శ్రీభాష్యకారాణాం పరమగురుణా శ్రీయామునాచార్యస్వామినా ప్రణీతమ్ ।
ఆగమప్రామాణ్యమ్ । (Part 3)
(శ్రీపఞ్చరాత్రతన్త్రప్రామాణ్యవ్యవస్థాపనపరమ్)
అపి చ ।
కిం చేదం వేదబాహ్యత్వం కా వా స్యాత్తద్గృహీతతా ।
కిమఙ్గ వేదాదన్యత్వ వేదబాహ్యత్వముచ్యతే ||
తన్నిషిద్ధార్థకారిత్వమాహో తద్ద్వేషశీలతా ।
తథా ।
గృహీతత్వమధీతత్వం జ్ఞాతత్వం వా విచార్యతామ్ ।
క్రియమాణర్థతా వా స్యాద్ధేతుః సర్వత్ర దుష్యతి ||
తత్ర తావద్ ।
యది వేదాద్విభిన్నత్వం బాహ్యత్వం సాऽప్యధీతతా ।
వేదాదన్యైస్త్రిభిర్వర్ణైరధీతం వైదికం వచః ।
ప్రమాణమిత్యనైకాన్త్యం హేతోస్తత్ర ప్రసజ్యతే ||
జ్ఞాతత్వేऽపి గృహీతత్వే దోషాదస్మాన్న ముచ్యసే ।
పూర్వోక్తం వేదబాహ్యత్వం క్రియమాణార్థతా యది ||
గృహీతతాऽపి వేదైః స్యాత్తథైవ వ్యభిచారితా ।
ప్రతిషిద్ధార్థకర్తృత్వే వేదబాహ్యత్వలక్షణే ||
వ్యభిచారస్త్రయీవాక్యైః ప్రాయశ్చిత్తవిధాయకైః ।
ప్రాయశ్చిత్తవిధాయకాని వాక్యాని కూష్మాణ్డైర్జుహుయాత్ ఇత్యాదీని
ప్రతిషిద్ధకారిభిరధీతగృహీతానుష్ఠీయమానార్థాన్యేవ
ప్రమాణానీతి తాదృశవేదబాహ్యగృహీతత్వమనైకాన్తికమ్ ।
నాపి వేదద్వేషిజనపరిగృహీతత్వాదప్రామాణ్యం
పఞ్చరాత్రతన్త్రాణాం, హేతోరసిద్ధత్వాత్, అపి చ న
వేదద్వేషిజనపరిగ్రహః ప్రామాణ్యం ప్రతిహన్తి, యది హి
ప్రతిహన్యాన్నిరర్గలస్తర్హి నాస్తికానాం పన్థాః, తే హి
వేదప్రామాణ్యప్రోత్సాదనాయ ప్రయస్యన్తః ।
కథఞ్చిద్వేదవాక్యాని గృహీత్వా విప్రలమ్భనాత్ ।
అనాయాసేన మిథ్యార్థాన్ వేదాన్ కుర్యుర్దిగమ్బరాః ||
అథ తత్రానధికారిణామధ్యేతౄణామేవ న చాభివ్యాహరేద్
బ్రహ్మస్వధానినయాదృతే । ఇత్యాదివచనపర్యాలోచనయా దోషో న
నిర్దోషవేదవాక్యానామితి చేత్
తత్ప్రస్తుతతన్త్రేష్వప్యనధికారిశ్రోతృజనానామేష దోషః, న
నిర్దోషతన్త్రాణామితి సర్వం సమానమన్యత్రాభినివేశాత్ । అథ మతం
వేదబాహ్యత్వం నామ వైదికకర్మానధికారిత్వం
తదనధికారిభిర్వేదబాహ్యైర్గృహీతత్వాత్ చైత్యవన్దనవాక్యవత్
అప్రమాణమితి తత్రాపి
కిమఖిలవైదికకర్మానధికారిజనపరిగృహీతత్వం హేతుః, ఉత
కతిపయవైదికకమ్రానధికారిగృహీతత్వమితి వివిచ్య వ్యాచష్టామ్ ।
న తావదగ్రిమః కల్పః కల్పతే హేత్వసిద్ధితః ।
న హి సోऽస్తి మనుష్యేషు యః శ్రౌతే క్వాపి కర్మణి ||
నాధికుర్యాదహింసాదౌ నృమాత్రస్యాధికారః ।
అన్యథా హి బ్రాహ్మణహనన=తద్ధనాపహరణ-
వర్ణాఙ్గనాసంగమ-వేదాధ్యయనాది కుర్వాణాశ్చణ్డాలాదయో న
దుష్యేయుః । తదనధికారిత్వాద్, యస్య హి యన్న కర్త్తవ్యం తస్య హి
తత్కరణం ప్రత్యవాయాయ, అతః సర్వేషామీదృశవైదికర్మణి అధికారో
విద్యత ఏవేత్యసిద్ధో హేతుః, సాధనవికలశ్చ దృష్టాన్తః ।
నాపి
కతిపయవైదికకర్మానధికారిభిర్గృహీతత్వాదప్రామాణ్యం
సమస్తవేదవాక్యానామప్రామాణ్యప్రసఙ్గాత్, అస్తి హి సర్వేషాం
కతిపయవైదికకర్మానధికారః, బ్రాహ్మణస్యేవ రాజసూయే,
రాజన్యస్యేవ సోమపానే, అతో
వ్యవస్థితవర్ణాధికారిగృహీతవేదవచనైరనైకాన్తికోహేతుః,
అప్రయోజకశ్చ ।
చైత్యవన్దనతః స్వర్గో భవతీతీదృశీ మతిః ।
న తత్పరిగ్రహాన్మిథ్యా కిన్తు కారణదోషతః ||
ఉక్తశ్చ వైదికసమస్తాస్తికప్రవరభృగు భరద్వాజ
ద్వైపాయనప్రభృతి మహర్షిజనపరిగ్రహః, అద్యత్వేऽపి హి
పఞ్చరాత్రతన్త్రవిహితమార్గేణ ప్రాసాదకరణ
ప్రతిమాప్రతిష్ఠాపన ప్రణామ ప్రదక్షిణోత్సవాదీని
ప్రత్యక్షశ్రుతివిహితాగ్నిహోత్రాదివత్ శ్రేయస్కరతరబుద్ధ్యాऽనుతిష్ఠతః
శిష్టాన్ పశ్యామః, న చైతదాచరణం నిర్మ్మూలమితి యుక్తం
సన్ధ్యావన్దనాష్టకాచరణాదేరపి నిర్మూలత్వప్రసఙ్గాత్, ఉక్తం చ
శిష్టాచారస్య ప్రామాణ్యమ్ అపి వా కారణాగ్రహణే ప్రయుక్తాని
ప్రతీయేరన్నితి ।
అథ భాగవతజనపరిగృహీతత్వాదితి హేతుః, హన్త తర్హి
తత్పరిగృహీతత్వాద్ వాజసనేయకైకాయనశాఖావచసాం
ప్రత్యక్షాదీనాం చాప్రామాణ్యప్రసఙ్గః ।
అథ తైరేవ పరిగృహీతత్వాదితి హేతుః తదసాధారణానైకాన్తికమ్,
అసిద్ధఞ్చ ।
కిమితి వా తత్పరిగ్రహాదప్రామాణ్యమ్ అత్రైవర్ణికత్వాదితి చేత్ కిం
