ஶ்ரீ:

ஶ்ரீமதே ராமாநுஜாய நம:

கடோபநிஷத்

ஶாந்திமந்த்ர:

ஓம் ஸஹ நாவவது । ஸஹ நௌ புநக்து । ஸஹ வீர்யம் கரவாவஹை । தேஜஸ்வி நாவதீதமஸ்து । மா வித்விஷாவஹை ।।

। ஓம் ஶாந்தி: ஶாந்தி: ஶாந்தி: ।।

ப்ரதமா வல்லீ

உஶந் ஹ வை வாஜஶ்ரவஸ: ஸர்வவேதஸம் ததௌ ।

தஸ்ய ஹ நசிகேதா நாம புத்ர ஆஸ ।। ௧ ।।

| ப்ரகாஶிகா |

(ஶ்ரீரங்கராமாநுஜமுநிவிரசிதா)

அதஸீகுச்சஸச்சாயமஞ்சிதோரஸ்ஸ்தலம் ஶ்ரியா । அஞ்ஜநாசலஶ்ருங்காரமஞ்ஜலிர்மம காஹதாம் ।।

வ்யாஸம் லக்ஷ்மணயோகீந்த்ரம் ப்ரணம்யாந்யாந் குரூநபி । வ்யாக்யாஸ்யே விதுஷாம் ப்ரீத்யை கடவல்லீம் யதாமதி ।।

உஶந் ஹ வை வாஜஶ்ரவஸ: இதி – உஶந் – காமயமாந: । ‘வஶ-காந்தௌ’ (தா.பா. ௧௦௭௦) இத்யஸ்மாத் ஶதரி ‘க்ரஹிஜ்யா ……..’ (பா.ஸூ. ௬-௧-௧௬) இத்யாதிநா ஸம்ப்ரஸாரணம்। ஹ வை இதி வ்ருத்தார்தஸ்மரணார்தௌ நிபாதௌ । பலம் இதி ஶேஷ: । வாஜஶ்ரவஸ: – வாஜேந-அந்நேந தாநாதிகர்மபூதேந, ஶ்ரவ: – கீர்தி: யஸ்ய, ஸ வாஜஶ்ரவா: । தஸ்யாபத்யம் வாஜஶ்ரவஸ: । ரூடிர்வா வாஜஶ்ரவா: இதி । ஸ கில ருஷி: விஶ்வஜிதா ஸர்வஸ்வதக்ஷிணேந யஜமாந: தஸ்மிந் க்ரதௌ ஸர்வவேதஸம் – ஸர்வஸ்வம், ததௌ – தத்தவாந் இத்யர்த: । உஶந் இத்யநேந கர்மண: காம்யத்வாத் தக்ஷிணாஸாத்குண்யம் ஆவஶ்யகமிதி ஸூச்யதே । ஆஸ – பபூவ । ‘சந்தஸ்யுபயதா (பா.ஸூ. ௩-௪-௧௧௭) இதி லிட: ஸார்வதாதுகத்வாத் ‘ஸ்வஸ்தயே தார்க்ஷ்யம்’ (ருக்வேத. ௧௦-௧௭௮-௧) இத்யாதிவத் அஸ்தே: பூபாவாபாவ: ।। ௧ ।।

தம் ஹ குமாரம் ஸந்தம் தக்ஷிணாஸு நீயமாநாஸு ஶ்ரத்தாऽऽவிவேஶ । ஸோऽமந்யத ।। ௨ ।।

தம் ஹே குமாரம் ஸந்தம் இதி । தம் – நசிகேதஸம், குமாரம் ஸந்தம் – பாலமேவ ஸந்தம், ருத்விக்ப்யோ தக்ஷிணாஸு கோஷு நீயமாநாஸு ஸதீஷு ஶ்ரத்தா – ஆஸ்திக்யபுத்தி பிது: ஹிதகாமப்ரயுக்தா ஆவிவேஶ – ஆவிஷ்டவதீ ।।।

யத்யபி யத் ஆநதிகரம் த்ரவ்யம், தத் தக்ஷிணா இத்யுச்யதே । ஏகா சாஸௌ க்ரதாவாநதிரிதி ததுபாதிகோ தக்ஷிணாஶப்த: ஏகவசநாந்ததாமேவ லபதே । அத ஏவ பூநாமக ஏகாக்ரதௌ, ‘தஸ்ய தேநுர்தக்ஷிணாம்’ (பூ.மீ. விஷயவாக்யம் ௧௦-௩-௫௬) இத்யத்ர க்ருத்ஸ்நஸ்ய கவாஶ்வாதே: ப்ரக்ருதஸ்ய தாக்ஷிண்யஸ்ய நிவ்ருத்தி: இதி தஸ்ய தேநுரிதி கவாம்’ (பூ.மீ.௧௦-௩-௧௯) இதி தாஶமிகாதிகரணே ஸ்திதம் । ததாபி தக்ஷிணாஶப்தோऽயம் பூதிவசந: । ஸ ச கர்மாபேக்ஷயாபி ப்ரவர்ததே, அஸ்மிந் கர்மணி இயம் பூதி: இதி । கர்துரபேக்ஷயாபி ப்ரவர்ததே, அஸ்மிந் கர்மணி அஸ்ய புருஷஸ்ய இயம் பூதி: இதி । ததஶ்ச ருத்விக்பஹுத்வாபேக்ஷயா தக்ஷிணாபஹுத்வஸம்பவாத் தக்ஷிணாஸு இதி பஹுவசநம்। உபபத்யதே । அத ஏவ ருதபேயே ‘ஔதும்பரஸ்ஸோமசமஸோ தக்ஷிணா, ஸப்ரியாய ஸகோத்ராய ப்ரஹ்மணே தேய:’ இத்யத்ர வாக்யதாபக்ஷே ப்ரஹ்மபாகமாத்ரேऽபி தக்ஷிணாஶப்தஸ்ய அவயவலக்ஷணாமந்தரேண முக்யத்வோபபத்தே: தந்மாத்ரபாத இத்யுக்தம் தஶமே, ‘யதி து ப்ரஹ்மணஸ்தத்நம் தத்விகாரஸ்யாத் (பூ.மீ.௧௦-௩-௬௯) இத்யதிகரணே । ததஶ்ச க்ரத்வபேக்ஷயா தக்ஷிணைக்யேऽபி ருத்விகபேக்ஷயா தக்ஷிணாபேதஸம்பவாத், தக்ஷிணாஸு இதி பஹுவசநஸ்ய நாநுபபத்தி: இதி த்ரஷ்டவ்யம்   ।।௨।।

பீதோதகா ஜக்தத்ருணா துக்ததோஹா நிரிந்த்ரியா: ।।

அநந்தா நாம தே லோகாம்ஸ்தாந் ஸ கச்சதி தா ததத் ।। ௩ ।।

ஶ்ரத்தாப்ரகாரமேவ தர்ஶயதி – பீதோதகா: இதி । பீதமுதகம் யாபி: தா: பீதோதகா: । ஜக்தம் – பக்ஷிதம் த்ருணம் யாபி:, தா: ஜக்தத்ருணா:, துக்த: தோஹ: க்ஷீராக்யோ யாபி: தா: துக்ததோஹா:, நிரிந்த்ரியா: – அப்ரஜநநஸமர்தா:, ஜீர்ணா: – நிஷ்பலா: இதி யாவத் । யா ஏவம்பூதா காவ:, தா ருத்விக்ப்ய: தக்ஷிணாபுத்த்யா ததத் – ப்ரயச்சந், அநந்தா: – அஸுகா:, தே – ஶாஸ்த்ரஸித்தா: லோகா: ஸந்தி, நாம – கலு, தாந் ஸ: – யஜமாந: கச்சதி । ஏவம் அமந்யத இத்யர்த: ।। ௩ ।।

ஸ ஹோவாச பிதரம், தத! கஸ்மை மாம் தாஸ்யஸீதி ।।

த்விதீயம் த்ருதீயம் தம் ஹோவாச ம்ருத்யவே த்வா ததாமீதி ।। ௪ ।।

ஸ ஹோவாச பிதரம் இதி । தீயமாநதக்ஷிணாவைகுண்யம் மந்யமாந: நசிகேதா: ஸ்வாத்மதாநேநாபி பிது: க்ரதுஸாத்குண்யமிச்சந், ஆஸ்திகாக்ரேஸர: பிதரமுபகம்ய உவாச – தத – ஹே தாத ! கஸ்மை ருத்விஜே தக்ஷிணார்தம், மாம் தாஸ்யஸீதி । ஸ ஏவமுக்தேநாபி பித்ரா உபேக்ஷ்யமாணோ த்விதீயம் த்ருதீயமபி பர்யாயம் கஸ்மை மாம் தாஸ்யஸி இதி உவாச’ – தம் ஹோவாச । பஹு நிர்பத்யமாந: பிதா குபித: தம் – புத்ரம், ‘ம்ருத்யவே த்வா ததாமி’ இதி உக்தவாந் ।। ௪ ।।

பஹூநாமேமி ப்ரதம: பஹூநாமேமி மத்யம: ।

கிம் ஸ்வித் யமஸ்ய கர்தவ்யம் யந்மயாऽத்ய கரிஷ்யதி ।। ௫ ।।

ஏவமுக்தோऽபி புத்ர:, விகதஸாத்வஸஶோக:, பிதரமுவாச பஹூநாமேமி இதி । ஸர்வேஷாம் ம்ருத்யுஸதநகந்த்ருணாம் புரதோ மத்யே வா கச்சாமி, ந து பஶ்சாத் । ம்ருத்யுஸதநகமநே ந கோऽபி  மம விசார இதி பாவ: । கிம் தர்ஹி ? இத்யத்ராஹ – கிம் ஸ்வித்யமஸ்ய இதி । ம்ருத்யுர்யதத்ய மயா கரிஷ்யதி; தத் தாத்ருஶம் யமஸ்ய கர்தவ்யம் கிம் வா ? பூர்ணகாமஸ்ய ம்ருத்யோ: மாத்ருஶேந பாலிஶேந கிம் ப்ரயோஜநம் ஸ்யாத் ? யேந ருத்விக்ப்ய இவ தஸ்மை மதர்பணம் ஸபலம் ஸ்யாத் । அத: ஏததேவ அநுஶோசாமி இதி பாவ: ।। ௫ ।।

அநுபஶ்ய யதா பூர்வே ப்ரதிபஶ்ய ததாऽபரே ।

ஸஸ்யமிவ மர்த்ய: பச்யதே ஸஸ்யமிவாऽऽஜாயதே புந: ।। ௬ ।।

ஸாத்வஸரோஷாவேஶஹீநம் ஈத்ருஶம் புத்ரவாக்யம் ஶ்ருத்வா, க்ரோதாவேஶாத் மயா ம்ருத்யவே த்வா ததாமி இத்யுக்தம் । ந ஈத்ருஶம் புத்ரம் ம்ருத்யவே தாதுமுத்ஸஹே இதி பஶ்சாத்தப்தஹ்ருதயம் பிதரமாலோக்ய உவாச – அநுபஶ்ய இதி । பூர்வே – பிதாமஹாதய: யதா ம்ருஷாவாதம் விநைவ ஸ்திதா:, யதா ச அபரே ஸாதவ: அத்யாபி திஷ்டந்தி; தாந் அந்வீக்ஷ்ய ததா வர்திதவ்யம் இதி பாவ: । ஸஸ்யமிவ இதி । மர்த்ய: ஸஸ்யமிவ அல்பேநாபி காலேந ஜீர்யதி । ஜீர்ணஶ்ச ம்ருத்வா ஸஸ்யமிவ புந: ஆஜாயதே । ஏவமநித்யே ஜீவலோகே கிம் ம்ருஷாகரணேந ? பாலய ஸத்யம், ப்ரேஷய மாம் ம்ருத்யவே, இதி பாவ: ।। ௬ ।।

