ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசித:
ஶ்ரீவேதாந்தஸார:
அத ப்ரதமாத்யாயே த்விதீய: பாத:
௧-௨-௧
௩௩। ஸர்வத்ர ப்ரஸித்தோபதேஶாத் – ஸர்வம் கல்விதம் இதி நிர்திஷ்டேந ஸாமாநாதிகரண்யேந நிர்திஷ்டம் ப்ரஹ்ம பரமாத்மா। குத:? ப்ரஸித்தோபதேஶாத் – தஜ்ஜலாநிதி ஹேதுத: ஸர்வாத்மகத்வோபதேஶாதித்யர்த:। ப்ரஸித்தம் ஹி ஹேதுதயா வ்யபதிஶ்யதே। ஸகலோபநிஷத்ஸு ப்ரஹ்மைவ ஹி ஜகஜ்ஜந்மலயஜீவநஹேதுதயா ப்ரஸித்தம் யதோ வா இமாநி இத்யாதிஷு।।௧।।
௩௪। விவக்ஷிதகுணோபபத்தேஶ்ச – மநோமயத்வஸத்யஸங்கல்பத்வாதயோ விவக்ஷிதகுணா: ப்ரஹ்மண்யேவோபபத்யந்தே।।௨।।
௩௫। அநுபபத்தேஸ்து ந ஶாரீர: – து:கமிஶ்ரபரிமிதஸுகலவபாகிநி ஶாரீரே த்வேஷாம் குணாநாமநுபபத்தேர்ந ஶாரீரோऽயம்।।௩।।
௩௬। கர்மகர்த்ருவ்யபதேஶாச்ச – ஏதமித: ப்ரேத்யாபிஸம்பவிதாஸ்மி இதி அபிஸம்பாவ்யாபிஸம்பவித்ருத்வேந ப்ரஸ்துதப்ரஹ்மஜீவயோர்வ்யபதேஶாத் அபிஸம்பாவ்யம் ப்ரஹ்ம ஜீவாதர்தாந்தரம்।।௪।।
௩௭। ஶப்தவிஶேஷாத் – ஏஷ ம ஆத்மாந்தர்ஹ்ருதய இதி ஷஷ்ட்யா ப்ரதமயா ச ஜீவோ ப்ரஹ்ம ச வ்யபதிஶ்யதே ததஶ்சார்தாந்தரம்।।௫।।
௩௮। ஸ்ம்ருதேஶ்ச – அத்ராபி ப்ரதமயா நிர்திஷ்ட: புருஷோத்தம இதி நிஶ்சீயதே। ஸர்வஸ்ய சாஹம் ஹ்ருதி ஸந்நிவிஷ்ட: இதி ஹி ஸ்ம்ருதி:।।௬।।
௩௯। அர்பகௌகஸ்த்வாத்தத்வ்யபதேஶாச்ச நேதி சேந்ந நிசாய்யத்வாதேவம் வ்யோமவச்ச – ஏஷ ம ஆத்மாऽந்தர்ஹ்ருாதயே அணீயாந் வ்ரீஹே: இத்யாதிநாऽல்பாயதநத்வாத், ஸ்வரூபால்பத்வஸ்ய வ்யபதேஶாச்ச, நாயம் பர இதி சேந்ந, உபாஸ்யத்வாத்தேதோ: ததா வ்யபதேஶ: ந து ஸ்வரூபால்பத்வேந, வ்யோமவத், ஸ்வரூபமஹத்வம் சாத்ரைவ வ்யபதிஶ்யதே ஜ்யாயாந் ப்ருதிவ்யா: ஜ்யாயாநந்தரிக்ஷாத் இத்யாதிநா।।௭।।
௪௦। ஸம்போகப்ராப்திரிதி சேந்ந வைஶேஷ்யாத் – பரோऽப்யந்தஶ்ஶரீரே வஸதி சேத், ஜீவவத் ஸுகது:கோபபோகப்ராப்திஸ்ஸ்யாதிதி சேந்ந, ஹேதுவைஶேஷ்யாத்। பரஸ்ய ஹி சந்ததோ ஜீவரக்ஷாயை ஶரீராந்தர்வாஸ:।।௮।। இதி ஸர்வத்ர ப்ரஸித்த்யதிகரணம் ।।
