(ஸாபல்யரூபதாத்பர்யலிங்கஸமர்தநபரம்)
ஶ்ரீஶாரீரிகமீமாம்ஸாபாஷ்யே ஸமந்வயாதிகரணம்||௪||
(அதிகரணார்த: – ப்ரஹ்மண: ஸ்வத: புருஷார்ததயா அந்வய:)
(அவாந்தரஸங்கதி:)
யத்யபி ப்ரமாணாந்தராகோசரம் ப்ரஹ்ம ததாபி ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திபரத்வாபாவேந ஸித்தரூபம் ப்ரஹ்ம ந ஶாஸ்த்ரம் ப்ரதிபாதயதீத்யாஶங்க்யாஹ-
௪. தத்து ஸமந்வயாத் || ௧-௧-௪ ||
(ஸூத்ரவ்யாக்யாநம்)
ப்ரஸக்தாஶங்காநிவ்ருத்த்யர்தஸ்து ஶப்த:। தத் ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வம் ப்ரஹ்மணஸ்ஸம்பவத்யேவ। குத:? ஸமந்வயாத் – பரமபுருஷார்ததயாऽந்வயஸ்ஸமந்வய:, பரமபுருஷார்தபூதஸ்யைவ ப்ரஹ்மணோऽபிதேயதயாऽந்வயாத்||
(ஸமந்வயோபபாதநம்)
ஏவமிவ ஸமந்விதோ ஹ்யௌபிநஷத: பதஸமுதாய: – யதோ வா இமாநி பூதாநி ஜாயந்தே (தை.ப்ரு.௧), ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீதேகமேவாத்விதீயம்। ததைக்ஷத பஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி தத்தேஜோऽஸ்ருஜத (சா.௬.௨.௧,௩), ப்ரஹ்ம வா இதமேகமேவாக்ர ஆஸீத் (ப்ரு.௩.௨.௧௧), ஆத்மா வா இதமேக ஏவாக்ர ஆஸீத் (ஐதரேய.௧.௧.௧), தஸ்மாத்வா ஏதஸ்மாதாத்மந ஆகாஶஸ்ஸம்பூத: (தை.உ.ஆந.௧), ஏகோ ஹ வை நாராயண ஆஸீத் (ம.உ.௧.௧), ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம (தை.உ.ஆந.௧), ஆநந்தோ ப்ரஹ்ம (தை.உ.ப்ரு.௬) இத்யேவமாதி:||
(ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யந்வயஸ்ய ப்ராமாண்யவ்யாபகத்வாபாவோபபாதநம்)
ந ச வ்யுத்பத்திஸித்தபரிநிஷ்பந்நவஸ்துப்ரதிபாதநஸமர்தாநாம் பதஸமுதாயாநாமகிலஜகதுத்பித்தி- ஸ்திதிவிநாஶஹேதுபூதாஶேஷதோஷப்ரத்யநீகாபரிமிதோதாரகுணஸாகராநவதிகாதிஶயாநந்தஸ்வரூபே ப்ரஹ்மணி ஸமந்விதாநாம் ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திரூபப்ரயோஜநவிரஹாதந்யபரத்வம் ஸ்வவிஷயாவபோதபர்யவஸாயித்வாத்ஸர்வப்ரமாணாநாம்। ந ச ப்ரயோஜநாநுகுணா ப்ரமாணப்ரவ்ருத்தி:। ப்ரயோஜநம் ஹி ப்ரமாணாநுகுணம்। ந ச ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யந்வயவிரஹிண: ப்ரயோஜநஶூந்யத்வம், புருஷார்தாந்வயப்ரதீதே:। ததா ஸ்வரூபபரேஷ்வபி புத்ரஸ்தே ஜாத:, நாயம் ஸர்ப: இத்யாதிஷு ஹர்ஷபயநிவ்ருத்திரூபப்ரயோஜநவத்த்வம் த்ருஷ்டம்||
(விஸ்தரேண பூர்வபக்ஷாவதரணம்)
(தத்ர பாட்டமீமாம்ஸகாநாம் பூர்வபக்ஷவிதா)
அத்ராஹ – ந வேதாந்தவாக்யாநி ப்ரஹ்ம ப்ரதிபாதயந்தி ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்யந்வயவிரஹிண: ஶாஸ்த்ரஸ்யாநர்தக்யாத் ||
யத்யபி ப்ரத்யக்ஷாதீநி வஸ்துயாதாத்ம்யாவபோதே பர்யவஸ்யந்தி; ததாऽபி ஶாஸ்த்ரம் ப்ரயோஜநபர்யவஸாய்யேவ। ந ஹி லோகவேதயோ: ப்ரயோஜநரஹிதஸ்ய கஸ்யசிதபி வாக்யஸ்ய ப்ரயோக உபலப்தசர:। ந ச கிஞ்சித் ப்ரயோஜநமநுத்திஶ்ய வாக்யப்ரயோக: ஶ்ரவணம் வா ஸம்பவதி। தச்ச ப்ரயோஜநம் ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஸாத்யேஷ்டாநிஷ்டப்ராப்திபரிஹாராத்மகமுபலப்தம் அர்தார்தீ ராஜகுலம் கச்சேத் மந்தார்க்நிர்நாம்பு பிபேத், ஸ்வர்ககாமோ யஜேத (யஜுஷி.௨.௫.௫), ந கலஞ்ஜம் பக்ஷயேத் இத்யேவமாதிஷு ||
(பூர்வபக்ஷே ஸித்தமாத்ரவ்யுத்பத்திதூஷணம்)
யத்புநஸ்ஸித்தவஸ்துபரேஷ்வபி புத்ரஸ்தே ஜாத:, நாயம் ஸர்போ ரஜ்ஜுரேஷா இத்யாதிஷு ஹர்ஷபயநிவ்ருத்திரூபபுருஷார்தாந்வயோ த்ருஷ்ட இத்யுக்தம்। தத்ர கிம் புத்ரஜந்மாத்யர்தாத்புருஷார்தாவாப்தி:? உத தஜ்ஜ்ஞாநாதிதி விவேசநீயம்। ஸதோऽப்யஜ்ஞாதஸ்ய அபுருஷார்தத்வேந தஜ்ஜ்ஞாநாதிதி சேத் – தர்ஹ்யஸத்யப்யர்தே ஜ்ஞாநாதேவ புருஷார்தஸ்ஸித்யதீத்யர்தபரத்வாபாவேந ப்ரயோஜநபர்யவஸாயிநோऽபி ஶாஸ்த்ரஸ்ய நார்தஸத்பாவே ப்ராமாண்யம்। தஸ்மாத்ஸர்வத்ர ப்ரவ்ருத்திநித்திபரத்வேந ஜ்ஞாநபரத்வேந வா ப்ரயோஜநபர்யவஸாநமிதி கஸ்யாபி வாக்யஸ்ய பரிநிஷ்பந்நே வஸ்துநி தாத்பர்யாஸம்பவாந்ந வேதாந்தா: பரிநிஷ்பந்நம் ப்ரஹ்ம ப்ரதிபாதயந்தி||
(நிஷ்ப்ரபஞ்சீகரணநியோகவாத: ஜரந்மாயாவாதிமதம்)
அத்ர கஶ்சிதாஹ – வேதாந்தவாக்யாந்யபி கார்யபரதயைவ ப்ரஹ்மணி ப்ரமாணபாவமநுபவந்தி – கதம் நிஷ்ப்ரபஞ்சமத்விதீயம் ஜ்ஞாநைகரஸம் ப்ரஹ்ம அநாத்யவித்யயா ஸப்ரபஞ்சதயா ப்ரதீயமாநம் நிஷ்ப்ரபஞ்சம் குர்யாதிதி ப்ரஹ்மண: ப்ரபஞ்சப்ரவிலயத்வாரேண விதிவிஷயத்வம் – இதி। கோऽஸௌ த்ரஷ்ட்ருத்ருஶ்யரூபப்ரபஞ்சப்ரவிலயத்வாரேண ஸாத்யஜ்ஞாநைகரஸப்ரஹ்மவிஷயோ விதி:?। ந த்ருஷ்டேர்த்ரஷ்டாரம் பஶ்யே:। ந மதேர்மந்தாரம் மந்வீதா: (ப்ரு.௫.அ.ப்ரா.௨.வா) இத்யாதி:। த்ரஷ்ட்ருத்ருஶ்யரூபபேதஶூந்யத்ருஶிமாத்ரம் ப்ரஹ்ம குர்யாதித்யர்த:। ஸ்வதஸ்ஸித்தஸ்யாபி ப்ரஹ்மணோ நிஷ்ப்ரபஞ்சதாரூபேண கார்யத்வமவிருத்தம் – இதி ||
(ஏதந்மததூஷணம் ப்ரதாநபூர்வபக்ஷிணா மீமாம்ஸகேந)
