ಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತಂ

ಶ್ರೀಮದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್

ಷೋಡಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ

ಅತೀತೇನಾಧ್ಯಾಯತ್ರಯೇಣ ಪ್ರಕೃತಿಪುರುಷಯೋರ್ವಿವಿಕ್ತಯೋ: ಸಂಸೃಷ್ಟಯೋಶ್ಚ ಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಂ ತತ್ಸಂಸರ್ಗವಿಯೋಗಯೋಶ್ಚ ಗುಣಸಙ್ಗತದ್ವಿಪರ್ಯಯಹೇತುತ್ವಮ್, ಸರ್ವಪ್ರಕಾರೇಣಾವಸ್ಥಿತಯೋ: ಪ್ರಕೃತಿಪುರುಷಯೋರ್ಭಗವದ್ ವಿಭೂತಿತ್ವಮ್, ವಿಭೂತಿಮತೋ ಭಗವತೋ ವಿಭೂತಿಭೂತಾದಚಿದ್ವಸ್ತುನಶ್ಚಿದ್ವಸ್ತುನಶ್ಚ ಬದ್ಧಮುಕ್ತೋಭಯರೂಪಾತ್ ಅವ್ಯಯತ್ವವ್ಯಾಪನಭರಣಸ್ವಾಮ್ಯೈರರ್ಥಾನ್ತರತಯಾ ಪುರುಷೋತ್ತಮತ್ವೇನ ಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಞ್ಚ ವರ್ಣಿತಮ್ । ಅನನ್ತರಮ್, ಉಕ್ತಸ್ಯ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಸ್ಥೇಮ್ನೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಶ್ಯತಾಂ ವಕ್ತುಂ ಶಾಸ್ತ್ರವಶ್ಯ-ತದ್ವಿಪರೀತಯೋರ್ದೇವಾಸುರಸರ್ಗಯೋರ್ವಿಭಾಗಂ –

ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ

ಅಭಯಂ ಸತ್ತ್ವಸಂಶುದ್ಧಿರ್ಜ್ಞಾನಯೋಗವ್ಯವಸ್ಥಿತಿ: ।

ದಾನಂ ದಮಶ್ಚ ಯಜ್ಞಶ್ಚ ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಸ್ತಪ ಆರ್ಜವಮ್  ।। ೧ ।।

