பகவத்ராமாநுஜவிரசிதம்

ஶ்ரீமத்கீதாபாஷ்யம்

ஸப்தமோऽத்யாய:

ப்ரதமேநாத்யாயஷட்கேந  பரமப்ராப்யபூதஸ்ய பரஸ்ய ப்ரஹ்மணோ நிரவதஸ்ய நிகிலஜகதேககாரணஸ்ய ஸர்வஜ்ஞஸ்ய ஸர்வபூதஸ்ய ஸத்யஸங்கல்பஸ்ய மஹாவிபூதே: ஶ்ரீமதோ நாராயணஸ்ய ப்ராப்த்யுபாயபூதம் ததுபாஸநம் வக்தும் ததங்கபூதம்  ஆத்மஜ்ஞாநபூர்வககர்மாநுஷ்டாநஸாத்யம் ப்ராப்து: ப்ரத்யகாத்மநோ யாதாத்ம்யதார்ஶநமுக்தம் । இதாநீம் மத்யமேந ஷட்கேந பரப்ரஹ்மபூதபரமபுருஷஸ்வரூபம் ததுபாஸநம் ச பக்திஶப்தவாச்யமுச்யதே । ததேததுத்தரத்ர, யத: ப்ரவ்ருத்திர்பூதாநாம் யேந ஸர்வமிதம் ததம் । ஸ்வகர்மணா தமப்யர்ச்ய ஸித்திம் விந்ததி மாநவ: ।।  (ப.கீ.௧௮.௪௬) இத்யாரப்ய, விமுச்ய நிர்மமஶ்ஶாந்தோ ப்ரஹ்மபூயாய கல்பதே  । ப்ரஹ்மபூத: ப்ரஸந்நாத்மா ந ஶோசதி ந காங்க்ஷதி । ஸமஸ்ஸர்வேஷு பூதேஷு மத்பக்திம் லபதே பராம் ।। (ப.கீ.௧௮.௫௪) இதி ஸம்க்ஷிப்ய வக்ஷ்யதே।

உபாஸநம் து பக்திரூபாபந்நமேவ பரப்ராப்த்யுபாயபூதமிதி வேதாந்தவாக்யஸித்தம் । தமேவ விதித்வாதிம்ருத்யுமேதி (ஶ்வே.௩.௮), தமேவம் வித்வாநம்ருத இஹ பவதி (பு) இத்யாதிநா அபிஹிதம் வேதநம், ஆத்மா வா அரே த்ரஷ்டவ்ய: ….. நிதித்யாஸிதவ்ய: (ப்ரு.௬.௫.௬), ஆத்மாநமேவ லோகமுபாஸீத (ப்ரு.௩.௪.௧௫), ஸத்த்வஶுத்தௌ த்ருவா ஸ்ம்ருதி: ஸ்ம்ருதிலம்பே ஸர்வக்ரந்தீநாம் விப்ரமோக்ஷ: (சா.௭.௨௬.௨), பித்யதே ஹ்ருதயக்ரந்திஶ்சித்யந்தே ஸர்வஸம்ஶயா:। க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி தஸ்மிந் த்ருஷ்டே பராவரே (மு.௨.௨.௮) இத்யாதிபிரைகார்த்யாத்ஸ்ம்ருதி-ஸந்தாநரூபம் தர்ஶநஸமாநாகாரம் த்யாநோபாஸநஶப்தவாச்யமித்யவகம்யதே । புநஶ்ச, நாயமாத்மா ப்ரவசநேந லப்யோ ந மேதயா ந பஹுநா ஶ்ருதேந । யமேவைஷ வ்ருணுதே தேந லப்யஸ்தஸ்யைஷ ஆத்மா விவ்ருணுதே தநூம் ஸ்வாம் (க.௨.௨௩) இதி விஶேஷணாத்பரேணாத்மநா வரணீயதாஹேதுபூதம் ஸ்மர்யமாணாத்யர்தப்ரியத்வேந ஸ்வயமப்யத்யர்தப்ரியரூபம் ஸ்ம்ருதி-ஸந்தாநமேவோபாஸநஶப்த-வாச்யமிதி ஹி நிஶ்சீயதே । ததேவ ஹி பக்திரித்யுச்யதே, ஸ்நேஹபூர்வமநுத்யாநம் பக்திரித்யபிதீயதே (லை.உ) இத்யாதிவசநாத் । அத: தமேவம் வித்வாநம்ருத இஹ பவதி, நாந்ய: பந்தா அயநாய வித்யதே (பு), நாஹம் வேதைர்ந தபஸா ந தாநேந ந சேஜ்யயா । ஶக்ய ஏவம்விதோ த்ரஷ்டும் த்ருஷ்டவாநஸி மாம் யதா ।। பக்த்யா த்வநந்யயா ஶக்ய அஹமேவம்விதோऽர்ஜுந । ஜ்ஞாதும் த்ரஷ்டும் ச தத்த்வேந ப்ரவேஷ்டும் ச பரந்தப (ப.கீ.௧௧.௫௩,௫௪) இத்யநயோரேகார்தத்வம் ஸித்தம் பவதி ।

தத்ர ஸப்தமே தாவதுபாஸ்யபூதபரமபுருஷயாதாத்ம்யம் ப்ரக்ருத்யா தத்திரோதாநம் தந்நிவ்ருத்தயே பகவத்ப்ரபத்தி:, உபாஸகவிதாபேத:, ஜ்ஞாநிநஶ்ஶ்ரைஷ்ட்யம் சோச்யதே ।।

