಾಮವ್ಯಕ್ತಾಸಕ್ತಚೇತಸಾಮ್ ।
ಅವ್ಯಕ್ತಾ ಹಿ ಗತಿರ್ದು:ಖಂ ದೇಹವದ್ಭಿರವಾಪ್ಯತೇ ।। ೫ ।।
ಯೇ ತು ಅಕ್ಷರಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಮ್, ಅನಿರ್ದೇಶ್ಯಂ ದೇಹಾದನ್ಯತಯಾ ದೇವಾದಿಶಬ್ದಾನಿರ್ದೇಶ್ಯಂ ತತ ಏವ ಚಕ್ಷುರಾದಿಕರಣಾನಭಿವ್ಯಕ್ತಮ್, ಸರ್ವತ್ರಗಮಚಿನ್ತ್ಯಂ ಚ ಸರ್ವತ್ರ ದೇವಾದಿದೇಹೇಷು ವರ್ತಮಾನಮಪಿ ತದ್ವಿಸಜಾತೀಯತಯಾ ತೇನ ತೇನ ರೂಪೇಣ ಚಿನ್ತಯಿತುಮನರ್ಹಾಮ್, ತತ ಏವ ಕೂಟಸ್ಥಂ ಸರ್ವಸಾಧಾರಣಮ್ ತತ್ತದ್ದೇವಾದ್ಯಸಾಧಾರಣಾಕಾರಾಸಂಬದ್ಧಂ ಇತ್ಯರ್ಥ: ಅಪರಿಣಾಮಿತ್ವೇನ ಸ್ವಾಸಾಧಾರಣಾಕಾರಾನ್ನ ಚಲತಿ ನ ಚ್ಯವತ ಇತ್ಯಚಲಮ್, ತತ ಏವ ಧ್ರುವಮ್, ನಿತ್ಯಮ್। ಸನ್ನಿಯಾಮ್ಯೇನ್ದ್ರಿಯಗ್ರಾಮಂ ಚಕ್ಷುರಾದಿಕಮಿನ್ದ್ರಿಯಗ್ರಾಮಂ ಸರ್ವಂ ಸ್ವವ್ಯಾಪಾರೇಭ್ಯಸ್ಸಮ್ಯಙ್ನಿಯಮ್ಯ, ಸರ್ವತ್ರ ಸಮಬುದ್ಧಯ: ಸರ್ವತ್ರ ದೇವಾದಿವಿಷಮಾಕಾರೇಷು ದೇಹೇಷ್ವವಸ್ಥಿತೇಷ್ವಾತ್ಮಸು ಜ್ಞಾನೈಕಾಕಾರತಯಾ ಸಮಬುದ್ಧಯ:, ತತ ಏವ ಸರ್ವಭೂತಹಿತೇ ರತಾ: ಸರ್ವಭೂತಾಹಿತರಹಿತತ್ವಾನ್ನಿವೃತ್ತಾ: । ಸರ್ವಭೂತಾಹಿತರಹಿತತ್ವಂ ಹ್ಯಾತ್ಮನೋ ದೇವಾದಿವಿಷಮಾಕಾರಾಭಿಮಾನ-ನಿಮಿತ್ತಮ್ । ಯ ಏವಮಕ್ಷರಮುಪಾಸತೇ, ತೇಽಪಿ ಮಾಂ ಪ್ರಾಪ್ನುವನ್ತ್ಯೇವ ಮತ್ಸಮಾನಾಕಾರಮಸಂಸಾರಿಣಮಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರಾಪ್ನುವನ್ತ್ಯೇವೇತ್ಯರ್ಥ: । ಮಮ ಸಾಧರ್ಮ್ಯಮಾಗತಾ: (೧೪.೨) ಇತಿ ಹಿ ವಕ್ಷ್ಯತೇ । ಶ್ರೂಯತೇ ಚ, ನಿರಞ್ಜನ: ಪರಮಂ ಸಾಮ್ಯಮುಪೈತಿ (ಮು.೧.೧.೫) ಇತಿ । ತಥಾ ಅಕ್ಷರಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಾತ್ ಕೂಟಸ್ಥಾದನ್ಯತ್ವಂ ಪರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಕ್ಷ್ಯತೇ, ಕೂಟಸ್ಥೋಽಕ್ಷರ ಉಚ್ಯತೇ । ಉತ್ತಮ: ಪುರುಷಸ್ತ್ವನ್ಯ: (೧೫.೧೬) ಇತಿ । ಅಥ ಪರಾ ಯಯಾ ತದಕ್ಷರಮಧಿಕ್ಗಮ್ಯತೇ (ಮು.