ಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತಂ

ಶ್ರೀಮದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್

ಸಪ್ತದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ

ದೇವಾಸುರವಿಭಾಗೋಕ್ತಿಮುಖೇನ ಪ್ರಾಪ್ಯತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಂ ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತ್ಯುಪಾಯಜ್ಞಾನಂ ಚ ವೇದೈಕಮೂಲಮಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಇದಾನೀಮಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಸ್ಯಾಸುರತ್ವೇನಾಫಲತ್ವಮ್, ಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಸ್ಯ ಚ ಗುಣತಸ್ತ್ರೈವಿಧ್ಯಮ್, ಶಾಸ್ತ್ರಸಿದ್ಧಸ್ಯ ಲಕ್ಷಣಂ ಚೋಚ್ಯತೇ । ತತ್ರಾಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಸ್ಯ ನಿಷ್ಫಲತ್ವಮಜಾನನ್ಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತೇ ಶ್ರದ್ಧಾಸಂಯುಕ್ತೇ ಯಾಗಾದೌ ಸತ್ತ್ವಾದಿನಿಮಿತ್ತಫಲಭೇದಬುಭುತ್ಸಯಾ ಅರ್ಜುನ: ಪೃಚ್ಛತಿ –

ಅರ್ಜುನ ಉವಾಚ

ಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಯಜನ್ತೇ ಶ್ರದ್ಧಯಾನ್ವಿತಾ:  ।

ತೇಷಾಂ ನಿಷ್ಠಾ ತು ಕಾ ಕೃಷ್ಣ ಸತ್ತ್ವಮಾಹೋ ರಜಸ್ತಮ:  ।। ೧ ।।

ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಶ್ರದ್ಧಯಾನ್ವಿತಾ ಯೇ ಯಜನ್ತೇ, ತೇಷಾಂ ನಿಷ್ಠಾ ಕಾ ? ಕಿಂ ಸತ್ತ್ವಮ್ ? ಆಹೋಸ್ವಿದ್ರಜ:? ಅಥ ತಮ:? ನಿಷ್ಠಾ ಸ್ಥಿತಿ: ಸ್ಥೀಯತೇಽಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ಸ್ಥಿತಿ: ಸತ್ತ್ವಾದಿರೇವ ನಿಷ್ಠೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ತೇಷಾಂ ಕಿಂ ಸತ್ತ್ವೇ ಸ್ಥಿತಿ:? ಕಿಂ ವಾ ರಜಸಿ? ಕಿಂ ವಾ ತಮಸೀತ್ಯರ್ಥ: ।। ೧ ।।

ಏವಂ ಪೃಷ್ಟೋ ಭಗವಾನಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಶ್ರದ್ಧಾಯಾಸ್ತತ್ಪೂರ್ವಕಸ್ಯ ಚ ಯಾಗಾದೇರ್ನಿಷ್ಫಲತ್ವಂ ಹೃದಿ ನಿಧಾಯ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಸ್ಯೈವ ಯಾಗಾದೇರ್ಗುಣತಸ್ತ್ರೈವಿಧ್ಯಂ ಪ್ರತಿಪಾದಯಿತುಂ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಶ್ರದ್ಧಾಯಾ: ತ್ರೈವಿಧ್ಯಂ ತಾವದಾಹ –

ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ

ತ್ರಿವಿಧಾ ಭವತಿ ಶ್ರದ್ಧಾ ದೇಹಿನಾಂ ಸಾ ಸ್ವಭಾವಜಾ  ।

ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀ ರಾಜಸೀ ಚೈವ ತಾಮಸೀ ಚೇತಿ ತಾಂ ಶೃಣು  ।। ೨ ।।

ಸರ್ವೇಷಾಂ ದೇಹಿನಾಂ ಶ್ರದ್ಧಾ ತ್ರಿವಿಧಾ ಭವತಿ । ಸಾ ಚ ಸ್ವಭಾವಜಾ ಸ್ವಭಾವ: ಸ್ವಾಸಾಧಾರಣೋ ಭಾವ:, ಪ್ರಾಚೀನವಾಸನಾನಿಮಿತ್ತ: ತತ್ತದ್ರುಚಿವಿಶೇಷ: । ಯತ್ರ ರುಚಿ: ತತ್ರ ಶ್ರದ್ಧಾ ಜಾಯತೇ । ಶ್ರದ್ಧಾ ಹಿ ಸ್ವಾಭಿಮತಂ ಸಾಧಯತ್ಯೇತದಿತಿ ವಿಶ್ವಾಸಪೂರ್ವಿಕಾ ಸಾಧನೇ ತ್ವರಾ । ವಾಸನಾ ರುಚಿಶ್ಚ ಶ್ರದ್ಧಾ ಚಾತ್ಮಧರ್ಮಾ: ಗುಣಸಂಸರ್ಗಜಾ: ತೇಷಾಮಾತ್ಮಧರ್ಮಾಣಾಂ ವಾಸನಾದೀನಾಂ ಜನಕಾ: ದೇಹೇನ್ದ್ರಿಯಾನ್ತ:ಕರಣವಿಷಯಗತಾ ಧರ್ಮಾ: ಕಾರ್ಯೈಕನಿರೂಪಣೀಯಾ: ಸತ್ತ್ವಾದಯೋ ಗುಣಾ: ಸತ್ತ್ವಾದಿಗುಣಯುಕ್ತದೇಹಾದ್ಯನುಭವಜಾ ಇತ್ಯರ್ಥ: । ತತಶ್ಚೇಯಂ ಶ್ರದ್ಧಾ ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀ ರಾಜಸೀ ತಾಮಸೀ ಚೇತಿ ತ್ರಿವಿಧಾ । ತಾಮಿಮಾಂ ಶ್ರದ್ಧಾಂ ಶೃಣು ಸಾ ಶ್ರದ್ಧಾ ಯತ್ಸ್ವಭಾವಾ, ತಂ ಸ್ವಭಾವಂ ಶೃಣ್ವಿತ್ಯರ್ಥ:।।೨।।

