(ಸಾಫಲ್ಯರೂಪತಾತ್ಪರ್ಯಲಿಙ್ಗಸಮರ್ಥನಪರಮ್)

ಶ್ರೀಶಾರೀರಿಕಮೀಮಾಂಸಾಭಾಷ್ಯೇ ಸಮನ್ವಯಾಧಿಕರಣಮ್||೪||

(ಅಧಿಕರಣಾರ್ಥಃ – ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸ್ವತಃ ಪುರುಷಾರ್ಥತಯಾ ಅನ್ವಯಃ)

(ಅವಾನ್ತರಸಙ್ಗತಿಃ)

ಯದ್ಯಪಿ ಪ್ರಮಾಣಾನ್ತರಾಗೋಚರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತಥಾಪಿ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತಿಪರತ್ವಾಭಾವೇನ  ಸಿದ್ಧರೂಪಂ ಬ್ರಹ್ಮ ನ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಪ್ರತಿಪಾದಯತೀತ್ಯಾಶಙ್ಕ್ಯಾಹ-

೪. ತತ್ತು ಸಮನ್ವಯಾತ್ || ೧-೧-೪ ||

(ಸೂತ್ರವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮ್)

ಪ್ರಸಕ್ತಾಶಙ್ಕಾನಿವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಸ್ತು ಶಬ್ದ:। ತತ್ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಮಾಣಕತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ಸಮ್ಭವತ್ಯೇವ। ಕುತ:? ಸಮನ್ವಯಾತ್ – ಪರಮಪುರುಷಾರ್ಥತಯಾಽನ್ವಯಸ್ಸಮನ್ವಯ:, ಪರಮಪುರುಷಾರ್ಥಭೂತಸ್ಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಭಿಧೇಯತಯಾಽನ್ವಯಾತ್||

(ಸಮನ್ವಯೋಪಪಾದನಮ್)

ಏವಮಿವ ಸಮನ್ವಿತೋ ಹ್ಯೌಪಿನಷದ: ಪದಸಮುದಾಯ: – ಯತೋ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಜಾಯನ್ತೇ (ತೈ.ಭೃ.೧), ಸದೇವ ಸೋಮ್ಯೇದಮಗ್ರ ಆಸೀದೇಕಮೇವಾದ್ವಿತೀಯಮ್। ತದೈಕ್ಷತ ಬಹು ಸ್ಯಾಂ ಪ್ರಜಾಯೇಯೇತಿ ತತ್ತೇಜೋಽಸೃಜತ (ಛಾ.೬.೨.೧,೩), ಬ್ರಹ್ಮ ವಾ ಇದಮೇಕಮೇವಾಗ್ರ ಆಸೀತ್ (ಬೃ.೩.೨.೧೧), ಆತ್ಮಾ ವಾ ಇದಮೇಕ ಏವಾಗ್ರ ಆಸೀತ್ (ಐತರೇಯ.೧.೧.೧), ತಸ್ಮಾದ್ವಾ ಏತಸ್ಮಾದಾತ್ಮನ ಆಕಾಶಸ್ಸಮ್ಭೂತ: (ತೈ.ಉ.ಆನ.೧), ಏಕೋ ಹ ವೈ ನಾರಾಯಣ ಆಸೀತ್ (ಮ.ಉ.೧.೧), ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮನನ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮ (ತೈ.ಉ.ಆನ.೧), ಆನನ್ದೋ ಬ್ರಹ್ಮ (ತೈ.ಉ.ಭೃ.೬) ಇತ್ಯೇವಮಾದಿ:||

(ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತ್ಯನ್ವಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯವ್ಯಾಪಕತ್ವಾಭಾವೋಪಪಾದನಮ್)

ನ ಚ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಸಿದ್ಧಪರಿನಿಷ್ಪನ್ನವಸ್ತುಪ್ರತಿಪಾದನಸಮರ್ಥಾನಾಂ ಪದಸಮುದಾಯಾನಾಮಖಿಲಜಗದುತ್ಪಿತ್ತಿ- ಸ್ಥಿತಿವಿನಾಶಹೇತುಭೂತಾಶೇಷದೋಷಪ್ರತ್ಯನೀಕಾಪರಿಮಿತೋದಾರಗುಣಸಾಗರಾನವಧಿಕಾತಿಶಯಾನನ್ದಸ್ವರೂಪೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಸಮನ್ವಿತಾನಾಂ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತಿರೂಪಪ್ರಯೋಜನವಿರಹಾದನ್ಯಪರತ್ವಂ ಸ್ವವಿಷಯಾವಬೋಧಪರ್ಯವಸಾಯಿತ್ವಾತ್ಸರ್ವಪ್ರಮಾಣಾನಾಮ್। ನ ಚ ಪ್ರಯೋಜನಾನುಗುಣಾ ಪ್ರಮಾಣಪ್ರವೃತ್ತಿ:। ಪ್ರಯೋಜನಂ ಹಿ ಪ್ರಮಾಣಾನುಗುಣಮ್। ನ ಚ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತ್ಯನ್ವಯವಿರಹಿಣ: ಪ್ರಯೋಜನಶೂನ್ಯತ್ವಮ್, ಪುರುಷಾರ್ಥಾನ್ವಯಪ್ರತೀತೇ:। ತಥಾ ಸ್ವರೂಪಪರೇಷ್ವಪಿ ಪುತ್ರಸ್ತೇ ಜಾತ:, ನಾಯಂ ಸರ್ಪ: ಇತ್ಯಾದಿಷು ಹರ್ಷಭಯನಿವೃತ್ತಿರೂಪಪ್ರಯೋಜನವತ್ತ್ವಂ ದೃಷ್ಟಮ್||

(ವಿಸ್ತರೇಣ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಾವತರಣಮ್)

(ತತ್ರ ಭಾಟ್ಟಮೀಮಾಂಸಕಾನಾಂ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷವಿಧಾ)

ಅತ್ರಾಹ – ನ ವೇದಾನ್ತವಾಕ್ಯಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರತಿಪಾದಯನ್ತಿ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ಯನ್ವಯವಿರಹಿಣ: ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾನರ್ಥಕ್ಯಾತ್ ||

ಯದ್ಯಪಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದೀನಿ ವಸ್ತುಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಾವಬೋಧೇ ಪರ್ಯವಸ್ಯನ್ತಿ; ತಥಾಽಪಿ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಪ್ರಯೋಜನಪರ್ಯವಸಾಯ್ಯೇವ। ನ ಹಿ ಲೋಕವೇದಯೋ: ಪ್ರಯೋಜನರಹಿತಸ್ಯ ಕಸ್ಯಚಿದಪಿ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಯೋಗ ಉಪಲಬ್ಧಚರ:। ನ ಚ ಕಿಞ್ಚಿತ್ ಪ್ರಯೋಜನಮನುದ್ದಿಶ್ಯ ವಾಕ್ಯಪ್ರಯೋಗ: ಶ್ರವಣಂ ವಾ ಸಮ್ಭವತಿ। ತಚ್ಚ ಪ್ರಯೋಜನಂ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತಿಸಾಧ್ಯೇಷ್ಟಾನಿಷ್ಟಪ್ರಾಪ್ತಿಪರಿಹಾರಾತ್ಮಕಮುಪಲಬ್ಧಮ್ ಅರ್ಥಾರ್ಥೀ ರಾಜಕುಲಂ ಗಚ್ಛೇತ್ ಮನ್ದಾರ್ಗ್ನಿರ್ನಾಮ್ಬು ಪಿಬೇತ್, ಸ್ವರ್ಗಕಾಮೋ ಯಜೇತ (ಯಜುಷಿ.೨.೫.೫), ನ ಕಲಞ್ಜಂ ಭಕ್ಷಯೇತ್ ಇತ್ಯೇವಮಾದಿಷು ||

(ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೇ ಸಿದ್ಧಮಾತ್ರವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿದೂಷಣಮ್)

ಯತ್ಪುನಸ್ಸಿದ್ಧವಸ್ತುಪರೇಷ್ವಪಿ ಪುತ್ರಸ್ತೇ ಜಾತ:, ನಾಯಂ ಸರ್ಪೋ ರಜ್ಜುರೇಷಾ ಇತ್ಯಾದಿಷು ಹರ್ಷಭಯನಿವೃತ್ತಿರೂಪಪುರುಷಾರ್ಥಾನ್ವಯೋ ದೃಷ್ಟ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್। ತತ್ರ ಕಿಂ ಪುತ್ರಜನ್ಮಾದ್ಯರ್ಥಾತ್ಪುರುಷಾರ್ಥಾವಾಪ್ತಿ:? ಉತ ತಜ್ಜ್ಞಾನಾದಿತಿ ವಿವೇಚನೀಯಮ್। ಸತೋಽಪ್ಯಜ್ಞಾತಸ್ಯ ಅಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವೇನ ತಜ್ಜ್ಞಾನಾದಿತಿ ಚೇತ್ – ತರ್ಹ್ಯಸತ್ಯಪ್ಯರ್ಥೇ ಜ್ಞಾನಾದೇವ ಪುರುಷಾರ್ಥಸ್ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಪರತ್ವಾಭಾವೇನ ಪ್ರಯೋಜನಪರ್ಯವಸಾಯಿನೋಽಪಿ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ನಾರ್ಥಸದ್ಭಾವೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮ್। ತಸ್ಮಾತ್ಸರ್ವತ್ರ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿತ್ತಿಪರತ್ವೇನ ಜ್ಞಾನಪರತ್ವೇನ ವಾ ಪ್ರಯೋಜನಪರ್ಯವಸಾನಮಿತಿ ಕಸ್ಯಾಪಿ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಪರಿನಿಷ್ಪನ್ನೇ ವಸ್ತುನಿ ತಾತ್ಪರ್ಯಾಸಮ್ಭವಾನ್ನ ವೇದಾನ್ತಾ: ಪರಿನಿಷ್ಪನ್ನಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರತಿಪಾದಯನ್ತಿ||

(ನಿಷ್ಪ್ರಪಞ್ಚೀಕರಣನಿಯೋಗವಾದಃ ಜರನ್ಮಾಯಾವಾದಿಮತಮ್)

ಅತ್ರ ಕಶ್ಚಿದಾಹ – ವೇದಾನ್ತವಾಕ್ಯಾನ್ಯಪಿ ಕಾರ್ಯಪರತಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಪ್ರಮಾಣಭಾವಮನುಭವನ್ತಿ – ಕಥಂ ನಿಷ್ಪ್ರಪಞ್ಚಮದ್ವಿತೀಯಂ ಜ್ಞಾನೈಕರಸಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಅನಾದ್ಯವಿದ್ಯಯಾ ಸಪ್ರಪಞ್ಚತಯಾ ಪ್ರತೀಯಮಾನಂ ನಿಷ್ಪ್ರಪಞ್ಚಂ ಕುರ್ಯಾದಿತಿ ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಪ್ರಪಞ್ಚಪ್ರವಿಲಯದ್ವಾರೇಣ ವಿಧಿವಿಷಯತ್ವಮ್ – ಇತಿ। ಕೋಽಸೌ ದ್ರಷ್ಟೃದೃಶ್ಯರೂಪಪ್ರಪಞ್ಚಪ್ರವಿಲಯದ್ವಾರೇಣ ಸಾಧ್ಯಜ್ಞಾನೈಕರಸಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯೋ ವಿಧಿ:?। ನ ದೃಷ್ಟೇರ್ದ್ರಷ್ಟಾರಂ ಪಶ್ಯೇ:।  ನ ಮತೇರ್ಮನ್ತಾರಂ ಮನ್ವೀಥಾ:  (ಬೃ.೫.ಅ.ಬ್ರಾ.೨.ವಾ) ಇತ್ಯಾದಿ:। ದ್ರಷ್ಟೃದೃಶ್ಯರೂಪಭೇದಶೂನ್ಯದೃಶಿಮಾತ್ರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಕುರ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥ:।  ಸ್ವತಸ್ಸಿದ್ಧಸ್ಯಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಿಷ್ಪ್ರಪಞ್ಚತಾರೂಪೇಣ ಕಾರ್ಯತ್ವಮವಿರುದ್ಧಮ್ – ಇತಿ ||

(ಏತನ್ಮತದೂಷಣಂ ಪ್ರಧಾನಪೂರ್ವಪಕ್ಷಿಣಾ ಮೀಮಾಂಸಕೇನ)

ತದಯುಕ್ತಮ್ – ನಿಯೋಗವಾಕ್ಯಾರ್ಥವಾದಿನಾ ಹಿ ನಿಯೋಗ:, ನಿಯೋಜ್ಯವಿಶೇಷಣಮ್, ವಿಷಯ: ಕರಣಮ್, ಇತಿಕರ್ತವ್ಯತಾ, ಪ್ರಯೋಕ್ತಾ ಚ ವಕ್ತವ್ಯಾ:|| ತತ್ರ ಹಿ ನಿಯೋಜ್ಯವಿಶೇಷಣಮನುಪಾದೇಯಮ್। ತಚ್ಚ ನಿಮಿತ್ತಂ ಫಲಮಿತಿ ದ್ವಿಧಾ। ಅತ್ರ ಕಿಂ ನಿಯೋಜ್ಯ ವಿಶೇಷಣಮ್ ತಚ್ಚ ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಫಲಂ ವೇತಿ ವಿವೇಚನೀಯಮ್। ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಾನುಭವಶ್ಚೇನ್ನಿಯೋಜ್ಯವಿಶೇಷಣಮ್; ತರ್ಹಿ ನ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಮ್, ಜೀವಾನಾದಿವತ್ ತಸ್ಯಾಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್। ನಿಮಿತ್ತತ್ವೇ ಚ ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯತ್ವೇನಾಪವರ್ಗೋತ್ತರಕಾಲಮಪಿ ಜೀವನಿಮಿತ್ತಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿವತ್ ನಿತ್ಯತದ್ವಿಷಯಾನುಷ್ಠಾನಪ್ರಸಙ್ಗ:। ನಾಪಿ ಫಲಂ, ನೈಯೋಗಿಕಫಲತ್ವೇನ ಸ್ವರ್ಗಾದಿವದನಿತ್ಯತ್ವಪ್ರಸಙ್ಗಾತ್||