೧.೧.೫) ಇತ್ಯಕ್ಷರವಿದ್ಯಾಯಾಂ ತು ಅಕ್ಷರಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಪರಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮ, ಭೂತಯೋನಿತ್ವಾದೇ: ।ತೇಷಾಮವ್ಯಕ್ತಾಸಕ್ತಚೇತಸಾಂ ಕ್ಲೇಶಸ್ತ್ವಧಿಕತರ: । ಅವ್ಯಕ್ತಾ ಹಿ ಗತಿ: ಅವ್ಯಕ್ತವಿಷಯಾ ಮನೋವೃತ್ತಿ: ದೇಹವದ್ಭಿ: ದೇಹಾತ್ಮಾಭಿಮಾನಯುಕ್ತೈ: ದು:ಖೇನಾವಾಪ್ಯತೇ । ದೇಹವನ್ತೋ ಹಿ ದೇಹಮೇವ ಆತ್ಮಾನಂ ಮನ್ಯನ್ತೇ ।। ೩-೪-೫ ।।
ಭಗವನ್ತಮುಪಾಸೀನಾನಾಂ ಯುಕ್ತತಮತ್ವಂ ಸುವ್ಯಕ್ತಮಾಹ –
ಯೇ ತು ಸರ್ವಾಣಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಮಯಿ ಸಂನ್ಯಸ್ಯ ಮತ್ಪರಾ: ।
ಅನನ್ಯೇನೈವ ಯೋಗೇನ ಮಾಂ ಧ್ಯಾಯನ್ತ ಉಪಾಸತೇ ।। ೬ ।।
ತೇಷಾಮಹಂ ಸಮುದ್ಧರ್ತಾ ಮೃತ್ಯುಸಂಸಾರಸಾಗರಾತ್ ।
ಭವಾಮಿ ನ ಚಿರಾತ್ಪಾರ್ಥ ಮಯ್ಯಾವೇಶಿತಚೇತಸಾಮ್ ।। ೭ ।।
ಯೇ ತು ಲೌಕಿಕಾನಿ ದೇಹಯಾತ್ರಾಶೇಷಭೂತಾನಿ, ದೇಹಧಾರಣಾರ್ಥಾನಿ ಚ ಅಶನಾದೀನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ, ವೈದಿಕಾನಿ ಚ ಯಗದಾನಹೋಮತಪ:ಪ್ರಭೃತೀನಿ ಸರ್ವಾಣಿ ಸಕಾರಣಾನಿ ಸೋದ್ದೇಶ್ಯಾನಿ ಅಧ್ಯಾತ್ಮಚೇತಸಾ ಮಯಿ ಸಂನ್ಯಸ್ಯ, ಮತ್ಪರಾ: ಮದೇಕಪ್ರಾಪ್ಯಾ:, ಅನನ್ಯೇನೈವ ಯೋಗೇನ ಅನನ್ಯಪ್ರಯೋಜನೇನ ಯೋಗೇನ ಮಾಂ ಧ್ಯಾಯನ್ತ ಉಪಾಸತೇ ಧ್ಯಾನಾರ್ಚನಪ್ರಣಾಮ-ಸ್ತುತಿಕೀರ್ತನಾದೀನಿ ಸ್ವಯಮೇವಾತ್ಯರ್ಥಪ್ರಿಯಾಣಿ ಪ್ರಾಪ್ಯಸಮಾನಿ ಕುರ್ವನ್ತೋ ಮಾಮುಪಾಸತ ಇತ್ಯರ್ಥ: । ತೇಷಾಂ ಮತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿವಿರೋಧಿತಯಾ ಮೃತ್ಯುಭೂತಾತ್ಸಂಸಾರಾಖ್ಯಾತ್ಸಾಗರಾದಹಮಚಿರೇಣೈವ ಕಾಲೇನ ಸಮುದ್ಧರ್ತಾ ಭವಾಮಿ ।। ೬ – ೭ ।।
ಮಯ್ಯೇವ ಮನ ಆಧತ್ಸ್ವ ಮಯಿ ಬುದ್ಧಿಂ ನಿವೇಶಯ ।
ನಿವಸಿಷ್ಯಸಿ ಮಯ್ಯೇವ ಅತ ಊರ್ಧ್ವಂ ನ ಸಂಶಯ: ।। ೮ ।।
ಅತೋಽತಿಶಯಿತಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವಾತ್ಸುಲಭತ್ವಾದಚಿರಲಭ್ಯತ್ವಾಚ್ಚ ಮಯ್ಯೇವ ಮನ ಆಧತ್ಸ್ವ ಮಯಿ ಮನಸ್ಸಮಾ-ಧಾನಂ ಕುರು । ಮಯಿ ಬುದ್ಧಿಂ ನಿವೇಶಯ ಅಹಮೇವ ಪರಮಪ್ರಾಪ್ಯ ಇತ್ಯಧ್ಯವಸಾಯಂ ಕುರು । ಅತ ಊರ್ಧ್ವಂ ಮಯ್ಯೇವ ನಿವಸಿ-ಷ್ಯಸಿ। ಅಹಮೇವ ಪರಮಪ್ರಾಪ್ಯ ಇತ್ಯಧ್ಯವಸಾಯಪೂರ್ವಕಮನೋನಿವೇಶನಾನನ್ತರಮೇವ ಮಯಿ ನಿವಸಿಷ್ಯಸೀತ್ಯರ್ಥ: ।।೮।।
ಅಥ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಾತುಂ ನ ಶಕ್ನೋಷಿ ಮಯಿ ಸ್ಥಿರಮ್ ।
ಅಭ್ಯಾಸಯೋಗೇನ ತತೋ ಮಾಮಿಚ್ಛಾಪ್ತುಂ ಧನಞ್ಜಯ ।। ೯ ।।
ಅಥ ಸಹಸೈವ ಮಯಿ ಸ್ಥಿರಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಾತುಂ ನ ಶಕ್ನೋಷಿ, ತತೋಽಭ್ಯಾಸಯೋಗೇನ ಮಾಮಾಪ್ತುಮಿಚ್ಛ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಾನವಧಿಕಾತಿಶಯಸೌನ್ದರ್ಯಸೌಶೀಲ್ಯಸೌಹಾರ್ದವಾತ್ಸಲ್ಯಕಾರುಣ್ಯಮಾಧುರ್ಯಗಾಮ್ಭೀರ್ಯೌದಾರ್ಯಶೌರ್ಯವೀರ್ಯ-ಪರಾಕ್ರಮಸಾರ್ವಜ್ಞ್ಯಸತ್ಯಕಾಮತ್ವಸತ್ಯಸಂಕಲ್ಪತ್ವಸರ್ವೇಶ್ವರತ್ವಸಕಲಕಾರಣತ್ವಾದ್ಯಸಂಖ್ಯೇಯಗುಣಸಾಗರೇ ನಿಖಿಲ-ಹೇಯಪ್ರತ್ಯನೀಕೇ ಮಯಿ ನಿರತಿಶಯಪ್ರೇಮಗರ್ಭಸ್ಮೃತ್ಯಭ್ಯಾಸಯೋಗೇನ ಸ್ಥಿರಂ ಚಿತ್ತಸಮಾಧಾನಂ ಲಬ್ಧ್ವಾ ಮಾಂ ಪ್ರಾಪ್ತುಮಿಚ್ಛ।।೯।।
ಅಭ್ಯಾಸೇಽಪ್ಯಸಮರ್ಥೋಽಸಿ ಮತ್ಕರ್ಮಪರಮೋ ಭವ ।
ಮದರ್ಥಮಪಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಕುರ್ವನ್ ಸಿದ್ಧಿಮವಾಪ್ಸ್ಯಸಿ ।। ೧೦ ।।
ಅಥೈವಂವಿಧಸ್ಮೃತ್ಯಭ್ಯಾಸೇಽಪ್ಯಸಮರ್ಥೋಽಸಿ, ಮತ್ಕರ್ಮಪರಮೋ ಭವ । ಮದೀಯಾನಿ ಕರ್ಮಾಣ್ಯಾಲಯನಿರ್ಮಾಣೋದ್ಯೋನಕರಣಪ್ರದೀಪಾರೋಪಣಮಾರ್ಜನಾಭ್ಯುಕ್ಷಣೋಪಲೇಪನಪುಷ್ಪಾಹರಣಪೂಜಾಪ್ರವರ್ತನನಾಮ-ಸಂಕೀರ್ತನಪ್ರದಕ್ಷಿಣಸ್ತುತಿನಮಸ್ಕಾರಾದೀನಿ ತಾನಿ ಅತ್ಯರ್ಥಪ್ರಿಯತ್ವೇನಾಚರ । ಅತ್ಯರ್ಥಪ್ರಿಯತ್ವೇನ ಮದರ್ಥಂ ಕರ್ಮಾಣಿ ಕುರ್ವನ್ನಪಿ ಅಚಿರಾದಭ್ಯಾಸಯೋಗಪೂರ್ವಿಕಾಂ ಮಯಿ ಸ್ಥಿರಾಂ ಚಿತ್ತಸ್ಥಿತಿಂ ಲಬ್ಧ್ವಾ ಮತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿರೂಪಾಂ ಸಿದ್ಧಿಮವಾಪ್ಸ್ಯಸಿ ।। ೧೦ ।।