భోః త్రైవర్ణికేతరసవర్ణరథకారనిషాదాదిపరిగృహీతానుష్ఠీయ-
మానార్థానామాథర్వణవచసాం రథకార ఆదధీత ఏతయా
నిషాదస్థపతిం యాజయేత్ ఇత్యాదివచసాం ప్రామాణ్యం నాస్తి ।
అస్తువాऽత్రవర్ణికపరిగ్రహోऽప్రామాణ్యహేతుః, ఏతేషాం తు
భగచ్ఛాస్త్రానుగామినాం భాగవతానాముత్కృష్టబ్రాహ్మణ్యం
సర్వప్రమాణసమవగతమితి తత్పరిగ్రహః ప్రామాణ్యమేవ ద్రఢయతి ।
ఆహ కేన పునః ప్రమాణేనైషాం బ్రాహ్మణ్యమవగతం, కేన
వాऽన్యేషామ్ ।
నను చక్షుర్విస్ఫారణసమనన్తరం శిఖా యజ్ఞోపవీత
పాలాశదణ్డ మౌఞ్జీయుజో ద్విజకుమారకాన్ పశ్యన్తో బ్రాహ్మణా
ఇత్యవగచ్ఛన్తి ఇహ వా
కిమహరహరధీయమానవాజసనేయకైకాయనశాఖాన్
విలసదుపవీతోత్తరీయశిఖాశాలినోऽధ్యాపయతో యాజయత ప్రతిగృహ్ణతో
విదుషః పశ్యన్తో బ్రాహ్మణా ఇతి నావయన్తి ।
అథ యాజన ప్రవచన పాలాశదణ్డాదీనాం
దుష్టశూద్రాదిషు వ్యభిచారసంభవాద్ బ్రాహ్మణ్యసిద్ధవత్కారేణ
ప్రవృత్తేశ్చ న తేభ్యో బ్రాహ్మణ్య నిర్ణయః,
తద్భాగవతేతరవిప్రాణమపి సమానమ్ ।
అథ సత్యపి తేషాం క్వచిద్వ్యభిచారే తత్సామాన్యాదన్యత్ర
వ్యభిచారశఙ్కాయాం శుక్తౌ రజతధియో వ్యభిచారాత్ రజతే
రజతధియాం వ్యభిచారశఙ్కావత్ ప్రత్యక్షవిరోధాత్ అనవస్థానాచ్చ
అనుపలభ్యమానవ్యభిచారోదాహరణేషు తథాత్వనిశ్చయస్తదన్యత్రాపి
సమానమ్ ।
అథ మతమ్ అన్యేషాం బ్రాహ్మణ్యం
తదసాధారంఅగోత్రస్మరణాదితి, తద్ భాగవతానామపి సమానమ్,
స్మరన్తి హి భాగవతాః । వయం భారద్వాజాః వయం కాశ్యపాః
వయం గౌతమాః వయమౌపగవా ఇతి ।
న చేదం గోత్రస్మరణం నిర్మూలం సామ (ఆధునికమ్)యికం వా
సర్వగోత్రస్మరణానాం తథాభావప్రసఙ్గాత్ ।
సంభావ్యమానదోషత్వాద్ వంశానాం యది సంశయః ।
తద్బ్రాహ్మణ్యే తతో లోకం సర్వం వ్యాకులయేదయమ్ ||
తథా హి ।
జననీజారసన్దేహజాతశ్చణ్డాలసంశయః ।
నిర్విశఙ్కః కథం వేదమధీషే సాధు సత్తమ ? ||
తేన భాగవతానామవిచ్ఛిన్నపరమ్పరాప్రాప్తవిచిత్రగోత్రస్మరణ-
పర్యవస్థాపితం బ్రాహ్మణ్యమనపోదితమాస్తే ఇతి న
భాగవతానామమ్యేషాఞ్చ బ్రాహ్మణ్యే కశ్చిద్విశేషః ।
యది పరం తే పరమపురుషమేవాశ్రితా ఏకాన్తినః, అన్యే
క్షుద్రదైవతికా (తాంస్తు భగవానేవ తేష్పి మామేవ కౌన్తేయ
యజన్త్యవిధిపూర్వకమితి వినినిన్ద ।)స్సాధారణా ఇతి, కిం పునరేతేషాం
బ్రాహ్మణ్యే ప్రమాణమభిహితం యదేవాన్యేషాం, కేన వా తేషాం
బ్రాహ్మణ్యమవగతమ్ కిన్న (న కేవలం మమైవ
బ్రాహ్మణ్యనిరూపణ్యనిరుపణభార ఆవయోరుభయోరేవ తస్య
నిరూపణీయత్వేన సమత్వాదితి భావః ।) ఏతేన, యది చ కౌతూహలమ్ ।
శ్రూయతాముభయత్రాపి బ్రాహ్మణ్యస్యావధారకమ్ ।
ప్రత్యక్షం వాऽనుమానం వా యద్వాऽర్థాపత్తిరేవ వా ||
నను కథం ప్రత్యక్షం బ్రాహ్మణ్యమవగమయతి, న హి
ప్రథమాక్షసన్నిపాతసమనన్తరమదృష్టపూర్వవిప్ర
క్షత్రసమానవయోవేషపిణ్డద్వయసన్నిధావజగజమహిషాదివిశేషవద్
అయం బ్రాహ్మణః అయం క్షత్రియ ఇతి విభాగేన ప్రతిపద్యామహే ।
న చ తత్పిత్రాదిబ్రాహ్మణ్యస్మరణసాపేక్షమక్షమేవ
సన్నిహితవ్యక్తివర్తి బ్రాహ్మణ్యమవగమయతీతి సామ్ప్రతం,
తత్స్మరస్యైవ పూర్వానుభవవిరహేణ
బన్ధ్యాసుతస్మరణవదనుపపత్తేః ।
న చానుమానాత్తత్ప్రతిబద్ధలిఙ్గాదర్శనాత్ ।
న చ శమ దమ తపశ్శౌచాదయో బ్రాహ్మణ్యే లిఙ్గం, తేషాం
బ్రాహ్మణేన సతా సంపాద్యత్వాద్ వ్యభిచారాచ్చ ।
న చార్థాపత్త్యా బ్రాహ్మణ్యనిర్ణయః, అనుపపత్త్యభావాత్, న చ
వసన్తే బ్రాహ్మణోऽగ్నీనాదధీత ఇత్యాదివాక్యార్థానుపపత్త్యా
బ్రాహ్మణ్యనిర్ణయః, బ్రాహ్మణ్యాదిపదార్థావగమపూర్వకత్వాత్
తద్వాక్యార్థావగమస్య, నాయం దోషః, న హి
ప్రథమాక్షసంప్రయోగసమయ ఏవ భాసమానం ప్రత్యక్షం
నాన్యదిత్యస్తి నియమః, యదేవేన్ద్రియవ్యాపారానువృత్తౌ
సత్యామపరోక్షమవభాసతే తత్ప్రత్యక్షం తథా చ బ్రాహ్మణ్యమితి
తదపి ప్రత్యక్షం, ప్రతీమో హి వయమున్మీలితలోచనాః
తత్సన్తతివిశేషానుసంధానసమనన్తరం వసిష్ఠ కాశ్యపీయ
శఠమర్షణప్రభృతివిచిత్రగోత్రకులశాలిషు సమాచారశుచిషు
విలసదుపవీతోత్తరీయశిఖామౌఞ్జీబన్ధేషు స్ఫుటతరసందధద్
బ్రాహ్మణ్యమ్ ।
న చైతదలౌకికం