ಸತ್ತ್ವಾನುರೂಪಾ ಸರ್ವಸ್ಯ ಶ್ರದ್ಧಾ ಭವತಿ ಭಾರತ  ।

ಶ್ರದ್ಧಾಮಯೋಽಯಂ ಪುರುಷೋ ಯೋ ಯಚ್ಛ್ರದ್ಧ: ಸ ಏವ ಸ:  ।। ೩ ।।

ಸತ್ತ್ವಮನ್ತ:ಕರಣಮ್ । ಸರ್ವಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯಾನ್ತ:ಕರಣಾನುರೂಪಾ ಶ್ರದ್ಧಾ ಭವತಿ । ಅನ್ತ:ಕರಣಂ ಯಾದೃಶಗುಣಯುಕ್ತಮ್, ತದ್ವಿಷಯಾ ಶ್ರದ್ಧಾ ಜಾಯತ ಇತ್ಯರ್ಥ: । ಸತ್ತ್ವಶಬ್ದ: ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾನಾಂ ದೇಹೇನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಾಂ ಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥ: । ಶ್ರದ್ಧಾಮಯೋಽಯಂ ಪುರುಷ:। ಶ್ರದ್ಧಾಮಯ: ಶ್ರದ್ಧಾಪರಿಣಾಮ: । ಯೋ ಯಚ್ಛ್ರದ್ಧ: ಯ: ಪುರುಷೋ ಯಾದೃಶ್ಯಾ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಯುಕ್ತ:, ಸ ಏವ ಸ: ಸ ತಾದೃಶಶ್ರದ್ಧಾಪರಿಣಾಮ: । ಪುಣ್ಯಕರ್ಮವಿಷಯೇ ಶ್ರದ್ಧಾಯುಕ್ತಶ್ಚೇತ್, ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಫಲಸಂಯುಕ್ತೋ ಭವತೀತಿ ಶ್ರದ್ಧಾಪ್ರಧಾನ: ಫಲಸಂಯೋಗ ಇತ್ಯುಕ್ತಂ ಭವತಿ ।। ೩ ।। ತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ

ಯಜನ್ತೇ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಾ ದೇವಾನ್ ಯಕ್ಷರಕ್ಷಾಂಸಿ ರಾಜಸಾ:  ।

ಪ್ರೇತಾನ್ ಭೂತಗಣಾಂಶ್ಚಾನ್ಯೇ ಯಜನ್ತೇ ತಾಮಸಾ ಜನಾ:  ।। ೪ ।।

ಸತ್ತ್ವಗುಣಪ್ರಚುರಾ: ಸಾತ್ತ್ವಿಕ್ಯಾ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಯುಕ್ತಾ: ದೇವಾನ್ ಯಜನ್ತೇ । ದು:ಖಾಸಂಭಿನ್ನೋತ್ಕೃಷ್ಟ-ಸುಖಹೇತುಭೂತದೇವಯಾಗವಿಷಯಾ ಶ್ರದ್ಧಾ ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀತ್ಯುಕ್ತಂ ಭವತಿ । ರಾಜಸಾ ಯಕ್ಷರಕ್ಷಾಂಸಿ ಯಜನ್ತೇ । ಅನ್ಯೇ ತು ತಾಮಸಾ ಜನಾ: ಪ್ರೇತಾನ್ ಭೂತಗಣಾನ್ ಯಜನ್ತೇ । ದು:ಖಸಂಭಿನ್ನಾಲ್ಪಸುಖಜನನೀ ರಾಜಸೀ ಶ್ರದ್ಧಾ ದು:ಖಪ್ರಾಯಾತ್ಯಲ್ಪಸುಖಜನನೀ ತಾಮಸೀತ್ಯರ್ಥ:।।೪।।

ಏವಂ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯೇಷ್ವೇವ ಯಾಗಾದಿಷು ಶ್ರದ್ಧಾಯುಕ್ತೇಷು ಗುಣತ: ಫಲವಿಶೇಷ:, ಅಶಾಸ್ತ್ರೀಯೇಷು ತಪೋಯಾಗಪ್ರಭೃತಿಷು ಮದನುಶಾಸನವಿಪರೀತತ್ವೇನ ನ ಕಶ್ಚಿದಪಿ ಸುಖಲವ:, ಅಪಿ ತ್ವನರ್ಥ ಏವೇತಿ ಹೃದಿ ನಿಹಿತಂ ವ್ಯಞ್ಜಯನಾಹ –

ಅಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಂ ಘೋರಂ ತಪ್ಯನ್ತೇ ಯೇ ತಪೋ ಜನಾ: ।