ಅಹಿಂಸಾ ಸತ್ಯಮಕ್ರೋಧಸ್ತ್ಯಾಗ: ಶಾನ್ತಿರಪೈಶುನಮ್ ।

ದಯಾ ಭೂತೇಷ್ವಲೋಲುಪ್ತ್ವಂ ಮಾರ್ದವಂ ಹ್ರೀರಚಾಪಲಮ್  ।। ೨ ।।

ತೇಜ: ಕ್ಷಮಾ ಧೃತಿ: ಶೌಚಮದ್ರೋಹೋ ನಾತಿಮಾನಿತಾ ।

ಭವನ್ತಿ ಸಂಪದಂ ದೈವೀಮಭಿ ಜಾತಸ್ಯ ಭಾರತ  ।। ೩ ।।

ಇಷ್ಟಾನಿಷ್ಟವಿಯೋಗಸಂಯೋಗರೂಪಸ್ಯ ದು:ಖಸ್ಯ ಹೇತುದರ್ಶನಜಂ ದು:ಖಂ ಭಯಮ್, ತನ್ನಿವೃತ್ತಿ: ಅಭಯಮ್ । ಸತ್ತ್ವಸಂಶುದ್ಧಿ: – ಸತ್ತ್ವಸ್ಯಾನ್ತ:ಕರಣಸ್ಯ ರಜಸ್ತಮೋಭ್ಯಾಮಸ್ಪೃಷ್ಟತ್ವಮ್ । ಜ್ಞಾನಯೋಗವ್ಯವಸ್ಥಿತಿ: – ಪ್ರಕೃತಿವಿಯುಕ್ತಾತ್ಮಸ್ವರೂಪ-ವಿವೇಕನಿಷ್ಠಾ। ದಾನಂ – ನ್ಯಾಯಾರ್ಜಿತಧನಸ್ಯ ಪಾತ್ರೇ ಪ್ರತಿಪಾದನಮ್ । ದಮ: ಮನಸೋ ವಿಷಯೋನ್ಮುಖ್ಯನಿವೃತ್ತಿಸಂಶೀಲನಮ್। ಯಜ್ಞ: ಫಲಾಭಿಸನ್ಧಿರಹಿತಭಗವದಾರಾಧನರೂಪಮಹಾಯಜ್ಞಾದ್ಯನುಷ್ಠಾನಮ್ । ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯ: – ಸವಿಭೂತೇರ್ಭಗವತಸ್ತದಾರಾಧನ-ಪ್ರಕಾರಸ್ಯ ಚ ಪ್ರತಿಪಾದಕ: ಕೃತ್ಸ್ನೋ ವೇದ ಇತ್ಯನುಸನ್ಧಾಯ ವೇದಾಭ್ಯಾಸನಿಷ್ಠಾ । ತಪ: – ಕೃಚ್ಛ್ರಚಾನ್ದ್ರಾಯಣದ್ವಾದಶ್ಯುಪವಾಸಾದೇ: ಭಗವತ್ಪ್ರೀಣನಕರ್ಮಯೋಗ್ಯತಾಪಾದನಸ್ಯ ಕರಣಮ್ । ಆರ್ಜವಂ – ಮನೋವಾಕ್ಕಾಯವೃತ್ತೀನಾಮೇಕನಿಷ್ಠತಾ ಪರೇಷು । ಅಹಿಂಸಾ ಪರಪೀಡಾವರ್ಜನಮ್ । ಸತ್ಯಂ – ಯಥಾದೃಷ್ಟಾರ್ಥಗೋಚರಭೂತಹಿತವಾಕ್ಯಮ್ । ಅಕ್ರೋಧ: – ಪರಪೀಡಾಫಲಚಿತ್ತವಿಕಾರರಹಿತತ್ವಮ್। ತ್ಯಾಗ: – ಆತ್ಮಹಿತಪ್ರತ್ಯನೀಕಪರಿಗ್ರಹವಿಮೋಚನಮ್ । ಶಾನ್ತಿ: – ಇನ್ದ್ರಿಯಾಣಾಂ ವಿಷಯಪ್ರಾವಣ್ಯನಿರೋಧಸಂಶೀಲನಮ್। ಅಪೈಶುನಂ – ಪರಾನರ್ಥಕರವಾಕ್ಯನಿವೇದನಾಕರಣಮ್ । ದಯಾ ಭೂತೇಷು – ಸರ್ವಭೂತೇಷು ದು:ಖಾಸಹಿಷ್ಣುತ್ವಮ್ । ಅಲೋಲುಪ್ತ್ವಮ್ – ಅಲೋಲುಪತ್ವಮ್ । ಅಲೋಲುತ್ವಮಿತಿ ವಾ ಪಾಠ: ವಿಷಯೇಷು ನಿಸ್ಸ್ಪೃಹತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥ: । ಮಾರ್ದವಮ್ – ಅಕಾಠಿನ್ಯಮ್, ಸಾಧುಜನಸಂಶ್ಲೇಷಾರ್ಹಾತೇತ್ಯರ್ಥ:। ಹ್ರೀ: – ಅಕಾರ್ಯಕರಣೇ ವ್ರೀಡಾ । ಅಚಾಪಲಂ – ಸ್ಪೃಹಣೀಯವಿಷಯಸನ್ನಿಧೌ ಅಚಞ್ಚಲತ್ವಮ್ । ತೇಜ: – ದುರ್ಜನೈರನಭಿಭವನೀಯತ್ವಮ್। ಕ್ಷಮಾ – ಪರನಿಮಿತ್ತಪೀಡಾನುಭವೇಽಪಿ ಪರೇಷು ತಂ ಪ್ರತಿ ಚಿತ್ತವಿಕಾರರಹಿತತಾ । ಧೃತಿ: – ಮಹತ್ಯಾಮಪ್ಯಾಪದಿ ಕೃತ್ಯಕರ್ತವ್ಯತಾವಧಾರಣಮ್ । ಶೌಚಂ – ಬಾಹ್ಯಾನ್ತರಕರಣಾನಾಂ ಕೃತ್ಯಯೋಗ್ಯತಾ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಾ । ಅದ್ರೋಹ: – ಪರೇಷ್ವನುಪರೋಧ: ಪರೇಷು ಸ್ವಚ್ಛನ್ದವೃತ್ತಿನಿರೋಧರಹಿತತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥ: । ನಾತಿಮಾನಿತಾ  – ಅಸ್ಥಾನೇ ಗರ್ವೋಽತಿಮಾನಿತ್ವಮ್ ತದ್ರಹಿತತಾ । ಏತೇ ಗುಣಾ: ದೈವೀಂ ಸಂಪದಮಭಿಜಾತಸ್ಯ ಭವನ್ತಿ। ದೇವಸಂಬನ್ಧಿನೀ ಸಂಪದ್ದೈವೀ ದೇವಾ ಭಗವದಾಜ್ಞಾನುವೃತ್ತಿಶೀಲಾ: ತೇಷಾಂ ಸಂಪತ್ । ಸಾ ಚ ಭಗವದಾಜ್ಞಾನುವೃತ್ತಿರೇವ । ತಾಮಭಿಜಾತಸ್ಯ ತಾಮಭಿಮುಖೀಕೃತ್ಯ ಜಾತಸ್ಯ, ತಾಂ ನಿವರ್ತಯಿತುಂ ಜಾತಸ್ಯ ಭವನ್ತೀತ್ಯರ್ಥ: ।। ೩ ।।

ದಮ್ಭೋ ದರ್ಪೋಽತಿಮಾನಶ್ಚ ಕ್ರೋಧ: ಪಾರುಷ್ಯಮೇವ ಚ  ।

ಅಜ್ಞಾನಂ ಚಾಭಿಜಾತಸ್ಯ ಪಾರ್ಥ ಸಮ್ಪದಮಸುರೀಮ್    ।। ೪ ।।

ದಮ್ಭ: ಧಾರ್ಮಿಕತ್ವಖ್ಯಾಪನಾಯ ಧರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಮ್ । ದರ್ಪ: ಕೃತ್ಯಾಕೃತ್ಯಾವಿವೇಕಕರೋ ವಿಷಯಾನುಭವನಿಮಿತ್ತೋ ಹರ್ಷ: । ಅತಿಮಾನಶ್ಚ ಸ್ವವಿದ್ಯಾಭಿಜನಾನನುಗುಣೋಽಭಿಮಾನ: । ಕ್ರೋಧ: ಪರಪಿಡಾಫಲಚಿತ್ತವಿಕಾರ: । ಪಾರುಷ್ಯಂ ಸಾಧೂನಾಮುದ್ವೇಗಕರ: ಸ್ವಭಾವ: । ಅಜ್ಞಾನಂ ಪರಾವರತತ್ತ್ವಕೃತ್ಯಾಕೃತ್ಯಾವಿವೇಕ: । ಏತೇ ಸ್ವಭಾವಾ: ಆಸುರೀಂ ಸಂಪದಮಭಿಜಾತಸ್ಯ ಭವನ್ತಿ। ಅಸುರಾ: ಭಗವದಾಜ್ಞಾತಿವೃತ್ತಿಶೀಲಾ: ।। ೪ ।।

