பகவத்ராமாநுஜவிரசிதம்
ஶ்ரீமத்கீதாபாஷ்யம்
த்விதீயாத்யாய:
ஸஞ்ஜய உவாச
தம் ததா க்ருபயாவிஷ்டமஶ்ருபூர்ணாகுலேக்ஷணம் ।
விஷீதந்தமிதம் வாக்யமுவாச மதுஸூதந: ।। ௧ ।।
ஶ்ரீபகவாநுவாச
குதஸ்த்வா கஶ்மலமிதம் விஷமே ஸமுபஸ்திதம் ।
அநார்யஜுஷ்டமஸ்வர்க்யமகீர்திகரமர்ஜுந ।। ௨ ।।
மா க்லைப்யம் கச்ச கௌந்தேய நைதத்த்வய்யுபபத்யதே ।
க்ஷுத்ரம் ஹ்ருதயதௌர்பல்யம் த்யக்த்வோத்திஷ்ட பரந்தப ।। ௩ ।।
ஏவமுபவிஷ்டே பார்தே குதோऽயமஸ்தாநே ஸமுபஸ்தித: ஶோக இத்யாக்ஷிப்ய தமிமம் விஷமஸ்தம் ஶோகமவித்வத்ஸேவிதம் பரலோகவிரோதிநமகீர்திகரமதிக்ஷுத்ரம் ஹ்ருதயதௌர்பல்யக்ருதம் பரித்யஜ்ய யுத்தாயோத்திஷ்டேதி ஶ்ரீபகவாநுவாச ।।
அர்ஜுந உவாச
கதம் பீஷ்மமஹம் ஸம்க்யே த்ரோணம் ச மதுஸூதந ।
இஷுபி: ப்ரதியோத்ஸ்யாமி பூஜார்ஹாவரிஸூதந ।। ௪ ।।
குரூநஹத்வா ஹி மஹாநுபாவாந் ஶ்ரேயஶ்சர்தும் பைக்ஷமபீஹ லோகே ।
ஹத்வார்தகாமாம்ஸ்து குரூநிஹைவ புஞ்ஜீய போகாந் ருதிரப்ரதிக்தாந் ।। ௫ ।।
புநரபி பார்த: ஸ்நேஹகாருண்யதர்மாதர்மபயாகுலோ பகவதுக்தம் ஹிததமமஜாநந்நிதமுவாச பீஷ்மத்ரோணாதிகாந் குரூந் பஹுமந்தவ்யாந் கதமஹம் ஹநிஷ்யாமி? கதம்தராம் போகேஷ்வதிமாத்ரஸக்தாந் தாந் ஹத்வா தைர்புஜ்யமாநாம்ஸ்தாநேவ போகாந் தத்ருதிரேணோபஸிச்ய தேஷ்வாஸநேஷூபவிஶ்ய புஞ்ஜீய? ।। ௪-௫ ।।
ந சைதத்வித்ம: கதரந்நோ கரீயோ யத்வா ஜயேம யதி வா நோ ஜயேயு: ।
யாநேவ ஹத்வா ந ஜிஜீவிஷாமஸ்தேऽவஸ்திதா: ப்ரமுகே தார்தராஷ்ட்ரா: ।। ௬ ।।
கார்பண்யதோஷோபஹதஸ்வபாவ: ப்ருச்சாமி த்வா தர்மஸம்மூடசேதா: ।
யச்ச்ரேய: ஸ்யாந்நிஶ்சிதம் ப்ரூஹி தந்மே ஶிஷ்யஸ்தேऽஹம் ஶாதி மாம் த்வாம் ப்ரபந்நம் ।। ௭ ।।
ந ஹி ப்ரபஶ்யாமி மமாபநுத்யாத்யச்சோகமுச்சோஷணமிந்த்ரியாணாம் ।
அவாப்ய பூமாவஸபத்நம்ருத்தம் ராஜ்யம் ஸுராணாமபி சாதிபத்யம் ।। ௮ ।।
ஏவம் யுத்தமாரப்ய நிவ்ருத்தவ்யாபாராந் பவதோ தார்தராஷ்ட்ரா: ப்ரஸஹ்ய ஹந்யுரிதி சேத், அஸ்து । தத்வதலப்தவிஜயாத் அதர்ம்யாதஸ்மாகம் தர்மாதர்மாவஜாநத்பி: தைர்ஹாநநமேவ கரீய இதி மே ப்ரதிபாதீத்யுக்த்வா, யந்மஹ்யம் ஶ்ரேய இதி நிஶ்சிதம், தச்ஶரணாகதாய தவ ஶிஷ்யாய மே ப்ரூஹீத்யதிமாத்ரக்ருபணோ பகவத்பாதாவுபஸஸாத ।। ௬-௮ ।।
ஸஞ்ஜய உவாச
ஏவமுக்த்வா ஹ்ருஶீகேஶம் குடாகேஶ: பரந்தப: ।
ந யோத்ஸ்ய இதி கோவிந்தமுக்த்வா தூஷ்ணீம் பபூவ ஹ ।।௯।।
‘ஏவமஸ்தாநே ஸமுபஸ்திதஸ்நேஹகாருண்யாப்யாமப்ரக்ருதிம் கதம், க்ஷத்ரியாணாம் யுத்தம் பரமதர்மமப்யதர்மம் மந்வாநம் தர்மபுபுத்ஸயா ச ஶரணாகதம் பார்தமுத்திஶ்ய, ஆத்மயாதாத்ம்யஜ்ஞாநேந யுத்தஸ்ய பலாபிஸந்தி-ரஹிதஸ்யாத்மப்ராப்த்யுபாயதாஜ்ஞாநேந ச விநா அஸ்ய மோஹோ ந ஶாம்யதி‘ இதி மத்வா, பகவதா பரமபுருஷேண அத்யாத்மஶாஸ்த்ராவதரணம் க்ருதம் । ததுக்தம் அஸ்தாநஸ்நேஹகாருண்யதர்மாதர்மதியாகுலம் । பார்தம் ப்ரபந்நமுத்திஶ்ய ஶாஸ்த்ராவதரணம் க்ருதம் ।। (கீ.ஸம்.௬) இதி ।। ௯ ।।
தமுவாச ஹ்ருஶீகேஶ: ப்ரஹஸந்நிவ பாரத ।
ஸேநயோருபயோர்மத்யே ஸீதமாநமிதம் வச: ।। ௧௦ ।।
ஏவம் தேஹாத்மநோர்யாதாத்ம்யாஜ்ஞாநநிமித்தஶோகாவிஷ்டம், தேஹாதிரிக்தாத்மஜ்ஞாநநிமித்தம் ச தர்மம் பாஷமாணம், பரஸ்பரவிருத்த-குணாந்விதம், உபயோஸ்ஸேநயோர்யுத்தாயோத்யுக்தயோர்மத்யே அகஸ்மாந்நிருத்யோகம் பார்தமாலோக்ய பரமபுருஷ: ப்ரஹஸந்நிவேதமுவாச பரிஹாஸவாக்யம் வதந்நிவ ஆத்மபரமாத்மயாதாத்ம்ய-தத்ப்ராப்த்யுபாயபூதகர்மயோகஜ்ஞாநயோகபக்தியோக-கோசரம் ‘ந த்வேவாஹம் ஜாது நாஸம்‘ இத்யாரப்ய அஹம் த்வா ஸர்வபாபேப்யோ மோக்ஷயிஷ்யாமி மா ஶுச: இத்யேததந்தம் வசநமுவாசேத்யர்த: ।। ௧௦ ।।
ஶ்ரீபகவாநுவாச
அஶோச்யாநந்வஶோசஸ்த்வம் ப்ரஜ்ஞாவாதாம்ஶ்ச பாஷஸே ।
கதாஸூநகதாஸூம்ஶ்ச நாநுஶோசந்தி பண்டிதா: ।। ௧௧ ।।
அஶோச்யாந் ப்ரதி அநுஶோசஸி । ‘பதந்தி பிதரோ ஹ்யேஷாம் லுப்தபிண்டோதகக்ரியா:‘ இத்யாதிகாந் தேஹாத்மஸ்வபாவப்ரஜ்ஞாநிமித்தவாதாம்ஶ்ச பாஷஸே । தேஹாத்மஸ்வபாவஜ்ஞாநவதாம் நாத்ர கிம்சிச்சோகநிமித்தமஸ்தி । கதாஸூந் தேஹாநகதாஸூந் ஆத்மநஶ்ச ப்ரதி தத்ஸ்வபாவயாதாத்ம்யவிதோ ந ஶோசந்தி । அதஸ்த்வயி விப்ரதிஷித்தமிதமுபலப்யதே, யதேதாந் ஹநிஷ்யாமீத்யநுஶோசநம், யச்ச தேஹாதிரிக்தாத்மஜ்ஞாநக்ருதம் தர்மாதர்மபாஷணம்। அதோ தேஹஸ்வபாவம் ச ந ஜாநாஸி, தததிரிக்தமாத்மாநம் ச நித்யம், தத்ப்ராப்த்யுபாயபூதம் யுத்தாதிகம் தர்மம் ச । இதம் ச யுத்தம் பலாபிஸந்திரஹிதமாத்மயாதாத்ம்யாவாப்த்யுபாயபூதம் । ஆத்மா ஹி ந ஜந்மாதீநஸத்பாவ: ந மரணாதீநவிநாஶஶ்ச, தஸ்ய ஜந்மமரணயோரபாவாத் । அத: ஸ ந ஶோகஸ்தாநம் । தேஹஸ்த்வசேதந: பரிணாம-ஸ்வபாவ: தஸ்யோத்பத்திவிநாஶயோக: ஸ்வாபாவிக இதி ஸோऽபி ந ஶோகஸ்தாநமித்யபிப்ராய: ।। ௧௧।।
ப்ரதமம் தாவதாத்மநாம் ஸ்வபாவம் ஶ்ருணு –
ந த்வேவாஹம் ஜாது நாஸம் ந த்வம் நேமே ஜநாதிபா: ।
ந சைவ ந பவிஷ்யாம: ஸர்வே வயமத: பரம் ।। ௧௨ ।।
அஹம் ஸர்வேஶ்வரஸ்தாவத், அத: வர்தமாநாத்பூர்வஸ்மிநநாதௌ காலே, ந நாஸம் அபி த்வாஸம் । த்வந்முகாஶ்சைதே ஈஶிதவ்யா: க்ஷேத்ரஜ்ஞா: ந நாஸம் அபி த்வாஸந் । அஹம் ச யூயம் ச ஸர்வே வயம், அத: பரஸ்மிநநந்தே காலே, ந சைவ ந பவிஷ்யாம: அபி து பவிஷ்யாம ஏவ । யதாஹம் ஸர்வேஶ்வர: பரமாத்மா நித்ய இதி நாத்ர ஸம்ஶய:, ததைவ பவந்த: க்ஷேத்ரஜ்ஞா ஆத்மாநோऽபி நித்யா ஏவேதி மந்தவ்யா: ।। ௧௨ ।।
ஏவம் பகவத: ஸர்வேஶ்வராதாத்மநாம், பரஸ்பரம் ச, பேத: பாரமார்திக இதி பகவதைவோக்தமிதி ப்ரதீயதே அஜ்ஞாநமோஹிதம் ப்ரதி தந்நிவ்ருத்தயே பார்மார்திகநித்யத்வோபதேஶஸமயே அஹம், த்வம், இமே, ஸர்வே, வயமிதி வ்யபதேஶாத்। ஔபசாரிகாத்மபேதவாதே ஹி ஆத்மபேதஸ்யாதாத்த்விகத்வேந தத்த்வோபதேஶஸமயே பேதநிர்தேஶோ ந ஸம்கச்சதே । பகவதுக்தாத்மபேத: ஸ்வாபாவிக இதி ஶ்ருதிரப்யாஹ, நித்யோ நித்யாநாம் சேதநஶ்சேதநாநாமேகோ பஹூநாம் யோ விததாதி காமாந் (ஶ்வே.௬.௧௩; க.௫.௧௩) இதி । நித்யாநாம் பஹூநாம் சேதநாநாம் ய ஏகோ நித்யஶ்சேதநஸ்ஸந் காமாந் விததாதீத்யர்த:। அஜ்ஞாநக்ருதபேதத்ருஷ்டிவாதே து பரமபுருஷஸ்ய பரமார்தத்ருஷ்தேர்நிர்விஶேஷகூடஸ்த-நித்யசைதந்யாத்மயாதாத்ம்ய-ஸாக்ஷாத்காராந்நிவ்ருத்தாஜ்ஞாநதத்கார்யதயா அஜ்ஞாநக்ருதபேததர்ஶநம் தந்மூலோபதேஶாதிவ்யவஹாராஶ்ச ந ஸம்கச்சந்தே ।