ஶ்ரீபகவாநுவாச

மய்யாஸக்தமநா: பார்த யோகம் யுஞ்ஜந்மதாஶ்ரய:  ।

அஸம்ஶயம் ஸமக்ரம் மாம் யதா ஜ்ஞாஸ்யஸி தச்ச்ருணு  ।। ௧ ।।

மய்யாபிமுக்யேந அஸக்தமநா: மத்ப்ரியத்வாதிரேகேண மத்ஸ்வரூபேண குணைஶ்ச சேஷ்டிதேந மத்விபூத்யா விஶ்லேஷே ஸதி தத்க்ஷணாதேவ விஶீர்யமாணஸ்வரூபதயா மயி ஸுகாடம் பத்தமநா: ததா மதஶ்ரய: ஸ்வயம் ச மயா விநா விஶீர்யமாணதயா மதாஶ்ரய: மதேகாதார:, மத்யோகம் யுஞ்ஜந் யோக்தும் ப்ரவ்ருத்த: யோகவிஷயபூதம் மாமஸம்ஶயம் நிஸ்ஸம்ஶயம், ஸமக்ரம் ஸகலம் யதா ஜ்ஞாஸ்யஸி ய்ந ஜ்ஞாநேநோக்தேந ஜ்ஞாஸ்யஸி, தஜ்ஜ்ஞாநமவஹிதமநா: த்வம் ஶ்ருணு ।। ௧ ।।

ஜ்ஞாநம் தேऽஹம் ஸவிஜ்ஞாநமிதம் வக்ஷ்யாம்யஶேஷத:  ।

யஜ்ஜ்ஞாத்வா நேஹ பூயோऽந்யஜ்ஜ்ஞாதவ்யமவஶிஷ்யதே        ।। ௨ ।।

அஹம் தே மத்விஷயமிதம் ஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாநேந ஸஹாஶேஷதோ வக்ஷயாமி। விஜ்ஞாநந் விவிக்தாகாரவிஷயம் ஜ்ஞாநம்। யதாஹம் மத்வ்யதிரிக்தாத்ஸமஸ்தசிதசித்வஸ்துஜாதாந்நிகிலஹேயப்ரத்யநீகதயா நாநாவிதாநவதிகாதிஶயாஸம்க்யேய-கல்யாணகுண கணாநந்தமஹாவிபூதிதயா ச விவிக்த:, தேந விவிக்தவிஷயஜ்ஞாநேந ஸஹ மத்ஸ்வரூபவிஷயஜ்ஞாநம் வக்ஷ்யாமி । கிம் பஹுநா யத்ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாத்வா மயி புநரந்யஜ்ஜ்ஞாதவ்யம் நாவஶிஷ்யதே ।। ௨ ।।

வக்ஷ்யமாணஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய துஷ்ப்ராபதாமாஹ –

மநுஷ்யாணாம் ஸஹஸ்ரேஷு கஶ்சித்யததி ஸித்தயே  ।

யததாமபி ஸித்தாநாம் கஶ்சிந்மாம் வேத்தி தத்த்வத:       ।। ௩ ।।

மநுஷ்யா: ஶாஸ்த்ராதிகாரயோக்யா: । தேஷாம் ஸஹஸ்ரேஷு கஶ்சிதேவ ஸித்திபர்யந்தம் யததே । ஸித்திபர்யந்தம் யதமாநாநாம் ஸஹஸ்ரேஷு கஶ்சிதேவ மாம் விதித்வா மத்தஸ்ஸித்தயே யததே । மத்விதாம் ஸஹஸ்ரேஷு கஶ்சிதேவ தத்த்வத: யதாவஸ்திதம் மாம் வேத்தி । ந கஶ்சிதித்யபிப்ராய: ஸ மஹாத்மா ஸுதுர்லப: (௧௯), மாம் து வேத ந கஶ்சந (௨௬) இதி ஹி வக்ஷ்யதே ।। ௩ ।।

பூமிராபோऽநலோ வாயு: கம் மநோ புத்திரேவ ச  ।

அஹங்கார இதீயம் மே பிந்நா ப்ரக்ருதிரஷ்டதா    ।। ௪ ।।

அஸ்ய விசித்ராநந்தபோக்யபோகோபகரணபோகஸ்தாநரூபேணாவஸ்திதஸ்ய ஜகத: ப்ரக்ருதிரியம் கந்தாதிகுணக- ப்ருதிவ்யப்தேஜோவாய்வாகாஶாதிரூபேண மந:ப்ரப்ருதீந்த்ரியரூபேண மஹதஹம்காரரூபேண சாஷ்டதா பிந்நா மதீயேதி வித்தி।।௪।।

அபரேயமிதஸ்த்வந்யாம் ப்ரக்ருதிம் வித்தி மே பராம்  ।

ஜீவபூதாம் மஹாபாஹோ யயேதம் தார்யதே ஜகத்            ।। ௫ ।।

இயம் மமாபரா ப்ரக்ருதி: இதஸ்த்வந்யாமிதோऽசேதநாயாஶ்சேதநபோக்யபூதாயா: ப்ரக்ருதேர்விஸஜாதீயாகாராம் ஜீவபூதாம் பராம் தஸ்யா: போக்த்ருத்வேந ப்ரதாநபூதாம் சேதநரூபாம் மதீயாம் ப்ரக்ருதிம் வித்தி யயேதமசேதநம் க்ருத்ஸ்நம் ஜகத்தார்யதே ।। ௫ ।।

ஏதத்யோநீநி பூதாநி ஸர்வாணீத்யுபதாரய  ।

அஹம் க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜகத: ப்ரபவ: ப்ரலயஸ்ததா    ।। ௬ ।।