ದೈವೀ ಸಂಪದ್ವಿಮೋಕ್ಷಾಯ ನಿಬನ್ಧಾಯಾಸುರೀ ಮತಾ  ।

ದೈವೀ ಮದಾಜ್ಞಾನುವೃತ್ತಿರೂಪಾ ಸಂಪದ್ವಿಮೋಕ್ಷಾಯ ಬನ್ಧಾನ್ಮುಕ್ತಯೇ ಭವತಿ । ಕ್ರಮೇಣ ಮತ್ಪ್ರಾಪ್ತಯೇ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥ: । ಆಸುರೀ ಮದಾಜ್ಞಾತಿವೃತ್ತಿರೂಪಾ ಸಂಪನ್ನಿಬನ್ಧಾಯ ಭವತಿ ಅಧೋಗತಿಪ್ರಾಪ್ತಯೇ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥ: ।।

ಏತಚ್ಛ್ರುತ್ವಾ ಸ್ವಪ್ರಕೃತ್ಯನಿರ್ಧಾರಣಾದತಿಭೀತಾಯಾರ್ಜುನಾಯೈವಮಾಹ –

ಮಾ ಶುಚಸ್ಸಂಪದಂ ದೈವೀಮಭಿಜಾತೋಽಸಿ ಪಾಣ್ಡವ    ।। ೫ ।।

ಶೋಕಂ ಮಾ ಕೃಥಾ: ತ್ವಂ ತು ದೈವೀಂ ಸಂಪದಮಭಿಜಾತೋಽಸಿ । ಪಾಣ್ಡವ । ಧಾರ್ಮಿಕಾಗ್ರೇಸರಸ್ಯ ಹಿ ಪಾಣ್ಡೋಸ್ತನಯಸ್ತ್ವಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯ: ।। ೫ ।।

ದ್ವೌ ಭೂತಸರ್ಗೌ ಲೋಕೇಽಸ್ಮಿನ್ ದೈವ ಆಸುರ ಏವ ಚ  ।

ದೈವೋ ವಿಸ್ತರಶ: ಪ್ರೋಕ್ತ ಆಸುರಂ ಪಾರ್ಥ ಮೇ ಶೃಣು   ।। ೬ ।।

ಅಸ್ಮಿನ್ ಕರ್ಮಲೋಕೇ ಕರ್ಮಕರಾಣಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ಸರ್ಗೋ ದ್ವಿವಿಧೌ ದೈವಶ್ಚಾಸುರಶ್ಚೇತಿ । ಸರ್ಗ: – ಉತ್ಪತ್ತಿ:, ಪ್ರಾಚೀನಪುಣ್ಯಪಾಪರೂಪಕರ್ಮವಶಾದ್ಭಗವದಾಜ್ಞಾನುವೃತ್ತಿತದ್ವಿಪರೀತಕರಣಾಯೋತ್ಪತ್ತಿಕಾಲ ಏವ ವಿಭಾಗೇನ ಭೂತಾನ್ಯುತ್ಪದ್ಯನ್ತ ಇತ್ಯರ್ಥ: । ತತ್ರ ದೈವ: ಸರ್ಗೋ ವಿಸ್ತರಶ: ಪ್ರೋಕ್ತ:  ದೇವಾನಾಂ ಮದಾಜ್ಞಾನುವೃತ್ತಿಶೀಲಾನಾಮುತ್ಪತ್ತಿರ್ಯದಾಚಾರಕರಣಾರ್ಥಾ, ಸ ಆಚಾರ: ಕರ್ಮಯೋಗಜ್ಞಾನಯೋಗಭಕ್ತಿಯೋಗರೂಪೋ ವಿಸ್ತರಶ: ಪ್ರೋಕ್ತ: । ಅಸುರಾಣಾಂ ಸರ್ಗಶ್ಚ ಯದಾಚಾರಾರ್ಥ:, ತಮಾಚಾರಂ ಮೇ ಶೃಣು  ಮಮ ಸಕಾಶಾಚ್ಛೃಣು।।೧೬.೬।।

ಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ಚ ನಿವೃತ್ತಿಂ ಚ ಜನಾ ನ ವಿದುರಾಸುರಾ:  ।

ನ ಶೌಚಂ ನಾಪಿ ಚಾಚಾರೋ ನ ಸತ್ಯಂ ತೇಷು ವಿದ್ಯತೇ  ।। ೭ ।।

ಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ಚ ನಿವೃತ್ತಿಂ ಚ ಅಭ್ಯುದಯಸಾಧನಂ ಮೋಕ್ಷಸಾಧನಂ ಚ ವೈದಿಕಂ ಧರ್ಮಮಾಸುರಾ ನ ವಿದು: ನ ಜಾನನ್ತಿ । ಶೌಚಂ ವೈದಿಕಕರ್ಮಯೋಗ್ಯತ್ವಂ ಶಾಸ್ತ್ರಸಿದ್ಧಮ್ ತದ್ಬಾಹ್ಯಮಾನ್ತರಂ ಚಾಸುರೇಷು ನ ವಿದ್ಯತೇ । ನಾಪಿ ಚಾಚಾರ: ತದ್ಬಾಹ್ಯಾನ್ತರಶೌಚಂ ಯೇನ ಸನ್ಧ್ಯಾವನ್ದನಾದಿನಾ ಆಚಾರೇಣ ಜಾಯತೇ, ಸೋಽಪ್ಯಾಚಾರಸ್ತೇಷು ನ ವಿದ್ಯತೇ । ಯಥೋಕ್ತಮ್, ಸಂಧ್ಯಾಹೀನೋಽಶುಚಿರ್ನಿತ್ಯಂ ಅನರ್ಹಾ: ಸರ್ವಕರ್ಮಸು (ದ.ಸ್ಮೃ.೨.೨೨) ಇತಿ । ತಥಾ ಸತ್ಯಂ ಚ ತೇಷು ನ ವಿದ್ಯತೇ ಯಥಾಜ್ಞಾತಭೂತಹಿತರೂಪಭಾಷಣಂ ತೇಷು ನ ವಿದ್ಯತೇ।।೭।।