ததயுக்தம் – நியோகவாக்யார்தவாதிநா ஹி நியோக:, நியோஜ்யவிஶேஷணம், விஷய: கரணம், இதிகர்தவ்யதா, ப்ரயோக்தா ச வக்தவ்யா:|| தத்ர ஹி நியோஜ்யவிஶேஷணமநுபாதேயம்। தச்ச நிமித்தம் பலமிதி த்விதா। அத்ர கிம் நியோஜ்ய விஶேஷணம் தச்ச கிம் நிமித்தம் பலம் வேதி விவேசநீயம்। ப்ரஹ்மஸ்வரூபயாதாத்ம்யாநுபவஶ்சேந்நியோஜ்யவிஶேஷணம்; தர்ஹி ந தந்நிமித்தம், ஜீவாநாதிவத் தஸ்யாஸித்தத்வாத்। நிமித்தத்வே ச தஸ்ய நித்யத்வேநாபவர்கோத்தரகாலமபி ஜீவநிமித்தாக்நிஹோத்ராதிவத் நித்யதத்விஷயாநுஷ்டாநப்ரஸங்க:। நாபி பலம், நையோகிகபலத்வேந ஸ்வர்காதிவதநித்யத்வப்ரஸங்காத்||
கஶ்சாத்ர நியோகவிஷய:? ப்ரஹ்மைவேதி சேத் – ந, தஸ்ய நித்யத்வேநாபவ்யரூபத்வாத், அபாவார்தத்வாச்ச। நிஷ்ப்ரபஞ்சம் ப்ரஹ்ம ஸாத்யமிதி சேத் – ஸாத்யத்வேऽபி பலத்வமேவ। அபாவார்தத்வாந்ந விதிவிஷயத்வம்। ஸாத்யத்வஞ்ச கஸ்ய? கிம் ப்ரஹ்மண:?, உத ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்தே: ந தாவத்ப்ரஹ்மண:, ஸித்தத்வாத், அநித்யத்வப்ரஸக்தேஶ்ச। அத ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்தே:, ந தர்ஹி ப்ரஹ்மணஸ்ஸாத்யத்வம்। ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்திரேவ விதிவிஷய இதி சேத் – ந, தஸ்யா: பலத்வேந விதிவிஷயத்வாயோகாத்। ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்திரேவ ஹி மோக்ஷ:। ஸ ச பலம்। அஸ்ய ச நியோகவிஷயத்வே நியோகாத்ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்தி:, ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்த்யா நியோக: இதீதரேதராஶ்ரயத்வம்||
(ப்ரகாராந்தரேண நியோகவாதிமததூஷணம்)
அபி ச – கிம் நிவர்தநீய: ப்ரபஞ்சோ மித்யாரூப: ஸத்யோ வா। மித்யாரூபத்வே ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாதேவ நியோகேந ந கிஞ்சித்ப்ரயோஜநம்। நியோகஸ்து நிவர்தகஜ்ஞாநமுத்பாத்ய தத்த்வாரேண ப்ரபஞ்சஸ்ய நிவர்தக இதி சேத் – தத் ஸ்வவாக்யாதேவ ஜாதமிதி நியோகேந ந ப்ரயோஜநம்। வாக்யார்தஜ்ஞாநாதேவ ப்ரஹ்மவ்யதிரிக்தஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய மித்யாபூதஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய பாதிதத்வாத் ஸபரிகரஸ்ய நியோகஸ்யாஸித்திஶ்ச। ப்ரபஞ்சஸ்ய நிவர்த்யத்வே ப்ரபஞ்சநிவர்தகோ நியோக: கிம் ப்ரஹ்மஸ்வரூபமேவ, உத தத்வ்யதிரிக்த: । யதி ப்ரஹ்மஸ்வரூபமேவ நிவர்தகஸ்ய நித்யதயா நிவர்த்யப்ரபஞ்சஸத்பாவ ஏவ ந ஸம்பவதி। நித்யத்வேந நியோகஸ்ய விஷயாநுஷ்டாநஸாத்யத்வம் ச ந கடதே। அத ப்ரஹ்மஸ்வரூபவ்யதிரிக்த:। தஸ்ய க்ருத்ஸ்நப்ரபஞ்சநிவ்ருத்திரூபவிஷயாநுஷ்டாநஸாத்யத்வேந ப்ரயோக்தா ச நஷ்ட இத்யாஶ்ரயாபாவாதஸித்தி:। ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்திரூபவிஷயாநுஷ்டாநேநைவ ப்ரஹ்மஸ்வரூபவ்யதிரிக்தஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய நிவ்ருத்தத்வாத்। ந நியோகநிஷ்பாத்யம் மோக்ஷாக்யம் பலம்। கிஞ்ச – ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்தேர்நியோககரணஸ்ய இதிகர்தவ்யதாऽபாவாத், அநுபக்ருதஸ்ய ச கரணத்வாயோகாந்ந கரணத்வம்। கதம் இதிகர்தவ்யதாऽபாவ இதி சேத் – இத்தம் – அஸ்யேதிகர்தவ்யதா பாவரூபா? அபாவரூபா? வா। பாவரூபா ச கரணஶரீரநிஷ்பத்திததநுக்ரஹகார்யபேதபிந்நா। உபயவிதா ச ந ஸம்பவதி। ந ஹி முத்கராபிகாதாதிவத் க்ருத்ஸ்நஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய நிவர்தக: கோऽபி த்ருஶ்யத இதி த்ருஷ்டார்தா ந ஸம்பவதி। நாபி நிஷ்பந்நஸ்ய காரணஸ்ய கார்யோத்பத்தாவநுக்ரஹஸ்ஸம்பவதி, அநுக்ராஹகாம்ஶஸத்பாவேந க்ருத்ஸ்நப்ரபஞ்சநிவ்ருத்திரூபகரணஸ்வரூபாஸித்தே:। ப்ரஹ்மணோऽத்விதீயத்வஜ்ஞாநம் ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்திரூபகரணஶரீரம் நிஷ்பாதயதீதி சேத் தேநைவ ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்திரூபோ மோக்ஷஸ்ஸித்த இதி ந கரணாதிநிஷ்பாத்யம் அவஶிஷ்யத இதி பூர்வமேவோக்தம்। அபாவரூபத்வே சாபாவாதேவ ந கரணஶரீரம் நிஷ்பாதயதி । நாப்யநுக்ராஹக:। அதோ நிஷ்ப்ரபஞ்சப்ரஹ்மவிஷயோ விதிர்ந ஸம்பவதி||
(த்யாநநியோகவாதிபக்ஷோபக்ஷேப:)
அந்யோऽப்யாஹ – யத்யபி வேதாந்தவாக்யாநாம் ந பரிநிஷ்பந்நப்ரஹ்மஸ்வரூபபரதயா ப்ராமாண்யம்। ததாऽபி ப்ரஹ்மஸ்வரூபம் ஸித்யத்யேவ। குத:? த்யாநவிதிஸாமர்த்யாத்। ஏவமேவ ஹி ஸமாமநந்தி – ஆத்மா வா அரே த்ரஷ்டவ்ய: … நிதித்யாஸதிவ்ய: (ப்ரு.௪.௪.௫) ய ஆத்மா அபஹதபாப்மா ஸோऽந்வேஷ்டவ்யஸ்ஸ விஜிஜ்ஞாஸதிவ்ய: (சா.௮.௭.௧) ஆத்மேத்யேவோபாஸீத (ப்ரு.௩.௪.௭) ஆத்மாநமேவ லோகமுபாஸீத இதி। அத்ர த்யாநவிஷயோ ஹி நியோகஸ்ஸ்வவிஷயபூதத்யாநம் த்யேயைகநிரூபணீயம் இதி த்யேயமாக்ஷிபதி। ஸ ச த்யேயஸ்ஸ்வவாக்யநிர்திஷ்ட ஆத்மா। ஸ கிம்ரூப இத்யபேக்ஷாயாம் தத்ஸ்வரூபவிஶேஷஸமர்பணத்வாரேண ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம (தை.உ.ஆந.௧) ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீத் (சா.௬.௨.௧) இத்யேவமாதீநாம் வாக்யாநாம் த்யாநவிதிஶேஷதயா ப்ராமாண்யம் – இதி। விதிவிஷயபூதத்யாநஶரீராநுப்ரவிஷ்டப்ரஹ்மஸ்வரூபேऽபி தாத்பர்யமஸ்த்யேவ। அத: ஏகமேவாத்வதீயம் (சாம்.௬.௨.௧) தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ (சா.௬.௮.௭), நேஹ நாநாऽஸ்தி கிஞ்சந (கட.௪.௧௧) இத்யாதிபிர்ப்ரஹ்மஸ்வரூபமேகமேவ ஸத்யம் தத்வ்யதிரிக்தம் ஸர்வம் மித்யேத்யவகம்யதே। ப்ரத்யக்ஷாதிபி: பேதாவலம்பிநா ச கர்மஶாஸ்த்ரேண பேத: ப்ரதீயதே। பேதாபேதயோ: பரஸ்பரவிரோதே ஸத்யநாத்யவித்யாமூலத்வேநாபி பேதப்ரதீத்யுபபத்தேரபேத ஏவ பரமார்த இதி நிஶ்சீயதே। தத்ர ப்ரஹ்மத்யாநநியோகேந தத்ஸாக்ஷாத்காரபலேந நிரஸ்தஸமஸ்தாவித்யாக்ருதவிவிதபேதாத்விதீயஜ்ஞாநைகரஸ-ப்ரஹ்மரூபமோக்ஷ: ப்ராப்யதே||
