శ్రీమద్వేదాన్తాచార్యవిరచితా
మీమాంసాపాదుకా
మీమాంసాపాదుకా వేదప్రమాణకత్వాధికరణమ్
ప్రత్యక్షప్రత్యపేక్షాన్వయతదితరయోరత్ర భఙ్గాత్తదుత్థం మానం నాత్రానుమానం తదనువిహితితో వాక్యమత్రాప్రమాణమ్ । ఇత్యాశఙ్కాం నిరోద్ధుం పరమిహ విదధే సూత్రమౌత్పత్తికాద్యం కర్తా శారీరకస్య స్వగురురపి వదత్యేతదిత్యాహ భక్త్యా || ౧౦౫ ||
నిర్బాధాస్సన్తి బోధాః కతికతి జగతి త్యక్తదోషప్రసఙ్గా దోషోపేతేऽపి ధర్మిప్రభృతిషు నియతః స్థాపితస్సత్యభావః । తస్మాదౌత్సర్గికత్వం మునిరమత ధియాం మానభావస్య యుక్త్యా వేదోత్పన్నేऽపి నిత్యేశ్వరమతినయతో దోషహాన్యేవ తత్స్యాత్ || ౧౦౬ ||
పాణిన్యాదిప్రవాహైరసదితరతయా స్థాపితశ్శబ్దరాశిశ్శబ్దస్యేత్యుద్గృహీతో న ఖలు సహజసంబన్ధశాలీ తదన్యః । గావీగోణ్యాదిశబ్దాస్త్వలసజడముఖైరర్భకాలాపనీత్యా కీర్త్యన్తే తత్తదర్థేష్వితి న ఖలు తతస్తత్ర తచ్ఛక్తిసిద్ధిః || ౧౦౭ ||
బన్ధశ్చేద్బన్ధశూన్యః కథమివ ఘటయేద్బన్ధవత్త్వేऽనవస్థా మైవం సంబన్ధమాత్రస్థితిమపలపతస్స్వోక్తిబాధాదిదోషాత్ । ఇష్టశ్చేద్దూషకత్వప్రభృతిరపి మృషా సిద్ధమిష్టం పరేషాం దృష్టః కల్ప్యశ్శ్రుతో వా న తదపలపితుం శక్యతే సంప్రయోగః || ౧౦౮ ||
వేదే తచ్చోదితే చ త్యజదుపధి మహాలోకసంగృహ్యమాణే మానత్వం ధర్మతా చ స్థితమపి కురుతాం నామ నిత్యం తథాऽపి । ఏతస్యేత్యేతదిత్థం హితమహితమిదం త్వేవమిత్యాదిబోధస్తత్తద్వేదోపదేశప్రభవ ఇతి వదత్యత్ర తస్యాదిశబ్దః || ౧౦౯ ||
నిత్యప్రత్యక్షసిద్ధం నిగమమితరదప్యాహ చేద్విశ్వకర్తా స్మర్తృత్వం తస్య న స్యాత్క్వచిదితరసమం తద్గిరాం చ స్మృతీనామ్ । మా భూదేతత్తథాऽపి స్మరతిరిహ భవేత్క్షేత్రసామాదినీత్యా వేదార్థవ్యఞ్జకత్వాత్స్మృతిరితి చ వచస్తేన సఞ్జాఘటీతి || ౧౧౦ ||
కిఞ్చామ్నాయానభిన్నక్రమనియమతయాऽద్ధ్యాపయేచ్ఛాత్రపూర్వాన్ గీతాదిగ్రన్థరాశిం క్రమవిఘటనయా తత్రతత్ర ప్రయుఙ్క్తే । తస్మాద్విష్ణుస్మృతిర్యా తదితరదపి యన్నిత్యసర్వజ్ఞశాస్త్రం ప్రఖ్యాతం భారతాదౌ భవతి తదఖిలం వేదరాశేర్విభక్తమ్ || ౧౧౧ ||
సన్దర్భో యస్త్వపూర్వస్స్మృతిరివ కవిభిః కల్ప్యతే సావధానైర్నిత్యం సర్వజ్ఞబుద్ధౌ నిహితవపురసౌ నైగమాత్కో విశేషః । సత్యం పుంసాం విశేషాదుపనమతి భిదా తత్ర మానేతరాత్మా నిర్బాధత్వేతరాభ్యాం భవతి కవయతాం కర్తృభావోऽపి కశ్చిత్ || ౧౧౨ ||
