(அபூர்வதாரூபதாத்பர்யலிங்கஸமர்தநபரம்)
ஶ்ரீஶாரீரகமீமாம்ஸாபாஷ்யே ஶாஸ்த்ரயோநித்வாதிகரணம்
(அதிகரணார்த: – ப்ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரைககம்யத்வம்)
ஜகஜ்ஜந்மாதிகாரணம் ப்ரஹ்ம வேதாந்தவேத்யமித்யுக்தம்। ததயுக்தம்। தத்தி ந வாக்யப்ரதிபாத்யம்। அநுமாநேந ஸித்தேரித்யாஶங்க்யாஹ –
௩. ஶாஸ்த்ரயோநித்வாத் || ௧-௧-௩ ||
(ஸூத்ரவிவரணம்)
ஶாஸ்த்ரம் யஸ்ய யோநி: காரணம் ப்ரமாணம், தச்சாஸ்த்ரயோநி; தஸ்ய பாவஶ்ஶாஸ்த்ரயோநித்வம்। தஸ்மாத் ப்ரஹ்மஜ்ஞாநகாரணத்வாத் ஶாஸ்த்ரஸ்ய, தத்யோநித்வம் ப்ரஹ்மண:। அத்யந்தாதீந்த்ரியத்வேந ப்ரத்யக்ஷாதிப்ரமாணாவிஷயதயா ப்ரஹ்மணஶ்ஶாஸ்த்ரைகப்ரமாணகத்வாத் உக்தஸ்வரூபம் ப்ரஹ்ம யதோ வா இமாநி பூதாநி (தை.ப்ரு.௧.) இத்யாதிவாக்யம் போதயத்யேவேத்யர்த:||
(வர்ணிதே ஸூத்ரார்தே பூர்வபக்ஷிண: ஆக்ஷேப:)
நநு – ஶாஸ்த்ரயோநித்வம் ப்ரஹ்மணோ ந ஸம்பவதி, ப்ரமாணாந்தரவேத்யத்வாத்ப்ரஹ்மண:। அப்ராப்தே து ஶாஸ்த்ரமர்தவத்||
(ஸித்தாந்த்யேகதேஶிந: மீமாம்ஸகத்வாக்ஷேப:)
கிந்தர்ஹி தத்ர ப்ரமாணம் ? ந தாவத் ப்ரத்யக்ஷம்। தத்தி த்விவிதம்। இந்த்ரியஸம்பவம் யோகஸம்பவம் சேதி। இந்த்ரியஸம்பவஞ்ச பாஹ்யஸம்பவம், ஆந்தரஸம்பவஞ்சேதி த்விதா। பாஹ்யேந்த்ரியாணி வித்யமாநஸந்நிகர்ஷயோக்யஸ்வவிஷயபோதஜநநாநீதி ந ஸர்வார்தஸாக்ஷாத்காரதந்நிர்மாணஸமர்தபுருஷவிஶேஷ-விஷயபோதஜநநாநி। நாப்யாந்தரம், ஆந்தரஸுகது:காதிவ்யதிரிக்தபஹிர்விஷயேஷு தஸ்ய பாஹ்யேந்த்ரியாநபேக்ஷப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தே:। நாபி யோகஜந்யம்; பாவநாப்ரகர்ஷபர்யந்தஜந்மநஸ்தஸ்ய விஶதாவபாஸத்வேऽபி பூர்வாநுபூதவிஷயஸ்ம்ருதிமாத்ரத்வாந்ந ப்ராமாண்யமிதி குத: ப்ரத்யக்ஷதா; தததிரிக்தவிஷயத்வே காரணாபாவாத்। ததா ஸதி தஸ்ய ப்ரமரூபதா। நாப்யநுமாநம் விஶேஷதோ த்ருஷ்டம் ஸாமாந்யதோ த்ருஷ்டம் வா; அதீந்த்ரியே வஸ்துநி ஸம்பந்தாவதாரணவிரஹாந்ந விஶேஷதோ த்ருஷ்டம்। ஸமஸ்தவஸ்துஸாக்ஷாத்காரதந்நிர்மாணஸமர்தபுருஷவிஶேஷநியதம் ஸாமாந்யதோ த்ருஷ்டமபி ந லிங்கமுபலப்யதே||
