பகவத்ராமாநுஜவிரசிதம்

ஶ்ரீமத்கீதாபாஷ்யம்

ஷஷ்டோऽத்யாய:

ஶ்ரீபகவாநுவாச

அநாஶ்ரித: கர்மபலம் கார்யம் கர்ம கரோதி ய:  ।

ஸ ஸம்ந்யஸீ ச யோகீ ச ந நிரக்நிர்ந சாக்ரிய:  ।। ௧ ।।

உக்த: கர்மயோக: ஸபரிகர:, இதாநீம் ஜ்ஞாநயோககர்மயோகஸாத்யாத்மாவலோகநரூபயோகாப்யாஸ-விதிருச்யதே। தத்ர கர்மயோகஸ்ய நிரபேக்ஷயோகஸாதநத்வம் த்ரடயிதும் ஜ்ஞாநாகார: கர்மயோகோ யோகஶிரஸ்க: அநூத்யதே । கர்மபலம் ஸ்வர்காதிகமநாஶ்ரித:, கார்யம் கர்மாநுஷ்டாநமேவ கார்யம், ஸர்வாத்மநாஸ்மத்ஸுஹ்ருத்பூத-பரமபுருஷாராதநரூபதயா கர்மைவ மம ப்ரயோஜநம், ந தத்ஸாத்யம் கிம்சிதிதி ய: கர்ம கரோதி ஸ ஸம்ந்யாஸீ ச ஜ்ஞாநயோகநிஷ்டஶ்ச யோகீ ச கர்மயோகநிஷ்டஶ்ச ஆத்மாவலோகநரூபயோகஸாதநபூதோபயநிஷ்ட இத்யர்த: । ந நிரக்நிர்ந சாக்ரிய: ந சோதிதயஜ்ஞாதிகர்மஸ்வப்ரவ்ருத்த:, ந ச கேவலஜ்ஞாநநிஷ்ட: । தஸ்ய ஹி ஜ்ஞநநிஷ்டைவ, கர்மயோகநிஷ்டஸ்ய தூபயமஸ்தீத்யபிப்ராய: ।। ௧ ।।

உக்தலக்ஷணகர்மயோகே ஜ்ஞாநமப்யஸ்தீத்யாஹ –

யம் ஸம்ந்யாஸ இதி ப்ராஹுர்யோகம் தம் வித்தி பாண்டவ  ।

ந ஹ்யஸம்ந்யஸ்தஸங்கல்போ யோகீ பவதி கஶ்சந  ।। ௨ ।।

யம் ஸம்ந்யாஸ இதி ஜ்ஞாநயோக இதி, ஆத்மயாதாத்ம்யஜ்ஞாநமிதி ப்ராஹு:, தம் கர்மயோகமேவ வித்தி । ததுபபாதயதி ந ஹ்யஸம்ந்யஸ்தஸம்கல்போ யோகீ பவதி கஶ்சந । ஆத்மயாதாத்ம்யாநுஸந்தாநேந அநாத்மநி ப்ரக்ருதௌ ஆத்மஸங்கல்ப: ஸம்ந்யஸ்த: பரித்யக்தோ யேந ஸ ஸம்ந்யஸ்தஸங்கல்ப: அநேவம்பூத: அஸம்ந்யஸ்தஸங்கல்ப:। ந ஹ்யுக்தேஷு கர்மயோகிஷ்வநேவம்பூத: கஶ்சந கர்மயோகீ பவதி । யஸ்ய ஸர்வே ஸமாரம்பா: காமஸங்கல்பவர்ஜிதா: (ப.கீ.௪.௧௯) இதி ஹ்யுக்தம் ।। ௨ ।। கர்மயோக ஏவாப்ரமாதேந யோகம் ஸாதயதீத்யாஹ –

ஆருருக்ஷோர்முநேர்யோகம் கர்ம காரணமுச்யதே  ।

யோகாரூடஸ்ய தஸ்யைவ ஶம: காரணமுச்யதே            ।। ௩ ।।

யோகமாத்மாவலோகநம் ப்ராப்துமிச்சோர்முமுக்ஷோ: கர்மயோக ஏவ காரணமுச்யதே । தஸ்யைவ யோகாரூடஸ்ய ப்ரதிஷ்டிதயோகஸ்யைவ, ஶம: கர்மநிவ்ருத்தி: காரணமுச்யதே । யாவதாத்மாவலோகநரூபமோக்ஷாவாப்தி கர்ம கார்யமித்யர்த: ।। ௩ ।।

கதா ப்ரதிஷ்டிதயோகோ பவதீத்யத்ராஹ –

யதா ஹி நேந்த்ரியார்தேஷு ந கர்மஸ்வநுஷஜ்ஜதே  ।

ஸர்வஸங்கல்பஸம்ந்யாஸீ யோகாரூடஸ்ததோச்யதே     ।। ௪ ।।

யதாயம் யோகீ த்வாத்மைகாநுபவஸ்வபாவதயா இந்த்ரியார்தேஷு  ஆத்மவ்யதிரிக்தப்ராக்ருதவிஷயேஷு, தத்ஸம்பந்திஷு ச கர்மஸு நாநுஷஜ்ஜதே ந ஸங்கமர்ஹாதி, ததா ஹி ஸர்வஸங்கல்பஸந்ந்யாஸீ யோகாரூட இத்யுச்யதே। தஸ்மாதாருருக்ஷோர்விஷயாநுபவார்ஹாதயா ததநநுஷங்காப்யாஸரூப: கர்மயோக ஏவ யோகநிஷ்பத்தி-காரணம் । அதோ விஷயாநநுஷங்காப்யாஸரூபம் கர்மயோகமேவ ஆருருக்ஷு: குர்யாத் ।। ௪ ।।

ததேவாஹ –

உத்தரேதாத்மநாத்மாநம் நாத்மாநமவஸாதயேத் ।

ஆத்மைவ ஹ்யாத்மநோ பந்துராத்மைவ ரிபுராத்மந:  ।। ௫ ।।

ஆத்மநா மநஸா விஷயாநநுஷக்தேந ஆத்மாநமுத்தரேத் । தத்விபரீதேந மநஸா ஆத்மாநம் நாவஸாதயேத்। ஆத்மைவ மந ஏவ ஹ்யாத்மநோ பந்து: ததேவாத்மநோ ரிபு: ।। ௫ ।।