அத பரமபுருஷஸ்யாதிகதாத்வைதஜ்ஞாநஸ்ய பாதிதாநுவ்ருத்திரூபமிதம் பேதஜ்ஞாநம் தக்தபடாதிவந்ந பந்தகமித்யுச்யதே நைததுபபத்யதே மரீசிகாஜலஜ்ஞாநாதிகம் ஹி பாதிதமநுவர்தமாநம் ந ஜலாஹரணாதிப்ரவ்ருத்திஹேது: । ஏவமத்ராப்யத்வைதஜ்ஞாநேந பாதிதம் பேதஜ்ஞாநமநுவர்தமாநமபி மித்யார்தவிஷயத்வ-நிஶ்சயாந்நோபதேஶாதிப்ரவ்ருத்திஹேதுர்பவதி । ந சேஶ்வரஸ்ய பூர்வமஜ்ஞஸ்ய ஶாஸ்த்ராதிகததத்த்வஜ்ஞாநதயா பாதிதாநுவ்ருத்தி: ஶக்யதே வக்தும் ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித் (மு.௧.௨.௯), பராஸ்ய ஶக்திர்விவிதைவ ஶ்ரூயதே ஸ்வாபாவிகீ ஜ்ஞாநபலக்ரியா ச (ஶ்வே.௬.௭), வேதாஹம் ஸமதீதாநி வர்தமாநாநி சார்ஜுந । பவிஷ்யாணி ச பூதாநி மாம் து வேத ந கஶ்சந (ப.கீ.௭.௨௬) இதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவிரோதாத் । கிம் ச பரமபுருஷஶ்ச இதாநீம்தநகுருபரம்பரா ச, அத்விதீயாத்மஸ்வரூபநிஶ்சயே ஸதி அநுவர்தமாநேऽபி பேதஜ்ஞாநே, ஸ்வநிஶ்சயாநுரூபமத்விதீயாத்மஜ்ஞாநம் கஸ்மா உபதிஶதீதி வக்தவ்யம் ।। ப்ரதிபிம்பவத் ப்ரதீயமாநேப்யோऽர்ஜுநாதிப்ய இதி சேத் நைததுபபத்யதே ந ஹ்யநுந்மத்த: கோऽபி மணிக்ருபாணதர்பணாதிஷு ப்ரதீயமாநேஷு ஸ்வாத்மப்ரதிபிம்பேஷு, தேஷாம் ஸ்வாத்மநோऽநந்யத்வம் ஜாநந், தேப்ய: கிமப்யுபதிஶதி । பாதிதாநுவ்ருத்திரபி தைர்ந ஶக்யதே வக்தும் பாதகேநாத்விதீயாத்மஜ்ஞாநேநாத்மவ்யதிரிக்த-பேதஜ்ஞாநகாரணஸ்யாநாதேர்விநஷ்டத்வாத் । த்விசந்த்ரஜ்ஞாநாதௌ து சந்த்ரைகத்வஜ்ஞாநேந பாரமார்திகதிமிராதி-தோஷஸ்ய த்விசந்த்ரஜ்ஞாநஹேதோரவிநஷ்டத்வாத்பாதிதாநுவ்ருத்திர்யுக்தா அநுவர்தமாநமபி ப்ரபலப்ரமாணபாதிதத்வேந அகிம்சித்கரம் । இஹ து பேதஜ்ஞாநஸ்ய ஸவிஷயஸ்ய ஸகாரணஸ்ய அபாரமார்திகத்வேந வஸ்துயாதாத்ம்யஜ்ஞாந-விநஷ்டத்வாந்ந கதஞ்சிதபி பாதிதாநுவ்ருத்தி: ஸம்பவதி । அத: ஸர்வேஶ்வரஸ்யேதாநீம்தந-குருபரம்பராயாஶ்ச தத்த்வஜ்ஞாநமஸ்தி சேத், பேததர்ஶநதத்கார்யோபதேஶாத்யஸம்பவ: । நாஸ்தி சேத், அஜ்ஞாநஸ்ய தத்தேதோ: ஸ்திதத்வேநாஜ்ஞத்வாதேவ ஸுதராமுபதேஶோ ந ஸம்பவதி ।।
கிம் ச குரோரத்விதீயாத்மவிஜ்ஞாநாதேவ ப்ரஹ்மாஜ்ஞாநஸ்ய ஸகார்யஸ்ய விநஷ்டத்வாச்ஶிஷ்யம் ப்ரத்யுபதேஶோ நிஷ்ப்ரயோஜந:। குருஸ்தஜ்ஜ்ஞாநம் ச கல்பிதமிதி சேத், ஶிஷ்யதஜ்ஜ்ஞாநயோரபி கல்பிதத்வாத்ததப்யநிவர்தகம் । கல்பிதத்வேऽபி பூர்வவிரோதித்வேந நிவர்தகமிதி சேத், ததசார்யஜ்ஞாநேऽபி ஸமாநமிதி ததேவ நிவர்தகம் பவதீத்யுபதேஶாநர்தக்யமேவ இதி க்ருதமஸமீசீநவாதை: ।। ௧௨ ।।
தேஹிநோऽஸ்மிந் யதா தேஹே கௌமாரம் யௌவநம் ஜரா ।
ததா தேஹாந்தரப்ராப்திர்தீரஸ்தத்ர ந முஹ்யதி ।। ௧௩ ।।
ஏகஸ்மிந் தேஹே வர்தமாநஸ்ய தேஹிந: கௌமாராவஸ்தாம் விஹாய யௌவநாத்யவஸ்தாப்ராப்தௌ ஆத்மந: ஸ்திரத்வபுத்த்யா யதா ஆத்மா நஷ்ட இதி ந ஶோசதி, தேஹாத்தேஹாந்தரப்ராப்தாவபி ததைவ ஸ்திர ஆத்மேதி புத்திமாந்ந ஶோசதி । அத ஆத்மநாம் நித்யத்வாதாத்மநோ ந ஶோகஸ்தாநம் ।। ௧௩ ।।
ஏதாவதத்ர கர்தவ்யம் ஆத்மநாம் நித்யாநாமேவாநாதிகர்மவஶ்யதயா தத்தத்கர்மோசிததேஹஸம்ஸ்ருஷ்டாநாம் தைரேவ தேஹைர்பந்தநிவ்ருத்தயே ஶாஸ்த்ரீயம் ஸ்வவர்ணோசிதம் யுத்தாதிகமநபிஸம்ஹிதபலம் கர்ம குர்வதாமவர்ஜநீயதயா இந்த்ரியைரிந்த்ரியார்தஸ்பர்ஶா: ஶீதோஷ்ணாதிப்ரயுக்தஸுகது:கதா பவந்தி, தே து யாவச்சாஸ்த்ரீயகர்மஸமாப்தி க்ஷந்தவ்யா இதி । இமமர்தமநந்தரமேவாஹ –
மாத்ராஸ்பர்ஶாஸ்து கௌந்தேய ஶீதோஷ்ணஸுகது:கதா: । ஆகமாபாயிநோऽநித்யாஸ்தாம்ஸ்திதிக்ஷஸ்வ பாரத ।। ௧௪ ।।
ஶப்தஸ்பர்ஶரூபரஸகந்தா: ஸாஶ்ரயா: தந்மாத்ராகார்யத்வாந்மாத்ரா இத்யுச்யந்தே । ஶ்ரோத்ராதிபிஸ்தேஷாம் ஸ்பர்ஶா: ஶீதோஷ்ணம்ருதுபருஷாதிரூபஸுகது:கதா: பவந்தி । ஶீதோஷ்ணஶப்த: ப்ரதர்ஶநார்த: । தாந் தைர்யேண யாவத்யுத்தாதி-ஶாஸ்த்ரீயகர்மஸமாப்தி திதிக்ஷஸ்வ । தே சாகமாபாயித்வாத்தைர்யவதாம் க்ஷந்தும் யோக்யா: । அநித்யாஶ்ச தே । பந்தஹேதுபூதகர்மநாஶே ஸதி ஆகமாபாயித்வேநாபி ந வர்தந்தே இத்யர்த: ।। ௧௪ ।।
தத்க்ஷமா கிமர்தேத்யத்ராஹ –
யம் ஹி ந வ்யதயந்த்யேதே புருஷம் புருஷர்ஷப ।
ஸமது:கஸுகம் தீரம் ஸோऽம்ருதத்வாய கல்பதே ।। ௧௫ ।।
யம் புருஷம் தைர்யயுக்தமவர்ஜநீயது:கம் ஸுகவந்மந்யமாநம், அம்ருதத்வஸாதநதயா ஸ்வவர்ணோசிதம் யுத்தாதிகர்ம அநபிஸம்ஹிதபலம் குர்வாணம் ததந்தர்கதா: ஶஸ்த்ரபாதாதிம்ருதுக்ரூரஸ்பர்ஶா: ந வ்யதயந்தி ஸ ஏவாம்ருதத்வம் ஸாதயதி। ந த்வாத்ருஶோ து:காஸஹிஷ்ணுரித்யர்த: । ஆத்மநாம் நித்யத்வாதேதாவதத்ர கர்தவ்யமித்யர்த: ।। ௧௫ ।।
யத்து ஆத்மநாம் நித்யத்வம் தேஹாநாம் ஸ்வாபாவிகம் நாஶித்வம் ச ஶோகாநிமித்தமுக்தம், ‘கதாஸூநகதாஸூம்ஶ்ச நாநுஶோசந்தி பண்டிதா:‘ இதி, ததுபபாதயிதுமாரபதே –
நாஸதோ வித்யதே பாவோ நாபாவோ வித்யதே ஸத: ।
உபயோரபி த்ருஷ்டோऽந்தஸ்த்வநயோஸ்தத்த்வதர்ஶிபி: ।। ௧௬ ।।
அஸத: தேஹஸ்ய ஸத்பாவோ ந வித்யதே । ஸதஶ்சாத்மநோ நாஸத்பாவ: । உபயோ: தேஹாத்மநோருபலப்யமாநயோ: யதோபலப்தி தத்த்வதர்ஶிபிரந்தோ த்ருஷ்ட: । நிர்ணயாந்தத்வாந்நிரூபணஸ்ய நிர்ணய இஹ அந்தஶப்தேநோச்யதே । தேஹஸ்யாசித்வஸ்துநோऽஸத்த்வமேவ ஸ்வரூபம் ஆத்மநஶ்சேதநஸ்ய ஸத்த்வமேவ ஸ்வரூபமிதி நிர்ணயோ த்ருஷ்ட இத்யர்த: । விநாஶஸ்வபாவோ ஹ்யஸத்த்வம் । அவிநாஶஸ்வபாவஶ்ச ஸத்த்வம் । யதா உக்தம் பகவதா பராஶரேண, தஸ்மாந்ந விஜ்ஞாநம்ருதேऽஸ்தி கிம்சித்க்வசித்கதாசித்த்விஜ வஸ்துஜாதம் (வி.பு.௨.௧௨.௪௩), ஸத்பாவ ஏவம் பவதோ மயோக்தோ ஜ்ஞாநம் யதா ஸத்யமஸத்யமந்யத் (வி.பு.௨.௧௨.௪௫), அநாஶீ பரமார்தஶ்ச ப்ராஜ்ஞைரப்யுபகம்யதே । தத்து நாஶி ந ஸம்தேஹோ நாஶித்ரவ்யோபபாதிதம் (வி.பு.௨.௧௪.௧௪), யத்து காலாந்தரேணாபி நாந்யஸம்ஜ்ஞாமுபைதி வை । பரிணாமாதிஸம்பூதாம் தத்வஸ்து ந்ருப தச்ச கிம் (வி.பு.௨.௧௩.௧௦௦) இதி । அத்ராபி அந்தவந்த இமே தேஹா: (௨.௧௮), அவிநாஶி து தத்வித்தி (௨.௧௭) இதி ஹ்யுச்யதே । ததேவ ஸத்த்வாஸத்த்வவ்யபதேஶஹேதுரிதி கம்யதே।।