ந ச வாக்யாத்வாக்யார்தஜ்ஞாநமாத்ரேண ப்ரஹ்மபாவஸித்தி:, அநுபலப்தே:; விவிதபேததர்ஶநாநுவ்ருத்தேஶ்ச। ததா ச ஸதி ஶ்ரவணாதிவிதாநமநர்தகம் ஸ்யாத்||
(மாயாவாதிக்ருத: த்யாநநியோகவாதிபக்ஷப்ரதிக்ஷேப:)
அதோச்யேத – ரஜ்ஜுரேஷா ந ஸர்ப: இத்யுபதேஶேந ஸர்பபயநிவ்ருத்திதர்ஶநாத் ரஜ்ஜுஸர்பவத் பந்தஸ்ய ச மித்யாரூபத்வேந ஜ்ஞாநபாத்யதயா தஸ்ய வாக்யஜந்யஜ்ஞாநேநைவ நிவ்ருத்திர்யுக்தா; ந நியோகேந। நியோகஸாத்யத்வே மோக்ஷஸ்யாநித்யத்வம் ஸ்யாத், ஸ்வர்காதிவத் । மோக்ஷஸ்ய நித்யத்வம் ஹி ஸர்வவாதிஸம்ப்ரதிபந்நம்।
(நியோகஸ்ய விபரீதபலப்ரதத்வம்)
கிஞ்ச தர்மாதர்மயோ: பலஹேதுத்வம் ஸ்வபலாநுபவாநுகுணஶரீரோத்பாதநத்வாரேணேதி ப்ரஹ்மாதிஸ்தாவராந்த-சதுர்விதஶரீரஸம்பந்தரூப-ஸம்ஸாரபலத்வமவர்ஜநீயம்। தஸ்மாந்ந தர்மஸாத்யோ மோக்ஷ:। ததா ச ஶ்ருதி: ந ஹ வை ஸஶரீரஸ்ய ஸத: ப்ரியாப்ரியயோரபஹதிரஸ்தி। அஶரீரம் வா வ ஸந்தம் ந ப்ரியாப்ரியே ஸ்ப்ருஶத: (சா.௮.௧௨.௧) இத்யஶரீரத்வரூபே மோக்ஷே தர்மாதர்மஸாத்யப்ரியாப்ரியவிரஹஶ்ரவணாத், ந தர்மஸாத்யமஶரீரத்வமிதி விஜ்ஞாயதே। ந ச நியோகவிஶேஷஸாத்ய-பலவிஶேஷவத் த்யாநநியோகஸாத்யமஶரீரத்வம், அஶரீரத்வஸ்ய ஸ்வரூபத்வேந அஸாத்யத்வாத்। யதாऽऽஹு: ஶ்ருதய: – அஶரீரம் ஶரீரேஷ்வநவஸ்தேஷ்வவஸ்திதம்। மஹாந்தம் விபுமாத்மாநம் மத்வா தீரோ ந ஶோசதி (கட.௧.௨.௨௨), அப்ராணோ ஹ்யமநாஶ்ஶுப்ர: (முண்ட.௨.௧.௨.), அஸங்கோ ஹ்யயம் புருஷ: (ப்ரு.௬.௩.௧௫) இத்யாத்யா:। அதோऽஶரீரத்வரூபோ மோக்ஷோ நித்ய இதி ந தர்மஸாத்ய:। ததா ச ஶ்ருதி:- அந்யத்ர தர்மாதந்யத்ராதர்மாதந்யத்ராஸ்மாத்க்ருதாக்ருதாத்। அந்யத்ர பூதாத்பவ்யாச்ச யத்தத்பஶ்யஸி தத்வத (கட.௧.௨.௧௪) இதி||
(முகாந்தரேண மோக்ஷஸ்ய நியோகஸாத்யத்வதூஷணம்)
அபி ச – உத்பத்திப்ராப்திவிக்ருதிஸம்ஸ்க்ருதிரூபேண சதுர்விதம் ஹி ஸாத்யத்வம் மோக்ஷஸ்ய ந ஸம்பவதி। ந தாவதுத்பாத்ய:, மோக்ஷஸ்ய ப்ரஹ்மஸ்வரூபத்வேந நித்யத்வாத்। நாபி ப்ராப்ய:, ஆத்மஸ்வரூபத்வேந ப்ரஹ்மணோ நித்யப்ராப்தத்வாத்। நாபி விகார்ய:, தத்யாதிவதநித்யத்வப்ரஸங்காதேவ। நாபி ஸம்ஸ்கார்ய:; ஸம்ஸ்காரோ ஹி தோஷாபநயநேந வா குணாதாநேந வா ஸாதயதி। ந தாவத்தோஷாபநயநேந, நித்யஶுத்தத்வாத்ப்ரஹ்மண:। நாப்யதிஶயாதாநேந, அநாதேயாதிஶயஸ்வரூபத்வாத்। நித்யநிர்விகாரத்வேந ஸ்வாஶ்ரயாயா: பராஶ்ரயாயாஶ்ச க்ரியாயா அவிஷயதயா ந நிர்கர்ஷணேநாऽதர்ஶாதிவதபி ஸம்ஸ்கார்யத்வம்। ந ச தேஹஸ்தயா ஸ்நாநாதிக்ரியயா ஆத்மா ஸம்ஸ்க்ரியதே; கிம் த்வவித்யாக்ருஹீதஸ்தத்ஸங்கதோऽஹங்கர்தா। தத்பலாநுபவோऽபி தஸ்யைவ। ந சாஹங்கர்தைவாऽத்மா, தத்ஸாக்ஷித்வாத்। ததா ச மந்த்ரவர்ண:- தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்வத்தி அநஶ்நந்நந்யோ அபிசாகஶீதி (முண்ட.௩.௧.௧) இதி; ஆத்மேந்த்ரியமநோயுக்தம் போக்தேத்யாஹுர்மநீஷிண: (கட.௩.௪), ஏகோ தேவஸ்ஸர்வபூதேஷு கூட: ஸர்வவ்யாபீ ஸர்வபூதாந்தராத்மா। கர்மாத்யக்ஷஸ்ஸர்வபூதாதிவாஸ: ஸாக்ஷீ சேதா கேவலோ நிர்குணஶ்ச । (ஶ்வே.௬.அ.௧௧), ஸபர்யகாச்சுக்ரமகாயமப்ரணமஸ்நாவிரம் ஶுத்தமபாபவித்தம்। (ஈஶ.௮) இதி ச। அவித்யாக்ருஹீதாதஹங்கர்துராத்மஸ்வரூபமநாதேயாதிஶயம் நித்யஶுத்தம் நிர்விகாரம் நிஷ்க்ருஷ்யதே। தஸ்மாதாத்மஸ்வரூபத்வேந ந ஸாத்யோ மோக்ஷ:||
(ஜ்ஞாநவையர்த்யஶங்காபரிஹாரௌ)
யத்யேவம் கிம் வாக்யார்தஜ்ஞாநேந க்ரியத இதி சேத் – மோக்ஷப்ரதிபந்தநிவ்ருத்திமாத்ரமிதி ப்ரூம:। ததா ச ஶ்ருதய:- த்வம் ஹி ந: பிதா யோऽஸ்மாகமவித்யாயா: பரம் பாரம் தாரயஸி (ப்ரஶ்ந ௬.௮) இதி, ஶ்ருதம் ஹ்யேவமேவ பகவத்த்ருஶேப்யஸ்தரதி ஶோகமாத்மவிதிதி, ஸோऽஹம் பகவஶ்ஶோசாமி । தம் மா பகவாந் ஶோகஸ்ய பாரம் தாரயது (சாம்.௭.௧.௩), தஸ்மை ம்ருதிதகஷாயாய தமஸ: பாரம் தர்ஶயதி பகவாந் ஸநத்குமார: (சா.௭.௨௬.௨) இத்யாத்யா:। தஸ்மாந்நித்யஸ்யைவ மோக்ஷஸ்ய ப்ரதிபந்தநிவ்ருத்திர்வாக்யார்தஜ்ஞாநேந க்ரியதே। நிவ்ருத்திஸ்து ஸாத்யாऽபி ப்ரத்வம்ஸாபாவரூபா ந விநஶ்யதி। ப்ரஹ்ம வேத ப்ரஹ்மைவ பவதி (முண்ட.௩.௨.௯), தமேவ விதித்வாऽதிம்ருத்யுமேதி (ஶ்வே.௩.௮) இத்யாதிவசநம் மோக்ஷஸ்ய வேதநாநந்தரபாவிதாம் ப்ரதிபாதயந்நியோகவ்யவதாநம் ப்ரதிருணத்தி। ந ச விதிக்ரியா கர்மத்வேந வா த்யாநக்ரியாகர்மத்வேந வா கார்யாநுப்ரவேஶ: உபயவிதகர்மத்வப்ரதிஷேதாத்। அந்யதேவதத்விதிதாததோ அவிதிதாததி (கேந.௧.க.௩), யேநேதம் ஸர்வம் விஜாநாதி தத்கேந விஜாநீயாத் இதி। (ப்ரு.௪.௪.௧௪), ததேவ ப்ரஹ்ம த்வம் வித்தி நேதம் யதிதமுபாஸதே (கேந.உ.1-5) இதி ச||