வைஶ்வாநர: ப்ரவிஶத்யதிதிர்ப்ராஹ்மணோ க்ருஹாந் ।

தஸ்யைதாம் ஶாந்திம் குர்வந்தி ஹர வைவஸ்வதோதகம் ௥ ௭ ௥

ஏவமுக்த்வா ப்ரேஷித:, ப்ரோஷிதஸ்ய ம்ருத்யோர்த்வார திஸ்ரோ ராத்ரீ: அநஶ்நந் உவாஸ । தத: ப்ரோஷ்ய ஆகதம் யமம், த்வாஸ்ர்தா: வ்ருத்தா: ஊசு:, – வைஶ்வாநர: ப்ரவிஶதி இதி । ஸாக்ஷாதக்நிரேவ அதிதிர்ப்ராஹ்மணஸ்ஸந் க்ருஹாந் ப்ரவிஶதி । தஸ்ய – அக்நே:, ஏதாம் – பாத்யாஸநதாநாதிலக்ஷணாம் ஶாந்திம் குர்வந்தி ஸந்த:, ‘ததபசாரேண தக்தா மா பூம’ இதி । அத: ஹே வைவஸ்வத ! நசிகேதஸே பாத்யார்தமுதகம் ஹர – ஆஹர இத்யர்த: ।। ௭ ।।।

ஆஶாப்ரதீக்ஷே ஸங்கதம் ஸுநதாஞ்ச இஷ்டாபூர்தே புத்ரபஶூம்ஶ்ச ஸவாந்  ।

ஏதத்வ்ருங்க்தே புருஷஸ்யால்பமேதஸ: யஸ்யாநஶ்நந்  வஸதி ப்ராஹ்மணோ க்ருஹே ।। ௮ ।।

அகரணே ப்ரத்யவாயம் ச தர்ஶயந்தி ஸ்ம – ஆஶாப்ரதீக்ஷே இதி । யஸ்ய அல்பமேதஸ: – அல்பப்ரஜ்ஞஸ்ய புருஷஸ்ய க்ருஹே அநஶ்நந் – அபுஞ்ஜாந:, அதிதிர்வஸதி, தஸ்ய ஆஶாப்ரதீக்ஷே – காமஸம்கல்பௌ । யத்வா, அநுத்பந்நவஸ்துவிஷயேச்சா – ஆஶா; உத்பந்நவஸ்துப்ராப்தீச்சா – ப்ரதீக்ஷா । ஸங்கதம் – ஸத்ஸங்கமம் । ஸூந்ருதாம் – ஸத்யப்ரியவாசம் । இஷ்டாபூர்தே – இஷ்டம் யாகாதி, பூர்த காதாதி । புத்ராந் பஶூஶ்ச, ஏதத் அநஶநரூபம் பாபம் வ்ருங்க்தே – வர்ஜயதி – நாஶயதி இத்யர்த: । ‘வ்ருஜீ-வர்ஜநே’ (தா.பா.௧௪௬௨) ருதாதித்வாத் ஶ்நம் । ‘வ்ருஜி-வர்ஜநே (தா.பா.௧௦௨௯) இத்யஸ்மாத்தாதோர்வா இதிதோ நும் । அதாதித்வாத் ஶபோ லுக் ।। ௮ ।।

திஸ்ரோ ராத்ரீர்யதவாத்ஸீக்ருஹே மேऽநஶ்நந் ப்ரஹ்மந்நதிதிர்நமஸ்ய: ।

நமஸ்தேऽஸ்து ப்ரஹ்மந் ஸ்வஸ்தி மேऽஸ்து தஸ்மாத் ப்ரதி த்ரீந் வராந் வ்ருணீஷ்வ ।। ௯ ।।

ஏவம் வ்ருத்தே: உக்தோ ம்ருத்யு: நசிகேதஸம் உவாச – திஸ்ர: ராத்ரீர்யதவாஸீ: இதி । மே க்ருஹே – யஸ்மாத்தேதோ:, ஹே ப்ரஹ்மந்! நமஸ்காரார்ஹோऽதிதி: த்வம் திஸ்ர: ராத்ரீ: – அபுஞ்ஜாந ஏவ அவாத்ஸீ: இத்யர்த: । நமஸ்தே இதி । ஸ்பஷ்டோऽர்த: ।। தஸ்மாத் இதி – தஸ்மாத்தேதோ: மஹ்யம் ஸ்வஸ்தி யதா ஸ்யாதித்யேவமர்தம் த்ரீந் வராந் ப்ரதி – உத்திஶ்ய, வ்ருணீஷ்வ – ப்ரார்தயஸ்வ । தவ லிப்ஸாபாவேऽபி மதநுக்ரஹார்தம் அநஶநராத்ரிஸமஸம்க்யாகாந் த்ரீந் வராந் வ்ருணீஷ்வ இதி பாவ: ।। ௯ ।।

ஶாந்தஸகல்ப: ஸுமநா யதா ஸ்யாத்வீதமந்யுர்கௌதமோ மாऽபி ம்ருத்யோ ।

த்வத்ப்ரஸ்ருஷ்டம் மாऽபிவதேத் ப்ரதீத ஏதத் த்ரயாணாம் ப்ரதமம் வரம் வ்ருணே ।। ௧௦

ஏவம் ப்ரார்திதோ நசிகேதாஸ்த்வாஹ – ஶாந்தஸம்கல்ப: இதி । ஹே ம்ருத்யோ! மத்புத்ரோ யமம் ப்ராப்ய கிம் கரிஷ்யதி ? இதி மத்விஷயசிந்தாரஹித: ப்ரஸந்நமநா: மாऽபி – மாம் ப்ரதி மம பிதா கௌதம:, வீதமந்யு: – வீதரோஷஶ்ச யதா ஸ்யாதித்யர்த: । கிஞ்ச த்வத்ப்ரஸ்ருஷ்டம் இதி । த்வயா க்ருஹாய ப்ரேஷிதம் மா அபி – மாம் ப்ரதி, ப்ரதீத: – யதா பூர்வம் ப்ரீதஸ்ஸந் வதேத் । யத்வா, அபிவதேத் – ஆஶிஷம் ப்ரயுங்க்தாம் ।’ அபிவததி நாபிவாதயதே’ இதி ஸ்ம்ருதிஷு அபிவதநஸ்ய ஆஶீர்வாத ப்ரயோகாத் । ஏததிதி – ஸ்பஷ்டோऽர்த: ।। ௧௦ ।।

யதா புரஸ்தாத்பவிதா ப்ரதீத ஔத்தாலகிராருணிர்மதப்ரஸ்ருஷ்ட: (ஷ்டம்) ।

ஸுகேம், ராத்ரீ: ஶயிதா வீதமந்யு: த்வாம் த்ருஶிவாந் ம்ருத்யுமுகாத் ப்ரமுக்தம் ।। ௧௧ ।।

ஏவமுக்தோ ம்ருத்யு: ப்ரத்யுவாச – யதா புரஸ்தாத் இதி । யதாபூர்வம் த்வயி ஹஷ்டோ பவிதா । ஔத்தாலகிராருணி: மத்ப்ரஸ்ருஷ்ட: உத்தாலக ஏவ ஔத்தாலகி:, அருணஸ்ய அபத்யம் ஆருணி: வ்த்யாமுஷ்யாயணோ வா । உத்தாலகஸ்ய அபத்யம், அருணஸ்ய கோத்ராபத்யம் இதி வாऽர்த: । மத்ப்ரஸ்ருஷ்ட: – மதநுஜ்ஞாத: மதநுக்ருஹீதஸ்ஸந், மதநுக்ரஹாதித்யர்த: । ஸுகம் இதி – த்வயி விகதமந்யுஸ்ஸந் உத்தரா அபி ராத்ரீ: ஸுகம் ஶயிதா । லுட், ஸுகநித்ராம் ப்ராப்ஸ்யதீதி யாவத் । த்ருஶிவாந் – த்ருஷ்டவாந் ஸந்நித்யர்த: । க்வஸந்தோऽயம் ஶப்த:, ‘த்ருஶேஶ்சேதி வக்தவ்யம்’ (வா.௪௪௫௨) இதி கஸோரிட் । சாந்தஸோ த்விர்வசநாபாவ: । மத்ப்ரஸ்ருஷ்டம் இதி த்விதீயாந்தபாடே மத்ப்ரேஷிதம் த்வாம் இதி யோஜநா ।। ௧௧ ।।

ஸ்வர்கே லோகே ந பயம் கிஶநாஸ்தி ந தத்ர த்வம் ந ஜரயா பிபேதி ।

உபே தீர்த்வா அஶநாயாபிபாஸே ஶோகாதிகோ மோததே ஸ்வர்கலோகே ।। ௧௨ ।।

நசிகேதா வரம் த்விதீயம் ப்ரார்தயதே – ஸ்வர்கே லோகே இத்யாதிநா மந்த்ரத்வயேந । அத்ரா ஸ்வர்கஶப்த: மோக்ஷஸ்தாநபர: । யதா ச ஏதத் ததா உத்தரத்ர வக்ஷ்யதே । ந தத்ர த்வம், ந ஜரயா பிபேதி । ஹே ம்ருத்யோ ! த்வம் தத்ர ந ப்ரபவஸி । ஜராயுக்தஸ்ஸந் ந பிபேதி । ஜராதோ ந பிபேதி । தத்ர வர்தமாந: புருஷ: இதி ஶேஷ: । உபே இதி । அஶநாயா – புபுக்ஷா । அத்ராபி ஸ்வர்கஶப்த: மோக்ஷஸ்தாநபர: ।। ௧௨ ।।।

ஸ த்வமக்நி ஸ்வயம்மத்யேஷி ம்ருத்யோ ப்ரப்ரூஹி தம் ஶ்ரத்ததாநாய மஹ்யம் ।

ஸ்வர்கலோகா அம்ருதத்த்வம் பஜந்தே ஏதத் த்விதீயேந வ்ருணே வரேண ।। ௧௩ ।।

ஸ த்வம் இதி । புராணாதிப்ரஸித்தஸார்வஜ்ஞ: த்வம் ஸ்வர்கப்ரயோஜநகமக்நி ஜாநாஸி । ‘ஸ்வர்காதிப்யோ யத்வக்தவ்ய:’ இதி ப்ரயோஜநம் இத்யர்தே யத் । ஸ்தண்டிலரூபாக்நே: ஸ்வர்கப்ரயோஜநகத்வஞ்ச உபாஸநாத்வாரேதி உத்தரத்ர ஸ்புடம் । ஶ்ரத்ததாநாய – மோக்ஷஶ்ரத்தாவதே; ஸ்வர்கலோகேந தவ கிம் ஸித்த்யதி ? இத்யத்ராஹ – ஸ்வர்கலோகா: இதி । ஸ்வர்கே லோகோ யேஷாம் தே – பரமபதம் ப்ராப்தா இத்யர்த: । “பரஞ்ஜ்யோதிருபஸம்பத்ய ஸ்வேந ரூபேணாபிநிஷ்பத்யதே” (சாம்.உ. ௮-௧௨-௨) இதி தேஶவிஶேஷவிஶிஷ்ட ப்ரஹ்மப்ராப்திபூர்வகத்வாத் ஸ்வரூபாவிர்பாவலக்ஷணமோக்ஷஶப்திதாம்ருதத்வஸ்யேதி பாவ: । ஏதத் இதி ஸ்பஷ்டம் ।। ௧௩ ।।