பந்துராத்மாத்மநஸ்தஸ்ய யேநாத்மைவாத்மநா ஜித:  ।

அநாத்மநஸ்து ஶத்ருத்வே வர்தேதாத்மைவ ஶத்ருவத்           ।। ௬ ।।

யேந புருஷேண ஸ்வேநைவ ஸ்வமநோ விஷயேப்யோ ஜிதம், தந்மநஸ்தஸ்ய பந்து: । அநாத்மந: அஜிதமநஸ: ஸ்வகீயமேவ மந: ஸ்வஸ்ய ஶத்ருவச்ஶத்ருத்வே வர்தேத  ஸ்வநிஶ்ஶ்ரேயஸவிபரீதே வர்தேதேத்யர்த: । யதோக்தம் பகவதா பராஶரேணாபி, மந ஏவ மநுஷ்யாணாம் காரணம் பந்தமோக்ஷயோ: । பந்தாய விஷயாஸங்கி முக்த்யைவ நிர்விஷயம் மந: ।। (வி.௬.௭.௨௮) இதி  ।।௬।।

யோகாரம்பயோக்யா அவஸ்தோச்யதே –

ஜிதாத்மந: ப்ரஶாந்தஸ்ய பரமாத்மா ஸமாஹித:  ।

ஶீதோஷ்ணஸுகது:கேஷு ததா மாநாவமாநயோ:      ।। ௭ ।।

ஶீதோஷ்ணஸுகது:கேஷு மாநாவமாநயோஶ்ச ஜிதாத்மந: ஜிதமநஸ: விகாரரஹிதமநஸ: ப்ரஶாந்தஸ்ய மநஸி பரமாத்மா ஸமாஹித: ஸம்யகாஹித: । ஸ்வரூபேணாவஸ்தித: ப்ரத்யகாத்மாத்ர பரமாத்மேத்யுச்யதே தஸ்யைவ ப்ரக்ருதத்வாத் । தஸ்யாபி பூர்வபூர்வாவஸ்தாபேக்ஷயா பரமாத்மத்வாத் । ஆத்மா பரம் ஸமாஹித இதி வாந்வய: ।।௭।।

ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநத்ருப்தாத்மா கூடஸ்தோ விஜிதேந்த்ரிய:  ।

யுக்த இத்யுச்யதே யோகீ ஸமலோஷ்டாஶ்மகாஞ்சந:       ।। ௮ ।।

ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநத்ருப்தாத்மா ஆத்மஸ்வரூபவிஷயேண ஜ்ஞாநேந, தஸ்ய ச ப்ரக்ருதிவிஸஜாதீயாகாரவிஷயேண ஜ்ஞாநேந ச த்ருப்தமநா: கூடஸ்த: தேவாத்யவஸ்தாஸ்வநுவர்தமாநஸர்வஸாதாரணஜ்ஞாநைகாகாராத்மநி ஸ்தித:, தத ஏவ விஜிதேந்த்ரிய:, ஸமலோஷ்டாஶ்மகாஞ்சந: ப்ரக்ருதிவிவிக்தஸ்வரூபநிஷ்டதயா ப்ராக்ருதவஸ்துவிஶேஷேஷு போக்யத்வாபாவால்லோஷ்டாஶ்மகாஞ்சநேஷு ஸமப்ரயோஜந: ய: கர்மயோகீ, ஸ யுக்த இத்யுச்யதே ஆத்மாவலோகந-ரூபயோகாப்யாஸார்ஹா இத்யுச்யதே ।। ௮ ।।

ததா ச –

ஸுஹ்ருந்மித்ரார்யுதாஸீநமத்யஸ்தத்வேஷ்யபந்துஷு  ।

ஸாதுஷ்வபி ச பாபேஷு ஸமபுத்திர்விஶிஷ்யதே           ।। ௯ ।।

வயோவிஶேஷாநங்கீகாரேண ஸ்வஹிதைஷிண: ஸுஹ்ருத: ஸவயஸோ ஹிதைஷிணோ மித்ராணி, அரயோ நிமித்ததோऽநர்தேச்சவ: உபயஹேத்வபாவாதுபயரஹிதா உதாஸீநா: ஜந்மத ஏவோபயரஹிதா மத்யஸ்தா: ஜந்மத ஏவாநிச்சேச்சவோ த்வேஷ்யா: ஜந்மத ஏவ ஹிதைஷிணோ பந்தவ:, ஸாதவோ தர்மஶீலா: பாபா: பாபஶீலா: ஆத்மைகப்ரயோஜநதயா ஸுஹ்ருந்மித்ராதிபி: ப்ரயோஜநாபாவாத்விரோதாபாவாச்ச தேஷு ஸமபுத்திர்யோகாப்யாஸார்ஹாத்வே விஶிஷ்யதே ।। ௯ ।।

யோகீ யுஞ்ஜீத ஸததமாத்மாநம் ரஹஸி ஸ்தித:  ।

ஏகாகீ யதசித்தாத்மா நிராஶீரபரிக்ரஹ:             ।। ௧௦  ।।

யோகீ உக்தப்ரகாரகர்மயோகநிஷ்ட:, ஸததமஹரஹர்யோககாலே ஆத்மாநம் யுஞ்ஜீத ஆத்மாநம் யுக்தம் குர்வீத। ஸ்வதர்ஶநநிஷ்டம் குர்வீதேத்யர்த: ரஹஸி ஜநவர்ஜிதே நிஶ்ஶப்தே தேஶே ஸ்தித:, ஏகாகீ தத்ராபி ந ஸத்விதீய:, யதசித்தாத்மா யதசித்தமநஸ்க:, நிராஶீ: ஆத்மவ்யதிரிக்தே க்ருத்ஸ்நே வஸ்துநி நிரபேக்ஷ: அபரிக்ரஹ: தத்வ்யதிரிக்தே கஸ்மிம்ஶ்சிதபி மமதாரஹித: ।।  ।।