அத்ர து ஸத்கார்யவாதஸ்யாப்ரஸ்துதத்வாந்ந தத்பரோऽயம் ஶ்லோக: தேஹாத்மஸ்வபாவாஜ்ஞாநமோஹிதஸ்ய தந்மோஹஶாந்தயே ஹ்யுபயோர்நாஶித்வாநாஶித்வரூபஸ்வபாவவிவேக ஏவ வக்தவ்ய: । ஸ ஏவ கதாஸூநகதாஸூந் இதி ச ப்ரஸ்துத: । ஸ ஏவ ச, அவிநாஶி து தத்வித்தி, அந்தவந்த இமே தேஹா: இதி அநந்தரமுபபாத்யதே । அதோ யதோக்த ஏவார்த: ।। ௧௬ ।।
ஆத்மநஸ்த்வவிநாஶித்வம் கதமவகம்யத இத்யத்ராஹ –
அவிநாஶி து தத்வித்தி யேந ஸர்வமிதம் ததம் ।
விநாஶமவ்யயஸ்யாஸ்ய ந கஶ்சித்கர்துமர்ஹாதி ।। ௧௭ ।।
ததத்மதத்த்வமவிநாஶீதி வித்தி, யேந ஆத்மதத்த்வேந சேதநேந தத்வ்யதிரிக்தமிதமசேதநதத்த்வம் ஸர்வம் ததம் – வ்யாப்தம் । வ்யாபகத்வேந நிரதிஶயஸூக்ஷ்மத்வாதாத்மநோ விநாஶாநர்ஹாஸ்ய தத்வ்யதிரிக்தோ ந கஶ்சித்பதார்தோ விநாஶம் கர்துமர்ஹாதி, தத்வ்யாப்யதயா தஸ்மாத்ஸ்தூலத்வாத் । நாஶகம் ஹி ஶஸ்த்ரஜலாக்நிவாய்வாதிகம் நாஶ்யம் வ்யாப்ய ஶிதிலீகரோதி । முத்ராதயோऽபி ஹி வேகவத்ஸம்யோகேந வாயுமுத்பாத்ய தத்த்வாரேண நாஶயந்தி । அத ஆத்மதத்த்வமவிநாஶி ।। ௧௭ ।।
தேஹாநாம் து விநாஶித்வமேவ ஸ்வபாவ இத்யாஹ –
அந்தவந்த இமே தேஹா நித்யஸ்யோக்தா: ஶரீரிண: ।
அநாஶிநோऽப்ரமேயஸ்ய தஸ்மாத்யுத்யஸ்வ பாரத ।। ௧௮ ।।
‘திஹ உபசயே‘ இத்யுபசயரூபா இமே தேஹா அந்தவந்த: விநாஶஸ்வபாவா: । உபசயாத்மகா ஹி கடாதயோऽந்தவந்தோ த்ருஷ்டா: । நித்யஸ்ய ஶரீரிண: கர்மபலபோகார்ததயா பூதஸம்காதரூபா தேஹா:, புண்ய: புண்யேந இத்யாதிஶாஸ்த்ரைருக்தா: கர்மாவஸாநவிநாஶிந: । ஆத்மா த்வவிநாஶீ குத:? அப்ரமேயத்வாத் । ந ஹ்யாத்மா ப்ரமேயதயோபலப்யதே, அபி து ப்ரமாத்ருதயா । ததா ச வக்ஷ்யதே, ஏதத்யோ வேத்தி தம் ப்ராஹு: க்ஷேத்ரஜ்ஞ இதி தத்வித: (ப.கீ.௧௩.௧) இதி । ந சாநேகோபசயாத்மக ஆத்மோபலபயதே, ஸர்வத்ர தேஹே அஹமிதம் ஜாநாமி இதி தேஹஸ்ய சாந்யஸ்ய ச ப்ரமாத்ருதயைகரூபேணோபலப்தே: । ந ச தேஹாதேரிவ ப்ரதேஶபேதே ப்ரமாதுராகாரபேத உபலப்யதே। அத ஏகரூபத்வேந அநுபசயாத்மகத்வாத்ப்ரமாத்ருத்வாத்வ்யாபகத்வாச்ச ஆத்மா நித்ய: । தேஹஸ்து உபசயாத்மகத்வாத், ஶரீரிண: கர்மபலபோகார்தத்வாத், அநேகரூபத்வாத், வ்யாப்யத்வாச்ச விநாஶீ । தஸ்மாத்தேஹஸ்ய விநாஶஸ்வபாவத்வாதாத்மநோ நித்யத்வாச்ச உபயாவபி ந ஶோகஸ்தாநமிதி, ஶஸ்த்ரபாதாதிபுருஷ-ஸ்பர்ஶாநவர்ஜநீயாந் ஸ்வகதாநந்யகதாம்ஶ்ச கைர்யேண ஸோட்வா அம்ருதத்வப்ராப்தயே அநபிஸம்ஹிதபலம் யுத்தாக்யம் கர்மாரபஸ்வ ।। ௧௮ ।।
ய ஏநம் வேத்தி ஹந்தாரம் யஶ்சைநந்மந்யதே ஹதம் ।
உபௌ தௌ ந விஜாநீதோ நாயம் ஹந்தி ந ஹந்யதே ।। ௧௯ ।।
ஏநம் உக்தஸ்வபாவமாத்மாநம் ப்ரதி, ஹந்தாரம் ஹநநஹேதும் கமபி யோ மந்யதே யஶ்சைநம் கேநாபி ஹேதுநா ஹதம் மந்யதே தாவுபௌ ந விஜாநீத:, உக்தைர்ஹோதுபிரஸ்ய நித்யத்வாதேவ ஏநமயம் ந ஹந்தி அஸ்யாயம் ஹநநஹேதுர்ந பவதி। அத ஏவ சாயமாத்மா ந ஹந்யதே । ஹந்திதாதுரப்யாத்மகர்மக: ஶரீரவியோககரணவாசீ । ந ஹிம்ஸ்யாத்ஸர்வா பூதாநி, ப்ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய: இத்யாதீந்யபி ஶாஸ்த்ராணி அவிஹிதஶரீர-வியோககரணவிஷயாணி ।। ௧௯ ।।
ந ஜாயதே ம்ரியதே வா கதாசிந்நாயம் பூத்வா பவிதா வா ந பூய: ।
அஜோ நித்ய: ஶாஶ்வதோऽயம் புராணோ ந ஹந்யதே ஹந்யமாநே ஶரீரே ।। ௨௦ ।।
உக்தைரேவ ஹேதுபிர்நித்யத்வேநாபரிணாமித்வாதாத்மநோ ஜநநமரணாதய: ஸர்வ ஏவாசேதநதேஹதர்மா ந ஸந்தீத்யுச்யதே। தத்ர ஜாயதே, ம்ரியதே இதி வர்தமாநதயா ஸர்வேஷு தேஹேஷு ஸர்வைரநுபூயமாநே ஜநநமரணே கதாசிதப்யாத்மாநம் ந ஸ்ப்ருஶத: । நாயம் பூத்வா பவிதா வா ந பூய: – அயம் கல்பாதௌ பூத்வாபூய: கல்பாந்தே ச ந ந பவிதா கேஷுசித்ப்ரஜாபதிப்ரப்ருதிதேஹேஷு ஆகமேநோபலப்யமாநம் கல்பாதௌ ஜநநம் கல்பாந்தே ச மரணமாத்மாநம் ந ஸ்ப்ருஶதீத்யர்த:। அத: ஸர்வதேஹகத ஆத்மா அஜ:, அத ஏவ நித்ய: । ஶாஶ்வத: ப்ரக்ருதிவதவிஶதஸததபரிணாமைரபி நாந்வீயதே, புராண: – புராபி நவ: ஸர்வதா அபூர்வவதநுபாவ்ய இத்யர்த: । அத: ஶரீரே ஹந்யமாநே ந ஹந்யதேऽயமாத்மா ।। ௨௦ ।।
வேதாவிநாஶிநம் நித்யம் ய ஏநமஜமவ்யயம் ।
கதம் ஸ புருஷ: பார்த கம் காதயதி ஹந்தி கம் ।। ௨௧ ।।
ஏவமவிநாஶித்வேநாஜத்வேந வ்யயாநர்ஹாத்வேந ச நித்யமேநமாத்மாநம் ய: புருஷோ வேத, ஸ புருஷோ தேவமநுஷ்யதிர்யக்ஸ்தாவரஶரீராவஸ்திதேஷ்வாத்மஸு கமப்யாத்மாநம் கதம் காதயதி ? கம் வா கதம் ஹந்தி । கதம் நாஶயதி கதம் வா தத்ப்ரயோஜகோ பவதீத்யர்த: । ஏதாநாத்மநோ காதயாமி ஹந்மீத்யநுஶோசநமாத்மஸ்வரூப-யாதாத்ம்யாஜ்ஞாநமூலமேவேத்யபிப்ராய: ।। ௨௧ ।।
யத்யபி நித்யாநாமாத்மநாம் ஶரீரவிஶ்லேஷமாத்ரம் க்ரியதே ததாபி ரமணீயபோகஸாதநேஷு ஶரீரேஷு நஶ்யத்ஸு தத்வியோகரூபம் ஶோகநிமித்தமஸ்த்யேவேத்யத்ராஹ –
வாஸாம்ஸி ஜீர்ணாநி யதா விஹாய நவாநி க்ருஹ்ணாதி நரோऽபராணி ।
ததா ஶரீராணி விஹாய ஜீர்ணாந்யந்யாநி ஸம்யாதி நவாநி தேஹீ ।। ௨௨ ।।
தர்மயுத்தே ஶரீரம் த்யஜதாம் த்யக்தஶரீராததிகதரகல்யாணஶரீரக்ரஹணம் ஶாஸ்த்ராதவகம்யத இதி ஜீர்ணாநி வாஸாம்ஸி விஹாய நவாநி கல்யாணாநி வாஸாம்ஸி க்ருஹ்ணதாமிவ ஹர்ஷநிமித்தமேவாத்ரோபலப்யதே ।। ௨௨ ।।
புநரபி அவிநாஶி து தத்வித்தி யேந ஸர்வமிதம் ததம் இதி பூர்வோக்தமவிநாஶித்வம் ஸுகக்ரஹணாய வ்யஞ்ஜயந் த்ரடயதி –
நைநம் சிந்தந்தி ஶஸ்த்ராணி நைநம் தஹதி பாவக: ।
ந சைநம் க்லேதயந்த்யாபோ ந ஶோஷயதி மாருத: ।। ௨௩ ।।
அச்சேத்யோऽயமதாஹ்யோऽயமக்லேத்யோऽஶோஷ்ய ஏவ ச ।
நித்யஸ்ஸர்வகதஸ்ஸ்தாணு: அசலோऽயம் ஸநாதந: ।। ௨௪ ।।
ஶஸ்த்ராக்ந்யம்புவாயவ: சேதநதஹநக்லேதநஶோஷணாநி ஆத்மாநம் ப்ரதி கர்தும் ந ஶக்நுவந்தி, ஸர்வகதத்வாதாத்மந: ஸர்வதத்த்வவ்யாபநஸ்வபாவதயா ஸர்வேப்யஸ்தத்த்வேப்யஸ்ஸூக்ஷ்மத்வாதஸ்ய தைர்வ்யாப்த்யநர்ஹாத்வாத் வ்யாப்யகர்தவ்யத்வாச்ச சேதநதஹந-க்லேதநஶோஷணாநாம் । அத ஆத்மா நித்ய: ஸ்தாணுரசலோऽயம் ஸநாதந: ஸ்திரஸ்வபாவோऽப்ரகம்ப்ய: புராதநஶ்ச ।। ௨௩-௨௪।।
அவ்யக்தோऽயமசிந்த்யோऽயமவிகார்யோऽயமுச்யதே ।
தஸ்மாதேவம் விதித்வைநம் நாநுஶோசிதுமர்ஹாஸி ।। ௨௫ ।।