ಅಥೈತದಪ್ಯಶಕ್ತೋಽಸಿ ಕರ್ತುಂ ಮದ್ಯೋಗಮಾಶ್ರಿತ: ।
ಸರ್ವಕರ್ಮಫಲತ್ಯಾಗಂ ತತ: ಕುರು ಯತಾತ್ಮವಾನ್ ।। ೧೧ ।।
ಅಥ ಮದ್ಯೋಗಮಾಶ್ರಿತ್ಯೈತದಪಿ ಕರ್ತುಂ ನ ಶಕ್ನೋಷಿ ಮದ್ಗುಣಾನುಸನ್ಧಾನಕೃತಮದೇಕಪ್ರಿಯತ್ವಾಕಾರಂ ಭಕ್ತಿಯೋಗಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಭಕ್ತಿಯೋಗಾಙ್ಕುರರೂಪಮೇತನ್ಮತ್ಕರ್ಮಾಪಿ ಕರ್ತುಂ ನ ಶಕ್ನೋಷಿ, ತತೋಽಕ್ಷರಯೋಗಮಾತ್ಮಸ್ವಭಾವಾನುಸನ್ಧಾನರೂಪಂ ಪರಭಕ್ತಿಜನನಂ ಪೂರ್ವಷಟ್ಕೋದಿತಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ತದುಪಾಯತಯಾ ಸರ್ವಕರ್ಮಫಲತ್ಯಾಗಂ ಕುರು । ಮತ್ಪ್ರಿಯತ್ವೇನ ಮದೇಕಪ್ರಾಪ್ಯತಾಬುದ್ಧಿರ್ಹಿ ಪ್ರಕ್ಷೀಣಾಶೇಷಪಾಪಸ್ಯೈವ ಜಾಯತೇ । ಯತಾತ್ಮವಾನ್ ಯತಮನಸ್ಕ: । ತತೋಽನಭಿಸಂಹಿತಫಲೇನ ಮದಾರಾಧನರೂಪೇಣಾನುಷ್ಠಿತೇನ ಕರ್ಮಣಾ ಸಿದ್ಧೇನಾತ್ಮಧ್ಯಾನೇನ ನಿವೃತ್ತಾವಿದ್ಯಾದಿಸರ್ವತಿರೋಧಾನೇ ಮಚ್ಛೇಷತೈಕಸ್ವರೂಪೇ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಿ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕೃತೇ ಸತಿ ಮಯಿ ಪರಾ ಭಕ್ತಿ: ಸ್ವಯಮೇವೋತ್ಪದ್ಯತೇ । ತಥಾ ಚ ವಕ್ಷ್ಯತೇ, ಸ್ವಕರ್ಮಣಾ ತಮಭ್ಯರ್ಚ್ಯ ಸಿದ್ಧಿಂ ವಿನ್ದತಿ ಮಾನವ: (೧೮.೪೬) ಇತ್ಯಾರಭ್ಯ, ವಿಮುಚ್ಯ ನಿರ್ಮಮಶ್ಶಾನ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಭೂಯಾಯ ಕಲಪತೇ । ಬ್ರಹ್ಮಭೂತ: ಪ್ರಸನ್ನಾತ್ಮಾ ನ ಶೋಚತಿ ನ ಕಾಙ್ಕ್ಷತಿ । ಸಮ: ಸರ್ವೇಷು ಭೂತೇಷು ಮದ್ಭಕ್ತಿಂ ಲಭತೇ ಪರಾಮ್ (೫೪) ಇತಿ ।।೧೧ ।।
ಶ್ರೇಯೋ ಹಿ ಜ್ಞಾನಮಭ್ಯಾಸಾಜ್ಜ್ಞಾನಾದ್ಧ್ಯಾನಂ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ ।