ஶுசௌ தேஶே ப்ரதிஷ்டாப்ய ஸ்திரமாஸநமாத்மந:  ।

நாத்யுச்ச்ரிதம் நாதிநீசம் சேலாஜிநகுஶோத்தரம்    ।। ௧௧ ।।

தத்ரைகாக்ரம் மந: க்ருத்வா யதசித்தேந்த்ரியக்ரிய:  ।

உபவிஶ்யாஸநே யுஞ்ஜ்யாத்யோகமாத்மவிஶுத்தயே  ।। ௧௨ ।।

ஶுசௌ தேஶே அஶுசிபி: புருஷைரநதிஷ்டிதே அபரிக்ருஹீதே ச அஶுசிபிர்வஸ்துபிரஸ்ப்ருஷ்டே ச பவித்ரபூதே தேஶே, தார்வாதிநிர்மிதம் நாத்யுச்ச்ரிதம் நாதிநீசம் சேலாஜிநகுஶோத்தரமாஸநம் ப்ரதிஷ்டாப்ய தஸ்மிந்மந:ப்ரஸாதகரே ஸாபாஶ்ரயே உபவிஶ்ய யோகைகாக்ரம் மந: க்ருத்வா யதசித்தேந்த்ரியக்ரிய: ஸர்வாத்மநோபஸம்ஹ்ருதசித்தேந்த்ரியக்ரிய: ஆத்மவிஶுத்தயே பந்தநிவ்ருத்தயே யோகம் யுஞ்ஜ்யாதத்மாவலோகநம் குர்வீத ।। ௧௧ – ௧௨।।

ஸமம் காயஶிரோக்ரீவம் தாரயநசலம் ஸ்திரம்  ।

ஸம்ப்ரேக்ஷ்ய நாஸிகாக்ரம் ஸ்வம் தேஶஶ்சாநவலோகயந்  ।। ௧௩ ।।

ப்ரஶாந்தாத்மா விகதபீ: ப்ரஹ்மசாரிவ்ரதே ஸ்தித:  ।

மந: ஸம்யம்ய மச்சித்தோ யுக்த ஆஸீத மத்பர:       ।। ௧௪ ।।

காயஶிரோக்ரீவம் ஸமமசலம் ஸாபாஶ்ரயதயா ஸ்திரம் தாரயந், திஶஶ்சாநவலோஅகயந், ஸ்வநாஸிகாக்ரம் ஸம்ப்ரேக்ஷ்ய, ப்ரஶாந்தாத்மா அத்யந்தநிர்வ்ருதமநா:, விகதபீர்ப்ரஹ்மசர்யயுக்தோ மந: ஸம்யம்ய மச்சித்தோ யுக்த: அவஹிதோ மத்பர ஆஸீத மாமேவ சிந்த்யநாஸீத ।। ௧௩-௧௪।।

யுஞ்ஜந்நேவம் ஸதாத்மாநம் யோகீ நியதமாநஸ:  ।

ஶாந்திம் நிர்வாணபரமாம் மத்ஸம்ஸ்தாமதிகச்சதி  ।। ௧௫ ।।

ஏவம் மயி பரஸ்மிந் ப்ரஹ்மணி புருஷோத்தமே மநஸஶ்ஶுபாஶ்ரயே ஸதா ஆத்மாநம் மந: யுஞ்ஜந்நியதமாநஸ: மத்ஸ்பர்ஶவித்ரீக்ருதமாநஸதயா நிஶ்சலமாநஸ:, மாமேவ சிந்தயந்மத்ஸம்ஸ்தாம் நிர்வாண-பரமாம் ஶாந்திமதிகச்சதி நிர்வாணகாஷ்டாரூபாம் மத்ஸம்ஸ்தாம் மயி ஸம்ஸ்திதாம் ஶாந்திமதிகச்சதி ।।௧௫ ।।

ஏவமாத்மயோகமாரபமாணஸ்ய மநோநைர்மல்யஹேதுபூதாம் மநஸோ பகவதி ஶுபாஶ்ரயே ஸ்திதிமபிதாய அந்யதபி யோகோபகரணமாஹ –

நாத்யஶ்நதஸ்து யோகோऽஸ்தி ந சைகாந்தமநஶ்நத:  ।

ந சாதிஸ்வப்நஶீலஸ்ய ஜாக்ரதோ நைவ சார்ஜுந  ।। ௧௬ ।।

யுக்தாஹாரவிஹாரஸ்ய யுக்தசேஷ்டஸ்ய கர்மஸு  ।

யுக்தஸ்வப்நாவபோதஸ்ய யோகோ பவதி து:கஹா    ।। ௧௭ ।।

அத்யஶநாநஶநே யோகவிரோதிநீ அதிவிஹாராவிஹாரௌ ச ததாதிமாத்ரஸ்வப்நஜாகர்யே ததா சாத்யாயாஸாநாயாஸௌ । மிதாஹாரவிஹாரஸ்ய மிதாயாஸஸ்ய மிதஸ்வப்நாவபோதஸ்ய ஸகலது:கஹா பந்தநாஶந: யோக: ஸம்பந்நோ பவதி ।। ௧௬-௧௭।।

யதா விநியதம் சித்தமாத்மந்யேவாவதிஷ்டதே  ।

நிஸ்ஸ்ப்ருஹ: ஸர்வகாமேப்யோ யுக்த இத்யுச்யதே ததா       ।। ௧௮ ।।

யதா ப்ரயோஜநவிஷயம் சித்தமாத்மந்யேவ விநியதம்  விஶேஷேண நியதம் நிரதிஶயப்ரயோஜநதயா தத்ரைவ நியதம் நிஶ்சலமவதிஷ்டதே, ததா ஸர்வகாமேப்யோ நிஸ்ஸ்ப்ருஹஸ்ஸந் யுக்த இத்யுச்யதே யோகார்ஹா இத்யுச்யதே ।।௧௮।।

யதா தீபோ நிவாதஸ்தோ நேங்கதே ஸோபமா ஸ்ம்ருதா  ।

யோகிநோ யதசித்தஸ்ய யுஞ்ஜதோ யோகமாத்மந:  ।। ௧௯ ।।

நிவாதஸ்தோ தீபோ யதா நேங்கதே ந சலதி அசலஸ்ஸப்ரபஸ்திஷ்டதி யதசித்தஸ்ய நிவ்ருத்தஸகலேதரமநோவ்ருத்தே: யோகிந: ஆத்மநி யோகம் யுஞ்ஜத: ஆத்மஸ்வரூபஸ்ய ஸோபமா நிவாதஸ்ததயா நிஶ்சலஸப்ரபதீபவந்நிவ்ருத்தஸகலமநோவ்ருத்திதயா நிஶ்சலோ ஜ்ஞாநப்ரப ஆத்மா திஷ்டதீத்யர்த: ।। ௧௯ ।।