ದಮ್ಭಾಹಙ್ಕಾರಸಂಯುಕ್ತಾ: ಕಾಮರಾಗಬಲಾನ್ವಿತಾ:    ।। ೫ ।।

ಕರ್ಶಯನ್ತ: ಶರೀರಸ್ಥಂ ಭೂತಗ್ರಾಮಮಚೇತಸ:  ।

ಮಾಂ ಚೈವಾನ್ತಶ್ಶರೀರಸ್ಥಂ ತಾನ್ ವಿದ್ಧ್ಯಾಸುರನಿಶ್ಚಯಾನ್ ।। ೬ ।।

ಅಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಮತಿಘೋರಮಪಿ ತಪೋ ಯೇ ಜನಾ: ತಪ್ಯನ್ತೇ । ಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಮಿದಮ್ । ಅಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಂ ಬಹ್ವಾಯಾಸ-ಂ ಯಾಗಾದಿಕಂ ಯೇ ಕುರ್ವತೇ, ದಮ್ಭಾಹಂಕಾರಸಂಯುಕ್ತಾ: ಕಾಮರಾಗಬಲಾನ್ವಿತಾ: ಶರೀರಸ್ಥಂ ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿಭೂತಸಮೂಹಂ ಕರ್ಶಯನ್ತ:, ಮದಂಶಭೂತಂ ಜೀವಂ ಚಾನ್ತಶ್ಶರೀರಸ್ಥಂ ಕರ್ಶಯನ್ತೋ ಯೇ ತಪ್ಯನ್ತೇ, ಯಾಗಾದಿಕಂ ಚ ಕುರ್ವತೇ ತಾನಾಸುರನಿಶ್ಚಯಾನ್ ವಿದ್ಧಿ। ಅಸುರಾಣಾಂ ನಿಶ್ಚಯ ಆಸುರೋ ನಿಶ್ಚಯ: ಅಸುರಾ ಹಿ ಮದಾಜ್ಞಾವಿಪರೀತಕಾರಿಣ: ಮದಾಜ್ಞಾವಿಪರೀತಕಾರಿತ್ವಾತ್ತೇಷಾಂ ಸುಖಲವಸಂಬನ್ಧೋ ನ ವಿದ್ಯತೇ ಅಪಿ ತ್ವನನರ್ಥವ್ರಾತೇ ಪತನ್ತೀತಿ ಪೂರ್ವಮೇವೋಕ್ತಮ್, ಪತನ್ತಿ ನರಕೇಽಶ್ಚೌ (೧೬.೧೬)  ಇತಿ ।। ೫-೬ ।।

ಅಥ ಪ್ರಕೃತಮೇವ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯೇಷು ಯಜ್ಞಾದಿಷು ಗುಣತೋ ವಿಶೇಷಂ ಪ್ರಪಞ್ಚಯತಿ । ತತ್ರಾಹಾರಮೂಲತ್ವಾತ್ಸತ್ತ್ವಾದಿ-ವೃದ್ಧೇರಾಹಾರತ್ರೈವಿಧ್ಯಂ ಪ್ರಥಮಮುಚ್ಯತೇ । ಅನ್ನಮಯಂ ಹಿ ಸೋಮ್ಯ ಮನ: (ಛಾ.೬.೫.೪), ಆಹಾರಶುದ್ಧೌ ಸತ್ತ್ವಶುದ್ಧಿ: (ಛಾ.೭.೨೬.೨) ಇತಿ ಹಿ ಶ್ರೂಯತೇ –

ಆಹಾರಸ್ತ್ವಪಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ತ್ರಿವಿಧೋ ಭವತಿ ಪ್ರಿಯ:  ।

ಯಜ್ಞಸ್ತಪಸ್ತಥಾ ದಾನಂ ತೇಷಾಂ ಭೇದಮಿಮಂ ಶೃಣು     ।। ೭ ।।

ಆಹಾರೋಽಪಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಿಜಾತಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವಾದಿಗುಣತ್ರಯಾನ್ವಯೇನ ತ್ರಿವಿಧ: ಪ್ರಿಯೋ ಭವತಿ । ತಥೈವ ಯಜ್ಞೋಽಪಿ ತ್ರಿವಿಧ:, ತಥಾ ತಪ: ದಾನಂ ಚ । ತೇಷಾಂ ಭೇದಮಿಮಂ ಶೃಣು  ತೇಷಾಮಾಹಾರಯಜ್ಞತಪೋದಾನಾನಾಂ ಸತ್ತ್ವಾದಿಭೇದೇನೇಮಮುಚ್ಯಮಾನಂ ಭೇದಂ ಶೃಣು ।। ೭ ।।

ಆಯುಸ್ಸತ್ತ್ವಬಲಾರೋಗ್ಯಸುಖಪ್ರೀತಿವಿವರ್ಧನಾ:  ।

ರಸ್ಯಾ: ಸ್ನಿಗ್ಧಾ: ಸ್ಥಿರಾ ಹೃದ್ಯಾ ಆಹಾರಾ: ಸಾತ್ತ್ವಿಕಪ್ರಿಯ:  ।। ೮ ।।

ಸತ್ತ್ವಗುಣೋಪೇತಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವಮಯಾ ಆಹಾರಾ: ಪ್ರಿಯಾ ಭವನ್ತಿ । ಸತ್ತ್ವಮಯಾಶ್ಚಾಹಾರಾ ಆಯುರ್ವಿವರ್ಧನಾ: ಪುನರಪಿ ಸತ್ತ್ವಸ್ಯ ವಿವರ್ಧನಾ: । ಸತ್ತ್ವಮನ್ತ:ಕರಣಮ್ ಅನ್ತ:ಕರಣಕಾರ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮಿಹ ಸತ್ತ್ವಶಬ್ದೇನೋಚ್ಯತೇ । ಸತ್ತ್ವಾತ್ಸಂಜಾಯತೇ ಜ್ಞಾನಮ್ ((ಭ.ಗೀ.೧೪.೧೭)  ಇತಿ ಸತ್ತ್ವಸ್ಯ ಜ್ಞಾನವಿವೃದ್ಧಿಹೇತುತ್ವಾತ್, ಆಹಾರೋಽಪಿ ಸತ್ತ್ವಮಯೋ ಜ್ಞಾನವಿವೃದ್ಧಿಹೇತು:। ತಥಾ ಬಲಾರೋಗ್ಯಯೋರಪಿ ವಿವರ್ಧನಾ: । ಸುಖಪ್ರೀತ್ಯೋರಪಿ ವಿವರ್ಧನಾ:  ಪರಿಣಾಮಕಾಲೇ ಸ್ವಯಮೇವ ಸುಖಸ್ಯ ವಿವರ್ಧನಾ: ತಥಾ ಪ್ರೀತಿಹೇತುಭೂತಕರ್ಮಾರಮ್ಭದ್ವಾರೇಣ ಪ್ರೀತಿವರ್ಧನಾ: । ರಸ್ಯಾ: ಮಧುರರಸೋಪೇತಾ: । ಸ್ನಿಗ್ಧಾ: ಸ್ನೇಹಯುಕ್ತಾ: । ಸ್ಥಿರಾ: ಸ್ಥಿರಪರಿಣಾಮಾ:। ಹೃದ್ಯಾ: ರಮಣೀಯವೇಷಾ: । ಏವಂವಿಧಾ: ಸತ್ತ್ವಮಯಾ ಆಹಾರಾ: ಸಾತ್ತ್ವಿಕಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯ ಪ್ರಿಯಾ: ।।೮।।