௧-௨-௨
௪௧। அத்தா சராசரக்ரஹணாத் – யஸ்ய ப்ரஹ்ம ச க்ஷத்ரம் சோபே பவத ஓதந: ம்ருத்யுர்யஸ்யோபஸேசநம் க இத்தா வேதயத்ர ஸ: ।। இத்யத்ர ஓதநோபஸேசநஸூசிதோऽத்தா பரமபுருஷ:। ப்ரஹ்மக்ஷத்ரோபலக்ஷிதஸ்ய சராசரஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய ம்ருத்யூபஸேசநத்வேந அதநீயதயா க்ரஹணாத் ।।௯।।
௪௨। ப்ரகரணாச்ச – மஹாந்தம் விபுமாத்மாநம் மத்வா தீரோ ந ஶோசதி, நாயமாத்மா ப்ரவசநேந லப்ய: இத்யாதிநா பரஸ்யைவ ப்ரக்ருதத்வாத் ஸ ஏவாயம்।।௧௦।।
௪௩। குஹாம் ப்ரவிஷ்டாவாத்மாநௌ ஹி தத்தர்ஶநாத் – அநந்தரம், ருதம் பிபந்தௌ ஸுக்ருதஸ்ய லோகே குஹாம் ப்ரவிஷ்டௌ பரமே பரார்த்யே இத்யாதிநா ஜீவபரமாத்மாநாவேவ ப்ரயோஜ்ய ப்ரயோஜகபாவேந கர்மபலாஶநேऽந்வயாதுபதிஷ்டௌ। தயோரேவாஸ்மிந் ப்ரகரணே குஹாப்ரவேஶ தர்ஶநாத், தம் துர்தர்ஶம் கூடமநுப்ரவிஷ்டம் குஹாஹிதம் இதி பரஸ்ய, , குஹாம் ப்ரவிஶ்ய யா ப்ராணேந ஸம்பவத்யதிதிர்தேவதாமயீ திஷ்டந்தீ இதி ஜீவஸ்ய கர்மபலாதநாததிதிர்ஜீவ:।।௧௧।।
௪௪। விஶேஷணாச்ச – ஜீவபராவேவ ஹி ஸர்வத்ராஸ்மிந்ப்ரகரணே விஶேஷ்யேதே, ந ஜாயதே ம்ரியதே வா விபஶ்சித் இத்யாதௌ ஜீவ:, அணோரணீயாந் மஹதோ மஹீயாந், மஹாந்தம் விபுமாத்மாநம், நாயமாத்மா ப்ரவசநேந, விஜ்ஞாநஸாரதிர்யஸ்து மந: ப்ரக்ரஹவாந்நர: , ஸோऽத்வந: பாரமாப்நோதி தத்விஷ்ணோ: பரமம் பதம் இத்யாதிஷு பர:। த்ரிபாதஸ்யாம்ருதம் திவி, அத யதத: பரோ திவோ ஜ்யோதிர்தீப்யதே விஶ்வத: ப்ருஷ்டேஷு ஸர்வத: ப்ருஷ்டேஷு அநுத்தமேஷு உத்தமேஷு லோகேஷு இதி விஶ்வத: ப்ராக்ருதாத் ஸ்தாநாத் பரம் விஷ்ணோ: பரஸ்தாநமேவ ஹி ஸம்ஸாராத்வந: பாரபூதம் முமுக்ஷுபி: ப்ராப்யம், பரமம் பதம் ஸதா பஶ்யந்தி ஸூரய:, ததக்ஷரே பரமே வ்யோமந், க்ஷயந்தமஸ்ய ரஜஸ: பராகே, விஶ்வம் புராணம் தமஸ: பரஸ்தாத், தே ஹ நாகம் மஹிமாநஸ்ஸசந்தே, யத்ர பூர்வே ஸாத்யாஸ்ஸந்தி தேவா: இத்யாதி ஸகலோபநிஷத்ப்ரஸித்தம் ।।௧௨।। இதி அத்த்ரதிகரணம் ।। ௨ ।।