(பூர்வபக்ஷ்யேகதேஶிந: ஆக்ஷேப:)
நநு ச ஜகத: கார்யத்வம் ததுபாதாநோபகரணஸம்ப்ரதாநப்ரயோஜநாபிஜ்ஞகர்த்ருகத்வவ்யாப்தம்। அசேதநாரப்தத்வம் ஜகதஶ்சைகசேதநாதீநத்வேந வ்யாப்தம்। ஸர்வம் ஹி கடாதிகார்யம் ததுபாதாநோபகரணஸம்ப்ரதாநப்ரயோஜநாபிஜ்ஞகர்த்ருகம் த்ருஷ்டம்। அசேதநாரப்தமரோகம் ஸ்வஶரீரமேகசேதநாதீநம் ச। ஸாவயவத்வேந ஜகத: கார்யத்வம் ||
(ஸித்தாந்த்யேகதேஶிந: தூஷணம்)
உச்யதே – கிமிதமேகசேதநாதீநத்வம்? ந தாவத்ததாயத்தோத்பத்திஸ்திதித்வம்; த்ருஷ்டாந்தோ ஹி ஸாத்யவிகலஸ்ஸ்யாத், ந ஹ்யரோகம் ஸ்வஶரீரமேகசேதநாயத்தோத்பத்திஸ்திதி, தச்சரீரஸ்ய போக் ணாம் பார்யாதிஸர்வசேதநாநாம் அத்ருஷ்டஜந்யத்வாத்ததுத்பத்திஸ்தித்யோ:। கிஞ்ச ஶரீராவயவிநஸ்ஸ்வாவயவஸமவேததாரூப-ஸ்திதி: அவயவஸம்ஶ்லேஷவிஶேஷவ்யதிரேகேண ந சேதநமபேக்ஷதே। ப்ராணநலக்ஷணா து ஸ்திதி: பக்ஷத்வாபிமதே க்ஷிதிஜலாப்திமஹீதராதௌ ந ஸம்பவதீதி பக்ஷஸபக்ஷாநுகதாமேகரூபாம் ஸ்திதிம் நோபலபாமஹே। ததாயத்தப்ரவ்ருத்தித்வம் தததீநத்வமிதி சேத் – அநேகசேதநஸாத்யேஷு குருதரரதஶிலாமஹீருஹாதிஷு வ்யபிசார:। சேதநமாத்ராதீநத்வே ஸித்தஸாத்யதா||
(கார்யத்வஹேதுகாநுமாநே ஸித்தஸாதநதோஷ:)
கிஞ்ச – உபயவாதிஸித்தாநாம் ஜீவாநாமேவ லாகவேந கர்த்ருத்வாப்யுபகமோ யுக்த:। ந ச ஜீவாநாமுபாதாநாத்யநபிஜ்ஞதயா கர்த்ருத்வாஸம்பவ:; ஸர்வேஷாமேவ சேதநாநாம் ப்ருதிவ்யாத்யுபாதாநயாகாத்யுபகரண-ஸாக்ஷாத்காரஸாமர்த்யாத்। யதேதாநீம் ப்ருதிவ்யாதயோ யாகாதயஶ்ச ப்ரத்யக்ஷமீக்ஷ்யந்தே। உபகரணபூத-யாகாதிஶக்திரூபாபூர்வாதிஶப்தவாச்யாத்ருஷ்டஸாக்ஷாத்காராபாவேऽபி சேதநாநாம் ந கர்த்ருத்வாநுபபத்தி:, தத்ஸாக்ஷாத்காராநபேக்ஷணாத்கார்யாரம்பஸ்ய। ஶக்திமத்ஸாக்ஷாத்கார ஏவ ஹி கார்யாரம்போபயோகீ। ஶக்தேஸ்து ஜ்ஞாநமாத்ரமேவோபயுஜ்யதே; ந ஸாக்ஷாத்கார:। ந ஹி குலாலாதய: கார்யோபகரணபூததண்டசக்ராதிவத்தச்சக்திமபி ஸாக்ஷாத்க்ருத்ய கடமணிகாதிகார்யமாரபந்தே। இஹ து சேதநாநாமாகமாவகதயாகாதிஶக்திவிஶேஷாணாம் கார்யாரம்போ நாநுபபந்ந:।