ஏதத்சேதநாசேதநஸமஷ்டிரூபமதீயப்ரக்ருதித்வயயோநீநி ப்ரஹ்மாதிஸ்தம்பபர்யந்தாநி உச்சாவச-பாவேந அவஸ்திதாநி சிதசிந்மிஶ்ராணி மதீயாநி ஸர்வாணி பூதாநீத்யுபதாரய । மதீயப்ரக்ருதித்வயயோநீநி ஹி தாநி மதீயாந்யேவ । ததா ப்ரக்ருதித்வயயோநித்வேந க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜகத:, தயோர்த்வயோரபி மத்யோநித்வேந மதீயத்வேந ச, க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜகத: அஹமேவ ப்ரபவோऽஹமேவ ச ப்ரலயோऽஹமேவ ச ஶேஷீத்யுபதாரய । தயோ: சிதசித்ஸமஷ்டிபூதயோ: ப்ரக்ருதிபுருஷயோரபி பரமபுருஷயோநித்வம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஸித்தம் । மஹாநவ்யக்தே லீயதே । அவ்யக்தமக்ஷரே லீயதே । அக்ஷரம் தமஸி லீயதே । தம: பரே தேவ ஏகீபவதி (ஸுபா.௨), விஷ்ணோஸ்ஸ்வரூபாத்பரதோதிதே த்வே ரூபே ப்ரதாநம் புருஷஶ்ச விப்ர (வி.பு.௧.௨.௨௪), ப்ரக்ருதிர்யா மயாக்யாதா வ்யக்தாவ்யக்தஸ்வரூபிணீ । புருஷஶ்சாப்யுபாவேதௌ லீயதே பரமாத்மநி । பரமாத்மா ச ஸர்வேஷாமாதார: பரமேஶ்வர: । விஷ்ணுநாமா ஸ வேதேஷு வேதாந்தேஷு ச கீயதே ।। (வி.பு.௬.௪.௩௦,௩௧) இத்யாதிகா ஹி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதய:।।௬।।

மத்த: பரதரம் நாந்யத்கிஞ்சிதஸ்தி தநஞ்ஜய  ।

யதா ஸர்வகாரணஸ்யாபி ப்ரக்ருதித்வயஸ்ய காரணத்வேந, ஸர்வாசேதநவஸ்துஶேஷிணஶ்சேதநஸ்யாபி ஶேஷித்வேந காரணதயா ஶேஷிதயா சாஹம் பரதர:  ததா ஜ்ஞாநஶக்திபலாதிகுணயோகேந சாஹமேவ பரதர: । மத்தோऽந்யந்மத்வ்யதிரிக்தம் ஜ்ஞாநபலாதிகுணாந்தரயோகி கிம்சிதபி பரதரம் நாஸ்தி ।।

மயி ஸர்வமிதம் ப்ரோதம் ஸூத்ரே மணிகணா இவ            ।। ௭ ।।

ஸர்வமிதம் சிதசித்வஸ்துஜாதம் கார்யாவஸ்தம் காரணாவஸ்தம் ச மச்சரீரபூதம் ஸூத்ரே மணிகணவதாத்மதயாவஸ்திதே மயி ப்ரோதமாஶ்ரிதம் । யஸ்ய ப்ருதிவீ ஶரீரம் (ப்ரு.௫.௭.௩), யஸ்யாத்மா ஶரீரம் (ப்ரு.௫.௭.௨௨), ஏஷ ஸர்வபூதாந்தராத்மாபஹதபாப்மா திவ்யோ தேவ ஏகோ நாராயண: (ஸுப்.௭) இதி, ஆத்மஶரீரபாவேநாவஸ்தாநம் ச ஜகத்ப்ரஹ்மணோரந்தர்யாமிப்ராஹ்மணாதிஷு ஸித்தம் ।। ௭ ।।

அத: ஸர்வஸ்ய பரமபுருஷஶரீரத்வேநாத்மபூதபரமபுருஷப்ரகாரர்வாத்ஸர்வப்ரகார: பரமபுருஷ ஏவாவஸ்தித இதி ஸர்வைஶ்ஶப்தைஸ்தஸ்யைவாபிதாநமிதி தத்தத்ஸாமாநாதிகரண்யேந ஆஹ –

ரஸோऽஹமப்ஸு கௌந்தேய ப்ரபாஸ்மி ஶஶிஸூர்யயோ:  ।

ப்ரணவஸ்ஸர்வவேதேஷு ஶப்த: கே பௌருஷம் ந்ருஷு              ।। ௮ ।।

புண்யோ கந்த: ப்ருதிவ்யாம் ச தேஜஶ்சாஸ்மி விபாவஸௌ  ।

ஜீவநம் ஸர்வபூதேஷு தபஶ்சாஸ்மி தபஸ்விஷு            ।। ௯ ।।

பீஜம் மாம் ஸர்வபூதாநாம் வித்தி பார்த ஸநாதநம்  ।

புத்திர்புத்திமதாமஸ்மி தேஜஸ்தேஜஸ்விநாமஹம்        ।। ௧௦ ।।

பலம் பலவந்தாஞ்சாஹம் காமராகவிவர்ஜிதம்  ।

தர்மாவிருத்தோ பூதேஷு காமோऽஸ்மி பரதர்ஷப     ।। ௧௧ ।।

ஏதே ஸர்வே விலக்ஷணா பாவா மத்த ஏவோத்பந்நா:, மச்சேஷபூதா: மச்சரீரதயா மய்யேவாவஸ்திதா: அதஸ்தத்தத்ப்ரகாரோऽஹமேவாவதித: ।। ௮,௯,௧௦,௧௧ ।।

யே சைவ ஸாத்த்விகா பாவா ராஜஸாஸ்தாமஸாஶ்ச யே  ।

மத்த ஏவேதி தாந் வித்தி ந த்வஹம் தேஷு தே மயி      ।। ௧௨ ।।

கிம் விஶிஷ்ய அபிதீயதே? ஸாத்த்விகா ராஜஸாஸ்தாமஸாஶ்ச ஜகதி தேஹத்வேநேந்த்ரியத்வேந போக்யத்வேந தத்தத்த்தேதுத்வேந சாவஸ்திதா யே பவா:, தாந் ஸர்வாந்மத்த ஏவோத்பந்நாந் வித்தி தே மச்சரீரதயா மய்யேவாவஸ்திதா இதி ச । ந த்வஹம் தேஷு  நாஹம் கதாசிதபி ததாயத்தஸ்திதி: அந்யத்ராத்மாயத்தஸ்திதித்வேऽபி ஶரீரஸ்ய, ஶரீரேணாத்மந: ஸ்திதாவப்யுபகாரோ வித்யதே மம து தைர்ந கஶ்சித்ததாவித உபகார:, கேவலலீலைவ ப்ர் ப்ரயோஜநமித்யர்த:।।௧௨।।