ಕಿಂ ಚ

ಅಸತ್ಯಮಪ್ರತಿಷ್ಠಂ ತೇ ಜಗದಾಹುರನೀಶ್ವರಮ್  ।

ಅಪರಸ್ಪರಸಂಭೂತಂ ಕಿಮನ್ಯತ್ಕಾಮಹೇತುಕಮ್       ।। ೮ ।।

ಅಸತ್ಯಂ ಜಗದೇತತ್ಸತ್ಯಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಬ್ರಹ್ಮಕಾರ್ಯತಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮಕಮಿತಿ ನಾಹು: । ಅಪ್ರತಿಷ್ಠಂ ತಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಮಿತಿ ನ ವದನ್ತಿ । ಬ್ರಹ್ಮಣಾನನ್ತೇನ ಧೃತಾ ಹಿ ಪೃಥಿವೀ ಸರ್ವಾನ್ ಲೋಕಾನ್ ಬಿಭರ್ತಿ । ಯಥೋಕ್ತಮ್, ತೇನೇಯಂ ನಾಗವರ್ಯೇಣ ಶಿರಸಾ ವಿಧೃತಾ ಮಹೀ । ಬಿಭರ್ತಿ ಮಾಲಾಂ ಲೋಕಾನಾಂ ಸದೇವಾಸುರಮಾನುಷಾಮ್ (ವಿ.ಪು.೨.೫.೨೭) ಇತಿ । ಅನೀಶ್ವರಮ್ । ಸತ್ಯಸಂಕಲ್ಪೇನ ಪರೇಣ ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ಸವಶ್ವಾರೇಣ ಮಯೈತನ್ನಿಯಮಿತಮಿತಿ ಚ ನ ವದನ್ತಿ । ‘ಅಹಂ ಸರ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಭವೋ ಮತ್ತಸ್ಸರ್ವಂ ಪ್ರವರ್ತತೇ‘ ಇತಿ ಹ್ಯುಕ್ತಮ್ । ವದನ್ತಿ ಚೈವಮಪರಸ್ಪರಸಂಭೂತಮ್ ಕಿಮನ್ಯತ್ । ಯೋಷಿತ್ಪುರುಷಯೋ: ಪರಸ್ಪರಸಂಬನ್ಧೇನ ಜಾತಮಿದಂ ಮನುಷ್ಯಪಶ್ವಾದಿಕಮುಪಲಭ್ಯತೇ ಅನೇವಂಭೂತಂ ಕಿಮನ್ಯದುಪಲಭ್ಯತೇ ? ಕಿಂಚಿದಪಿ ನೋಪಲಭ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥ: । ಅತ: ಸರ್ವಮಿದಂ ಜಗತ್ಕಾಮಹೇತುಕಮಿತಿ ।। ೮ ।।

ಏತಾಂ ದೃಷ್ಟಿಮವಷ್ಟಭ್ಯ ನಷ್ಟಾತ್ಮಾನೋಽಲ್ಪಬುದ್ಧಯ:  ।

ಪ್ರಭವನ್ತ್ಯುಗ್ರಕರ್ಮಾಣ: ಕ್ಷಯಾಯ ಜಗತೋಽಶುಭಾ:     ।। ೯ ।।

ಏತಾಂ ದೃಷ್ಟಿಮವಷ್ಟಭ್ಯ ಅವಲಮ್ಬ್ಯ, ನಷ್ಟಾತ್ಮಾನ: ಅದೃಷ್ಟದೇಹಾತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾನ:, ಅಲ್ಪಬುದ್ಧಯ: ಘಟಾದಿವಜ್ಜ್ಞೇಯಭೂತೇ ದೇಹೇ ಜ್ಞಾತೃತ್ವೇನ ದೇಹವ್ಯತಿರಿಕ್ತ ಆತ್ಮೋಪಲಭ್ಯತ ಇತಿ ವಿವೇಕಾಕುಶಲಾ:, ಉಗ್ರಕರ್ಮಾಣ: ಸರ್ವೇಷಾಂ ಹಿಂಸಕಾ ಜಗತ: ಕ್ಷಯಾಯ ಪ್ರಭವನ್ತಿ ।। ೯ ।।

ಕಾಮಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ದುಷ್ಪೂರಂ ದಮ್ಭಮಾನಮದಾನ್ವಿತಾ:  ।

ಮೋಹಾದ್ಗೃಹೀತ್ವಾಸದ್ಗ್ರಾಹಾನ್ ಪ್ರವರ್ತನ್ತೇಽಶುಚಿವ್ರತಾ:  ।। ೧೦ ।।

ದುಷ್ಪೂರಂ ದುಷ್ಪ್ರಾಪವಿಷಯಂ ಕಾಮಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ತತ್ಸಿಸಾಧಯಿಷಯಾ ಮೋಹಾದಜ್ಞಾನಾತ್, ಅಸದ್ಗ್ರಾಹಾನನ್ಯಾಯಗೃಹೀತಪರಿಗ್ರಹಾನ್ ಗೃಹೀತ್ವಾ, ಅಶುಚಿವ್ರತಾ: ಅಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತವ್ರತಯುಕ್ತಾ: ದಮ್ಭಮಾನಮದಾನ್ವಿತಾ: ಪ್ರವರ್ತನ್ತೇ ।। ೧೦ ।।