ಕಶ್ಚಾತ್ರ ನಿಯೋಗವಿಷಯ:? ಬ್ರಹ್ಮೈವೇತಿ ಚೇತ್ – ನ, ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯತ್ವೇನಾಭವ್ಯರೂಪತ್ವಾತ್, ಅಭಾವಾರ್ಥತ್ವಾಚ್ಚ। ನಿಷ್ಪ್ರಪಞ್ಚಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಸಾಧ್ಯಮಿತಿ  ಚೇತ್ – ಸಾಧ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ಫಲತ್ವಮೇವ। ಅಭಾವಾರ್ಥತ್ವಾನ್ನ ವಿಧಿವಿಷಯತ್ವಮ್। ಸಾಧ್ಯತ್ವಞ್ಚ ಕಸ್ಯ? ಕಿಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ:?, ಉತ ಪ್ರಪಞ್ಚನಿವೃತ್ತೇ: ನ ತಾವದ್ಬ್ರಹ್ಮಣ:, ಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್,  ಅನಿತ್ಯತ್ವಪ್ರಸಕ್ತೇಶ್ಚ। ಅಥ ಪ್ರಪಞ್ಚನಿವೃತ್ತೇ:, ನ ತರ್ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ಸಾಧ್ಯತ್ವಮ್। ಪ್ರಪಞ್ಚನಿವೃತ್ತಿರೇವ ವಿಧಿವಿಷಯ ಇತಿ ಚೇತ್ – ನ, ತಸ್ಯಾ: ಫಲತ್ವೇನ ವಿಧಿವಿಷಯತ್ವಾಯೋಗಾತ್। ಪ್ರಪಞ್ಚನಿವೃತ್ತಿರೇವ ಹಿ ಮೋಕ್ಷ:। ಸ ಚ ಫಲಮ್। ಅಸ್ಯ ಚ ನಿಯೋಗವಿಷಯತ್ವೇ ನಿಯೋಗಾತ್ಪ್ರಪಞ್ಚನಿವೃತ್ತಿ:, ಪ್ರಪಞ್ಚನಿವೃತ್ತ್ಯಾ ನಿಯೋಗ: ಇತೀತರೇತರಾಶ್ರಯತ್ವಮ್||

(ಪ್ರಕಾರಾನ್ತರೇಣ ನಿಯೋಗವಾದಿಮತದೂಷಣಮ್)

ಅಪಿ ಚ – ಕಿಂ ನಿವರ್ತನೀಯ: ಪ್ರಪಞ್ಚೋ ಮಿಥ್ಯಾರೂಪ: ಸತ್ಯೋ ವಾ। ಮಿಥ್ಯಾರೂಪತ್ವೇ ಜ್ಞಾನನಿವರ್ತ್ಯತ್ವಾದೇವ ನಿಯೋಗೇನ ನ ಕಿಞ್ಚಿತ್ಪ್ರಯೋಜನಮ್। ನಿಯೋಗಸ್ತು ನಿವರ್ತಕಜ್ಞಾನಮುತ್ಪಾದ್ಯ ತದ್ದ್ವಾರೇಣ ಪ್ರಪಞ್ಚಸ್ಯ ನಿವರ್ತಕ ಇತಿ ಚೇತ್ – ತತ್ ಸ್ವವಾಕ್ಯಾದೇವ ಜಾತಮಿತಿ ನಿಯೋಗೇನ ನ ಪ್ರಯೋಜನಮ್। ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಾದೇವ ಬ್ರಹ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತಸ್ಯ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾಭೂತಸ್ಯ ಪ್ರಪಞ್ಚಸ್ಯ ಬಾಧಿತತ್ವಾತ್ ಸಪರಿಕರಸ್ಯ ನಿಯೋಗಸ್ಯಾಸಿದ್ಧಿಶ್ಚ। ಪ್ರಪಞ್ಚಸ್ಯ ನಿವರ್ತ್ಯತ್ವೇ ಪ್ರಪಞ್ಚನಿವರ್ತಕೋ ನಿಯೋಗ: ಕಿಂ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಮೇವ, ಉತ ತದ್ವ್ಯತಿರಿಕ್ತ: । ಯದಿ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಮೇವ ನಿವರ್ತಕಸ್ಯ ನಿತ್ಯತಯಾ ನಿವರ್ತ್ಯಪ್ರಪಞ್ಚಸದ್ಭಾವ ಏವ ನ ಸಮ್ಭವತಿ। ನಿತ್ಯತ್ವೇನ ನಿಯೋಗಸ್ಯ ವಿಷಯಾನುಷ್ಠಾನಸಾಧ್ಯತ್ವಂ ಚ ನ ಘಟತೇ। ಅಥ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪವ್ಯತಿರಿಕ್ತ:। ತಸ್ಯ ಕೃತ್ಸ್ನಪ್ರಪಞ್ಚನಿವೃತ್ತಿರೂಪವಿಷಯಾನುಷ್ಠಾನಸಾಧ್ಯತ್ವೇನ ಪ್ರಯೋಕ್ತಾ ಚ ನಷ್ಟ ಇತ್ಯಾಶ್ರಯಾಭಾವಾದಸಿದ್ಧಿ:। ಪ್ರಪಞ್ಚನಿವೃತ್ತಿರೂಪವಿಷಯಾನುಷ್ಠಾನೇನೈವ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪವ್ಯತಿರಿಕ್ತಸ್ಯ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ನಿವೃತ್ತತ್ವಾತ್। ನ ನಿಯೋಗನಿಷ್ಪಾದ್ಯಂ ಮೋಕ್ಷಾಖ್ಯಂ ಫಲಮ್। ಕಿಞ್ಚ – ಪ್ರಪಞ್ಚನಿವೃತ್ತೇರ್ನಿಯೋಗಕರಣಸ್ಯ ಇತಿಕರ್ತವ್ಯತಾಽಭಾವಾತ್, ಅನುಪಕೃತಸ್ಯ ಚ ಕರಣತ್ವಾಯೋಗಾನ್ನ ಕರಣತ್ವಮ್। ಕಥಮ್ ಇತಿಕರ್ತವ್ಯತಾಽಭಾವ ಇತಿ ಚೇತ್ – ಇತ್ಥಮ್ – ಅಸ್ಯೇತಿಕರ್ತವ್ಯತಾ ಭಾವರೂಪಾ? ಅಭಾವರೂಪಾ? ವಾ। ಭಾವರೂಪಾ ಚ ಕರಣಶರೀರನಿಷ್ಪತ್ತಿತದನುಗ್ರಹಕಾರ್ಯಭೇದಭಿನ್ನಾ। ಉಭಯವಿಧಾ ಚ ನ ಸಮ್ಭವತಿ। ನ ಹಿ ಮುದ್ಗರಾಭಿಘಾತಾದಿವತ್ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಪ್ರಪಞ್ಚಸ್ಯ ನಿವರ್ತಕ: ಕೋಽಪಿ ದೃಶ್ಯತ ಇತಿ ದೃಷ್ಟಾರ್ಥಾ ನ ಸಮ್ಭವತಿ। ನಾಪಿ ನಿಷ್ಪನ್ನಸ್ಯ ಕಾರಣಸ್ಯ ಕಾರ್ಯೋತ್ಪತ್ತಾವನುಗ್ರಹಸ್ಸಮ್ಭವತಿ, ಅನುಗ್ರಾಹಕಾಂಶಸದ್ಭಾವೇನ ಕೃತ್ಸ್ನಪ್ರಪಞ್ಚನಿವೃತ್ತಿರೂಪಕರಣಸ್ವರೂಪಾಸಿದ್ಧೇ:। ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽದ್ವಿತೀಯತ್ವಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರಪಞ್ಚನಿವೃತ್ತಿರೂಪಕರಣಶರೀರಂ ನಿಷ್ಪಾದಯತೀತಿ ಚೇತ್ ತೇನೈವ ಪ್ರಪಞ್ಚನಿವೃತ್ತಿರೂಪೋ ಮೋಕ್ಷಸ್ಸಿದ್ಧ ಇತಿ ನ ಕರಣಾದಿನಿಷ್ಪಾದ್ಯಮ್ ಅವಶಿಷ್ಯತ ಇತಿ ಪೂರ್ವಮೇವೋಕ್ತಮ್। ಅಭಾವರೂಪತ್ವೇ ಚಾಭಾವಾದೇವ ನ ಕರಣಶರೀರಂ ನಿಷ್ಪಾದಯತಿ । ನಾಪ್ಯನುಗ್ರಾಹಕ:। ಅತೋ ನಿಷ್ಪ್ರಪಞ್ಚಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯೋ ವಿಧಿರ್ನ ಸಮ್ಭವತಿ||

(ಧ್ಯಾನನಿಯೋಗವಾದಿಪಕ್ಷೋಪಕ್ಷೇಪಃ)

ಅನ್ಯೋಽಪ್ಯಾಹ – ಯದ್ಯಪಿ ವೇದಾನ್ತವಾಕ್ಯಾನಾಂ ನ ಪರಿನಿಷ್ಪನ್ನಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಪರತಯಾ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮ್। ತಥಾಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಂ  ಸಿಧ್ಯತ್ಯೇವ। ಕುತ:? ಧ್ಯಾನವಿಧಿಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತ್। ಏವಮೇವ ಹಿ ಸಮಾಮನನ್ತಿ – ಆತ್ಮಾ ವಾ ಅರೇ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯ: … ನಿದಿಧ್ಯಾಸತಿವ್ಯ: (ಬೃ.೪.೪.೫) ಯ ಆತ್ಮಾ ಅಪಹತಪಾಪ್ಮಾ ಸೋಽನ್ವೇಷ್ಟವ್ಯಸ್ಸ ವಿಜಿಜ್ಞಾಸತಿವ್ಯ: (ಛಾ.೮.೭.೧) ಆತ್ಮೇತ್ಯೇವೋಪಾಸೀತ (ಬೃ.೩.೪.೭) ಆತ್ಮಾನಮೇವ ಲೋಕಮುಪಾಸೀತ ಇತಿ। ಅತ್ರ ಧ್ಯಾನವಿಷಯೋ ಹಿ ನಿಯೋಗಸ್ಸ್ವವಿಷಯಭೂತಧ್ಯಾನಂ ಧ್ಯೇಯೈಕನಿರೂಪಣೀಯಮ್ ಇತಿ ಧ್ಯೇಯಮಾಕ್ಷಿಪತಿ। ಸ ಚ ಧ್ಯೇಯಸ್ಸ್ವವಾಕ್ಯನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಆತ್ಮಾ। ಸ ಕಿಂರೂಪ ಇತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಂ ತತ್ಸ್ವರೂಪವಿಶೇಷಸಮರ್ಪಣದ್ವಾರೇಣ ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮನನ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮ (ತೈ.ಉ.ಆನ.೧) ಸದೇವ ಸೋಮ್ಯೇದಮಗ್ರ ಆಸೀತ್ (ಛಾ.೬.೨.೧) ಇತ್ಯೇವಮಾದೀನಾಂ ವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಧ್ಯಾನವಿಧಿಶೇಷತಯಾ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮ್ – ಇತಿ। ವಿಧಿವಿಷಯಭೂತಧ್ಯಾನಶರೀರಾನುಪ್ರವಿಷ್ಟಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪೇಽಪಿ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಸ್ತ್ಯೇವ। ಅತ: ಏಕಮೇವಾದ್ವತೀಯಮ್ (ಛಾಂ.೬.೨.೧) ತತ್ಸತ್ಯಂ ಸ ಆತ್ಮಾ ತತ್ತ್ವಮಸಿ ಶ್ವೇತಕೇತೋ (ಛಾ.೬.೮.೭), ನೇಹ ನಾನಾಽಸ್ತಿ ಕಿಞ್ಚನ (ಕಠ.೪.೧೧) ಇತ್ಯಾದಿಭಿರ್ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಮೇಕಮೇವ ಸತ್ಯಂ ತದ್ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಂ ಸರ್ವಂ ಮಿಥ್ಯೇತ್ಯವಗಮ್ಯತೇ। ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿಭಿ: ಭೇದಾವಲಮ್ಬಿನಾ ಚ ಕರ್ಮಶಾಸ್ತ್ರೇಣ ಭೇದ: ಪ್ರತೀಯತೇ। ಭೇದಾಭೇದಯೋ: ಪರಸ್ಪರವಿರೋಧೇ ಸತ್ಯನಾದ್ಯವಿದ್ಯಾಮೂಲತ್ವೇನಾಪಿ ಭೇದಪ್ರತೀತ್ಯುಪಪತ್ತೇರಭೇದ ಏವ ಪರಮಾರ್ಥ ಇತಿ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ। ತತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಧ್ಯಾನನಿಯೋಗೇನ ತತ್ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಫಲೇನ ನಿರಸ್ತಸಮಸ್ತಾವಿದ್ಯಾಕೃತವಿವಿಧಭೇದಾದ್ವಿತೀಯಜ್ಞಾನೈಕರಸ-ಬ್ರಹ್ಮರೂಪಮೋಕ್ಷ: ಪ್ರಾಪ್ಯತೇ||

ನ ಚ ವಾಕ್ಯಾದ್ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಮಾತ್ರೇಣ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಸಿದ್ಧಿ:, ಅನುಪಲಬ್ಧೇ:; ವಿವಿಧಭೇದದರ್ಶನಾನುವೃತ್ತೇಶ್ಚ। ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಶ್ರವಣಾದಿವಿಧಾನಮನರ್ಥಕಂ ಸ್ಯಾತ್||

(ಮಾಯಾವಾದಿಕೃತಃ ಧ್ಯಾನನಿಯೋಗವಾದಿಪಕ್ಷಪ್ರತಿಕ್ಷೇಪಃ)

ಅಥೋಚ್ಯೇತ – ರಜ್ಜುರೇಷಾ ನ ಸರ್ಪ: ಇತ್ಯುಪದೇಶೇನ ಸರ್ಪಭಯನಿವೃತ್ತಿದರ್ಶನಾತ್ ರಜ್ಜುಸರ್ಪವತ್ ಬನ್ಧಸ್ಯ ಚ ಮಿಥ್ಯಾರೂಪತ್ವೇನ ಜ್ಞಾನಬಾಧ್ಯತಯಾ ತಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಜನ್ಯಜ್ಞಾನೇನೈವ ನಿವೃತ್ತಿರ್ಯುಕ್ತಾ; ನ ನಿಯೋಗೇನ। ನಿಯೋಗಸಾಧ್ಯತ್ವೇ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾನಿತ್ಯತ್ವಂ ಸ್ಯಾತ್, ಸ್ವರ್ಗಾದಿವತ್ । ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ನಿತ್ಯತ್ವಂ ಹಿ ಸರ್ವವಾದಿಸಮ್ಪ್ರತಿಪನ್ನಮ್।