௧-௨-௩
௪௫। அந்தர உபபத்தே: – ய ஏஷோऽந்தரக்ஷிணி புருஷோ த்ருஶ்யதே ஏஷ ஆத்மேதி ஹோவாச ஏததம்ருத மபயமேதத்ப்ரஹ்ம இத்யத்ர அக்ஷ்யாதார: பரமபுருஷ: நிருபாதிகாம்ருதத்வாபயத்வஸம்யத்வாமத்வாதீநாம் அஸ்மிந்நேவோபபத்தே:।।௧௩।।
௪௬। ஸ்தாநாதிவ்யபதேஶாச்ச – யஶ்சக்ஷுஷி திஷ்டந் இத்யாதிநா ஸ்திதிநியமநாதிவ்யபதேஶாச்சாயம் பர:।।௧௪।।
௪௭। ஸுகவிஶிஷ்டாபிதாநாதேவ ச – கம் ப்ரஹ்ம கம் ப்ரஹ்ம இதி பூர்வத்ராஸ்யைவ ஸுகவிஶிஷ்டதயா அபிதாநாச்சாயம் பர: ।।௧௫।।
௪௮। அத ஏவ ச ஸ ப்ரஹ்ம – யதஸ்தத்ர பவபீதாய உபகோஸலாய ப்ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸவே கம் ப்ரஹ்ம கம் ப்ரஹ்ம இத்யுபதிஷ்ட: யத்வா யதேவ கம் ததேவ கம் இதி ஸுகரூப:, அதஸ்ஸுகஶப்தாபிதேய: ஆகாஶ: பரமேவ ப்ரஹ்ம।।௧௬।।
௪௯। ஶ்ருதோபநிஷத்ககத்யபிதாநாச்ச – ஶ்ருதப்ரஹ்மஸ்வரூபாணாமதிகந்தவ்யதயா அர்சிராதிகதேரக்ஷிபுருஷம் ஶ்ருதவதே, தேऽர்சிஷமேவாபிஸம்பவந்தி இத்யாதிநாऽபிதாநாச்சாயம் பரமபுருஷ:।।௧௭।।
௫௦। அநவஸ்திதேரஸம்பவாச்ச நேதர: – பரஸ்மாதிதரோ ஜீவாதிர்நாக்ஷ்யாதார:। சக்ஷுஷி நியமேந அநவஸ்திதே:, அம்ருதத்வாத்யஸம்பவாச்ச।।௧௮।। இதி அந்தரதிகரணம் ।। ௩ ।।
௧-௨-௪
௫௧। அந்தர்யாம்யதிதைவாதிலோகாதிஷு தத்தர்மவ்யபதேஶாத் – ய: ப்ருதிவ்யாம் திஷ்டந் இத்யாதிஷு அதிதைவாதிலோகாதிபதசிஹ்நிதேஷு வாக்யேஷு ஶ்ரூயமணோऽந்தர்யாமீ பரமபுருஷ:, ஸர்வாந்தரத்வஸர்வாவிதிதத்வஸர்வ- ஶரீரகத்வஸர்வநியந்த்ருத்வாதிபரமாத்மதர்மவ்யபதேஶாத்।।௧௯।।
௫௨। ந ச ஸ்மார்தமதத்தர்மாபிலாபாச்சாரீரஶ்ச – நாயம் ப்ரதாநம் ஜீவஶ்ச, தயோரஸம்பாவிதஸர்வாவிதிதத்வாதி -தர்மாபிலாபாத்। அஸம்பாவநயா யதா ந ஸ்மார்தம், ததா ஜீவோऽபீத்யர்த:।।௨௦।।
௫௩। உபயேऽபி ஹி பேதேநைநமதீயதே – உபயே – காண்வா மாத்யந்திநாஶ்ச யோ விஜ்ஞாநே திஷ்டந், ய ஆத்மநி திஷ்டந்நாத்மநோऽந்தரோ யமாத்மா ந வேத யஸ்யாத்மா ஶரீரம் ய ஆத்மாநமந்தரோ யமயதி இதி ப்ரத்யகாத்மநோ பேதேந ஏநம் – அந்தர்யாமிணமதீயதே, அத: பர ஏவாயம்।।௨௧।। இதி அந்தர்யாம்யதிகரணம்।।௪।।