ಕಟ್ವಮ್ಲಲವಣಾತ್ಯುಷ್ಣತೀಕ್ಷ್ಣರೂಕ್ಷವಿದಾಹಿನ:  ।

ಆಹಾರಾ ರಾಜಸಸ್ಯೇಷ್ಟಾ ದು:ಖಶೋಕಾಮಯಪ್ರದಾ:     ।। ೯ ।।

ಕಟುರಸಾ:, ಅಮ್ಲರಸಾ:, ಲವಣೋತ್ಕಟಾ:, ಅತ್ಯುಷ್ಣಾ:, ಅತಿತೀಕ್ಷಣಾ:, ರೂಕ್ಷಾ:, ವಿದಾಹಿನಶ್ಚೇತಿ ಕಟ್ವಮ್ಲ-ಲವಣಾತ್ಯುಷ್ಣತೀಕ್ಷ್ಣರೂಕ್ಷವಿದಾಹಿನ: । ಅತಿಶೈತ್ಯಾತಿತೈಕ್ಷ್ಣ್ಯಾದಿನಾ ದುರುಪಯೋಗಾಸ್ತೀಕ್ಷ್ಣಾ: ಶೋಷಕರಾ ರೂಕ್ಷಾ: ತಾಪಕರಾ ವಿದಾಹಿನ: । ಏವಂವಿಧಾ ಆಹಾರಾ ರಾಜಸಸ್ಯೇಷ್ಟಾ: । ತೇ ಚ ರಜೋಮಯತ್ವಾದ್ದು:ಖಶೋಕಾಮಯವರ್ಧನಾ: ರಜೋವರ್ಧನಾಶ್ಚ।।೯।।

ಯಾತಯಾಮಂ ಗತರಸಂ ಪೂತಿ ಪರ್ಯುಷಿತಂ ಚ ಯತ್ ।

ಉಚ್ಛಿಷ್ಟಮಪಿ ಚಾಮೇಧ್ಯಂ ಭೋಜನಂ ತಾಮಸಪ್ರಿಯಮ್  ।। ೧೦ ।।

ಯಾತಯಾಮಂ ಚಿರಕಾಲಾವಸ್ಥಿತಮ್ ಗತರಸಂ ತ್ಯಕ್ತಸ್ವಾಭಾವಿಕರಸಮ್ ಪೂತಿ ದುರ್ಗನ್ಧೋಪೇತಮ್, ಪರ್ಯುಷಿತಂ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತ್ಯಾ ರಸಾನ್ತರಾಪನ್ನಮ್ ಉಚ್ಛಿಷ್ಟಂ ಗುರ್ವಾದಿಭ್ಯೋಽನ್ಯೇಷಾಂ ಭುಕ್ತಶಿಷ್ಟಮ್ ಅಮೇಧ್ಯಮಯಜ್ಞಾರ್ಹಾಮ್ ಅಯಜ್ಞಶಿಷ್ಟಮಿತ್ಯರ್ಥ: । ಏವಂವಿಧಂ ತಮೋಮಯಂ ಭೋಜನಂ ತಾಮಸಪ್ರಿಯಂ ಭವತಿ । ಭುಜ್ಯತ ಇತಿ ಆಹಾರ ಏವ ಭೋಜನಮ್ । ಪುನಶ್ಚ ತಮಸೋ ವರ್ಧನಮ್ । ಅತೋ ಹಿತೈಷಿಭಿ: ಸತ್ತ್ವವಿವೃದ್ಧಯೇ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಾಹಾರ ಏವ ಸೇವ್ಯ: ।।೧೦।।

ಅಫಲಾಕಾಙ್ಕ್ಷಿಭಿರ್ಯಜ್ಞೋ ವಿಧಿದೃಷ್ಟೋ ಯ ಇಜ್ಯತೇ  ।

ಯಷ್ಟವ್ಯಮೇವೇತಿ ಮನಸ್ಸಮಾಧಾಯ ಸ ಸಾತ್ತ್ವಿಕ:  ।। ೧೧ ।।

ಫಲಾಕಾಙ್ಕ್ಷಾರಹಿತೈ: ಪುರುಷೈ: ವಿಧಿದೃಷ್ಟ: ಶಾಸ್ತ್ರದೃಷ್ಟ: ಮನ್ತ್ರದ್ರವ್ಯಕ್ರಿಯಾದಿಭಿರ್ಯುಕ್ತ:, ಯಷ್ಟವ್ಯಮೇವೇತಿ ಭಗವದಾರಾಧನತ್ವೇನ ಸ್ವಯಂಪ್ರಯೋಜನತಯಾ ಯಷ್ಟವ್ಯಮಿತಿ ಮನಸ್ಸಮಾಧಾಯ ಯೋ ಯಜ್ಞ ಇಜ್ಯತೇ, ಸ ಸಾತ್ತ್ವಿಕ: ।।೧೧।।