(ನಿಯೋಗಸ್ಯ ವಿಪರೀತಫಲಪ್ರದತ್ವಮ್)

ಕಿಞ್ಚ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಯೋ: ಫಲಹೇತುತ್ವಂ ಸ್ವಫಲಾನುಭವಾನುಗುಣಶರೀರೋತ್ಪಾದನದ್ವಾರೇಣೇತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಸ್ಥಾವರಾನ್ತ-ಚತುರ್ವಿಧಶರೀರಸಮ್ಬನ್ಧರೂಪ-ಸಂಸಾರಫಲತ್ವಮವರ್ಜನೀಯಮ್। ತಸ್ಮಾನ್ನ ಧರ್ಮಸಾಧ್ಯೋ ಮೋಕ್ಷ:। ತಥಾ ಚ ಶ್ರುತಿ: ನ ಹ ವೈ ಸಶರೀರಸ್ಯ ಸತ: ಪ್ರಿಯಾಪ್ರಿಯಯೋರಪಹತಿರಸ್ತಿ। ಅಶರೀರಂ ವಾ ವ ಸನ್ತಂ ನ ಪ್ರಿಯಾಪ್ರಿಯೇ ಸ್ಪೃಶತ: (ಛಾ.೮.೧೨.೧) ಇತ್ಯಶರೀರತ್ವರೂಪೇ  ಮೋಕ್ಷೇ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಸಾಧ್ಯಪ್ರಿಯಾಪ್ರಿಯವಿರಹಶ್ರವಣಾತ್, ನ ಧರ್ಮಸಾಧ್ಯಮಶರೀರತ್ವಮಿತಿ ವಿಜ್ಞಾಯತೇ। ನ ಚ ನಿಯೋಗವಿಶೇಷಸಾಧ್ಯ-ಫಲವಿಶೇಷವತ್ ಧ್ಯಾನನಿಯೋಗಸಾಧ್ಯಮಶರೀರತ್ವಮ್, ಅಶರೀರತ್ವಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪತ್ವೇನ ಅಸಾಧ್ಯತ್ವಾತ್। ಯಥಾಽಽಹು: ಶ್ರುತಯ: – ಅಶರೀರಂ ಶರೀರೇಷ್ವನವಸ್ಥೇಷ್ವವಸ್ಥಿತಮ್। ಮಹಾನ್ತಂ ವಿಭುಮಾತ್ಮಾನಂ ಮತ್ವಾ ಧೀರೋ ನ ಶೋಚತಿ (ಕಠ.೧.೨.೨೨), ಅಪ್ರಾಣೋ ಹ್ಯಮನಾಶ್ಶುಭ್ರ: (ಮುಣ್ಡ.೨.೧.೨.), ಅಸಙ್ಗೋ ಹ್ಯಯಂ ಪುರುಷ: (ಬೃ.೬.೩.೧೫) ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ:। ಅತೋಽಶರೀರತ್ವರೂಪೋ ಮೋಕ್ಷೋ ನಿತ್ಯ ಇತಿ ನ ಧರ್ಮಸಾಧ್ಯ:। ತಥಾ ಚ ಶ್ರುತಿ:- ಅನ್ಯತ್ರ ಧರ್ಮಾದನ್ಯತ್ರಾಧರ್ಮಾದನ್ಯತ್ರಾಸ್ಮಾತ್ಕೃತಾಕೃತಾತ್। ಅನ್ಯತ್ರ ಭೂತಾದ್ಭವ್ಯಾಚ್ಚ ಯತ್ತತ್ಪಶ್ಯಸಿ ತದ್ವದ (ಕಠ.೧.೨.೧೪) ಇತಿ||

(ಮುಖಾನ್ತರೇಣ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ನಿಯೋಗಸಾಧ್ಯತ್ವದೂಷಣಮ್)

ಅಪಿ ಚ – ಉತ್ಪತ್ತಿಪ್ರಾಪ್ತಿವಿಕೃತಿಸಂಸ್ಕೃತಿರೂಪೇಣ ಚತುರ್ವಿಧಂ ಹಿ ಸಾಧ್ಯತ್ವಂ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ನ ಸಮ್ಭವತಿ। ನ ತಾವದುತ್ಪಾದ್ಯ:, ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪತ್ವೇನ ನಿತ್ಯತ್ವಾತ್। ನಾಪಿ ಪ್ರಾಪ್ಯ:, ಆತ್ಮಸ್ವರೂಪತ್ವೇನ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಿತ್ಯಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಾತ್। ನಾಪಿ ವಿಕಾರ್ಯ:, ದಧ್ಯಾದಿವದನಿತ್ಯತ್ವಪ್ರಸಙ್ಗಾದೇವ। ನಾಪಿ ಸಂಸ್ಕಾರ್ಯ:; ಸಂಸ್ಕಾರೋ ಹಿ ದೋಷಾಪನಯನೇನ ವಾ ಗುಣಾಧಾನೇನ ವಾ ಸಾಧಯತಿ। ನ ತಾವದ್ದೋಷಾಪನಯನೇನ, ನಿತ್ಯಶುದ್ಧತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣ:। ನಾಪ್ಯತಿಶಯಾಧಾನೇನ, ಅನಾಧೇಯಾತಿಶಯಸ್ವರೂಪತ್ವಾತ್। ನಿತ್ಯನಿರ್ವಿಕಾರತ್ವೇನ ಸ್ವಾಶ್ರಯಾಯಾ: ಪರಾಶ್ರಯಾಯಾಶ್ಚ ಕ್ರಿಯಾಯಾ  ಅವಿಷಯತಯಾ ನ ನಿರ್ಘರ್ಷಣೇನಾಽದರ್ಶಾದಿವದಪಿ ಸಂಸ್ಕಾರ್ಯತ್ವಮ್। ನ ಚ ದೇಹಸ್ಥಯಾ ಸ್ನಾನಾದಿಕ್ರಿಯಯಾ ಆತ್ಮಾ ಸಂಸ್ಕ್ರಿಯತೇ; ಕಿಂ ತ್ವವಿದ್ಯಾಗೃಹೀತಸ್ತತ್ಸಙ್ಗತೋಽಹಙ್ಕರ್ತಾ। ತತ್ಫಲಾನುಭವೋಽಪಿ ತಸ್ಯೈವ। ನ ಚಾಹಙ್ಕರ್ತೈವಾಽತ್ಮಾ, ತತ್ಸಾಕ್ಷಿತ್ವಾತ್। ತಥಾ ಚ ಮನ್ತ್ರವರ್ಣ:- ತಯೋರನ್ಯ: ಪಿಪ್ಪಲಂ ಸ್ವಾದ್ವತ್ತಿ ಅನಶ್ನನ್ನನ್ಯೋ  ಅಭಿಚಾಕಶೀತಿ (ಮುಣ್ಡ.೩.೧.೧) ಇತಿ; ಆತ್ಮೇನ್ದ್ರಿಯಮನೋಯುಕ್ತಂ ಭೋಕ್ತೇತ್ಯಾಹುರ್ಮನೀಷಿಣ: (ಕಠ.೩.೪), ಏಕೋ ದೇವಸ್ಸರ್ವಭೂತೇಷು ಗೂಢ: ಸರ್ವವ್ಯಾಪೀ ಸರ್ವಭೂತಾನ್ತರಾತ್ಮಾ। ಕರ್ಮಾಧ್ಯಕ್ಷಸ್ಸರ್ವಭೂತಾಧಿವಾಸ: ಸಾಕ್ಷೀ ಚೇತಾ ಕೇವಲೋ ನಿರ್ಗುಣಶ್ಚ । (ಶ್ವೇ.೬.ಅ.೧೧), ಸಪರ್ಯಗಾಚ್ಛುಕ್ರಮಕಾಯಮಬ್ರಣಮಸ್ನಾವಿರಂ  ಶುದ್ಧಮಪಾಪವಿದ್ಧಮ್। (ಈಶ.೮) ಇತಿ ಚ। ಅವಿದ್ಯಾಗೃಹೀತಾದಹಙ್ಕರ್ತುರಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಮನಾಧೇಯಾತಿಶಯಂ ನಿತ್ಯಶುದ್ಧಂ ನಿರ್ವಿಕಾರಂ ನಿಷ್ಕೃಷ್ಯತೇ। ತಸ್ಮಾದಾತ್ಮಸ್ವರೂಪತ್ವೇನ ನ ಸಾಧ್ಯೋ ಮೋಕ್ಷ:||

(ಜ್ಞಾನವೈಯರ್ಥ್ಯಶಙ್ಕಾಪರಿಹಾರೌ)

ಯದ್ಯೇವಂ ಕಿಂ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನೇನ ಕ್ರಿಯತ ಇತಿ ಚೇತ್ – ಮೋಕ್ಷಪ್ರತಿಬನ್ಧನಿವೃತ್ತಿಮಾತ್ರಮಿತಿ ಬ್ರೂಮ:। ತಥಾ ಚ ಶ್ರುತಯ:- ತ್ವಂ ಹಿ ನ: ಪಿತಾ ಯೋಽಸ್ಮಾಕಮವಿದ್ಯಾಯಾ: ಪರಂ ಪಾರಂ ತಾರಯಸಿ (ಪ್ರಶ್ನ ೬.೮) ಇತಿ, ಶ್ರುತಂ ಹ್ಯೇವಮೇವ ಭಗವದ್ದೃಶೇಭ್ಯಸ್ತರತಿ ಶೋಕಮಾತ್ಮವಿದಿತಿ, ಸೋಽಹಂ ಭಗವಶ್ಶೋಚಾಮಿ । ತಂ ಮಾ ಭಗವಾನ್ ಶೋಕಸ್ಯ ಪಾರಂ ತಾರಯತು (ಛಾಂ.೭.೧.೩), ತಸ್ಮೈ ಮೃದಿತಕಷಾಯಾಯ ತಮಸ: ಪಾರಂ ದರ್ಶಯತಿ ಭಗವಾನ್ ಸನತ್ಕುಮಾರ: (ಛಾ.೭.೨೬.೨) ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ:। ತಸ್ಮಾನ್ನಿತ್ಯಸ್ಯೈವ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ಪ್ರತಿಬನ್ಧನಿವೃತ್ತಿರ್ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನೇನ ಕ್ರಿಯತೇ। ನಿವೃತ್ತಿಸ್ತು ಸಾಧ್ಯಾಽಪಿ ಪ್ರಧ್ವಂಸಾಭಾವರೂಪಾ ನ ವಿನಶ್ಯತಿ। ಬ್ರಹ್ಮ ವೇದ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಭವತಿ (ಮುಣ್ಡ.೩.೨.೯), ತಮೇವ ವಿದಿತ್ವಾಽತಿಮೃತ್ಯುಮೇತಿ (ಶ್ವೇ.೩.೮) ಇತ್ಯಾದಿವಚನಂ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ವೇದನಾನನ್ತರಭಾವಿತಾಂ ಪ್ರತಿಪಾದಯನ್ನಿಯೋಗವ್ಯವಧಾನಂ ಪ್ರತಿರುಣದ್ಧಿ। ನ ಚ ವಿದಿಕ್ರಿಯಾ ಕರ್ಮತ್ವೇನ ವಾ ಧ್ಯಾನಕ್ರಿಯಾಕರ್ಮತ್ವೇನ ವಾ ಕಾರ್ಯಾನುಪ್ರವೇಶ: ಉಭಯವಿಧಕರ್ಮತ್ವಪ್ರತಿಷೇಧಾತ್। ಅನ್ಯದೇವತದ್ವಿದಿತಾದಥೋ ಅವಿದಿತಾದಧಿ (ಕೇನ.೧.ಖ.೩), ಯೇನೇದಂ  ಸರ್ವಂ ವಿಜಾನಾತಿ ತತ್ಕೇನ ವಿಜಾನೀಯಾತ್ ಇತಿ। (ಬೃ.೪.೪.೧೪), ತದೇವ ಬ್ರಹ್ಮ ತ್ವಂ ವಿದ್ಧಿ ನೇದಂ ಯದಿದಮುಪಾಸತೇ (ಕೇನ.ಉ.1-5) ಇತಿ ಚ||

ನ ಚೈತಾವತಾ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ನ್Ћಿರ್ವಷಯತ್ವಮ್,  ಅವಿದ್ಯಾಕಲ್ಪಿತಭೇದನಿವೃತ್ತಿಪರತ್ವಾಚ್ಛಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ। ನ ಹೀದನ್ತಯಾ ಬ್ರಹ್ಮ ವಿಷಯೀಕರೋತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಮ್;  ಅಪಿ ತು  ಅವಿಷಯಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಂ ಪ್ರತಿಪಾದಯದವಿದ್ಯಾಕಲ್ಪಿತಜ್ಞಾನಜ್ಞಾತೃಜ್ಞೇಯವಿಭಾಗಂ ನಿವರ್ತಯತಿ। ತಥಾ ಚ ಶಾಸ್ತ್ರಂ – ನ ದೃಷ್ಟೇರ್ದ್ರಷ್ಟಾರಂ ಪಶ್ಯೇ: (ಬೃ.೫.೪.೨) ಇತ್ಯೇವಮಾದಿ  ||

(ಜ್ಞಾನಾದೇವ ಬನ್ಧನಿವೃತ್ತ್ಯಭ್ಯುಪಗಮೇ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿರೋಧಶಙ್ಕಾ-ಪರಿಹಾರೌ)