த்ரிபிர்குணமயைர்பாவைரேபி: ஸர்வமிதம் ஜகத் ।

மோஹிதம் நாபிஜாநாதி மாமேப்ய: பரமவ்யயம்  ।। ௧௩ ।।

ததேவம் சேதநாசேதநாத்மகம் க்ருத்ஸ்நம் ஜகந்மதீயம் காலே காலே மத்த ஏவோத்பத்யதே, மயி ச ப்ரலீயதே, மய்யேவாவஸ்திதம், மச்சரீரபூதம், மதாத்மகம் சேத்யஹமேவ காரணாவஸ்தாயாம் கார்யாவதாயாம் ச ஸர்வஶரீரதயா ஸர்வப்ரகாரோऽவஸ்தித: । அத: காரணத்வேந ஶேஷித்வேந ச ஜ்ஞாநாத்யஸங்க்யேயகல்யாணகுணகணைஶ்சாஹமேவ ஸர்வை: ப்ரகாரை: பரதர:, மத்தோऽந்யத்கேநாபி கல்யாணகுணகணேந பரதரம் ந வித்யதே । ஏவம்பூதம் மாம் த்ரிப்ய: ஸாத்த்விகராஜஸதாமஸகுணமயேப்யோ பாவேப்ய: பரம் மதஸாதாரணை: கல்யாணகுணகணைஸ்தத்தத்போக்யதாப்ரகாரைஶ்ச பரமுத்க்ருஷ்டதமம், அவ்யயம் ஸதைகரூபமபி தைரேவ த்ரிபிர்குணமயைர்நிஹீநதரை: க்ஷணத்வம்ஸிபி: பூர்வகர்மாநுகுணதேஹேந்த்ரியபோக்யத்வேநாவஸ்திதை: பதார்தைர்மோஹிதம் தேவதிர்யங்மநுஷ்யஸ்தாவராத்மநாவஸ்திதம் ஸர்வமிதம் ஜகந்நாபிஜாநாதி ।। ௧௩ ।।

கதம் ஸ்வத ஏவாநவதிகாதிஶயாநந்தே நித்யே ஸதைகரூபே லௌகிகவஸ்துபோக்யதத்ப்ரகாரைஶ்சோத்க்ருஷ்டதமே த்வயி ஸ்திதேऽப்யத்யந்தநிஹீநேஷு குணமயேஷ்வஸ்திரேஷு பாவேஷு ஸர்வஸ்ய போக்த்ருவர்கஸ்ய போக்யத்வபுத்திருபஜாயத இத்யத்ராஹ –

தைவீ ஹ்யேஷா குணமயீ மம மாயா துரத்யயா  ।

மமைஷா குணமயீ ஸத்த்வரஜஸ்தமோமயீ மாயா யஸ்மாத்தைவீ தேவேந க்ரீடாப்ரவ்ருத்தேந மயைவ நிர்மிதா, தஸ்மாத்ஸர்வைர்துரத்யயா துரதிக்ரமா । அஸ்யா: மாயாஶப்தவாச்யத்வமாஸுரராக்ஷஸாஸ்த்ராதீநாமிவ விசித்ரகார்யகரத்வேந, யதா ச ததோ பகவதா தஸ்ய ரக்ஷார்தம் சக்ரமுத்தமம் । ஆஜகாம ஸமாஜ்ஞப்தம் ஜ்வாலாமாலி ஸுதர்ஶநம் । தேந மாயாஸஹஸ்ரம் தச்சம்பரஸ்யாஶுகாமிநா । பாலஸ்ய ரக்ஷதா தேஹமைகாஇகஶ்யேந ஸூதிதம் (வி.பு.௧.௧௯.௨௮) இத்யாதௌ । அதோ மாயாஶப்தோ ந மித்யார்தவாசீ । ஐந்த்ரஜாலிகாதிஷ்வபி கேநசிந்மந்த்ராஉஷதாதிநா மித்யார்தவிஷயாயா: பாரமார்திக்யா ஏவ புத்தேருத்பாதகத்வேந மாயாவீதி ப்ரயோக: । ததா மந்த்ராஉஷதாதிரேவ தத்ர மாயா ஸர்வப்ரயோகேஷ்வநுகதஸ்யைகஸ்யைவ ஶப்தார்தத்வாத் । தத்ர மித்யார்தேஷு மாயாஶப்தப்ரயோகோ மாயாகார்யபுத்திவிஷயத்வேநாஉபசாரிக:, மஞ்சா: க்ரோஶந்தீதிவத் । ஏஷா குணமயீ பாரமார்திகீ பகவந்மாயைவ, மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்யாந்மாயிநம் து மஹேஶ்வரம் (ஶ்வே.௩.௪.௧௦) இத்யாதிஷ்வபிதீயதே । அஸ்யா: கார்யம் பகவத்ஸ்வரூபதிரோதாநம், ஸ்வஸ்வரூபபோக்யத்வபுத்திஶ்ச । அதோ பகவந்மாயயா மோஹிதம் ஸர்வம் ஜகத்பகவந்தமநவதிகாதிஶயாநந்தஸ்வரூபம் நாபிஜாநாதி ।। மாயாவிமோசநோபாயமாஹ –

மாமேவ யே ப்ரபத்யந்தே மாயாமேதாம் தரந்தி தே     ।। ௧௪ ।।

மாமேவ ஸத்யஸங்கல்பம் பரமகாருணிகமநாலோசிதவிஶேஷாஶேஷலோகஶரண்யம் யே ஶரணம் ப்ரபத்யந்தே, தே ஏதாம் மதீயாம் குணமயீம் மாயாம் தரந்தி மாயாமுத்ஸ்ருஜ்ய மாமேவோபாஸத இத்யர்த: ।। ௧௪ ।।