ಚಿನ್ತಾಮಪರಿಮೇಯಾಂ ಚ ಪ್ರಲಯಾನ್ತಾಮುಪಾಶ್ರಿತಾ:  ।

ಕಾಮೋಪಭೋಗಪರಮಾ ಏತಾವದಿತಿ ನಿಶ್ಚಿತಾ:     ।। ೧೧ ।।

ಅದ್ಯ ಶ್ವೋ ವಾ ಮುಮೂರ್ಷವ: ಚಿನ್ತಾಮಪರಿಮೇಯಾಮ್  ಅಪರಿಚ್ಛೇದ್ಯಾಂ ಪ್ರಲಯಾನ್ತಾಂ ಪ್ರಾಕೃತಪ್ರಲಯಾವಧಿಕಾಲ-ಸಾಧ್ಯವಿಷಯಾಮುಪಾಶ್ರಿತಾ:, ತಥಾ ಕಾಮೋಪಭೋಗಪರಮಾ: ಕಾಮೋಪಭೋಗ ಏವ ಪರಮಪುರುಷಾರ್ಥ ಇತಿ ಮನ್ವಾನಾ:, ಏತಾವದಿತಿ ನಿಶ್ಚಿತಾ: ಇತೋಽಧಿಕ: ಪುರುಷಾರ್ಥೋ ನ ವಿದ್ಯತ ಇತಿ ಸಂಜಾತನಿಶ್ಚಯಾ: ।। ೧೧ ।।

ಆಶಾಪಾಶಶತೈರ್ಬದ್ಧಾ: ಕಾಮಕ್ರೋಧಪರಾಯಣಾ:  ।

ಈಹನ್ತೇ ಕಾಮಭೋಗಾರ್ಥಮನ್ಯಾಯೇನಾರ್ಥಸಞ್ಚಯಾನ್     ।। ೧೨ ।।

ಆಶಾಪಾಶಶತೈ: ಆಶಾಖ್ಯಪಾಶಶತೈರ್ಬದ್ಧಾ:, ಕಾಮಕ್ರೋಧಪರಾಯಣಾ: ಕಾಮಕ್ರೋಧೈಕನಿಷ್ಠಾ:, ಕಾಮಭೋಗಾರ್ಥಮನ್ಯಾಯೇನಾರ್ಥಸಂಚಯಾನ್ ಪ್ರತಿ ಈಹನ್ತೇ ।। ೧೨ ।।

ಇದಮದ್ಯ ಮಯಾ ಲಬ್ಧಮಿಮಂ ಪ್ರಾಪ್ಸ್ಯೇ ಮನೋರಥಮ್  ।

ಇದಮಸ್ತೀದಮಪಿ ಮೇ ಭವಿಷ್ಯತಿ ಪುನರ್ಧನಮ್      ।। ೧೩ ।।

ಇದಂ ಕ್ಷೇತ್ರಪುತ್ರಾದಿಕಂ ಸರ್ವಂ ಮಯಾ ಮತ್ಸಾಮರ್ಥ್ಯೇನೈವ ಲಬ್ಧಮ್, ನಾದೃಷ್ಟಾದಿನಾ ಇಮಂ ಚ ಮನೋರಥಮಹಮೇವ ಪ್ರಾಪ್ಸ್ಯೇ, ನಾದೃಷ್ಟಾದಿಸಹಿತ: । ಇದಂ ಧನಂ ಮತ್ಸಾಮರ್ಥ್ಯೇನ ಲಬ್ಧಂ ಮೇ ಅಸ್ತಿ, ಇದಮಪಿ ಪುನರ್ಮೇ ಮತ್ಸಾಮರ್ಥ್ಯೇನೈವ ಭವಿಷ್ಯತಿ।।೧೩।।

ಅಸೌ ಮಯಾ ಹತ: ಶತ್ರುರ್ಹಾನಿಷ್ಯೇ ಚಾಪರಾನಪಿ  ।

ಅಸೌ ಮಯಾ ಬಲವತಾ ಹತ: ಶತ್ರು: । ಅಪರಾನಪಿ ಶತ್ರೂನಹಂ ಶೂರೋ ಧೀರಶ್ಚ ಹನಿಷ್ಯೇ । ಕಿಮತ್ರ ಮನ್ದಧೀಭಿರ್ದುರ್ಬಲೈ: ಪರಿಕಲ್ಪಿತೇನಾದೃಷ್ಟಪರಿಕರೇಣ ।। ತಥಾ ಚ –

ಈಶ್ವರೋಽಹಮಹಂ ಭೋಗೀ ಸಿದ್ಧೋಽಹಂ ಬಲವಾನ್ ಸುಖೀ        ।। ೧೪ ।।

ಈಶ್ವರೋಽಹಂ ಸ್ವಾಧೀನೋಽಹಮ್ ಅನ್ಯೇಷಾಂ ಚಾಹಮೇವ ನಿಯನ್ತಾ । ಅಹಂ ಭೋಗೀ ಸ್ವತ ಏವಾಹಂ ಭೋಗೀ ನಾದೃಷ್ಟಾದಿಭಿ: । ಸಿದ್ಧೋಽಹಂ ಸ್ವತಸ್ಸಿದ್ಧೋಽಹಮ್ ನ ಕಸ್ಮಾಚ್ಚಿದದೃಷ್ಟಾದೇ: । ತಥಾ ಸ್ವತ ಏವ ಬಲವಾನ್ ಸ್ವತ ಏವ ಸುಖೀ।।೧೪।।