ನ ಚ ಜ್ಞಾನಾದೇವ ಬನ್ಧನಿವೃತ್ತಿರಿತಿ ಶ್ರವಣಾದಿವಿಧ್ಯಾನರ್ಥಕ್ಯಮ್, ಸ್ವಭಾವಪ್ರವೃತ್ತಸಕಲೇತರವಿಕಲ್ಪ-ವಿಮುಖೀಕರಣದ್ವಾರೇಣ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಾವಗತಿಹೇತುತ್ವಾತ್ತೇಷಾಮ್। ನ ಚ ಜ್ಞಾನಮಾತ್ರಾತ್ ಬನ್ಧನಿವೃತ್ತಿರ್ನ ದೃಷ್ಟೇತಿ ವಾಚ್ಯಮ್, ಬನ್ಧಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾರೂಪತ್ವೇನ ಜ್ಞಾನೋತ್ತರಕಾಲಂ ಸ್ಥಿತ್ಯನುಪಪತ್ತೇ:। ಅತ ಏವ ನ ಶರೀರಪಾತಾದೂರ್ಧ್ವಮೇವ ಬನ್ಧನಿವೃತ್ತಿರಿತಿ ವಕ್ತುಂ ಯುಕ್ತಮ್। ನ ಹಿ ಮಿಥ್ಯಾರೂಪಸರ್ಪಭಯನಿವೃತ್ತಿ: ರಜ್ಜುಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಜ್ಞಾನಾತಿರೇಕೇಣ ಸರ್ಪವಿನಾಶಮಪೇಕ್ಷತೇ। ಯದಿ ಶರೀರಸಮ್ಬನ್ಧ: ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕ: ತದಾ ಹಿ ತದ್ವಿನಾಶಾಪೇಕ್ಷಾ। ಸ ತು ಬ್ರಹ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತತಯಾ ನ ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕ:। ಯಸ್ಯ ತು ಬನ್ಧೋ ನ ನಿವೃತ್ತ:, ತಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಮೇವ ನ ಜಾತಮಿತ್ಯವಗಮ್ಯತೇ, ಜ್ಞಾನಕಾರ್ಯಾದರ್ಶನಾತ್। ತಸ್ಮಾತ್ ಶರೀರಸ್ಥಿತಿರ್ಭವತು ವಾ ಮಾ ವಾ, ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಸಮನನ್ತರಂ ಮುಕ್ತ ಏವಾಸೌ। ಅತೋ ನ ಧ್ಯಾನನಿಯೋಗಸಾಧ್ಯೋ ಮೋಕ್ಷ ಇತಿ ನ ಧ್ಯಾನವಿಧಿಶೇಷತಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ಸಿದ್ಧಿ:।  ಅಪಿ ತು ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮನನ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮ (ತೈ.ಆನ.೧), ತತ್ವಮಸಿ (ಛಾ.೬.೮.೭), ಅಯಮಾತ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮ (ಮಾಂಡೂ.೧.೨) ಇತಿ ತತ್ಪರೇಣೈವ ಪದಸಮುದಾಯೇನ  ಸಿಧ್ಯತೀತಿ||

(ಉಕ್ತಾರ್ಥಸ್ಯ ಧ್ಯಾನನಿಯೋಗವಾದಿಕೃತಂ ದೂಷಣಮ್)

ತದಯುಕ್ತಂ, ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಮಾತ್ರಾದ್ಬನ್ಧನಿವೃತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತೇ:। ಯದ್ಯಪಿ ಮಿಥ್ಯಾರೂಪೋ ಬನ್ಧೋ ಜ್ಞಾನಬಾಧ್ಯ:। ತಥಾಽಪಿ ಬನ್ಧಸ್ಯಾಪರೋಕ್ಷತ್ವಾತ್ ನ ಪರೋಕ್ಷರೂಪೇಣವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನೇನ ಸ ಬಾಧ್ಯತೇ, ರಜ್ಜ್ವಾದಾವಪರೋಕ್ಷಸರ್ಪಪ್ರತೀತೌ ವರ್ತಮಾನಾಯಾಂ ನಾಯಂ ಸರ್ಪೋ ರಜ್ಜುರೇಷಾ ಇತ್ಯಾಪ್ತೋಪದೇಶಜನಿತಪರೋಕ್ಷಸರ್ಪವಿಪರೀತಜ್ಞಾನಮಾತ್ರೇಣ ಭಯಾನಿವೃತ್ತಿದರ್ಶನಾತ್। ಆಪ್ತೋಪದೇಶಸ್ಯ ತು ಭಯನಿವೃತ್ತಿಹೇತುತ್ವಂ ವಸ್ತುಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಾಪರೋಕ್ಷನಿಮಿತ್ತಪ್ರವೃತಿಹೇತುತ್ವೇನ ||

(ತತ್ರ ಶಬ್ದಸ್ಯ ಅಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನಹೇತುತಾದೂಷಣಮ್)

ತಥಾ ಹಿ – ರಜ್ಜುಸರ್ಪದರ್ಶನಭಯಾತ್ ಪರಾವೃತ್ತ: ಪುರುಷೋ ನಾಯಂ ಸರ್ಪೋ ರಜ್ಜುರೇಷಾ ಇತ್ಯಾಪ್ತೋಪದೇಶೇನ ತದ್ವಸ್ತುಯಾಥಾತ್ಮ್ಯದರ್ಶನೇ ಪ್ರವೃತ್ತಸ್ತದೇವ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಭಯಾನ್ನಿವರ್ತತೇ। ನ ಚ ಶಬ್ದ  ಏವ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಜ್ಞಾನಂ ಜನಯತೀತಿ ವಕ್ತುಂ ಯುಕ್ತಮ್, ತಸ್ಯಾನಿನ್ದ್ರಿಯತ್ವಾತ್। ಜ್ಞಾನಸಾಮಗ್ರೀಷ್ವಿನ್ದ್ರಯಾಣ್ಯೇವ ಹ್ಯಪರೋಕ್ಷಸಾಧನಾನಿ। ನ ಚಾಸ್ಯಾನಭಿಸಂಹಿತಫಲಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಮೃದಿತಕಷಾಯಸ್ಯ ಶ್ರವಣಮನನನಿದಿಧ್ಯಾಸನವಿಮುಖೀಕೃತಬಾಹ್ಯವಿಷಯಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಮೇವಾಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನಂ ಜನಯತಿ, ನಿವೃತ್ತಪ್ರತಿಬನ್ಧೇ ತತ್ಪರೇಽಪಿ ಪುರುಷೇ ಜ್ಞಾನಸಾಮಗ್ರೀವಿಶೇಷಾಣಾಮಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಾಂ ಸ್ವವಿಷಯನಿಯಮಾತಿಕ್ರಮಾದರ್ಶನೇನ ತದಯೋಗಾತ್ ||

(ಧ್ಯಾನಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನೋಪಾಯತ್ವದೂಷಣಮ್)

ನ ಚ ಧ್ಯಾನಸ್ಯ ವಾಕ್ಯರ್ಥಜ್ಞಾನೋಪಾಯತಾ, ಇತರೇತರಾಶ್ರಯತ್ವಾತ್ – ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನೇ ಜಾತೇ  ತದ್ವಿಷಯಧ್ಯಾನಮ್, ಧ್ಯಾನೇ ನಿರ್ವೃತ್ತೇ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಮ್ – ಇತಿ। ನ ಚ ಧ್ಯಾನವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಯೋರ್ಭಿನ್ನವಿಷಯತ್ವಮ್, ತಥಾ ಸತಿ ಧ್ಯಾನಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನೋಪಾಯತಾ ನ ಸ್ಯಾತ್। ನ ಹ್ಯನ್ಯದ್ಧ್ಯಾನಮನ್ಯೌನ್ಮುಖ್ಯಮುತ್ಪಾದಯತಿ। ಜ್ಞಾತಾರ್ಥಸ್ಮೃತಿಸನ್ತತಿರೂಪಸ್ಯ ಧ್ಯಾನಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಪೂರ್ವಕತ್ವಮವರ್ಜನೀಯಮ್, ಧ್ಯೇಯಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಹೇತ್ವನ್ತರಾಸಂಭವಾತ್। । ನ ಚ ಧ್ಯಾನಮೂಲಂ ಜ್ಞಾನಂ ವಾಕ್ಯಾನ್ತರಜನ್ಯಮ್ ನಿವರ್ತಕಜ್ಞಾನಂ ತತ್ತ್ವಮಸ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಜನ್ಯಮಿತಿ ಯುಕ್ತಮ್। ಧ್ಯಾನಮೂಲಮಿದಂ ವಾಕ್ಯಾನ್ತರಜನ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಂ ತತ್ವಮಸ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಜನ್ಯಜ್ಞಾನೇನೇನೈಕವಿಷಯಮ್, ಭಿನ್ನವಿಷಯಂ ವಾ । ಏಕವಿಷಯತ್ವೇ ತದೇವೇತರೇತರಾಶ್ರಯತ್ವಮ್। ಭಿನ್ನವಿಷಯತ್ವೇ ಧ್ಯಾನೇನ ತದೌನ್ಮುಖ್ಯಾಪಾದನಾಸಂಭವ:। ಕಿಞ್ಚ ಧ್ಯಾನಸ್ಯ ಧ್ಯೇಯಧ್ಯಾತ್ರಾದ್ಯನೇಕಪ್ರಪಞ್ಚಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾತ್ ನಿಷ್ಪ್ರಪಞ್ಚಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕತ್ವ-ವಿಷಯವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತೌ ದೃಷ್ಟದ್ವಾರೇಣ ನೋಪಯೋಗ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಮಾತ್ರಾದವಿದ್ಯಾನಿವೃತ್ತಿಂ ವದತ: ಶ್ರವಣಮನನನಿದಿಧ್ಯಾಸನವಿಧೀನಾಮಾನರ್ಥಕ್ಯಮೇವ||

(ಅನೇನ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿನಿರಾಸಸಿದ್ಧ್ಯುಪಪಾದನಮ್)

ಯತೋ ವಾಕ್ಯಾದಾಪರೋಕ್ಷ್ಯಜ್ಞಾನಾಸಮ್ಭವಾದ್ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನೇನಾವಿದ್ಯಾ ನ ನಿವರ್ತತೇ, ತತ ಏವ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿರಪಿ ದೂರೋತ್ಸಾರಿತಾ। ಕಾ ಚೇಯಂ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿ:? ಸಶರೀರಸ್ಯೈವ ಮೋಕ್ಷ ಇತಿ ಚೇತ್ – ಮಾತಾ ಮೇ ವನ್ಧ್ಯಾ ಇತಿವದಸಙ್ಗತಾರ್ಥಂ ವಚ:, ಯತಸ್ಸಶರೀರತ್ವಂ ಬನ್ಧ: ಅಶರೀರತ್ವಮೇವ ಮೋಕ್ಷ ಇತಿ ತ್ವಯೈವ ಶ್ರುತಿಭಿರುಪಪಾದಿತಮ್। ಅಥ ಸಶರೀರತ್ವಪ್ರತಿಭಾಸೇ ವರ್ತಮಾನೇ ಯಸ್ಯಾಯಂ ಪ್ರತಿಭಾಸೋ ಮಿಥ್ಯೇತಿ ಪ್ರತ್ಯಯ: ತಸ್ಯ ಸಶರೀರತ್ವನಿವೃತ್ತಿರಿತಿ। ನ, ಮಿಥ್ಯೇತಿ ಪ್ರತ್ಯಯೇನ ಸಶರೀರತ್ವಂ ನಿವೃತ್ತಂ ಚೇತ್ – ಕಥಂ ಸಶರೀರಸ್ಯ ಮುಕ್ತಿ:?। ಅಜೀವತೋಽಪಿ ಮುಕ್ತಿಸ್ಸಶರೀರತ್ವಮಿಥ್ಯಾಪ್ರತಿಭಾಸನಿವೃತ್ತಿರೇವೇತಿ ಕೋಽಯಂ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿರಿತಿ ವಿಶೇಷ:। ಅಥ ಸಶರೀರತ್ವಪ್ರತಿಭಾಸೋ ಬಾಧಿತೋಽಪಿ ಯಸ್ಯ ದ್ವಿಚನ್ದ್ರಜ್ಞಾನವದನುವರ್ತತೇ, ಸ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತ ಇತಿ ಚೇತ್ ನ, ಬ್ರಹ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತಸಕಲವಸ್ತುವಿಷಯತ್ವಾದ್ಬಾಧಕಜ್ಞಾನಸ್ಯ। ಕಾರಣಭೂತಾವಿದ್ಯಾಕರ್ಮಾದಿದೋಷಸ್ಸಶರೀರತ್ವ-ಪ್ರತಿಭಾಸೇನ ಸಹ ತೇನೈವ ಬಾಧಿತ ಇತಿ ಬಾಧಿತಾನುವೃತ್ತಿರ್ನ ಶಕ್ಯತೇ ವಕ್ತುಮ್। ದ್ವಿಚನ್ದ್ರಾದೌ ತು ತತ್ಪ್ರತಿಭಾಸಹೇತುಭೂತದೋಷಸ್ಯ ಬಾಧಕಜ್ಞಾನಭೂತಚನ್ದ್ರೈಕತ್ವಜ್ಞಾನ-ವಿಷಯತ್ವೇನಾಬಾಧಿತತ್ವಾತ್ ದ್ವಿಚನ್ದ್ರ-ಪ್ರತಿಭಾಸಾನುವೃತ್ತಿಃ ಯುಕ್ತಾ ||

(ಜೀವನ್ಮುಕ್ತೇಃ ಶ್ರುತಿವಿರುದ್ಧತ್ವೋಪಪಾದನಮ್)

ಕಿಞ್ಚ ತಸ್ಯ ತಾವದೇವ ಚಿರಂ ಯಾವನ್ನ ವಿಮೋಕ್ಷ್ಯೇ ಅಥ ಸಮ್ಪತ್ಸ್ಯೇ (ಛಾಂ.೬.೧೪.೨) ಇತಿ ಸದ್ವಿದ್ಯಾನಿಷ್ಠಸ್ಯ ಶರೀರಪಾತಮಾತ್ರಮಪೇಕ್ಷತೇ ಮೋಕ್ಷ ಇತಿ ವದನ್ತೀಯಂ ಶ್ರುತಿ: ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿಂ ವಾರಯತಿ ||

(ಜೀವನ್ಮುಕ್ತೇಃ ಸ್ಮೃತಿವಿರುದ್ಧತಾ)

ಸೈಷಾ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿರಾಪಸ್ತಮ್ಬೇನಾಪಿ ನಿರಸ್ತಾ – …ವೇದಾನಿಮಂ ಲೋಕಮಮುಂ ಚ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯಾತ್ಮಾನಮನ್ವಿಚ್ಛೇತ್, (ಆಪ.ಧರ್ಮ.ಸೂ.೨.೯.೨೧.೧೩) ಬುದ್ಧೇ ಕ್ಷೇಮಪ್ರಾಪಣಂ (ಆಪ.ಧರ್ಮ.ಸೂ.೨.೯.೨೧.೧೪) ತಚ್ಛಾಸ್ತ್ರೈರ್ವಿಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಮ್  (ಆಪ.ಧರ್ಮ.ಸೂ.೨.೯.೨೧.೧೫), ಬುದ್ಧೇ ಚೇತ್ ಕ್ಷೇಮಪ್ರಾಪಣಮಿಹೈವ ನ ದು:ಖಮುಪಲಭೇತ (ಆಪ.ಧರ್ಮ.ಸೂ.೨.೯.೨೧.೧೬), ಏತೇನ ಪರಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮ್ ((ಆಪ.ಧರ್ಮ.ಸೂ.೨.೯.೨೧.೧೭) ಇತಿ। ಅನೇನ ಜ್ಞಾನಮಾತ್ರಾನ್ಮೋಕ್ಷಶ್ಚ ನಿರಸ್ತ:। ಅತಸ್ಸಕಲಭೇದನಿವೃತ್ತಿರೂಪಾ ಮುಕ್ತಿರ್ಜೀವತೋ ನ ಸಂಭವತಿ||

(ಧ್ಯಾನನಿಯೋಗಸ್ಯೈವೇಷ್ಟಾರ್ಥಸಾಧಕತ್ವಮ್)

ತಸ್ಮಾದ್ಧ್ಯಾನನಿಯೋಗೇನ ಬ್ರಹ್ಮಾಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನಫಲೇನೈವ ಬನ್ಧನಿವೃತ್ತಿ:। ನ ಚ ನಿಯೋಗಸಾಧ್ಯತ್ವೇ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾನಿತ್ಯತ್ವಪ್ರಸಕ್ತಿ:, ಪ್ರತಿಬನ್ಧನಿವೃತ್ತಿಮಾತ್ರಸ್ಯೈವ ಸಾಧ್ಯತ್ವಾತ್। ಕಿಞ್ಚ – ನ ನಿಯೋಗೇನ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಬನ್ಧನಿವೃತ್ತಿ: ಕ್ರಿಯತೇ; ಕಿನ್ತು ನಿಷ್ಪ್ರಪಞ್ಚಜ್ಞಾನೈಕರಸಬ್ರಹ್ಮಾಪರೋಕ್ಷ್ಯಜ್ಞಾನೇನ। ನಿಯೋಗಸ್ತು ತದಾಪರೋಕ್ಷ್ಯಜ್ಞಾನಂ ಜನಯತಿ।

ಕಥಂ ನಿಯೋಗಸ್ಯ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿಹೇತುತ್ವಮಿತಿ ಚೇತ್ – ಕಥಂ ವಾ ಭವತೋಽನಭಿಸಂಹಿತಫಲಾನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ವೇದನೋತ್ಪತ್ತಿಹೇತುತ್ವಮ್? ಮನೋನೈರ್ಮಲ್ಯದ್ವಾರೇಣೇತಿ ಚೇತ್ – ಮಮಾಪಿ ತಥೈವ। ಮಮ ತು ನಿರ್ಮಲೇ ಮನಸಿ ಶಾಸ್ತ್ರೇಣ ಜ್ಞಾನಮುತ್ಪಾದ್ಯತೇ। ತವ ತು ನಿಯೋಗೇನ ಮನಸಿ ನಿರ್ಮಲೇ ಜ್ಞಾನಸಾಮಗ್ರೀ ವಕ್ತವ್ಯೇತಿ ಚೇತ್ ಧ್ಯಾನನಿಯೋಗನಿರ್ಮಲಂ ಮನ ಏವ ಸಾಧನಮಿತಿ ಬ್ರೂಮ:। ಕೇನಾವಗಮ್ಯತ ಇತಿ ಚೇತ್ – ಭವತೋ ವಾ ಕರ್ಮಭಿರ್ಮನೋ ನಿರ್ಮಲಂ ಭವತಿ, ನಿರ್ಮಲೇ ಮನಸಿ ಶ್ರವಣಮನನನಿದಿಧ್ಯಾಸನೈಸ್ಸಕಲೇತರವಿಷಯವಿಮುಖಸ್ಯೈವ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ನಿವರ್ತಕಜ್ಞಾನಮುತ್ಪಾದಯತೀತಿ ಕೇನಾವಗಮ್ಯತೇ? ವಿವಿದಿಷನ್ತಿ ಯಜ್ಞೇನ ದಾನೇನ ತಪಸಾನಾ ಶಕೇನ (ಬೃ.೬.೪.೨೨), ಶ್ರೋತವ್ಯೋ ಮನ್ತವ್ಯೋ ನಿದಿಧ್ಯಾಸಿತವ್ಯ: (ಬೃ.೬.೫.೬), ಬ್ರಹ್ಮ ವೇದ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಭವತಿ (ಮುಣ್ಡ.೩.೨.೯) ಇತ್ಯಾದಿಭಿಶ್ಶಾಸ್ತ್ರೈರಿತಿ ಚೇತ್ ಮಮಾಪಿ (ಬೃ.೬.೫.೬) ಶ್ರೋತವ್ಯೋ ಮನ್ತವ್ಯೋ ನಿದಧ್ಯಾಸಿತವ್ಯ:, ಬ್ರಹ್ಮವಿದಾಪ್ನೋತಿ ಪರಮ್ (ತೈ.ಆ.೧), ನ ಚಕ್ಷುಷಾ ಗೃಹ್ಯತೇ ನಾಪಿ ವಾಚಾ (ಮುಣ್ಡ.೩.೧.೮), ಮನಸಾ ತು ವಿಶುದ್ಧೇನ (ವ್ಯಾಸಸ್ಮೃತಿ:), ಹೃದಾ ಮನೀಷಾ ಮನಸಾಭಿಕ್ಲೃಪ್ತ: (ತೈ.ನಾ) ಇತ್ಯಾದಿಭಿಶ್ಶಾಸ್ತ್ರೈರ್ಧ್ಯಾನನಿಯೋಗೇನ ಮನೋ ನಿರ್ಮಲಂ ಭವತಿ, ನಿರ್ಮಲಂ ಚ ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮಾಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನಂ ಜನಯತೀತ್ಯವಗಮ್ಯತೇ – ಇತಿ ನಿರವದ್ಯಮ್||

(ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಉಪಾಸ್ಯತ್ವನಿಷೇಧಶಙ್ಕಾಪರಿಹಾರೌ)

ನೇದಂ ಯದಿದಮುಪಾಸತೇ (ಕೈನ.೧.೫) ಇತ್ಯುಪಾಸ್ಯತ್ವಂ ಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಮಿತಿ ಚೇತ್ ನೈವಮ್, ನಾತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಉಪಾಸ್ಯತ್ವಂ ಪ್ರತಿಷಿಧ್ಯತೇ;  ಅಪಿ ತು ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಜಗದ್ವೈರೂಪ್ಯಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ। ಯದಿದಂ ಜಗದುಪಾಸತೇ ಪ್ರಾಣಿನ: ನೇದಂ ಬ್ರಹ್ಮ; ತದೇವ ಬ್ರಹ್ಮ ತ್ವಂ ವಿದ್ಧಿ; ಯದ್ವಾಚಾಽನಭ್ಯುದಿತಂ ಯೇನ ವಾಗಭ್ಯುದ್ಯತೇ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥ:। ಅನ್ಯಥಾ ತದೇವ ಬ್ರಹ್ಮ ತ್ವಂ ವಿದ್ಧಿ ಇತಿ ವಿರುಧ್ಯತೇ। ಧ್ಯಾನವಿಧಿವೈಯರ್ಥ್ಯಂ ಚ ಸ್ಯಾತ್। ಅತೋ ಬ್ರಹ್ಮಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಫಲೇನ ಧ್ಯಾನಯೋಗೇನೈವಾಪರಮಾರ್ಥಭೂತಸ್ಯ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ದ್ರಷ್ಟೃದೃಶ್ಯಾದಿಪ್ರಪಞ್ಚರೂಪಬನ್ಧಸ್ಯ ನಿವೃತ್ತಿ:||

(ಧ್ಯಾನನಿಯೋಗವಾದಿಕೃತಃ ಭಾಸ್ಕರಾಭಿಮತಭೇದಾಭೇದಾನುವಾದಪೂರ್ವಕಃ ತನ್ನಿರಾಸಃ)

ಯದಪಿ ಕೈಶ್ಚಿದುಕ್ತಮ್ – ಭೇದಾಭೇದಯೋರ್ವಿರೋಧೋ ನ ವಿದ್ಯತೇ – ಇತಿ, ತದಯುಕ್ತಮ್, ನ ಹಿ ಶೀತೋಷ್ಣತಮ:ಪ್ರಕಾಶಾದಿವದ್ಭೇದಾಭೇದಾವೇಕಸ್ಮಿನ್ವಸ್ತುನಿ ಸಂಙ್ಗಚ್ಛೇತೇ। ಅಥೋಚ್ಯೇತ – ಸರ್ವಂ ಹಿ ವಸ್ತುಜಾತಂ ಪ್ರತೀತಿವ್ಯವಸ್ಥಾಪ್ಯಮ್। ಸರ್ವಂ ಚ ಭಿನ್ನಾಭಿನ್ನಂ ಪ್ರತೀಯತೇ। ಕಾರಣಾತ್ಮನಾ ಜಾತ್ಯಾತ್ಮನಾ ಚಾಭಿನ್ನಮ್। ಕಾರ್ಯಾತ್ಮನಾ ವ್ಯಕ್ತ್ಯಾತ್ಮನಾ ಚ ಭಿನ್ನಮ್। ಛಾಯಾತಪಾದಿಷು ವಿರೋಧಸ್ಸಹಾನವಸ್ಥಾನಲಕ್ಷಣೋ ಭಿನ್ನಾಧಾರತ್ವರೂಪಶ್ಚ। ಕಾರ್ಯಕಾರಣಯೋರ್ಜಾತಿವ್ಯಕ್ತ್ಯೋಶ್ಚ ತದುಭಯಮಪಿ ನೋಪಲಭ್ಯತೇ। ಪ್ರತ್ಯುತ ಏಕಮೇವ ವಸ್ತು ದ್ವಿರೂಪಂ ಪ್ರತೀಯತೇ; ಯಥಾ ಮೃದಯಂ ಘಟ:, ಖಣ್ಡೋ ಗೌ:, ಮುಣ್ಡೋ ಗೌ: ಇತಿ। ನ ಚೈಕರೂಪಂ ಕಿಞ್ಚಿದಪಿ ವಸ್ತು ಲೋಕೇ  ದೃಷ್ಟಚರಮ್। ನ ಚ ತೃಣಾದೇರ್ಜ್ವಲನಾದಿವದಭೇದೋ ಭೇದೋಪಮರ್ದೀ ದೃಶ್ಯತ ಇತಿ ನ ವಸ್ತುವಿರೋಧ:; ಮೃತ್ಸುವರ್ಣಗವಾಶ್ವಾದ್ಯಾತ್ಮನಾಽವಸ್ಥಿತಸ್ಯೈವ ಘಟಮುಕುಟಖಣ್ಡಬಡವಾದ್ಯಾತ್ಮನಾ ಚಾವಸ್ಥಾನಾತ್। ನ ಚಾಭಿನ್ನಸ್ಯ ಭಿನ್ನಸ್ಯ ಚ ವಸ್ತುನೋಽಭೇದೋ ಭೇದಶ್ಚ ಏಕ ಏವಾಕಾರ ಇತೀಶ್ವರಾಜ್ಞಾ। ಪ್ರತೀತತ್ವಾದೈಕರೂಪ್ಯಂ ಚೇತ್ ಪ್ರತೀತತ್ವಾದೇವ ಭಿನ್ನಾಭಿನ್ನತ್ವಮಿತಿ ದ್ವೈರೂಪ್ಯಮಪ್ಯಭ್ಯುಪಗಮ್ಯತಾಮ್। ನ ಹಿ ವಿಸ್ಫಾರಿತಾಕ್ಷ: ಪುರುಷೋ ಘಟಶರಾವಖಣ್ಡಮುಣ್ಡಾದಿಷು ವಸ್ತುಷೂಪಲಭ್ಯಮಾನೇಷು ಇಯಂ ಮೃತ್, ಅಯಂ ಘಟ:, ಇದಂ ಗೋತ್ವಮ್, ಇಯಂ ವ್ಯಕ್ತಿ: ಇತಿ ವಿವೇಕ್ತುಂ ಶಕ್ನೋತಿ।  ಅಪಿ ತು ಮೃದಯಂ ಘಟ:, ಖಣ್ಡೋ ಗೌ: ಇತ್ಯೇವ ಪ್ರತ್ಯೇತಿ। ಅನುವೃತ್ತಿಬುದ್ಧಿಬೋಧ್ಯಂ ಕಾರಣಮಾಕೃತಿಶ್ಚ, ವ್ಯಾವೃತ್ತಿಬುದ್ಧಿಬೋಧ್ಯಂ ಕಾರ್ಯಂ ವ್ಯಕ್ತಿಶ್ಚೇತಿ ವಿವಿನಕ್ತೀತಿ ಚೇತ್ – ನೈವಮ್, ವಿವಿಕ್ತಾಕಾರಾನುಪಲಬ್ಧೇ:। ನ ಹಿ ಸುಸೂಕ್ಷ್ಮಮಪಿ ನಿರೀಕ್ಷಮಾಣೈ: ಇದಮನುವರ್ತಮಾನಮ್, ಇದಂ ಚ ವ್ಯಾವರ್ತಮಾನಮ್ ಇತಿ ಪುರೋಽವಸ್ಥಿತೇ ವಸ್ತುನ್ಯಾಕಾರಭೇದ ಉಪಲಭ್ಯತೇ। ಯಥಾ ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನೈಕ್ಯೇ ಕಾರ್ಯೇ ವಿಶೇಷೇ ಚೈಕತ್ವಬುದ್ಧಿರುಪಜಾಯತೇ; ತಥೈವ ಸಕಾರಣೇ ಸಸಾಮಾನ್ಯೇ ಚೈಕತ್ವಬುದ್ಧಿರವಿಶಿಷ್ಟೋಪಜಾಯತೇ। ಏವಮೇವ ದೇಶತ: ಕಾಲತಶ್ಚಾಕಾರತಶ್ಚ ಅತ್ಯನ್ತವಿಲಕ್ಷಣೇಷ್ವಪಿ ವಸ್ತುಷು ತದೇವೇದಮಿತಿ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾ ಜಾಯತೇ। ಅತೋ ದ್ವ್ಯಾತ್ಮಕಮೇವ ವಸ್ತು ಪ್ರತೀಯತ ಇತಿ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಯೋರ್ಜಾತಿವ್ಯಕ್ತ್ಯೋಶ್ಚಾತ್ಯನ್ತಭೇದೋಪಪಾದನಂ ಪ್ರತೀತಿಪರಾಹತಮ್ ||

(ಶಙ್ಕಾಪೂರ್ವಕಂ ಭೇದಾಭೇದಪಕ್ಷಸ್ಥಿರೀಕರಣಮ್)

ಅಥೋಚ್ಯೇತ – ಮೃದಯಂ ಘಟ:, ಖಣ್ಡೋ ಗೌ: ಇತಿವತ್ ದೇವೋಽಹಂ, ಮನುಷ್ಯೋಽಹಮ್ ಇತಿ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯೇನೈಕ್ಯಪ್ರತೀತೇರಾತ್ಮಶರೀರಯೋರಪಿ ಭಿನ್ನಾಭಿನ್ನತ್ವಂ ಸ್ಯಾತ್; ಅತ ಇದಂ ಭೇದಾಭೇದೋಪಪಾದನಂ ನಿಜಸದನನಿಹಿತಹುತವಹಜ್ವಾಲಾಯತ ಇತಿ, ತದಿದಮನಾಕಲಿತಭೇದಾಭೇದ- ಸಾಧನಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯ-ತದರ್ಥಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಾವಬೋಧವಿಲಸತಿಮ್। ತಥಾ ಹಿ ಅಬಾಧಿತ ಏವ ಪ್ರತ್ಯಯ: ಸರ್ವತ್ರಾರ್ಥಂ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಯತಿ। ದೇವಾದ್ಯಾತ್ಮಾಭಿಮಾನಸ್ತು ಆತ್ಮಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಗೋಚರೈಸ್ಸರ್ವೈ: ಪ್ರಮಾಣೈರ್ಬಾಧ್ಯಮಾನೋ ರಜ್ಜುಸರ್ಪಾದಿಬುದ್ಧಿವತ್ ನ ಆತ್ಮಶರೀರಯೋರಭೇದಂ ಸಾಧಯತಿ। ಖಣ್ಡೋ ಗೌ:, ಮುಣ್ಡೋ ಗೌ: ಇತಿ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಸ್ಯ ನ ಕೇನಿಚಿತ್ಕ್ವಚಿದ್ಬಾಧೋ ದೃಶ್ಯತೇ। ತಸ್ಮಾನ್ನಾತಿಪ್ರಸಙ್ಗ: ||

(ಜೀವಬ್ರಹ್ಮಣೋಃ ಭೇದಾಭೇದಪ್ರತಿಪಾದನಮ್)

ಅತ ಏವ ಜೀವೋಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಾತ್ಯನ್ತಭಿನ್ನ:।  ಅಪಿ ತು ಬ್ರಹ್ಮಾಂಶತ್ವೇನ ಭಿನ್ನಾಭಿನ್ನ:। ತತ್ರಾಭೇದ ಏವ ಸ್ವಾಭಾವಿಕ:, ಭೇದಸ್ತ್ವೌಪಾಧಿಕ: ಕಥಮವಗಮ್ಯತ ಇತಿ ಚೇತ್? ತತ್ತ್ವಮಸಿ (ಛಾ.೬.೮.೭) ನಾನ್ಯೋಽತೋಽಸ್ತಿ ದ್ರಷ್ಟಾ (ಬೃ.೫.೭.೨೩) ಅಯಮಾತ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮ (ಬೃ.೬.೪.೫) ಇತ್ಯಾದಿಭಿಶ್ಶ್ರುತಿಭಿ: ಬ್ರಹ್ಮೇಮೇ ದ್ಯಾವಾಪೃಥಿವೀ (ಅಥರ್ವಬ್ರಹ್ಮಸೂಕ್ತಂ) ಇತಿ ಪ್ರಕೃತ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮ ದಾಶಾ ಬ್ರಹ್ಮ ದಾಸಾ ಬ್ರಹ್ಮೇಮೇ ಕಿತವಾ ಉತ। ಸ್ತ್ರೀಪುಂಸೌ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಜಾತೌ ಸ್ತ್ರಿಯೋ ಬ್ರಹ್ಮೋತ ವಾ ಪುಮಾನ್ (ಅಥರ್ವಬ್ರಹ್ಮಸೂಕ್ತಂ) ಇತ್ಯಾಥರ್ವಣಿಕಾನಾಂ ಸಂಹಿತೋಪಿನಷಿದಿ ಬ್ರಹ್ಮಸೂಕ್ತೇ ಅಭೇದಶ್ರವಣಾಚ್ಚ। ನಿತ್ಯೋ ನಿತ್ಯಾನಾಂ ಚೇತನಶ್ಚೇತನಾನಾಮೇಕೋ ಬಹೂನಾಂ ಯೋ ವಿದಧಾತಿ ಕಾಮಾನ್ (ಶ್ವೇ.೬.೧೯), ಜ್ಞಾಜ್ಞೌ ದ್ವಾವಜಾವೀಶನೀಶಾೈ (ಶ್ವೇ.೫.೧೨), ಕ್ರಿಯಾಗುಣೈರಾತ್ಮಗುಣೈಶ್ಚ ತೇಷಾಂ ಸಂಯೋಗಹೇತುರಪರೋಽಪಿ ದೃಷ್ಟ: (ಶ್ವೇ.೫.೧೨), ಪ್ರಧಾನಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಪತಿರ್ಗುಣೇಶ: ಸಂಸಾರಮೋಕ್ಷಸ್ಥಿತಿಬನ್ಧಹೇತು: (ಶ್ವೇ.೬.೧೬), ಸ ಕಾರಣಂ ಕರಣಾಧಿಪಾಧಿಪ: (ಶ್ವೇ.೬.೯), ತಯೋರನ್ಯ: ಪಿಪ್ಪಲಂ ಸ್ವಾದ್ವತ್ತ್ಯನಶ್ನನ್ನನ್ಯೋ  ಅಭಿಚಾಕಶೀತಿ (ಶ್ವೇ.೪.೬), ಯ ಆತ್ಮನಿ ತಿಷ್ಠನ್ (ಬೃ.೫.೭.೨೨), ಪ್ರಾಜ್ಞೇನಾಽತ್ಮನಾ ಸಂಪರಿಷ್ವಕ್ತೋ ನ ಬಾಹ್ಯಂ ಕಿಞ್ಚನ ವೇದ…, ಪ್ರಾಜ್ಞೇನಾಽತ್ಮನಾಽನ್ವಾರೂಢ: ಉತ್ಸರ್ಜನ್ಯಾತಿ (ಬೃ.೬.೩.೨೧,೩೫), ತಮೇವ ವಿದಿತ್ವಾಽತಿಮೃತ್ಯುಮೇತಿ (ಶ್ವೇ.೩.೮) ಇತ್ಯಾದಿಭಿರ್ಭೇದಶ್ರವಣಾಚ್ಚ, ಜೀವಪರಯೋರ್ಭೇದಾಭೇದಾವವಶ್ಯಾಶ್ರಯಣೀಯೌ, ತತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮ ವೇದ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಭವತಿ (ಮುಣ್ಡ.೩.೨.೯) ಇತ್ಯಾದಿಭಿರ್ಮೋಕ್ಷದಶಾಯಾಂ ಜೀವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಾಪತ್ತಿವ್ಯಪದೇಶಾತ್। ಯತ್ರ ತ್ವಸ್ಯ ಸರ್ವಮಾತ್ಮೈವಾಭೂತ್ತತ್ಕೇನ ಕಂ ಪಶ್ಯೇತ್ (ಬೃ.೪.೪.೧೪) ಇತಿ ತದಾನೀಂ ಭೇದೇನೇಶ್ವರದರ್ಶನನಿಷೇಧಾಚ್ಚಾಭೇದಸ್ಸ್ವಾಭಾವಿಕ ಇತ್ಯವಗಮ್ಯತೇ।

(ಮುಕ್ತೌ ಭೇದದರ್ಶನಸ್ಯ ಶ್ರೌತತ್ವಶಙ್ಕಾಪರಿಹಾರೌ)

ನನು ಚ ಸೋಽಶ್ನುತೇ ಸರ್ವಾನ್ ಕಾಮಾನ್ ಸಹ ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ವಿಪಶ್ಚಿತಾ (ತೈ.ಆ.೧) ಇತಿ ಸಹ ಶ್ರುತ್ಯಾ ತದಾನೀಮಪಿ ಭೇದ: ಪ್ರತೀಯತೇ ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಚ  ಜಗದ್ವ್ಯಾಪಾರವರ್ಜಂ ಪ್ರಕರಣಾದಸನ್ನಿಹಿತತ್ವಾಚ್ಚ (ಬ್ರ.ಸೂ.೪.೪.೧೭) ಭೋಗಮಾತ್ರಸಾಮ್ಯಲಿಙ್ಗಾಚ್ಚ (ಬ್ರ.ಸೂ.೪.೪.೨೧) ಇತಿ। ನೈತದೇವಮ್ ನಾನ್ಯೋಽತೋಽಸ್ತಿ ದ್ರಷ್ಟಾ (ಬೃ.೫.೭.೨೩) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಶತೈರಾತ್ಮಭೇದಪ್ರತಿಷೇಧಾತ್। ಸೋಽಶ್ನುತೇ ಸರ್ವಾನ್ ಕಾಮಾನ್ ಸಹ ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ವಿಪಿಶ್ಚತಾ (ತೈ.ಅನ.೧.) ಇತಿ ಸರ್ವೈ: ಕಾಮೈಸ್ಸಹ ಬ್ರಹ್ಮಾಶ್ನುತೇ – ಸರ್ವಗುಣಾನ್ವಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಶ್ನುತ ಇತ್ಯುಕ್ತಂ ಭವತಿ। ಅನ್ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ಸಹೇತ್ಯಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಪ್ರಸಜ್ಯೇತ। ಜಗದ್ವ್ಯಾಪಾರವರ್ಜಮ್ ಇತ್ಯತ್ರ ಮುಕ್ತಸ್ಯ ಭೇದೇನಾವಸ್ಥಾನೇ ಸತ್ಯೈಶ್ವರ್ಯಸ್ಯ ನ್ಯೂನತಾಪ್ರಸಙ್ಗೋ ವಕ್ಷ್ಯತೇ ಅನ್ಯಥಾ ಸಂಪದ್ಯಾವಿರ್ಭಾವಸ್ಸ್ವೇನಶಬ್ದಾತ್ (ಬ್ರ.ಸೂ.೪.೪.೧) ಇತ್ಯಾದಿಭಿರ್ವಿರೋಧಾತ್। ತಸ್ಮಾದಭೇದ ಏವ ಸ್ವಾಭಾವಿಕ:। ಭೇದಸ್ತು ಜೀವಾನಾಂ ಪರಸ್ಮಾತ್ ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಪರಸ್ಪರಂ ಚ ಬುದ್ಧೀನ್ದ್ರಿಯದೇಹೋಪಾಧಿಕೃತ:। ಯದ್ಯಪಿ ಬ್ರಹ್ಮ ನಿರವಯವಂ ಸರ್ವಗತಂ ಚ; ತಥಾಽಪ್ಯಾಕಾಶ ಇವ ಘಟಾದಿನಾ ಬುದ್ಧ್ಯಾದ್ಯುಪಾಧಿನಾ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಪಿ ಭೇದಸ್ಸಂಭವತ್ಯೇವ। ನ ಚ ಭಿನ್ನೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಬುದ್ಧ್ಯಾದ್ಯುಪಾಧಿಸಂಯೋಗ:, ಬುದ್ಧ್ಯಾದ್ಯುಪಾಧಿಸಂಯೋಗಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಭೇದ ಇತೀತರೇತರಾಶ್ರಯತ್ವಮ್; ಉಪಾಧೇಸ್ತತ್ಸಂಯೋಗಸ್ಯ ಚ ಕರ್ಮಕೃತತ್ವಾತ್ ತತ್ಪ್ರವಾಹಸ್ಯ ಚಾನಾದಿತ್ವಾತ್। ಏತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ – ಪೂರ್ವಕರ್ಮಸಂಬದ್ಧಾಜ್ಜೀವಾತ್ ಸ್ವಸಂಬದ್ಧ ಏವೋಪಾಧಿರುತ್ಪದ್ಯತೇ ತದ್ಯುಕ್ತಾತ್ಕರ್ಮ। ಏವಂ ಬೀಜಾಙ್ಕುರನ್ಯಾಯೇನ ಕರ್ಮೋಪಾಧಿಸಂಬನ್ಧಸ್ಯಾನಾದಿತ್ವಾನ್ನ ದೋಷ: – ಇತಿ। ಅತೋ ಜೀವಾನಾಂ ಪರಸ್ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ಚಾಭೇದವತ್ ಭೇದೋಽಪಿ ಸ್ವಾಭಾವಿಕ:, ಭೇದಸ್ತ್ವೌಪಾಧಿಕ: । ಉಪಾಧೀನಾಂ ಪುನ: ಪರಸ್ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ಚಾಭೇದವತ್ ಭೇದೋಽಪಿ ಸ್ವಾಭಾವಿಕ: । ಉಪಾಧೀನಾಮುಪಾಧ್ಯನ್ತರಾಭಾವಾತ್, ತದಭ್ಯುಪಗಮೇಽನವಸ್ಥಾನಾಚ್ಚ  ಅತೋ ಜೀವಕರ್ಮಾನುರೂಪಂ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಭಿನ್ನಾಭಿನ್ನಸ್ವಭಾವಾ ಏವೋಪಾಧಯ ಉತ್ಪದ್ಯನ್ತೇ – ಇತಿ||

(ಧ್ಯಾನನಿಯೋಗವಾದಿಕೃತಂ ಭೇದಾಭೇದದೂಷಣಮ್)