சேதநாதியோக்யாநி வஸ்தூநி யை: ப்ரமாணைர்வ்யஜ்யந்தே தைரயமாத்மா ந வ்யஜ்யத இத்யவ்யக்த: அத: சேத்யாதி-விஸஜாதீய: । அசிந்த்யஶ்ச ஸர்வவஸ்துவிஜாதீயத்வேந தத்தத்ஸ்வபாவயுக்ததயா சிந்தயிதுமபி நார்ஹா: அதஶ்ச அவிகார்ய: விகாராநர்ஹா: । தஸ்மாதுக்தலக்ஷணமேநமாத்மாநம் விதித்வா தத்க்ருதே நாநுஶோசிதுமர்ஹாஸி ।। ௨௫ ।।
அத சைநம் நித்யஜாதம் நித்யம் வா மந்யஸே ம்ருதம் ।
ததாபி த்வம் மஹாபாஹோ! நைவம் ஶோசிதுமர்ஹாஸி ।। ௨௬ ।।
அத நித்யஜாதம் நித்யம்ருதம் தேஹமேவைநமாத்மாநம் மநுஷே, ந தேஹாதிரிக்தமுக்தலக்ஷணம் ததாபி ஏவமதிமாத்ரம் ந ஶோசிதுமர்ஹாஸி பரிணாமஸ்வபாவஸ்ய தேஹஸ்யோத்பத்திவிநாஶயோரவர்ஜநீயத்வாத் ।। ௨௬ ।।
ஜாதஸ்ய ஹி த்ருவோ ம்ருத்யுர்த்ருவம் ஜந்ம ம்ருதஸ்ய ச ।
தஸ்மாதபரிஹார்யேऽர்தே ந த்வம் ஶோசிதுமர்ஹாஸி ।। ௨௭ ।।
உத்பந்நஸ்ய விநாஶோ த்ருவ: அவர்ஜநீய உபலப்யதே ததா விநஷ்டஸ்யாபி ஜந்ம அவர்ஜநீயம் । கதமிதமுபபத்யதே விநஷ்டஸ்யோத்பத்திரிதி ஸத ஏவோத்பத்த்யுபலப்தே:, அஸதஶ்சாநுபலப்தே: । உத்பத்திவிநாஶாதய: ஸதோ த்ரவ்யஸ்யாவஸ்தாவிஶேஷா: । தந்துப்ரப்ருதீநி ஹி த்ரவ்யாணி ஸந்த்யேவ ரசநாவிஶேஷயுக்தாநி படாதீந்யுச்யந்தே। அஸத்கார்யவாதிநாப்யேதாவதேவோபலப்யதே । ந ஹி தத்ர தந்துஸம்ஸ்தாநவிஶேஷாதிரேகேண த்ரவ்யாந்தரம் ப்ரதீயதே । காரகவ்யாபாரநாமாந்தரபஜநவ்யவஹாரவிஶேஷாணாம் ஏதாவதைவோபபத்தே: ந த்ரவ்யாந்தரகல்பநா யுக்தா । அதோ உத்பத்திவிநாஶாதய: ஸதோ த்ரவ்யஸ்யாவஸ்தாவிஶேஷா: । உத்பத்த்யாக்யாமவஸ்தாமுபயாதஸ்ய த்ரவ்யஸ்ய தத்விரோத்யவஸ்தாந்தரப்ராப்திர்விநாஶ இத்யுச்யதே । ம்ருத்த்ரவ்யஸ்ய பிண்டத்வகடத்வகபாலத்வசூர்ணத்வாதிவத்பரிணாமித்ரவ்யஸ்ய பரிணாமபரம்பரா அவர்ஜநீயா । தத்ர பூர்வாவஸ்தஸ்ய த்ரவ்யஸ்யோத்தராவஸ்தாப்ராப்திர்விநாஶ: । ஸைவ ததவஸ்தஸ்ய சோத்பத்தி: । ஏவமுத்பத்திவிநாஶாக்ய-பரிணாமபரம்பரா பரிணாமிநோ த்ரவ்யஸ்யாபரிஹார்யேதி ந தத்ர ஶோசிதுமர்ஹாஸி ।।௨௭।।
ஸதோ த்ரவ்யஸ்ய பூர்வாவஸ்தாவிரோத்யவஸ்தாந்தரப்ராப்திதர்ஶநேந யோऽல்பீயாந் ஶோக:, ஸோऽபி மநுஷ்யாதிபூதேஷு ந ஸம்பவதீத்யாஹ –
அவ்யக்தாதீநி பூதாநி வ்யக்தமத்யாநி பாரத ।
அவ்யக்தநிதநாந்யேவ தத்ர கா பரிதேவநா ।। ௨௮ ।।
மநுஷ்யாதீநி பூதாநி ஸந்த்யேவ த்ரவ்யாணி அநுபலப்தபூர்வாவஸ்தாநி உபலப்தமநுஷ்யத்வாதி-மத்யமாவஸ்தாநி அநுபலப்தோத்தராவஸ்தாநி ஸ்வேஷு ஸ்வபாவேஷு வர்தந்த இதி ந தத்ர பரிதேவநாநிமித்தமஸ்தி ।।௨௮ ।।
ஏவம் ஶரீராத்மவாதேऽபி நாஸ்தி ஶோகநிமித்தமித்யுக்த்வா ஶரீராதிரிக்தே ஆஶ்சர்யஸ்வரூபே ஆத்மநி த்ரஷ்டா வக்தா ஶ்ரவணாயத்தாத்மநிஶ்சயஶ்ச துர்லப இத்யாஹ –
ஆஶ்சர்யவத்பஶ்யதி கஶ்சிதேநமாஶ்சர்யவத்வததி ததைவ சாந்ய: ।
ஆஶ்சர்யவச்சைநமந்ய: ஶ்ருணோதி ஶ்ருத்வாப்யேநம் வேத ந சைவ கஶ்சித் ।। ௨௯ ।।
ஏவமுக்தஸ்வபாவம் ஸ்வேதரஸமஸ்தவஸ்துவிஸஜாதீயதயா ஆஶ்சர்யவதஸ்திதமநந்தேஷு ஜந்துஷு மஹதா தபஸா க்ஷீணபாப: உபசிதபுண்ய: கஶ்சித்பஶ்யதி । ததாவித: கஶ்சித்பரஸ்மை வததி । ஏவம் கஶ்சிதேவ ஶ்ருணோதி । ஶ்ருத்வாப்யேநம் யதாவதவஸ்திதம் தத்த்வதோ ந கஶ்சித்வேத । சகாராத்த்ரஷ்ட்ருவக்த்ருஶ்ரோத்ருஷ்வபி தத்த்வதோ தர்ஶநம் தத்த்வதோ வசநம் தத்த்வதஶ்ஶ்ரவணம் துர்லபமித்யுக்தம் பவதி ।। ௨௯ ।।
தேஹீ நித்யமவத்யோऽயம் தேஹே ஸர்வஸ்ய பாரத ।
தஸ்மாத்ஸர்வாணி பூதாநி ந த்வம் ஶோசிதுமர்ஹாஸி ।। ௩௦ ।।
ஸர்வஸ்ய தேவாதிதேஹிநோ தேஹே வத்யமாநேऽப்யயம் தேஹீ நித்யமவத்யோ மந்தவ்ய: । தஸ்மாத்ஸர்வாணி தேவாதிஸ்தாவராந்தாநி பூதாநி விஷமாகாராண்யப்யுக்தேந ஸ்வபாவேந ஸ்வரூபதஸ்ஸமாநாநி நித்யாநி ச । தேஹகதம் து வைஷம்யமநித்யத்வம் ச । ததோ தேவாதீநி ஸர்வாணி பூதாந்யுத்திஶ்ய ந ஶோசிதுமர்ஹாஸி ந கேவலம் பீஷ்மாதீந் ப்ரதி ।। ௩௦ ।।
ஸ்வதர்மமபி சாவேக்ஷ்ய ந விகம்பிதுமர்ஹாஸி ।
தர்ம்யாத்தி யுத்தாச்ச்ரேயோऽந்யத்க்ஷத்ரியஸ்ய ந வித்யதே ।। ௩௧ ।।
அபி சேதம் ப்ராரப்தம் யுத்தம் ப்ராணிமாரணமப்யக்நீஷோமீயாதிவத்ஸ்வதர்மமவேக்ஷ்ய ந விகம்பிதுமர்ஹாஸி । தர்ம்யாந்ந்யாயத: ப்ரவ்ருத்தாத்யுத்தாதந்யந்ந ஹி க்ஷத்ரியஸ்ய ஶ்ரேயோ வித்யதே । ஶௌர்யம் தேஜோ த்ருதிர்தாக்ஷ்யம் யுத்தே சாப்யபலாயநம்। தாநமீஶ்வரபாவஶ்ச க்ஷாத்ரம் கர்ம ஸ்வபாவஜம் ।। (ப.கீ.௧௮.௪௩) இதி ஹி வக்ஷ்யதே । அக்நீஷோமீயாதிஷு ச ந ஹிம்ஸா பஶோ:, நிஹீநதரச்சாகாதிதேஹபரித்யாகபூர்வககல்யாணதர-தேஹஸ்வர்காதிப்ராபகத்வஶ்ருதே: ஸம்ஜ்ஞபநஸ்ய । ந வா உ ஏதந்ம்ரியஸே ந ரிஷ்யஸி தேவாம் இதேஷி பதிபிஸ்ஸுரேபி: । யத்ர யந்தி ஸுக்ருதோ நாபி துஷ்க்ருத: தத்ர த்வா தேவஸ்ஸவிதா ததாது (யஜு.௪.௬.௯.௪௬; யஜு.ப்ரா. ௩.௭.௭.௯௪) இதி ஹி ஶ்ரூயதே । இஹ ச யுத்தே ம்ருதாநாம் கல்யாணதரதேஹப்ராப்திருக்தா, ‘வாஸாம்ஸி ஜீர்ணாநி யதா விஹாய நவாநி க்ருஹ்ணாதி‘ இத்யாதிநா । அத:, சிகித்ஸகஶல்யாதிகர்ம ஆதுரஸ்யேவ, அஸ்ய ரக்ஷணமேவாக்நீஷோமீயாதிஷு ஸம்ஜ்ஞபநம் ।। ௩௧ ।।
யத்ருச்சயா சோபபந்நம் ஸ்வர்கத்வாரமபாவ்ருதம் ।
ஸுகிந: க்ஷத்ரியா: பார்த லபந்தே யுத்தமீத்ருஶம் ।। ௩௨ ।।
அயத்நோபநதமிதம் நிரதிஶயஸுகோபாயபூதம் நிர்விக்நமீத்ருஶம் யுத்தம் ஸுகிந: புண்யவந்த: க்ஷத்ரியா லபந்தே।।௩௨।।
அத சேத்த்வமிமம் தர்ம்யம் ஸம்க்ராமம் ந கரிஷ்யஸி ।
தத: ஸ்வதர்மம் கீர்ம்ித ச ஹித்வா பாபமவாப்ஸ்யஸி ।। ௩௩ ।।
அத க்ஷத்ரியஸ்ய ஸ்வதர்மபூதமிமமாரப்தம் ஸம்க்ராமம் மோஹாந்ந கரிஷ்யஸி சேத்தத: ப்ராரப்தஸ்ய தர்மஸ்யாகரணாத் ஸ்வதர்மபலம் நிரதிஶயஸுகம், விஜயேந நிரதிஶயாம் ச கீர்ம்ித ஹித்வா பாபம் நிரதிஶயமவாப்ஸ்யஸி।।௩௩।।
அகீர்திம் சாபி பூதாநி கதயிஷ்யந்தி தேऽவ்யயாம் ।
ஸம்பாவிதஸ்ய சாகீர்தி: மரணாததிரிச்யதே ।। ௩௪ ।।
ந தே கேவலம் நிரதிஶயஸுககீர்திஹாநிமாத்ரம் । பார்தோ யுத்தே ப்ராரப்தே பலாயித: இதி அவ்யயாம் ஸர்வதேஶகாலவ்யாபிநீமகீர்திம் ச ஸமர்தாநி அஸமர்தாந்யபி ஸர்வாணி பூதாநி கதயிஷ்யந்தி । தத: கிமிதி சேத் ஶைர்யவீர்யபராக்ரமாதிபிஸ்ஸர்வஸம்பாவிதஸ்ய தத்விபர்யயஜா ஹ்யகீர்தி: மரணாததிரிச்யதே । ஏவம்விதாயா அகீர்தேர்மரணமேவ தவ ஶ்ரேய இத்யர்த: ।। ௩௪ ।।