ಆಢ್ಯೋಽಭಿಜನವಾನಸ್ಮಿ ಕೋಽನ್ಯೋಽಸ್ತಿ ಸದೃಶೋ ಮಯಾ  ।

ಯಕ್ಷ್ಯೇ ದಾಸ್ಯಾಮಿ ಮೋದಿಷ್ಯ ಇತ್ಯಜ್ಞಾನವಿಮೋಹಿತಾ:  ।। ೧೫ ।।

ಅಹಂ ಸ್ವತಶ್ಚಾಢ್ಯೋಽಸ್ಮಿ ಅಭಿಜನವಾನಸ್ಮಿ ಸ್ವತ ಏವೋತ್ತಮಕುಲೇ ಪ್ರಸೂತೋಽಸ್ಮಿ ಅಸ್ಮಿನ್ ಲೋಕೇ ಮಯಾ ಸದೃಶ: ಕೋಽನ್ಯ: ಸ್ವಸಾಮರ್ಥ್ಯಲಬ್ಧಸರ್ವವಿಭವೋ ವಿದ್ಯತೇ? ಅಹಂ ಸ್ವಯಮೇವ ಯಕ್ಷ್ಯೇ ದಾಸ್ಯಾಮಿ, ಮೋದಿಷ್ಯೇ ಇತ್ಯಜ್ಞಾನವಿಮೋಹಿತಾ: ಈಶ್ವರಾನುಗ್ರಹನಿರಪೇಕ್ಷೇಣ ಸ್ವೇನೈವ ಯಾಗದಾನಾದಿಕಂ ಕರ್ತುಂ ಶಕ್ಯಮಿತ್ಯಜ್ಞಾನವಿಮೋಹಿತಾ ಮನ್ಯನ್ತೇ ।। ೧೫ ।।

ಅನೇಕಚಿತ್ತವಿಭ್ರಾನ್ತಾ ಮೋಹಜಾಲಸಮಾವೃತಾ:  ।

ಪ್ರಸಕ್ತಾ: ಕಾಮಭೋಗೇಷು ಪತನ್ತಿ ನರಕೇಽಶುಚೌ    ।। ೧೬ ।।

ಅದೃಷ್ಟೇಶ್ವರಾದಿಸಹಕಾರಮೃತೇ ಸ್ವೇನೈವ ಸರ್ವಂ ಕರ್ತುಂ ಶಕ್ಯಮಿತಿ ಕೃತ್ವಾ, ಏವಂ ಕುರ್ಯಾಮ್, ತಚ್ಚ ಕುರ್ಯಾಮ್, ಅನ್ಯಚ್ಚ ಕುರ್ಯಾಮಿತ್ಯನೇಕಚಿತ್ತವಿಭ್ರಾನ್ತಾ:, ಏವಂರೂಪೇಣ ಮೋಹಜಾಲೇನ ಸಮಾವೃತಾ:, ಕಾಮಭೋಗೇಷು ಪ್ರಕರ್ಷೇಣ ಸಕ್ತಾ:, ಮಧ್ಯೇ ಮೃತಾ: ಅಶುಚೌ ನರಕೇ ಪತನ್ತಿ ।। ೧೬ ।।

ಆತ್ಮಸಂಭಾವಿತಾ: ಸ್ತಬ್ಧಾ: ಧನಮಾನಮದಾನ್ವಿತಾ:  ।

ಯಜನ್ತೇ ನಾಮಯಜ್ಞೈಸ್ತೇ ದಮ್ಭೇನಾವಿಧಿಪೂರ್ವಕಮ್     ।। ೧೭ ।।

ಆತ್ಮನೈವ ಸಂಭಾವಿತಾ: । ಆತ್ಮನೈವಾತ್ಮಾನಂ ಸಂಭಾವಯನ್ತೀತ್ಯರ್ಥ: । ಸ್ತಬ್ಧಾ: ಪರಿಪೂರ್ಣಂ ಮನ್ಯಮಾನಾ ನ ಕಿಂಚಿತ್ಕುರ್ವಾಣಾ: । ಕಥಮ್ ? ಧನಮಾನಮದಾನ್ವಿತಾ: ಧನೇನ ವಿದ್ಯಾಭಿಜನಾಭಿಮಾನೇನ ಚ ಜನಿತಮದಾನ್ವಿತಾ:, ನಾಮಯಜ್ಞೈ: ನಾಮಪ್ರಯೋಜನೈ: ಯಷ್ಟೇತಿನಾಮಮಾತ್ರಪ್ರಯೋಜನೈರ್ಯಜ್ಞೈ: ಯಜನ್ತೇ । ತದಪಿ ದಮ್ಭೇನ ಹೇತುನಾ ಯಷ್ಟೃತ್ವಖ್ಯಾಪನಾಯ, ಅವಿಧಿಪೂರ್ವಕಮಯಥಾಚೋದನಂ ಯಜನ್ತೇ ।। ೧೭ ।। ತೇ ಚೇದೃಗ್ಭೂತಾ ಯಜನ್ತ ಇತ್ಯಾಹ