ಅತ್ರೋಚ್ಯತೇ – ಅದ್ವಿತೀಯಸಚ್ಚಿದಾನನ್ದಬ್ರಹ್ಮಧ್ಯಾನವಿಷಯವಿಧಿಪರಂ ವೇದಾನ್ತವಾಕ್ಯಜಾತಮಿತಿ ವೇದಾನ್ತವಾಕ್ಯೈರಭೇದ: ಪ್ರತೀಯತೇ। ಭೇದಾವಲಮ್ಬಿಭಿ: ಕರ್ಮಶಾಸ್ತ್ರೈ: ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿಭಿಶ್ಚ ಭೇದ: ಪ್ರತೀಯತೇ। ಭೇದಾಭೇದಯೋ: ಪರಸ್ಪರವಿರೋಧಾತ್ ಅನಾದ್ಯವಿದ್ಯಾಮೂಲತಯಾಽಪಿ ಭೇದಪ್ರತೀತ್ಯುಪಪತ್ತೇರಭೇದ ಏವ ಪರಮಾರ್ಥ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್। ತತ್ರ ಯದುಕ್ತಂ – ಭೇದೋಭೇದಯೋರುಭಯೋರಪಿ ಪ್ರತೀತಿಸಿದ್ಧತ್ವಾನ್ನ ವಿರೋಧ ಇತಿ। ತದಯುಕ್ತಮ್, ಕಸ್ಮಾಚ್ಚಿತ್ಕಸ್ಯಚಿದ್ವಿಲಕ್ಷಣತ್ವಂ ಹಿ ತಸ್ಮಾತ್ತಸ್ಯ ಭೇದ:।  ತದ್ವಿಪರೀತತ್ವಂ ಚಾಭೇದ:। ತಯೋಸ್ತಥಾಭಾವಾತಥಾಭಾವರೂಪಯೋರೇಕತ್ರ ಸಮ್ಭವಮನುನ್ಮತ್ತ: ಕೋ ಬ್ರವೀತಿ? ಕಾರಣಾತ್ಮನಾ ಜಾತ್ಯಾತ್ಮನಾ ಚಾಭೇದ:, ಕಾರ್ಯಾತ್ಮನಾ ವ್ಯಕ್ತ್ಯಾತ್ಮನಾ ಚ ಭೇದ: ಇತ್ಯಾಕಾರಭೇದಾದವಿರೋಧ ಇತಿ ಚೇತ್ – ನ, ವಿಕಲ್ಪಾಸಹತ್ವಾತ್। ಆಕಾರಭೇದಾದವಿರೋಧಂ ವದತ: ಕಿಮೇಕಸ್ಮಿನ್ನಾಕಾರೇ ಭೇದ:, ಆಕಾರಾನ್ತರೇ ಚಾಭೇದ: – ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯ:?; ಉತಾಕಾರದ್ವಯಯೋಗಿವಸ್ತುಗತಾವುಭಾವಪೀತಿ? ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ ಕಲ್ಪೇ ವ್ಯಕ್ತಿಗತೋ ಭೇದ:, ಜಾತಿಗತಶ್ಚಾಭೇದ ಇತಿ ನೈಕಸ್ಯ ದ್ವ್ಯಾತ್ಮಕತಾ। ಜಾತಿರ್ವ್ಯಕ್ತಿರಿತಿ ಚೈಕಮೇವ ವಸ್ತ್ವಿತಿ ಚೇತ್ – ತರ್ಹ್ಯಾಕಾರಭೇದಾದವಿರೋಧ: ಪರಿತ್ಯಕ್ತ: ಸ್ಯಾತ್। ಏಕಸ್ಮಿಂಶ್ಚ ವಿಲಕ್ಷಣತ್ವತದ್ವಿಪರ್ಯಯೌ ವಿರುದ್ಧಾವಿತ್ಯುಕ್ತಮ್। ದ್ವಿತೀಯೇ ತು ಕಲ್ಪೇ ಅನ್ಯೋನ್ಯವಿಲಕ್ಷಣಮಾಕಾರದ್ವಯಮ್, ಅಪ್ರತಿಪನ್ನಂ ಚ ತದಾಶ್ರಯಭೂತಂ ವಸ್ತ್ವಿತಿ ತೃತೀಯಾಭ್ಯುಪಗಮೇಽಪಿ ತ್ರಯಾಣಾಮನ್ಯೋನ್ಯವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಮೇವೋಪಪಾದಿತಂ ಸ್ಯಾತ್;     ನ ಪುನರಭೇದ:। ಆಕಾರದ್ವಯನಿರುಹ್ಯಮಾಣಾವಿರೋಧಂ ತದಾಶ್ರಯಭೂತೇ ವಸ್ತುನಿ ಭಿನ್ನಾಭಿನ್ನತ್ವಮಿತಿ ಚೇತ್ ಸ್ವಸ್ಮಾದ್ವಿಲಕ್ಷಣಂ ಸ್ವಾಶ್ರಯಮಾಕಾರದ್ವಯಂ ಸ್ವಸ್ಮಿನ್ವಿರುದ್ಧಧರ್ಮದ್ವಯಸಮಾವೇಶನಿರ್ವಾಹಕಂ ಕಥಂ ಭವೇತ್?।  ಅವಿಲಕ್ಷಣಂ ತು ಕಥಂತರಾಮ್? ಆಕಾರದ್ವಯತದ್ವತೋಶ್ಚ ದ್ವ್ಯಾತ್ಮಕತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮೇ ನಿರ್ವಾಹಕಾನ್ತರಾಪೇಕ್ಷಯಾಽನವಸ್ಥಾ ಸ್ಯಾತ್। ನ ಚ ಸಮ್ಪ್ರತಿಪನ್ನೈಕ್ಯವ್ಯಕ್ತಿಪ್ರತೀತಿವತ್ ಸಸಾಮಾನ್ಯೇಽಪಿ ವಸ್ತುನ್ಯೇಕರೂಪಾ ಪ್ರತೀತಿರುಪಜಾಯತೇ,  ಯತ: ಇದಮಿತ್ಥಮ್ ಇತಿ ಸರ್ವತ್ರ ಪ್ರಕಾರಪ್ರಕಾರತಯೈವ ಸರ್ವಾ ಪ್ರತೀತಿ:। ತತ್ರ ಪ್ರಕಾರಾಂಶೋ ಜಾತಿ: ಪ್ರಕಾರ್ಯಂಶೋ ವ್ಯಕ್ತಿರಿತಿ ನೈಕಾಕಾರಾ ಪ್ರತೀತಿ:।

(ಲೌಕಿಕೇ ವಸ್ತುನೀವ ವೈದಿಕೇಽಪಿ ಭೇದಾಭೇದಯೋಃ ವಿರುದ್ಧತಾ)

ಅತ ಏವ ಜೀವಸ್ಯಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಭಿನ್ನಾಭಿನ್ನತ್ವಂ ನ ಸಮ್ಭವತಿ। ತಸ್ಮಾದಭೇದಸ್ಯಾನನ್ಯಥಾ ಸಿದ್ಧಶಾಸ್ತ್ರಮೂಲತ್ವಾತ್ ಅನಾದ್ಯವಿದ್ಯಾಮೂಲ ಏವ ಭೇದಪ್ರತ್ಯಯ:। ನನ್ವೇವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಏವಾಜ್ಞತ್ವಂ ತನ್ಮೂಲಾಶ್ಚ  ಜನ್ಮಜರಾಮರಣಾದಯೋ ದೋಷಾ: ಪ್ರಾದು:ಷ್ಯು:। ತತಶ್ಚ ಯಸ್ಸರ್ವಜ್ಞಸ್ಸರ್ವವಿತ್ (ಮುಣ್ಡ.೧.೧.೯), ಏಷ ಆತ್ಮಾಽಪಹತಪಾಪ್ಮಾ (ಛಾ.೮.೧.೫) ಇತ್ಯಾದೀನಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾಣಿ ಬಾಧ್ಯೇರನ್। ನೈವಮ್ – ಅಜ್ಞಾನಾದಿದೋಷಾಣಾಮಪರಮಾರ್ಥತ್ವಾತ್। ಭವತಸ್ತೂಪಾಧಿಬ್ರಹ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತಂ ವಸ್ತ್ವನ್ತರಮನಭ್ಯುಗಚ್ಛತೋ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯೇವೋಪಾಧಿಸಂಸರ್ಗಸ್ತತ್ಕೃತಾಶ್ಚ ಜೀವತ್ವಾಜ್ಞತ್ವಾದಯೋ ದೋಷಾ: ಪರಮಾರ್ಥತ ಏವ ಭವೇಯು:। ನ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ನಿರವಯವೇ ಅಚ್ಛೇದ್ಯೇ ಸಮ್ಬಧ್ಯಮಾನಾ ಉಪಾಧಯಸ್ತಚ್ಛಿತ್ವಾ ಭಿತ್ವಾ ವಾ ಸಮ್ಬಧ್ಯನ್ತೇ।  ಅಪಿ ತು ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪೇ ಸಂಯುಜ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಸ್ವಕಾರ್ಯಾಣಿ ಕುರ್ವನ್ತಿ ||

(ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಉಪಹಿತಾನುಪಹಿತಾಂಶಭೇದೇನ ಸದೋಷತ್ವನಿರ್ದೋಷತ್ವೋಪಪಾದನಮ್)

ಯದಿ ಮನ್ವೀತ – ಉಪಾಧ್ಯುಪಹಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಜೀವ:। ಸ ಚಾಣುಪರಿಮಾಣ:। ಅಣುತ್ವಂ ಚಾವಚ್ಛೇದಕಸ್ಯ ಮನಸೋಽಣುತ್ವಾತ್। ಸ ಚಾವಚ್ಛೇದೋಽನಾದಿ: ಏವಮುಪಾಧ್ಯುಪಹಿತೇಂಶೇ ಸಮ್ಬಧ್ಯಮಾನಾ ದೋಷಾ: ಅನುಪಹಿತೇ ಪರೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ನ ಸಮ್ಬಧ್ಯನ್ತ – ಇತಿ। ಅಯಂ ಪ್ರಷ್ಟವ್ಯ: ಕಿಮುಪಾಧಿನಾ ಛಿನ್ನೋ ಬ್ರಹ್ಮಖಣ್ಡೋಽಣುರೂಪೋ ಜೀವ:? ಉತಾಚ್ಛಿನ್ನ ಏವಾಣುರೂಪೋಪಾಧಿಸಂಯುಕ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರದೇಶವಿಶೇಷ:? ಉತೋಪಾಧಿಸಂಯುಕ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಮ್?। ಅಥೋಪಾಧಿಸಂಯುಕ್ತಂ ಚೇತನಾನ್ತರಮ್?। ಅಥೋಪಾಧಿರೇವ? ಇತಿ। ಅಚ್ಛೇದ್ಯತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಪ್ರಥಮ: ಕಲ್ಪೋ ನ ಕಲ್ಪತೇ। ಆದಿಮತ್ತ್ವಂ ಚ ಜೀವಸ್ಯ ಸ್ಯಾತ್। ಏಕಸ್ಯ ಸತೋ ದ್ವೈಧೀಕರಣಂ ಹಿ ಚ್ಛೇದನಮ್। ದ್ವಿತೀಯೇ ತು ಕಲ್ಪೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಏವ ಪ್ರದೇಶವಿಶೇಷೇ ಉಪಾಧಿಸಮ್ಬನ್ಧಾದೌಪಾಧಿಕಾಸ್ಸರ್ವೇ ದೋಷಾಸ್ತಸ್ಯೈವ ಸ್ಯು:। ಉಪಾಧೌ ಗಚ್ಛತ್ಯುಪಾಧಿನಾ ಸ್ವಸಂಯುಕ್ತಬ್ರಹ್ಮಪ್ರದೇಶಾಕರ್ಷಣಾಯೋಗಾದನುಕ್ಷಣಮುಪಾಧಿಸಂಯುಕ್ತಬ್ರಹ್ಮಪ್ರದೇಶಭೇದಾತ್ ಕ್ಷಣೇಕ್ಷಣೇ ಬನ್ಧಮೋಕ್ಷೌ ಚ ಸ್ಯಾತಾಮ್। ಆಕರ್ಷಣೇ ಚಾಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಾತ್ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಆಕರ್ಷಣಂ ಸ್ಯಾತ್। ನಿರಂಶಸ್ಯ ವ್ಯಾಪಿನ: ಆಕರ್ಷಣಂ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಚೇತ್ ತರ್ಹಿ ಉಪಾಧಿರೇವ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪೂರ್ವೋಕ್ತ ಏವ ದೋಷ: ಸ್ಯಾತ್।  ಅಚ್ಛಿನ್ನಬ್ರಹ್ಮಪ್ರದೇಶೇಷು ಸರ್ವೋಪಾಧಿಸಂಸರ್ಗೇ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಚ ಜೀವಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಏವ ಪ್ರದೇಶತ್ವೇನೈಕತ್ವೇನ ಪ್ರತಿಸನ್ಧಾನಂ ನ ಸ್ಯಾತ್। ಪ್ರದೇಶಭೇದಾದಪ್ರತಿಸನ್ಧಾನೇ ಚೈಕಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ವೋಪಾಧೌ ಗಚ್ಛತಿ ಪ್ರತಿಸನ್ಧಾನಂ ನ ಸ್ಯಾತ್। ತೃತೀಯೇ ತು ಕಲ್ಪೇ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಸ್ಯೈವೋಪಾಧಿಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಜೀವತ್ವಾಪಾತಾತ್ ತದತಿರಿಕ್ತಾನುಪಹಿತಬ್ರಹ್ಮಾಸಿದ್ಧಿ: ಸ್ಯಾತ್। ಸರ್ವೇಷು ಚ ದೇಹೇಷ್ವೇಕ ಏವ ಜೀವ: ಸ್ಯಾತ್। ತುರೀಯೇ ತು ಕಲ್ಪೇ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ಯ ಏವ ಜೀವ ಇತಿ ಜೀವಭೇದಸ್ಯೌಪಾಧಿಕತ್ವಂ ಪರಿತ್ಯಕ್ತಂ ಸ್ಯಾತ್। ಚರಮೇ ಚಾರ್ವಾಕಪಕ್ಷ ಏವ ಪರಿಗೃಹೀತ: ಸ್ಯಾತ್ ||

(ಭೇದಾಭೇದದೂಷಣೋಪಸಂಹಾರಃ)

ತಸ್ಮಾದಭೇದಶಾಸ್ತ್ರಬಲೇನ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಭೇದಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾಮೂಲತ್ವಮೇವಾಭ್ಯುಪಗನ್ತವ್ಯಮ್। ಅತ: ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತಿಪ್ರಯೋಜನಪರತಯೈವ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇಽಪಿ ಧ್ಯಾನವಿಧಿಶೇಷತಯಾ ವೇದಾನ್ತವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮುಪಪನ್ನಮ್ – ಇತಿ||

(ಮೀಮಾಂಸಕಕೃತಂ ಧ್ಯಾನನಿಯೋಗವಾದಿದೂಷಣಮ್)