ந சைதாவதா ஶாஸ்த்ரஸ்ய ந்Ћிர்வஷயத்வம், அவித்யாகல்பிதபேதநிவ்ருத்திபரத்வாச்சாஸ்த்ரஸ்ய। ந ஹீதந்தயா ப்ரஹ்ம விஷயீகரோதி ஶாஸ்த்ரம்; அபி து அவிஷயம் ப்ரத்யகாத்மஸ்வரூபம் ப்ரதிபாதயதவித்யாகல்பிதஜ்ஞாநஜ்ஞாத்ருஜ்ஞேயவிபாகம் நிவர்தயதி। ததா ச ஶாஸ்த்ரம் – ந த்ருஷ்டேர்த்ரஷ்டாரம் பஶ்யே: (ப்ரு.௫.௪.௨) இத்யேவமாதி ||
(ஜ்ஞாநாதேவ பந்தநிவ்ருத்த்யப்யுபகமே ஶாஸ்த்ரப்ரத்யக்ஷவிரோதஶங்கா-பரிஹாரௌ)
ந ச ஜ்ஞாநாதேவ பந்தநிவ்ருத்திரிதி ஶ்ரவணாதிவித்யாநர்தக்யம், ஸ்வபாவப்ரவ்ருத்தஸகலேதரவிகல்ப-விமுகீகரணத்வாரேண வாக்யார்தாவகதிஹேதுத்வாத்தேஷாம்। ந ச ஜ்ஞாநமாத்ராத் பந்தநிவ்ருத்திர்ந த்ருஷ்டேதி வாச்யம், பந்தஸ்ய மித்யாரூபத்வேந ஜ்ஞாநோத்தரகாலம் ஸ்தித்யநுபபத்தே:। அத ஏவ ந ஶரீரபாதாதூர்த்வமேவ பந்தநிவ்ருத்திரிதி வக்தும் யுக்தம்। ந ஹி மித்யாரூபஸர்பபயநிவ்ருத்தி: ரஜ்ஜுயாதாத்ம்யஜ்ஞாநாதிரேகேண ஸர்பவிநாஶமபேக்ஷதே। யதி ஶரீரஸம்பந்த: பாரமார்திக: ததா ஹி தத்விநாஶாபேக்ஷா। ஸ து ப்ரஹ்மவ்யதிரிக்ததயா ந பாரமார்திக:। யஸ்ய து பந்தோ ந நிவ்ருத்த:, தஸ்ய ஜ்ஞாநமேவ ந ஜாதமித்யவகம்யதே, ஜ்ஞாநகார்யாதர்ஶநாத்। தஸ்மாத் ஶரீரஸ்திதிர்பவது வா மா வா, வாக்யார்தஜ்ஞாநஸமநந்தரம் முக்த ஏவாஸௌ। அதோ ந த்யாநநியோகஸாத்யோ மோக்ஷ இதி ந த்யாநவிதிஶேஷதயா ப்ரஹ்மணஸ்ஸித்தி:। அபி து ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம (தை.ஆந.௧), தத்வமஸி (சா.௬.௮.௭), அயமாத்மா ப்ரஹ்ம (மாம்டூ.௧.௨) இதி தத்பரேணைவ பதஸமுதாயேந ஸித்யதீதி||
(உக்தார்தஸ்ய த்யாநநியோகவாதிக்ருதம் தூஷணம்)
ததயுக்தம், வாக்யார்தஜ்ஞாநமாத்ராத்பந்தநிவ்ருத்த்யநுபபத்தே:। யத்யபி மித்யாரூபோ பந்தோ ஜ்ஞாநபாத்ய:। ததாऽபி பந்தஸ்யாபரோக்ஷத்வாத் ந பரோக்ஷரூபேணவாக்யார்தஜ்ஞாநேந ஸ பாத்யதே, ரஜ்ஜ்வாதாவபரோக்ஷஸர்பப்ரதீதௌ வர்தமாநாயாம் நாயம் ஸர்போ ரஜ்ஜுரேஷா இத்யாப்தோபதேஶஜநிதபரோக்ஷஸர்பவிபரீதஜ்ஞாநமாத்ரேண பயாநிவ்ருத்திதர்ஶநாத்। ஆப்தோபதேஶஸ்ய து பயநிவ்ருத்திஹேதுத்வம் வஸ்துயாதாத்ம்யாபரோக்ஷநிமித்தப்ரவ்ருதிஹேதுத்வேந ||
(தத்ர ஶப்தஸ்ய அபரோக்ஷஜ்ஞாநஹேதுதாதூஷணம்)
ததா ஹி – ரஜ்ஜுஸர்பதர்ஶநபயாத் பராவ்ருத்த: புருஷோ நாயம் ஸர்போ ரஜ்ஜுரேஷா இத்யாப்தோபதேஶேந தத்வஸ்துயாதாத்ம்யதர்ஶநே ப்ரவ்ருத்தஸ்ததேவ ப்ரத்யக்ஷேண த்ருஷ்ட்வா பயாந்நிவர்ததே। ந ச ஶப்த ஏவ ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநம் ஜநயதீதி வக்தும் யுக்தம், தஸ்யாநிந்த்ரியத்வாத்। ஜ்ஞாநஸாமக்ரீஷ்விந்த்ரயாண்யேவ ஹ்யபரோக்ஷஸாதநாநி। ந சாஸ்யாநபிஸம்ஹிதபலகர்மாநுஷ்டாநம்ருதிதகஷாயஸ்ய ஶ்ரவணமநநநிதித்யாஸநவிமுகீக்ருதபாஹ்யவிஷயஸ்ய புருஷஸ்ய வாக்யமேவாபரோக்ஷஜ்ஞாநம் ஜநயதி, நிவ்ருத்தப்ரதிபந்தே தத்பரேऽபி புருஷே ஜ்ஞாநஸாமக்ரீவிஶேஷாணாமிந்த்ரியாதீநாம் ஸ்வவிஷயநியமாதிக்ரமாதர்ஶநேந ததயோகாத் ||
(த்யாநஸ்ய வாக்யார்தஜ்ஞாநோபாயத்வதூஷணம்)
ந ச த்யாநஸ்ய வாக்யர்தஜ்ஞாநோபாயதா, இதரேதராஶ்ரயத்வாத் – வாக்யார்தஜ்ஞாநே ஜாதே தத்விஷயத்யாநம், த்யாநே நிர்வ்ருத்தே வாக்யார்தஜ்ஞாநம் – இதி। ந ச த்யாநவாக்யார்தஜ்ஞாநயோர்பிந்நவிஷயத்வம், ததா ஸதி த்யாநஸ்ய வாக்யார்தஜ்ஞாநோபாயதா ந ஸ்யாத்। ந ஹ்யந்யத்த்யாநமந்யௌந்முக்யமுத்பாதயதி। ஜ்ஞாதார்தஸ்ம்ருதிஸந்ததிரூபஸ்ய த்யாநஸ்ய வாக்யார்தஜ்ஞாநபூர்வகத்வமவர்ஜநீயம், த்யேயப்ரஹ்மவிஷயஜ்ஞாநஸ்ய ஹேத்வந்தராஸம்பவாத்। । ந ச த்யாநமூலம் ஜ்ஞாநம் வாக்யாந்தரஜந்யம் நிவர்தகஜ்ஞாநம் தத்த்வமஸ்யாதிவாக்யஜந்யமிதி யுக்தம்। த்யாநமூலமிதம் வாக்யாந்தரஜந்யம் ஜ்ஞாநம் தத்வமஸ்யாதிவாக்யஜந்யஜ்ஞாநேநேநைகவிஷயம், பிந்நவிஷயம் வா । ஏகவிஷயத்வே ததேவேதரேதராஶ்ரயத்வம்। பிந்நவிஷயத்வே த்யாநேந ததௌந்முக்யாபாதநாஸம்பவ:। கிஞ்ச த்யாநஸ்ய த்யேயத்யாத்ராத்யநேகப்ரபஞ்சாபேக்ஷத்வாத் நிஷ்ப்ரபஞ்சப்ரஹ்மாத்மைகத்வ-விஷயவாக்யார்தஜ்ஞாநோத்பத்தௌ த்ருஷ்டத்வாரேண நோபயோக இதி வாக்யார்தஜ்ஞாநமாத்ராதவித்யாநிவ்ருத்திம் வதத: ஶ்ரவணமநநநிதித்யாஸநவிதீநாமாநர்தக்யமேவ||
(அநேந ஜீவந்முக்திநிராஸஸித்த்யுபபாதநம்)
யதோ வாக்யாதாபரோக்ஷ்யஜ்ஞாநாஸம்பவாத்வாக்யார்தஜ்ஞாநேநாவித்யா ந நிவர்ததே, தத ஏவ ஜீவந்முக்திரபி தூரோத்ஸாரிதா। கா சேயம் ஜீவந்முக்தி:? ஸஶரீரஸ்யைவ மோக்ஷ இதி சேத் – மாதா மே வந்த்யா இதிவதஸங்கதார்தம் வச:, யதஸ்ஸஶரீரத்வம் பந்த: அஶரீரத்வமேவ மோக்ஷ இதி த்வயைவ ஶ்ருதிபிருபபாதிதம்। அத ஸஶரீரத்வப்ரதிபாஸே வர்தமாநே யஸ்யாயம் ப்ரதிபாஸோ மித்யேதி ப்ரத்யய: தஸ்ய ஸஶரீரத்வநிவ்ருத்திரிதி। ந, மித்யேதி ப்ரத்யயேந ஸஶரீரத்வம் நிவ்ருத்தம் சேத் – கதம் ஸஶரீரஸ்ய முக்தி:?। அஜீவதோऽபி முக்திஸ்ஸஶரீரத்வமித்யாப்ரதிபாஸநிவ்ருத்திரேவேதி கோऽயம் ஜீவந்முக்திரிதி விஶேஷ:। அத ஸஶரீரத்வப்ரதிபாஸோ பாதிதோऽபி யஸ்ய த்விசந்த்ரஜ்ஞாநவதநுவர்ததே, ஸ ஜீவந்முக்த இதி சேத் ந, ப்ரஹ்மவ்யதிரிக்தஸகலவஸ்துவிஷயத்வாத்பாதகஜ்ஞாநஸ்ய। காரணபூதாவித்யாகர்மாதிதோஷஸ்ஸஶரீரத்வ-ப்ரதிபாஸேந ஸஹ தேநைவ பாதித இதி பாதிதாநுவ்ருத்திர்ந ஶக்யதே வக்தும்। த்விசந்த்ராதௌ து தத்ப்ரதிபாஸஹேதுபூததோஷஸ்ய பாதகஜ்ஞாநபூதசந்த்ரைகத்வஜ்ஞாந-விஷயத்வேநாபாதிதத்வாத் த்விசந்த்ர-ப்ரதிபாஸாநுவ்ருத்தி: யுக்தா ||