௧-௨-௫
௫௪। அத்ருஶ்யத்வாதிகுணகோ தர்மோக்தே: – அத பரா யயா ததக்ஷரமதிகம்யதே யத்ததத்ரேஶ்யம் இத்யாரப்ய யத்பூதயோநிம் பரிபஶ்யந்தி தீரா:, அக்ஷராத் பரத: பர இத்யாதௌ ப்ரதாநாத்ப்ரத்யகாத்மநஶ்ச அர்தாந்தரபூத: பரமாத்மா ப்ரதிபாத்யதே। யஸ்ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித் இத்யாதிதர்மோக்தே:।।௨௨।।
௫௫। விஶேஷணபேதவ்யபதேஶாப்யாம் ச நேதரௌ – ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநரூபவிஶேஷணவ்யபதேஶாந்ந ப்ரதாநம்। அக்ஷராத்பரத: பர: இதி ப்ரதாநாத்பரத: ப்ரத்யாகாத்மநோऽபி பர இதி பேதவ்யபதேஶாத் ந ப்ரத்யகாத்மா ச। அதவா, ஸாமாநாதிகரண்யேந பரதோऽக்ஷராத் பஞ்சவிம்ஶகாத் பர இதி பேதவ்யபதேஶ:।।௨௩।।
௫௬। ரூபோபந்யாஸாச்ச – அக்நிர்மூர்தா இத்யாதிநா த்ரைலோக்ய ஶரீரோபந்யாஸாச்ச பரமாத்மா।।௨௪।। இதி அத்ருஶ்யத்வாதிதர்மோக்த்யதிகரணம் ।। ௫ ।।
௧-௨-௬
௫௭। வைஶ்வாநரஸ்ஸாதாரணஶப்தவிஶேஷாத் – ஆத்மாநமேவேமம் வைஶ்வாநரம் இத்யாதௌ வைஶ்வாநர: பரமாத்மா, ஜாடராக்ந்யாதிஷு ஸாதாரணஸ்யாபி வைஶ்வாநரஶப்தஸ்யாஸ்மிந்ப்ரகரணே பரமாத்மாஸாதாரணை: ஸர்வாத்மகத்வப்ரஹ்மஶப்தாதிபி: விஶேஷ்யமாணத்வாத்।।௨௫।।
௫௮। ஸ்மர்யமாணமநுமாநம் ஸ்யாதிதி – த்யுலோகப்ரப்ருதிப்ருதிவ்யந்தம் ரூபம் அக்நிர்மூர்தா இத்யாதிஷூக்தம் அத்ர ப்ரத்யபிஜ்ஞாயமாநமஸ்ய பரமாத்மத்வே அநுமாநம் – லிங்கமித்யர்த:।।௨௬।।
௫௯। ஶப்தாதிப்யோऽந்த: ப்ரதிஷ்டாநாச்ச நேதி சேந்ந ததா த்ருஷ்ட்யுபதேஶாதஸம்பவாத்புருஷமபி சைநமதீயதே – ஸ ஏஷோऽக்நிர்வைஶ்வாநர: இதி அக்நிஶப்தஸாமாநாதிகரண்யாத் ப்ராணாஹுத்யாதாரத்வாதிபி:, புருஷேऽந்த: ப்ரதிஷ்டிதம் இத்யாதேஶ்ச நாயம் பரமாத்மேதி சேத், நைதத் ஜாடராக்நிஶரீரகத்வேநோபாஸ்யத்வோபதேஶாத், கேவலஜாடராக்நே: த்ரைலோக்யஶரீரகத்வாத்யஸம்பவாச்ச। ஸ ஏஷோऽக்நிர்வைஶ்வாநரோ யத்புருஷ: இத்யேநம் வைஶ்வாநரம் புருஷமப்யதீயதே வாஜிந:। நிருபாதிகபுருஷஶப்தஶ்ச பரமாத்மநி நாராயணே ஏவ ஸஹஸ்ரஶீர்ஷம் இத்யாரப்ய, விஶ்வமேவேதம் புருஷ: இத்யாதிஷு ப்ரஸித்த:।।௨௭।।