(கார்யத்வஹேதுகாநுமாநஸ்ய ஸோபாதிகதா)
கிஞ்ச யச்சக்யக்ரியம் ஶக்யோபாதாநாதிவிஜ்ஞாநஞ்ச, ததேவ ததபிஜ்ஞகர்த்ருகம் த்ருஷ்டம்। மஹீமஹீதரமஹார்ணவாதி து அஶக்யக்ரியமஶக்யோபாதாநாதிவிஜ்ஞாநம் சேதி ந சேதநகர்த்ருகம்। அதோ கடமணிகாதிஸஜாதீய-ஶக்யக்ரியஶக்யோபாதாநாதிவிஜ்ஞாநவஸ்துகதமேவ கார்யத்வம் புத்திமத்கர்த்ருபூர்வகத்வ-ஸாதநே ப்ரபவதி ||
(கார்யத்வஹேதோ: அபிமதவிஶேஷவிருத்தத்வம்)
கிஞ்ச – கடாதிகார்யமநீஶ்வரேணால்பஜ்ஞாநஶக்திநா ஸஶரீரேண பரிக்ரஹவதாऽநாப்தகாமேந நிர்மிதம் த்ருஷ்டமிதி ததாவிதமேவ சேதநம் கர்தாரம் ஸாதயந்நயம் கார்யத்வஹேதுஸ்ஸிஷாதியிஷித-புருஷஸார்வஜ்ஞ்யஸர்வைஶ்வர்யாதிவிபரீதஸாதநாத்விருத்தஸ்ஸ்யாத் । ந சைதாவதா ஸர்வாநுமாநோச்சேதப்ரஸங்க:। லிங்கிநி ப்ரமாணாந்தரகோசரே லிங்கபலோபஸ்தாபிதா விபரீதவிஶேஷாஸ்தத்ப்ரமாணப்ரதிஹதகதயோ நிவர்தந்தே। இஹ து ஸகலேதரப்ரமாணாவிஷயே லிங்கிநி நிகிலநிர்மாணசதுரே, அந்வயவ்யதிரேகாவகதாவிநாபாவநியமா தர்மாஸ்ஸர்வ ஏவாவிஶேஷேண ப்ரஸஜ்யந்தே। நிவர்தகப்ரமாணாபாவாத்ததைவாவதிஷ்டந்தே। அத ஆகமாத்ருதே கதமீஶ்வரஸ்ஸேத்ஸ்யதி।
(ஸாக்ஷாத்பூர்வபக்ஷிணம் ப்ரஸ்துத்யோக்தி:)
அத்ராஹு: – ஸாவயவத்வாதேவ ஜகத: கார்யத்வம் ந ப்ரத்யாக்யாதும் ஶக்யதே। பவந்தி ச ப்ரயோகா:-
- விவாதாத்யாஸிதம் பூபூதராதி கார்யம், ஸாவயவத்வாத், கடாதிவத்। ததா, 2. விவாதாத்யாஸிதமவநி-ஜலதி-மஹீதராதி கார்யம், மஹத்த்வே ஸதி க்ரியாவத்த்வாத், கடவத்। 3. தநுபவநாதி கார்யம் மஹத்த்வே ஸதி மூர்தத்வாத், கடவத் – இதி। ஸாவயவேஷு த்ரவ்யேஷு இதமேவ க்ரியதே நேதரத் இதி கார்யத்வஸ்ய நியாமகம் ஸாவயவத்வாதிரேகி ரூபாந்தரம் நோபலபாமஹே।
(உபாதிஶங்காபரிஹாரௌ)