ಧ್ಯಾನಾತ್ಕರ್ಮಫಲತ್ಯಾಗ: ತ್ಯಾಗಾಚ್ಛಾನ್ತಿರನನ್ತರಮ್ ।। ೧೨ ।।
ಅತ್ಯರ್ಥಪ್ರೀತಿವಿರಹಿತಾತ್ಕರ್ಕಶರೂಪಾತ್ಸ್ಮೃತ್ಯಭ್ಯಾಸಾದಕ್ಷರಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಾನುಸನ್ಧಾನಪೂರ್ವಕಂ ತದಾಪರೋಕ್ಷ್ಯ-ಜ್ಞಾನಮೇವ ಆತ್ಮಹಿತತ್ವೇನ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ । ಆತ್ಮಾಪರೋಕ್ಷ್ಯಜ್ಞಾನಾದಪ್ಯನಿಷ್ಪನ್ನರೂಪಾತ್ತದುಪಾಯಭೂತಾತ್ಮ-ಧ್ಯಾನಮೇವಾತ್ಮಹಿತತ್ವೇ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ। ತದ್ಧ್ಯಾನಾದಪ್ಯನಿಷ್ಪನ್ನರೂಪಾತ್ತದುಪಾಯಭೂತಂ ಫಲತ್ಯಾಗೇನಾನುಷ್ಠಿತಂ ಕರ್ಮೈವ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ । ಅನಭಿಸಂಹಿತ-ಫಲಾದನುಷ್ಠಿತಾತ್ಕರ್ಮಣೋಽನನ್ತರಮೇವ ನಿರಸ್ತಪಾಪತಯಾ ಮನಸಶ್ಶಾನ್ತಿರ್ಭವಿಷ್ಯತಿ ಶಾನ್ತೇ ಮನಸಿ ಆತ್ಮಧ್ಯಾನಂ ಸಂಪತ್ಸ್ಯತೇ ಧ್ಯಾನಾಚ್ಚ ತದಾಪರೋಕ್ಷ್ಯಮ್ ತದಾಪರೋಕ್ಷ್ಯಾತ್ಪರಾ ಭಕ್ತಿ: ಇತಿ ಭಕ್ತಿಯೋಗಾಭ್ಯಾಸಾಶಕ್ತಸ್ಯಾತ್ಮನಿಷ್ಠೈವ ಶ್ರೇಯಸೀ । ಆತ್ಮನಿಷ್ಠಸ್ಯಾಪಿ ಅಶಾನ್ತಮನಸೋ ನಿಷ್ಠಾಪ್ರಾಪ್ತಯೇ ಅನ್ತರ್ಗತಾತ್ಮಜ್ಞಾನಾನಭಿಸಂಹಿತಫಲಕರ್ಮನಿಷ್ಠೈವ ಶ್ರೇಯಸೀತ್ಯರ್ಥ: ।। ೧೨ ।।
ಅನಭಿಸಂಹಿತಫಲಕರ್ಮನಿಷ್ಠಸ್ಯೋಪಾದೇಯಾನ್ ಗುಣಾನಾಹ –
ಅದ್ವೇಷ್ಟಾ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ಮೈತ್ರ: ಕರುಣ ಏವ ಚ ।
ನಿರ್ಮಮೋ ನಿರಹಙ್ಕಾರ: ಸಮದು:ಖಸುಖ: ಕ್ಷಮೀ ।। ೧೩ ।।
ಸನ್ತುಷ್ಟಸ್ಸತತಂ ಯೋಗೀ ಯತಾತ್ಮಾ ದೃಢನಿಶ್ಚಯ: ।
ಮಯ್ಯರ್ಪಿತಮನೋಬುದ್ಧಿರ್ಯೋ ಮದ್ಭಕ್ತ: ಸ ಮೇ ಪ್ರಿಯ: ।। ೧೪ ।।