(ஜீவந்முக்தே: ஶ்ருதிவிருத்தத்வோபபாதநம்)
கிஞ்ச தஸ்ய தாவதேவ சிரம் யாவந்ந விமோக்ஷ்யே அத ஸம்பத்ஸ்யே (சாம்.௬.௧௪.௨) இதி ஸத்வித்யாநிஷ்டஸ்ய ஶரீரபாதமாத்ரமபேக்ஷதே மோக்ஷ இதி வதந்தீயம் ஶ்ருதி: ஜீவந்முக்திம் வாரயதி ||
(ஜீவந்முக்தே: ஸ்ம்ருதிவிருத்ததா)
ஸைஷா ஜீவந்முக்திராபஸ்தம்பேநாபி நிரஸ்தா – …வேதாநிமம் லோகமமும் ச பரித்யஜ்யாத்மாநமந்விச்சேத், (ஆப.தர்ம.ஸூ.௨.௯.௨௧.௧௩) புத்தே க்ஷேமப்ராபணம் (ஆப.தர்ம.ஸூ.௨.௯.௨௧.௧௪) தச்சாஸ்த்ரைர்விப்ரதிஷித்தம் (ஆப.தர்ம.ஸூ.௨.௯.௨௧.௧௫), புத்தே சேத் க்ஷேமப்ராபணமிஹைவ ந து:கமுபலபேத (ஆப.தர்ம.ஸூ.௨.௯.௨௧.௧௬), ஏதேந பரம் வ்யாக்யாதம் ((ஆப.தர்ம.ஸூ.௨.௯.௨௧.௧௭) இதி। அநேந ஜ்ஞாநமாத்ராந்மோக்ஷஶ்ச நிரஸ்த:। அதஸ்ஸகலபேதநிவ்ருத்திரூபா முக்திர்ஜீவதோ ந ஸம்பவதி||
(த்யாநநியோகஸ்யைவேஷ்டார்தஸாதகத்வம்)
தஸ்மாத்த்யாநநியோகேந ப்ரஹ்மாபரோக்ஷஜ்ஞாநபலேநைவ பந்தநிவ்ருத்தி:। ந ச நியோகஸாத்யத்வே மோக்ஷஸ்யாநித்யத்வப்ரஸக்தி:, ப்ரதிபந்தநிவ்ருத்திமாத்ரஸ்யைவ ஸாத்யத்வாத்। கிஞ்ச – ந நியோகேந ஸாக்ஷாத் பந்தநிவ்ருத்தி: க்ரியதே; கிந்து நிஷ்ப்ரபஞ்சஜ்ஞாநைகரஸப்ரஹ்மாபரோக்ஷ்யஜ்ஞாநேந। நியோகஸ்து ததாபரோக்ஷ்யஜ்ஞாநம் ஜநயதி।
கதம் நியோகஸ்ய ஜ்ஞாநோத்பத்திஹேதுத்வமிதி சேத் – கதம் வா பவதோऽநபிஸம்ஹிதபலாநாம் கர்மணாம் வேதநோத்பத்திஹேதுத்வம்? மநோநைர்மல்யத்வாரேணேதி சேத் – மமாபி ததைவ। மம து நிர்மலே மநஸி ஶாஸ்த்ரேண ஜ்ஞாநமுத்பாத்யதே। தவ து நியோகேந மநஸி நிர்மலே ஜ்ஞாநஸாமக்ரீ வக்தவ்யேதி சேத் த்யாநநியோகநிர்மலம் மந ஏவ ஸாதநமிதி ப்ரூம:। கேநாவகம்யத இதி சேத் – பவதோ வா கர்மபிர்மநோ நிர்மலம் பவதி, நிர்மலே மநஸி ஶ்ரவணமநநநிதித்யாஸநைஸ்ஸகலேதரவிஷயவிமுகஸ்யைவ ஶாஸ்த்ரம் நிவர்தகஜ்ஞாநமுத்பாதயதீதி கேநாவகம்யதே? விவிதிஷந்தி யஜ்ஞேந தாநேந தபஸாநா ஶகேந (ப்ரு.௬.௪.௨௨), ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதித்யாஸிதவ்ய: (ப்ரு.௬.௫.௬), ப்ரஹ்ம வேத ப்ரஹ்மைவ பவதி (முண்ட.௩.௨.௯) இத்யாதிபிஶ்ஶாஸ்த்ரைரிதி சேத் மமாபி (ப்ரு.௬.௫.௬) ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதத்யாஸிதவ்ய:, ப்ரஹ்மவிதாப்நோதி பரம் (தை.ஆ.௧), ந சக்ஷுஷா க்ருஹ்யதே நாபி வாசா (முண்ட.௩.௧.௮), மநஸா து விஶுத்தேந (வ்யாஸஸ்ம்ருதி:), ஹ்ருதா மநீஷா மநஸாபிக்ல்ருப்த: (தை.நா) இத்யாதிபிஶ்ஶாஸ்த்ரைர்த்யாநநியோகேந மநோ நிர்மலம் பவதி, நிர்மலம் ச மநோ ப்ரஹ்மாபரோக்ஷஜ்ஞாநம் ஜநயதீத்யவகம்யதே – இதி நிரவத்யம்||
(ப்ரஹ்மண: உபாஸ்யத்வநிஷேதஶங்காபரிஹாரௌ)
நேதம் யதிதமுபாஸதே (கைந.௧.௫) இத்யுபாஸ்யத்வம் ப்ரதிஷித்தமிதி சேத் நைவம், நாத்ர ப்ரஹ்மண: உபாஸ்யத்வம் ப்ரதிஷித்யதே; அபி து ப்ரஹ்மணோ ஜகத்வைரூப்யம் ப்ரதிபாத்யதே। யதிதம் ஜகதுபாஸதே ப்ராணிந: நேதம் ப்ரஹ்ம; ததேவ ப்ரஹ்ம த்வம் வித்தி; யத்வாசாऽநப்யுதிதம் யேந வாகப்யுத்யதே இதி வாக்யார்த:। அந்யதா ததேவ ப்ரஹ்ம த்வம் வித்தி இதி விருத்யதே। த்யாநவிதிவையர்த்யம் ச ஸ்யாத்। அதோ ப்ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரபலேந த்யாநயோகேநைவாபரமார்தபூதஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய த்ரஷ்ட்ருத்ருஶ்யாதிப்ரபஞ்சரூபபந்தஸ்ய நிவ்ருத்தி:||
(த்யாநநியோகவாதிக்ருத: பாஸ்கராபிமதபேதாபேதாநுவாதபூர்வக: தந்நிராஸ:)
யதபி கைஶ்சிதுக்தம் – பேதாபேதயோர்விரோதோ ந வித்யதே – இதி, ததயுக்தம், ந ஹி ஶீதோஷ்ணதம:ப்ரகாஶாதிவத்பேதாபேதாவேகஸ்மிந்வஸ்துநி ஸம்ங்கச்சேதே। அதோச்யேத – ஸர்வம் ஹி வஸ்துஜாதம் ப்ரதீதிவ்யவஸ்தாப்யம்। ஸர்வம் ச பிந்நாபிந்நம் ப்ரதீயதே। காரணாத்மநா ஜாத்யாத்மநா சாபிந்நம்। கார்யாத்மநா வ்யக்த்யாத்மநா ச பிந்நம்। சாயாதபாதிஷு விரோதஸ்ஸஹாநவஸ்தாநலக்ஷணோ பிந்நாதாரத்வரூபஶ்ச। கார்யகாரணயோர்ஜாதிவ்யக்த்யோஶ்ச ததுபயமபி நோபலப்யதே। ப்ரத்யுத ஏகமேவ வஸ்து த்விரூபம் ப்ரதீயதே; யதா ம்ருதயம் கட:, கண்டோ கௌ:, முண்டோ கௌ: இதி। ந சைகரூபம் கிஞ்சிதபி வஸ்து லோகே த்ருஷ்டசரம்। ந ச த்ருணாதேர்ஜ்வலநாதிவதபேதோ பேதோபமர்தீ த்ருஶ்யத இதி ந வஸ்துவிரோத:; ம்ருத்ஸுவர்ணகவாஶ்வாத்யாத்மநாऽவஸ்திதஸ்யைவ கடமுகுடகண்டபடவாத்யாத்மநா சாவஸ்தாநாத்। ந சாபிந்நஸ்ய பிந்நஸ்ய ச வஸ்துநோऽபேதோ பேதஶ்ச ஏக ஏவாகார இதீஶ்வராஜ்ஞா। ப்ரதீதத்வாதைகரூப்யம் சேத் ப்ரதீதத்வாதேவ பிந்நாபிந்நத்வமிதி த்வைரூப்யமப்யப்யுபகம்யதாம்। ந ஹி விஸ்பாரிதாக்ஷ: புருஷோ கடஶராவகண்டமுண்டாதிஷு வஸ்துஷூபலப்யமாநேஷு இயம் ம்ருத், அயம் கட:, இதம் கோத்வம், இயம் வ்யக்தி: இதி விவேக்தும் ஶக்நோதி। அபி து ம்ருதயம் கட:, கண்டோ கௌ: இத்யேவ ப்ரத்யேதி। அநுவ்ருத்திபுத்திபோத்யம் காரணமாக்ருதிஶ்ச, வ்யாவ்ருத்திபுத்திபோத்யம் கார்யம் வ்யக்திஶ்சேதி விவிநக்தீதி சேத் – நைவம், விவிக்தாகாராநுபலப்தே:। ந ஹி ஸுஸூக்ஷ்மமபி நிரீக்ஷமாணை: இதமநுவர்தமாநம், இதம் ச வ்யாவர்தமாநம் இதி புரோऽவஸ்திதே வஸ்துந்யாகாரபேத உபலப்யதே। யதா ஸம்ப்ரதிபந்நைக்யே கார்யே விஶேஷே சைகத்வபுத்திருபஜாயதே; ததைவ ஸகாரணே ஸஸாமாந்யே சைகத்வபுத்திரவிஶிஷ்டோபஜாயதே। ஏவமேவ தேஶத: காலதஶ்சாகாரதஶ்ச அத்யந்தவிலக்ஷணேஷ்வபி வஸ்துஷு ததேவேதமிதி ப்ரத்யபிஜ்ஞா ஜாயதே। அதோ த்வ்யாத்மகமேவ வஸ்து ப்ரதீயத இதி கார்யகாரணயோர்ஜாதிவ்யக்த்யோஶ்சாத்யந்தபேதோபபாதநம் ப்ரதீதிபராஹதம் ||