கார்யத்வப்ரதிநியதம் ஶக்யக்ரியத்வம் ஶக்யோபாதாநாதிவிஜ்ஞாநத்வம் சோபலப்யத இதி சேந்ந; கார்யத்வேநாநுமதேऽபி விஷயே ஜ்ஞாநஶக்தீ கார்யாநுமேயே – இத்யந்யத்ராபி ஸாவயவத்வாதிநா கார்யத்வம் ஜ்ஞாதமிதி தே ச ப்ரதிபந்நே ஏவேதி ந கஶ்சித்விஶேஷ:। ததாஹி கடமணிகாதிஷு க்ருதேஷு கார்யதர்ஶநாநுமிதகர்த்ருகத-தந்நிர்மாணஶக்திஜ்ஞாந: புருஷோऽத்ருஷ்டபூர்வம் விசித்ரஸந்நிவேஶம் நரேந்த்ரபவநமாலோக்ய அவயவஸந்நிவேஶவிஶேஷேண தஸ்ய கார்யத்வம் நிஶ்சித்ய ததாநீமேவ கர்துஸ்தஜ்ஜ்ஞாநஶக்திவைசித்ர்யமநுமிநோதி। அதஸ்தநுபுவநாதே: கார்யத்வே ஸித்தே ஸர்வஸாக்ஷாத்காரதந்நிர்மாணாதிநிபுண: கஶ்சித்புருஷவிஶேஷ: ஸித்த்யத்யேவ||
(ஸித்தஸாதநத்வநிராஸ:, அநுமாநாந்தரப்ரதர்ஶநம் ச)
கிஞ்ச – ஸர்வசேதநாநாம் தர்மாதர்மநிமித்தேऽபி ஸுகது:கோபபோகே சேதநாநதிஷ்டிதயோஸ்தயோரசேதநயோ: பலஹேதுத்வாநுபபத்தே: ஸர்வகர்மாநுகுணஸர்வபலப்ரதாநசதுர: கஶ்சிதாஸ்தேய:; வர்தகிநாऽநதிஷ்டிதஸ்ய வாஸ்யாதே: அசேதநஸ்ய தேஶகாலாத்யநேகபரிகரஸந்நிதாநேऽபி யூபாதிநிர்மாணஸாதநத்வாதர்ஶநாத்। பீஜாங்குராதே: பக்ஷாந்தர்பாவேந தைர்வ்யபிசாராபாதநம் ஶ்ரோத்ரியவேதாலாநாமநபிஜ்ஞதாவிஜ்ரும்பிதம்। தத ஏவ ஸுகாதிபி: வ்யபிசாரவசநமபி ததைவ। ந ச லாகவேநோபயவாதிஸம்ப்ரதிபந்நக்ஷேத்ரஜ்ஞாநாமேவ ஈத்ருஶாதிஷ்டாத்ருத்வகல்பநம் யுக்தம், தேஷாம் ஸூக்ஷ்மவ்யவஹிதவிப்ரக்ருஷ்ட-தர்ஶநாஶக்திநிஶ்சயாத்। தர்ஶநாநுகுணைவ ஹி ஸர்வத்ரகல்பநா। ந ச க்ஷேத்ரஜ்ஞவதீஶ்வரஸ்யாஶக்திநிஶ்சயோऽஸ்தி। அத: ப்ரமாணாந்தரதோ ந தத்ஸித்த்யநுபபத்தி: । ஸமர்தகர்த்ருபூர்வகத்வநியதகார்யத்வஹேதுநா ஸித்யந் ஸ்வாபாவிகஸர்வார்தஸாக்ஷாத்காரதந்நியமநஶக்திஸம்பந்ந ஏவ ஸித்த்யதி ||
(கார்யத்வஹேதோ: விருத்ததாவ்யுதா:)
யத்த்வநைஶ்வர்யாத்யாபாதநேந தர்மிவிஶேஷவிபரீதஸாதநத்வமுந்நீதம், ததநுமாநவ்ருத்தாநபிஜ்ஞத்வ-நிபந்தநம், ஸபக்ஷே ஸஹத்ருஷ்டாநாம் ஸர்வேஷாம் கார்யஸ்யாஹேதுபூதாநாம், ச தர்மாணாம் லிங்கிந்யப்ராப்தே:||