ಅದ್ವೇಷ್ಟಾ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಮ್ (೧೩) ವಿದ್ವಿಷತಾಮಪಕುರ್ವತಾಮಪಿ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಭೂತಾನಾಮದ್ವೇಷ್ಟಾ ಮದಪರಾಧಾನುಗುಣಮೀಶ್ವರ-ಪ್ರೇರಿತಾನ್ಯೇತಾನಿ ಭೂತಾನಿ ದ್ವಿಷನ್ತ್ಯಪಕುರ್ವನ್ತಿ ಚೇತ್ಯನುಸನ್ದಧಾನ: ತೇಷು ದ್ವಿಷತ್ಸು ಅಪ್ಕುರ್ವತ್ಸು ಚ ಸರ್ವಭೂತೇಷು ಮೈತ್ರೀಂ ಮತಿಂ ಕುರ್ವನ್ಮೈತ್ರ:, ತೇಷ್ವೇವ ದು:ಖಿತೇಷು ಕರುಣಾಂ ಕುರ್ವನ್ ಕರುಣ:, ನಿರ್ಮಮ: ದೇಹೇನ್ದ್ರಿಯೇಷು ತತ್ಸಂಬನ್ಧಿಷು ಚ ನಿರ್ಮಮ:, ನಿರಹಙ್ಕಾರ: ದೇಹಾತ್ಮಾಭಿಮಾನರಹಿತ:, ತತ ಏವ ಸಮದು:ಖಸುಖ: ಸುಖದು:ಖಾಗಮಯೋ: ಸಾಙ್ಕಲ್ಪಿಕಯೋ: ಹರ್ಷೋದ್ವೇಗರಹಿತ:, ಕ್ಷಮೀ ಸ್ಪರ್ಶಪ್ರಭವಯೋರವರ್ಜನೀಯಯೋರಪಿ ತಯೋರ್ವಿಕಾರರಹಿತ:, ಸಂತುಷ್ಟ: ಯದೃಚ್ಛೋಪನತೇನ ಯೇನ ಕೇನಾಪಿ ದೇಹಧಾರಣದ್ರವ್ಯೇಣ ಸಂತುಷ್ಟ:, ಸತತಂ ಯೋಗೀ ಸತತಂ ಪ್ರಕೃತಿವಿಯುಕ್ತಾತ್ಮಾನುಸನ್ಧಾನ-ಪರ:, ಯತಾತ್ಮಾ ನಿಯಮಿತಮನೋವೃತ್ತಿ:, ದೃಢನಿಶ್ಚಯ: ಅಧ್ಯಾತ್ಮಶಾಸ್ತ್ರೋದಿತೇಷ್ವರ್ಥೇಷು ದೃಢನಿಶ್ಚಯ:, ಮಯ್ಯರ್ಪಿತಮನೋಬುದ್ಧಿ: ಭಗವಾನ್ ವಾಸೇದೇವ ಏವಾನಭಿಸಂಹಿತಫಲೇನಾನುಷ್ಠಿತೇನ ಕರ್ಮಣಾ ಆರಾಧ್ಯತೇ, ಆರಾಧಿತಶ್ಚ ಮಮ ಆತ್ಮಾಪರೋಕ್ಷ್ಯಂ ಸಾಧಯಿಷ್ಯತೀತಿ ಮಯ್ಯರ್ಪಿತಮನೋಬುದ್ಧಿ:, ಯ ಏವಂಭೂತೋ ಮದ್ಭಕ್ತ: ಏವಂ ಕರ್ಮಯೋಗೇನ್ಾ ಮಾಂ ಭಜಮಾನೋ ಯ:, ಸ ಮೇ ಪ್ರಿಯ: ।। ೧೩ – ೧೪।।
ಯಸ್ಮಾನ್ನೋದ್ವಿಜತೇ ಲೋಕೋ ಲೋಕಾನ್ನೋದ್ವಿಜತೇ ಚ ಯ: ।
ಹರ್ಷಾಮರ್ಷಭಯೋದ್ವೇಗೈರ್ಮುಕ್ತೋ ಯ: ಸ ಚ ಮೇ ಪ್ರಿಯ: ।। ೧೫ ।।
ಯಸ್ಮಾತ್ಕರ್ಮನಿಷ್ಠಾತ್ಪುರುಷಾನ್ನಿಮಿತ್ತಭೂತಾಲ್ಲೋಕೋ ನೋದ್ವಿಜತೇ ಯೋ ಲೋಕೋದ್ವೇಗಕರಂ ಕರ್ಮ ಕಿಞ್ಚಿದಪಿ ನ ಕರೋತೀತ್ಯರ್ಥ: । ಲೋಕಾಚ್ಚ ನಿಮಿತ್ತಭೂತಾದ್ಯೋ ನೋದ್ವಿಜತೇ ಯಮುದ್ದಿಶ್ಯ ಸರ್ವಲೋಕೋ ನೋದ್ವೇಗಕರಂ ಕರ್ಮ ಕರೋತಿ ಸರ್ವಾವಿರೋಧಿತ್ವನಿಶ್ಚಯಾತ್ । ಅತ ಏವ ಕಞ್ಚನ ಪ್ರತಿ ಹರ್ಷೇಣ, ಕಞ್ಚನ ಪ್ರತಿ ಅಮರ್ಷೇಣ, ಕಞ್ಚನ ಪ್ರತಿ ಭಯೇನ, ಕಞ್ಚನ ಪ್ರತಿ ಉದ್ವೇಗೇನ ಮುಕ್ತ: ಏವಂಭೂತೋ ಯ:, ಸೋಽಪಿ ಮಮ ಪ್ರಿಯ: ।। ೧೫ ।।