ತದಪ್ಯಯುಕ್ತಮ್ – ಧ್ಯಾನವಿಧಿಶೇಷತ್ವೇಽಪಿ ವೇದಾನ್ತವಾಕ್ಯಾನಾಮರ್ಥಸತ್ಯತ್ವೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾಯೋಗಾತ್। ಏತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ – ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಗೋಚರಾಣಿ ವಾಕ್ಯಾನಿ ಕಿಂ ಧ್ಯಾನವಿಧಿನೈಕವಾಕ್ಯತಾಮಾಪನ್ನಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯನ್ತೇ; ಉತ ಸ್ವತನ್ತ್ರಾಣ್ಯೇವ? ಏಕವಾಕ್ಯತ್ವೇ ಧ್ಯಾನವಿಧಿಪರತ್ವೇನ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪೇ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ನ ಸಮ್ಭವತಿ। ಭಿನ್ನವಾಕ್ಯತ್ವೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತಿಪ್ರಯೋಜನವಿರಹಾದನವಬೋಧಕತ್ವಮೇವ। ನ ಚ ವಾಚ್ಯಮ್ ಧ್ಯಾನಂ ನಾಮ ಸ್ಮೃತಿಸನ್ತತಿರೂಪಮ್। ತಚ್ಚ ಸ್ಮರ್ತವ್ಯೈಕನಿರೂಪಣೀಯಮಿತಿ ಧ್ಯಾನವಿಧೇಸ್ಸ್ಮರ್ತವ್ಯ ವಿಶೇಷಾಕಾಙಕ್ಷಾಯಾಂ ಇದಂ ಸರ್ವ ಯದಯಮಾತ್ಮಾ (ಬೃ.೪.೪.೬), ಬ್ರಹ್ಮ ಸರ್ವಾನುಭೂ: (ಬೃ.೪.೫.೧೯), ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮನನ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮ (ತೈ.ಆನಂ.೧) ಇತ್ಯಾದೀನಿ ಸ್ವರೂಪತದ್ವಿಶೇಷಾದೀನಿ ಸಮರ್ಪಯನ್ತಿ। ತೇನೈಕವಾಕ್ಯತಾಮಾಪನ್ನಾನ್ಯರ್ಥಸದ್ಭಾವೇ ಪ್ರಮಾಣಮ್ ಇತಿ; ಧ್ಯಾನವಿಧೇಸ್ಸ್ಮರ್ತವ್ಯವಿಶೇಷಾಪೇಕ್ಷತ್ವೇಽಪಿ ನಾಮ ಬ್ರಹ್ಮ (ಛಾಂ.೭.೧.೫) ಇತ್ಯಾದಿ ದೃಷ್ಟಿವಿಧಿವದಸತ್ಯೇನಾಪ್ಯರ್ಥವಿಶೇಷೇಣ ಧ್ಯಾನನಿರ್ವೃತ್ತ್ಯುಪಪತ್ತೇ: ಧ್ಯೇಯಸತ್ಯತ್ವಾನಪೇಕ್ಷಣಾತ್ ||

(ಉಕ್ತಾರ್ಥಸಙ್ಗ್ರಹಪೂರ್ವಕಂ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೋಪಸಂಹಾರಃ)

ಅತೋ ವೇದಾನ್ತವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತಿಪ್ರಯೋಜನವಿಧುರತ್ವಾದ್ಧ್ಯಾನವಿಧಿಶೇಷತ್ವೇಽಪಿ ಧ್ಯೇಯವಿಶೇಷಸ್ವರೂಪ-ಸಮರ್ಪಣಮಾತ್ರಪರ್ಯವಸಾನಾತ್, ಸ್ವಾತನ್ತ್ರ್ಯೇಽಪಿ ಬಾಲಾತುರಾದ್ಯುಪಚ್ಛನ್ದನವಾಕ್ಯವತ್ ಜ್ಞಾನಮಾತ್ರೇಣೈವ ಪುರುಷಾರ್ಥಪರ್ಯನ್ತತಾಸಿದ್ಧೇಶ್ಚ ಪರಿನಿಷ್ಪನ್ನವಸ್ತುಸತ್ಯತಾಗೋಚರತ್ವಾಭಾವಾತ್ ಬ್ರಹ್ಮಣಶ್ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಮಾಣಕತ್ವಂ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಪ್ರಾಪ್ತಮ್ ||

(ವಿಶಿಷ್ಟಾದ್ವೈತಿನಾಂ ಸಿದ್ಧಾನ್ತಾರಮ್ಭಃ, ತತ್ರ ಸೂತ್ರಾರ್ಥಃ)

ತತ್ರ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ – ತತು ಸಮನ್ವಯಾತ್ ಇತಿ। ಸಮನ್ವಯ: – ಸಮ್ಯಗನ್ವಯ: ಪುರುಷಾರ್ಥತಯಾಽನ್ವಯ ಇತ್ಯರ್ಥ:। ಪರಮಪುರುಷಾರ್ಥಭೂತಸ್ಯಾನವಧಿಕಾತಿಶಯಾನನ್ದಸ್ವರೂಪಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಭಿಧೇಯತಯಾಽನ್ವಯಾತ್ ತತ್ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಮಾಣಕತ್ವಂ  ಸಿಧ್ಯತ್ಯೇವೇತ್ಯರ್ಥ: ||

(ಅಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಶಙ್ಕಾಪರಿಹಾರಃ)

ನಿರಸ್ತನಿಖಿಲದೋಷನಿರತಿಶಯಾನನ್ದಸ್ವರೂಪತಯಾ ಪರಮಪ್ರಾಪ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಬೋಧಯನ್ವೇದಾನ್ತವಾಕ್ಯಗಣ: ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತಿಪರತಾವಿರಹಾನ್ನ ಪ್ರಯೋಜನಪರ್ಯವಸಾಯೀತಿ ವ್ರುವಾಣೋ ರಾಜಕುಲವಾಸಿನ: ಪುರುಷಸ್ಯ ಕೌಲೇಯಕಕುಲಾನನುಪ್ರವೇಶೇನ ಪ್ರಯೋಜನಶೂನ್ಯತಾಂ ಬ್ರೂತೇ ||

ಏತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ – ಅನಾದಿಕರ್ಮರೂಪಾವಿದ್ಯಾವೇಷ್ಟನತಿರೋಹಿತಪರಾವರತತ್ತ್ವಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಸ್ವಸ್ವರೂಪಾವಬೋಧಾನಾಂ ದೇವಾಸುರಗನ್ಧರ್ವಸಿದ್ಧವಿದ್ಯಾಧರಕಿನ್ನರಕಿಮ್ಪುರುಷಯಕ್ಷರಾಕ್ಷಸಪಿಶಾಚಮನುಜಪಶುಶಕುನಿಸರೀಸೃಪವೃಕ್ಷಗುಲ್ಮಲತಾದೂರ್ವಾದೀನಾಂ ಸ್ತ್ರೀಪುನ್ನಪಂಸಕಭೇದಭಿನ್ನಾನಾಂ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಾನಾಂ ವ್ಯವಸ್ಥಿತಧಾರಕಪೋಷಕಭೋಗ್ಯವಿಶೇಷಾಣಾಂ ಮುಕ್ತಾನಾಂ ಸ್ವಸ್ಯ ಚಾವಿಶೇಷೇಣಾನುಭವಸಮ್ಭವೇ ಸ್ವರೂಪಗುಣವಿಭವಚೇಷ್ಟಿತೈರನವಧಿಕಾತಿಶಯಾನನ್ದಜನನಂ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ತೀತಿ ಬೋಧಯದೇವ ವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರಯೋಜನಪರ್ಯವಸಾಯಿ। ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತಿನಿಷ್ಠಂ ತು ಯಾವತ್ಪುರುಷಾರ್ಥಾನ್ವಯಬೋಧಂ ನ ಪ್ರಯೋಜನಪರ್ಯವಸಾಯಿ ||

(ಧ್ಯಾನವಿಧ್ಯಾನರ್ಥಕ್ಯಪರಿಹಾರಃ)

ಏವಂ ಭೂತಂ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಕಥಂ ಪ್ರಾಪ್ಯತ ಇತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದಾಪ್ನೋತಿಪರಮ್ (ತೈ.ಆನಂ.೧), ಆತ್ಮಾನಮೇವ ಲೋಕಮುಪಾಸೀತ (ಬೃ.೩.೪.೧೫) ಇತಿ ವೇದನಾದಿಶಬ್ದೈರುಪಾಸನಂ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತ್ಯುಪಾಯತಯಾ ವಿಧೀಯತೇ। ಯಥಾ ಸ್ವವೇಶ್ಮನಿ ನಿಧಿರಸ್ತಿ ಇತಿ ವಾಕ್ಯೇನ ನಿಧಿಸದ್ಭಾವಂ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ತೃಪ್ತಸ್ಸನ್ ಪಶ್ಚಾತ್ತದುಪಾದಾನೇ ಚ ಪ್ರಯತತೇ। ಯಥಾ ಚ – ಕಶ್ಚಿದ್ರಾಜಕುಮಾರೋ ಬಾಲಕ್ರೀಡಾಸಕ್ತೋ ನರೇನ್ದ್ರಭವನಾನ್ನಿಷ್ಕಾನ್ತೋ ಮಾರ್ಗಾದ್ಭ್ರಷ್ಟೋ ನಷ್ಟ ಇತಿ ರಾಜ್ಞಾ ವಿಜ್ಞಾತಸ್ಸ್ವಯಂ ಚಾಜ್ಞಾತಪಿತೃಕ: ಕೇನಚಿದ್ದ್ವಿಜವರ್ಯೇಣ ವರ್ಧಿತೋಽಧಿಗತವೇದಶಾಸ್ತ್ರಷ್ಷೋಡಶವರ್ಷಸ್ಸರ್ವಕಲ್ಯಾಣ-ಗುಣಾಕರಸ್ತಿಷ್ಠನ್ ಪಿತಾ ತೇ ಸರ್ವಲೋಕಾಧಿಪತಿ: ಗಾಮ್ಭೀರ್ಯೌದಾರ್ಯವಾತ್ಸಲ್ಯಸೌಶೀಲ್ಯಶೌರ್ಯವೀರ್ಯ-ಪರಾಕ್ರಮಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನಸ್ತ್ವಾಮೇವ ನಷ್ಟಂ ಪುತ್ರಂ ದಿದೃಕ್ಷು: ಪುರವರೇ ತಿಷ್ಠತಿ ಇತಿ ಕೇನಿಚದಭಿಯುಕ್ತತಮೇನ ಪ್ರಯುಕ್ತಂ ವಾಕ್ಯಂ ಶೃಣೋತಿ ಚೇತ್ – ತದಾನೀಮೇವ ಅಹಂ ತಾವತ್ ಜೀವತ: ಪುತ್ರ:, ಮತ್ಪಿತಾ ಚ ಸರ್ವಸಮ್ಪತ್ಸಮೃದ್ಧ: ಇತಿ ನಿರತಿಶಯಹರ್ಷಸಮನ್ವಿತೋ ಭವತಿ। ರಾಜಾ ಚ ಸ್ವಪುತ್ರಂ ಜೀವನ್ತಮರೋಗಮತಿಮನೋಹರದರ್ಶನಂ ವಿದಿತಸಕಲವೇದ್ಯಂ ಶ್ರುತ್ವಾಽವಾಪ್ತಸಮಸ್ತಪುರುಷಾರ್ಥೋ ಭವತಿ। ಪಶ್ಚಾತ್ತದುಪಾದಾನೇ ಚ ಪ್ರಯತತೇ। ಪಶ್ಚಾತ್ತಾವುಭೌ ಸಙ್ಗಚ್ಛೇತೇ ಚ ಇತಿ।

ಯತ್ಪುನ: – ಪರಿನಿಷ್ಪನ್ನವಸ್ತುಗೋಚರಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಜ್ಜ್ಞಾನಮಾತ್ರೇಣಾಪಿ ಪುರುಷಾರ್ಥಪರ್ಯವಸಾನಾತ್ ಬಾಲಾತುರಾದ್ಯುಪಚ್ಛನ್ದನವಾಕ್ಯವನ್ನಾರ್ಥಸದ್ಭಾವೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತಿ, ತದಸತ್ – ಅರ್ಥಸದ್ಭಾವಾಭಾವೇ ನಿಶ್ಚಿತೇ ಜ್ಞಾತೋಽಪ್ಯರ್ಥ: ಪುರುಷಾರ್ಥಾಯ ನ ಭವತಿ। ಬಾಲಾತುರಾದೀನಾಮಪ್ಯರ್ಥಸದ್ಭಾವಭ್ರಾನ್ತ್ಯಾ  ಹರ್ಷಾದ್ಯುತ್ಪತ್ತಿ:। ತೇಷಾಮೇವ ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಜ್ಞಾನೇ ವಿದ್ಯಮಾನೇ ಯದ್ಯರ್ಥಾಭಾವನಿಶ್ಚಯೋ ಜಾಯೇತ; ತತಸ್ತದಾನೀಮೇವ ಹರ್ಷಾದಯೋ ನಿವರ್ತೇರನ್। ಔಪನಿಷದೇಷ್ವಪಿ ವಾಕ್ಯೇಷು ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವತಾತ್ಪರ್ಯಾಭಾವನಿಶ್ಚಯೇ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನೇ ಸತ್ಯಪಿ ಪುರುಷಾರ್ಥಪರ್ಯವಸಾನಂ ನ ಸ್ಯಾತ್। ಅತ: ಯತೋ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಜಾಯನ್ತೇ (ತೈ.ಭೃಗು.೧.೧) ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ನಿಖಿಲಜಗದೇಕಕಾರಣಂ ನಿರಸ್ತನಿಖಿಲದೋಷಗನ್ಧಂ ಸಾರ್ವಜ್ಞ್ಯಸತ್ಯಸಙ್ಕಲ್ಪತ್ವಾದ್ಯನನ್ತಕಲ್ಯಾಣಗುಣಾಕರಮನವಧಿಕಾತಿಶಯಾನನ್ದಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ತೀತಿ ಬೋಧಯತೀತಿ ಸಿದ್ಧಮ್||೪||

ಇತಿ ಶ್ರೀಶಾರೀರಕಮೀಮಾಂಸಾಭಾಷ್ಯೇ ಸಮನ್ವಯಾಧಿಕರಣಮ್ || ೪ ||