యత్సన్తతివిశేషానుసంధానసాపేక్షమక్షం బ్రాహ్మణ్యం
గ్రాహయతీతి, సర్వత్ర
దేశకాలసంస్థానాదితికర్త్తవ్యతానుగృహీతమేన్ద్రియం
స్వగోచరపరిచ్ఛేదోత్పాదే కారణమ్భవతి కరణమాత్రస్యాయం
స్వభావో యదితికర్త్తవ్యతాపేక్షణమ్ ।
యథాహ ।
న హి తత్కారణం లోకే వేదే వా కిఞ్చిదీదృశమ్ ।
ఇతి కర్తవ్యతాసాధ్యే యస్య నానుగ్రహేऽర్థితా || ఇతి,
తతశ్చ సన్తతిస్మృత్యానుగృహీతేన చక్షుషా ।
విజ్ఞాయమానం బ్రాహ్మణ్యం ప్రత్యక్షత్వం న ముఞ్చతి ||
తథా చ దృశ్యతే నానా సహకారివ్యపేక్షయా ।
చక్షుషోజాతివిజ్ఞానకరణత్వం యథోదితమ్ ||
సువర్ణం వ్యజ్యతే రూపాత్ తామ్రత్వాదేరసంశయమ్ ।
తైలాద్ ఘృతం విలీనఞ్చ గన్ధేన తు రసేన వా ||
భస్మప్రచ్ఛాదితో వన్హిః స్పర్శనేనోపలభ్యతే ।
అశ్వత్వాదౌ చ దూరస్థే నిశ్చయో జాయతే ధ్వనేః ||
సంస్థానేన ఘటత్వాది బ్రాహ్మణత్వాదియోనితః ।
క్వచిదాచారతశ్చాపి సమ్యగ్రాజ్యానుపాలితాత్ ||
ఇతి ||
యత్సమానవయోవేషపిణ్డద్వయవిలోకనే ।
తత్క్షణాదక్షతో భేదో నావభాతీతి భాషితమ్ ||
నైతావతా విభాగస్య ప్రత్యక్షత్వం నివర్తతే ।
సాదృశ్యదోషాత్తత్ర స్యాద్ విభాగస్యానవగ్రహః ||
సమానరూపసంస్థానశుక్తికా కలధౌతయోః ।
వివేకః సహసా నాభాదితి కాలాన్తరేऽపి కిమ్ ||
ప్రత్యక్షో న భవేదేవం విప్రక్షత్రవిశాం భిదా ।
యద్వా సంతతివిశేషప్రభవత్వమేవ బ్రాహ్మణ్యం,
తచ్చాన్వయవ్యతిరేకాభ్యాం యథాలోకం
కార్యాన్తరవదవగన్తవ్యమేవ, కే పునః సన్తి విశేషా యేషు
బ్రాహ్మణశబ్దం ప్రయుఞ్జతే వృద్ధాః కేషు వా ప్రయుఞ్జతే, ।
ఉక్తం గోత్రార్షేయాదిస్మృతిమత్స్విత్యనేకశః ।
ఆస్తామప్రస్తుతా చిన్తా ప్రాచీ ప్రస్తూయతే కథా ||
సిద్ధం గోత్రాదియుక్తత్వాద్ విప్రా భాగవతా ఇతి ।
వైశ్యవ్రాత్యాన్వయే జన్మ యదేషాముపవర్ణితమ్ ||
పఞ్చమస్సాత్వతో నామ విష్ణోరాయతనాని సః ।
పూజయేదాజ్ఞయా రాజ్ఞః స తు భాగవతః స్మృతః ||
వైశ్యాత్తు జాయతే వ్రాత్యాదితి వాక్యద్వయేక్షణాత్ ।
అత్ర బ్రూమః కిమేతాభ్యాం వచనాభ్యాం ప్రతీయతే ||
అభిధానాన్వయో వా స్యాన్నియమో వాऽభిధీయతామ్ ।
న తావత్ సాత్త్వత్ భాగవత శబ్దౌ
వైశ్యవ్రాత్యాభిధాయకావేవేతి నియన్తుం శక్యౌ అప్రతీతేః,
అతిప్రసఙ్గాచ్చ, న హి పఞ్చమః సాత్వత ఇత్యత్ర సాత్వత భాగవత
శబ్దయోరర్థాన్తరాభిధానప్రతిషేధః ప్రతీయతే
శ్రుతహాన్యశ్రుతకల్పనాప్రసఙ్గాత్ ఇహ హి వ్రాత్యవైశ్యాన్వయజన్మా
యః పఞ్చమః సాత్వత ఇతి తస్య సాత్త్వతసంజ్ఞాన్వయోऽవగమ్యతే
పఞ్చమ శబ్దస్య ప్రథమ నిర్దిష్టత్వేనోద్దేశ
(ఉద్దేశ్యసమర్థకృత్వాదిత్యర్థః)కత్వాత్ ।
న చ పఞ్చమస్య సాత్వతత్వే సాత్వతేనాపి
వైశ్యవ్రాత్యపఞ్చమేన భవితవ్యం, న హి ఉద్దిశ్యమానస్యాగ్నిమత్త్వే
ఉపాదీయమానస్యాగ్నే ధూమవత్త్వేన భవితవ్యమ్ అతో
నేదృశస్మృతిపర్యాలోచనయా సాత్వత భాగవత శాబ్దితానాం
వ్రాత్యత్వనిశ్చయః ।
యది పునరనయోర్జాత్యన్తరేऽపి ప్రయోగో దృష్ట ఇతి ఏతావతా
తచ్ఛబ్దాభిధేయతయా భగవచ్ఛాస్త్రానుగామినామపి విప్రాణాం
తజ్జాతీయత్వనిశ్చయః, తతస్తత్రైవ సహపఠితాచార్యశబ్దస్యాపి
నికృష్టవ్రాత్యాపత్యే ప్రయోగదర్శనాత్
సాఙ్గసరహస్యవేదదాతుర్ద్విజపరస్యాపి వ్రాత్యత్వం స్యాత్ ।
అథ తస్య వ్రాత్యవాచకాచార్య శబ్దాభిధేయత్వేऽపి
ప్రమాణాన్తరేణాప్లుతబ్రాహ్మణ్యనిశ్చయాత్ ఆచార్య శబ్దస్య
ఆచినోత్యస్య బుద్ధిమ్ ఇత్యాదిగుణయోగేనాపి వృత్తిసంభవాన్న
వ్రాత్యత్వశఙ్కా తదత్రాపి జాత్యన్తరవాచకసాత్వత భాగవత
శబ్దాభిధేయత్వేऽపి భగవచ్ఛాస్త్రానుగామినామమీషామతి-
స్పష్టవిశిష్టగోత్రార్షేయాదిస్మరణదృఢావగతత్వాద్ బ్రాహ్మణ్యస్య
సాత్వత భాగవత శబ్దయోశ్చ సత్త్వవతి భగవతి భక్తియోగేనైవ
వృత్తిసమ్భవాన్న వ్రాత్యత్వశఙ్కావతారః, ఏతదుక్తం భవతి ।
న చైకశబ్దావాచ్యత్వాదేకజాతీయతా భవేత్ ।
మా భూదాచార్యశబ్దత్వాద్ బ్రాహ్మణస్య మణ్డూకవాచితా ।
ఇతి తచ్ఛబ్దవాచ్యత్వాత్ సింహో మణ్డూక ఏవ కిమ్ ||
తథా గో శబ్దవాచ్యత్వాచ్ఛబ్దశ్చాపి విషాణవాన్ ।
తతశ్చ ।
సుధన్వాచార్య ఇత్యాద్యా యథాऽర్థాన్తరవాచకాః ।
వ్రాత్యాన్వయే ప్రయుజ్యన్తే తథైవైతో భవిష్యతః ||
యదుక్తం యోగరూఢిశక్తిద్వయోపనిపాతే సాత్వత
భాగవత=శబ్దయోరూఢిశక్తిరేవాశ్రయితుముచితేతి ।
తదయుక్తం క్ఌప్తావయవశ్క్త్యైవాభిధానోపపత్తౌ
సత్యామక్ఌప్తాఖణ్డశక్తికల్పనాऽనుపపత్తేః ।
యోऽపి హి సాత్వత భాగవత-
శబ్దయోర్వైశ్యవ్రాత్యాన్వయజన్మని రూఢిశక్తిమభ్యుపగచ్ఛతి
అభ్యుపగచ్ఛత్యేవ అసావన్యత్ర సత్త్వవద్భగవచ్ఛబ్దయోః
ప్రకృతిభూతయోస్తదుత్పన్నస్య చ
తద్ధితప్రత్యయస్యార్థాన్తరాభిధానసామర్థ్యం సాత్త్వతం
విధిమాస్థాయ, జన్మాన్తరకృతైః పుణ్యైర్నరో భాగవతో
భవేదిత్యాదౌ తదిహాపి తద్యోగేనైవ వ్రాత్యాన్వయజన్మని
వృత్తిసమ్భవేన శక్త్యన్తరకల్పనాయాం ప్రమాణం క్రమతే,
సంభవతి చైతేషామపి సాక్షాద్భగవదారాధనాభావేऽపి
వాసుదేవస్యాయతనశోధన బలినిర్హరణ
ప్రతిమాసంరక్షణాదిక్రియాయోగేనైవ సాత్త్వత భాగవత
శబ్దాభిధేయత్వం, తస్యేదమ్ ఇతి సంబన్ధమాత్రేऽపి
చాణ్ప్రత్యయస్మరణాత్, ఉక్తశ్చ వైశ్యవ్రాత్యాన్వయజన్మనోऽపి
భగవదాయతనాదిశోధనాదిక్రియాయోగః, సాత్వతానాఞ్చ
దేవాయతనశోధనం నైవేద్యభోజనం ప్రతిమాసంరక్షణమ్ ఇతి,
తథా విష్ణోరాయతనాని సంపూజయేతి ।
ఏతేన ఇదమప్యపాస్తం యదేషామపి వృత్తిసామ్యాద్ వ్రాత్యాత్వమితి
అన్యదేవ హి దేవాయతనశోధనబలినిర్హరణప్రతిమాసంరక్షణాదికమ్
। అన్యే చాభిగమనోపాదానేజ్యా స్వాధ్యాయయోగా
భాగవతైరహరహరనుష్ఠీయమానాః క్రియాకలాపా ఇతి
జ్యోతిష్టోమాదావివ తథైవ జ్యోతిష్టోమే
గ్రహచమసజుహ్వాదిపాత్రకరణతక్ష్ణాదిషు తక్ష్ణో వ్యాపారః,
ఋత్విజస్తు విశిష్టమన్త్రోచ్చారణదేవతాభిధ్యానాऽభిష్టవప్రభృతిషు ।
న చ తావతా తేషాం తక్ష్ణాఞ్చైకజాతిత్వసంశయః, ఏవమిహాపి
భగవచ్ఛాస్త్రసిద్ధపాఞ్చకాలికానుష్ఠాతౄణామన్యేషామాయ-
తనశోధనాది కుర్వతాం ప్రాసాదపాలకావరనామ్నామన్త్యానాం
చేతి ।
యత్పునరుక్తం సాత్వత భాగవత శబ్దయోర్యౌగికత్వే
రథకార ఆదధీత ఇత్యత్రాపి రథకార శబ్దస్య రథకరణయోగేన
త్రైవర్ణికవృత్తిప్రసఙ్గ ఇతి తదనుపపన్నం, యుక్తం హి
తత్రాధానోత్పత్తివాక్యావగతవసన్తాదికాలబాధప్రసఙ్గాత్,
సౌధన్వనా ఋభవః సూరచక్షస ఇతి
మన్త్రవర్ణావగతజాత్యన్తరవృత్తిబాధప్రసఙ్గాచ్చ ।
మాహిష్యేణ కరిణ్యాం తు రథకారః ప్రజాయతే ।
ఇతి స్మృత్యవగతజాత్యన్తరత్వేऽపి క్షత్రియవైశ్యానులోమోత్పన్నో
రథకారస్తస్యేజ్యాధానోపనయనక్రియాశ్చాప్రతిషిద్ధా ఇతి
శఙ్ఖవచనాద్ విద్యాసాధ్యేऽపి కర్మణి అధికారావిరోధాత్,
త్రైవర్ణికానాఞ్చ శిల్పోపజీవిత్వస్య ప్రతిషిద్ధత్వేన తేషు
రథకారశబ్దస్యానుచితత్వాచ్చ జాత్యన్తరవాచిత్వాధ్యవసానం, న
చేహ తథా విరోధోऽస్తి ।
అపి చ ।
క్ఌప్తావయవశక్త్యైవ లబ్ధే స్వార్థావబోధనే ।
నష్టావయవమానత్వం ప్రత్యాచష్ట చ సూత్రకృత్ ||
ప్రోక్షణీష్వర్థసంయోగాత్ ఇతి ।
తతశ్చ సత్త్వాద్భగవాన్ భజ్యతే యైః పరః పుమాన్ ।
తే సాత్వతా భాగవతా ఇత్యుచ్యన్తే ద్విజోత్తమాః ||
స్మృత్యన్తరాణి చ
భాగవతానాముత్కృష్టబ్రాహ్మణ్యప్రతిపాదకానీతి పరస్తాత్
ప్రదర్శయిష్యన్తే ।
యత్ పునరుక్తం సమానే బ్రాహ్మణ్యే కిమితి సాత్వత
భాగవతైకాన్తిక శబ్దైరేవైతేషాం నియమేన వ్యపదేశ ఇతి
తత్పరివ్రాజకనిగదాదివదిత్యదోషః ।
యథైవ హి సమానే బ్రాహ్మణ్యే యజుష్ట్వే చ కేచిదేవ బ్రాహ్మణాః
కానిచిదేవ యజూంషి పరివ్రాజకనిగదశబ్దాభ్యామధీయన్తే
తిష్ఠన్తు బ్రాహ్మణాః పరివ్రాజకా ఆనీయన్తాం, యజూంషి వర్త్తనే న
నిగదాః, నిగదా వర్త్తన్తే న యజూంషి ఇతి చ తథేహాపి భవిష్యతి,
నిగదాశ్చతుర్థమ్మన్త్రజాతం యజూంషి వా తద్రూపత్త్వాత్ ఇతి
న్యాయాభిధానాత్ ।
వృత్త్యర్థం దేవతాపూజానైవేద్యప్రాశనాదిభిః ।
దౌర్బ్రాహ్మణ్యం యదప్యుక్తం తత్ర ప్రతివిధీయతే ||
న హి భాగవతైస్సర్వైర్వృత్తయేऽభ్యార్చితో హరిః ।
దృష్టా హి బహవస్సవార్థం పూజయన్తోऽపి సాత్వతాః ||
కేచిద్యది పరం సన్తః సాత్త్వతా వృత్తికార్శితాః ।
యాజయన్తి మహాభాగైర్వైష్ణవైర్వృత్తికారణాత్ ||
న తావతైషాం బ్రాహ్మణ్యం శక్యం నాస్తీతి భాషితుమ్ ।