ಅನಪೇಕ್ಷ: ಶುಚಿರ್ದಕ್ಷ ಉದಾಸೀನೋ ಗತವ್ಯಥ: ।
ಸರ್ವಾರಮ್ಭಪರಿತ್ಯಾಗೀ ಯೋ ಮದ್ಭಕ್ತ: ಸ ಮೇ ಪ್ರಿಯ: ।। ೧೬ ।।
ಅನಪೇಕ್ಷ: ಆತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತೇ ಕೃತ್ಸ್ನೇ ವಸ್ತುನ್ಯನಪೇಕ್ಷ:, ಶುಚಿ: ಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತದ್ರವ್ಯವರ್ಧಿತಕಾಯ:, ದಕ್ಷ: ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಕ್ರಿಯೋಪಾದಾನಸಮರ್ಥ:, ಅನ್ಯತ್ರೋದಾಸೀನ:, ಗನವ್ಯಥ: ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಕ್ರಿಯಾನಿರ್ವೃತ್ತೌ ಅವರ್ಜನೀಯಶೀತೋಷ್ಣಪುರುಷ-ಸ್ಪರ್ಶಾದಿದು:ಖೇಷು ವ್ಯಥಾರಹಿತ:, ಸರ್ವಾರಮ್ಭಪರಿತ್ಯಾಗೀ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯವ್ಯತಿರಿಕ್ತ-ಸರ್ವಕರ್ಮಾರಮ್ಭಪರಿತ್ಯಾಗೀ, ಯ ಏವಂಭೂತೋ ಮದ್ಭಕ್ತ:, ಸ ಮೇ ಪ್ರಿಯ: ।।೧೬।।
ಯೋ ನ ಹೃಷ್ಯತಿ ನ ದ್ವೇಷ್ಟಿ ನ ಶೋಚತಿ ನ ಕಾಙ್ಕ್ಷತಿ ।
ಶುಭಾಶುಭಪರಿತ್ಯಾಗೀ ಭಕ್ತಿಮಾನ್ ಯ: ಸ ಮೇ ಪ್ರಿಯ: ।।೧೭ ।।
ಯೋ ನ ಹೃಷ್ಯತಿ ಯನ್ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಹರ್ಷನಿಮಿತ್ತಂ ಪ್ರಿಯಜಾತಮ್, ತತ್ಪ್ರಾಪ್ಯ ಯ: ಕರ್ಮಯೋಗೀ ನ ಹೃಷ್ಯತಿ ಯಚ್ಚಾಪ್ರಿಯಮ್, ತತ್ಪ್ರಾಪ್ಯ ನ ದ್ವೇಷ್ಟಿ ಯಚ್ಚ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಶೋಕನಿಮಿತ್ತಂ ಭಾರ್ಯಾಪುತ್ರವಿತ್ತಕ್ಷಯಾದಿಕಮ್, ತತ್ಪ್ರಾಪ್ಯ ನ ಶೋಚತಿ ತಥಾವಿಧಮಪ್ರಾಪ್ತಂ ಚ ನ ಕಾಙ್ಕ್ಷತಿ ಶುಭಾಶುಭಪರಿತ್ಯಾಗೀ ಪಾಪವತ್ಪುಣ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಬನ್ಧಹೇತುತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ ಉಭಯಪರಿತ್ಯಾಗೀ । ಯ ಏವಂಭೂತೋ ಭಕ್ತಿಮಾನ್, ಸ ಮೇ ಪ್ರಿಯ: ।। ೧೭ ।।