ಅಭಿಸನ್ಧಾಯ ತು ಫಲಂ ದಮ್ಭಾರ್ಥಮಪಿ ಚೈವ ಯ:  ।

ಇಜ್ಯತೇ ಭರತಶ್ರೇಷ್ಥ ತಂ ಯಜ್ಞಂ ವಿದ್ಧಿ ರಾಜಸಮ್  ।। ೧೨ ।।

ಫಲಾಭಿಸನ್ಧಿಯುಕ್ತೈರ್ದಮ್ಭಗರ್ಭೋ ಯಶ:ಫಲಶ್ಚ ಯೋ ಯಜ್ಞ ಇಜ್ಯತೇ, ತಂ ಯಜ್ಞಂ ರಾಜಸಂ ವಿದ್ಧಿ ।।  ೧೭.೧೨ ।।

ವಿಧಿಹೀನಮಸೃಷ್ಟಾನ್ನಂ ಮನ್ತ್ರಹೀನಮದಕ್ಷಿಣಮ್  ।

ಶ್ರದ್ಧಾವಿರಹಿತಂ ಯಜ್ಞಂ ತಾಮಸಂ ಪರಿಚಕ್ಷತೇ        ।। ೧೩ ।।

ವಿಧಿಹೀನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಕ್ತಿಹೀನಮ್ ಸದಾಚಾರಯುಕ್ತೈರ್ವಿದ್ವದ್ಭಿರ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣೈರ್ಯಜಸ್ವೇತ್ಯುಕ್ತಿಹೀನಮಿತ್ಯರ್ಥ: ಅಸೃಷ್ಟಾನ್ನಮಚೋದಿತದ್ರವ್ಯಮ್, ಮನ್ತ್ರಹೀನಮದಕ್ಷಿಣಂ ಶ್ರದ್ಧಾವಿರಹಿತಂ ಚ ಯಜ್ಞಂ ತಾಮಸಂ ಪರಿಚಕ್ಷತೇ ।।೧೭.೧೩।।

ಅಥ ತಪಸೋ ಗುಣತಸ್ತ್ರೈವಿಧ್ಯಂ ವಕ್ತುಂ ತಸ್ಯ ಶರೀರವಾಙ್ಮನೋನಿಷ್ಪಾದ್ಯತಯಾ ಸ್ವರೂಪಭೇದಂ ತಾವದಾಹ

ದೇವದ್ವಿಜಗುರುಪ್ರಾಜ್ಞಪೂಜನಂ ಶೌಚಮಾರ್ಜವಮ್  ।

ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಮಹಿಂಸಾ ಚ ಶಾರೀರಂ ತಪ ಉಚ್ಯತೇ       ।। ೧೪ ।।

ದೇವದ್ವಿಜಗುರುಪ್ರಾಜ್ಞಾನಾಂ ಪೂಜನಮ್, ಶೌಚಂ ತೀರ್ಥಸ್ನಾನಾದಿಕಮ್, ಆರ್ಜವಂ ಯಥಾಮನ:ಶರೀರವೃತ್ತಮ್, ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಂ ಯೋಷಿತ್ಸು ಭೋಗ್ಯತಾಬುದ್ಧಿಯುಕ್ತೇಕ್ಷಣಾದಿರಹಿತತ್ವಮ್, ಅಹಿಂಸಾ ಅಪ್ರಾಣಿಪೀಡಾ ಏತಚ್ಛರೀರಂ ತಪ ಉಚ್ಯತೇ ।। ೧೪।।

ಅನುದ್ವೇಗಕರಂ ವಾಕ್ಯಂ ಸತ್ಯಂ ಪ್ರಿಯಹಿತಂ ಚ ಯತ್ ।

ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾಭ್ಯಸನಂ ಚೈವ ವಾಙ್ಮಯಂ ತಪ ಉಚ್ಯತೇ  ।। ೧೫ ।।

ಪರೇಷಾಮನುದ್ವೇಗಕರಂ ಸತ್ಯಂ ಪ್ರಿಯಹಿತಂ ಚ ಯದ್ವಾಕ್ಯಂ ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾಭ್ಯಸನಂ ಚೇತ್ಯೇತದ್ವಾಙ್ಮಯಂ ತಪ ಉಚ್ಯತೇ ।।೧೫।।

ಮನ:ಪ್ರಸಾದ: ಸೌಮ್ಯತ್ವಂ ಮೌನಮಾತ್ಮವಿನಿಗ್ರಹ:  ।

ಭಾವಸಂಶುದ್ಧಿರಿತ್ಯೇತತ್ತಪೋ ಮಾನಸಮುಚ್ಯತೇ       ।। ೧೬ ।।

ಮನ:ಪ್ರಸಾದ: ಮನಸ: ಕ್ರೋಧಾದಿರಹಿತತ್ವಮ್, ಸೌಮ್ಯತ್ವಂ ಮನಸ: ಪರೇಷಾಮಭ್ಯುದಯಪ್ರಾವಣ್ಯಮ್, ಮೌನಂ  ಮನಸಾ ವಾಕ್ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿಯಮನಮ್, ಆತ್ಮವಿನಿಗ್ರಹ: ಮನೋವೃತ್ತೇರ್ಧ್ಯೇಯವಿಷಯೇಽವಸ್ಥಾಪನಮ್, ಭಾವಶುದ್ಧಿ: ಆತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತವಿಷಯಚಿನ್ತಾರಹಿತತ್ವಮ್ ಏತನ್ಮಾನಸಂ ತಪ: ।। ೧೬ ।।

ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಪರಯಾ ತಪ್ತಂ ತಪಸ್ತತ್ತ್ರಿವಿಧಂ ನರೈ:  ।

ಅಫಲಾಕಾಙ್ಕ್ಷಿಭಿರ್ಯುಕ್ತೈ: ಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಪರಿಚಕ್ಷತೇ  ।। ೧೭ ।।