யத்ரோபரமதே சித்தம் நிருத்தம் யோகஸேவயா ।

யத்ர சைவாத்மநாத்மாநம் பஶ்யநாத்மநி துஷ்யதி   ।। ௨௦ ।।

ஸுகமாத்யந்திகம் யத்தத்புத்திக்ராஹ்யமதீந்த்ரியம்  ।

வேத்தி யத்ர ந சைவாயம் ஸ்திதஶ்சலதி தத்த்வத:    ।। ௨௧ ।।

யம் லப்த்வா சாபரம் லாபம் மந்யதே நாதிகம் தத:  ।

யஸ்மிந் ஸ்திதோ ந து:கேந குருணாபி விசால்யதே      ।।௨௨।।

தம் வித்யாத்து:கஸம்யோகவியோகம் யோகஸம்ஜ்ஞிதம்  ।

ஸ நிஶ்சயேந யோக்தவ்யோ யோகோऽநிர்விண்ணசேதஸா       ।। ௨௩ ।।

யோகஸேவயா ஹேதுநா ஸர்வத்ர நிருத்தம் சித்தம் யத்ர யோகே உபரமதே அதிஶயிதஸுகமிதமிதி ரமதே, யத்ர ச யோகே ஆத்மநா மநஸா ஆத்மாநம் பஶ்யந்நந்யநிரபேக்ஷமாத்மந்யேவ துஷ்யதி, யத்தததீந்த்ரியமாத்மபுத்த்யேக-க்ராஹ்யம் ஆத்யந்திகம் ஸுகம் யத்ர ச யோகே வேத்தி அநுபவதி, யத்ர ச யோகே ஸ்தித: ஸுகாதிரேகேண தத்த்வத: தத்பாவாந்ந சலதி, யம் யோகம் லப்த்வா யோகாத்விரதஸ்தமேவ காங்க்ஷமாணோ நாபரம் லாபம் ததோऽதிகம் மந்யதே, யஸ்மிம்ஶ்ச யோகே ஸ்திதோ விரதோऽபி குணவத்புத்ரவியோகாதிநா குருணாபி து:கேந ந விசால்யதே, தம் து:கஸம்யோகவியோகம் து:கஸம்யோகப்ரத்யநீகாகாரம் யோகஶப்தாபிதேயம் வித்யாத் । ஸ ஏவம்ரூபோ யோக இதி ஆரம்பதஶாயாம் நிஶ்சயேந அநிர்விண்ணசேதஸா ஹ்ருஷ்டசேதஸா யோகோ யோக்தவ்ய: ।। ௨௦ – ௨௩ ।।

ஸங்கல்பப்ரபவாந் காமாம்ஸ்த்யக்த்வா ஸர்வாநஶேஷத:  ।

மநஸைவேந்த்ரியக்ராமம் விநியம்ய ஸமந்தத:      ।। ௨௪ ।।

ஶநைஶ்ஶநைருபரமேத்புத்த்யா த்ருதிக்ருஹீதயா  ।

ஆத்மஸம்ஸ்தம் மந: க்ருத்வா ந கிம்சிதபி சிந்தயேத்     ।। ௨௫ ।।

ஸ்பர்ஶஜா: ஸங்கல்பஜாஶ்சேதி த்விவிதா: காமா:, ஸ்பர்ஶஜா: ஶீதோஷ்ணாதய:, ஸங்கல்பஜா: புத்ரக்ஷேத்ராதய:। தத்ர ஸங்கல்பப்ரபவா: ஸ்வரூபேணைவ த்யக்தும் ஶக்யா: । தாந் ஸர்வாந்மநஸைவ ததந்வயாநுஸந்தாநேந த்யக்த்வா ஸ்பர்ஶஜேஷ்வவர்ஜநீயேஷு தந்நிமித்தஹர்ஷோத்வேகௌ த்யக்த்வா ஸமந்தத: ஸர்வஸ்மாத்விஷயாத்ஸர்வமிந்த்ரியக்ராமம் விநியம்ய ஶநைஶ்ஶநைர்த்ருதிக்ருஹீதயா விவேகவிஷயயா புத்த்யா ஸர்வஸ்மாதாத்மவ்யதிரிக்தாதுபரம்ய ஆத்மஸம்ஸ்தம் மந: க்ருத்வா ந கிஞ்சிதபி சிந்தயேத்।।௨௪-௨௫।।

யதோ யதோ நிஶ்சரதி மநஶ்சஞ்சலமஸ்திரம்  ।

ததஸ்ததோ நியம்யைததாத்மந்யேவ வஶம் நயேத்    ।। ௨௬ ।।

சலஸ்வபாவதயாத்மந்யஸ்திரம் மந: யதோ யதோ விஷயப்ராவண்யஹேதோ: பஹி: நிஶ்சரதி, ததஸ்ததோ யத்நேந மநோ நியம்ய ஆத்மந்யேவ அதிஶயிதஸுகபாவநயா வஶம் நயேத் ।। ௨௬ ।।

ப்ரஶாந்தமநஸம் ஹ்யேநம் யோகிநம் ஸுகமுத்தமம்  ।

உபைதி ஶாந்தரஜஸம் ப்ரஹ்மபூதமகல்மஷம்            ।। ௨௭ ।।

ப்ரஶாந்தமநஸமாத்மநி நிஶ்சலமநஸம், ஆத்மந்யஸ்தமநஸம் ததேவ ஹேதோர்தக்தாஶேஷகல்மஷம், தத ஏவ ஶாந்தரஜஸம்  விநஷ்டரஜோகுணம், தத ஏவ ப்ரஹ்மபூதம் ஸ்வஸ்வரூபேணாவஸ்திதமேநம் யோகிநமாத்மஸ்வரூபா-நுபவரூபமுத்தமம் ஸுகமுபைதி । ஹீதி ஹேதௌ உத்தமஸுகரூபத்வாதாத்மஸ்வரூபஸ்யேத்யர்த: ।। ௨௭ ।।