கிமிதி பகவதுபாஸநாபாதிநீம் பகவத்ப்ரபத்திம் ஸர்வே ந குர்வத இத்யத்ராஹ –

ந மாம் துஷ்க்ருதிநோ மூடா: ப்ரபத்யந்தே நராதமா:  ।

மாயயாபஹ்ருதஜ்ஞாநா ஆஸுரம் பாவமாஶ்ரிதா:             ।। ௧௫ ।।

துஷ்க்ருதிந: பாபகர்மாண: மாம் ந ப்ரபத்யதே । துஷ்க்ருததாரதம்யேந தே சதுர்விதா பவந்தி மூடா:, நராதமா:, மாயயாபஹ்ருதஜ்ஞாநா:, ஆஸுரம் பாவமாஶ்ரிதா: இதி । மூடா: விபரீதஜ்ஞாநா: பூர்வோக்தப்ரகாரேண பகவச்சேஷதைகரஸமாத்மாநம் போக்யஜாதம் ச ஸ்வஶேஷதயா மந்யமாநா: । நராதமா: ஸாமாந்யேந ஜ்ஞாதேऽபி மத்ஸ்வரூபே மதௌந்முக்யாநர்ஹா: । மாயயாபஹ்ருதஜ்ஞாநா: மத்விஷயம் மதைஶ்வர்யவிஷயம் ச ஜ்ஞாநம் யேஷாம் ததஸம்பாவநாபாதிநீபி: கூடயுக்திபிரபஹ்ருதம், தே ததா உக்தா: । ஆஸுரம் பாவமாஶ்ரிதா: மத்விஷயம் மதைஶ்வர்யவிஷயம் ச ஜ்ஞாநம் ஸுத்ருடமுபபந்நம் யேஷாம் த்வைஷாயைவ பவதி தே ஆஸுரம் பாவமாஶ்ரிதா: । உத்தரோத்தரா: பாபிஷ்டதமா: ।। ௧௫ ।।

சதுர்விதா பஜந்தே மாம் ஜநா: ஸுக்ருதிநோऽர்ஜுந  ।

ஆர்தோ ஜிஜ்ஞாஸுரர்தார்தீ ஜ்ஞாநீ ச பரதர்ஷப           ।। ௧௬ ।।

ஸுக்ருதிந: புண்யகர்மாணோ மாம் ஶரணமுபகம்ய மாமேவ பஜந்தே । தே ச ஸுக்ருததாரதம்யேந சதுர்விதா:, ஸுக்ருதகரீயஸ்த்வேந ப்ரதிபத்திவைஶேஷ்யாதுத்தரோத்தரா அதிகதமா பவந்தி । ஆர்த: ப்ரதிஷ்டாஹீந: ப்ரஷ்டைஶ்வர்ர்ய: புநர்தத்ப்ராப்திகாம: । அர்தார்தீ அப்ராப்தைஶ்வர்யதயா ஐஶ்வர்யகாம: । தயோர்முகபேதமாத்ரம் । ஐஶ்வர்யவிஷயதயாஇக்யாதேக ஏவாதிகார: । ஜிஜ்ஞாஸு: ப்ரக்ருதிவியுக்தாத்மஸ்வரூபாவாப்தீச்சு: । ஜ்ஞாநமேவாஸ்ய ஸ்வரூபமிதி ஜிஜ்ஞாஸுரித்யுக்தம்। ஜ்ஞாநீ ச, இதஸ்த்வந்யாம் ப்ரக்ருதிம் வித்தி மே பராம் (ப.கீ.௭.௫)  இத்யாதிநாபிஹிதபகவச்சேஷதைக-ரஸாத்மஸ்வரூபவித் ப்ரக்ருதிவியுக்தகேவலாத்மநி அபர்யவஸ்யந் பகவந்தம் ப்ரேப்ஸு: பகவந்தமேவ பரமப்ராப்யம் மந்வாந: ।। ௧௬ ।।

தேஷாம் ஜ்ஞாநீ நித்யயுக்த: ஏகபக்திர்விஶிஷ்யதே  ।

ப்ரியோ ஹி ஜ்ஞாநிநோऽத்யர்தமஹம் ஸ ச மம ப்ரிய:        ।। ௧௭ ।।

தேஷாம் ஜ்ஞாநீ விஶிஷ்யதே । குத:? நித்யயுக்த ஏகபக்திரிதி ச । ஜ்ஞாநிநோ ஹி –

மதேகப்ராப்யஸ்ய மயா யோகோ நித்ய: இதரயோஸ்து யாவத்ஸ்வாபிலஷிதப்ராப்தி மயா யோக: । ததா ஜ்ஞாநிநோ மய்யேகஸ்மிந்நேவ பக்தி: இதரயோஸ்து ஸ்வாபிலஷிதே தத்ஸாதநத்வேந மயி ச । அத: ஸ ஏவ விஶிஷ்யதே । கிஞ்ச, ப்ரியோ ஹி ஜ்ஞாநிநோऽத்யர்தமஹம் । அர்தஶப்தோऽபிதேயவசந: ஜ்ஞாநிநோऽஹம் யதா ப்ரிய:, ததா மயா ஸர்வஜ்ஞேந ஸர்வஶக்திநாப்யபிதாதும் ந ஶக்யத இத்யர்த: ப்ரியத்வஸ்யேயத்தாரஹிதத்வாத் । யதா ஜ்ஞாநிநாமக்ரேஸரஸ்ய ப்ரஹ்லாதஸ்ய, ஸ த்வாஸக்தமதி: க்ருஷ்ணே தஶ்யமாநோ மஹோரகை: । ந விவேதாத்மநோ காத்ரம் தத்ஸ்ம்ருத்யாஹ்லாதஸம்ஸ்தித: (வி.பு.௧.௧௭.௩௯) இதி । ததைவ ஸோऽபி மம ப்ரிய: ।। ௧௭ ।।