பந்துஸ்நேஹாத்காருண்யாச்ச யுத்தாந்நிவ்ருத்தஸ்ய ஶூரஸ்ய மமாகீர்தி: கதமாகமிஷ்யதீத்யத்ராஹ –
பயாத்ரணாதுபரதம் மம்ஸ்யந்தே த்வாம் மஹாரதா: ।
யேஷாம் ச த்வம் பஹுமதோ பூத்வா யாஸ்யஸி லௌகவம் ।। ௩௫ ।।
யேஷாம் கர்ணதுர்யோதநாதீநாம் மஹாரதாநாமித: பூர்வம் த்வம் ஶூரோ வைரீதி பஹுமதோ பூத்வா, இதாநீம் யுத்தே ஸமு-பஸ்திதே நிவ்ருத்தவ்யாபாரதயா லாகவம் ஸுக்ரஹதாம் யாஸ்யஸி, தே மஹாரதாஸ்த்வாம் பயாத்யுத்தாதுபரதம் மம்ஸ்யந்தே । ஶூராணாம் ஹி வைரிணாம் ஶத்ருபயாத்தே பந்துஸ்நேஹாதிநா யுத்தாதுபரதிர்நோபபத்யதே ।।௩௫ ।। கிம் ச,
அவாச்யவாதாம்ஶ்ச பஹூந் வதிஷ்யந்தி தவாஹிதா: ।
நிந்தந்தஸ்தவ ஸாமர்த்யம் ததோ து:கதரம் நு கிம் ।। ௩௬ ।।
ஶூராணாமஸ்மாகம் ஸந்நிதௌ கதமயம் பார்த: க்ஷணமபி ஸ்தாதும் ஶக்நுயாத், அஸ்மத்ஸந்நிதாநாதந்யத்ர ஹ்யஸ்ய ஸாமர்த்யமிதி தவ ஸாமர்த்யம் நிந்தந்த: ஶூராணாமவாச்யவாதாம்ஶ்ச பஹூந் வதிஷ்யந்தி தவ ஶத்ரவோ தார்தராஷ்ட்ரா: ததோऽதிகதரம் து:கம் கிம் தவ ? ஏவம்விதாவாச்யஶ்ரவணாந்மரணமேவ ஶ்ரேய இதி த்வமேவ மம்ஸ்யஸே ।।௩௬।।
அத: ஶூரஸ்ய ஆத்மநா பரேஷாம் ஹநநம், ஆத்மநோ வா பரைர்ஹாநநமுபயமபி ஶ்ரேயஸே பவதீத்யாஹ –
ஹதோ வா ப்ராப்ஸ்யஸே ஸ்வர்கம் ஜித்வா வா போக்ஷ்யஸே மஹீம் ।
தஸ்மாதுத்திஷ்ட கௌந்தேய யுத்தாய க்ருதநிஶ்சய: ।। ௩௭ ।।
தர்மயுத்தே பரைர்ஹாதஶ்சேத், தத ஏவ பரமநி:ஶ்ரேயஸம் ப்ராப்ஸ்யஸி பராந் வா ஹத்வா அகண்டகம் ராஜ்யம் போக்ஷ்யஸே அநபிஸம்ஹிதபலஸ்ய யுத்தாக்யஸ்ய தர்மஸ்ய பரமநி:ஶ்ரேயஸோபாயத்வாத்தச்ச பரமநி:ஶ்ரேயஸம் ப்ராப்ஸ்யஸி தஸ்மாத்யுத்தாயோத்யோக: பரமபுருஷார்தலக்ஷணமோக்ஷஸாதநமிதி நிஶ்சித்ய ததர்தமுத்திஷ்ட । குந்தீபுத்ரஸ்ய தவைததேவ யுக்தமித்யபிப்ராய: ।। ௩௭ ।।
முமுக்ஷோர்யுத்தாநுஷ்டாநப்ரகாரமாஹ –
ஸுகது:கே ஸமே க்ருத்வா லாபாலாபௌ ஜயாஜயௌ ।
ததோ யுத்தாய யுஜ்யஸ்வ நைவம் பாபமவாப்ஸ்யஸி ।। ௩௮ ।।
ஏவம் தேஹாதிரிக்தமஸ்ப்ருஷ்டஸமஸ்ததேஹஸ்வபாவம் நித்யமாத்மாநம் ஜ்ஞாத்வா யுத்தே சாவர்ஜநீய-ஶஸ்த்ரபாதாதிநிமித்தஸுகது:கார்தலாபாலாபஜயபராஜயேஷ்வவிக்ருதபுத்தி: ஸ்வர்காதிபலாபிஸந்திரஹித: கேவலகார்யபுத்த்யா யுத்தமாரபஸ்வ। ஏவம் குர்வாணோ ந பாபமவாப்ஸ்யஸி பாபம் து:கரூபம் ஸம்ஸாரம் நாவாப்ஸ்யஸி ஸம்ஸாரபந்தாந்மோக்ஷ்யஸே இத்யர்த: ।। ௩௮ ।।
ஏவமாத்மயாதாத்ம்யஜ்ஞாநமுபதிஶ்ய தத்பூர்வகம் மோக்ஷஸாதநபூதம் கர்மயோகம் வக்துமாரபதே –
ஏஷா தேऽபிஹிதா ஸாங்க்யே புத்திர்யோகே த்விமாம் ஶ்ருணு ।
புத்த்யா யுக்தோ யயா பார்த கர்மபந்தம் ப்ரஹாஸ்யஸி ।। ௩௯ ।।
ஸங்க்யா புத்தி: புத்த்யாவதாரணீயமாத்மதத்த்வம் ஸாங்க்யம் । ஜ்ஞாதவ்யே ஆத்மதத்த்வே தஜ்ஜ்ஞாநாய யா புத்திரபிதேயா ந த்வேவாஹம் இத்யாரப்ய தஸ்மாத்ஸர்வாணி பூதாநி ந த்வம் ஶோசிதுமர்ஹாஸி இத்யந்தேந ஸைஷா தேऽபிஹிதா । ஆத்மஜ்ஞாநபூர்வகமோக்ஷஸாதநபூதகர்மாநுஷ்டாநே யோ புத்தியோகோ வக்தவ்ய:, ஸ இஹ யோகஶப்தேநோச்யதே। தூரேண ஹ்யவரம் கர்ம புத்தியோகாத் (௨.௪௯) இதி ஹி வக்ஷ்யதே । தத்ர யோகே யா புத்திர்வக்தவ்யா, தாமிமாமபிதீயமாநாம் ஶ்ருணு, யயா புத்த்யா யுக்த: கர்மபந்தம் ப்ரஹாஸ்யஸி । கர்மணா பந்த: கர்மபந்த: ஸம்ஸாரபந்த இத்யர்த: ।।௩௯।।
வக்ஷ்யமாணபுத்தியுக்தஸ்ய கர்மணோ மாஹாத்ம்யமாஹ –
நேஹாபிக்ரமநாஶோऽஸ்தி ப்ரத்யவாயோ ந வித்யதே ।
ஸ்வல்பமப்யஸ்ய தர்மஸ்ய த்ராயதே மஹதோ பயாத் ।। ௪௦ ।।
இஹ கர்மயோகே நாபிக்ரமநாஶோऽஸ்தி । அபிக்ரம: – ஆரம்ப: । நாஶ: – பலஸாதநபாவநாஶ:। ஆரப்தஸ்யாஸமாப்தஸ்ய விச்சிந்நஸ்யாபி ந நிஷ்பலத்வம் ஆரப்தஸ்ய விச்சேதே ப்ரத்யவாயோऽபி ந வித்யதே। அஸ்ய கர்மயோகாக்யஸ்ய தர்மஸ்ய ஸ்வல்பாம்ஶோऽபி மஹதோ பயாத் ஸம்ஸாரபயாத்த்ராயதே । அயமர்த: ‘பார்த நைவேஹ நாமுத்ர விநாஶஸ்தஸ்ய வித்யதே‘ இதி உத்தரத்ர ப்ரபஞ்சயிஷ்யதே । அந்யாநி ஹி லௌகிகாநி வைதிகாநி ச ஸாதநாநி விச்சிந்நாநி ந பலாய பவந்தி ப்ரத்யவாயாய ச பவந்தி ।। ௪௦ ।।
காம்யகர்மவிஷயாயா புத்தேர்மோக்ஷஸாதநபூதகர்மவிஷயாம் புத்திம் விஶிநஷ்டி –
வ்யவஸாயாத்மிகா புத்திரேகேஹ குருநந்தந ।
பஹுஶாகா ஹ்யநந்தாஶ்ச புத்தயோऽவ்யவஸாயிநாம் ।। ௪௧ ।।
இஹ ஶாஸ்த்ரீயே ஸர்வஸ்மிந் கர்மணி வ்யவஸாயாத்மிகா புத்திரேகா । முமுக்ஷுணாநுஷ்டேயே கர்மணி புத்திர்வ்யவஸாயாத்மிகா புத்தி: । வ்யவஸாய: நிஶ்சய: । ஸா ஹி புத்திராத்மயாதாத்ம்யநிஶ்சயபூர்விகா । காம்யகர்மவிஷயா து புத்திரவ்யவஸாயாத்மிகா । தத்ர ஹி காமாதிகாரே தேஹாதிரிக்தாத்மாஸ்தித்வ-ஜ்ஞாநமாத்ரமபேக்ஷிதம், நாத்மஸ்வரூபயாதாத்ம்யநிஶ்சய: । ஸ்வரூபயாதாத்ம்யாநிஶ்சயேऽபி ஸ்வர்காதி-பலார்தித்வதத்ஸாதநாநுஷ்டாநதத்பலாநுபவாநாம் ஸம்பவாத், அவிரோதாச்ச । ஸேயம் வ்யவஸாயாத்மிகா புத்தி: ஏகபலஸாதநவிஷயதயைகா ஏகஸ்மை மோக்ஷாக்யபலாய ஹி முமுக்ஷோ: ஸர்வாணி கர்மாணி விதீயந்தே । அத: ஶாஸ்த்ரார்தஸ்யைகத்வாத்ஸர்வகர்மவிஷயா புத்திரேகைவ யதைகபலஸாதநதயா ஆக்நேயாதீநாம் ஷண்ணாம் ஸேதிகர்தவ்யதாகாநாமேகஶாஸ்த்ரார்ததயா தத்விஷயா புத்திரேகா, தத்வதித்யர்த: । அவ்யவஸாயிநாம் து ஸ்வர்கபுத்ரபஶ்வந்நாதிபலஸாதநகர்மாதிக்ருதாநாம் புத்தய: பலாநந்த்யாதநந்தா: । தத்ராபி பஹுஶாகா: ஏகஸ்மை பலாய சோதிதேऽபி தர்ஶபூர்ணமாஸாதௌ கர்மணி, ஆயுராஶாஸ்தே இத்யாத்யவகதாவாந்தரபலபேதேந பஹுஶாகத்வம் ச வித்யதே । அத: அவ்யவஸாயிநாம் புத்தயோऽநந்தா பஹுஶாகாஶ்ச।
ஏததுக்தம் பவதி – நித்யேஷு நைமித்திகேஷு கர்மஸு ப்ரதாநபலாநி அவாந்தரபலாநி ச யாநி ஶ்ரூயமாணாநி, தாநி ஸர்வாணி பரித்யஜ்ய மோக்ஷைகபலதயா ஸர்வாணி கர்மாண்யேகஶாஸ்த்ரார்ததயாநுஷ்டேயாநி காம்யாநி ச ஸ்வவர்ணாஶ்ரமோசிதாநி, தத்தத்பலாநி பரித்யஜ்ய மோக்ஷஸாதநதயா நித்யநைமித்திகைரேகீக்ருத்ய யதாபலமநுஷ்டேயாநி இதி ।। ௪௧ ।। அத காம்யகர்மாதிக்ருதாந்நிந்ததி –
யாமிமாம் புஷ்பிதாம் வாசம் ப்ரவதந்த்யவிபஶ்சித: ।
வேதவாதரதா: பார்த நாந்யதஸ்தீதி வாதிந: ।। ௪௨ ।।
காமாத்மாந: ஸ்வர்கபரா: ஜந்மகர்மபலப்ரதாம் ।