ಅಫಲಾಕಾಙ್ಕ್ಷಿಭಿ: ಫಲಾಕಾಙ್ಕ್ಷಾರಹಿತೈ:, ಯುಕ್ತೈ: ಪರಮಪುರುಷಾರಾಧನರೂಪಮಿದಮಿತಿ ಚಿನ್ತಾಯುಕ್ತೈ: ನರೈ: ಪರಯಾ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಯತ್ತ್ರಿವಿಧಂ ತಪ: ಕಾಯವಾಙ್ಮನೋಭಿಸ್ತಪ್ತಮ್, ತತ್ಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಪರಿಚಕ್ಷತೇ ।। ೧೭ ।।

ಸತ್ಕಾರಮಾನಪೂಜಾರ್ಥಂ ತಪೋ ದಮ್ಭೇನ ಚೈವ ಯತ್ ।

ಕ್ರಿಯತೇ ತದಿಹ ಪ್ರೋಕ್ತಂ ರಾಜಸಂ ಚಲಮಧ್ರುವಮ್     ।। ೧೮ ।।

ಮನಸಾ ಆದರ: ಸತ್ಕಾರ:, ವಾಚಾ ಪ್ರಶಂಸಾ ಮಾನ:, ಶರೀರೋ ನಮಸ್ಕಾರಾದಿ: ಪೂಜಾ । ಫಲಾಭಿಸನ್ಧಿಪೂರ್ವಕಂ ಸತ್ಕಾರಾದ್ಯರ್ಥಂ ಚ ದಮ್ಭೇನ ಹೇತುನಾ ಯತ್ತಪ: ಕ್ರಿಯತೇ, ತದಿಹ ರಾಜಸಂ ಪ್ರೋಕ್ತಮ್ ಸ್ವರ್ಗಾದಿಫಲಸಾಧನತ್ವೇನ ಅಸ್ಥಿರತ್ವಾಚ್ಚಲಮಧ್ರುವಮ್ । ಚಲತ್ವಂ – ಪಾತಭಯೇನ ಚಲನಹೇತುತ್ವಮ್, ಅಧ್ರುವತ್ವಂ – ಕ್ಷಯಿಷ್ಣುತ್ವಮ್ ।।

ಮೂಢಗ್ರಾಹೇಣಾತ್ಮನೋ ಯತ್ಪೀಡಯಾ ಕ್ರಿಯತೇ ತಪ:  ।

ಪರಸ್ಯೋತ್ಸಾದನಾರ್ಥಂ ವಾ ತತ್ತಾಮಸಮುದಾಹೃತಮ್       ।। ೧೯ ।।

ಮೂಢಾ: ಅವಿವೇಕಿನ:, ಮೂಢಗ್ರಾಹೇಣ ಮೂಢೈ: ಕೃತೇನಾಭಿನಿವೇಶೇನ ಆತ್ಮನ: ಶಕ್ತ್ಯಾದಿಕಮಪರೀಕ್ಷ್ಯ ಆತ್ಮಪೀಡಯಾ ಯತ್ತಪ: ಕ್ರಿಯತೇ, ಪರಸ್ಯೋತ್ಸಾದನಾರ್ಥಂ ಚ ಯತ್ಕ್ರಿಯತೇ, ತತ್ತಾಮಸಮುದಾಹೃತಮ್ ।। ೧೯ ।।

ದಾತವ್ಯಮಿತಿ ಯದ್ದಾನಂ ದೀಯತೇಽನುಪಕಾರಿಣೇ  ।

ದೇಶೇ ಕಾಲೇ ಚ ಪಾತ್ರೇ ಚ ತದ್ದಾನಂ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಸ್ಮೃತಮ್  ।। ೨೦ ।।

ಫಲಾಭಿಸನ್ಧಿರಹಿತಂ ದಾತವ್ಯಮಿತಿ ದೇಶೇ ಕಾಲೇ ಪಾತ್ರೇ ಚಾನುಪಕಾರಿಣೇ ಯದ್ದಾನಂ ದೀಯತೇ, ತದ್ದಾನಂ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಸ್ಮೃತಮ್ ।। ೨೦ ।।

ಯತ್ತು ಪ್ರತ್ಯುಪಕಾರಾರ್ಥಂ ಫಲಮುದ್ದಿಶ್ಯ ವಾ ಪುನ:  ।

ದೀಯತೇ ಚ ಪರಿಕ್ಲಿಷ್ಟಂ ತದ್ರಾಜಸಮುದಾಹೃತಮ್      ।। ೨೧ ।।

ಪ್ರತ್ಯುಪಕಾರಕಟಾಕ್ಷಗರ್ಭಂ ಫಲಮುದ್ದಿಶ್ಯ ಚ, ಪರಿಕ್ಲಿಷ್ಟಮಕಲ್ಯಾಣದ್ರವ್ಯಕಂ ಯದ್ದಾನಂ ದೀಯತೇ, ತದ್ರಾಜಸಂ ಉದಾಹೃತಮ್।।೨೧।।

ಅದೇಶಕಾಲೇ ಯದ್ದಾನಮಪಾತ್ರೇಭ್ಯಶ್ಚ ದೀಯತೇ  ।

ಅಸತ್ಕೃತಮವಜ್ಞಾತಂ ತತ್ತಾಮಸಮುದಾಹೃತಮ್         ।। ೨೨ ।।

ಅದೇಶಕಾಲೇ ಅಪಾತ್ರೇಭ್ಯಶ್ಚ ಯದ್ದಾನಂ ದೀಯತೇ, ಅಸತ್ಕೃತಂ ಪಾದಪ್ರಕ್ಷಾಲನಾದಿಗೌರವರಹಿತಮ್, ಅವಜ್ಞಾತಂ ಸಾವಜ್ಞಮನುಪಚಾರಯುಕ್ತಂ ಯದ್ದೀಯತೇ, ತತ್ತಾಮಸಮುದಾಹೃತಮ್ ।। ೨೨।।ಏವಂ ವೈದಿಕಾನಾಂ ಯಜ್ಞತಪೋದಾನಾನಾಂ ಸತ್ತ್ವಾದಿಗುಣಭೇದೇನ ಭೇದ ಉಕ್ತ: ಇದಾನೀಂ ತಸ್ಯೈವ ವೈದಿಕಸ್ಯ ಯಜ್ಞಾದೇ: ಪ್ರಣವಸಂಯೋಗೇನ ತತ್ಸಚ್ಛಬ್ದವ್ಯಪದೇಶ್ಯ್ತಯಾ ಚ ಲಕ್ಷಣಮುಚ್ಯತೇ –