உதாரா: ஸர்வ ஏவைதே ஜ்ஞாநீ த்வாத்மைவ மே  மதம் ।

ஆஸ்திதஸ்ஸ ஹி யுக்தாத்மா மாமேவாநுத்தமாம் கதிம்     ।। ௧௮ ।।

ஸர்வ ஏவைதே மாமேவோபாஸத இதி உதாரா: வதாந்யா: । யே மத்தோ யத்கிம்சிதபி க்ருஹ்ணந்தி, தே ஹி மம ஸர்வஸ்வதாயிந: । ஜ்ஞாநீ த்வாத்மைவ மே மதம்  ததாயத்ததாரணோऽஹமிதி மந்யே । கஸ்மாதேவம்? யஸ்மாதயம் மயா விநாத்மதாரணாஸம்பாவநயா மாமேவாநுத்தமம் ப்ராப்யமாஸ்தித:, அதஸ்தேந விநா மமாப்யாத்மதாரணம் ந ஸம்பவதி । ததோ மமாத்மா ஹி ஸ: ।। ௧௮ ।।

பஹூநாம் ஜந்மநாமந்தே ஜ்ஞாநவாந்மாம் ப்ரபத்யதே  ।

வாஸுதேவஸ்ஸர்வமிதி ஸ மஹாத்மா ஸுதுர்லப:            ।। ௧௯ ।।

நால்பஸம்க்யாஸங்க்யாதாநாம் புண்யஜந்மநாம் பலமிதம், யந்மச்சேஷதைகரஸாத்மயாதாத்ம்யஜ்ஞாநபூர்வகம் மத்ப்ரபதநமபி து பஹூநாம் ஜந்மநாம் புண்யஜந்மநாமந்தே அவஸாநே, வாஸுதேவஶேஷதைகரஸோऽஹம் ததாயத்தஸ்வரூபஸ்திதிப்ரவ்ருத்திஶ்ச ஸ சாஸங்க்யேயை: கல்யாணகுணகணை: பரதர இதி ஜ்ஞாநவாந் பூத்வா, வாஸுதேவ ஏவ மம பரமப்ராப்யம் ப்ராபகம் ச, அந்யதபி யந்மநோரதவர்ம்ித ஸ ஏவ மம தத்ஸர்வமிதி மாம் ப்ரபத்யதே மாமுபாஸ்தே ஸ மஹாத்மா மஹாமநா: ஸுதுர்லப: துர்லபதரோ லோகே । வாஸுதேவஸ்ஸர்வமித்யஸ்யாயமேவார்த:, ப்ரியோ ஹி ஜ்ஞாநிநோऽத்யர்தமஹம், ஆஸ்திதஸ்ஸ ஹி யுக்தாத்மா மாமேவாநுத்தமாம் கதிம் இதி ப்ரக்ரமாத் । ஜ்ஞாநவாம்ஶ்சாயமுக்தலக்ஷண ஏவ, அஸ்யைவ பூர்வோக்தஜ்ஞாநித்வாத், பூமிராப: இத்யாரப்ய, அஹங்கார இதீயம் மே பிந்நா ப்ரக்ருதிரஷ்டதா । அபரேயமிதஸ்த்வந்யாம் ப்ரக்ருதிம் வித்தி மே பராம் । ஜீவபூதாம் (௫) இதி ஹி சேதநாசேதநப்ரக்ருதித்வயஸ்ய பரமபுருஷஶேஷதைகரஸதோக்தா அஹம் க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜகத: ப்ரபவ: ப்ரலயஸ்ததா । மத்த: பரதரம் நாந்யத்கிஞ்சிதஸ்தி தநஞ்ஜய।। (௭) இத்யாரப்ய, யே சைவ ஸாத்த்விகா பாவா ராஜஸாஸ்தாமஸாஶ்ச யே । மத்த ஏவேதி தாந் வித்தி ந த்வஹம் தேஷு தே மயி ।। (௧௨) இதி ப்ரக்ருதித்வயஸ்ய கார்யகாரணோபயாவஸ்தஸ்ய பரமபுருஷாயத்தஸ்வரூபஸ்திதிப்ரவ்ருத்தித்வம் பரமபுருஷஸ்ய ச ஸர்வை: ப்ரகாரை: ஸர்வஸ்மாத்பரதரத்வமுக்தம் அத: ஸ ஏவாத்ர ஜ்ஞாநீத்யுச்யதே  ।।௧௯।।

தஸ்ய ஜ்ஞாநிநோ துர்லபத்வமேவோபபாதயதி –

காமைஸ்தைஸ்தைர்ஹ்ருாதஜ்ஞாநா: ப்ரபத்யந்தேऽந்யதேவதா:  ।

தம் தம் நியமமாஸ்தாய ப்ரக்ருத்யா நியதா: ஸ்வயா       ।। ௨௦ ।।

ஸர்வ ஏவ ஹி லௌகிகா: புருஷா: ஸ்வயா ப்ரக்ருத்யா பாபவாஸநயா குணமயபாவவிஷயயா நியதா: நித்யாந்விதா: தைஸ்தை: ஸ்வவாஸநாநுரூபைர்குணமயைரேவ காமை: இச்சாவிஷயபூதை: ஹ்ருதமத்ஸ்வரூபவிஷயஜ்ஞாநா: தத்தத்காமஸித்த்யர்தமந்யதேவதா: மத்வ்யதிரிக்தா: கேவலேந்த்ராதிதேவதா: தம் தம் நியமமாஸ்தாய தத்தத்தேவதாவிஶேஷமாத்ரப்ரீணநாஸாதாரணம் நியமமாஸ்த்யாய ப்ரபத்யந்தே தா ஏவாஶ்ரித்யார்சயந்தே ।। ௨௦ ।।