ಅಹಂಕಾರಂ ಬಲಂ ದರ್ಪಂ ಕಾಮಂ ಕ್ರೋಧಂ ಚ ಸಂಶ್ರಿತಾ:  ।

ಮಾಮಾತ್ಮಪರದೇಹೇಷು ಪ್ರದ್ವಿಷನ್ತೋಽಭ್ಯಸೂಯಕಾ:     ।। ೧೮ ।।

ಅನನ್ಯಾಪೇಕ್ಷೋಽಹಮೇವ ಸರ್ವಂ ಕರೋಮೀತ್ಯೇವಂರೂಪಮಹಂಕಾರಮಾಶ್ರಿತಾ:, ತಥಾ ಸರ್ವಸ್ಯ ಕರಣೇ ಮದ್ಬಲಮೇವ ಪರ್ಯಾಪ್ತಮಿತಿ ಚ ಬಲಮ್, ಅತೋ ಮತ್ಸದೃಶೋ ನ ಕಶ್ಚಿದಸ್ತೀತಿ ಚ ದರ್ಪಮ್, ಏವಂಭೂತಸ್ಯ ಮಮ ಕಾಮಮಾತ್ರೇಣ ಸರ್ವಂ ಸಂಪತ್ಸ್ಯತ ಇತಿ ಕಾಮಮ್, ಮಮ ಯೇ ಅನಿಷ್ಟಕಾರಿಣಸ್ತಾನ್ ಸರ್ವಾನ್ ಹನಿಷ್ಯಾಮೀತಿ ಚ ಕ್ರೋಧಮ್, ಏವಮೇತಾನ್ ಸಂಶ್ರಿತಾ:, ಸ್ವದೇಹೇಷು ಪರದೇಹೇಷು ಚಾವಸ್ಥಿತಂ ಸರ್ವಸ್ಯ ಕಾರಯಿತಾರಂ ಪುರುಷೋತ್ತಮಂ ಮಾಮಭ್ಯಸೂಯಕಾ: ಪ್ರದ್ವಿಷನ್ತ:, ಕುಯುಕ್ತಿಭಿರ್ಮತ್ಸ್ಥಿತೌ ದೋಷಮಾವಿಷ್ಕುರ್ವನ್ತೋ ಮಾಮಸಹಮಾನಾ: । ಅಹಂಕಾರಾದಿಕಾನ್ ಸಂಶ್ರಿತಾ ಯಾಗಾದಿಕಂ ಸರ್ವಂ ಕ್ರಿಯಾಜಾತಂ ಕುರ್ವತ ಇತ್ಯರ್ಥ:।।೧೮।।

ತಾನಹಂ ದ್ವಿಷತ: ಕ್ರೂರಾನ್ ಸಂಸಾರೇಷು ನರಾಧಮಾನ್  ।

ಕ್ಷಿಪಾಮ್ಯಜಸ್ರಮಶುಭಾನಾಸುರೀಷ್ವೇವ ಯೋನಿಷು             ।। ೧೯ ।।

ಯ ಏವಂ ಮಾಂ ದ್ವಿಷನ್ತಿ, ತಾನ್ ಕ್ರೂರಾನ್ನರಾಧಮಾನಶುಭಾನಹಮಜಸ್ರಂ ಸಂಸಾರೇಷು ಜನ್ಮಜರಾಮರಣಾದಿರೂಪೇಣ ಪರಿವರ್ತಮಾನೇಷು ಸಂತಾನೇಷು, ತತ್ರಾಪ್ಯಾಸುರೀಷ್ವೇವ ಯೋನಿಷು ಕ್ಷಿಪಾಮಿ ಮದಾನುಕೂಲ್ಯಪ್ರತ್ಯನೀಕೇಷ್ವೇವ ಜನ್ಮಸು ಕ್ಷಿಪಾಮಿ । ತತ್ತಜ್ಜನ್ಮಪ್ರಾಪ್ತ್ಯನುಗುಣಪ್ರವೃತ್ತಿಹೇತುಭೂತಬುದ್ಧಿಷು ಕ್ರೂರಾಸ್ವಹಮೇವ ಸಂಯೋಜಯಾಮೀತ್ಯರ್ಥ: ।। ೧೯ ।।

ಆಸುರೀಂ ಯೋನಿಮಾಪನ್ನಾ ಮೂಢಾ ಜನ್ಮನಿ ಜನ್ಮನಿ  ।

ಮಾಮಪ್ರಾಪ್ಯೈವ ಕೌನ್ತೇಯ ತತೋ ಯಾನ್ತ್ಯಧಮಾಂ ಗತಿಮ್  ।। ೨೦ ।।

ಮದಾನುಕೂಲ್ಯಪ್ರತ್ಯನೀಕಜನ್ಮಾಪನ್ನಾ: ಪುನರಪಿ ಜನ್ಮನಿ ಜನ್ಮನಿ ಮೂಢಾ: ಮದ್ವಿಪರೀತಜ್ಞಾನಾ ಮಾಮಪ್ರಾಪ್ಯೈವ ‘ಅಸ್ತಿ ಭಗವಾನ್ ಸರ್ವೇಶ್ವರೋ ವಾಸುದೇವ:‘ ಇತಿ ಜ್ಞಾನಮಪ್ರಾಪ್ಯ ತತ: ತತೋ ಜನ್ಮನೋಽಧಮಾಮೇವ ಗತಿಂ ಯಾನ್ತಿ ।।೨೦।।