బుద్ధార్హన్తౌ కణాదః కపిల ఇతి యథాకామముద్గ్రృహ్యమాణాస్సర్వజ్ఞాస్సన్త్యనేకే కలితమపి చ తైస్సంగృహీతం తతః కిమ్ । వేదాదిత్యప్రకాశప్రతిహతగతిభిర్దృష్టిభిస్తాదృశానాం ధర్మాధర్మవ్యవస్థా దురధిగమతమా దోషమాలావిలాభిః || ౧౧౩ ||
ప్రత్యక్షాదన్యదేవ స్మృతిజనకతయా వర్ణయన్తోऽనుమానం తస్మాచ్ఛాస్త్రం విభక్తం న కథమకథయన్ బాధనాక్షేపసామ్యాత్ । ప్రత్యక్షేऽప్యప్రమాణం త్వవధృతివిరహాన్నిర్వికల్పం వదన్తశ్శాస్త్రేऽప్యేవం జజల్పుస్స్వహృదయవిహతం తత్స్వతోऽన్యైశ్చ వార్యమ్ || ౧౧౪ ||
వశ్యాకృష్ట్యాదిషట్కప్రతికృతిలపనప్రస్తరస్ఫోటనాద్యం దృష్టం జైనాదిశాస్త్రేష్వితి కుహకపథః క్షుద్రవిస్రమ్భయోగ్యః । బాధే దోషే చ దృష్టే బడిశవదనవర్త్యామిషన్యాయవిద్భిర్మన్వాద్యాప్తోపదేశప్రణిహితమతిభిస్తేషు వాచాऽపి నార్చా || ౧౧౫ ||
త్యక్తానాం వేదనిష్ఠైరగతిపరవతాం త్యాగడమ్భాస్థితానాం మూఢానాం క్షుద్రతర్కైర్మునిసమఘటికాభోజనౌత్సుక్యభాజామ్ । తత్తద్బాహ్యాగమేషు భ్రమదనుగధియాం భణ్డసమ్మోహితానాం స్వైరాచారార్థినాం చ స్వకహృదయవిసంవాదశారః ప్రవేశః || ౧౧౬ ||
పాషణ్డత్వప్రసిద్ధిశ్చతురుదధిపరిష్కారవత్యాం పృథివ్యాం పాపానాం షణ్డమన్యన్మతమఖిలపరిభ్రష్టమావిష్కరోతి । ప్రత్యన్తక్షుద్రభాషావిహితమనియతాశేషవృత్త్యర్హమేతత్తత్ప్రత్యర్థిస్వభావశ్రుతిపరిషదవధ్వస్తమస్తం ప్రయాతి || ౧౧౭ ||
సాధూనాం త్రాణమిచ్ఛుస్తదహితదమనే దత్తదృష్టిర్ముకున్దో మాయానిష్పన్నదైత్యప్రముఖకుహనయా మోహయామాస పాపాన్ । మిథ్యాదృష్ట్యైవ శాస్త్రాణ్యపి కతిచిదసౌ నిర్మమే నిర్మమేభ్యస్త్వాచష్టానన్యశేషశ్రుతినికరశిరస్సారసంగ్రాహకాణి || ౧౧౮ ||
బాధే వేదోదితానాం భవతి విఫలతా సిద్ధిరస్త్వన్యతశ్చేన్నైష్ఫల్యం వేదవాచాం దినకరకిరణైర్దర్శితే కిం ప్రదీపైః । తస్మాద్బాధోపలమ్భవ్యపనయనవచస్సార్థకం వేదవేద్యే ద్వేధా బాహ్యాన్ప్రవృత్తాన్దమయితుమనసస్సంగ్రహో హ్యేష సారః || ౧౧౯ ||
నిత్యే వేదే న వక్తుర్గుణ ఇతి స కథం మానమిత్యప్యయుక్తం వక్తుస్సత్త్వే హి వాచామపవదనభియా తద్గుణోऽన్వేషణీయః । నిత్యజ్ఞానం చ హేతోర్న భవతి గుణతస్స్వీకృతం తచ్చ మానం తాదృగ్విజ్ఞానమాత్మన్యవితథవిషయం వర్ణితం క్వాపి బోధే || ౧౨౦ ||