ஏவம் யுஞ்ஜந் ஸதாத்மாநம் யோகீ விகதகல்மஷ:  ।

ஸுகேந ப்ரஹ்மஸம்ஸ்பர்ஶமத்யந்தம் ஸுகமஶ்நுதே      ।। ௨௮ ।।

ஏவமுக்தப்ரகாரேணாத்மாநம் யுஞ்ஜந் தேநைவ விகதப்ராசீநஸமஸ்தகல்மஷோ ப்ரஹ்மஸம்ஸ்பர்ஶம் ப்ரஹ்மாநுபவரூபம் ஸுகமத்யந்தமபரிமிதம் ஸுகேந அநாயாஸேந ஸதாஶுநுதே ।। ௨௮ ।।

அத யோகவிபாகதஶா சதுஷ்ப்ரகாரோச்யதே-

ஸர்வபூதஸ்தமாத்மாநம் ஸர்வபூதாநி சாத்மநி  ।

ஈக்ஷதே யோகயுக்தாத்மா ஸர்வத்ர ஸமதர்ஶந:             ।। ௨௯ ।।

ஸ்வாத்மந: பரேஷாம் ச பூதாநாம் ப்ரக்ருதிவியுக்தஸ்வரூபாணாம் ஜ்ஞாநைகாகாரதயா ஸாம்யாத்வைஷம்யஸ்ய ச ப்ரக்ருதிகதத்வாத்யோகயுக்தாத்மா ப்ரக்ருதிவியுக்தேஷ்வாத்மஸு ஸர்வத்ர ஜ்ஞாநைகாகாரதயா ஸமதர்ஶந: ஸர்வபூதஸ்தம் ஸ்வாத்மாநம் ஸர்வபூதாநி ச ஸ்வாத்மநீக்ஷதே  ஸர்வபூதஸமாநாகாரம் ஸ்வாத்மாநம் ஸ்வாத்மஸமாநாகாராணி ச ஸர்வபூதாநி பஶ்யதீத்யர்த: । ஏகஸ்மிநாத்மநி த்ருஷ்டே ஸர்வஸ்யாத்மவஸ்துநஸ்தத்ஸாம்யாத்ஸர்வமாத்மவஸ்து த்ருஷ்டம் பவதீத்யர்த: । ‘ஸர்வத்ர ஸமதர்ஶந:‘ இதி வசநாத் । யோऽயம் யோகஸ்த்வயா ப்ரோக்த: ஸாம்யேந (௩௩) இத்யநுபாஷணாச்ச । நிர்தோஷம் ஹி ஸமம் ப்ரஹ்ம (ப.கீ.௫.௧௯) இதி வசநாச்ச ।। ௨௯ ।।

யோ மாம் பஶ்யதி ஸர்வத்ர ஸர்வம் ச மயி பஶ்யதி  ।

தஸ்யாஹம் ந ப்ரணஶ்யாமி ஸ ச மே ந ப்ரணஶ்யதி       ।। ௩௦ ।।

ததோऽபி விபாகதஶாபந்நோ மம ஸாதர்ம்யமுபாகத:, நிரஞ்ஜந: பரமம் ஸாம்யமுபைதி (மு.௩.௧.௩) இத்யுச்யமாநம் ஸர்வஸ்யாத்மவஸ்துநோ விதூதபுண்யபாபஸ்ய ஸ்வரூபேணாவஸ்திதஸ்ய மத்ஸாம்யம் பஶ்யந் ய: ஸர்வத்ராத்மவஸ்துநி மாம் பஶ்யதி, ஸர்வமாத்மவஸ்து ச மயி பஶ்யதி அந்யோந்யஸாம்யாதந்யதரதர்ஶநேந அந்யதரதபீத்ருஶமிதி பஶ்யதி, தஸ்ய ஸ்வாத்மஸ்வரூபம் பஶ்யதோऽஹம் தத்ஸாம்யாந்ந ப்ரணஶ்யாமி நாதர்ஶநமுபயாமி மமாபி மாம் பஶ்யத:, மத்ஸாம்யாத்ஸ்வாத்மாநம் மத்ஸமமவலோகயந் ஸ நாதர்ஶநமுபயாதி ।। ௩௦ ।। ததோऽபி விபாகதஶாமாஹ –

ஸர்வபூதஸ்திதம் யோ மாம் பஜத்யேகத்வமாஸ்தித:  ।

ஸர்வதா வர்தமாநோऽபி ஸ யோகீ மயி வர்ததே    ।। ௩௧ ।।

யோகதஶாயாம் ஸர்வபூதஸ்திதம் மாமஸம்குசிதஜ்ஞாநைகாகாரதயா ஏகத்வமாஸ்தித: ப்ராக்ருதபேதபரி-த்யாகேந ஸுத்ருடம் யோ பஜதே, ஸ யோகீ வ்யுத்தாநகாலேऽபி யதா ததா வர்தமாந: ஸ்வாத்மாநம் ஸர்வபூதாநி ச பஶ்யந்மயி வர்ததே மாமேவ பஶ்யதி । ஸ்வாத்மநி ஸர்வபூதேஷு ச ஸர்வதா மத்ஸாம்யமேவ பஶ்யதீத்யர்த: ।। ௩௧ ।।

ததோऽபி காஷ்டாமாஹ –

ஆத்மௌபம்யேந ஸர்வத்ர ஸமம் பஶ்யதி யோऽர்ஜுந  ।

ஸுகம் வா யதி வா து:கம் ஸ யோகீ பரமோ மத:              ।। ௩௨ ।।

ஸ்வாத்மநஶ்சாந்யேஷாம் சாத்மநாமஸம்குசிதஜ்ஞாநைகாகாரதயோபம்யேந ஸ்வாத்மநி சாந்யேஷு ச ஸர்வத்ர வர்தமாநம் புத்ரஜந்மாதிரூபம் ஸுகம் தந்மரணாதிரூபம் ச து:கமஸம்பந்தஸாம்யாத்ஸமம் ய: பஶ்யதி பரபுத்ரஜந்மமரணாதிஸமம் ஸ்வபுத்ரஜந்மமரணாதிகம் ய: பஶ்யதீத்யர்த: । ஸ யோகீ பரமோ மத: யோககாஷ்டாம் கதோ மத: ।। ௩௨ ।।