ಅಸ್ಯಾಸುರಸ್ವಭಾವಸ್ಯಾತ್ಮನಾಶಸ್ಯ ಮೂಲಹೇತುಮಾಹ –

ತ್ರಿವಿಧಂ ನರಕಸ್ಯೈತದ್ದ್ವಾರಂ ನಾಶನಮಾತ್ಮನ:  ।

ಕಾಮ: ಕ್ರೋಧಸ್ತಥಾ ಲೋಭಸ್ತಸ್ಮಾದೇತತ್ತ್ರಯಂ ತ್ಯಜೇತ್ ।। ೨೧ ।।

ಅಸ್ಯಾಸುರಸ್ವಭಾವರೂಪಸ್ಯ ನರಕಸ್ಯೈತತ್ತ್ರಿವಿಧಂ ದ್ವಾರಮ್, ತಚ್ಚಾತ್ಮನೋ ನಾಶನಮ್ ಕಾಮ: ಕ್ರೋಧೋ ಲೋಭ ಇತಿ ತ್ರಯಾಣಾಂ ಸ್ವರೂಪಂ ಪೂರ್ವಮೇವ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮ್ । ದ್ವಾರಂ ಮಾರ್ಗ: ಹೇತುರಿತ್ಯರ್ಥ: । ತಸ್ಮಾದೇತತ್ತ್ರಯಂ ತ್ಯಜೇತ್ ತಸ್ಮಾದತಿಘೋರನರಕಹೇತುತ್ವಾತ್ಕಾಮಕ್ರೋಧಲೋಭಾನಾಮ್, ಏತತ್ತ್ರಿತಯಂ ದೂರತ: ಪರಿತ್ಯಜೇತ್ ।। ೨೧ ।।

ಏತೈರ್ವಿಮುಕ್ತ: ಕೌನ್ತೇಯ ತಮೋದ್ವಾರೈಸ್ತ್ರಿಭಿರ್ನರ:  ।

ಆಚರತ್ಯಾತ್ಮನ: ಶ್ರೇಯಸ್ತತೋ ಯಾತಿ ಪರಾಂ ಗತಿಮ್  ।। ೨೨ ।।

ಏತೈ: ಕಾಮಕ್ರೋಧಲೋಭೈ: ತಮೋದ್ವಾರೈ: ಮದ್ವಿಪರೀತಜ್ಞಾನಹೇತುಭಿ: ವಿಮುಕೋ ನರ: ಆತ್ಮನ: ಶ್ರೇಯ ಆಚರತಿ ಲಬ್ಧಮದ್ವಿಷಯಜ್ಞಾನೋ ಮದಾನುಕೂಲ್ಯೇ ಪ್ರಯತತೇ । ತತೋ ಮಾಮೇವ ಪರಾಂ ಗತಿಂ ಯಾತಿ ।। ೨೨ ।।

ಶಾಸ್ತ್ರಾನಾದರೋಽಸ್ಯ ನರಕಸ್ಯ ಪ್ರಧಾನಹೇತುರಿತ್ಯಾಹ –

ಯ: ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ವರ್ತತೇ ಕಾಮಕಾರತ:  ।

ನ ಸ ಸಿದ್ಧಿಮವಾಪ್ನೋತಿ ನ ಸುಖಂ ನ ಪರಾಂ ಗತಿಮ್  ।। ೨೩ ।।

ಶಾಸ್ತ್ರಂ ವೇದಾ: ವಿಧಿ: ಅನುಶಾಸನಮ್ । ವೇದಾಖ್ಯಂ ಮದನುಶಾಸನಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಯ: ಕಾಮಕಾರತೋ ವರ್ತತೇ ಸ್ವಚ್ಛನ್ದಾನುಗುಣಮಾರ್ಗೇಣ ವರ್ತತೇ, ನ ಸ ಸಿದ್ಧಿಮವಾಪ್ನೋತಿ ನ ಕಾಮಪ್ಯಾಮುಷ್ಮಿಕೀಂ ಸಿದ್ಧಿಮವಾಪ್ನೋತಿ ನ ಸುಖಂ ಕಿಂಚಿದವಾಪ್ನೋತಿ । ನ ಪರಾಂ ಗತಿಮ್ । ಕುತ: ಪರಾಂ ಗತಿಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತೀತ್ಯರ್ಥ: ।। ೨೩ ।।

ತಸ್ಮಾಚ್ಛಾಸ್ತ್ರಂ ಪ್ರಮಾಣಂ ತೇ ಕಾರ್ಯಾಕಾರ್ಯವ್ಯವಸ್ಥಿತೌ  ।

ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಾನೋಕ್ತಂ ಕರ್ಮ ಕರ್ತುಮಿಹಾರ್ಹಾಸಿ        ।। ೨೪ ।।

ಇತಿ ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಸೂಪನಿಷತ್ಸು ದೇವಾಸುರಸಮ್ಪದ್ವಿಭಾಗಯೋಗೋ ನಾಮ ಷೋಡಶೋಽಧ್ಯಾಯ: ।। ೧೬।।

ತಸ್ಮಾತ್ಕಾರ್ಯಾಕಾರ್ಯವ್ಯ್ವಸ್ಥಿತೌ ಉಪಾದೇಯಾನುಪಾದೇಯವ್ಯವಸ್ಥಾಯಾಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮೇವ ತವ ಪ್ರಮಾಣಮ್ । ಧರ್ಮಶಾಸ್ತ್ರೇತಿಹಾಸಪುರಾಣಾದ್ಯುಪಬೃಂಹಿತಾ ವೇದಾ: ಯದೇವ ಪುರುಷೋತ್ತಮಾಖ್ಯಂ ಪರಂ ತತ್ತ್ವಂ ತತ್ಪ್ರೀಣನರೂಪಂ ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತ್ಯುಪಾಯಭೂತಂ ಚ ಕರ್ಮಾವಬೋಧಯನ್ತಿ, ತಚ್ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಾನೋಕ್ತಂ ತತ್ತ್ವಂ ಕರ್ಮ ಚ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಯಥಾವದನ್ಯೂನಾತಿರಿಕ್ತಂ ವಿಜ್ಞಾಯ, ಕರ್ತುಂ ತ್ವಮರ್ಹಾಸಿ  ತದೇವೋಪಾದಾತುಮರ್ಹಾಸಿ ।। ೨೪ ।।

।। ಇತಿ ಶ್ರೀಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತೇ ಶ್ರೀಮದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯೇ ಷೋಡಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ।। ೧೬।।