ಸಮಶ್ಶತ್ರೌ ಚ ಮಿತ್ರೇ ಚ ತಥಾ ಮಾನಾವಮಾನಯೋ: ।
ಶೀತೋಷ್ಣಸುಖದು:ಖೇಷು ಸಮ: ಸಙ್ಗವಿವರ್ಜಿತ: ।। ೧೮ ।।
ತುಲ್ಯನಿನ್ದಾಸ್ತುತಿರ್ಮೌನೀ ಸಂತುಷ್ಟೋ ಯೇನ ಕೇನಚಿತ್ ।
ಅನಿಕೇತ: ಸ್ಥಿರಮತಿರ್ಭಕ್ತಿಮಾನ್ಮೇ ಪ್ರಿಯೋ ನರ: ।। ೧೯ ।।
ಅದ್ವೇಷ್ಟಾ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಮ್ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಶತ್ರುಮಿತ್ರಾದಿಷು ದ್ವೇಷಾದಿರಹಿತತ್ವಮುಕ್ತಮ್ ಅತ್ರ ತೇಷು ಸನ್ನಿಹಿತೇಷ್ವಪಿ ಸಮಚಿತ್ತತ್ವಂ ತತೋಽಪ್ಯತಿರಿಕ್ತೋ ವಿಶೇಷ ಉಚ್ಯತೇ । ಆತ್ಮನಿ ಸ್ಥಿರಮತಿತ್ವೇನ ನಿಕೇತನಾದಿಷ್ವಸಕ್ತ ಇತ್ಯನಿಕೇತ: ತತ ಏವ ಮಾನಾವಮಾನಾದಿಷ್ವಪಿ ಸಮ: ಯ ಏವಂಭೂತೋ ಭಕ್ತಿಮಾನ್, ಸ ಮೇ ಪ್ರಿಯ: ।। ೧೮ – ೧೯ ।।
ಅಸ್ಮಾದಾತ್ಮನಿಷ್ಠಾದ್ಭಕ್ತಿಯೋಗನಿಷ್ಠಸ್ಯ ಶ್ರೈಷ್ಠ್ಯಂ ಪ್ರತಿಪಾದಯನ್ ಯಥೋಪಕ್ರಮಮುಪಸಂಹರತಿ –
ಯೇ ತು ಧರ್ಮ್ಯಾಮೃತಮಿದಂ ಯಥೋಕ್ತಂ ಪರ್ಯುಪಾಸತೇ ।
ಶ್ರದ್ದಧಾನಾ ಮತ್ಪರಮಾ ಭಕ್ತಾಸ್ತೇಽತೀವ ಮೇ ಪ್ರಿಯಾ: ।। ೨೦ ।।
ಇತಿ ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಸೂಪನಿಷತ್ಸು …….ಭಕ್ತಿಯೋಗೋ ನಾಮ ದ್ವಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯ: ।। ೧೨।।
ಧರ್ಮ್ಯಂ ಚಾಮೃತಂ ಚೇತಿ ಧರ್ಮ್ಯಾಮೃತಮ್, ಯೇ ತು ಪ್ರಾಪ್ಯಸಮಂ ಪ್ರಾಪಕಂ ಭಕ್ತಿಯೋಗಮ್, ಯಥೋಕ್ತಮ್ ಮಯ್ಯಾವೇಶ್ಯ ಮನೋ ಯೇ ಮಾಮ್ ಇತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಉಪಾಸತೇ ತೇ ಭಕ್ತಾ: ಅತಿತರಾಂ ಮಮ ಪ್ರಿಯಾ:।।೨೦।।
।। ಇತಿ ಶ್ರೀಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತೇ ಶ್ರೀಮದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯೇ ದ್ವಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯ: ।। ೧೨ ।।