ஏததுக்தம் பவதி – கேநசித் கிஞ்சித் க்ரியமாணம் ஸ்வோத்பத்தயே கர்து: ஸ்வநிர்மாணஸாமர்த்யம் ஸ்வோபாதாநோபகரணஜ்ஞாநம் சாபேக்ஷதே; ந த்வந்யாஸாமர்த்யமந்யாஜ்ஞாநம் ச, ஹேதுத்வாபாவாத்। ஸ்வநிர்மாணஸாமர்த்ய-ஸ்வோபாதாநோபகரணஜ்ஞாநாப்யாமேவ ஸ்வோத்பத்தாவுபபந்நாயாம் ஸம்பந்திதயா தர்ஶநமாத்ரேணாகிஞ்சித்கரஸ்ய அர்தாந்தராஜ்ஞாநாதே: ஹேதுத்வகல்பநாயோகாத் – இதி। கிஞ்ச – க்ரியமாணவஸ்துவ்யதிரிக்தார்தாஜ்ஞாநாதிகம் கிம் ஸர்வவிஷயம் க்ரியோபயோகி; உத கதிபயவிஷயம்। ந தாவத்ஸர்வவிஷயம்; ந ஹி குலாலாதி: க்ரியமாணவ்யதிரிக்தம் கிமபி ந ஜாநாதி। நாபி கதிபயவிஷயம், ஸர்வேஷு கர்த்ருஷு தத்ததஜ்ஞாநாஶக்த்யநியமேந ஸர்வேஷாமஜ்ஞாநாதீநாம் வ்யபிசாராத்। அத: கார்யத்வஸ்யாஸாதகாநாம் அநீஶ்வரத்வாதீநாம் லிங்கிந்யப்ராப்திரிதி ந விபரீதஸாதநத்வம்||
(ஶரீரஸ்ய கார்யோபயோகித்வஶங்காபரிஹாரௌ)
குலாலாதீநாம் தண்டசக்ராத்யதிஷ்டாநம் ஶரீரத்வாரேணைவ த்ருஷ்டமிதி ஜகதுபாதாநோபகரணாதிஷ்டாநம் ஈஶ்வரஸ்ய அஶரீரஸ்யாநுபபந்நமிதி சேந்ந; ஸம்கல்பமாத்ரேணைவ பரஶரீரகத-பூதவேதாலகரலாத்யபகம-விநாஶதர்ஶநாத்। கதமஶரீரஸ்ய பரப்ரவர்தநரூபஸ்ஸம்கல்ப இதி சேந்ந ஶரீராபேக்ஷஸ்ஸம்கல்ப:, ஶரீரஸ்ய ஸம்கல்பஹேதுத்வாபாவாத்। மந ஏவ ஹி ஸம்கல்பஹேது:। ததப்யுபகதமீஶ்வரேऽபி; கார்யத்வேநைவ ஜ்ஞாநஶக்திவந்மநஸோऽபி ப்ராப்தத்வாத்। மாநஸஸ்ஸங்கல்ப: ஸஶரீரஸ்யைவ, ஸஶரீரஸ்யைவ ஸமநஸ்கத்வாதிதி சேந்ந, மநஸோ நித்யத்வேந தேஹாபகமேऽபி மநஸஸ்ஸத்பாவேநாநைகாந்த்யாத்। அதோ விசித்ராவயவஸந்நிவேஶ-விஶேஷதநுபுவநாதிகார்யநிர்மாணே புண்யபாபபரவஶ: பரிமிதஶக்திஜ்ஞாந: க்ஷேத்ரஜ்ஞோ ந ப்ரபவதீதி நிகிலபுவநநிர்மாணசதுரோऽசிந்த்யாபரிமிதஜ்ஞாநஶக்த்யைஶ்வர்யோऽஶரீர: ஸம்கல்பமாத்ரஸாதந-பரிநிஷ்பந்ந அநந்தவிஸ்தாரவிசித்ரரசநப்ரபஞ்ச: புருஷவிஶேஷ ஈஶ்வரோऽநுமாநேநைவ ஸித்த்யதி ||
(ப்ரஹ்மணி ஶாஸ்த்ராப்ராமாண்யநிகமநம்)