(ஶங்காபூர்வகம் பேதாபேதபக்ஷஸ்திரீகரணம்)
அதோச்யேத – ம்ருதயம் கட:, கண்டோ கௌ: இதிவத் தேவோऽஹம், மநுஷ்யோऽஹம் இதி ஸாமாநாதிகரண்யேநைக்யப்ரதீதேராத்மஶரீரயோரபி பிந்நாபிந்நத்வம் ஸ்யாத்; அத இதம் பேதாபேதோபபாதநம் நிஜஸதநநிஹிதஹுதவஹஜ்வாலாயத இதி, ததிதமநாகலிதபேதாபேத- ஸாதநஸாமாநாதிகரண்ய-ததர்தயாதாத்ம்யாவபோதவிலஸதிம்। ததா ஹி அபாதித ஏவ ப்ரத்யய: ஸர்வத்ரார்தம் வ்யவஸ்தாபயதி। தேவாத்யாத்மாபிமாநஸ்து ஆத்மயாதாத்ம்யகோசரைஸ்ஸர்வை: ப்ரமாணைர்பாத்யமாநோ ரஜ்ஜுஸர்பாதிபுத்திவத் ந ஆத்மஶரீரயோரபேதம் ஸாதயதி। கண்டோ கௌ:, முண்டோ கௌ: இதி ஸாமாநாதிகரண்யஸ்ய ந கேநிசித்க்வசித்பாதோ த்ருஶ்யதே। தஸ்மாந்நாதிப்ரஸங்க: ||
(ஜீவப்ரஹ்மணோ: பேதாபேதப்ரதிபாதநம்)
அத ஏவ ஜீவோऽபி ப்ரஹ்மணோ நாத்யந்தபிந்ந:। அபி து ப்ரஹ்மாம்ஶத்வேந பிந்நாபிந்ந:। தத்ராபேத ஏவ ஸ்வாபாவிக:, பேதஸ்த்வௌபாதிக: கதமவகம்யத இதி சேத்? தத்த்வமஸி (சா.௬.௮.௭) நாந்யோऽதோऽஸ்தி த்ரஷ்டா (ப்ரு.௫.௭.௨௩) அயமாத்மா ப்ரஹ்ம (ப்ரு.௬.௪.௫) இத்யாதிபிஶ்ஶ்ருதிபி: ப்ரஹ்மேமே த்யாவாப்ருதிவீ (அதர்வப்ரஹ்மஸூக்தம்) இதி ப்ரக்ருத்ய ப்ரஹ்ம தாஶா ப்ரஹ்ம தாஸா ப்ரஹ்மேமே கிதவா உத। ஸ்த்ரீபும்ஸௌ ப்ரஹ்மணோ ஜாதௌ ஸ்த்ரியோ ப்ரஹ்மோத வா புமாந் (அதர்வப்ரஹ்மஸூக்தம்) இத்யாதர்வணிகாநாம் ஸம்ஹிதோபிநஷிதி ப்ரஹ்மஸூக்தே அபேதஶ்ரவணாச்ச। நித்யோ நித்யாநாம் சேதநஶ்சேதநாநாமேகோ பஹூநாம் யோ விததாதி காமாந் (ஶ்வே.௬.௧௯), ஜ்ஞாஜ்ஞௌ த்வாவஜாவீஶநீஶாை (ஶ்வே.௫.௧௨), க்ரியாகுணைராத்மகுணைஶ்ச தேஷாம் ஸம்யோகஹேதுரபரோऽபி த்ருஷ்ட: (ஶ்வே.௫.௧௨), ப்ரதாநக்ஷேத்ரஜ்ஞபதிர்குணேஶ: ஸம்ஸாரமோக்ஷஸ்திதிபந்தஹேது: (ஶ்வே.௬.௧௬), ஸ காரணம் கரணாதிபாதிப: (ஶ்வே.௬.௯), தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்வத்த்யநஶ்நந்நந்யோ அபிசாகஶீதி (ஶ்வே.௪.௬), ய ஆத்மநி திஷ்டந் (ப்ரு.௫.௭.௨௨), ப்ராஜ்ஞேநாऽத்மநா ஸம்பரிஷ்வக்தோ ந பாஹ்யம் கிஞ்சந வேத…, ப்ராஜ்ஞேநாऽத்மநாऽந்வாரூட: உத்ஸர்ஜந்யாதி (ப்ரு.௬.௩.௨௧,௩௫), தமேவ விதித்வாऽதிம்ருத்யுமேதி (ஶ்வே.௩.௮) இத்யாதிபிர்பேதஶ்ரவணாச்ச, ஜீவபரயோர்பேதாபேதாவவஶ்யாஶ்ரயணீயௌ, தத்ர ப்ரஹ்ம வேத ப்ரஹ்மைவ பவதி (முண்ட.௩.௨.௯) இத்யாதிபிர்மோக்ஷதஶாயாம் ஜீவஸ்ய ப்ரஹ்மஸ்வரூபாபத்திவ்யபதேஶாத்। யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூத்தத்கேந கம் பஶ்யேத் (ப்ரு.௪.௪.௧௪) இதி ததாநீம் பேதேநேஶ்வரதர்ஶநநிஷேதாச்சாபேதஸ்ஸ்வாபாவிக இத்யவகம்யதே।
(முக்தௌ பேததர்ஶநஸ்ய ஶ்ரௌதத்வஶங்காபரிஹாரௌ)
நநு ச ஸோऽஶ்நுதே ஸர்வாந் காமாந் ஸஹ ப்ரஹ்மணா விபஶ்சிதா (தை.ஆ.௧) இதி ஸஹ ஶ்ருத்யா ததாநீமபி பேத: ப்ரதீயதே வக்ஷ்யதி ச ஜகத்வ்யாபாரவர்ஜம் ப்ரகரணாதஸந்நிஹிதத்வாச்ச (ப்ர.ஸூ.௪.௪.௧௭) போகமாத்ரஸாம்யலிங்காச்ச (ப்ர.ஸூ.௪.௪.௨௧) இதி। நைததேவம் நாந்யோऽதோऽஸ்தி த்ரஷ்டா (ப்ரு.௫.௭.௨௩) இத்யாதிஶ்ருதிஶதைராத்மபேதப்ரதிஷேதாத்। ஸோऽஶ்நுதே ஸர்வாந் காமாந் ஸஹ ப்ரஹ்மணா விபிஶ்சதா (தை.அந.௧.) இதி ஸர்வை: காமைஸ்ஸஹ ப்ரஹ்மாஶ்நுதே – ஸர்வகுணாந்விதம் ப்ரஹ்மாஶ்நுத இத்யுக்தம் பவதி। அந்யதா ப்ரஹ்மணா ஸஹேத்யப்ராதாந்யம் ப்ரஹ்மண: ப்ரஸஜ்யேத। ஜகத்வ்யாபாரவர்ஜம் இத்யத்ர முக்தஸ்ய பேதேநாவஸ்தாநே ஸத்யைஶ்வர்யஸ்ய ந்யூநதாப்ரஸங்கோ வக்ஷ்யதே அந்யதா ஸம்பத்யாவிர்பாவஸ்ஸ்வேநஶப்தாத் (ப்ர.ஸூ.௪.௪.௧) இத்யாதிபிர்விரோதாத்। தஸ்மாதபேத ஏவ ஸ்வாபாவிக:। பேதஸ்து ஜீவாநாம் பரஸ்மாத் ப்ரஹ்மண: பரஸ்பரம் ச புத்தீந்த்ரியதேஹோபாதிக்ருத:। யத்யபி ப்ரஹ்ம நிரவயவம் ஸர்வகதம் ச; ததாऽப்யாகாஶ இவ கடாதிநா புத்த்யாத்யுபாதிநா ப்ரஹ்மண்யபி பேதஸ்ஸம்பவத்யேவ। ந ச பிந்நே ப்ரஹ்மணி புத்த்யாத்யுபாதிஸம்யோக:, புத்த்யாத்யுபாதிஸம்யோகாத்ப்ரஹ்மணி பேத இதீதரேதராஶ்ரயத்வம்; உபாதேஸ்தத்ஸம்யோகஸ்ய ச கர்மக்ருதத்வாத் தத்ப்ரவாஹஸ்ய சாநாதித்வாத்। ஏததுக்தம் பவதி – பூர்வகர்மஸம்பத்தாஜ்ஜீவாத் ஸ்வஸம்பத்த ஏவோபாதிருத்பத்யதே தத்யுக்தாத்கர்ம। ஏவம் பீஜாங்குரந்யாயேந கர்மோபாதிஸம்பந்தஸ்யாநாதித்வாந்ந தோஷ: – இதி। அதோ ஜீவாநாம் பரஸ்பரம் ப்ரஹ்மணா சாபேதவத் பேதோऽபி ஸ்வாபாவிக:, பேதஸ்த்வௌபாதிக: । உபாதீநாம் புந: பரஸ்பரம் ப்ரஹ்மணா சாபேதவத் பேதோऽபி ஸ்வாபாவிக: । உபாதீநாமுபாத்யந்தராபாவாத், ததப்யுபகமேऽநவஸ்தாநாச்ச அதோ ஜீவகர்மாநுரூபம் ப்ரஹ்மணோ பிந்நாபிந்நஸ்வபாவா ஏவோபாதய உத்பத்யந்தே – இதி||
(த்யாநநியோகவாதிக்ருதம் பேதாபேததூஷணம்)