அர்ஜுந உவாச

யோऽயம் யோகஸ்த்வயா ப்ரோக்த: ஸாம்யேந மதுஸூதந ।

ஏதஸ்யாஹம் ந பஶ்யாமி சஞ்சலத்வாத்ஸ்திதிம் ஸ்திராம்    ।। ௩௩ ।।

சஞ்சலம் ஹி மந: க்ருஷ்ண ப்ரமாதி பலவத்த்ருடம்  ।

தஸ்யாஹம் நிக்ரஹம் மந்யே வாயோரிவ ஸுதுஷ்கரம்          ।। ௩௪ ।।

யோऽயம் தேவமநுஷ்யாதிபேதேந ஜீவேஶ்வரபேதேந சாத்யதபிந்நதயைதாவந்தம் காலமநுபூதேஷு ஸர்வேஷ்வாத்மஸு ஜ்ஞாநைகாகாரதயா பரஸ்பரஸாம்யேந அகர்மவஶ்யதயா சேஶ்வரஸாம்யேந ஸர்வத்ர ஸமதர்ஶநரூபோ யோகஸ்த்வயா ப்ரோக்த:, ஏதஸ்ய யோகஸ்ய ஸ்திராம் ஸ்திதிம் ந பஶ்யாமி, மநஸஶ்சஞ்சலத்வாத் । ததா அநவரதாப்யஸ்தவிஷயேஷ்வபி ஸ்வத ஏவ சஞ்சலம் புருஷேணைகத்ராவஸ்தாபயிதுமஶக்யம் மந: புருஷம் பலாத்ப்ரமத்ய த்ருடமந்யத்ர சரதி தஸ்ய ஸ்வாப்யஸ்தவிஷயேஷ்வபி சஞ்சலஸ்வபாவஸ்ய மநஸஸ்தத்விபரீதாகாராத்மநி ஸ்தாபயிதும் நிக்ரஹம் ப்ரதிகூலகதேர்மஹாவாதஸ்ய வ்யஜநாதிநைவ ஸுதுஷ்கரமஹம் மந்யே । மநோநிக்ரஹோபாயோ வக்தவ்ய இத்யபிப்ராய: ।। ௩௩ ।।௩௪।।

ஶ்ரீபகவாநுவாச

அஸம்ஶயம் மஹாபாஹோ மநோ துர்நிக்ரஹம் சலம்  ।

அப்யாஸேந து கௌந்தேய வைராக்யேண ச க்ருஹ்யதே  ।। ௩௫ ।।

அஸம்யதாத்மநா யோகோ துஷ்ப்ராப இதி மே மதி:  ।

வஶ்யாத்மநா து யததா ஶக்யோऽவாப்துமுபாயத:  ।। ௩௬ ।।

சலஸ்வபாவதயா மநோ துர்நிக்ரஹமேவேத்யத்ர ந ஸம்ஶய: ததா அஅப்யாத்மநோ குணாகரத்வாப்யாஸ-ஜநிதாபிமுக்யேந ஆத்மவ்யதிரிக்தேஷு தோஷாகரத்வஜநிதவைத்ருஷ்ண்யேந ச கதம்சித்க்ருஹ்யதே அஸம்யதாத்மநா அஜிதமநஸா மஹதாபி பலேந யோகோ துஷ்ப்ராப ஏஅ । உபாயதஸ்து வஶ்யாத்மநா பூர்வோக்தேந மதாராதநரூபேணாந்தர்கதஜ்ஞாநேந கர்மணா ஜிதமநஸா யதமாநேநாயமேவ ஸமதர்ஶநரூபோ யோகோऽவாப்தும் ஶக்ய: ।। ௩௫ – ௩௬।।

அத நேஹாபிக்ரமநாஶோऽஸ்தி (ப.கீ.௨.௪௦) இதி ஆதாவேவ ஶ்ருதம் யோகமாஹாத்ம்யம் யதாவச்ச்ரோதுமர்ஜுந: ப்ருச்சதி । அந்தர்கதாத்மஜ்ஞாநதயா யோகஶிரஸ்கதயா ச ஹி கர்மயோகஸ்ய மாஹாத்ம்யம் தத்ரோதிதம் தச்ச யோகமாஹாத்ம்யமேவ।