న ఖల్వాధ్వర్యవం కుర్వఞ్ జ్యోతిష్టోమే పతిష్యతి ||
యది న ప్రతిగృహ్ణీయుః పూజైవ విఫలా భవేత్ ।
పూజాసాద్గుణ్యసిద్ధ్యర్థమతస్తే ప్రతిగృహ్ణతే ||
అర్చనాన్తే హిరణ్యఞ్చ తస్మై దేయం స్వశక్తితః ।
అన్యథా పూజకస్యైవ తత్ర పూజాఫలం భవేత్ ||
హన్త్యల్పదక్షిణో యజ్ఞ ఇత్యాదిస్మృతిదర్శనాత్ ।
ఋత్విజా ద్రవ్యలుబ్ధేన స్వయం యాఞ్చాపురస్సరమ్ ||
యదార్త్విజ్యం కృతం కర్మ తదేవ హి నిషిధ్యతే ।
తద్యథా యదాశంసమానమార్త్విజ్యం కారయన్తి ఉత వామే
దద్యాత్ ఉత వా మా వృణీత ఇతి తద్ధ తత్పరాగేవ యథా జగ్ధం న
హైవం త్యజ్యమానం భునక్తి । ఇతి,
శ్రద్ధాపూతదక్షిణాదానం తూభయోరపి శ్రేయస్కరమేవ ।
యోऽర్చితం ప్రతిగృహ్ణాతి దద్యాదర్చితమేవ చ ||
తా ఉభౌ గచ్ఛతః స్వర్గమిత్యాదిస్మృతిదర్శనాత్ ।
యదపి వృత్త్యర్థం దేవపూజనాద్ దేవకోశోపజీవిత్వాచ్చ
దేవలకత్త్వప్రాప్తిరితి తదషి దేవతాన్తరవృత్త్యర్థారాధన
తత్కోశోపజీవనవిషయమితి ద్రష్టవ్యమ్ ।
తథా చ భగవాన్ వ్యాసః ।
భవేద్దేవలకో యో వై రుద్రకాద్యుపజీవకః ఇతి,
అపి భవతి శాణ్డిల్యవచనమ్ ।
వృత్త్యర్థం యాజినస్సర్వే దీక్షాహీనాశ్చ కేవలమ్ ।
కర్మదేవలకా ఏతే స్మృతా హ్యత్ర పురా మునే ||
తాంశ్చ సంవత్సరాదూర్ధ్వం న స్పృశేన్న చ సంవిశేత్ ।
తథా ।
కల్పదేవలకాః కేచిత్ కర్మదేవలకా అపి ।
అథ త్రివర్షాదూర్ధ్వమయోగ్యా దేవకర్మణి ||
యే కల్పోక్తం ప్రకుర్వన్తి దీక్షాహీనా ద్విజాతయః ।
వృత్త్యర్థం వా యశోऽర్థం వా కల్పదేవలకాస్తు తే ||
వృత్తిం కృత్వా తు విప్రేణ దీక్షితేన విధానతః ।
అన్యేన యూజయేద్దేవమశక్తః స్వయమర్చనే ||
యజనం ముఖ్యమేవైతద్ గౌణమేవాన్యథా భవేత్ ।
అన్యథా ఇతి అదీక్షితేనేత్యర్థః, తదేవ స్పష్టయతి
అదీక్షితేన విప్రేణ యేనకేన విధానతః ।
వృత్త్యర్థం యత్కృతం కర్మ తజ్జఘన్యముదాహృతం ||
ఇత్యాదిస్మృతిశతపర్యాలోచనాత్
పఞ్చరాత్రసిద్ధదీక్షాసంస్కారవిరహితానాం బ్రాహ్మణానాం
దేవకోశోపజీవనవృత్త్యర్థపూజనాదికముపబ్రాహ్మణత్వదేవలకత్వా-
వహమితి నిశ్చీయతే, యత్పునః శిష్టవిగర్హితనిర్మాల్యనివేద్యోపయోగాద్
భాగవతానామశిష్టత్వమితి ।
తత్ర బ్రూమః కిమిదం నిర్మాల్యం నివేద్యం చాభిప్రేతం శ్రోత్రియస్య ।
పుష్పౌదనాదిమాత్రం చేత్ సర్వలోకావిరుద్ధతా ।
పుష్పౌదనపరిత్యాగం న హి లోకోऽనుమన్యతే ||
విశిష్టప్రతిషేధోऽపి న యుక్తస్తదసిద్ధితః ।
న హ్యనిరూపితవిశేషణా విశిష్టబుద్ధిరావిరస్తి, న చేహ
విశేషణం నిరూపయితుం శక్యతే, కిమితి న శక్యతే యావతా
దేవోద్దేశేన పరిత్యాగో విశేషణం, కిమిదానీం
పఞ్చరాత్రశాస్త్రమపి ప్రమాణమఙ్గీకృతం భవతా యేన
పఞ్చరాత్రతన్త్రవిహితమన్త్రప్రతిష్ఠాపితప్రతిమాసు దేవతామభ్యుపేత్య
తదుద్దేశేన త్యాగో విశేషణమభిలష్యతే, కథం హి
తత్ప్రామాణ్యానభ్యుపగమే తత్ప్రతిపాద్యమానాయా దేవతాత్వం,
కథన్తరాఞ్చ తదుద్దేశేన త్యక్తస్య నిర్మాల్యనివేద్యభావః, న హి
కాచిజ్జాత్యా దేవతా నామాస్తి, యైవ హి హవిః ప్రతియోగితయా
ప్రమాణభూతాచ్ఛబ్దాదవగమ్యతే సా తత్ర దేవతా ఇతి హి వః
సిద్ధాన్తః ।
అథ పఞ్చరాత్రికైర్దేవతోద్దేశేన
పరిత్యక్తత్వాభ్యుపగమాన్నిర్మాల్యనివేద్యభావః, హన్త తర్హి, తైరేవ
పరమపావనతయాऽపి నిర్మాల్యనివేద్యోపయోగస్యాఙ్గీకృతత్వాత్
తద్వదేవ పావనత్వమఙ్గీక్రియతామ్ ।
అథాపావనమేవ తైః పావనబుద్ధ్యా పరిగృహీతమితి న
తత్ప్రాశత్యమఙ్గీక్రియతే, హన్త తర్హ్యదేవతైవ దేవతాబుద్ధ్యారోపేణ
తైః పరిగృహీతేతి న తదుద్దేశేన త్యక్తస్య
నిర్మాల్యనివేద్యభావోऽఙ్గీక్రియతామ్ ।
ఏతదుక్తం భవతి
పుష్పౌదనాదిస్వరూపమాత్రత్యాగస్యానిష్టత్వాత్ స్వదర్శనానుసారేణ
చ విశేషణాసంభవాత్ పరదర్శనానుసారేణ విశేషణనిరూపణే
తస్యైవ పరమపావనత్వాపాతాత్ తత్ర
ప్రామాణ్యమభ్యుపగచ్ఛద్భిరన్యైశ్చ
నిర్మాల్యనివేద్యోపయోగోऽవశ్యాఙ్గీకరణీయ ఇతి ।
ఆహ కథం పునస్తత్ర ప్రామాణ్యమఙ్గీకుర్వతా
నిర్మాల్యం నివేద్యఞ్చ న పరిహరణీయమ్ ।
నిషిధ్యతే హి తన్త్రేషు నిర్మాల్యప్రాశనాదికమ్ ।