க்ரியாவிஶேஷபஹுலாம் போகைர்யகதிம் ப்ரதி ।। ௪௩ ।।
போகைஶ்வர்யப்ரஸக்தாநாம் தயாபஹ்ருதசேதஸாம் ।
வ்யவஸாயாத்மிகா புத்தி: ஸமாதௌ ந விதீயதே ।। ௪௪ ।।
யாமிமாம் புஷ்பிதாம் புஷ்பமாத்ரபலாம், ஆபாதரமணீயாம் வாசமவிபஶ்சித: அல்பஜ்ஞா: போகைஶ்வர்யகதிம் ப்ரதி வர்தமாநாம் ப்ரவதந்தி, வேதவாதரதா: வேதேஷு யே ஸ்வர்காதிபலவாதா: தேஷு ஸக்தா:, நாந்யதஸ்தீதி வாதிந: தத்ஸங்காதிரேகேண ஸ்வர்காதேரதிகம் பலம் நாந்யதஸ்தீதி வதந்த:, காமாத்மாந: காமப்ரவணமநஸ:, ஸ்வர்கபரா: ஸ்வர்கபராயணா:, ஸ்வர்காதிபலாவஸாநே புநர்ஜந்மகர்மாக்யபலப்ரதாம், க்ரியாவிஶேஷபஹுலாம் தத்த்வஜ்ஞாநரஹிததயா க்ரியாவிஶேஷப்ரசுராம் । போகைஶ்வர்யகதிம் ப்ரதி வர்தமாநாம் யாமிமாம் புஷ்பிதாம் வாசம் யே ப்ரவதந்தீதி ஸம்பந்த: । தேஷாம் போகைஶ்வர்யப்ரஸக்தாநாம் தயா வாசா போகைஶ்வர்யவிஷயயா அபஹ்ருதஜ்ஞாநாநாம் யதோதிதவ்யவஸாயாத்மிகா புத்தி:, ஸமாதௌ மநஸி ந விதீயதே, நோத்பத்யதே, ஸமாதீயதேऽஸ்மிந்நாத்மஜ்ஞாநமிதி ஸமாதிர்மந: । தேஷாம் மநஸ்யாத்மயாதாத்ம்யநிஶ்சயபூர்வகமோக்ஷஸாதநபூதகர்மவிஷயா புத்தி: கதாசிதபி நோத்பத்யதே இத்யர்த: । அத: காம்யேஷு கர்மஸு முமுக்ஷுணா ந ஸங்க: கர்தவ்ய: ।। ௪௨ – ௪௩ – ௪௪।।
ஏவமத்யல்பபலாநி புநர்ஜந்மப்ரஸவாநி கர்மாணி மாதாபித்ருஸஹஸ்ரேப்யோऽபி வத்ஸலதரதயா ஆத்மோஜ்ஜீவநே ப்ரவ்ருத்தா வேதா: கிமர்தம் வதந்தி, கதம் வா வேதோதிதம் த்யாஜ்யதயோச்யதே இத்யத ஆஹ –
த்ரைகுண்யவிஷயா வேதா நிஸ்த்ரைகுண்யோ பவார்ஜுந ।
நிர்த்வந்த்வோ நித்யஸத்த்வஸ்தோ நிர்யோகக்ஷேம ஆத்மவாந் ।। ௪௫ ।।
த்ரயோ குணாஸ்த்ரைகுண்யம் ஸத்த்வரஜஸ்தமாம்ஸி । ஸத்த்வரஜஸ்தம:ப்ரசுரா: புருஷாஸ்த்ரைகுண்யஶப்தேநோச்யந்தே தத்விஷயா வேதா: தம: ப்ரசுராணாம் ரஜ:ப்ரசுராணாம் ஸத்த்வப்ரசுராணாம் ச வத்ஸலதரதயைவ ஹிதமவபோதயந்தி வேதா: । யத்யேஷாம் ஸ்வகுணாநுகுண்யேந ஸ்வர்காதிஸாதநமேவ ஹிதம் நாவபோதயந்தி, ததைதே ரஜஸ்தம:ப்ரசுரதயா ஸாத்த்விகபலமோக்ஷவிமுகா: ஸ்வாபேக்ஷிதபலஸாதநமஜாநந்த: காமப்ராவண்யவிவஶா அநுபாதேயேஷு உபாதேயப்ராந்த்யா ப்ரவிஷ்டா: ப்ரநஷ்டா பவேயு:। அதஸ்த்ரைகுண்யவிஷயா வேதா:, த்வம் து நிஸ்த்ரைகுண்யோ பவ இதாநீம் ஸத்த்வப்ரசுரஸ்த்வம் ததேவ வர்தய நாந்யோந்யஸங்கீர்ணகுணத்ரயப்ரசுரோ பவ ந தத்ப்ராசுர்யம் வர்தயேத்யர்த: । நிர்த்வந்த்வ: நிர்கதஸகலஸாம்ஸாரிகஸ்வபாவ: நித்யஸத்த்வஸ்த: குணத்வயரஹிதநித்யப்ரவ்ருத்தஸத்த்வஸ்தோ பவ । கதமிதி சேத், நிர்யோகக்ஷேம: ஆத்மஸ்வரூபதத்ப்ராப்த்யுபாயபஹிர்பூதாநாமர்தாநாம் யோகம் ப்ராப்தாநாம் ச க்ஷேமம் பரித்யஜ்ய ஆத்மவாந் பவ ஆத்மஸ்வரூபாந் வேஷணபரோ பவ । அப்ராப்தஸ்ய ப்ராப்திர்யோக: ப்ராப்தஸ்ய பரிக்ஷணம் க்ஷேம: । ஏவம் வர்தமாநஸ்ய தே ரஜஸ்தம:ப்ரசுரதா நஶ்யதி, ஸத்த்வம் ச வர்ததே ।। ௪௫ ।।
யாவாநர்த உதபாநே ஸர்வத: ஸம்ப்லுதோதகே ।
தாவாந் ஸர்வேஷு வேதேஷு ப்ராஹ்மணஸ்ய விஜாநத: ।। ௪௬ ।।
ந ச வேதோதிதம் ஸர்வம் ஸர்வஸ்யோபாதேயம் யதா ஸர்வார்தபரிகல்பிதே ஸர்வத: ஸம்ப்லுதோதகே உதபாநே பிபாஸோர்யாவாநர்த: யாவதேவ ப்ரயோஜநம், தாவதேவ தேநோபாதீயதே, ந ஸர்வம் ஏவம் ஸர்வேஷு ச வேதேஷு ப்ராஹ்மணஸ்ய விஜாநத: வைதிகஸ்ய முமுக்ஷோ: யதேவ மோக்ஷஸாதநம் ததேவோபாதேயம் நாந்யத் ।। ௪௬ ।।
அத: ஸத்த்வஸ்தஸ்ய முமுக்ஷோரேதாவதேவோபாதேயமித்யாஹ –
கர்மண்யேவாதிகாரஸ்தே மா பலேஷு கதாசந ।
மா கர்மபலஹேதுர்பூ: மா தே ஸங்கோऽஸ்த்வகர்மணி ।। ௪௭ ।।
நித்யே நைமித்திகே காம்யே ச கேநசித்பலவிஶேஷேண ஸம்பந்திதயா ஶ்ரூயமாணே கர்மணி நித்யஸத்த்வஸ்தஸ்ய முமுக்ஷோஸ்தே கர்மமாத்ரேऽதிகார: । தத்ஸம்பந்திதயாவகதேஷு பலேஷு ந கதாசிதப்யதிகார: । ஸபலஸ்ய பந்தரூபத்வாத்பலரஹிதஸ்ய கேவலஸ்ய மதாராதநரூபஸ்ய மோக்ஷஹேதுத்வாச்ச । மா ச கர்மபலயோர்ஹோதுபூ: । த்வயாநுஷ்டீயமாநேऽபி கர்மணி நித்யஸத்த்வஸ்தஸ்ய முமுக்ஷோஸ்தவ அகர்த்ருத்வமப்யநுஸந்தேயம் । பலஸ்யாபி க்ஷுந்நிவ்ருத்த்யாதேர்ந த்வம் ஹேதுரித்யநுஸந்தேயம் । ததுபயம் குணேஷு வா ஸர்வேஶ்வரே மயி வாநுஸந்தேயமித்யுத்தரத்ர வக்ஷ்யதே । ஏவமநுஸந்தாய கர்ம குரு । அகர்மணி அநநுஷ்டாநே, ந யோத்ஸ்யாமீதி யத்த்வயாபிஹிதம், ந தத்ர தே ஸங்கோऽஸ்து உக்தேந ப்ரகாரேண யுத்தாதிகர்மண்யேவ ஸங்கோऽஸ்த்வித்யர்த:।।௪௭।।
ஏததேவ ஸ்புடீகரோதி –
யோகஸ்த: குரு கர்மாணி ஸங்கம் த்யக்த்வா தநஞ்ஜய ।
ஸித்த்யஸித்த்யோ: ஸமோ பூத்வா ஸமத்வம் யோக உச்யதே ।। ௪௮ ।।
ராஜ்யபந்துப்ரப்ருதிஷு ஸங்கம் த்யக்த்வா யுத்தாதீநி கர்மாணி யோகஸ்த: குரு, ததந்தர்பூதவிஜயாதி-ஸித்த்யஸித்த்யோஸ்ஸமோ பூத்வா குரு । ததிதம் ஸித்த்யஸித்த்யோஸ்ஸமத்வம் யோகஸ்த இத்யத்ர யோகஶப்தேநோச்யதே । யோக: ஸித்த்யஸித்தியோஸ்ஸமத்வரூபம் சித்தஸமாதாநம் ।। ௪௮ ।।
கிமர்தமிதமஸக்ருதுச்யத இத்யத ஆஹ –
தூரேண ஹ்யவரம் கர்ம புத்தியோகாத்தநஞ்ஜய ।
புத்தௌ ஶரணமந்விச்ச க்ருபணா: பலஹேதவ: ।। ௪௯ ।।
யோऽயம் ப்ரதாநபலத்யாகவிஷயோऽவாந்தரபலஸித்த்யஸித்த்யோஸ்ஸமத்வவிஷயஶ்ச புத்தியோக: தத்யுக்தாத்கர்மண இதரத்கர்ம தூரேணாவரம் । மஹதிதம் த்வயோருத்கர்ஷாபகர்ஷரூபம் வைரூப்யம் । உக்தபுத்தியோகயுக்தம் கர்ம நிகிலஸாம்ஸாரிக-து:கம் விநிவர்த்ய பரமபுருஷார்தலக்ஷணம் ச மோக்ஷம் ப்ராபயதி । இதரதபரிமிதது:கரூபம் ஸம்ஸாரமிதி । அத: கர்மணி க்ரியமாணே உக்தாயாம் புத்தௌ ஶரணமந்விச்ச । ஶரணம் வாஸஸ்தாநம் । தஸ்யாமேவ புத்தௌ வர்தஸ்வேத்யர்த:। க்ருபணா: பலஹேதவ: பலஸங்காதிநா கர்ம குர்வாணா: க்ருபணா: ஸம்ஸாரிணோ பவேயு: ।। ௪௯ ।।
புத்தியுக்தோ ஜஹாதீஹ உபே ஸுக்ருததுஷ்க்ருதே ।
தஸ்மாத்யோகாய யுஜ்யஸ்வ யோக: கர்மஸு கௌஶலம் ।। ௫௦ ।।
புத்தியோகயுக்தஸ்து கர்ம குர்வாண: உபே ஸுக்ருததுஷ்க்ருதே அநாதிகாலஸஞ்சிதே அநந்தே பந்தஹேதுபூதே ஜஹாதி । தஸ்மாதுக்தாய புத்தியோகாய யுஜ்யஸ்வ । யோக: கர்மஸு கௌஶலம் கர்மஸு க்ரியமாணேஷ்வயம் புத்தியோக: கௌஶலம் அதிஸாமர்த்யம் । அதிஸாமர்த்யஸாத்ய இத்யர்த: ।। ௫௦ ।।
கர்மஜம் புத்தியுக்தா ஹி பலம் த்யக்த்வா மநீஷிண: ।