ப்ர தே ப்ரவீமி தது மேம் நிபோத ஸ்வர்க்யமக்நிம் நசிகேத: ப்ரஜாநந் ।

அநந்தலோகாப்திமதோ ப்ரதிஷ்டாம் வித்தி த்வமேதந்நிஹிதம் குஹாயாம் ।। ௧௪ ௥

ஏவமுக்த: ம்ருத்யுராஹ – ப்ர தே ப்ரவீமி இதி । ப்ரார்திதவதே துப்யம் ப்ரப்ரவீமி। ‘வ்யவஹிதாஶ்ச’ (பா.ஸூ.௧-௪-௮௨) இதி வ்யவஹிதப்ரயோக: । மே – மம உபதேஶாத் , ஜாநீஹி இத்யர்த: । ஜ்ஞாநஸ்ய பலம் தர்ஶயதி – ஸ்வர்க்யமக்நிம் இதி । அநந்தஸ்ய – விஷ்ணோ: லோக:, தத்ப்ராப்திம் । தத்விஷ்ணோ: பரமம் பதம்’ (க.உ.௩-௯) இதி உத்தரத்ர வக்ஷ்யமாணத்வாத் । அதோ – தத்ப்ராப்யநந்தரம் ப்ரதிஷ்டாம் – அபுநராவ்ருத்திம் ச; ‘லபதே’ இதி ஶேஷ: । தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய ஈத்ருஶஸாமர்த்யம் கதம் ஸம்பவதி? இதி மந்யமாநம் ப்ரத்யாஹ வித்தி இதி। ப்ரஹ்மோபாஸநாங்கதயா ஏதஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய மோக்ஷஹேதுத்வலக்ஷணம் ஏதத்ஸ்வரூபம் குஹாயாம் நிஹிதம் அந்யே ந ஜாநந்தி । த்வம் ஜாநீஹி இதி பாவ:।

யத்வா – ஜ்ஞாநார்தகஸ்ய விதே: லாபார்தகத்வஸம்பவாத் அக்நி ப்ரஜாநந் த்வம் அநந்தலோகாப்திம் ப்ரதிஷ்டாம் லபஸ்வ இத்யுக்தே ஹே துஹே துமத்பாவ: ஸித்தோ பவதி । ப்ரஜாநந் । ‘லக்ஷணஹேத்வோ: (பா.ஸூ.௩-௨-௧௨௬) இதி ஶத்ருப்ரத்யய: ।। ௧௪।।

லோகாதிமக்நி தமுவாச தஸ்மை யா இஷ்டகா யாவதீர்வா யதா வா ।

ஸ சாபி தத்ப்ரத்யவதத்யதோக்தமதாஸ்ய ம்ருத்யு: புநராஹ துஷ்ட: ।। ௧௫ ।।

அநந்தரம் ஶ்ருதிவாக்யம் – லோகாதிமக்நிம் இதி । லோகஸ்ய ஆதிம் – ஹேதும்; ஸ்வர்க்யமிதி யாவத் । தமக்நிமுவாச இதி । யல்லக்ஷணா: இஷ்டகாஶ்சேதவ்யா:, யத்ஸம்க்யாகா:, யேந ப்ரகாரேண சேதவ்யா:, தத் – ஸர்வம் உக்தவாநித்யர்த: । ‘யாவதீ:’ இதி பூர்வஸவர்ண: சாந்தஸ: । ஸ சாபி இதி । ஸ ச நசிகேதா:, தத் – ஶ்ருதம் ஸர்வம் ததைவ அநூதிதவாந் இத்யர்த: । அதாஸ்ய இதி । ஶிஷ்யஸ்ய க்ரஹணஸாமர்த்யதர்ஶநேந ஸந்துஷ்டஸ்ஸந் ம்ருத்யு: புநரபி உக்தவாந் இத்யர்த:।। ௧௫।।

தமப்ரவீத் ப்ரீயமாணோ மஹாத்மா வரம் தவேஹாத்ய ததாநி (மி) பூய: ।

தவைவ நாம்நா பவிதாऽயமக்நி: ஸ்ரும்காஞ்சேமாமநேகரூபாம் க்ருஹாண ।। ௧௬ ।।

தமப்ரவீத் இதி । ஸந்துஷ்யந் மஹாமநா: ம்ருத்யு: நசிகேதஸம் அப்ரவீத் । புந: சதுர்தம் வரம் ததாநி – ப்ரயச்சாநீதி கிம் தத் ? தத்ராஹ – தவைவ நாம்நா இதி । மயா உச்யமாநோऽக்நி: தவைவ நாம்நா – நாசிகேத: இதி ப்ரஸித்தோ பவிதா । கிஞ்ச விசித்ர ஸ்ரும்காம் – ஶப்தவதீ ரத்நமாலாம் ஸ்வீகுரு இத்யர்த: ।। ௧௬ ।।

த்ரிணாசிகேதஸ்த்ரிபிரேத்ய ஸந்தி த்ரிகர்மக்ருத்தரதி ஜந்மம்ருத்யூ ।

ப்ரஹ்மஜஜ்ஞஜ்ஞம் தேவமீட்யம் விதித்வா நிசாய்யேமாம் ஶாந்திமத்யந்தமேதி ।। ௧௭ ।।

புநரபி கர்ம ப்ரஸ்தௌதி – த்ரிணாசிகேத: இதி । த்ரிணாசிகேத: – ‘அயம் வாவ ய: பவதே’ (தை.ப்ரா.௩-௧௧-௭) இத்யாத்யநுவாகத்ரயாத்யாயீ । த்ரிகர்மக்ருத் – யஜந-அத்யயந தாநக்ருத், பாகயஜ்ஞ-ஹவிர்யஜ்ஞ-ஸோமயஜ்ஞக்ருத்வா, த்ரிபி: – அக்நிபி:, த்ரிரநுஷ்டிதைரக்நிபி: (ஹேதுபி: ?) ஸந்திம் – பரமாத்மோபாஸநேந ஸம்பந்தம், ஏத்ய – ப்ராப்ய, ஜந்மம்ருத்யூ தரதி இத்யர்த: । ‘கரோதி தத் யேந புநர்ந ஜாயதே’ (க.உ. ௧-௧௯) இத்யநேந ஐகார்யாத் । ஏவமேவ ஹி அயம் மந்த்ர: ‘த்ரயாணாமேவ சைவம்’ (ப்ர.ஸூ.௧-௪-௬) இதி ஸூத்ரே வ்யாஸார்யை: விவ்ருத: । த்ரிபிரேத்ய ஸந்திமிதி நிர்திஷ்டம் அங்கிபூதம் பரமாத்மோபாஸநமாஹ – ப்ரஹ்மஜஜ்ஞம் இதி । அயம் மந்த்ர: ‘விஶேஷணாச்ச (ப்ர.ஸூ.௧-௨-௧௨) இதி ஸூத்ரபாஷ்யே, ப்ரஹ்மஜ்ஞ: – ஜீவ: । ப்ரஹ்மணோ ஜாதத்வாத் ஜ்ஞத்வாச்ச । தம் தேவமீட்யம் விதித்வா – ‘ஜீவாத்மாநம் உபாஸகம் ப்ரஹ்மாத்மகத்வேநாவகம்ய இத்யர்த:’ இதி விவ்ருத: । தேவஶப்தஸ்ய பரமாத்மவாசிதயா ஜீவபரயோஶ்ச ஐக்யாஸம்பவாத், அத்ரத்ய தேவஶப்தஸ்ய பரமாத்மாத்மகத்வ பர்யந்தோऽர்த: இதி பாஷ்யாபிப்ராய: । நிசாய்யேதி நிசாய்ய – ப்ரஹ்மாத்மகம் ஸ்வாத்மாநம் ஸாக்ஷாத்க்ருத்ய । இமாம் த்ரிகர்மக்ருத்தரதி இதி பூர்வமந்த்ரநிர்திஷ்டாம் ஸம்ஸாரரூபாநர்தஶாந்திம் ஏதி இத்யர்த: ।। ௧௭ ।।

த்ரிணாசிகேதஸ்த்ரயமேதத் விதித்வா ய ஏவம் வித்வாம்ஶ்சிநுதே நாசிகேதம் ।

ஸ ம்ருத்யுபாஶாந் புரத: ப்ரணோத்ய ஶோகாதிகோ மோததே ஸ்வர்கலோகே ।।௧௮।।

த்ரிணாசிகேத: இதி । த்ரிணாசிகேத:; உக்தார்த: । த்ரயமேதத் விதித்வா ‘ப்ரஹ்மஜஜ்ஞம் தேவமீட்யம்’ இதி மந்த்ரநிர்திஷ்டம் ப்ரஹ்மஸ்வரூபம், ததாத்மகஸ்வாத்மஸ்வரூபம், ‘த்ரிபிரேத்ய ஸந்திம்’ இதி நிர்திஷ்டமக்நிஸ்வரூபம் ச, விதித்வா – குரூபதேஶேந ஶாஸ்த்ரதோ வா ஜ்ஞாத்வா । ய ஏவம் வித்வாந் இதி । ஏதாத்ருஶார்தத்ரயாநுஸந்தாநபூர்வகம் நாசிகேதமக்நிம் யஶ்சிநுதே, ஸ: ம்ருத்யுபாஶாந் – ராகத்வேஷாதிலக்ஷணாந்; புரத: – ஶரீரபாதாத் பூர்வமேவ । ப்ரணோத்ய – திரஸ்க்ருத்ய । ஜீவத்தஶாயாமேவ ராகாதிரஹிதஸ்ஸந்நித்யர்த: । ஶோகாதிகோ மோததே ஸ்வர்கலோகே இதி பூர்வமேவ வ்யாக்யாதம் ।। ௧௮ ।।

யோ வா ஏ(ப்யே)தாம் ப்ரஹ்மஜஜ்ஞாத்மபூதாம் சிதிம் விதித்வா சிநுதே நாசிகேதம் ।

ஸ ஏவ பூத்வா ப்ரஹ்மஜஜ்ஞாத்மபூத: கரோதி தத் யேந புநர்ந ஜாயதே ।। ௧௯ ।।

யோ வாப்யேதாமிதி । ய: ஏதாம் சிதிம், ப்ரஹ்மஜஜ்ஞாத்மபூதாம் விதித்வா ப்ரஹ்மாத்மக ஸ்வஸ்வரூபதயா அநுஸந்தாய நாசிகேதம் – அக்நி சிநுதே, ஸ ஏவ ப்ரஹ்மாத்மகஸ்வாத்மாநுஸந்தாந ஶாலீ ஸந், அபுநர்பவஹேதுபூதம் யத் பகவதுபாஸநம், ததநுதிஷ்டதி । ததஶ்ச அக்நௌ பகவதாத்மகஸ்வாத்மத்வாநுஸந்தாநபூர்வகமேவ சயநம் ‘த்ரிபிரேத்ய ஸந்திம் த்ரிகர்மக்ருத்தரதி ஜந்மம்ருத்யூ’ இதி பூர்வமந்த்ரே பகவதுபாஸநத்வாரா மோக்ஷஸாதநதயா நிர்திஷ்டத்வாத்; ந அந்யத் இதி பாவ: । அயம் ச மந்த்ர: கேஷுசித்கோஶேஷு ந த்ருஷ்ட:; கைஶ்சித் அவ்யாக்ருதஶ்ச । அதாபி ப்ரத்யயிதவ்யதமை: வ்யாஸார்யாதிபிரேவ வ்யாக்யாதத்வாத், ந ப்ரக்ஷேபஶங்கா கார்யா ।। ௧௯ ।।