அர்ஜுந உவாச

அயதி: ஶ்ரத்தயோபேதோ யோகாச்சலிதமாநஸ:  ।

அப்ராப்ய யோகஸம்ஸித்திம் காம் கதிம் க்ருஷ்ண கச்சதி      ।। ௩௭ ।।

கச்சிந்நோபயவிப்ரஷ்டஶ்சிந்நாப்ரமிவ நஶ்யதி  ।

அப்ரதிஷ்டோ மஹாபாஹோ விமூடோ ப்ரஹ்மண: பதி    ।। ௩௮ ।।

ஏதம் மே ஸம்ஶயம் க்ருஷ்ண ச்சேதுமர்ஹாஸ்யஶேஷத:  ।

த்வதந்ய: ஸம்ஶயஸ்யாஸ்ய ச்சேத்தா ந ஹ்யுபபத்யதே       ।। ௩௯ ।।

ஶ்ரத்தயா யோகே ப்ரவ்ருத்தோ த்ருடதராப்யாஸரூபயதநவைகல்யேந யோகஸம்ஸித்திமப்ராப்ய யோகாச்சலித-மாநஸ: காம் கதிம் கச்சதி உபயவிப்ரஷ்டோऽயம் ச்சிந்நாப்ரமிவ கச்சிந்ந நஶ்யதி? யதா மேகஶகல: பூர்வஸ்மாத்ப்ருஹதோ மேகாச்சிந்ந: பரம் ப்ருஹந்தம் மேகமப்ராப்ய மத்யே விநஷ்டோ பவதி, ததைவ கச்சிந்ந நஶ்யதி । கதமுபயவிப்ரஷ்டதா? அப்ரதிஷ்ட:, விமூடோ ப்ரஹ்மண: பதீதி । யதாவஸ்திதம் ஸ்வர்காதிஸாதநபூதம் கர்ம பலாபிஸந்திரஹிதஸ்யாஸ்ய புருஷஸ்ய ஸ்வபலஸாதநத்வேந ப்ரதிஷ்டா ந பவதீத்யப்ரதிஷ்ட: । ப்ரக்ராந்தே ப்ரஹ்மண: பதி விமூட: தஸ்மாத்பத: ப்ரச்யுத: । அத: உபயவிப்ரஷ்டதயா கிமயம் நஶ்யத்யேவ, உத ந நஶ்யதி? தமேநம் ஸம்ஶயமஶேஷதஶ்சேத்துமர்ஹாஸி। ஸ்வத: ப்ரத்யக்ஷேண யுகபத்ஸர்வம் ஸதா பஶ்யதஸ்த்வத்தோऽந்ய: ஸம்ஶயஸ்யாஸ்ய சேத்தா ந ஹ்யுபபத்யதே ।।௩௭-௩௮-௩௯।।

ஶ்ரீபகவாநுவாச

பார்த நைவேஹ நாமுத்ர விநாஶஸ்தஸ்ய வித்யதே  ।

ந ஹி கல்யாணக்ருத்கஶ்சித்துர்கதிம் தாத கச்சதி  ।। ௪௦ ।।

ஶ்ரத்தயா யோகே ப்ரக்ராந்தஸ்ய தஸ்மாத்ப்ரச்யுதஸ்யேஹ சாமுத்ர ச விநாஶோ ந வித்யதே ப்ராக்ருதஸ்வர்காதிபோகாநுபவே ப்ரஹ்மாநுபவே சாபிலஷிதாநவாப்திரூப: ப்ரத்யவாயாக்யாநிஷ்டாவாப்திரூபஶ்ச விநாஶோ ந வித்யத இத்யர்த: । ந ஹி நிரதிஶயகல்யாணரூபயோகக்ருத்கஶ்சித்காலத்ரயேऽபி துர்கதிம் கச்சதி ।। ௪௦ ।।

கதமயம் பவிஷ்யதீத்யத்ராஹ –

ப்ராப்ய புண்யக்ருதாம் லோகாநுஷித்வா ஶாஶ்வதீ: ஸமா:  ।

ஶுசீநாம் ஶ்ரீமதாம் கேஹே யோகப்ரஷ்டோऽபிஜாயதே  ।। ௪௧ ।।

யஜ்ஜாதீயபோகாபிகாங்க்ஷயா யோகாத்ப்ரச்யுதோऽயம், அதிபுண்யக்ருதாம் ப்ராப்யாந் லோகாந் ப்ராப்ய தஜ்ஜாதீயாநதிகல்யாணாந் போகாந் யோகமாஹாத்ம்யாதேவ புஞ்ஜாநோ யாவத்தத்போகத்ருஷ்ணாவஸாநம் ஶஶ்வதீ: ஸமாஸ்தத்ரோஷித்வா தஸ்மிந் போகே வித்ருஷ்ண: ஶுசீநாம் ஶ்ரீமதாம் யோகோபக்ரமயோக்யாநாம் குலே யோகோபக்ரமே ப்ரஷ்டோ யோகமாஹாத்ம்யாஜ்ஜாயதே ।। ௪௧ ।।

அத வா யோகிநாமேவ குலே பவதி தீமதாம்  ।

ஏதத்தி துர்லபதரம் லோகே ஜந்ம யதீத்ருஶம்  ।। ௪௨ ।।

பரிபக்வயோகஶ்சலிதஶ்சேத், யோகிநாம் தீமதாம் யோகம் குர்வதாம் ஸ்வயமேவ யோகோபதேஶக்ஷமாணாம் மஹதாம் குலே பவதி ததேததுபயவிதம் யோகயோக்யாநாம் யோகிநாம் ச குலே ஜந்ம லோகே ப்ராக்ருதாநாம் துர்லபதரம் । ஏதத்து யோகமாஹாத்ம்யக்ருதம் ।।௪௨।।

தத்ர தம் புத்திஸம்யோகம் லபதே பௌர்வதைஹிகம்  ।

யததே ச ததோ பூய: ஸம்ஸித்தௌ குருநந்தந  ।। ௪௩ ।।

பூர்வாப்யாஸேந தேநைவ ஹ்ரியதே ஹ்யவஶோऽபி ஸ:  ।

தத்ர ஜந்மநி பௌர்வதைஹிகம் தமேவ யோகவிஷயம் புத்திஸம்யோகம் லபதே । தத: ஸுப்தப்ரபுத்தவத்பூய: ஸம்ஸித்தௌ யததே  யதா நாந்தராயஹதோ பவதி, ததா யததே । தேந பூர்வாப்யாஸேந பூர்வேண யோகவிஷ்யேணாப்யாஸேந ஸ: யோகப்ரஷ்டோ ஹ்யவஶோऽபி யோக ஏவ ஹ்ரியதே । ப்ரஸித்தம் ஹ்யேதத்யோகமாஹாத்ம்யமித்யர்த: ।। ௪௩ ।।

ஜிஜ்ஞாஸுரபி யோகஸ்ய ஶப்தப்ரஹ்மாதிவர்ததே  ।। ௪௪ ।।

அப்ரவ்ருத்தயோகோ யோகே ஜிஜ்ஞாஸுரபி ததஶ்சலிதமாநஸ: புநரபி தாமேவ ஜிஜ்ஞாஸாம் ப்ராப்ய கர்மயோகாதிகம் யோகமநுஷ்டாய ஶப்தப்ரஹ்மாதிவர்ததே । ஶப்தப்ரஹ்ம தேவமநுஷ்யப்ருதிவ்யந்தரிக்ஷஸ்வர்காதிஶப்தாபிலாபயோக்யம் ப்ரஹ்ம ப்ரக்ருதி: । ப்ரக்ருதிபந்தாத்விமுக்தோ தேவமநுஷ்யாதிஶப்தாபிலாபாநர்ஹம் ஜ்ஞாநாநந்தைகதாநமாத்மாநம் ப்ராப்நோதீத்யர்த:।।௪௪।।