ஜந்மபந்தவிநிர்முக்தா: பதம் கச்சந்த்யநாமயம் ।। ௫௧ ।।
புத்தியோகயுக்தா: கர்மஜம் பலம் த்யக்த்வா கர்ம குர்வந்த:, தஸ்மாஜ்ஜந்மபந்தவிநிர்முக்தா: அநாமயம் பதம் கச்சந்தி ஹி ப்ரஸித்தம் ஹ்யேதத்ஸர்வாஸூபநிஷத்ஸ்வித்யர்த: ।। ௫௧ ।।
யதா தே மோஹகலிலம் புத்திர்வ்யதிதரிஷ்யதி ।
ததா கந்தாஸி நிர்வேதம் ஶ்ரோதவ்யஸ்ய ஶ்ருதஸ்ய ச ।। ௫௨ ।।
உக்தப்ரகாரேண கர்மணி வர்தமாநஸ்ய தயா வ்ருத்த்யா நிர்தூதகல்மஷஸ்ய தே புத்திர்யதா மோஹகலிலம் அத்யல்பபலஸங்கஹேதுபூதம் மோஹரூபம் கலுஷம் வ்யதிதரிஷ்யதி, ததா அஸ்மத்த: இத: பூர்வம் த்யாஜ்யதயா ஶ்ருதஸ்ய பலாதே: இத: பஶ்சாச்ச்ரோதவ்யஸ்ய ச க்ருதே ஸ்வயமேவ நிர்வேதம் கந்தாஸி கமிஷ்யஸி ।।௫௨।।
யோகே த்விமாம் ஶ்ருணு இத்யாதிநோக்தஸ்யாத்மயாதாத்ம்யஜ்ஞாநபூர்வகஸ்ய புத்திவிஶேஷஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய தர்மாநுஷ்டாநஸ்ய லக்ஷபூதம் யோகாக்யம் பலமாஹ –
ஶ்ருதிவிப்ரதிபந்நா தே யதா ஸ்தாஸ்யதி நிஶ்சலா ।
ஸமாதாவசலா புத்திஸ்ததா யோகமவாப்ஸ்யஸி ।। ௫௩ ।।
ஶ்ருதி: – ஶ்ரவணம் । அஸ்மத்த: ஶ்ரவணேந விஶேஷத: ப்ரதிபந்நா ஸகலேதரவிஸஜாதீயநித்யநிரதிஶய-ஸூக்ஷ்மதத்த்வாத்மவிஷயா, ஸ்வயமசலா ஏகரூபா புத்தி: அஸங்ககர்மாநுஷ்டாநேந நிர்மலீக்ருதே மநஸி யதா நிஶ்சலா ஸ்தாஸ்யதி, ததா யோகமாத்மாவலோகநமவாப்ஸ்யஸி । ஏததுக்தம் பவதி – ஶாஸ்த்ரஜந்யாத்மஜ்ஞாநபூர்வககர்மயோக: ஸ்திதப்ரஜ்ஞதாக்யஜ்ஞாநநிஷ்டாமாபாதயதி ஜ்ஞாநநிஷ்டாரூபா ஸ்திதப்ரஜ்ஞதா து யோகாக்யமாத்மாவலோகநம் ஸாதயதி இதி ।। ௫௩ ।।
ஏவதுக்த: பார்தோऽஸங்ககர்மாநுஷ்டாநரூபகர்மயோகஸாத்யஸ்திதப்ரஜ்ஞதாயா யோகஸாதநபூதாயா: ஸ்வரூபம், ஸ்திதப்ரஜ்ஞஸ்யாநுஷ்டாநப்ரகாரம் ச ப்ருச்சதி –
அர்ஜுந உவாச
ஸ்திதப்ரஜ்ஞஸ்ய கா பாஷா ஸமாதிஸ்தஸ்ய கேஶவ ।
ஸ்திததீ: கிம் ப்ரபாஷதே கிமாஸீத வ்ரஜேத கிம் ।। ௫௪ ।।
ஸமாதிஸ்தஸ்ய ஸ்திதப்ரஜ்ஞஸ்ய கா பாஷா கோ வாசகஶ்ஶப்த: ? தஸ்ய ஸ்வரூபம் கீத்ருஶமித்யர்த: । ஸ்திதப்ரஜ்ஞ: கிம் ச பாஷாதிகம் கரோதி ? ।। ௫௪ ।।
வ்ருத்திவிஶேஷகதநேந ஸ்வரூபமப்யுக்தம் பவதீதி வ்ருத்திவிஶேஷ உச்யதே –
ஶ்ரீபகவாநுவாச
ப்ரஜஹாதி யதா காமாந் ஸர்வாந் பார்த மநோகதாந் ।
ஆத்மந்யேவாத்மநா துஷ்ட: ஸ்திதப்ரஜ்ஞஸ்ததோச்யதே ।। ௫௫ ।।
ஆத்மந்யேவாத்மநா – மநஸா ஆத்மைகாவலம்பநேந துஷ்ட: தேந தோஷேண தத்வ்யதிரிக்தாந் ஸர்வாந் மநோகதாந் காமாந் யதா ப்ரகர்ஷேண ஜஹாதி, ததாயம் ஸ்திதப்ரஜ்ஞ இத்யுச்யதே ।ஜ்ஞாநநிஷ்டாகாஷ்டேயம் ।।௫௫।।
அநந்தரம் ஜ்ஞாநநிஷ்டஸ்ய ததோऽர்வாசீநாதூரவிப்ரக்ருஷ்டாவஸ்தோச்யதே –
து:கேஷ்வநுத்விக்நமநா: ஸுகேஷு விகதஸ்ப்ருஹ: ।
வீதராகபயக்ரோத: ஸ்திததீர்முநிருச்யதே ।। ௫௬ ।।
ப்ரியவிஶ்லேஷாதிது:கநிமித்தேஷு உபஸ்திதேஷு அநுத்விக்நமநா: ந து:கீ பவதி ஸுகேஷு விகதஸ்ப்ருஹ: ப்ரியேஷு ஸந்நிஹிதேஷ்வபி விகதஸ்ப்ருஹ:, வீதராகபயக்ரோத:, அநாகதேஷு ஸ்ப்ருஹா ராக:, தத்ரஹித: ப்ரியவிஶ்லேஷ- அப்ரியாகமநஹேதுதர்ஶநநிமித்தம் து:கம் பயம், தத்ரஹித: ப்ரியவிஶ்லேஷாப்ரியாகமநஹேதுபூதசேதநாந்தரகத-து:கஹேதுபூதஸ்வமநோவிகார: க்ரோத:, தத்ரஹித: ஏவம்பூத: முநி: ஆத்மமநநஶீல: ஸ்திததீரித்யுச்யதே।।௫௬।।
ததோऽர்வாசீநதஶா ப்ரோச்யதே –
ய: ஸர்வத்ராநபிஸ்நேஹஸ்தத்தத்ப்ராப்ய ஶுபாஶுபம் ।
நாபிநந்ததி ந த்வேஷ்டி தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டிதா ।। ௫௭ ।।
ய: ஸர்வத்ர ப்ரியேஷு அநபிஸ்நேஹ: உதாஸீந: ப்ரியஸம்ஶ்லேஷவிஶ்லேஷரூபம் ஶுபாஶுபம் ப்ராப்யாபிநந்தநத்வேஷரஹித:, ஸோऽபி ஸ்திதப்ரஜ்ஞ: ।। ௫௭ ।।
ததோऽர்வாசீநதஶாமாஹ –
யதா ஸம்ஹரதே சாயம் கூர்மோऽங்காநீவ ஸர்வஶ: ।
இந்த்ரியாணீந்த்ரியார்தேப்யஸ்தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டிதா ।। ௫௮ ।।
யதேந்த்ரியாணீந்த்ரியார்தாந் ஸ்ப்ருஷ்டுமுத்யுக்தாநி, ததைவ கூர்மோऽங்காநீவ, இந்த்ரியார்தேப்ய: ஸர்வஶ: ப்ரதிஸம்ஹ்ருத்ய மந ஆத்மந்யவஸ்தாபயதி, ஸோऽபி ஸ்திதப்ரஜ்ஞ: । ஏவம் சதுர்விதா ஜ்ஞாநநிஷ்டா । பூர்வபூர்வா உத்தரோத்த்ரநிஷ்பாத்யா।।௫௮।।
இதாநீம் ஜ்ஞாநநிஷ்டாயா துஷ்ப்ராபதாம் தத்ப்ராப்த்யுபாயம் சாஹ –
விஷயா விநிவர்தந்தே நிராஹாரஸ்ய தேஹிந: ।
ரஸவர்ஜம் ரஸோऽப்யஸ்ய பரம் த்ருஷ்ட்வா நிவர்ததே ।। ௫௯ ।।
இந்த்ரியாணாமாஹாரா விஷயா: நிராஹாரஸ்ய விஷயேப்ய: ப்ரத்யாஹ்ருதேந்த்ரியஸ்ய தேஹிநோ விஷயா விநிவர்தமாநா ரஸவர்ஜம் விநிவர்தந்தே ரஸ: ராக: । விஷயராகோ ந நிவர்தத இத்யர்த: । ராகோऽப்யாத்மஸ்வரூபம் விஷயேப்ய: பரம் ஸுகதரம் த்ருஷ்ட்வா நிவர்ததே ।। ௫௯ ।।
யததோ ஹ்யபி கௌந்தேய புருஷஸ்ய விபஶ்சித: ।
இந்த்ரியாணி ப்ரமாதீநி ஹரந்தி ப்ரஸபம் மந: ।। ௬௦ ।।
ஆத்மதர்ஶநேந விநா விஷயராகோ ந நிவர்ததே, அநிவ்ருத்தே விஷயராகே விபஶ்சிதோ யதமாநஸ்யாபி புருஷஸ்யேந்த்ரியாணி ப்ரமாதீநி பலவந்தி, மந: ப்ரஸஹ்ய ஹரந்தி । ஏவமிந்த்ரியஜய: ஆத்மதர்ஶநாதீந:, ஆத்மதர்ஶநமிந்த்ரியஜயாதீநமிதி ஜ்ஞாநநிஷ்டா துஷ்ப்ராபா ।। ௬௦ ।।
தாநி ஸர்வாணி ஸம்யம்ய யுக்த ஆஸீத மத்பர: ।
வஶே ஹி யஸ்யேந்த்ரியாணி தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டிதா ।। ௬௧ ।।
அஸ்ய ஸர்வஸ்ய பரிஜிஹீர்ஷயா விஷயாநுராகயுக்ததயா துர்ஜயாநீந்த்ரியாணி ஸம்யம்ய, சேதஸஶ்ஶுபாஶ்ரயபூதே மயி மநோऽவஸ்தாப்ய ஸமாஹித ஆஸீத । மநஸி மத்விஷயே ஸதி நிர்தக்தாஶேஷகல்மஷதயா நிர்மலீக்ருதம் விஷயாநுராகரஹிதம் மந இந்த்ரியாணி ஸ்வவஶாநி கரோதி । ததோ வஶ்யேந்த்ரியம் மந ஆத்மதர்ஶநாய ப்ரபவதி । யதோக்தம், யதாக்நிருத்ததஶிக: கக்ஷம் தஹதி ஸாநில: । ததா சித்தஸ்திதோ விஷ்ணுர்யோகிநாம் ஸர்வகில்பிஷம்।। (வி.பு.௬.௭.௭௪; நா.பு.௪௭.௭௦,கா.பு.௨௨௨–௧௬) இதி । ததாஹ வஶே ஹி யஸ்யேந்த்ரியாணி தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டிதா இதி ।। ௬௧ ।।
ஏவம் மய்யநிவேஶ்ய மந: ஸ்வயத்நகௌரவேணேந்த்ரியஜயே ப்ரவ்ருத்தோ விநஷ்டோ பவதீத்யாஹ –
த்யாயதோ விஷயாந் பும்ஸ: ஸங்கஸ்தேஷூபஜாயதே ।
ஸங்காத்ஸம்ஜாயதே காம: காமாத்க்ரோதோऽபிஜாயதே ।। ௬௨ ।।