చిత్రాదీనాం సమాప్తౌ న భవతి పశువృష్ట్యాద్యభీష్టం నియత్యా స్వర్గాదేః కా కథా స్యాదితి కిల కలయన్త్యత్ర లోకాయతస్థాః । దృష్టోపాయే ఫలానామనియతివదిహాప్యస్తు కిం నస్తతస్యాద్ధర్మాణాం కర్మకర్తృప్రభృతివిగుణతా తత్ఫలానాప్తిహేతుః || ౧౨౧ ||
యాగస్వర్గాదిమధ్యే యది భవతి కిమప్యాస్తికానామపూర్వం చిత్రాపశ్వాదిమధ్యే న తదిహ ఘటతే తత్క్షణోత్పత్తియోగాత్ । నో ఖల్వన్యత్ర దేహే పరమిహ పశువృష్ట్యాదిలాభాయ యత్నో బాధే చైవం సమస్తా శ్రుతిరనృతవచస్తన్న బాధవ్యపోహాత్ || ౧౨౨ ||
సద్యస్సిద్ధిర్యదా స్యాదిహ న ఖలు తదా బాధశఙ్కావకాశో విఘ్నైస్సిద్ధౌ విలమ్బః కృషివదిహ భవేదన్యథాऽతిప్రసఙ్గాత్ । తేనైవాపూర్వమన్తర్భవతి నరపతిప్రీణనన్యాయదృష్ట్యా వైగుణ్యోత్థే విలమ్బే విహతివిహతతా శేషమప్యేవమూహ్యమ్ || ౧౨౩ ||
నానాభూతైర్నిజాఙ్గైః క్రమసముపనతైరఙ్గిసిద్ధావపూర్వం తత్తన్నిష్పాదనీయం కరణసముదయాత్పూర్వమేవాభ్యుపేత్యమ్ । భోగశ్చిత్రాదిసాధ్యో బహుదివససమాసాదనీయశ్చ మధ్యే త్యక్త్వాऽపూర్వం న సిధ్యేదపి చ సునియతాऽదృష్టహేతూపనీతిః || ౧౨౪ ||
గ్రావ్ణాం చైతన్యకృత్యం శ్రవణమభిదధే సత్రచర్యా పశూనామన్యేऽపి హ్యర్థవాదప్రభృతిషు విహతాస్తత్కథం మానతేత్థమ్ । వ్యాఘాతో యత్ర దృష్టశ్శ్రుతిషు బహువిధస్తత్ర చాऽऽప్తోక్తనీత్యా ముఖ్యాదన్యత్ర వృత్తేః ప్రమితికరణతా స్థాపనీయా యథార్హమ్ || ౧౨౫ ||
యస్మిన్మూలప్రమాణం న భవతి న భవేత్తత్ర శబ్దః ప్రమాణం ధర్మే మానం చ నాన్యత్తత ఇహ వచసో మానతా మానశూన్యా । ఇత్యుత్ప్రేక్షావిలానాం క్షమ ఇహ తు పరం మూలదోషవ్యపోహస్సోऽయం నిర్ధారణీయస్త్రిభిరధికరణైర్దుస్తరైరుత్తరత్ర || ౧౨౬ ||
ఏకస్సర్వేన్ద్రియాణాం విషయమనుభవన్బుద్ధితశ్చాతిరిక్తస్సత్సూత్రే భాతి హస్తాద్యపఘనఘనతోऽప్యర్థతస్తుల్యనీత్యా । తస్మాత్స్వర్గాదిదృష్టేతరదపి హి ఫలం దేహభేదాత్స భోక్తా బాధే చైవం విధూతే భవతి ఫలవతీ చోదనాऽతీన్ద్రియార్థా || ౧౨౭ ||
స్వప్నే దేహాన్తరేణాప్యనుభవతి సుఖాద్యేష పశ్చాత్తు జాగ్రత్స్వాప్నే దేహే వ్యతీతే స్మరతి కిమపి తచ్ఛైశవాదౌ చ తద్వత్ । నానాభూతేషు పాణిప్రభృతిషు చ పరామృశ్యతేऽసావభిన్నస్తద్వన్నానాశరీరో యుగపదయుగపచ్చైష భుఙ్క్తే ఫలాని || ౧౨౮ ||