ஏஷ தேऽக்நிர்நசிகேத: ஸ்வர்க்யோ யமவ்ருணீதா த்விதீயேந வரேண ।

ஏதமக்நிம் தவைவ ப்ரவக்ஷ்யந்தி ஜநாஸ: த்ருதீயம் வரம் நசிகேதோ வ்ருணீஷ்வ ௥ ௨௦ ௥

ஏஷ தேऽக்நிர்நசிகேத: ஸ்வர்க்ய: । உபதிஷ்ட: இதி ஶேஷ: । யமவ்ருணீதா த்விதீயேந வரேண । ஸ்பஷ்டோऽர்த: । கிஞ்ச ஏநமக்நிம் இத்யாதி । ஜநா: தவைவ நாம்நா ஏநமக்நிம் ப்ரவக்ஷ்யந்தி இத்யர்த: । த்ருதீயம் இதி ஸ்பஷ்டோऽர்த: ।।

நநு ஏதத்ப்ரகரணகதாநாம் ஸ்வர்கஶப்தாநாம் மோக்ஷபரத்வே கிம் ப்ரமாணம் ? இதி சேத் । உச்யதே । பகவதைவ பாஷ்யக்ருதா ஸ்வர்க்யமக்நிம் இதி மந்த்ரம் ப்ரஸ்துத்ய ஸ்வர்கஶப்தேநாத்ர பரமபுருஷார்தலக்ஷணமோக்ஷோऽபிதீயதே; ‘ஸ்வர்கலோகா அம்ருதத்வம் பஜந்தே’ (க.உ.௧-௧௩) இதி, தத்ரஸ்தஸ்ய ஜநநமரணாபாவஶ்ரவணாத் । ‘த்ரிணாசிகேதஸ்த்ரிபிரேத்ய ஸந்திம் த்ரிகர்மக்ருத்தரதி ஜந்மம்ருத்யூ’ (க.உ.௧-௧௭) இதி ச ப்ரதிவசநாத் । த்ருதீயவரப்ரஶ்நே நசிகேதஸா க்ஷயிபலாநாம் நிந்திஷ்யமாணதயா க்ஷயிபலவிமுகேந நசிகேதஸா க்ஷயிஷ்ணுஸ்வர்கபலஸாதநஸ்ய ப்ரார்த்யமாநத்வாநுபபத்தேஶ்ச, ஸ்வர்கஶப்தஸ்ய ப்ரக்ருஷ்டஸுகவசநதயா நிரவதிகாநந்தரூபமோக்ஷஸ்ய ஸ்வர்கஶப்தவாச்யத்வஸம்பவாத் இதி கண்டத: தாத்பர்யதஶ்ச ப்ரதிபாதிதத்வாத் ந ஶங்காவகாஶ:।

நநு – ‘ஸ்வர்கே லோகே ந பயம் கிஞ்சநாஸ்தி ந தத்ர த்வம் ந ஜரயா பிபேதி । உபே தீர்த்வா அஶநாயாபிபாஸே ஶோகாதிகோ மோததே ஸ்வர்கலோகே ।।

ஸ த்வமக்நிம் ஸ்வர்கயமத்யேஷி ம்ருத்யோ ப்ரப்ரூஹி தம் ஶ்ரத்ததாநாய மஹ்யம் ।ஸ்வர்கலோகா அம்ருதத்வம் பஜந்த ஏதத் த்விதீயேந வ்ருணே வரேண’ (க.உ.௧-௧௨,௧௩) இதி த்விதீயவரப்ரஶ்நமந்த்ரத்வயே சதுரப்யஸ்தஸ்ய ஸ்வர்கஶப்தஸ்ய மோக்ஷபரத்வம், கிம் முக்யயா வ்ருத்த்யா ? உத அமுக்யயா ?

நாத்ய: ஸ்வர்காபவர்கமார்காப்யாம், ‘ஸ்வர்காபவர்கயோரேகம், ந ஸ்வர்க நாபுநர்பவம்  ஸ்வர்கஸ்யாத்த் ஸர்வாந் ப்ரத்யவிஶிஷ்ட த்வாத்’ (ப.மீ. ௪-௩-௧௫) இத்யாதி ப்ரயோகேஷு அபவர்கப்ரதித்வந்த்விவாசிதயா லோகவேதப்ரஸித்தஸ்ய ஸ்வர்கஶப்தஸ்ய மோக்ஷவாசித்வாபாவாத் ।

‘த்ருவஸூர்யாந்தரம் யத்து நியுதாநி சதுர்தஶ ।। ஸ்வர்கலோக: ஸ கதிதோ லோகஸம்ஸ்தாநசிந்தகை:’ (வி.பு.௨-௭-௧௮) இதி புராணவசநாநுஸாரேண ஸூர்யத்ருவாந்தர்வதிலோகவிஶேஷஸ்யைவ ஸ்வர்கஶப்தவாச்யதயா தத்ரைவ லௌகிக வைதிகவ்யவஹாரதர்ஶநேந மோக்ஷஸ்தாநஸ்யாததாத்வாத் ।

நாபி அமுக்யயேதி த்விதீய: பக்ஷ:, முக்யார்தே பாதகாபாவாத் । கிமத்ர ப்ரஶ்நவாக்யகதம் ஜராமரணராஹித்யாம்ருதத்த்வபாக்த்வாதிகம் பாதகம் ? உத ப்ரதிவசநகதஜராம்ருத்யுதரணாதி ? (உத) க்ஷயிஷ்ணுஸ்வர்கஸ்ய ஸர்வகாமவிமுகநசிகேத: ப்ரார்த்யமாநத்வாநுபபத்திர்வா ?

நாத்ய:; ‘ஸ்வர்கலோகவாஸிநாம் ஜரா-மரண-க்ஷுத்-பிபாஸா-ஶோகாதிராஹித்யஸ்ய அம்ருதபாநாத் அம்ருதத்வாப்ராப்தேஶ்ச புராணேஷு ஸ்வர்கஸ்வரூபகதநப்ரகரணேஷு தர்ஶநாத், ‘ஆபூதஸம்ப்லவம் ஸ்தாநமம்ருதத்த்வம் ஹி பாஷ்யதே’ (வி.பு.௨-௮-௯௫) இதி ஸ்மரணாத், தத்ரைவ ‘அஜீர்யதாமம்ருதாநாமுபேத்ய’ இதி ம்ருத்யாவபி அம்ருதஶப்தப்ரயோகதர்ஶநாஞ்ச, ஸ்வர்கலோகவாஸிநாமேவ ப்ரஹ்மோபாஸநத்வாரா ‘தே ப்ரஹ்மலோகே து பராந்தகாலே’ (தை.நா.௧௨) இதி ஶ்ருத்யுக்தரீத்யா அம்ருதத்த்வப்ராப்தே: ஸம்பவேந, ‘ஸ்வர்கலோகா அம்ருதத்வம் பஜந்தே’ (க.உ.௧-௧௩) இத்யஸ்ய உபபத்தேஶ்ச ஆபேக்ஷிகாம்ருதத்வபரதயா லோகவேதநிரூடௌபஸம்ஹாரிகாம்ருதஶப்தாநுஸாரேண ப்ரக்ரமஸ்தாநந்யதாஸித்தவிஶேஷ்யவாசிஸ்வர்கஶப்தஸ்ய அந்யதாநயநாஸம்பவாத் । ந ஹி தேவதத்தோऽபிரூப: இத்யுக்தே அபிரூபபதஸ்வாரஸ்யாநுஸாரேண தேவதத்தபதஸ்ய அத்யந்தாபிரூபயஜ்ஞதத்தபரத்வமாஶ்ரீயதே ।।

ந த்விதீய:। த்ரிணாசிகேதஸ்த்ரிபி:’ (க.உ. ௧-௧௭) இதி மந்த்ரஸ்ய ஸ்வர்கஸாதநஸ்யைவாக்ரே: த்ரிரப்யாஸே, ஜந்மம்ருத்யுமரணஹேதுபூதப்ரஹ்மவித்யாஹே தத்த்வமஸ்தீத்யேததர்தகதயா ஸ்வர்கஶப்தஸ்ய முக்யார்தபரத்வாபாதகத்வாத் । அத ஏவ தத்துல்யார்தஸ்ய ‘கரோதி தத்யேந புநர்ந ஜாயதே’ (க.உ.௧-௧௯) இத்யஸ்யாபி ந ஸ்வர்கஶப்தமுக்யார்தபாதகத்வம் ।।

நாபி – க்ஷயிஷ்ணோ: ஸ்வர்கஸ்ய பலாந்தரவிமுகநசிகேத: ப்ரார்த்யமாநத்வாநுபபத்தி: இதி த்ருதீய: பக்ஷ: । ஸ்வர்கஸாதநாக்நிப்ரஶ்ந ப்ரதிப்ருவதா ஹிதைஷிணா ம்ருத்யுநா அப்ருஷ்டேऽபி மோக்ஷஸ்வரூபே, ‘அநந்தலோகாப்திமதோ ப்ரதிஷ்டாம்’ (க.உ.௧-௧௪) ‘த்ரிணாசிகேதஸ்த்ரிபிரேத்ய ஸந்திம் த்ரிகர்மக்ருத்தரதி ஜந்மம்ருத்யூ’ (க.உ.௧-௧௭) இத்யாதிநா உபக்ஷிப்தே, உத்பந்நா முமுக்ஷா, அந்யம் வரம் நசிகேதோ வ்ருணீஷ்வ’ இதி ப்ரதிஷேதேந த்ருடீக்ருதா । தஸ்யாம் ச தஶாயாம் க்ரியமாணா க்ஷயிஷ்ணுபலநிந்தா ப்ராசீநஸ்வர்கப்ரார்தநாயா: கதம் பாதிகா ஸ்யாத் ?

கிஞ்ச – ‘ஶ்வோऽபாவா மர்த்யஸ்ய’ இத்யாதௌ மர்த்யபோகநிந்தாயா ஏவ தர்ஶநேந ஸ்வர்கநிந்தாயா: அதர்ஶநாத் ; ஸ்வர்கஶப்தஸ்ய மோக்ஷபரத்வே தஸ்ய ஜ்ஞாநைகஸாத்யதயா தத்ப்ரயோஜநகத்வஸ்ய அக்நௌ அபாவாத் உபக்ரமோபஸம்ஹாரமத்யாப்யஸ்தஸ்வர்கஶப்தபீடாப்ரஸங்காச்ச ।

ஸந்து வா ப்ரதிவசநே பாதகாநி; அதாபி உபக்ரமாதிகரணந்யாயேந ப்ரக்ரமஸ்த ப்ரஶ்நவாக்யஸ்த ஸ்வர்கஶப்தஸ்யைவ ப்ரபலத்வாத் । ந ச – ‘பூயஸாம் ஸ்யாத் ஸதர்மத்வம்’ (பூ.மீ.ஸூ.௧௨-௨-௨௩) இதி ஸூத்ரே ஔபஸம்ஹாரிகபஹ்வபேக்ஷயாऽபி முக்யஸ்யைவ ப்ராபல்யோக்தே: । தஸ்மாத் ஸ்வர்கஶப்தஸ்ய முக்யார்தபரித்யாகே ந கிஞ்சித் காரணமிதி ।

அத்ரோச்யதே – ஸ்வர்கஶப்தஸ்ய முக்யயைவ வ்ருத்த்யா மோக்ஷவாசித்வம் । ‘ஸ்வர்ககாமாதிகரணே’ (பூ.மீ.௬-௧-௧), ‘நாக்ருஹீதவிஶேஷணந்யாயேந’ (பூ.மீ.ஸூ.௧-௩-௧௦) ஸ்வர்கஶப்தஸ்ய ப்ரீதிவசநத்வமேவ; ந ப்ராதிவிஶிஷ்டத்ரவ்யவாசிதா இத்யக்த்வா நந் – ஸ்வர்கஶப்தஸ்ய நாக்ருஹீத விஶேஷணந்யாயேந ப்ரதிவசநத்வே ஸித்தேऽபி தேஹாந்தரதேஶாந்தரபோக்யப்ரீதிவாசிதா ந ஸித்தயேத் । ந ச யஸ்மிந்நோஷ்ணம் இதி வாக்யஶேஷாத் வித்யுத்தேஶஸ்தஸ்வர்கஶப்தஸ்ய ப்ரீதிவிஶேஷவாசிதாநிஶ்சய: – இதி வாச்யம் । ப்ரீதிமாத்ரவாசித்வேந நிர்ணீதஶக்திகதயா ஸந்தேஹாபாவேந ‘ஸந்திக்தே து வாக்யஶபாத் (பூ.மீ.ஸூ.௧-௪-௨௯) இதி ந்யாயஸ்யாநவதாராத் இதி பரிசோத்ய, யத்யபி லோக ஏவ ஸ்வர்கஶப்தஸ்ய நிர்ணீதார்ததா; ததாபி லோகாவகதஸாதிஶயஸுகவாசித்சே, தத்ஸாதநத்வம் ஜ்யோதிஷ்டோமாதீநாம் ஸ்யாத் । ததா ச அல்பதநநராயாஸஸாத்யே லௌகிகே ததுபாயாந்தரே ஸம்பவதி; ந பஹுதநநராயாஸஸாத்யே பஹ்வந்தராயே ஜ்யோதிஷ்டோமாதௌ ப்ரேக்ஷாவாந் ப்ரவர்தத இதி, ப்ரவர்தகத்வம் ஜ்யோதிஷ்டோமாதிவிதே: ந ஸ்யாத் । அத: வாக்யஶேஷாவகதே நிரதிஶயப்ராதிவிஶேஷே ஸ்வர்கஶப்தஸ்ய ஶக்தௌ நிஶ்சிதாயாம், வாக்யஶேஷாபாவஸ்தலேऽபி யவவராஹாதிஷ்விவ ஸ ஏவார்த: । லௌகிகே ஸாதிஶயப்ரீதிபரிதே குணயோகாதேவ வ்ருத்தேருபபத்தே: ந ஶக்தயந்தரகல்பநா । ந ச – ப்ரீதிமாத்ரவசநஸ்யைவ ஸ்வர்கஶப்தஸ்ய வேதே நிரதிஶயப்ரீதிவாசித்வமஸ்து – இதி வாச்யம்; நிரதிஶயத்வாம்ஶஸ்ய அந்யதோऽநவகதத்வேந, தத்ராபி ஶக்தயவஶ்யம்பாவேந ஸ்வர்கஶப்தஸ்ய லோகவேதயோ: அநேகார்ததா (ஹி) ஸ்யாத் (?) । யதா து வைதிகப்ரயோகாவகதநிரதிஶயப்ரீதிவாசிதா, ததா ஸாதிஶயே லௌகிகே ப்ரீதித்வஸாமாந்யயோகாத் கௌணீ வ்ருத்தி: – இதி மீமாம்ஸகை நிரதிஶயஸுகவாசித்வஸ்யைவ ஸமர்திததயா, மோக்ஷஸ்ய ஸ்வர்கஶப்தவாச்யத்வே விவாதாऽயோகாத்।பார்தஶப்தஸ்ய அர்ஜுந இவ, ததிதரப்ருதாபுத்ரேஷு ப்ரசுரப்ரயோகாபாவேऽபி, பார்தஶப்தமுக்யார்தத்வாந்பாயவத, ஸ்வர்கஶப்தஸ்ய ஸூர்யதுவாந்தர்வர்திலோககதஸுகவிஶேஷ இவ, அந்யத்ர ப்ரசுரப்ரயோகாபாவேऽபி வாச்யத்வாநபாயாத் ।।

‘பர்ஹிராஜ்யாதிஶப்தாநாம் அஸம்ஸ்க்ருதத்ருணக்ருதாதிஷு ஆர்யைரப்ரயுஜ்யமாநாநாமபி, அஸ்த்யேவ தத்வாசித்வம் । கேஷாஞ்சிதப்ரயோகமாத்ரஸ்ய ஶக்தயபாவாஸாதகத்வாத் । அத த்ருணத்வாதிஜாதிவசநா ஏவம் பர்ஹிராதிஶப்தா: இதி ‘பர்ஹிராஜ்யாதிகரணே (பூ.மீ.௧-௪-௮) ஸ்திதத்வாத்।

ததுக்தம் வார்திகே – ‘ஏகதேஶேऽபி யோ த்ருஷ்ட: ஶப்தோ ஜாதிநிபந்தந: ।। ததத்யாகாந்ந தஸ்யாஸ்தி நிமித்தாந்தரகாமிதா’ ।। (தந்த்ரவா. ௧-௪-௧௦) இதி । ததஶ்ச ஸ்வர்கஶப்தோ மோக்ஷஸாதாரண ஏவ ।

நநு – பர்ஹிராஜ்யாதிஶப்தேஷு அஸம்ஸ்க்ருதத்ருணக்ருதாதௌ ஆர்யப்ரயோகாபாவேऽபி அநார்யப்ரயோகஸத்த்வாத், அஸம்ஸ்க்ருதவாசிதா, அஸ்து நாம । ஸ்வர்கஶப்தஸ்ய ஸூர்யதுவாந்தர்வர்திப்ரயோக விஶேஷேண ரூடத்வாத் , தஸ்ய ச உத்காது: ஏகத்வேந, ப்ரைது ஹோதுஶ்சமஸ: ப்ரோத்காத்ருணாம் இதி பஹுவசநார்தபஹுத்யாஸம்பவாத் , ததந்வயார்தம் ரூடிபூர்வகலக்ஷணயா அபஸுப்ரஹ்மண்யாநாம் ஏகஸ்தோத்ரஸம்பந்திநாம் த்ரயாணாம் வா, ஸஸுப்ரஹ்மண்யாநாம் சதுர்ணா வா உத்காத்ராதீநாம் சந்தோகாநாம் க்ரஹணம் இத்யேதத்விருத்யேத ।।

ததா ஹி’அஹீநாதிகரணே (ப.மீ.௩-௩-௮) திஸ்ர ஏவ ஸாஹ்நஸ்யோபஸத: த்வாதஶாஹீநஸ்ய (தை.ஸம்.௬-௨-௪) இத்யத்ரத்ய அஹீந ஶப்தஸ்ய ‘அஹ்ந: க: । க்ரதௌ’ (வா ௨௭௨௨,௨௭௨௩) இதி வ்யாகரணஸ்ம்ருத்யா ஸ்வப்ரத்யயாந்ததயா, அஹர்கணஸாமாந்யவாசிதயா வ்யுத்பாதிதஸ்யாபி, அஹோநஶப்தஸ்ய நியமநே ஸத்ரே அப்ரயோகாத், அஹர்கணவிஶேஷரூடிமங்கீக்ருத்ய, ஜ்யோதிஷ்டோமஸ்ய அஹர்கணவிஶேஷத்வாபாவாத் அஹீந இதி யோகஸ்ய ரூட़ி பராஹதத்வேந, யோகேந ஜ்யோதிஷ்டோமே வ்ருத்த்யஸம்பவாத் ஜ்யோதிஷ்டோமப்ரகரணாதீதாயா அபி த்வாதஶாஹீநஸ்ய இதி த்வாதஶோபஸத்தாயா: அஹர்கணவிஶேஷ உத்கர்ஷ: – இத்யுக்தம் । ।

ததா, ‘பாய்யஸாந்நாயநிகாய்யதாய்யாமாநஹவிர்நிவாஸஸாமிதேநீஷு’ (பா.ஸூ. ௩-௧-௧௨௦) இதி வ்யாகரணஸ்ம்ருத்யா ஸாமிதேநீமாத்ரவாசிதயா வ்யுத்பாதிதஸ்யாபி தாய்யாஶப்தஸ்ய, ந ஸாமிதேநீமாத்ரவசநத்வம்; நாபிதீயமாநத்வரூபயோகார்தவஶேந தீயமாநமாத்ரவசநத்வம் ; ஸ்துதி ஶஸ்த்ரார்ததயாதீயமாநாஸு ருக்ஷு ஸாமதேநீமாத்ரே ச தாய்யாஶப்தப்ரயோகாத்; அபி து, ப்ருதுபாஜவத்யோ தாய்யே பவத: இத்யாதிவைதிகப்ரயோகவிஷயேஷு ப்ருதுபாஜவத்யாதிஷ்வேவ தாய்யாஶப்தஸ்ய ஶக்திரிதி ‘ஸமிதமாநவர்தீ ஸமித்யவர்தீ ச அந்தரேண தாய்யாஸ்ஸ்யு: ‘ (பூ.மீ.ஸூ.௫-௩-௪) இதி பாஞ்சமிகாதிகரணே ஸ்திதம் । ஏவமாதிகம் ஸர்வம் விருத்தயேத । ஸ்வர்கஶப்தே த்வதுக்தரீத்யா ப்ரயோகாபாவேऽபி, ஶக்திஸம்பவே உத்காத்ராதிஶப்தாநாம் ருத்விக்விஶேஷாதிஷு ரூடே: அகல்பநீயத்வாத் – இதி சேத்।

ஸத்யம்; யதி ஸர்வாத்மநா தததிரிக்தே ஸ்வர்கஶப்தப்ரயோகோ ந ஸ்யாத் । ததா த்யாவ்ருத்தா ரூட़ி: அப்யுபகந்தவ்யா ஸ்யாத் । அஸ்தி ஹி தத்ராபி ப்ரயோக: । ‘தஸ்யாம் ஹிரண்மய: கோஶ: ஸ்வர்கோம் லோகோ ஜ்யோதிஷாவ்ருத: யோ வை தாம் ப்ரஹ்மணோ வேத’ (தை.ஆர.௧-௨௭-௧௧௫) ‘தேந தீரா அபியந்தி ப்ரஹ்மவித: ஸ்வர்க லோகமித ஊர்த்வம் விமுக்தா:’ (ப்ரு.உ. ௬-௪-௮) ‘அபஹத்ய பாப்மாநம், அநந்தே ஸ்வர்கே லோகே ஜ்யேயே ப்ரதிதிஷ்டதி’ (கே.உ. ௪-௯) இதி தைத்திரீயக-ப்ருஹதாரண்யக-தலவகாராதிஷு அத்யாத்மஶாஸ்த்ரேஷு ப்ரயோகதர்ஶநாதூ, பௌராணிகபரிகல்பிதஸ்வர்கஶப்தரூட़ே: ஸாம்க்யபரிகல்பிதாவ்யக்த ஶப்தரூடிவத் அநாதரணீயத்வாத் । அஸ்மிந்நேவ ப்ரகரணே, த்வதுக்தரீத்யா ப்ரயோகாபாவேऽபி, ஶக்திஸம்பவே உத்காத்ராதிஶப்தாநாம் ருத்விக்விஶேஷாதிஷு ரூட़ே: அகல்பநீயத்வாத் – இதி சேத் ; ‘த்ரிணாசிகேதஸ்த்ரயமேதத்விதித்வா ய ஏவம் வித்வாம்ஶ்சிநுதே நாசிகேதம் । ஸ ம்ருத்யுபாஶாந் புரத: ப்ரணோத்ய ஶோகாதிகோ மோததே ஸ்வர்கலோகே’ ।। (க.உ. ௧-௧௮) இதி மந்த்ரே, கர்மஜ்ஞாநஸமுச்சய ஸாத்யவாசகதயா ஶ்ரூயமாணஸ்ய ஸ்வர்கலோகஶப்தஸ்ய, ஸூர்யத்ருவாந்தர்வார்திலோகவ்யதிரிக்த வைராஜபதவாசகதயா பரைரபி வ்யாக்யாதத்வாச்ச ।।

நநு – ஸூர்யலோகோர்த்வவர்திலோகத்வஸ்யைவ ப்ரவ்ருத்திநிமித்ததயா, தஸ்ய ச வைராஜபதேऽபி ஸத்த்வாத், ந அமுக்யார்தத்வம் இதி சேத் – தர்ஹி பகவல்லோகேऽபி ஊர்த்வர்வார்தித்வாவிஶேஷேண முக்யார்தத்வாநபாயாத், ஸ்வர்காபவர்கமார்காப்யாம் இத்யாதிவ்யவஹாரஸ்ய ‘ப்ராஹ்மணபரிவ்ராஜகந்யாயேந’ உபபத்தேஶ்ச ।

அஸ்து வா அமுக்யார்தத்வம்; முக்யார்தே பாதகஸத்த்வாத் । கிமத்ர பாதகம் ? இதி சேத் ஶ்ரூயதாமவதாநேந । ‘ஸ்வர்கே லோகே ந பயம் கிஞ்சநாஸ்தி’ (க.உ. ௧-௧௨) இதி ப்ரதமே ப்ரஶ்நமந்த்ரே ‘ந பயம் கிஞ்சநாஸ்தி’ இதி அபஹதபாப்மத்வம் ப்ரதிபாத்யதே । (கதம் ?) ‘ஸ்வர்கऽபி பாதபீதஸ்ய இத்யுக்தரீத்யா கேந பாபேந ? கதா பதிஷ்யாமி ? இதி பீத்யபாவ: ப்ரதிபாத்யதே । ஸ ஹி அபஹதபாப்மந ஏவ ஸம்பவதி ‘ந தத்ர த்வம் ந ஜரயா பிபேதி’ (க.உ. ௧-௧௨) இத்யநேந விஜரத்வ-விம்ருத்யுத்வே ப்ரதிபாத்யேதே । ‘உபே தீர்த்வா அஶநாயாபிபாஸே’ (க.உ. ௧-௧௨) இத்யநேந விஜிகத்ஸத்த்வாபிபாஸத்வே ப்ரதிபாத்யேதே । ஶோகாதிக: இதி விஶோகத்வம் । ‘மோததே ஸ்வர்கலோகே’ இத்யநேந ‘ஸ யதி பித்ருலோககாமோ பவதி, ஸம்கல்பாதேவாஸ்ய பிதரஸ்ஸமுத்திஷ்டந்தி । தேந பித்ருலோகந ஸம்பந்நோ மஹீயதே’ (சாம்.உ. ௮-௨-௧) இதி ஶ்ருதிஸந்தர்பப்ரதிபாத்யே ஸத்யகாமத்வ – ஸத்யஸம்கல்பத்வே ப்ரதிபாத்யதே । ததஶ்ச அத்யாத்மஶாஸ்த்ரஸித்தஸ்ய அபஹதபாப்மத்வாதி ப்ரஹ்மகுணாஷ்டகாவிர்பாவஸ்ய இஹ ப்ரதீயமாநதயா தஸ்யைவேஹ க்ரஹணஸம்பவே, பௌராணிகஸ்ய ஸ்வர்கலோககதாபேக்ஷிக ஜராமரணாத்யபாவஸ்வீகாரஸ்ய அநுசிதத்த்வாத் ।।

அத ஏவ – ‘ஸப்தமே வித்யதாதிகரணே’ (பூ.மீ. ௭-௪-௧) அநுபதிஷ்டேதிகர்தவ்யதாகாஸு ஸௌர்யாதிவிக்ருதிபாவநாஸு இதி கர்தவ்யதாகாங்க்ஷாயாம், வைதாநிக கர்மாதிகார ப்ரவ்ருத்தத்ரயீவிஹிதத்வஸாமாந்யாத், வைதிக்யேவ தர்ஶபௌர்ணமாஸீ இதிகர்தவ்யதா உபதிஷ்டதே – இத்யுக்தம் । உக்தம் ச ஶாஸ்த்ரதீபிகாயாம் –

‘வைதிகீ வைதிகத்வேந ஸாமாந்யேநோபதிஷ்டதே । | லௌகிகீ த்வஸமாநத்வாந்நோபஸ்தாஸ்யத்யபேக்ஷிதா’ ।। (ஶா.தீ.௭-௪-௧) இதி ।।

ந ச – யத்யேகம் யூபமுபஸ்ப்ருஶேத், ‘ஏஷ தே வாயாவிதி ப்ரூயாத்’ இதி விஹிதஸ்ய ‘ஏஷ தே வாயௌ’ இதி வசநஸ்ய வைதிகத்வஸாமாந்யேந விஹிதவைதிகயூபஸ்பர்ஶநிமித்தகத்வமேவ ஸ்யாத் । ந ச இஷ்டாபத்தி: । ‘லௌகிகே தோஷஸம்யோகாத்’ (பூ.மீ.ஸூ.௯-௩-௯) இதி நாவமிகாதிகரண விரோதப்ரஸங்காத் – இதி வாச்யம்; ‘யூபோ வை யஜ்ஞஸ்ய துரிஷ்டமாமுஞ்சதே தஸ்மாத் யூபோ நோபஸ்ப்ருஶ்ய: இதி ப்ரதிஷித்ய; ‘யத்யேகம் யூபமுபஸ்ப்ருஶேத், ஏஷ தே வாயாவிதி ப்ரூயாத்’ இதி, அநந்தரமேவ விஹிதஸ்யப்ரதிஷித்தப்ராயஶ்சித்தஸாகாங்க்ஷலௌகிகஸ்பர்ஶவிஷயத்வாவஶ்யம்பாவேந வைதிகவிஷய யத்வாஸம்பவேऽபி அஸதி பாதகே வைதிகவிஷயத்வஸ்ய யுக்தத்வாத் ।।

அத ஏவ – ‘யாவதோऽஶ்வாந் ப்ரதிக்ருஹ்ணீயாத் தாவதோ வாருணாந் சதுஷ்கபாலாந்நிர்வபேத்’ (தை.ஸம். ௨-௩-௧௨) இதி விஹிதேஷ்டி: வைதிகே ஏவ அஶ்வதாநே; ந து ந கேஸரிணோ ததாதி இதி நிஷித்தே, ப்ராயஶ்சித்தஸாபேக்ஷே ஸுஹ்ருதாதிப்ய: ஸ்நேஹாதிநா க்ரியமாணே – இதி நிர்ணீதம் த்ருதீயே।

ததா – ‘யோகிந: ப்ரதி ஸ்மர்தேதே ஸ்மார்தே சைதே’ (ப்ர.ஸூ.௪-௨-௨௦) இதி ஸூத்ரே, ஸ்மார்தஸ்ய வேதாந்தேந ப்ரத்யபிஜ்ஞாநம் = இத்யுக்தம் பரை: । ததஶ்ச ஸ்வர்கே லோகே’ (க.உ.௧-௧௨) இதி மந்த்ரே, அத்யாத்மஶாஸ்த்ரஸித்தஸ்ய அபஹதமாப்மத்வாதி ப்ரஹ்ம குணாஷ்டகஸ்யைவ க்ரஹணம உசிதம் : ‘ஸ்வர்கலோகா அம்ருதத்வம் பஜந்தே’ (க.உ.௧-௧௩) இதி த்விதீயப்ரஶ்நே மந்த்ரே அம்ருதத்த்வபாக்த்வஶ்ரவணாத் , அம்ருதத்வஶப்தஸ்ய அத்யாத்மஶாஸ்த்ரே மோக்ஷ ஏவம் ப்ரயோகாத், ‘அஜீர்யதாமம்ருதாநாம்’ (க.உ.௧-௨௯) இத்யத்ர அம்ருதஶப்தஸ்யாபி முக்தபரத்வேந ஆபேக்ஷிகாம்ருதத்வபரத்வாபாவாத், ‘உத்தரத்ர ததோ மயா நாசிகேதஶ்சிதோऽக்நிரநித்யைர்த்ரவ்யை: ப்ராப்தவாநஸ்மி நித்யம்’ (க.உ.௨-௧௦) ‘அபயம் திதஷிதாம் பாரம் நாசிகேதம் ஶகேமஹி’ (க.உ.௩-௨) இதி, பரஸ்யைவ ப்ரஹ்மணா நாசிகேதாக்நிப்ராப்யத்வகதநேந, ஸ்வர்கஶப்தஸ்ய ப்ரஸித்த ஸ்வர்கபரத்வாஸம்பவாத், நாந்யம் தஸ்மாந்நசிகேதா வ்ருணீதே இதி ப்ரஹ்மேதரவிமுகதயா ப்ரதிபாதிதஸ்ய நசிகேதஸ:, க்ஷயிஷ்ணுஸ்வர்கப்ரார்தநாநுபபத்தேஶ்ச ।।

‘முக்யம் வா பூர்வசோதநால்லோகவத்’ (பூ.மீ.ஸூ.௧௨-௨-௨௩) இத்யத்ர ஸமஸம்க்யாகயோ: பரஸ்பரவிரோதே ஏவ முக்யஸ்ய ப்ராபல்யம் । ந ஹி அல்பவைகுண்யே ஸம்பவதி, பஹுவைகுண்யம் ப்ரயோகவசநம் க்ஷமதே । அத: யத்ர ஜகந்யாநாம் பூயஸ்த்வம், தத்ர ‘பூயஸாம் ஸ்யாத் ஸ்வதர்மத்வம் (பூ.மீ.ஸூ.௧௨-௨-௨௨) இதி ந்யாய ஏவ ப்ரவர்ததே – இத்யேவம் மீமாம்ஸகை: ஸித்தாந்திதத்வாத் । ப்ரதர்தநவித்யாயாம், ‘ஏஷ ஹ்யேவ ஸாதுகர்ம காரயதி’ (கௌ.உ.௩-௯) ‘ஏஷ லோகாதிபதிரேஷ லோகபால:’ (கௌ.உ.௩-௬௬) ஆநந்தோऽஜரோऽம்ருத:’ (கோ.உ.௩-௬௨) இதி ஔபஸம்ஹாரிக பரமாத்மதர்மபாஹுல்யேந ப்ரக்ருத ஶ்ருதஜீவலிங்கபாதஸ்ய ‘ப்ராணஸ்ததாநுகமாத்’ (ப்ர.ஸூ.௧-௧-௨௯) இத்யத்ர ப்ரதிபாதிதத்வாத் இத்யலமதிசர்சயா । ப்ரக்ருதமநுஸராம: ।। ௨௦ ।।।

யேயம் ப்ரேதே விசிகித்ஸா மநுஷ்யே அஸ்தீத்யேகே நாயமஸ்தீதி சைகே ।

ஏதத் வித்யாமநுஶிஷ்டஸ்த்வயாऽஹம் பராணாமேஷ வரஸ்த்ருதீய: ।। ௨௧ ।।

நசிகேதா ஆஹ – யேயம் ப்ரேதே இதி । ‘அத்தா சராசரக்ரஹணாத்’ (ப்ர.ஸூ. ௧-௨-௯) இத்யதிகரணே இமம் மந்த்ரம் ப்ரஸ்துத்ய, இத்யம் ஹி பகவதா பாஷ்யக்ருதா – ‘அத்ர பரமபுருஷார்தரூப ப்ரஹ்மப்ராப்திலக்ஷணமோக்ஷயாதாத்ம்யவிஜ்ஞாநாய, ததுபாயபூதபரமாத்மோபாஸநபராவராத்மதத்வாஜிஜ்ஞாஸயா அயம் ப்ரஶ்ந: க்ரியதே । ஏவம் ச யேயம் ப்ரேதே’ இதி ந ஶரீரவியோகமாத்ராபிப்ராயம் அபி து ஸர்வபந்தவிநிர்மோக்ஷாபிப்ராயம் । யதா ந ‘ப்ரேத்ய ஸம்ஜ்ஞாऽஸ்தி’ (ப்ரு.உ. ௪-௪-௧௨) இதி । அயமர்த: – மோக்ஷாதிக்ருதே மநுஷ்யே, ப்ரேதே . ஸர்வபந்தவிநிர்முக்தே, தத்ஸ்வரூபவிஷயா பாதிவிப்ரதிபத்திநிமித்தா, அஸ்திநாஸ்த்யாத்மிகா யேயம் விசிகித்ஸா, ததபநோதநாய தத்ஸ்வரூபயாதாத்ம்யம் த்வயா அநுஶிஷ்ட: அஹம், வித்யாம் – ஜாநீயாமிதி ।

ததா ஹி பஹுதா விப்ரதிபத்யந்தே – கேசித் வித்தமாத்ரஸ்ய ஆத்மந: ஸ்வரூபோச்சித்திலக்ஷணம் மோக்ஷமாசக்ஷதே । அந்யே து வித்திமாத்ரஸ்யைவ ஸத: அவித்யாஸ்தமயம் । பரே பாஷாணகல்பஸ்யாத்மந: ஜ்ஞாநாத்யஶேஷவைஶேஷிககுணோச்சேதலக்ஷணம் கைவல்யரூபம் । அபரே அபஹதபாப்மாநம் பரமாத்மாநம் அப்யுபகச்சந்த:, தஸ்யைவ உபாதிஸம்ஸர்கநிமித்தஜீவபாவஸ்ய உபாத்யபகமேந தத்பாவலக்ஷணம் மோக்ஷம் ஆதிஷ்டந்தே ।।

ததா த்ரய்யந்தநிஷ்ணாதாஸ்து, – நிகிலஜகதேககாரணஸ்ய அஶேஷஹேயப்ரத்யநீகாநந்த ஜ்ஞாநாநந்தைகஸ்வரூபஸ்ய, ஸ்வாபாவிகாநவதிகாதிஶயாஸம்க்யேயகல்யாணகுணாகரஸ்ய, ஸகலேதரவிலக்ஷணஸ்ய, ஸர்வாத்மபதஸ்ய பரஸ்ய ப்ரஹண: ஶரீரதயா ப்ரகாரபூதஸ்ய, அநுகூலாபரிச்சிந்நஜ்ஞாநஸ்வரூபஸ்ய, பரமாத்மாநுபவைகரஸஸ்ய ஜீவஸ்ய, அநாதிகர்மரூபாவித்யோச்சேத பூர்வகஸ்வாபாவிகபரமாத்மாநுபவமேவ மோக்ஷமாசக்ஷதே । ‘தத்ர மோக்ஷஸ்வரூபம் தத்ஸாதநம் ச த்வத்ப்ரஸாதாத் வித்யாம் இதி நசிகேதஸா ப்ருஷ்டோ ம்ருத்யு:’ – இதி பாஷிதம் ।।

ததா ‘த்ரயாணாமேவ சைவம்’ (ப்ர.ஸூ. ௧-௪-௬) இதி ஸூத்ரே, ‘த்ருதீயேந வரேண மோக்ஷஸ்வரூபப்ரஶ்நத்வாரேண உபேயஸ்வரூபம், (உபேத்ருஸ்வரூபம) உபாயபூதகர்மாநுக்ருஹீதோபாஸநஸ்வரூபம் ச ப்ருஷ்டம்’ இதி ச பாஷிதம் । ஶ்ருதப்ரகாஶிகாயாம் ‘ச’. ‘யேயம்’ இத்யாதிப்ரஶ்நவாக்யே மோக்ஷஸ்வரூபப்ரஶ்ந: கண்டோக்த: । ப்ரதிவசநப்ரகாரேண உபாஸநாதிப்ரஶ்நஶ்ச அர்தஸித்த: நிர்விஶேஷாபத்தி: மோக்ஷஶ்சேத், வாக்யார்தஜ்ஞாநஸ்ய உபாயதா ஸ்யாத் । உபயலிங்ககம் ப்ராப்யம் சேத், ததாத்வேநோபாஸநம் உபாய: ஸ்யாத் । அத: மோக்ஷஸ்வரூபஜ்ஞாநம் ததநுபந்தஜ்ஞாநாபேக்ஷம் – இதி வணிெதம் ।

அத: ‘யேயம் ப்ரேதே’ இத்யஸ்ய முக்தஸ்வரூபப்ரஶ்நபரத்வமேவ ந தேஹாதிரிக்தபாரலௌகிக கர்மாநுஷ்டாநோபயோகிகர்த்ருபோக்த்ராத்மக ஜீவஸ்வரூபமாத்ரபரத்வம் । அந்யதா தஸ்யார்தஸ்ய துரதிகமவத்வப்ரதர்ஶநவிவிதபோகவிதரணப்ரலோபநபரீக்ஷாயா: அஸம்பவாதிதி த்ரஷ்டவ்யம் । நசிகேதஸோ ஹி அயம் அபிப்ராய: – ஹிதைஷிவசநாத் ஆத்மா பரித்யக்தசரமதேஹ:, ஆவிர்பூதாபஹத பாப்மத்வாதிகுணாஷ்டகோ பவதி இத்யுபஶ்ருத்ய, ‘ஸ்வர்கே லோகே ந பயம் கிஞ்சநாஸ்தி’ (க.உ. ௧-௧௨) இத்யாதிநா மந்த்ரத்வயேந மோக்ஷஸாதநபூதாக்நிம் அப்ராக்ஷம் । அதுநா து வாதிவிப்ரதிபத்த்யா தத்விஷயே ஸந்தேஹோ ஜாயதே । அயம் ‘ஸ்வர்க லோகே ந பயம் கிஞ்சநாஸ்தி’ இத்யாதிநா மயா உபந்யஸ்த அபஹதபாப்மத்வாதிவிஶிஷ்டரூப: ஆத்மா, அஸ்தி இத்யேகே, நாயமஸ்தி இத்யபரே, த்வயா உபதிஷ்ட: ஏதத் ஜாநீயாத் – இதி । அத ஏவ ப்ரதிவசநே, ‘ஏதச்ச்ருத்வா ஸம்ப்ரதிக்ருஹ்ய மர்த்ய: ப்ரவ்ருஹ்ய தர்ம்யமணுமேதமாப்ய । ஸ மோததே மோதநீயம் ஹி லப்த்வா’ இதி ஏதத்ப்ரஶ்நாநுகுண்யமேவ த்ருஶ்யதே । அதோ யதோக்த ஏவார்த: । ।

கேசித்து – ‘பராபித்யாநாத்து திரோஹிதம் ததோ ஹ்யஸ்ய பந்தவிபர்யயௌ’ (ப்ர.ஸூ. ௩-௨-௪) இதி ஸூத்ரே, ‘திரோஹிதம் இதி நிஷ்டாந்தபதே,’ உபஸர்ஜநதயா நிர்திஷ்டஸ்ய திரோதாநஸ்ய, தேஹயோகாத்வா  ஸோऽபி (ப்ர.ஸூ. ௩-௨-௫) இதி ததுத்தரஸூத்ரே, ‘ஸோऽபி – திரோதாநபாவோऽபி’ இதி புல்லிங்க தச்சப்தேந பராமர்ஶதர்ஶநாத், ‘குஹாம் ப்ரவிஷ்டாவாத்மாநௌ ஹி தத்தர்ஶநாத்’ (ப்ர.ஸூ.௧-௨-௧௧) இத்யத்ராபி ‘ப்ரவிஷ்டௌ’ இதி உபஸர்ஜநதயா நிர்திஷ்டஸ்ய ப்ரவேஶஸ்ய, ‘தத்தர்ஶநாத்’ இதி தச்சப்தேந பராமர்ஶதர்ஶநாத், ஸர்வநாம்நாऽநுஸந்திர்வ்ருத்திச்சந்நஸ்ய’ (௨-௧௧) இதி வாமநஸூத்ரே க்ருத்தத்திதாதிவ்ருத்திந்யாக்பூதஸ்யாபி ஸர்வநாம்நா பராமர்ஶஸ்யாங்கீக்ருதத்வாத் , யேயம் ப்ரேதே இதி நிஷ்டாந்தப்ரேதஶப்தே உபஸர்ஜநதயா நிர்திஷ்டஸ்யாபி ப்ராயணஶப்திதமோக்ஷஸ்ய ‘நாயமஸ்தீதி சைகே’ இத்யத்ர ‘அயம்’ இதி பதேந பராமர்ஶோऽஸ்து ।।

ந ச – ஏவம் புக்தவத்யஸ்மிந் போஜநமஸ்தி வா ந வா ? இதி வாக்யவத், முக்தேऽஸ்மிந் மோக்ஷோऽஸ்தி ந வா ?’ இதி ஸந்தேஹகதநம் வ்யாஹதார்தம் இதி – வாச்யம்; மோக்ஷஸாமாந்யமப்யுபேத்ய மோக்ஷவிஶேஷஸந்தேஹஸ்ய உபபாதயிதும் ஶக்யத்வாத் । அயம் இத்யநேந விஶேஷபராமர்ஶஸம்பவாத் ।।

நநு – ந ப்ராயணஶப்தஸ்ய மோக்ஷவாசித்வம் க்வசித்த்ருஷ்டம் । ஶரீரவியோகவாசித்வாத் । ஶ்ருதப்ரகாஶிகாயாம் ஶரீரவியோகவாசித்வமப்யுபேத்யைவ சரமஶரீரவியோகபரதயா வ்யாக்யாதத்வாத் இதி சேத், ‘அஸ்த்வேவம்; ததாபி அயம் இத்யநேந’ சரமஶரீரவியோகபராமர்ஶஸம்பவாத் , தத்விஷயிண்யேவ விசிகித்ஸாऽஸ்து ।

நநு – தஸ்ய நிஶ்சிதத்வாத், தத்விஷயிணீ விசிகித்ஸா நோபபத்யதே இதி சேத் – ஸத்யம் । அயம் சரமஶரீரவியோக: ப்ரஹ்மரூபாவிர்பாவபூர்வபாவித்வேந ரூபேண அஸ்தி ? ந வா ? இதி விசிகித்ஸாயா: ஸூபபாதத்வாத் – இதி வதந்தி

।। ௨௧।।

தேவைரத்ராபி விசிகித்ஸிதம் புரா ந ஹி ஸுஜ்ஞேயமணுரேஷ தர்ம: ।।

அந்யம் வரம் நசிகேதோ வ்ருணீஷ்வ மா மோபரோத்ஸீரதி மா ஸ்ருஜைநம் ।। ௨௨ ।।

ஏவம் முக்தஸ்வரூபம் ப்ருஷ்டோ ம்ருத்யு: – உபதிஶ்யமாநார்தஸ்யாதிகஹநதயா பாரம் ப்ராப்தும் அப்ரபவதே, மத்யே பதயாலவே, நோபதேஷ்டவ்யம் இதி மத்வாऽऽஹ – தேவைரத்ராபி இதி । பஹுதர்ஶிபிரபி தேவை: அஸ்மிந் முக்தாத்மஸ்வரூபே விசிகித்ஸிதம் – ஸம்ஶயிதம் । ந ஹி இதி । ஆத்மதத்த்வம் ந ஸுஜ்ஞாநமிதி ஸூக்ஷ்ம ஏஷ தர்ம: । அந்யம் வரம் இதி । ஸ்பஷ்டோऽர்த: । மா மோபரோத்ஸீ: இதி । மா மா இதி நிஷேதே வீப்ஸாயாம் த்விர்வசநம் । உபரோதம் மா கார்ஷீ: । ஏநம் மா – மாம் அதிஸ்ருஜ – முஞ்ச ।। ௨௨ ।।

தேவரத்ராபி விசிகித்ஸிதம் கில த்வம் ச ம்ருத்யோ யந்ந ஸுஜ்ஞேயமாத்த ।।

வக்தா சாஸ்ய த்வாத்ருகந்யோ ந லப்யோ நாந்யோ வரஸ்துல்ய ஏதஸ்ய கஶ்சித் ।।௨௩ ।।

ஏவமுக்தோ நசிகேதா ஆஹ – தேவைரத்ராபி விசிகித்ஸிதம் கில இதி । ஸ்பஷ்டோऽர்த: । த்வம் ச இதி । த்வம் ச ம்ருத்யோ ந ஸுவிஜ்ஞேயம் இதி யதாத்மஸ்வரூபம் உக்தவாந் । வக்தேதி । த்வாத்ருக் – சாத்ருஶ இத்யர்த: । அந்யத் ஸ்பஷ்டம் ।। ௨௩ ।।।

ஶதாயுஷ: புத்ரபௌத்ராந் வ்ருணீஷ்வ பஹூந் பஶூந் ஹஸ்திஹிரண்யமஶ்வாந் ।

பூமேர்மஹதாயதநம் வ்ருணீஷ்வ ஸ்வயம் ச ஜீவ ஶரதோ யாவதிச்சஸி ।। ௨௪ ।।

ஏவம் நசிகேதஸோக்தோ ம்ருத்யு:, ‘விஷயஸ்ய துரதிகமதயா மத்யே ந த்யக்ஷதி இதி நிஶ்சித்ய, ஸத்யபி க்ரஹணஸாமர்த்யம், விஷயாந்தராஸக்தசேதஸே ஏதாத்ருஶம் முக்தாத்மதத்த்வம் நோபதேஶார்ஹம் இதி மத்வா, முமுக்ஷாஸ்தைர்யாநுவ்ருத்த்யர்தம் ப்ரலோபயந் உவாச – ஶதாயுஷம் இதி । ஸ்பஷ்டோऽர்த: । பூமே: இதி । ப்ருதிவ்யா: விஸ்தீர்ணம் ஆயதநம் – மண்டலம் ராஜ்யம் வ்ருணீஷ்வ । அதவா பூமே: ஸம்பந்தி மஹதாயதநம் – விசித்ரஶாலாப்ராஸாதாதியுக்தம் க்ருஹம் வ்ருணீஷ்வ । ஸ்வயம் சேதி । யாவத்வர்ஷாணி ஜீவிதுமிச்சஸி, தாவஜ்ஜீவ இத்யர்த: ।। ௨௪ ।।।

ஏதத்துல்யம் யதி மந்யஸே வரம் வ்ருணீஷ்வ வித்தம் சிரஜீவிகாம் ச ।

மஹாபூமௌ நசிகேதஸ்த்வமேதி காமாநாம் த்வா காமபாஜம் கரோமி ।। ௨௫ ।।

ஏதத்துல்யம் இதி । உக்தேந வரேண ஸத்ருஶம் அந்யதபி வரம் மந்யஸே சேத் ! ததபி வ்ருணீஷ்வ; ப்ரபூதம் ஹிரண்யரத்நாதிகம் சிரம்ஜீவநம் ச இத்யர்த: । மஹாபூமௌ நசிகேதஸ்த்வமேதி । ஏதி – பவ । ராஜேதி ஶேஷ: । அஸ்தே: லோண்மத்யமபுருஷைகவசநம் । காமாநாம் – காம்யமாநாநாம் அப்ஸர:ப்ரப்ருதி-விஷயாணாம் । காமபாஜம் – காம: காமநா । தாம் விஷயதயா பஜதீதி காமபாக்; தம் । காம்யமாநாப்ஸர:ப்ரப்ருதீநாமபி காமநாவிஷயம் கரோமி இத்யர்த: ।। ௨௫ ।।

யே யே காமா துர்லபா: மர்த்யலோகே ஸர்வாந் காமாந் சந்தத: ப்ரார்தயஸ்வ ।

இமா ராமாஸ்ஸரதாஸ்ஸதூர்யா ந ஹீத்ருஶா லோபநீயா மநுஷ்யை: ।

ஆபிர்மத்ப்ரத்தாபி: பரிசாரயஸ்வ நசிகேதோ மரணம் மாऽநுப்ராக்ஷீ: ।। ௨௬ ।।

யே யே காமா: இதி । சந்தத: – யதேஷ்டம் இத்யர்த: । இமா: ராமா: இதி । ரதவாதித்ர ஸஹிதா: மயா தீயமாநா: ஸ்த்ரிய:, மநுஷ்யாணாம் துர்லபா: இத்யர்த: । ஆபிரிதி । ஆபி: = மயா தத்தாபி: பரிசாரிகாபி:, பாதஸம்வாஹநாதிஶுஶ்ரூஷாம் காரய இத்யர்த:। மரணமநு – மரணாத், முக்தே: பஶ்சாத்; முக்தாத்மஸ்வரூபமிதி யாவத் । மரணஶப்தஸ்ய தேஹவியோகஸாமாந்யவாசிநோऽபி, ப்ரகரணவஶேந விஶேஷவாசித்வம் ந தோஷாய இதி த்ரஷ்டவ்யம் ।। ௨௬ ।।

ஶ்வோऽபாவா மர்த்யஸ்ய யதந்தகைதத் ஸர்வேந்த்ரியாணாம் ஜரயந்தி தேஜ: ।।

அபி ஸர்வம் ஜீவிதமல்பமேவ தவைவ வாஹாஸ்தவ ந்ருத்யகீதே ।। ௨௭ ।।

ஏவம் ப்ரலோப்யமாநோऽபி நசிகேதா: அக்ஷுபிதஹ்ருதய ஆஹ – ஶ்வோऽபாவா: இதி । ஹே। அந்தக ! த்வதுபந்யஸ்தா யே மர்த்யஸ்ய காமா: தே ஶ்வோऽபாவா: – ஶ்வ: அபாவ: யேஷாம் தே ததோக்தா: ।। திநத்வயஸ்தாயிநோ ந பவந்தி இத்யர்த: । ஸர்வேந்த்ரியாணாம் யதேதத் தேஜ:, தத் க்ஷபயந்தி । அப்ஸர:ப்ரப்ருதிபோகா ஹி ஸர்வேந்த்ரியதௌர்பல்யாவஹா இதி பாவ: । அபி ஸர்வமிதி । ப்ரஹ்மணோऽபி ஜீவிதம் ஸ்வல்பம், கிமுத அஸ்மதாதிஜீவிதம் । அத: சிரஜீவிகாऽபி ந வரணார்ஹேதி பாவ: । தவைவ வாஹா: இதி । வாஹா: – ரதாதய: । திஷ்டந்து இதி ஶேஷ: ।। ௨௭ ।।

ந வித்தேந தர்பணீயோ மநஷ்யோ லப்ஸ்யாமஹே வித்தமத்ராக்ஷ்ம சேத் த்வா ।

ஜீவிஷ்யாமோ யாவதீஶிஷ்யஸி த்வம் வரஸ்து மே வரணீய: ஸ ஏவ ।। ௨௮ ।।

ந வித்தேநேதி । ந ஹி வித்தேந லப்தேந கஸ்யசித் த்ருப்தி: த்ருஷ்டசரீ । ந ஜாதுகாம: காமாநாமுபபோகேந ஶாம்யதி’ (வி.பு. ௪-௧௦-௨௩) இதி ந்யாயாதிதி பாவ: । கிஞ்ச லப்ஸ்யாமஹே வித்தமிதி । த்வாம் வயம் த்ருஷ்டவந்தஶ்சேத், வித்தம் ப்ராப்ஸ்யாமஹே (?) த்சத்தர்ஶநம் அஸ்தி சேத், வித்தலாபே கோ பார இதி பாவ: । தர்ஹி சிரஜீவிகா ப்ரார்தநீயா இத்யத்ராஹ – ஜீவிஷ்யாமோ யாவதிதி – யாவத்காலம் யாம்யே பதே த்வம் ஈஶ்வரதயா வர்தஸே – வ்யத்யயேந பரஸ்மைபதம் – தாவத்பர்யந்தம் அஸ்மாகமபி ஜீவநம் ஸித்தமேவ । ந ஹி த்வதாஜ்ஞாதிலங்கநேந அஸ்மஜ்ஜீவிதாந்தகர: கஶ்சிதஸ்தி । வரலாபாலாபயோரபி தாவதேவ ஜீவநமிதி பாவ: । வஸ்து மே வரணீய: ஸ ஏவ । அத: ‘யேயம் ப்ரேதே’ இதி ப்ராக்ப்ரஸ்துதோ வர ஏவ வரணீய இத்யர்த: ।। ௨௮ ।।

அஜீர்யதாமம்ருதாநாமுபேத்ய ஜீர்யந் மர்த்ய: க்வ ததாஸ்த: ப்ரஜாநந் ।

அபித்யாயந் வர்ணரதிப்ரமோதாநதிதீர்கே ஜீவிதே கோ ரமேத ।। ௨௯ ।।

அஜீர்யதாமிதி । ஜராமரணஶூந்யாநாம் முக்தாநாம் ஸ்வரூபம் ஜ்ஞாத்வா । ப்ரஜாநந் – விவேகீ ஜராமரணோபப்லுதோऽயம் ஜந: ததாஸ்த: – ஜராமரணாத்யுபப்லுதாப்ஸர: ப்ரப்ருதிவிஷய விஷயகாஸ்தாவாந், க்வ – கதம் பவேத் ? இத்யர்த: । அபித்யாயந்நிதி । தத்ரத்யாந் வர்ணரதிப்ரமோதாந் । வர்ணா: ஆதித்யவர்ணத்வாதிரூபவிஶேஷா:, ரதிப்ரமோதா: – ப்ரஹ்மபோகாதி ஜநிதாநந்தவிஶேஷா:, தாந் ஸர்வாந் அபித்யாயந் – நிபுணதயா நிரூபயந் । அநதிதீர்கே ஜீவிதே கோ ரமேத – அத்யல்பே ஐஹிகே சிரஜீவிதே க: ப்ரீதிமாந் ஸ்யாத் இத்யர்த: ।। ௨௯ ।।

யஸ்மிந்நிதம் விசிகித்ஸந்தி ம்ருத்யோம் யத ஸாம்பராயே மஹதி ப்ரூஹி நஸ்தத் ।

யோऽயம் வரோ கூடமநுப்ரவிஷ்டோ நாந்யம் தஸ்மாந்நசிகேதா வ்ருணீதே ।।௩௦ ।।

।। இதி கடோபநிஷதி ப்ரதமாபல்லீ ।।

யஸ்மிந் இதி । மஹதி – பாரலௌகிகே யஸ்மிந் – முக்தாத்மஸ்வரூபே ஸம்ஶேரதே, ததேவ மே ப்ரூஹி । யோऽயமிதி கூடம் – ஆத்மதத்த்வம் அநுப்ரவிஷ்ட: யோऽயம் வர:, தஸ்மாத் அந்யம் நசிகேதா ந வ்ருணீதே ஸ்ம இதி ஶ்ருதேர்வசநம் ।। ௩௦ ।।।

।। இதி ப்ரதமாபல்லீ ப்ரகாஶிகா ।।