యథా సనత్కుమారీయసంహితాయాముదీరితమ్ ।
నివేదితం తు యద్ధవ్యం పుష్పమ్ ఫలమథాపి వా ।
తన్నిర్మాల్యమితి ప్రోక్తం తత్ప్రయత్నేన వర్జయేత్ ||
తథా ప్రదేశాన్తరే ।
నిర్మాల్యం భక్షయిత్వైవముచ్ఛిష్టమగురోరపి ।
మాసం పయోవ్రతో భూత్వా జపన్నష్టాక్షరం సదా ||
బ్రహ్మకూర్చం తతః పీత్వా పూతో భవతి మానవః ।
ఇతి, తథేన్ద్రరాత్రే ।
న చోపజీవేద్దేవేశం న నిర్మాల్యాని భక్షయేత్ ।
తథా ।
న చోపయో (న చోపభోగయోగ్యానీతి పా. ।)గయోగ్యాని నిర్మాల్యాని
కదాచన ।
ఇతి, తథా సంహితాన్తరే ।
నిర్మాల్యాని న చాశ్నీయాన్న జిఘ్రేన్న చ లఙ్ఘయేత్ ।
ఇతి, తదేవమనేకసంహితాసమధిగతనిషేధస్య
నిర్మాల్యోపభోగస్య కథమివ పావనత్వాఙ్గీకారః, ।
అత్రాహ దేవముద్దిశ్య త్యక్తస్యాపి చ వస్తునః ।
నాడికాదశకాదర్వాగుపయోగో న నిన్ద్యతే ||
తథేన్ద్రరాత్ర ఏవ ।
దశనాడ్యాధికం పూరం స్థాపయేత్తు విచక్షణః ।
కాలయోగస్సముద్దిష్టో రాత్రావహని చైవ హి ||
కాలయోగాతిరిక్తం తు నిర్మాల్యం పరిచక్షతే ।
తతస్తదప్సు చైవాగ్రౌ క్షిపేద్భూమౌ ఖనేత్తు వా ||
ఇతి ।
ఉచ్యతే నాత్ర నిర్మాల్యప్రాశనాది ప్రశస్యతే ।
కిన్తు పూరణపూజాయాం వినియుక్తస్య వస్తునః ||
నాడికాదశకే పూర్ణే పశ్చాత్త్యాగో విధీయతే ।
సామాన్యేన నివేదితస్య పుష్పౌదనాదేః కృతకార్యతయా
నిర్మాల్యత్వేనాపనయే ప్రాప్తే నాడికాదశపూరణం పూజాఙ్గతయా
స్థాపనం విధీయతే దశనాడ్యాధికం పూరం స్థాపయేదితి ।
తతశ్చ తన్త్రసిద్ధాన్తపర్యాలోచనయాపి వః ।
హరిద్రాచూర్ణ నైవేద్య పాదామ్బుస్పర్శనాదికమ్ ||
న సిద్ధ్యేత్ తన్త్రసిద్ధాన్తః క్వ ను యూయం క్వ చాల్పకాః ।
అహో విద్యాలవోల్లాసిజిహ్వాగ్రస్తవిచేతసః ||
సితాసితం వచో భాతి సకలఙ్కేన్దుబిమ్బవత్ ।
యే హి యుష్మద్విధా మూర్ఖాస్తేషామేవ నిషేధగీః ||
సేవ్యమానః హి తత్సర్వం వైష్ణవైరధికారిభిః ।
అఘౌఘధ్వంసనాయాలం సోమపానమివాధ్వరే ||
అన్యేషాం హి తదస్పృశ్యం పురోడాశః శునామివ ।
తద్యథేశ్వరసంహితాయామ్ ।
దుర్లభో భగవద్భక్తో లోకేస్మిన్ పురుషః సుత ? ।
తత్రాపి దుర్లభతరో భావో వై యస్య తత్త్వతః ||
పాదోదకం ప్రతి శుభస్సిద్ధాన్నై (శ్రీమద్భాగవతే యథాऽహ
భగవన్తం శ్రీకృష్ణముద్ధవః తవోచ్ఛిష్టభుజో దాసాస్తవ
మాయాం జయేమహి ఇతి ।) చ నివేదితే ।
స్రగాదికే చోపభుక్తే హ్యుపభోగార్థమేవ చ ||
అతశ్చ భావహీనానామభక్తానాం చ షణముఖ ? ।
నిషిద్ధం భగవన్మన్త్రదృక్పూతమఖిలం హి యత్ || ఇతి,
తథా ప్రదేశాన్తరే ।
కుఙ్కుమం చన్దనఞ్చైతత్ కర్పూరమనులేపనమ్ ।
విష్ణుదేహపరామృష్టం తద్వై పావనపావనమ్ ||
ఇతి, తథా పద్మోద్భవే ।
విష్ణుదేహపరామృష్టం యశ్చూర్ణం శిరసా వహేత్ ।
సోऽశ్వమేధఫలం ప్రాప్య విష్ణులోకే మహీయతే ||
తథేశ్వరసంహితాయామ్ ।
ఉపభుక్తస్య సర్వస్య గన్ధపుష్పాదికస్య చ ।
స్నానాదావుపయుక్తస్య దధిక్షీరాదికస్య చ ||
దూషణం న ప్రయోక్తవ్యం శబ్దైరప్ర
(నిన్దాऽసూయాద్యావిష్కారకారకైరిత్యర్థః ।)తిపత్తిజైః ।
నిర్మాల్యబుద్ధ్యా దేవీయం పావనం దూషయన్తి యే ||
తే యాన్తి నరకం మూఢాస్తత్ప్రభావాపలాపినః । ఇతి,
యాని పునర్దీక్షితమేవాధికృత్య సమయానుశాసనసమయే
నిర్మాల్యోపయోగనిషేధపరాణి వచనాని తాని
పా(భగవత్పారిషదానమీశోవిష్వక్సేనస్తదుపయోగానన్తరకాలే
నిషేధపరాణి ద్రష్టవ్యాని ।)రిషదేశోపయోగోత్తరకాలాభిప్రాయేణ
ద్రష్టవ్యాని ।
యతో భగవదర్థేన త్యక్తం స్రక్చన్దనాదికమ్ ।
పశ్చాదభోగ్యతాం యాతి విష్వక్సేననివేదనాత్ ||
అత ఏవ నివేద్యాది తతోऽర్వాగేవ సాత్వతైః ।
సేవ్యతే తేన తత్తేషాముత్కర్షస్యైవ కారణమ్ ||
అపి చ ।
దేవతాన్తరనిర్మాల్యం శిష్టైరిష్టం విగర్హితమ్ ।
ఇదన్తు వైదికత్వేన సోమపానవదిష్యతే ||
యే నామ భగవచ్ఛాస్త్రప్రామాణ్యం నానుజానతే ।
న నిరూపయితుం శక్యం తైర్నిర్మాల్యమితీరితమ్ ||
నిరూపణేऽపి భగవన్నిర్మాల్యమతిపావనమ్ ।
సమస్తవైదికాచార్యవచనైరవసీయతే ||
శబ్దప్రమాణకే హ్యర్థే యథాశబ్దం వ్యవస్థితిః ।
న చాత్ర శబ్దో నాస్తీతి వక్తవ్యం బధిరేతరైః ||