க்ரோதாத்பவதி ஸம்மோஹ: ஸம்மோஹாத்ஸ்ம்ருதிவிப்ரம: ।
ஸ்ம்ருதிப்ரம்ஶாத்புத்திநாஶோ புத்திநாஶாத்ப்ரணஶ்யதி ।। ௬௩ ।।
அநிரஸ்தவிஷயாநுராகஸ்ய ஹி மய்யநிவேஶிதமநஸ இந்த்ரியாணி ஸம்யம்யாவஸ்திதஸ்யாபி அநாதிபாபவாஸநயா விஷயத்யாநமவர்ஜநீயம் ஸ்யாத் । த்யாயதோ விஷயாந் பும்ஸ: புநரபி ஸங்கோऽதிப்ரவ்ருத்தோ ஜாயதே । ஸங்காத்ஸம்ஜாதே காம: । காமோ நாம ஸங்கஸ்ய விபாகதஶா । புருஷோ யாம் தஶாமாபந்நோ விஷயாநபுக்த்வா ஸ்தாதும் ந ஶக்நோதி, ஸ காம: ।। காமாத்க்ரோதோऽபிஜாயதே । காமே வர்தமாநே, விஷயே சாஸந்நிஹிதே, ஸந்நிஹிதாந் புருஷாந் ப்ரதி, ஏபிரஸ்மதிஷ்டம் விஹிதமிதி க்ரோதோ பவதி । க்ரோதாத்பவதி ஸம்மோஹ: । ஸம்மோஹ: க்ருத்யாக்ருத்யவிவேகஶூந்யதா । தயா ஸர்வம் கரோதி । ததஶ்ச ப்ராரப்தே இந்த்ரியஜயாதிகே ப்ரயத்நே ஸ்ம்ருதிப்ரம்ஶோ பவதி । ஸ்ம்ருதிப்ரம்ஶாத்புத்திநாஶ: ஆத்மஜ்ஞாநே யோ வ்யவஸாய: க்ருத:, தஸ்ய நாஶ: ஸ்யாத் । புத்திநாஶாத்புநரபி ஸம்ஸாரே நிமக்நோ விநஷ்டோ பவதி ।। ௬௨-௬௩।।
ராகத்வேஷவியுக்தைஸ்து விஷயாநிந்த்ரியைஶ்சரந் ।
ஆத்மவஶ்யைர்விதேயாத்மா ப்ரஸாதமதிகச்சதி ।। ௬௪ ।।
உக்தேந ப்ரகாரேண மயி ஸர்வேஶ்வரே சேதஸஶ்ஶுபாஶ்ரயபூதே ந்யஸ்தமநா: நிர்தக்தாஶேஷகல்மஷதயா ராகத்வேஷவியுக்தைராத்மவஶ்யைரிந்த்ரியை: விஷயாம்ஶ்சரந் விஷயாம்ஸ்திரஸ்க்ருத்ய வர்தமாந: விதேயாத்மா விதேயமநா: ப்ரஸாதமதிகச்சதி நிர்மலாந்த:கரணோ பவதீத்யர்த: ।। ௬௪ ।।
ப்ரஸாதே ஸர்வது:காநாம் ஹாநிரஸ்யோபஜாயதே ।
ப்ரஸந்நசேதஸோ ஹ்யாஶு புத்தி: பர்யவதிஷ்டதே ।। ௬௫ ।।
அஸ்ய புருஷஸ்ய மந:ப்ரஸாதே ஸதி ப்ரக்ருதிஸம்ஸர்கப்ரயுக்தஸர்வது:காநாம் ஹாநிருபஜாயதே । ப்ரஸந்நசேதஸ: ஆத்மாவலோகநவிரோதிதோஷரஹிதமநஸ: ததாநீமேவ ஹி விவிக்தாத்மவிஷயா புத்தி: பர்யவதிஷ்டதே । அதோ மந:ப்ரஸாதே ஸர்வது:காநாம் ஹாநிர்பவத்யேவ ।। ௬௫ ।।
நாஸ்தி புத்திரயுக்தஸ்ய ந சாயுக்தஸ்ய பாவநா ।
ந சாபாவயத: ஶாந்திரஶாந்தஸ்ய குத: ஸுகம் ।। ௬௬ ।।
மயி ஸந்ந்யஸ்தமநோரஹிதஸ்ய ஸ்வயத்நேநேந்த்ரியநியமநே ப்ரவ்ருத்தஸ்ய கதாசிதபி விவிக்தாத்மவிஷயா புத்திர்ந ஸேத்ஸ்யதி। அத ஏவ தஸ்ய தத்பாவநா ச ந ஸம்பவதி । விவிக்தாத்மாநமபாவயதோ விஷயஸ்ப்ருஹாஶாந்திர்ந பவதி । அஶாந்தஸ்ய விஷயஸ்ப்ருஹாயுக்தஸ்ய குதோ நித்யநிரதிஶயஸுகப்ராப்தி: ।। ௬௬ ।।
புநரப்யுக்தேந ப்ரகாரேணேந்த்ரியநியமநமகுர்வதோऽநர்தமாஹ –
இந்த்ரியாணாம் ஹி சரதாம் யந்மநோऽநுவிதீயதே ।
ததஸ்ய ஹரதி ப்ரஜ்ஞாம் வாயுர்நாவமிவாம்பஸி ।। ௬௭ ।।
இந்த்ரியாணாம் விஷயேஷு சரதாம் வர்தமாநாநாம் வர்தநமநு யந்மநோ விதீயதே புருஷேணாநுவர்த்யதே, தந்மநோऽஸ்ய விவிக்தாத்மப்ரவணாம் ப்ரஜ்ஞாம் ஹரதி விஷயப்ரவணாம் கரோதீத்யர்த: । யதாம்பஸி நீயமாநாம் நாவம் ப்ரதிகூலோ வாயு: ப்ரஸஹ்ய ஹரதி ।। ௬௭ ।।
தஸ்மாத்யஸ்ய மஹாபாஹோ நிக்ருஹீதாநி ஸர்வஶ: ।
இந்த்ரியாணீந்த்ரியார்தேப்யஸ்தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டிதா ।। ௬௮ ।।
தஸ்மாதுக்தேந ப்ரகாரேண ஶுபாஶ்ரயே மயி நிவிஷ்டமநஸோ யஸ்யேந்த்ரியாணி இந்த்ரியார்தேப்ய: ஸர்வஶோ நிக்ருஹீதாநி, தஸ்யைவாத்மநி ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டிதா பவதி ।। ௬௮ ।।
ஏவம் நியதேந்த்ரியஸ்ய ப்ரஸந்நமநஸ: ஸித்திமாஹ –
யா நிஶா ஸர்வபூதாநாம் தஸ்யாம் ஜாகர்தி ஸம்யமீ ।
யஸ்யாம் ஜாகர்தி பூதாநி ஸா நிஶா பஶ்யதோ முநே: ।। ௬௯ ।।
யா ஆத்மவிஷயா புத்தி: ஸர்வபூதாநாம் நிஶா நிஶேவாப்ரகாஶா, தஸ்யாமாத்மவிஷயாயாம் புத்தௌ இந்த்ரியஸம்யமீ ப்ரஸந்நமநா: ஜாகர்தி ஆத்மாநமவலோகயநாஸ்த இத்யர்த: । யஸ்யாம் ஶப்தாதிவிஷயாயாம் புத்தௌ ஸர்வாணி பூதாநி ஜாக்ரதி ப்ரபுத்தாநி பவந்தி, ஸா ஶப்தாதிவிஷயா புத்திராத்மாநம் பஶ்யதோ முநேர்நிஶேவாப்ரகாஶா பவதி।। ௬௯।।
ஆபூர்யமாணமசலப்ரதிஷ்டம் ஸமுத்ரமாப: ப்ரவிஶந்தி யத்வத் ।
தத்வத்காமா யம் ப்ரவிஶந்தி ஸர்வே ஸ ஶாந்திமாப்நோதி ந காமகாமீ ।। ௭௦ ।।
யதா ஸ்வேநைவாபூர்யமாணமேகரூபம் ஸமுத்ரம் நாதேய்ய ஆப: ப்ரவிஶந்தி, ஆஸாமபாம் ப்ரவேஶேऽப்யப்ரவேஶே ச ஸமுத்ரோ ந கஞ்சந விஶேஷமாபத்யதே ஏவம் ஸர்வே காமா: ஶப்தாதயோ விஷயா: யம் ஸம்யமிநம் ப்ரவிஶந்தி இந்த்ரியகோசரதாம் யாந்தி, ஸ ஶாந்திமாப்நோதி । ஶப்தாதிஷ்விந்த்ரியகோசரதாமாபந்நேஷ்வநாபந்நேஷு ச ஸ்வாத்மாவலோகநத்ருப்த்யைவ யோ ந விகாரமாப்நோதி, ஸ ஏவ ஶாந்திமாப்நோதீத்யர்த: । ந காமகாமீ । ய: ஶப்தாதிபிர்விக்ரியதே, ஸ கதாசிதபி ந ஶாந்திமாப்நோதி ।। ௭௦ ।।
விஹாய காமாந் ய: ஸர்வாந் புமாம்ஶ்சரதி நிஸ்ஸ்ப்ருஹ: ।
நிர்மமோ நிரஹங்கார: ஸ ஶாந்திமதிகச்சதி ।। ௭௧ ।।
காம்யந்த இதி காமா: ஶப்தாதய: ।
ய: புமாந் ஶப்தாதீந் ஸர்வாந் விஷயாந் விஹாய –
தத்ர நிஸ்ஸ்ப்ருஹ: தத்ர மமதாரஹிதஶ்ச, அநாத்மநி தேஹே ஆத்மாபிமாநரஹிதஶ்சரதி ஸ ஆத்மாநம் த்ருஷ்ட்வா ஶாந்திமதிகச்சதி ।। ௭௧ ।।
ஏஷா ப்ராஹ்மீ ஸ்திதி: பார்த நைநாம் ப்ராப்ய விமுஹ்யதி ।
ஸ்தித்வாஸ்யாமந்தகாலேऽபி ப்ரஹ்மநிர்வாணம்ருச்சதி ।। ௭௨ ।।
ஏஷா நித்யாத்மஜ்ஞாநபூர்விகா அஸங்ககர்மணி ஸ்திதி: ஸ்திததீலக்ஷா ப்ராஹ்மீ ப்ரஹ்மப்ராபிகா । ஈத்ருஶீம் கர்மணி ஸ்திதிம் ப்ராப்ய ந விமுஹ்யதி புந: ஸம்ஸாரம் நாப்நோதி, அஸ்யா: ஸ்தித்யாமந்திமேऽபி வயஸி ஸ்தித்வா ப்ரஹ்மநிர்வாணம்ருச்சதி நிர்வாணமயம் ப்ரஹ்ம கச்சதி ஸுகைகதாநமாத்மாநமவாப்நோதீத்யர்த: ।।
ஏவமாத்மயாதாத்ம்யம் யுத்தாக்யஸ்ய ச கர்மணஸ்தத்ப்ராப்திஸாதநதாமஜாநத: ஶரீராத்மஜ்ஞாநேந மோஹிதஸ்ய, தேந ச மோஹேந யுத்தாந்நிவ்ருத்தஸ்ய மோஹஶாந்தயே நித்யாத்மவிஷயா ஸாங்க்யபுத்தி:, தத்பூர்விகா ச அஸங்ககர்மாநுஷ்டாநரூபகர்மயோகவிஷயா புத்தி: ஸ்திதப்ரஜ்ஞதாயோகஸாதநபூதா த்விதீயே அத்யாயே ப்ரோக்தா ததுக்தம், நித்யாத்மாஸங்ககர்மேஹாகோசரா ஸாங்க்யயோகதீ: । த்விதீயே ஸ்திததீலக்ஷா ப்ரோக்தா தந்மோஹஶாந்தயே இதி (கீ.ஸம்.௬)
।। ௭௨ ।।
।। இதி ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசிதே ஶ்ரீமத்கீதாபாஷ்யே த்விதீயாத்யாய: ।। ௨।।