யோ யோ யாம் யாம் தநும் பக்த: ஶ்ரத்தயார்சிதுமிச்சதி ।

தஸ்ய தஸ்யாசலாம் ஶ்ரத்தாம் தாமேவ விததாம்யஹம்       ।। ௨௧ ।।

தா அபி தேவதா மதீயாஸ்தநவ:, ய ஆதித்யே திஷ்டந் … யமாதித்யோ ந வேத யஸ்யாதித்யஶ்ஶரீரம் (ப்ரு.௫.௯) இத்யாதி ஶ்ருதிபி: ப்ரதிபாதிதா: । மதீயாஸ்தநவ இத்யஜாநந்நபி யோ யோ யாம் யாம் மதீயாமாதித்யாதிகாம் தநும் பக்த: ஶ்ரத்தயார்சிதுமிச்சதி தஸ்ய தஸ்யாஜாநதோऽபி மத்தநுவிஷயைஷா ஶ்ரத்தேத்யநுஸந்தாய தாமேவாசலாம் நிர்விக்நாம் விததாம்யஹம் ।।௨௧।।

ஸ தயா ஶ்ரத்தயா யுக்தஸ்தஸ்யாராதநமீஹதே  ।

லபதே ச தத: காமாந்மயைவ விஹிதாந் ஹி தாந்      ।। ௨௨ ।।

ஸ தயா நிர்விக்நயா ஶ்ரத்தயா யுக்தஸ்தஸ்ய இந்த்ராதேராராதநம் ப்ரதீஹதே । தத: மத்தநுபூதேந்த்ராதிதேவதாராதநாத்தாநேவ ஹி ஸ்வாபிலஷிதாந் காமாந்மயைவ விஹிதாந் லபதே । யத்யப்யாராதநகாலே, ஆராத்யேந்த்ராதயோ மதீயாஸ்தநவ:, தத ஏவ ததர்சநம் ச மதாராதநம் இதி ந ஜாநாதி  ததாபி தஸ்ய வஸ்துநோ மதாராதநத்வாதாராதகாபிலஷிதம் அஹமேவ விததாமி।।௨௨।।

அந்தவத்து பலம் தேஷாம் தத்பவத்யல்பமேதஸாம்  ।

தேவாந் தேவயஜ்ஞோ யாந்தி மத்பக்தா யாந்தி மாமபி  ।। ௨௩ ।।

தேஷாமல்பமேதஸாமல்பபுத்தீநாமிந்த்ராதிமாத்ரயாஜிநாம் ததாராதநபலமல்பம், அந்தவச்ச பவதி । குத:? தேவாந் தேவயஜோ யாந்தி  யத இந்த்ராதீந் தேவாந் தத்யாஜிநோ யாந்தி । இந்த்ராதயோऽபி ஹி பரிச்சிந்நபோகா: பரிமிதகாலவர்திநஶ்ச । ததஸ்தத்ஸாயுஜ்யம் ப்ராப்தா: தைஸ்ஸஹ ப்ரச்யவந்தே । மத்பக்தா அபி தேஷாமேவ கர்மணாம் மதாராதநரூபதாம் ஜ்ஞாத்வா பரிச்சிந்நபலஸங்கம் த்யக்த்வா மத்ப்ரீணநைகப்ரயோஜநா: மாம் ப்ராப்நுவந்தி ந ச புநர்நிவர்தந்தே। மாமுபேத்ய து கௌந்தேய புநர்ஜந்ம ந வித்யதே (௮.௧௬) இதி ஹி வக்ஷ்யதே ।।௨௩।।

இதரே து ஸர்வஸமாஶ்ரயணீயத்வாய மம மநுஷ்யாதிஷ்வவதாரமப்யகிஞ்சித்கரம் குர்வந்தீத்யாஹ –

அவ்யக்தம் வ்யக்திமாபந்நம் மந்யந்தே மாமபுத்தய:  ।

பரம் பாவமஜாநந்தோ மம அவ்யயமநுத்தமம்          ।। ௨௪ ।।

ஸர்வை: கர்மபிராராத்யோऽஹம் ஸர்வேஶ்வரோ வாங்மநஸாபரிச்சேத்யஸ்வரூபஸ்வபாவ: பரமகாருண்யாதஶ்ரித-வாத்ஸல்யாச்ச ஸர்வஸமாஶ்ரயணீயத்வாயாஜஹத்ஸ்வபாவ ஏவ வஸுதேவஸூநுரவரீர்ண இதி மமைவம் பரம் பாவமவ்யயம் அநுத்தமமஜாநந்த: ப்ராக்ருதராஜஸூநுஸமாநமித: பூர்வமநபிவ்யக்தமிதாநீம் கர்மவஶாஜ்ஜந்மவிஶேஷம் ப்ராப்ய வ்யக்திமாபந்நம் ப்ராப்தம் மாம் புத்தயோ மந்யந்தே । அதோ மாம் நாஶ்ரயந்தே ந கர்மபிராராதயந்தி ச ।। ௨௪ ।।

குத ஏவம் ந ப்ரகாஶ்யத இத்யத்ராஹ –

நாஹம் ப்ரகாஶ: ஸர்வஸ்ய யோகமாயாஸமாவ்ருத:  ।

மூடோऽயம் நாபிஜாநாதி லோகோ மாமஜமவ்யயம்  ।। ௨௫ ।।

க்ஷேத்ரஜ்ஞாஸாதாரணமநுஷ்யத்வாதிஸம்ஸ்தாநயோகாக்யமாயயா ஸமாவ்ருதோऽஹம் ந ஸர்வஸ்ய ப்ரகாஶ: । மயி மநுஷ்யத்வாதிஸம்ஸ்தாநதர்ஶநமாத்ரேண மூடோऽயம் லோகோ மாமதிவாய்விந்த்ரகர்மாணமதிஸூர்யாக்நிதேஜஸம் உபலப்யமாநமபி அஜம் அவ்யயம் நிகிலஜகதேககாரணம் ஸர்வேஶ்வரம் மாம் ஸர்வஸமாஶ்ரயணீயத்வாய மநுஷ்யத்வஸம்ஸ்தாநமாஸ்திதம் நாபிஜாநாதி ।। ௨௫ ।।