அத: ப்ரமாணாந்தராவஸேயத்வாத்ப்ரஹ்மண: நைதத்வாக்யம் ப்ரஹ்ம ப்ரதிபாதயதி||
கிஞ்ச அத்யந்தபிந்நயோரேவ ம்ருத்த்ரவ்யகுலாலயோர்நிமித்தோபாதாநத்வதர்ஶநேந ஆகாஶாதேர்நிரவயவ-த்ரவ்யஸ்ய கார்யத்வாநுபபத்த்யா ச நைகமேவ ப்ரஹ்ம க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜகதோ நிமித்தமுபாதாநம் ச ப்ரதிபாதயிதும் ஶக்நோதீதி||
(ஸித்தாந்தோபக்ரம:, தத்ர பரமஸாத்யப்ரதிஜ்ஞா)
ஏவம் ப்ராப்தே ப்ரூம: – யதோக்தலக்ஷணம் ப்ரஹ்ம ஜந்மாதிவாக்யம் போதயத்யேவ। குத:? ஶாஸ்த்ரைகப்ரமாணகத்வாத்ப்ரஹ்மண:।
(பூர்வபக்ஷாநுபாஷணபூர்வகம் தூஷணம்)
யதுக்தம் ஸாவயவத்வாதிநா கார்யம் ஸர்வம் ஜகத்। கார்யம் ச ததுசிதகர்த்ருவிஶேஷபூர்வகம் த்ருஷ்டமிதி நிகிலஜகந்நிர்மாணததுபாதாநோபகரணவேதநசதுர: கஶ்சிதநுமேய: – இதி। ததயுக்தம், மஹீமஹார்ணவாதீநாம் கார்யத்வேऽப்யேகதைவைகேநைவ நிர்மிதா இத்யத்ர ப்ரமாணாபாவாத்। ந சைகஸ்ய கடஸ்யேவ ஸர்வேஷாமேகம் கார்யத்வம், யேநைகதைவைக: கர்தா ஸ்யாத்। ப்ருதக்பூதேஷு கார்யேஷு காலபேதகர்த்ருபேததர்ஶநேந கர்த்ருகாலைக்யநியமாதர்ஶநாத்। ந ச க்ஷேத்ரஜ்ஞாநாம் விசித்ரஜகந்நிர்மாணாஶக்த்யா கார்யத்வபலேந தததிரிக்தகல்பநாயாம் அநேககல்பநா-நுபபத்தேஶ்சைக: கர்தா பவிதுமர்ஹாதீதி க்ஷேத்ரஜ்ஞாநாமேவோபசிதபுண்யவிஶேஷாணாம் ஶக்திவைசித்ர்யதர்ஶநேந தேஷாமேவ அதிஶயிதாத்ருஷ்டஸம்பாவநயா ச தத்தத்விலக்ஷணகார்யஹேதுத்வஸம்பவாத்; தததிரிக்தாத்யந்தாத்ருஷ்ட-புருஷகல்பநாநுபபத்தே:। ந ச யுகபத்ஸர்வோத்பத்திஸ்ஸர்வோச்சித்திஶ்ச ப்ரமாணபதவீமதிரோஹத: அதர்ஶநாத், க்ரமேணைவோத்பத்திவிநாஶதர்ஶநாச்ச। கார்யத்வேந ஸர்வோத்பத்திவிநாஶயோ: கல்ப்யமாநயோர்தர்ஶநாநுகுண்யேந கல்பநாயாம் விரோதாபாவாச்ச।
(பலிததூஷகப்ரதர்ஶநம்)
அதோ புத்திமதேககர்த்ருகத்வே ஸாத்யே கார்யத்வஸ்யாநைகாந்த்யம்; பக்ஷஸ்யாப்ரஸித்தவிஶேஷணத்வம்; ஸாத்யவிகலதா ச த்ருஷ்டாந்தஸ்ய; ஸர்வநிர்மாணசதுரஸ்ய ஏகஸ்யாப்ரஸித்தே:। புத்திமத்கர்த்ருகத்வமாத்ரே ஸாத்யே ஸித்தஸாதநதா||