న జ్ఞానం బాహ్యశూన్యం కిమపి పరమతిప్రత్యయాత్స్వప్రవృత్తేర్న జ్ఞేయం స్వప్రకాశం ప్రకటతదితరావస్థయోస్తస్య తత్త్వాత్ । న జ్ఞాతా చేతరస్స్యాద్బహువిషయిగణగ్రాహ్యధీస్తోమవత్వాత్త్రిభ్యస్సిద్ధే త్రికేऽస్మిన్నవహితమతిభిర్భావ్యమిత్యత్ర భావః || ౧౨౯ ||
న స్యాద్ధర్మః క్రియాత్వాద్విహితమితరవన్నాప్యధర్మో నిషిద్ధం తస్మాదేవేతి యావజ్జిగదిషతి ముధా తన్త్రనాసీరవీరః । తావద్దుష్కమ్పకౌతస్కుతమహితమహామోహమాతఙ్గయూథక్రీడాసంహారసింహారవ ఇహ నిగమస్స్వార్థరోధం రుణద్ధి || ౧౩౦ ||
యస్యాసిద్ధం నిషేధ్యం కథమనుమినుయాత్తాదృశస్తన్నిషేధం సిద్ధం వా యస్య మానైస్స చ నిరుపధికం న క్షమస్తన్నిషేద్ధుమ్ । సాధ్యం మానైరబాధ్యం కిమపి యది తదా సిద్ధసాధ్యత్వదోషో యశ్చాప్రత్యక్షమాత్రం న సదితి కథయేత్స్వేష్టభఙ్గాత్స భగ్నః || ౧౩౧ ||
నిత్యం విజ్ఞానమేకం క్షణభిదురముతాస్థాయ శేషం విమృద్నన్ స్వవ్యాఘాతాదిదోషైరపహృతవిషయో దోషతైషాం త్వఖణ్డ్యా । మర్యాదా స్వా పరా వా న ఖలు నియమయేత్తాదృశైరర్థసిద్ధిం మూలచ్ఛిద్వాదక్ఌప్తౌ ముఖరితపటహో మోహమూర్ధాభిషిక్తః || ౧౩౨ ||
ప్రత్యక్షశ్శబ్దరాశిర్మతిరపి హి తతో దృశ్యతే నాత్ర బాధః క్ఌప్తిశ్చాతిప్రసక్త్యై కథమిహ విముఖీ మానతా జానతాం వః । లిఙ్గం వ్యాప్తిస్తదుత్థానుమితిరపి తథా తేన చేష్టాస్తవేష్టాస్తస్మాదేకం ప్రమాణం పరిగణితవతోऽకృష్టపచ్యం తతోऽన్యత్ || ౧౩౩ ||
కించిత్సూత్రే ప్రమాణం కిల నియమయతా కించిదిష్టం హ్యమానం మానామానవ్యవస్థాత్యజ ఇహ వివిధాః ప్రాపితాస్తేన హానమ్ । నిర్బాధైవ ప్రమేత్యప్యవగమితమిదం తేన తత్త్వానుభూతౌ మానే గ్రాహ్యేऽనుభూతిః ప్రమితిరితి వదన్త్యప్రమాదూర(భూ)భీతాః || ౧౩౪ ||
వేదస్యార్థానుభూతిప్రజననశకనస్థాపనే కిం ఫలం స్యాత్కిం వా బుద్ధార్హదాద్యైః పరుషమభిహితం ప్రత్యుతేష్టం హి శిష్టమ్ । మన్వానః పీతశఙ్ఖభ్రమమనుభవనం తద్వ్యవచ్ఛేదసిద్ధ్యై విన్యస్యన్భేదకోక్తిం విహరతు విమతవ్యూహభేదే వియాతః || ౧౩౫ ||
ఆపాతాదన్యథాధీరఖిలహృదయసంవాదినీ యేऽత్ర రుష్టాస్తేऽపి చ్ఛాయామివ స్వామతిపతితుమిమాం కుత్రచిన్న క్షమన్తే । తత్సామగ్ర్యైవ తత్తద్వ్యవహరణమితి స్థాపయన్తస్త్విహాన్యే ప్రధ్యాయన్తో లఘుత్వం గురుమతకథకాః ప్రాణితా దేశికైర్నః || ౧౩౬ ||
|| ఇతి వేదప్రమాణకత్వాధికరణమ్||