அத்ரோச்யதே – அத்விதீயஸச்சிதாநந்தப்ரஹ்மத்யாநவிஷயவிதிபரம் வேதாந்தவாக்யஜாதமிதி வேதாந்தவாக்யைரபேத: ப்ரதீயதே। பேதாவலம்பிபி: கர்மஶாஸ்த்ரை: ப்ரத்யக்ஷாதிபிஶ்ச பேத: ப்ரதீயதே। பேதாபேதயோ: பரஸ்பரவிரோதாத் அநாத்யவித்யாமூலதயாऽபி பேதப்ரதீத்யுபபத்தேரபேத ஏவ பரமார்த இத்யுக்தம்। தத்ர யதுக்தம் – பேதோபேதயோருபயோரபி ப்ரதீதிஸித்தத்வாந்ந விரோத இதி। ததயுக்தம், கஸ்மாச்சித்கஸ்யசித்விலக்ஷணத்வம் ஹி தஸ்மாத்தஸ்ய பேத:। தத்விபரீதத்வம் சாபேத:। தயோஸ்ததாபாவாததாபாவரூபயோரேகத்ர ஸம்பவமநுந்மத்த: கோ ப்ரவீதி? காரணாத்மநா ஜாத்யாத்மநா சாபேத:, கார்யாத்மநா வ்யக்த்யாத்மநா ச பேத: இத்யாகாரபேதாதவிரோத இதி சேத் – ந, விகல்பாஸஹத்வாத்। ஆகாரபேதாதவிரோதம் வதத: கிமேகஸ்மிந்நாகாரே பேத:, ஆகாராந்தரே சாபேத: – இத்யபிப்ராய:?; உதாகாரத்வயயோகிவஸ்துகதாவுபாவபீதி? பூர்வஸ்மிந் கல்பே வ்யக்திகதோ பேத:, ஜாதிகதஶ்சாபேத இதி நைகஸ்ய த்வ்யாத்மகதா। ஜாதிர்வ்யக்திரிதி சைகமேவ வஸ்த்விதி சேத் – தர்ஹ்யாகாரபேதாதவிரோத: பரித்யக்த: ஸ்யாத்। ஏகஸ்மிம்ஶ்ச விலக்ஷணத்வதத்விபர்யயௌ விருத்தாவித்யுக்தம்। த்விதீயே து கல்பே அந்யோந்யவிலக்ஷணமாகாரத்வயம், அப்ரதிபந்நம் ச ததாஶ்ரயபூதம் வஸ்த்விதி த்ருதீயாப்யுபகமேऽபி த்ரயாணாமந்யோந்யவைலக்ஷண்யமேவோபபாதிதம் ஸ்யாத்; ந புநரபேத:। ஆகாரத்வயநிருஹ்யமாணாவிரோதம் ததாஶ்ரயபூதே வஸ்துநி பிந்நாபிந்நத்வமிதி சேத் ஸ்வஸ்மாத்விலக்ஷணம் ஸ்வாஶ்ரயமாகாரத்வயம் ஸ்வஸ்மிந்விருத்ததர்மத்வயஸமாவேஶநிர்வாஹகம் கதம் பவேத்?। அவிலக்ஷணம் து கதம்தராம்? ஆகாரத்வயதத்வதோஶ்ச த்வ்யாத்மகத்வாப்யுபகமே நிர்வாஹகாந்தராபேக்ஷயாऽநவஸ்தா ஸ்யாத்। ந ச ஸம்ப்ரதிபந்நைக்யவ்யக்திப்ரதீதிவத் ஸஸாமாந்யேऽபி வஸ்துந்யேகரூபா ப்ரதீதிருபஜாயதே, யத: இதமித்தம் இதி ஸர்வத்ர ப்ரகாரப்ரகாரதயைவ ஸர்வா ப்ரதீதி:। தத்ர ப்ரகாராம்ஶோ ஜாதி: ப்ரகார்யம்ஶோ வ்யக்திரிதி நைகாகாரா ப்ரதீதி:।
(லௌகிகே வஸ்துநீவ வைதிகேऽபி பேதாபேதயோ: விருத்ததா)
அத ஏவ ஜீவஸ்யாபி ப்ரஹ்மணோ பிந்நாபிந்நத்வம் ந ஸம்பவதி। தஸ்மாதபேதஸ்யாநந்யதா ஸித்தஶாஸ்த்ரமூலத்வாத் அநாத்யவித்யாமூல ஏவ பேதப்ரத்யய:। நந்வேவம் ப்ரஹ்மண ஏவாஜ்ஞத்வம் தந்மூலாஶ்ச ஜந்மஜராமரணாதயோ தோஷா: ப்ராது:ஷ்யு:। ததஶ்ச யஸ்ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித் (முண்ட.௧.௧.௯), ஏஷ ஆத்மாऽபஹதபாப்மா (சா.௮.௧.௫) இத்யாதீநி ஶாஸ்த்ராணி பாத்யேரந்। நைவம் – அஜ்ஞாநாதிதோஷாணாமபரமார்தத்வாத்। பவதஸ்தூபாதிப்ரஹ்மவ்யதிரிக்தம் வஸ்த்வந்தரமநப்யுகச்சதோ ப்ரஹ்மண்யேவோபாதிஸம்ஸர்கஸ்தத்க்ருதாஶ்ச ஜீவத்வாஜ்ஞத்வாதயோ தோஷா: பரமார்தத ஏவ பவேயு:। ந ஹி ப்ரஹ்மணி நிரவயவே அச்சேத்யே ஸம்பத்யமாநா உபாதயஸ்தச்சித்வா பித்வா வா ஸம்பத்யந்தே। அபி து ப்ரஹ்மஸ்வரூபே ஸம்யுஜ்ய தஸ்மிந்நேவ ஸ்வகார்யாணி குர்வந்தி ||
(ப்ரஹ்மண: உபஹிதாநுபஹிதாம்ஶபேதேந ஸதோஷத்வநிர்தோஷத்வோபபாதநம்)
யதி மந்வீத – உபாத்யுபஹிதம் ப்ரஹ்ம ஜீவ:। ஸ சாணுபரிமாண:। அணுத்வம் சாவச்சேதகஸ்ய மநஸோऽணுத்வாத்। ஸ சாவச்சேதோऽநாதி: ஏவமுபாத்யுபஹிதேம்ஶே ஸம்பத்யமாநா தோஷா: அநுபஹிதே பரே ப்ரஹ்மணி ந ஸம்பத்யந்த – இதி। அயம் ப்ரஷ்டவ்ய: கிமுபாதிநா சிந்நோ ப்ரஹ்மகண்டோऽணுரூபோ ஜீவ:? உதாச்சிந்ந ஏவாணுரூபோபாதிஸம்யுக்தோ ப்ரஹ்மப்ரதேஶவிஶேஷ:? உதோபாதிஸம்யுக்தம் ப்ரஹ்மஸ்வரூபம்?। அதோபாதிஸம்யுக்தம் சேதநாந்தரம்?। அதோபாதிரேவ? இதி। அச்சேத்யத்வாத்ப்ரஹ்மண: ப்ரதம: கல்போ ந கல்பதே। ஆதிமத்த்வம் ச ஜீவஸ்ய ஸ்யாத்। ஏகஸ்ய ஸதோ த்வைதீகரணம் ஹி ச்சேதநம்। த்விதீயே து கல்பே ப்ரஹ்மண ஏவ ப்ரதேஶவிஶேஷே உபாதிஸம்பந்தாதௌபாதிகாஸ்ஸர்வே தோஷாஸ்தஸ்யைவ ஸ்யு:। உபாதௌ கச்சத்யுபாதிநா ஸ்வஸம்யுக்தப்ரஹ்மப்ரதேஶாகர்ஷணாயோகாதநுக்ஷணமுபாதிஸம்யுக்தப்ரஹ்மப்ரதேஶபேதாத் க்ஷணேக்ஷணே பந்தமோக்ஷௌ ச ஸ்யாதாம்। ஆகர்ஷணே சாச்சிந்நத்வாத் க்ருத்ஸ்நஸ்ய ப்ரஹ்மண: ஆகர்ஷணம் ஸ்யாத்। நிரம்ஶஸ்ய வ்யாபிந: ஆகர்ஷணம் ந ஸம்பவதீதி சேத் தர்ஹி உபாதிரேவ கச்சதீதி பூர்வோக்த ஏவ தோஷ: ஸ்யாத்। அச்சிந்நப்ரஹ்மப்ரதேஶேஷு ஸர்வோபாதிஸம்ஸர்கே ஸர்வேஷாம் ச ஜீவாநாம் ப்ரஹ்மண ஏவ ப்ரதேஶத்வேநைகத்வேந ப்ரதிஸந்தாநம் ந ஸ்யாத்। ப்ரதேஶபேதாதப்ரதிஸந்தாநே சைகஸ்யாபி ஸ்வோபாதௌ கச்சதி ப்ரதிஸந்தாநம் ந ஸ்யாத்। த்ருதீயே து கல்பே ப்ரஹ்மஸ்வரூபஸ்யைவோபாதிஸம்பந்தேந ஜீவத்வாபாதாத் தததிரிக்தாநுபஹிதப்ரஹ்மாஸித்தி: ஸ்யாத்। ஸர்வேஷு ச தேஹேஷ்வேக ஏவ ஜீவ: ஸ்யாத்। துரீயே து கல்பே ப்ரஹ்மணோऽந்ய ஏவ ஜீவ இதி ஜீவபேதஸ்யௌபாதிகத்வம் பரித்யக்தம் ஸ்யாத்। சரமே சார்வாகபக்ஷ ஏவ பரிக்ருஹீத: ஸ்யாத் ||
(பேதாபேததூஷணோபஸம்ஹார:)
தஸ்மாதபேதஶாஸ்த்ரபலேந க்ருத்ஸ்நஸ்ய பேதஸ்யாவித்யாமூலத்வமேவாப்யுபகந்தவ்யம்। அத: ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திப்ரயோஜநபரதயைவ ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ராமாண்யேऽபி த்யாநவிதிஶேஷதயா வேதாந்தவாக்யாநாம் ப்ரஹ்மஸ்வரூபே ப்ராமாண்யமுபபந்நம் – இதி||
(மீமாம்ஸகக்ருதம் த்யாநநியோகவாதிதூஷணம்)