యథా బ్రహ్మపురాణే చ పఠ్యతే ।
విష్ణోర్నైవేద్యకం శుద్ధం మునిభిర్భోజ్యముచ్యతే ।
అన్యన్నివేద్య నిర్మాల్యం ముక్త్వా చాన్ద్రాయణఞ్చరేత్ ||
విష్ణుదేహపరామృష్టమ్మాల్యం పాపహరం శుభమ్ ।
యో నరశ్శిరసా ధత్తే స యాతి పరమాఙ్గతిమ్ ||
ఏతేన ।
నిర్మాల్యఞ్చ నివేద్యఞ్చ భుక్త్వా చాన్ద్రాయణఞ్చరేత్ । ఇతి స్మరణమపి
రుద్రకాల్యాదివిషయమిత్యావేదితవ్యం, తథా మహాభారతే ।
హృది ధ్యాయన్ హరిం తస్మై నివేద్యాన్నం సమాహితః ।
మధ్యమాऽనామికాఙ్గుష్ఠైర్గృహీత్వాన్నమితం పునః ||
ప్రాణాయ చేత్యపానాయ వ్యానాయ చ తతః పరమ్ ।
ఉదానాయ సమానాయ స్వాహేతి జుహుయాత్ క్రమాత్ ||
ఇతి, తథా ప్రదేశాన్తరే ।
నివేదితన్తు యద్దేవే తద్దద్యాద్ బ్రహ్మచారిణే । ఇతి ।
తథా మహాభారతే ।
పఞ్చరాత్రవిదో ముఖ్యాస్తస్య గేహే మహాత్మనః ।
ప్రాపణం భగవద్భుక్తం భుఞ్జతే చాగ్రభోజనమ్ ||
ఇతి, తథా చ భగవాన్ శౌనకః నైవేద్యం స్వయమశ్నీయాత్ ఇతి, ।
ఇత్యాదిస్మృతిశతసిద్ధశుద్ధి విష్ణోర్నైవేద్యం భవభయభేది
యో వినిన్దేత్ । నాస్తిక్యాత్
స్మృతివచనాన్యుపేక్షమాణస్తజ్జిహ్వావిశసనమేవ యుక్తమత్ర ।
నను ప్రాణాగ్నిహోత్రస్య నైవేద్యం సాధనం కథమ్ ।
నిరిష్టకం న శిష్టానామిష్టం హోమాదిసాధనమ్ ||
న చ ద్రవ్యాన్తరాక్షేపో హోమాయేత్వకల్పతే ।
రాగతః ప్రాప్తమేవాన్నం యతస్తేనోపజీవ్యతే ||
నాపి భుక్త్యన్తరాక్షేపో నైవేద్యాయోపపాద్యతే ।
సాయం ప్రాతర్ద్విజాతీనామశనం శ్రుతిచోదితమ్ ||
నాన్తరా భోజనం కుర్యాదితి తత్ప్రతిషేధనాత్ ।
నైష దోషో యతః ప్రాణప్రభృతిర్దేవతాగణః ||
గుణభూతః శ్రుతో విష్ణోర్విష్ణుపారిషదేశవత్ ।
యథైవ హి భగవన్నివేదితమపి పుష్పౌదనాదివిష్వక్సేనాయ
దీయమానం నానౌచిత్త్యమావహతి ।
యథా వా హోతురుచ్ఛిష్ట ఏవ సోమరసోऽధ్వరే ।
అధ్వర్య్వాదేర్విశుద్ధ్యై స్యాదేవమత్ర భవిష్యతి ||
అపి చ ।
భోజ్యాభోజ్యవ్యవస్థాయాః శాస్త్రమేవ నిబన్ధనమ్ ।
తచ్చేద్భోజ్యమిదం బ్రూతే కిం వయం విదధీమహి ||
యథాऽనుష్ఠానతన్త్రత్వం నిత్యకామ్యాగ్నిహోత్రయోః ।
ఏవం ప్రాణాగ్నిహోత్రేऽపి నైవేద్యాశనతన్త్రతా ||
యదప్యుక్తం గర్భాధానాదిదాహాన్తసంస్కారాన్తసేవనాద్
భాగవతానామబ్రహ్మణ్యమితి తత్రాప్యజ్ఞానమేవాపరాధ్యతి, న
పునరాయుష్మతో దోషః, యదేతే వంశపరమ్పరయా
వాజసనేయశాఖామధీయానాః కాత్యాయనాదిగృహ్యోక్తమార్గేణ
గర్భాధానాదిసంస్కారాన్ కుర్వతే ।
యే పునః సావిత్ర్యనువచనప్రభృతిత్రయీధర్మత్యాగేన
ఏకాయనశ్రుతివిహితానేవ చత్త్వారింశత్ సంస్కారాన్ కుర్వతే తేऽపి
స్వశాఖాగృహ్యోక్తమర్థం యథావదనుతి (యద్యపి
అనూపసృష్టాత్తిష్ఠతేర్నాత్మనేపదం ప్రాప్నోతీతి అనుతిష్ఠన్త ఇత్యేవ
స్యాత్తథాపి అనుష్ఠానశీలా అనుష్ఠానపరాయణా ఇత్యర్థస్య
ప్రతిపిపాదథియితత్వేన తాచ్ఛీల్యవయోవచనశక్తిషు చానశ్ ఇతి
పాణినీయేన చానశ్ప్రత్యయో న తు శానచ్ప్రత్యయ ఇత్యవధారయన్తు
నిపుణాః ।)ష్ఠమానాః న శాఖాన్తరీయకర్మాననుష్ఠానాద్
బ్రాహ్మణ్యాత్ ప్రచ్యవన్తే, అన్యేషామపి పరశాఖావిహితకర్మాన-
నుష్ఠాననిమిత్తాబ్రాహ్మణ్యప్రసఙ్గాత్ సర్వత్ర హి జాతి చరణ
గోత్రాధికారాదివ్యవస్థితా ఏవ సమాచారా ఉపలభ్యన్తే । యద్యపి
సర్వశాఖాప్రత్యయమేకం కర్మ తథాऽపి న పరస్పరవిలక్షణాధి-
కారిసంబద్ధా ధర్మాః క్వచిత్సముచ్చీయన్తే, విలక్షణాశ్చ
త్రయీవిహితస్వర్గపుత్రాదివిషయోపభోగసాధనైన్ద్రాగ్నేయాదికర్మాధిక
అరిభ్యో ద్విజేభ్యస్త్రయ్యన్తేకాయనశ్రుతివిహితవిజ్ఞానాభిగమనోపాదా-
నేజ్యాప్రభృతిభగవత్ప్రాప్త్యేకోపాయకకర్మాధికారిణోముముక్షవో
బ్రాహ్మణా ఇతినోభయేషామప్యన్యోన్యశాఖావిహితకర్మాననుష్ఠాన-
మబ్రాహ్మణ్యమాపాదయతి, యథా చైకాయనశాఖాయా
అపౌరుషేయత్వం తథా కాశ్మీరా (కాశ్మీరాగమపదేన కిం
వివక్షితమితి న విశిష్య జానీమః కాశ్మీరాగమప్రామాణ్య-
నిరూపణపరోగ్రన్థోऽపి చాస్మదృష్టేరగోచర ఇతి న కించిదీశ్మహే
వక్తుమ్ । యత్నేన తు తత్సర్వమాసాస్య సమయే ప్రకాశయిష్యతే
।)గమప్రామాణ్యే ప్రపఞ్చితామితి నే ప్రస్తూయతే । ప్రకృ(ఏతేనైతి