வேதாஹம் ஸமதீதாநி வர்தமாநாநி சார்ஜுந  ।

பவிஷ்யாணி ச பூதாநி மாம் து வேத ந கஶ்சந       ।। ௨௬ ।।

அதீதாநி வர்தமாநாநி அநாகதாநி ச ஸர்வாணி பூதாந்யஹம் வேத ஜாநாமி । மாம் து வேத ந கஶ்சந மயாநுஸம்தீயமாநேஷு காலத்ரயவர்திஷு பூதேஷு மாமேவம்விதம் வாஸுதேவம் ஸர்வஸமாஶ்ரய்ணீயத்வாயாவதீர்ணம் விதித்வா மாமேவ ஸமாஶ்ரயந்ந கஶ்சிதுபலப்யத இத்யர்த: । அதோ ஜ்ஞாநீ ஸுதுர்லப ஏவ ।। ௨௬ ।। ததா ஹி –                             இச்சாத்வேஷஸமுத்தேந த்வந்த்வமோஹேந பாரத  ।

ஸர்வபூதாநி ஸம்மோஹம் ஸர்கே யாந்தி பரந்தப            ।। ௨௭ ।।

இச்சாத்வேஷாப்யாம் ஸமுத்திதேந ஶீதோஷ்ணாதித்வந்த்வாக்யேந மோஹேந ஸர்வபூதாநி ஸர்கே ஜந்மகால ஏவ ஸம்மோஹம் யாந்தி । ஏததுக்தம் பவதி  குணமயேஷு ஸுகது:காதித்வந்த்வேஷு பூர்வபூர்வஜந்மநி யத்விஷயௌ இச்சாத்வேஷௌ அப்யஸ்தௌ, தத்வாஸநயா புநரபி ஜந்மகால ஏவ ததேவ த்வந்த்வாக்யமிச்சாத்வேஷவிஷயத்வேந ஸமுத்திதம் பூதாநாம் மோஹநம் பவதி தேந மோஹேந ஸர்வபூதாநி ஸம்மோஹம் யாந்தி தத்விஷயேச்சாத்வேஷஸ்வபாவாநி பவந்தி, ந மத்ஸம்ஶ்லேஷவியோகஸுகது:கஸ்வபாவாநி, ஜ்ஞாநீ து மத்ஸம்ஶ்லேஷவியோகைகஸுகது:கஸ்வபாவ: ந தத்ஸ்வபாவம் கிமபி பூதம் ஜாயதே இதி ।। ௨௭ ।।

யேஷாம் த்வந்தகதம் பாபம் ஜநாநாம் புண்யகர்மணாம்  ।

தே த்வந்த்வமோஹநிர்முக்தா: பஜந்தே மாம் த்ருடவ்ரதா:       ।। ௨௮ ।।

யேஷாம் த்வநேகஜந்மார்ஜிதேநோத்க்ருஷ்டபுண்யஸம்சயேந குணமயத்வந்த்வேச்ச்சாத்வேஷஹேதுபூதம் மதௌந்முக்ய-விரோதி ச அநாதிகாலப்ரவ்ருத்தம் பாபமந்தகதம் க்ஷீணம் தே பூர்வோக்தேந ஸுக்ருததாரதம்யேந மாம் ஶரணமநுப்ரபத்ய குணமயாந்மோஹாத்விநிர்முக்தா: ஜராமரணமோக்ஷாய, மஹதே சஶ்வைர்யாய, மத்ப்ராப்தயே ச த்ருடவ்ரதா: த்ருடஸங்கல்பா: மாமேவ பஜந்தே ।। ௨௮ ।।

அத்ர த்ரயாணாம் பகவந்தம் பஜமாநாநாம் ஜ்ஞாதவ்யவிஶேஷாநுபாதேயாம்ஶ்ச ப்ரஸ்தௌதி –

ஜராமரணமோக்ஷாய மாமாஶ்ரித்ய யதந்தி யே  ।

தே ப்ரஹ்ம தத்விது: க்ருத்ஸ்நமத்யாத்மம் கர்ம சாகிலம்  ।। ௨௯ ।।

ஜராமரணமோக்ஷாய ப்ரக்ருதிவியுக்தாத்மஸ்வரூபதர்ஶநாய மாமாஶ்ரித்ய யே யதந்தே, தே தத்ப்ரஹ்ம விது:, அத்யாத்மம் து க்ருத்ஸ்நம் விது:, கர்ம சாகிலம் விது: ।। ௨௯ ।।

ஸாதிபூதாதிதைவம் மாம் ஸாதியஜ்ஞம் ச யே விது:  ।

ப்ரயாணகாலேऽபி ச மாம் தே விதுர்யுக்தசேதஸ:    ।। ௩௦ ।।

அத்ர ய இதி புநர்நிர்தேஶாத்பூர்வநிர்திஷ்டவ்யோऽந்யே அதிகாரிணோ ஜ்ஞாயந்தே ஸாதிபூதம் ஸாதிதைவம் மாமைஶ்வர்யார்திநோ யே விது: இத்யேததநுவாதஸரூபமப்யப்ராப்தார்தத்வாத்விதாயகமேவ ததா ஸாதியஜ்ஞமித்யபி த்ரயாணாமதிகாரிணாமவிஶேஷேண விதீயதே அர்தஸ்வபாவ்யாத் । த்ரயாணாம் ஹி நித்யநைமித்திகரூப-மஹாயஜ்ஞாதி அநுஷ்டாநமவர்ஜநீயம் । தே ச ப்ரயாணகாலேऽபி ஸ்வப்ராப்யாநுகுணம் மாம் விது: । தே சேதி சகாராத்பூர்வே ஜராமரணமோக்ஷாய யதமாநாஶ்ச ப்ரயாணகாலே விதுரிதி ஸமுச்சீயந்தே அநேந ஜ்ஞாநிநோऽப்யர்தஸ்வாபாவ்யாத் ஸாதியஜ்ஞம் மாம் விது:, ப்ரயாணகாலேऽபி ஸ்வப்ராப்யாநுகுணம் மாம் விதுரித்யுக்தம் பவதி ।। ௩௦ ।।

।। இதி ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசிதே ஶ்ரீமத்கீதாபாஷ்யே ஸப்தமோऽத்யாய: ।।௭।।