ಓಂ ತತ್ಸದಿತಿ ನಿರ್ದೇಶೋ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತ್ರಿವಿಧ: ಸ್ಮೃತ:  ।

ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಸ್ತೇನ ವೇದಾಶ್ಚ ಯಜ್ಞಾಶ್ಚ ವಿಹಿತಾ: ಪುರಾ  ।। ೨೩ ।।

ಓಂ ತತ್ಸದಿತಿ ತ್ರಿವಿಧೋಽಯಂ ನಿರ್ದೇಶ: ಶಬ್ದ: ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಸ್ಮೃತ: ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ವಯೀ ಭವತಿ । ಬ್ರಹ್ಮ ಚ ವೇದ:। ವೇದಶಬ್ದೇನ ವೈದಿಕಂ ಕರ್ಮೋಚ್ಯತೇ । ವೈದಿಕಂ ಯಜ್ಞಾದಿಕಮ್ । ಯಜ್ಞಾದಿಕಂ ಕರ್ಮ ಓಂ ತತ್ಸದಿತಿ ಶಬ್ದಾನ್ವಿತಂ ಭವತಿ। ಓಮಿತಿ ಶಬ್ದಸ್ಯಾನ್ವಯೋ ವೈದಿಕಕರ್ಮಾಙ್ಗತ್ವೇನ ಪ್ರಯೋಗಾದೌ ಪ್ರಯುಜ್ಯಮಾನತಯಾ ತತ್ಸದಿತಿ ಶಬ್ದಯೋರನ್ವಯ: ಪೂಜ್ಯತ್ವಾಯ ವಾಚಕತಯಾ । ತೇನ ತ್ರಿವಿಧೇನ ಶಬ್ದೇನಾನ್ವಿತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ: ವೇದಾನ್ವಯಿನಸ್ತ್ರೈವರ್ಣಿಕಾ: ವೇದಾಶ್ಚ ಯಜ್ಞಾಶ್ಚ ಪುರಾ ವಿಹಿತಾ: ಪುರಾ ಮಯೈವ ನಿರ್ಮಿತಾ ಇತ್ಯರ್ಥ: ।। ೨೩ ।।

ತ್ರಯಾಣಾಮೋಂ ತತ್ಸದಿತಿ ಶಬ್ದಾನಾಮನ್ವಯಪ್ರಕಾರೋ ವರ್ಣ್ಯತೇ ಪ್ರಥಮಮೋಮಿತಿ ಶಬ್ದಸ್ಯಾನ್ವಯಪ್ರಕಾರಮಾಹ

ತಸ್ಮಾದೋಮಿತ್ಯುದಾಹೃತ್ಯ ಯಜ್ಞದಾನತಪ:ಕ್ರಿಯಾ:  ।

ಪ್ರವರ್ತನ್ತೇ ವಿಧಾನೋಕ್ತಾ: ಸತತಂ ಬ್ರಹ್ಮವಾದಿನಾಮ್  ।। ೨೪ ।।

ತಸ್ಮಾದ್ಬ್ರಹ್ಮವಾದಿನಾಂ ವೇದಾದಿನಾಂ ತ್ರೈವರ್ಣಿಕಾನಾಂ ಯಜ್ಞದಾನತಪ:ಕ್ರಿಯಾ: ವಿಧಾನೋಕ್ತಾ: ವೇದವಿಧಾನೋಕ್ತಾ: ಆದೌ ಓಮಿತ್ಯುದಾಹೃತ್ಯ ಸತತಂ ಸರ್ವದಾ ಪ್ರವರ್ತನ್ತೇ । ವೇದಾಶ್ಚ ಓಮಿತ್ಯುದಾಹೃತ್ಯಾರಭ್ಯನ್ತೇ । ಏವಂ ವೇದಾನಾಂ ವೈದಿಕಾನಾಂ ಚ ಯಜ್ಞಾದೀನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಮೋಮಿತಿ ಶಬ್ದಾನ್ವಯೋ ವರ್ಣಿತ: । ಓಮಿತಿಶಬ್ದಾನ್ವಿತವೇದಧಾರಣಾತ್ತದನ್ವಿತಯಜ್ಞಾದಿಕರ್ಮಕರಣಾಚ್ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಾನಾಂ ತ್ರೈವರ್ಣಿಕಾನಾಮಪಿ ಓಮಿತಿ ಶಬ್ದಾನ್ವಯೋ ವರ್ಣಿತ: ।।  ೨೪ ।।