ப்ரயத்நாத்யதமாநஸ்து யோகீ ஸம்ஶுத்தகில்பிஷ:  ।

அநேகஜந்மஸம்ஸித்தஸ்ததோ யாதி பராம் கதிம்  ।। ௪௫ ।।

யத ஏவம் யோகமாஹாத்ம்யம், தத: அநேகஜந்மார்ஜிதபுண்யஸஞ்சயை: ஸம்ஶுத்தகில்பிஷஸ்ஸம்ஸித்தி: ஸம்ஜாத: ப்ரயத்நாத்யதமாநஸ்து யோகீ சலிதோऽபி புந: பராம் கதிம் யாத்யேவ ।। ௪௫ ।।

அதிஶயிதபுருஷார்தநிஷ்டதயா யோகிந: ஸர்வஸ்மாதாதிக்யமாஹ –

தபஸ்விப்யோऽதிகோ யோகீ ஜ்ஞாநிப்யோऽபி மதோऽதிக: ।

கர்மிப்யஶ்சாதிகோ யோகீ தஸ்மாத்யோகீ பவார்ஜுந      ।।௪௬।।

கேவலதபோபிர்ய: புருஷார்த: ஸாத்யதே, ஆத்மஜ்ஞாநவ்யதிரிக்தைர்ஜ்ஞாநைஶ்ச ய:, யஶ்ச கேவலைரஶ்வமேதாதிபி: கர்மபி:, தேப்யஸ்ஸர்வேப்யோऽதிகபுருஷார்தஸாதநத்வாத்யோகஸ்ய, தபஸ்விப்யோ ஜ்ஞாநிப்ய: கர்மிப்யஶ்சாதிகோ யோகீ தஸ்மாத்யோகீ பவார்ஜுந।।௪௬।।

ததேவம் பரவித்யாங்கபூதம் ப்ரஜாபதிவாக்யோதிதம் ப்ரத்யகாத்மதர்ஶநமுக்தம் அத பரவித்யாம் ப்ரஸ்தௌதி –

யோகிநாமபி ஸர்வேஷாம் மத்கதேநாந்தராத்மநா  ।

ஶ்ரத்தாவாந் பஜதே யோ மாம் ஸ மே யுக்ததமோ மத:     ।। ௪௭ ।।

யோகிநாமிதி பஞ்சம்யர்தே ஷஷ்டீ । ஸர்வபூதஸ்தமாத்மாநம் (௨௯) இத்யாதிநா சதுர்விதா யோகிந: ப்ரதிபாதிதா:। தேஷ்வநந்தர்கதத்வாத்வக்ஷ்யமாணஸ்ய யோகிந: ந நிர்தாரணே ஷஷ்டீ ஸம்பவதி । அபி ஸர்வேஷாமிதி ஸர்வஶப்தநிர்திஷ்டாஸ்தபஸ்விப்ரப்ருதய: । தத்ராப்யுக்தேந ந்யாயேந பஞ்சம்யர்தோ க்ரஹீதவ்ய: । யோகிப்ய:, அபி ஸர்வேப்யோ வக்ஷ்யமாணோ யோகீ யுக்ததம: । ததபேக்ஷயா அவரத்வே தபஸ்விப்ரப்ருதீநாம் யோகிநாம் ச ந கஶ்சித்விஶேஷ இத்யர்த: மேர்வபேக்ஷயா ஸர்ஷபாணாமிவ । யத்யபி ஸர்ஷபேஷு அந்யோந்யந்யூநாதிகபாவோ வித்யதே  ததாபி மேர்வபேக்ஷயா அவரத்வநிர்தேஶ: ஸமாந: । மத்ப்ரியத்வாதிரேகேந அநந்யதாரணஸ்வபாவதயா மத்கதேந அந்தராத்மநா மநஸா, ஶ்ரத்தாவாநத்யர்தமத்ப்ரியத்வேந க்ஷணமாத்ரவிஶ்லேஷாஸஹதயா மத்ப்ராப்திப்ரவ்ருத்தௌ த்வராவாந் யோ மாம் பஜதே மாம் விசித்ராநந்தபோக்யபோக்த்ருவர்கபோகோபகரணபோகஸ்தாநபரிபூர்ணநிகிலஜகதுதயவிபவ-லயலீலம், அஸ்ப்ருஷ்டாஶேஷ-தோஷாநவதிகாதிஶயஜ்ஞாநபலைஶ்வர்யவீர்யஶக்திதேஜ:ப்ரப்ருதி அஸங்க்யேயகல்யாண-குணகணநிதிம், ஸ்வாபிமதாநுரூபைகரூபாசிந்த்யதிவ்யாத்புதநித்யநிரவத்ய-நிரதிஶயாஉஜ்ஜ்வல்ய-ஸௌந்தர்யஸௌகந்த்யஸௌகுமார்யலாவண்ய-யௌவநாத்யநந்தகுணநிதிதிவ்யரூபம், வாங்மநஸாபரிச்சேத்யஸ்வரூப-ஸ்வபாவம், அபாரகாருண்யஸௌஶீல்ய-வாத்ஸல்யோதார்யமஹோததிம், அநாலோசிதவிஶேஷாஶேஷலோக-ஶரண்யம், ப்ரணதார்திஹரம், ஆஶ்ரிதவாத்ஸல்யைகஜலதிம், அகிலமநுஜநயநவிஷயதாம் கதம், அஜஹத்ஸ்வஸ்வபாவம், வஸுதேவக்ருஹேऽவதீர்ணம், அநவதிகாதிஶயதேஜஸா நிகிலம் ஜகத்பாஸயந்தம், ஆத்மகாந்த்யா விஶ்வமாப்யாயயந்தம், பஜதே ஸேவதே, உபாஸ்த இத்யர்த:  ஸ மே யுக்ததமோ மத:  ஸ ஸர்வேப்யஶ்ஶ்ரேஷ்டதம: இதி ஸர்வம் ஸர்வதா யதாவஸ்திதம் ஸ்வத ஏவ ஸாக்ஷாத்குர்வநஹம் மந்யே।।௪௭।।

।। இதி ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசிதே ஶ்ரீமத்கீதாபாஷ்யே ப்ஷஷ்டோऽத்யாய: ।। ௬।।