(விகல்பநபூர்வகம் முகாந்தரேண தூஷணம்)
ஸார்வஜ்ஞ்யஸர்வஶக்தியுக்தஸ்ய கஸ்யசிதேகஸ்ய ஸாதகமிதம் கார்யத்வம் கிம் யுகபதுத்பத்யமாநஸர்வவஸ்துகதம்? உத க்ரமேணோத்பத்யமாநஸர்வவஸ்துகதம்? யுகபதுத்பத்யமாந-ஸர்வவஸ்துகதத்வே கார்யத்வஸ்யாஸித்ததா। க்ரமேணோத்பத்யமாநஸர்வவஸ்துகதத்வே அநேககர்த்ருகத்வஸாதநாத் விருத்ததா। அத்ராப்யேககர்த்ருகத்வஸாதநே ப்ரத்யக்ஷாநுமாநவிரோதஶ்ஶாஸ்த்ரவிரோதஶ்ச; கும்பகாரோ ஜாயதே, ரதகாரோ ஜாயதே இத்யாதிஶ்ரவணாத்||
(கார்யத்வஹேதோ: ப்ரகாராந்தரேண விருத்தத்வோபபாதநம்)
அபி ச – ஸர்வேஷாம் கார்யாணாம் ஶரீராதீநாம் ச ஸத்த்வாதிகுணகார்யரூபஸுகாத்யந்வயதர்ஶநேந ஸத்வாதிமூலத்வமவஶ்யாஶ்ரயணீயம்। கார்யவைசித்ர்யஹேதுபூதா: காரணகதா விஶேஷாஸ்ஸத்த்வாதய:। தேஷாம் கார்யாணாம் தந்மூலத்வாபாதநம் தத்யுக்தபுருஷாந்த:கரணவிகாரத்வாரேண। புருஷஸ்ய ச தத்யோக: கர்மமூல இதி கார்யவிஶேஷாரம்பாயைவ, ஜ்ஞாநஶக்திவத்கர்து: கர்மஸம்பந்த: கார்யஹேதுத்வேநைவாவஶ்யாஶ்ரயணீய:; ஜ்ஞாநஶக்தி-வைசித்ர்யஸ்ய ச கர்மமூலத்வாத்। இச்சாயா: கார்யாரம்பஹேதுத்வேऽபி விஷயவிஶேஷவிஶேஷிதாயா: தஸ்யா: ஸத்த்வாதிமூலகத்வேந கர்மஸம்பந்தோऽவர்ஜநீய: ||
அத: க்ஷேத்ரஜ்ஞா ஏவ கர்தார:; ந தத்விலக்ஷண: கஶ்சிதநுமாநாத்ஸித்த்யதி||
பவந்தி ச ப்ரயோகா: – 1. தநுபுவநாதி க்ஷேத்ரஜ்ஞகர்த்ருகம், கார்யத்வாத், கடவத் । 2. ஈஶ்வர: கர்தா ந பவதி, ப்ரயோஜநஶூந்யத்வாத், முக்தாத்மவத்। 3. ஈஶ்வர: கர்தா ந பவதி, அஶரீரத்வாத்தத்வதேவ। ந ச க்ஷேத்ரஜ்ஞாநாம் ஸ்வஶரீராதிஷ்டாநே வ்யபிசார:, தத்ராப்யநாதேஸ்ஸூக்ஷ்மஶரீரஸ்ய ஸத்பாவாத்। 4. விமதிவிஷய: காலோ ந லோகஶூந்ய:, காலத்வாத்வர்தமாநகாலவத் இதி ||
(கார்யத்வஹேதுகாநுமாநஸ்ய ப்ரகாராந்தரேண தூஷணம்)