ಅಥೈತೇಷಾಂ ತದಿತಿ ಶಬ್ದಾನ್ವಯಪ್ರಕಾರಮಾಹ –

ತದಿತ್ಯನಭಿಸನ್ಧಾಯ ಫಲಂ ಯಜ್ಞತಪ:ಕ್ರಿಯಾ:  ।

ದಾನಕ್ರಿಯಾಶ್ಚ ವಿವಿಧಾ: ಕ್ರಿಯನ್ತೇ ಮೋಕ್ಷಕಾಙ್ಕ್ಷಿಭಿ: ।। ೨೫ ।।

ಫಲಮನಭಿಸನ್ಧಾಯ ವೇದಾಧ್ಯಯನಯಜ್ಞತಪೋದಾನಕ್ರಿಯಾ: ಮೋಕ್ಷಕಾಙ್ಕ್ಷಿಭಿಸ್ತ್ರೈವರ್ಣಿಕೈರ್ಯಾ: ಕ್ರಿಯನ್ತೇ, ತಾ: ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿಸಾಧನತಯಾ ಬ್ರಹ್ಮವಾಚಿನಾ ತದಿತಿ ಶಬ್ದೇನ ನಿರ್ದೇಶ್ಯಾ: ಸ ವ: ಕ: ಕಿಂ ಯತ್ತತ್ಪದಮನುತ್ತಮಮ್  (ತಿ.ತ) ಇತಿ ತಚ್ಛಬ್ದೋ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮವಾಚೀ ಪ್ರಸಿದ್ಧ: । ಏವಂ ವೇದಾಧ್ಯಯನಯಜ್ಞಾದೀನಾಂ ಮೋಕ್ಷಸಾಧನಭೂತಾನಾಂ ತಚ್ಛಬ್ದನಿರ್ದೇಶ್ಯತಯಾ ತದಿತಿ ಶಬ್ದಾನ್ವಯ ಉಕ್ತ: । ತ್ರೈವರ್ಣಿಕಾನಾಮಪಿ ತಥಾವಿಧವೇದಾಧ್ಯಯನಾದ್ಯನುಷ್ಠಾನಾದೇವ ತಚ್ಛಬ್ದಾನ್ವಯ ಉಪಪನ್ನ:।।೨೫।।

ಅಥೈಷಾಂ ಸಚ್ಛಬ್ದಾನ್ವಯಪ್ರಕಾರಂ ವಕ್ತುಂ ಲೋಕೇ ಸಚ್ಛಬ್ದಸ್ಯ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಪ್ರಕಾರಮಾಹ –

ಸದ್ಭಾವೇ ಸಾಧುಭಾವೇ ಚ ಸದಿತ್ಯೇತತ್ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ  ।

ಪ್ರಶಸ್ತೇ ಕರ್ಮಣಿ ತಥಾ ಸಚ್ಛಬ್ದ: ಪಾರ್ಥ ಯುಜ್ಯತೇ        ।। ೨೬ ।।

ಸದ್ಭಾವೇ ವಿದ್ಯಮಾನತಾಯಾಮ್, ಸಾಧುಭಾವೇ ಕಲ್ಯಾಣಭಾವೇ ಚ ಸರ್ವವಸ್ತುಷು ಸದಿತ್ಯೇತತ್ಪದಂ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ ಲೋಕವೇದಯೋ:। ತಥಾ ಕೇನಚಿತ್ಪುರುಷೇಣಾನುಷ್ಠಿತೇ ಲೌಕಿಕೇ ಪ್ರಶಸ್ತೇ ಕಲ್ಯಾಣೇ ಕರ್ಮಣಿ ಸತ್ಕರ್ಮೇದಮಿತಿ ಸಚ್ಛಬ್ದೋ ಯುಜ್ಯತೇ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ ಇತ್ಯರ್ಥ: ।। ೨೬ ।।

ಯಜ್ಞೇ ತಪಸಿ ದಾನೇ ಚ ಸ್ಥಿತಿ: ಸದಿತಿ ಚೋಚ್ಯತೇ  ।

ಕರ್ಮ ಚೈವ ತದರ್ಥೀಯಂ ಸದಿತ್ಯೇವಾಭಿಧೀಯತೇ        ।। ೨೭ ।।

ಅತೋ ವೈದಿಕಾನಾಂ ತ್ರೈವರ್ಣಿಕಾನಾಂ ಯಜ್ಞೇ ತಪಸಿ ದಾನೇ ಚ ಸ್ಥಿತಿ: ಕಲ್ಯಾಣತಯಾ ಸದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಕರ್ಮ ಚ ತದರ್ಥೀಯಂ ತ್ರೈವರ್ಣಿಕಾರ್ಥೀಯಂ ಯಜ್ಞದಾನಾದಿಕಂ ಸದಿತ್ಯೇವಾಭಿಧೀಯತೇ । ತಸ್ಮಾದ್ವೇದಾ: ವೈದಿಕಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಾಸ್ತ್ರೈವರ್ಣಿಕಾಶ್ಚ ಓಂ ತತ್ಸದಿತಿ ಶಬ್ದಾನ್ವಯರೂಪಲಕ್ಷಣೇನ ಅವೇದೇಭ್ಯಶ್ಚಾವೈದಿಕೇಭ್ಯಶ್ಚ ವ್ಯಾವೃತ್ತಾ ವೇದಿತವ್ಯಾ: ।। ೨೭ ।।

ಅಶ್ರದ್ಧಯಾ ಹುತಂ ದತ್ತಂ ತಪಸ್ತಪ್ತಂ ಕೃತಂ ಚ ಯತ್ ।

ಅಸದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ಪಾರ್ಥ ನ ಚ ತತ್ಪ್ರೇತ್ಯ ನೋ ಇಹ  ।। ೨೮ ।।

ಇತಿ ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಸೂಪನಿಷತ್ಸು ಶ್ರದ್ಧಾತ್ರಯವಿಭಾಗಯೋಗೋ ನಾಮ ಏಕಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯ: ।। ೧೧।।

ಅಶ್ರದ್ಧಯಾ ಕೃತಂ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಮಪಿ ಹೋಮಾದಿಕಮಸದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಕುತ: ? ನ ಚ ತತ್ಪ್ರೇತ್ಯ, ನೋ ಇಹ ನ ಮೋಕ್ಷಾಯ, ನ ಸಾಂಸಾರಿಕಾಯ ಚ ಫಲಾಯೇತಿ ।। ೨೮ ।।

।। ಇತಿ ಶ್ರೀಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತೇ ಶ್ರೀಮದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯೇ ಸಪ್ತದಶೋಽಧ್ಯಾಯ: ।। ೧೭।।