శ్రీసంప్రదాయే సర్వవేదరహస్యార్థానుయాయిని
కేనాప్యజ్ఞాతతసుకృతేన సముత్పద్యాపి శిష్యసంజివృక్షయా వా,
శిష్యాన్ వ్యామోహ్యార్థలిప్సయా వా, శాస్త్రతత్త్వార్థానభిజ్ఞానేన
వా, దురభిమానగరిమ్ణా వా, లోకధన్ధనార్థం వా,
పూర్వాచార్యవచస్స్వశ్రద్ధయా వా,
తదీయచరమతాత్పర్యజ్ఞానాశక్తతయా వా, కలికల్మషకలుషతయా వా,
స్వీయదురదృష్టాకృష్టతయా వా,
వాదినిగూఢాతిప్రౌఢభావార్థానభిజ్ఞతయా వా లికే
స్వప్రౌఢిమఖ్యాపనాయ వాదినీ ముధైవ సంనినత్సయా వా, అథవా
సంభూయైతైః సర్వర్హేతుభిరేవ ఓతత్సదితి నిర్దేశో బ్రహ్మణస్త్రివిధః
స్మృత ఇతి భగవదుక్తరీత్యా బ్రహ్మాసాధారణ తదాదిపదఘటితే
పరబ్రహ్మాసాధారణ శ్రీరామాయణారమ్భణరూపే గాయత్రీమన్త్రే
సర్వవాద్యవిప్రతిపన్నపరదేవతాప్రసాదకే దేవతాన్తరార్థకత్వం
బలాదధ్యారోప్య సాధారణమన్త్రతాప్రసాధనేన తస్య
క్షుద్రదేవారాధనపరత్వం వా ద్విజానామనావశ్యకత్వఖ్యాపనం
వా క్షుద్రమన్త్రసామ్యసంభావనం వా కుర్వన్తః పరాస్తాః ।
ప్రకృతానాం భాగవతానాం తదత్యాగబోధనేన త్యజతాం చ
వ్రాత్యతాబోధనేన పూర్వాచార్యాణాం గాయత్రీమన్త్రే
ద్విజత్వప్రసాధకతాయాః స్పష్టమనుమతత్వేన తన్నిత్యత్వే
వివదమానానామాచార్యార్థవైముఖ్యస్య బాలేనాపి సుజ్ఞానత్వాత్ ।
యదపి క్వచిత్ స్మృతిషు గాయత్ర్యా రవిదేవతాకత్వం సవితృదేవతాకత్వం
వా శ్రూయతే ఇతి న తస్యా భగవన్మన్త్రత్వమితి సముత్థానం తత్తు
రవిఃః సులోచనః సూర్యః సవితా రవిలోచనః ఇతి
శ్లోకస్థభగవన్నామానభిజ్ఞాననిబన్ధనమేవ । యత్ర
బ్రహ్మాసాధారణలిఙ్గదర్శనేన
భౌతికాకాశాదివాచకాకాశాదిపదానామాకాశస్తల్లిఙ్గాదితి
పరబ్రహ్మోపస్థాకత్వమాస్తిషతాచార్యాః కిము తత్ర
భగవన్నామగణాన్తఃపాతినో
రవిసవితృపదయోర్భగవద్వాచకత్వవిప్రతిపత్తిసముత్థానశఙ్కాऽపి
విదుషామ్ । న చ యాని నామాని గౌణాని విఖ్యాతాని మహాత్మనః ।
ఇత్యాదినా సహస్రనామాచార్య ఏవ గౌణనామతామవోచదితి న
తయోర్భగవద్రఢత్వం కిన్తు రవి సవితృపదయోః కోశాదినా దివాకర
ఏవ రూఢిరితి కథం భగవదసాధారణ్యసంభావనాపీతి వాచ్యమ్ ।
న హ్యత్ర గౌణానీత్యుక్త్యా గుణవృత్త్యా
భగవదభినిర్దేశకత్వమభిధిత్సితం కిన్తు అవయవశక్త్యా
భగవదభిధాయకత్వేన డిత్థకపిత్థాదిశబ్దానామి
భగవన్నామగణాన్తః పాతిశబ్దానాం న యదృచ్ఛాశబ్దత్వం,
కిన్తు లోకవేదయోస్తేషాం శబ్దానాం తదర్థే
శక్తిభ్రమవిధురైర్లక్షణాగ్రరహితైశ్చ ఋషిభిర్భూశం పరస్మిన్
బ్రహ్మణి వాసుదేవేऽభిహితత్వాత్తద్వాచకా ఏవ తే శబ్దా ఇత్యయమర్థః ।
అత ఏవ తు ప్రయోగభూయస్త్వాభిధిత్సయా విఖ్యాతానీ త్యుక్తమ్ ।
పరిగీతానీత్యత్ర పరిపదమపి సహస్రనామ్నాం రూఢత్వముపోద్వలయతి ।
కించ
సర్వధీప్రేరయితృత్వలక్షణాన్తర్యామికృత్యాలిఙ్గోపలమ్భసామర్థ్యేన
అపి తస్యా బ్రహ్మాసాధారణ్యసిద్ధిః । కిం చ ప్రియ ఏవ హి సర్వథా
వరణీయో భవతి నాప్రియ ఇతి వరణీయత్వలిఙ్గలిఙ్గితత్వేనాపి
నిరతిశయప్రియతమత్వేన బ్రహ్మాసాధారణ్యసిద్ధిరితి ప్రవ్యక్తమ్ ।
తతశ్చర్షీణాం లక్షణాగ్రహాజన్యభూయఃప్రయోగయోగేన నామ్నాం
రూఢత్వసిద్ధ్యా సావిత్రాదిదేవతాకత్వం
పరబ్రహ్మాసాధారణదేవతాకత్వసాధకమితి సుపుష్కలమవశిష్టం
చాస్మచ్ఛిష్యైః సునిరూపితమన్యత్రేతి
కృతమనభిజ్ఞనిగ్రహసంనహనేన
వైదికమార్గనిష్కణ్ఠకీకరణప్రవృత్తానాం సుదూరదృశామ్
||)తానాం తు భాగవతానాం సావిత్ర్యనువచనాదిత్రయీధర్మబన్ధస్య
స్ఫుటతరముపలబ్ధేర్న తత్త్యాగనిమిత్తవ్రాత్యత్వాదిసందేహం సహతే ||
తత్తత్కల్పితయుక్తిభిస్శకలశః కృత్వా తదీఅం మతం ।
యచ్ఛిష్యైరుదమర్ది సాత్వతమతస్పర్ద్ధావతాముద్ధతిః ||
యచ్చేతత్సతం ముకున్దచరణద్వన్ద్వాస్పదం వర్తతే ।
జీయాన్నాథమునిస్స్వయోగమహిమప్రత్యక్షతత్త్వత్రయః ||
ఆకల్పం విలసన్తు సాత్వతమతప్రస్పర్ద్ధిదుష్పద్ధతి-
వ్యాముగ్ధోద్ధతదుర్విదగ్ధపరిషద్వైదగ్ధ్యవిధ్వంసినః ।
శ్రీమన్నాథమునీన్ద్రవర్ద్ధితధియోనిర్ధూతవిశ్వాశివాః
సన్తస్సన్తతగద్యపద్యపదవీహృద్యానవద్యోక్తయః ।
ఇతి శ్రీ౬యామునమునివిరచితమాగమప్రామాణ్యమ్ ||