ததப்யயுக்தம் – த்யாநவிதிஶேஷத்வேऽபி வேதாந்தவாக்யாநாமர்தஸத்யத்வே ப்ராமாண்யாயோகாத்। ஏததுக்தம் பவதி – ப்ரஹ்மஸ்வரூபகோசராணி வாக்யாநி கிம் த்யாநவிதிநைகவாக்யதாமாபந்நாநி ப்ரஹ்மஸ்வரூபே ப்ராமாண்யம் ப்ரதிபத்யந்தே; உத ஸ்வதந்த்ராண்யேவ? ஏகவாக்யத்வே த்யாநவிதிபரத்வேந ப்ரஹ்மஸ்வரூபே தாத்பர்யம் ந ஸம்பவதி। பிந்நவாக்யத்வே ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திப்ரயோஜநவிரஹாதநவபோதகத்வமேவ। ந ச வாச்யம் த்யாநம் நாம ஸ்ம்ருதிஸந்ததிரூபம்। தச்ச ஸ்மர்தவ்யைகநிரூபணீயமிதி த்யாநவிதேஸ்ஸ்மர்தவ்ய விஶேஷாகாஙக்ஷாயாம் இதம் ஸர்வ யதயமாத்மா (ப்ரு.௪.௪.௬), ப்ரஹ்ம ஸர்வாநுபூ: (ப்ரு.௪.௫.௧௯), ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம (தை.ஆநம்.௧) இத்யாதீநி ஸ்வரூபதத்விஶேஷாதீநி ஸமர்பயந்தி। தேநைகவாக்யதாமாபந்நாந்யர்தஸத்பாவே ப்ரமாணம் இதி; த்யாநவிதேஸ்ஸ்மர்தவ்யவிஶேஷாபேக்ஷத்வேऽபி நாம ப்ரஹ்ம (சாம்.௭.௧.௫) இத்யாதி த்ருஷ்டிவிதிவதஸத்யேநாப்யர்தவிஶேஷேண த்யாநநிர்வ்ருத்த்யுபபத்தே: த்யேயஸத்யத்வாநபேக்ஷணாத் ||
(உக்தார்தஸங்க்ரஹபூர்வகம் பூர்வபக்ஷோபஸம்ஹார:)
அதோ வேதாந்தவாக்யாநாம் ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திப்ரயோஜநவிதுரத்வாத்த்யாநவிதிஶேஷத்வேऽபி த்யேயவிஶேஷஸ்வரூப-ஸமர்பணமாத்ரபர்யவஸாநாத், ஸ்வாதந்த்ர்யேऽபி பாலாதுராத்யுபச்சந்தநவாக்யவத் ஜ்ஞாநமாத்ரேணைவ புருஷார்தபர்யந்ததாஸித்தேஶ்ச பரிநிஷ்பந்நவஸ்துஸத்யதாகோசரத்வாபாவாத் ப்ரஹ்மணஶ்ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வம் ந ஸம்பவதீதி ப்ராப்தம் ||
(விஶிஷ்டாத்வைதிநாம் ஸித்தாந்தாரம்ப:, தத்ர ஸூத்ரார்த:)
தத்ர ப்ரதிபாத்யதே – தது ஸமந்வயாத் இதி। ஸமந்வய: – ஸம்யகந்வய: புருஷார்ததயாऽந்வய இத்யர்த:। பரமபுருஷார்தபூதஸ்யாநவதிகாதிஶயாநந்தஸ்வரூபஸ்ய ப்ரஹ்மணோऽபிதேயதயாऽந்வயாத் தத் ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வம் ஸித்யத்யேவேத்யர்த: ||
(அப்ராமாண்யஶங்காபரிஹார:)
நிரஸ்தநிகிலதோஷநிரதிஶயாநந்தஸ்வரூபதயா பரமப்ராப்யம் ப்ரஹ்ம போதயந்வேதாந்தவாக்யகண: ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திபரதாவிரஹாந்ந ப்ரயோஜநபர்யவஸாயீதி வ்ருவாணோ ராஜகுலவாஸிந: புருஷஸ்ய கௌலேயககுலாநநுப்ரவேஶேந ப்ரயோஜநஶூந்யதாம் ப்ரூதே ||
ஏததுக்தம் பவதி – அநாதிகர்மரூபாவித்யாவேஷ்டநதிரோஹிதபராவரதத்த்வயாதாத்ம்யஸ்வஸ்வரூபாவபோதாநாம் தேவாஸுரகந்தர்வஸித்தவித்யாதரகிந்நரகிம்புருஷயக்ஷராக்ஷஸபிஶாசமநுஜபஶுஶகுநிஸரீஸ்ருபவ்ருக்ஷகுல்மலதாதூர்வாதீநாம் ஸ்த்ரீபுந்நபம்ஸகபேதபிந்நாநாம் க்ஷேத்ரஜ்ஞாநாம் வ்யவஸ்திததாரகபோஷகபோக்யவிஶேஷாணாம் முக்தாநாம் ஸ்வஸ்ய சாவிஶேஷேணாநுபவஸம்பவே ஸ்வரூபகுணவிபவசேஷ்டிதைரநவதிகாதிஶயாநந்தஜநநம் பரம் ப்ரஹ்மாஸ்தீதி போதயதேவ வாக்யம் ப்ரயோஜநபர்யவஸாயி। ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திநிஷ்டம் து யாவத்புருஷார்தாந்வயபோதம் ந ப்ரயோஜநபர்யவஸாயி ||
(த்யாநவித்யாநர்தக்யபரிஹார:)
ஏவம் பூதம் பரம் ப்ரஹ்ம கதம் ப்ராப்யத இத்யபேக்ஷாயாம் ப்ரஹ்மவிதாப்நோதிபரம் (தை.ஆநம்.௧), ஆத்மாநமேவ லோகமுபாஸீத (ப்ரு.௩.௪.௧௫) இதி வேதநாதிஶப்தைருபாஸநம் ப்ரஹ்மப்ராப்த்யுபாயதயா விதீயதே। யதா ஸ்வவேஶ்மநி நிதிரஸ்தி இதி வாக்யேந நிதிஸத்பாவம் ஜ்ஞாத்வா த்ருப்தஸ்ஸந் பஶ்சாத்ததுபாதாநே ச ப்ரயததே। யதா ச – கஶ்சித்ராஜகுமாரோ பாலக்ரீடாஸக்தோ நரேந்த்ரபவநாந்நிஷ்காந்தோ மார்காத்ப்ரஷ்டோ நஷ்ட இதி ராஜ்ஞா விஜ்ஞாதஸ்ஸ்வயம் சாஜ்ஞாதபித்ருக: கேநசித்த்விஜவர்யேண வர்திதோऽதிகதவேதஶாஸ்த்ரஷ்ஷோடஶவர்ஷஸ்ஸர்வகல்யாண-குணாகரஸ்திஷ்டந் பிதா தே ஸர்வலோகாதிபதி: காம்பீர்யௌதார்யவாத்ஸல்யஸௌஶீல்யஶௌர்யவீர்ய-பராக்ரமாதிகுணஸம்பந்நஸ்த்வாமேவ நஷ்டம் புத்ரம் தித்ருக்ஷு: புரவரே திஷ்டதி இதி கேநிசதபியுக்ததமேந ப்ரயுக்தம் வாக்யம் ஶ்ருணோதி சேத் – ததாநீமேவ அஹம் தாவத் ஜீவத: புத்ர:, மத்பிதா ச ஸர்வஸம்பத்ஸம்ருத்த: இதி நிரதிஶயஹர்ஷஸமந்விதோ பவதி। ராஜா ச ஸ்வபுத்ரம் ஜீவந்தமரோகமதிமநோஹரதர்ஶநம் விதிதஸகலவேத்யம் ஶ்ருத்வாऽவாப்தஸமஸ்தபுருஷார்தோ பவதி। பஶ்சாத்ததுபாதாநே ச ப்ரயததே। பஶ்சாத்தாவுபௌ ஸங்கச்சேதே ச இதி।
யத்புந: – பரிநிஷ்பந்நவஸ்துகோசரஸ்ய வாக்யஸ்ய தஜ்ஜ்ஞாநமாத்ரேணாபி புருஷார்தபர்யவஸாநாத் பாலாதுராத்யுபச்சந்தநவாக்யவந்நார்தஸத்பாவே ப்ராமாண்யமிதி, ததஸத் – அர்தஸத்பாவாபாவே நிஶ்சிதே ஜ்ஞாதோऽப்யர்த: புருஷார்தாய ந பவதி। பாலாதுராதீநாமப்யர்தஸத்பாவப்ராந்த்யா ஹர்ஷாத்யுத்பத்தி:। தேஷாமேவ தஸ்மிந்நேவ ஜ்ஞாநே வித்யமாநே யத்யர்தாபாவநிஶ்சயோ ஜாயேத; ததஸ்ததாநீமேவ ஹர்ஷாதயோ நிவர்தேரந்। ஔபநிஷதேஷ்வபி வாக்யேஷு ப்ரஹ்மாஸ்தித்வதாத்பர்யாபாவநிஶ்சயே ப்ரஹ்மஜ்ஞாநே ஸத்யபி புருஷார்தபர்யவஸாநம் ந ஸ்யாத்। அத: யதோ வா இமாநி பூதாநி ஜாயந்தே (தை.ப்ருகு.௧.௧) இத்யாதிவாக்யம் நிகிலஜகதேககாரணம் நிரஸ்தநிகிலதோஷகந்தம் ஸார்வஜ்ஞ்யஸத்யஸங்கல்பத்வாத்யநந்தகல்யாணகுணாகரமநவதிகாதிஶயாநந்தம் ப்ரஹ்மாஸ்தீதி போதயதீதி ஸித்தம்||௪||
இதி ஶ்ரீஶாரீரகமீமாம்ஸாபாஷ்யே ஸமந்வயாதிகரணம் || ௪ ||