அபி ச – கிமீஶ்வரஸ்ஸஶரீரோऽஶரீரோ வா கார்யம் கரோதி। ந தாவதஶரீர: அஶரீரஸ்ய கர்த்ருத்வாநுபலப்தே:। மாநஸாந்யபி கார்யாணி ஸஶரீரஸ்யைவ பவந்தி, மநஸோ நித்யத்வேऽப்யஶரீரேஷு முக்தேஷு தத்கார்யாதர்ஶநாத்। நாபி ஸஶரீர:, விகல்பாஸஹத்வாத்। தச்சரீரம் கிம் நித்யம்? உதாநித்யம்?। ந தாவந்நித்யம், ஸாவயவஸ்ய தஸ்ய நித்யத்வே ஜகதோऽபி நித்யத்வாவிரோதாதீஶ்வராஸித்தே:। நாப்யநித்யம், தத்வ்யதிரிக்தஸ்ய தச்சரீரஹேதோஸ்ததாநீமபாவாத்। ஸ்வயமேவ ஹேதுரிதி சேந்ந, அஶரீரஸ்ய ததயோகாத்। அந்யேந ஶரீரேண ஸஶரீர இதி சேந்ந, அநவஸ்தாநாத்||
(புந: ப்ரகாராந்தரேண விகல்ப்ய தூஷணம்)
ஸ கிம் ஸவ்யாபாரோ நிர்வ்யாபாரோ வா?। அஶரீரத்வாதேவ ந ஸவ்யாபார:। நாபி நிர்வ்யாபார: கார்யம் கரோதி, முக்தாத்மவத்। கார்யம் ஜகதிச்சாமாத்ரவ்யாபாரகர்த்ருகமித்யுச்யமாநே பக்ஷஸ்யாப்ரஸித்தவிஶேஷணத்வம், த்ருஷ்டாந்தஸ்ய ச ஸாத்யஹீநதா ||
(அநுமாநதூஷணோபஸம்ஹார:)
அதோ தர்ஶநாநுகுண்யேந ஈஶ்வராநுமாநம் தர்ஶநாநுகுண்யபராஹதமிதி ஶாஸ்த்ரைகப்ரமாணக: பரப்ரஹ்மபூதஸ்ஸர்வேஶ்வர: புருஷோத்தம:||
(ஶாஸ்த்ரஸ்ய அர்தப்ரதிபாதநே தோஷகந்தாநவகாஶ:)
ஶாஸ்த்ரந்து ஸகலேதரப்ரமாணபரித்ருஷ்டஸமஸ்தவஸ்துவிஸஜாதீயம் ஸார்வஜ்ஞ்யஸத்ய-ஸங்கல்பத்வாதிமிஶ்ர அநவதிகாதிஶயாபரிமிதோதாரகுணஸாகரம் நிகிலஹேயப்ரத்யநீகஸ்வரூபம் ப்ரதிபாதயதீதி ந ப்ரமாணாந்தராவஸிதவஸ்துஸாதர்ம்யப்ரயுக்ததோஷகந்தப்ரஸங்க: ||
(நிமித்தோபாதாநயோரைக்யஸ்ய அநுபலம்பபராஹதத்வநிராஸ:)
யத்து நிமித்தோபாதாநயோரைக்யம் ஆகாஶாதேர்நிரவயவ-த்ரவ்யஸ்ய கார்யத்வம் சாநுபலப்தம் அஶக்யப்ரதிபாதநமித்யுக்தம், ததப்யவிருத்தமிதி ப்ரக்ருதிஶ்ச ப்ரதிஜ்ஞாத்ருஷ்டாந்தாநுபரோதாத் (ப்ர.ஸூ.௧.௪.௨௩), ந வியதஶ்ருதே: (ப்ர.ஸூ.௨.௩.௧) இத்யத்ர ப்ரதிபாதயிஷ்யதே ||
(அதிகரணார்தோபஸம்ஹார:)
அத: ப்ரமாணாந்தராகோசரத்வேந ஶாஸ்த்ரைகவிஷயத்வாத் யதோ வா இமாநி பூதாநி (தை.ப்ருகு.௧) இதி வாக்யமுக்தலக்ஷணம் ப்ரஹ்ம ப்ரதிபாதயதீதி ஸித்தம்||
|| இதி ஶ்ரீஶாரீரகமீமாம்ஸாபாஷ்யே ஶாஸ்த்ரயோநித்வாதிகரணம்|| ௩||