௬௦। அத ஏவ ந தேவதா பூதம் ச – யதோऽயம் வைஶ்வாநர: த்ரைலோக்யஶரீர: புருஷஶப்தநிர்திஷ்டஶ்ச, ததோऽயம் நாக்ந்யாக்யதேவதா, த்ருதீயமஹாபூதம் ச।।௨௮।।
௬௧। ஸாக்ஷாதப்யவிரோதம் ஜைமிநி: – நாவஶ்யமக்நிஶரீரகத்வேந உபாஸ்யத்வாயேதமக்நிஶப்த- ஸாமாநாதிகரண்யம், அக்ரநயநாதியோகேந பரமாத்மந்யேவாக்நிஶப்தஸ்ய ஸாக்ஷாத் வ்ருத்தேஸ்ஸாமாநாதிகரண்ய- அவிரோதம் ஜைமிநிராசார்யோ மந்யதே।।௨௯।।
௬௨। அபிவ்யக்தேரித்யாஶ்மரத்ய: – யஸ்த்வேதமேவம் ப்ராதேஶமாத்ரம் இத்யநவச்சிந்நஸ்ய த்யுப்ரப்ருதிபரிச்சிந்நத்வம் உபாஸகாபிவ்யக்த்யர்தமிதி ஆஶ்மரத்ய:।।௩௦।।
௬௩। அநுஸ்ம்ருதேர்பாதரி: – த்யுப்ரப்ருதிப்ருதிவ்யந்தாநாம் மூர்தாதிபாதாந்தாவயவத்வகல்பநம், ததாநுஸ்ம்ருத்யர்தம் – ப்ரஹ்ம ப்ரதிபத்தய இதி பாதரி:।।௩௧।।
௬௪। ஸம்பத்தேரிதி ஜைமிநிஸ்ததா ஹி தர்ஶயதி – உர ஏவ வேதிர்லோமாநி பர்ஹிர்ஹ்ருாதயம் கார்ஹாபத்ய: இத்யாதிநா உபாஸகஹ்ருதயாதீநாம் வேத்யாதித்வகல்பநம் வித்யாங்கபூதாயா: ப்ராணாஹுதே: அக்நிஹோத்ரத்வஸம்பாதநார்தமிதி ஜைமிநி: । தர்ஶயதி ச ஶ்ருதி: ய ஏததேவம் வித்வாநக்நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி இதி। ஏதே பக்ஷாஸ்ஸ்வீக்ருதா:, பூஜார்தமாசார்யக்ரஹணம்।।௩௨।।
௬௫। ஆமநந்தி சைவமஸ்மிந் – ஏநம் – பரமாத்மாநம், அஸ்மிந் – உபாஸித்ருஶரீரே ப்ராணாஹுதி- வேலாயாம் அநுஸந்தாநார்தம் தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்ய மூர்தைவ ஸுதேஜா: இத்யாதி அமநந்தி ச, உபாஸகஸ்ய மூர்தாதிரேவாஸ்ய பரமாத்மநோ மூர்தாதிரித்யர்த:।।௩௩।। இதி வைஶ்வாநராதிகரணம் ।। ௬ ।।
இதி ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசிதே ஶ்ரீவேதாந்தஸாரே ப்ரதமஸ்யாத்யாயஸ்ய த்விதீய: பாத:
