భగవద్రామానుజవిరచితం
శ్రీమద్గీతాభాష్యమ్
సప్తదశోऽధ్యాయః
దేవాసురవిభాగోక్తిముఖేన ప్రాప్యతత్త్వజ్ఞానం తత్ప్రాప్త్యుపాయజ్ఞానం చ వేదైకమూలమిత్యుక్తమ్ । ఇదానీమశాస్త్రవిహితస్యాసురత్వేనాఫలత్వమ్, శాస్త్రవిహితస్య చ గుణతస్త్రైవిధ్యమ్, శాస్త్రసిద్ధస్య లక్షణం చోచ్యతే । తత్రాశాస్త్రవిహితస్య నిష్ఫలత్వమజానన్శాస్త్రవిహితే శ్రద్ధాసంయుక్తే యాగాదౌ సత్త్వాదినిమిత్తఫలభేదబుభుత్సయా అర్జున: పృచ్ఛతి –
అర్జున ఉవాచ
యే శాస్త్రవిధిముత్సృజ్య యజన్తే శ్రద్ధయాన్వితా: ।
తేషాం నిష్ఠా తు కా కృష్ణ సత్త్వమాహో రజస్తమ: ।। ౧ ।।
శాస్త్రవిధిముత్సృజ్య శ్రద్ధయాన్వితా యే యజన్తే, తేషాం నిష్ఠా కా ? కిం సత్త్వమ్ ? ఆహోస్విద్రజ:? అథ తమ:? నిష్ఠా స్థితి: స్థీయతేऽస్మిన్నితి స్థితి: సత్త్వాదిరేవ నిష్ఠేత్యుచ్యతే । తేషాం కిం సత్త్వే స్థితి:? కిం వా రజసి? కిం వా తమసీత్యర్థ: ।। ౧ ।।
ఏవం పృష్టో భగవానశాస్త్రవిహితశ్రద్ధాయాస్తత్పూర్వకస్య చ యాగాదేర్నిష్ఫలత్వం హృది నిధాయ శాస్త్రీయస్యైవ యాగాదేర్గుణతస్త్రైవిధ్యం ప్రతిపాదయితుం శాస్త్రీయశ్రద్ధాయా: త్రైవిధ్యం తావదాహ –
శ్రీభగవానువాచ
త్రివిధా భవతి శ్రద్ధా దేహినాం సా స్వభావజా ।
సాత్త్వికీ రాజసీ చైవ తామసీ చేతి తాం శృణు ।। ౨ ।।
సర్వేషాం దేహినాం శ్రద్ధా త్రివిధా భవతి । సా చ స్వభావజా స్వభావ: స్వాసాధారణో భావ:, ప్రాచీనవాసనానిమిత్త: తత్తద్రుచివిశేష: । యత్ర రుచి: తత్ర శ్రద్ధా జాయతే । శ్రద్ధా హి స్వాభిమతం సాధయత్యేతదితి విశ్వాసపూర్వికా సాధనే త్వరా । వాసనా రుచిశ్చ శ్రద్ధా చాత్మధర్మా: గుణసంసర్గజా: తేషామాత్మధర్మాణాం వాసనాదీనాం జనకా: దేహేన్ద్రియాన్త:కరణవిషయగతా ధర్మా: కార్యైకనిరూపణీయా: సత్త్వాదయో గుణా: సత్త్వాదిగుణయుక్తదేహాద్యనుభవజా ఇత్యర్థ: । తతశ్చేయం శ్రద్ధా సాత్త్వికీ రాజసీ తామసీ చేతి త్రివిధా । తామిమాం శ్రద్ధాం శృణు సా శ్రద్ధా యత్స్వభావా, తం స్వభావం శృణ్విత్యర్థ:।।౨।।
సత్త్వానురూపా సర్వస్య శ్రద్ధా భవతి భారత ।
శ్రద్ధామయోऽయం పురుషో యో యచ్ఛ్రద్ధ: స ఏవ స: ।। ౩ ।।
సత్త్వమన్త:కరణమ్ । సర్వస్య పురుషస్యాన్త:కరణానురూపా శ్రద్ధా భవతి । అన్త:కరణం యాదృశగుణయుక్తమ్, తద్విషయా శ్రద్ధా జాయత ఇత్యర్థ: । సత్త్వశబ్ద: పూర్వోక్తానాం దేహేన్ద్రియాదీనాం ప్రదర్శనార్థ: । శ్రద్ధామయోऽయం పురుష:। శ్రద్ధామయ: శ్రద్ధాపరిణామ: । యో యచ్ఛ్రద్ధ: య: పురుషో యాదృశ్యా శ్రద్ధయా యుక్త:, స ఏవ స: స తాదృశశ్రద్ధాపరిణామ: । పుణ్యకర్మవిషయే శ్రద్ధాయుక్తశ్చేత్, పుణ్యకర్మఫలసంయుక్తో భవతీతి శ్రద్ధాప్రధాన: ఫలసంయోగ ఇత్యుక్తం భవతి ।। ౩ ।। తదేవ వివృణోతి
యజన్తే సాత్త్వికా దేవాన్ యక్షరక్షాంసి రాజసా: ।
ప్రేతాన్ భూతగణాంశ్చాన్యే యజన్తే తామసా జనా: ।। ౪ ।।
సత్త్వగుణప్రచురా: సాత్త్విక్యా శ్రద్ధయా యుక్తా: దేవాన్ యజన్తే । దు:ఖాసంభిన్నోత్కృష్ట-సుఖహేతుభూతదేవయాగవిషయా శ్రద్ధా సాత్త్వికీత్యుక్తం భవతి । రాజసా యక్షరక్షాంసి యజన్తే । అన్యే తు తామసా జనా: ప్రేతాన్ భూతగణాన్ యజన్తే । దు:ఖసంభిన్నాల్పసుఖజననీ రాజసీ శ్రద్ధా దు:ఖప్రాయాత్యల్పసుఖజననీ తామసీత్యర్థ:।।౪।।
ఏవం శాస్త్రీయేష్వేవ యాగాదిషు శ్రద్ధాయుక్తేషు గుణత: ఫలవిశేష:, అశాస్త్రీయేషు తపోయాగప్రభృతిషు మదనుశాసనవిపరీతత్వేన న కశ్చిదపి సుఖలవ:, అపి త్వనర్థ ఏవేతి హృది నిహితం వ్యఞ్జయనాహ –
అశాస్త్రవిహితం ఘోరం తప్యన్తే యే తపో జనా: ।
దమ్భాహఙ్కారసంయుక్తా: కామరాగబలాన్వితా: ।। ౫ ।।
కర్శయన్త: శరీరస్థం భూతగ్రామమచేతస: ।
మాం చైవాన్తశ్శరీరస్థం తాన్ విద్ధ్యాసురనిశ్చయాన్ ।। ౬ ।।
అశాస్త్రవిహితమతిఘోరమపి తపో యే జనా: తప్యన్తే । ప్రదర్శనార్థమిదమ్ । అశాస్త్రవిహితం బహ్వాయాస-ం యాగాదికం యే కుర్వతే, దమ్భాహంకారసంయుక్తా: కామరాగబలాన్వితా: శరీరస్థం పృథివ్యాదిభూతసమూహం కర్శయన్త:, మదంశభూతం జీవం చాన్తశ్శరీరస్థం కర్శయన్తో యే తప్యన్తే, యాగాదికం చ కుర్వతే తానాసురనిశ్చయాన్ విద్ధి। అసురాణాం నిశ్చయ ఆసురో నిశ్చయ: అసురా హి మదాజ్ఞావిపరీతకారిణ: మదాజ్ఞావిపరీతకారిత్వాత్తేషాం సుఖలవసంబన్ధో న విద్యతే అపి త్వననర్థవ్రాతే పతన్తీతి పూర్వమేవోక్తమ్, పతన్తి నరకేऽశ్చౌ (౧౬.౧౬) ఇతి ।। ౫-౬ ।।
అథ ప్రకృతమేవ శాస్త్రీయేషు యజ్ఞాదిషు గుణతో విశేషం ప్రపఞ్చయతి । తత్రాహారమూలత్వాత్సత్త్వాది-వృద్ధేరాహారత్రైవిధ్యం ప్రథమముచ్యతే । అన్నమయం హి సోమ్య మన: (ఛా.౬.౫.౪), ఆహారశుద్ధౌ సత్త్వశుద్ధి: (ఛా.౭.౨౬.౨) ఇతి హి శ్రూయతే –
ఆహారస్త్వపి సర్వస్య త్రివిధో భవతి ప్రియ: ।
యజ్ఞస్తపస్తథా దానం తేషాం భేదమిమం శృణు ।। ౭ ।।
ఆహారోऽపి సర్వస్య ప్రాణిజాతస్య సత్త్వాదిగుణత్రయాన్వయేన త్రివిధ: ప్రియో భవతి । తథైవ యజ్ఞోऽపి త్రివిధ:, తథా తప: దానం చ । తేషాం భేదమిమం శృణు తేషామాహారయజ్ఞతపోదానానాం సత్త్వాదిభేదేనేమముచ్యమానం భేదం శృణు ।। ౭ ।।
ఆయుస్సత్త్వబలారోగ్యసుఖప్రీతివివర్ధనా: ।
రస్యా: స్నిగ్ధా: స్థిరా హృద్యా ఆహారా: సాత్త్వికప్రియ: ।। ౮ ।।
సత్త్వగుణోపేతస్య సత్త్వమయా ఆహారా: ప్రియా భవన్తి । సత్త్వమయాశ్చాహారా ఆయుర్వివర్ధనా: పునరపి సత్త్వస్య వివర్ధనా: । సత్త్వమన్త:కరణమ్ అన్త:కరణకార్యం జ్ఞానమిహ సత్త్వశబ్దేనోచ్యతే । సత్త్వాత్సంజాయతే జ్ఞానమ్ ((భ.గీ.౧౪.౧౭) ఇతి సత్త్వస్య జ్ఞానవివృద్ధిహేతుత్వాత్, ఆహారోऽపి సత్త్వమయో జ్ఞానవివృద్ధిహేతు:। తథా బలారోగ్యయోరపి వివర్ధనా: । సుఖప్రీత్యోరపి వివర్ధనా: పరిణామకాలే స్వయమేవ సుఖస్య వివర్ధనా: తథా ప్రీతిహేతుభూతకర్మారమ్భద్వారేణ ప్రీతివర్ధనా: । రస్యా: మధురరసోపేతా: । స్నిగ్ధా: స్నేహయుక్తా: । స్థిరా: స్థిరపరిణామా:। హృద్యా: రమణీయవేషా: । ఏవంవిధా: సత్త్వమయా ఆహారా: సాత్త్వికస్య పురుషస్య ప్రియా: ।।౮।।
కట్వమ్లలవణాత్యుష్ణతీక్ష్ణరూక్షవిదాహిన: ।
ఆహారా రాజసస్యేష్టా దు:ఖశోకామయప్రదా: ।। ౯ ।।
కటురసా:, అమ్లరసా:, లవణోత్కటా:, అత్యుష్ణా:, అతితీక్షణా:, రూక్షా:, విదాహినశ్చేతి కట్వమ్ల-లవణాత్యుష్ణతీక్ష్ణరూక్షవిదాహిన: । అతిశైత్యాతితైక్ష్ణ్యాదినా దురుపయోగాస్తీక్ష్ణా: శోషకరా రూక్షా: తాపకరా విదాహిన: । ఏవంవిధా ఆహారా రాజసస్యేష్టా: । తే చ రజోమయత్వాద్దు:ఖశోకామయవర్ధనా: రజోవర్ధనాశ్చ।।౯।।
యాతయామం గతరసం పూతి పర్యుషితం చ యత్ ।
ఉచ్ఛిష్టమపి చామేధ్యం భోజనం తామసప్రియమ్ ।। ౧౦ ।।
యాతయామం చిరకాలావస్థితమ్ గతరసం త్యక్తస్వాభావికరసమ్ పూతి దుర్గన్ధోపేతమ్, పర్యుషితం కాలాతిపత్త్యా రసాన్తరాపన్నమ్ ఉచ్ఛిష్టం గుర్వాదిభ్యోऽన్యేషాం భుక్తశిష్టమ్ అమేధ్యమయజ్ఞార్హామ్ అయజ్ఞశిష్టమిత్యర్థ: । ఏవంవిధం తమోమయం భోజనం తామసప్రియం భవతి । భుజ్యత ఇతి ఆహార ఏవ భోజనమ్ । పునశ్చ తమసో వర్ధనమ్ । అతో హితైషిభి: సత్త్వవివృద్ధయే సాత్త్వికాహార ఏవ సేవ్య: ।।౧౦।।
అఫలాకాఙ్క్షిభిర్యజ్ఞో విధిదృష్టో య ఇజ్యతే ।
యష్టవ్యమేవేతి మనస్సమాధాయ స సాత్త్విక: ।। ౧౧ ।।
ఫలాకాఙ్క్షారహితై: పురుషై: విధిదృష్ట: శాస్త్రదృష్ట: మన్త్రద్రవ్యక్రియాదిభిర్యుక్త:, యష్టవ్యమేవేతి భగవదారాధనత్వేన స్వయంప్రయోజనతయా యష్టవ్యమితి మనస్సమాధాయ యో యజ్ఞ ఇజ్యతే, స సాత్త్విక: ।।౧౧।।
అభిసన్ధాయ తు ఫలం దమ్భార్థమపి చైవ య: ।
ఇజ్యతే భరతశ్రేష్థ తం యజ్ఞం విద్ధి రాజసమ్ ।। ౧౨ ।।
ఫలాభిసన్ధియుక్తైర్దమ్భగర్భో యశ:ఫలశ్చ యో యజ్ఞ ఇజ్యతే, తం యజ్ఞం రాజసం విద్ధి ।। ౧౭.౧౨ ।।
విధిహీనమసృష్టాన్నం మన్త్రహీనమదక్షిణమ్ ।
శ్రద్ధావిరహితం యజ్ఞం తామసం పరిచక్షతే ।। ౧౩ ।।
విధిహీనం బ్రాహ్మణోక్తిహీనమ్ సదాచారయుక్తైర్విద్వద్భిర్బ్రాహ్మణైర్యజస్వేత్యుక్తిహీనమిత్యర్థ: అసృష్టాన్నమచోదితద్రవ్యమ్, మన్త్రహీనమదక్షిణం శ్రద్ధావిరహితం చ యజ్ఞం తామసం పరిచక్షతే ।।౧౭.౧౩।।
అథ తపసో గుణతస్త్రైవిధ్యం వక్తుం తస్య శరీరవాఙ్మనోనిష్పాద్యతయా స్వరూపభేదం తావదాహ
దేవద్విజగురుప్రాజ్ఞపూజనం శౌచమార్జవమ్ ।
బ్రహ్మచర్యమహింసా చ శారీరం తప ఉచ్యతే ।। ౧౪ ।।
దేవద్విజగురుప్రాజ్ఞానాం పూజనమ్, శౌచం తీర్థస్నానాదికమ్, ఆర్జవం యథామన:శరీరవృత్తమ్, బ్రహ్మచర్యం యోషిత్సు భోగ్యతాబుద్ధియుక్తేక్షణాదిరహితత్వమ్, అహింసా అప్రాణిపీడా ఏతచ్ఛరీరం తప ఉచ్యతే ।। ౧౪।।
అనుద్వేగకరం వాక్యం సత్యం ప్రియహితం చ యత్ ।
స్వాధ్యాయాభ్యసనం చైవ వాఙ్మయం తప ఉచ్యతే ।। ౧౫ ।।
పరేషామనుద్వేగకరం సత్యం ప్రియహితం చ యద్వాక్యం స్వాధ్యాయాభ్యసనం చేత్యేతద్వాఙ్మయం తప ఉచ్యతే ।।౧౫।।
మన:ప్రసాద: సౌమ్యత్వం మౌనమాత్మవినిగ్రహ: ।
భావసంశుద్ధిరిత్యేతత్తపో మానసముచ్యతే ।। ౧౬ ।।
మన:ప్రసాద: మనస: క్రోధాదిరహితత్వమ్, సౌమ్యత్వం మనస: పరేషామభ్యుదయప్రావణ్యమ్, మౌనం మనసా వాక్ప్రవృత్తినియమనమ్, ఆత్మవినిగ్రహ: మనోవృత్తేర్ధ్యేయవిషయేऽవస్థాపనమ్, భావశుద్ధి: ఆత్మవ్యతిరిక్తవిషయచిన్తారహితత్వమ్ ఏతన్మానసం తప: ।। ౧౬ ।।
శ్రద్ధయా పరయా తప్తం తపస్తత్త్రివిధం నరై: ।
అఫలాకాఙ్క్షిభిర్యుక్తై: సాత్త్వికం పరిచక్షతే ।। ౧౭ ।।
అఫలాకాఙ్క్షిభి: ఫలాకాఙ్క్షారహితై:, యుక్తై: పరమపురుషారాధనరూపమిదమితి చిన్తాయుక్తై: నరై: పరయా శ్రద్ధయా యత్త్రివిధం తప: కాయవాఙ్మనోభిస్తప్తమ్, తత్సాత్త్వికం పరిచక్షతే ।। ౧౭ ।।
సత్కారమానపూజార్థం తపో దమ్భేన చైవ యత్ ।
క్రియతే తదిహ ప్రోక్తం రాజసం చలమధ్రువమ్ ।। ౧౮ ।।
మనసా ఆదర: సత్కార:, వాచా ప్రశంసా మాన:, శరీరో నమస్కారాది: పూజా । ఫలాభిసన్ధిపూర్వకం సత్కారాద్యర్థం చ దమ్భేన హేతునా యత్తప: క్రియతే, తదిహ రాజసం ప్రోక్తమ్ స్వర్గాదిఫలసాధనత్వేన అస్థిరత్వాచ్చలమధ్రువమ్ । చలత్వం – పాతభయేన చలనహేతుత్వమ్, అధ్రువత్వం – క్షయిష్ణుత్వమ్ ।।
మూఢగ్రాహేణాత్మనో యత్పీడయా క్రియతే తప: ।
పరస్యోత్సాదనార్థం వా తత్తామసముదాహృతమ్ ।। ౧౯ ।।
మూఢా: అవివేకిన:, మూఢగ్రాహేణ మూఢై: కృతేనాభినివేశేన ఆత్మన: శక్త్యాదికమపరీక్ష్య ఆత్మపీడయా యత్తప: క్రియతే, పరస్యోత్సాదనార్థం చ యత్క్రియతే, తత్తామసముదాహృతమ్ ।। ౧౯ ।।
దాతవ్యమితి యద్దానం దీయతేऽనుపకారిణే ।
దేశే కాలే చ పాత్రే చ తద్దానం సాత్త్వికం స్మృతమ్ ।। ౨౦ ।।
ఫలాభిసన్ధిరహితం దాతవ్యమితి దేశే కాలే పాత్రే చానుపకారిణే యద్దానం దీయతే, తద్దానం సాత్త్వికం స్మృతమ్ ।। ౨౦ ।।
యత్తు ప్రత్యుపకారార్థం ఫలముద్దిశ్య వా పున: ।
దీయతే చ పరిక్లిష్టం తద్రాజసముదాహృతమ్ ।। ౨౧ ।।
ప్రత్యుపకారకటాక్షగర్భం ఫలముద్దిశ్య చ, పరిక్లిష్టమకల్యాణద్రవ్యకం యద్దానం దీయతే, తద్రాజసం ఉదాహృతమ్।।౨౧।।
అదేశకాలే యద్దానమపాత్రేభ్యశ్చ దీయతే ।
అసత్కృతమవజ్ఞాతం తత్తామసముదాహృతమ్ ।। ౨౨ ।।
అదేశకాలే అపాత్రేభ్యశ్చ యద్దానం దీయతే, అసత్కృతం పాదప్రక్షాలనాదిగౌరవరహితమ్, అవజ్ఞాతం సావజ్ఞమనుపచారయుక్తం యద్దీయతే, తత్తామసముదాహృతమ్ ।। ౨౨।।ఏవం వైదికానాం యజ్ఞతపోదానానాం సత్త్వాదిగుణభేదేన భేద ఉక్త: ఇదానీం తస్యైవ వైదికస్య యజ్ఞాదే: ప్రణవసంయోగేన తత్సచ్ఛబ్దవ్యపదేశ్య్తయా చ లక్షణముచ్యతే –
ఓం తత్సదితి నిర్దేశో బ్రహ్మణస్త్రివిధ: స్మృత: ।
బ్రాహ్మణాస్తేన వేదాశ్చ యజ్ఞాశ్చ విహితా: పురా ।। ౨౩ ।।
ఓం తత్సదితి త్రివిధోऽయం నిర్దేశ: శబ్ద: బ్రహ్మణ: స్మృత: బ్రహ్మణోऽన్వయీ భవతి । బ్రహ్మ చ వేద:। వేదశబ్దేన వైదికం కర్మోచ్యతే । వైదికం యజ్ఞాదికమ్ । యజ్ఞాదికం కర్మ ఓం తత్సదితి శబ్దాన్వితం భవతి। ఓమితి శబ్దస్యాన్వయో వైదికకర్మాఙ్గత్వేన ప్రయోగాదౌ ప్రయుజ్యమానతయా తత్సదితి శబ్దయోరన్వయ: పూజ్యత్వాయ వాచకతయా । తేన త్రివిధేన శబ్దేనాన్వితా బ్రాహ్మణా: వేదాన్వయినస్త్రైవర్ణికా: వేదాశ్చ యజ్ఞాశ్చ పురా విహితా: పురా మయైవ నిర్మితా ఇత్యర్థ: ।। ౨౩ ।।
త్రయాణామోం తత్సదితి శబ్దానామన్వయప్రకారో వర్ణ్యతే ప్రథమమోమితి శబ్దస్యాన్వయప్రకారమాహ
తస్మాదోమిత్యుదాహృత్య యజ్ఞదానతప:క్రియా: ।
ప్రవర్తన్తే విధానోక్తా: సతతం బ్రహ్మవాదినామ్ ।। ౨౪ ।।
తస్మాద్బ్రహ్మవాదినాం వేదాదినాం త్రైవర్ణికానాం యజ్ఞదానతప:క్రియా: విధానోక్తా: వేదవిధానోక్తా: ఆదౌ ఓమిత్యుదాహృత్య సతతం సర్వదా ప్రవర్తన్తే । వేదాశ్చ ఓమిత్యుదాహృత్యారభ్యన్తే । ఏవం వేదానాం వైదికానాం చ యజ్ఞాదీనాం కర్మణామోమితి శబ్దాన్వయో వర్ణిత: । ఓమితిశబ్దాన్వితవేదధారణాత్తదన్వితయజ్ఞాదికర్మకరణాచ్చ బ్రాహ్మణశబ్దనిర్దిష్టానాం త్రైవర్ణికానామపి ఓమితి శబ్దాన్వయో వర్ణిత: ।। ౨౪ ।।
అథైతేషాం తదితి శబ్దాన్వయప్రకారమాహ –
తదిత్యనభిసన్ధాయ ఫలం యజ్ఞతప:క్రియా: ।
దానక్రియాశ్చ వివిధా: క్రియన్తే మోక్షకాఙ్క్షిభి: ।। ౨౫ ।।
ఫలమనభిసన్ధాయ వేదాధ్యయనయజ్ఞతపోదానక్రియా: మోక్షకాఙ్క్షిభిస్త్రైవర్ణికైర్యా: క్రియన్తే, తా: బ్రహ్మప్రాప్తిసాధనతయా బ్రహ్మవాచినా తదితి శబ్దేన నిర్దేశ్యా: స వ: క: కిం యత్తత్పదమనుత్తమమ్ (తి.త) ఇతి తచ్ఛబ్దో హి బ్రహ్మవాచీ ప్రసిద్ధ: । ఏవం వేదాధ్యయనయజ్ఞాదీనాం మోక్షసాధనభూతానాం తచ్ఛబ్దనిర్దేశ్యతయా తదితి శబ్దాన్వయ ఉక్త: । త్రైవర్ణికానామపి తథావిధవేదాధ్యయనాద్యనుష్ఠానాదేవ తచ్ఛబ్దాన్వయ ఉపపన్న:।।౨౫।।
అథైషాం సచ్ఛబ్దాన్వయప్రకారం వక్తుం లోకే సచ్ఛబ్దస్య వ్యుత్పత్తిప్రకారమాహ –
సద్భావే సాధుభావే చ సదిత్యేతత్ప్రయుజ్యతే ।
ప్రశస్తే కర్మణి తథా సచ్ఛబ్ద: పార్థ యుజ్యతే ।। ౨౬ ।।
సద్భావే విద్యమానతాయామ్, సాధుభావే కల్యాణభావే చ సర్వవస్తుషు సదిత్యేతత్పదం ప్రయుజ్యతే లోకవేదయో:। తథా కేనచిత్పురుషేణానుష్ఠితే లౌకికే ప్రశస్తే కల్యాణే కర్మణి సత్కర్మేదమితి సచ్ఛబ్దో యుజ్యతే ప్రయుజ్యతే ఇత్యర్థ: ।। ౨౬ ।।
యజ్ఞే తపసి దానే చ స్థితి: సదితి చోచ్యతే ।
కర్మ చైవ తదర్థీయం సదిత్యేవాభిధీయతే ।। ౨౭ ।।
అతో వైదికానాం త్రైవర్ణికానాం యజ్ఞే తపసి దానే చ స్థితి: కల్యాణతయా సదిత్యుచ్యతే । కర్మ చ తదర్థీయం త్రైవర్ణికార్థీయం యజ్ఞదానాదికం సదిత్యేవాభిధీయతే । తస్మాద్వేదా: వైదికాని కర్మాణి బ్రాహ్మణశబ్దనిర్దిష్టాస్త్రైవర్ణికాశ్చ ఓం తత్సదితి శబ్దాన్వయరూపలక్షణేన అవేదేభ్యశ్చావైదికేభ్యశ్చ వ్యావృత్తా వేదితవ్యా: ।। ౨౭ ।।
అశ్రద్ధయా హుతం దత్తం తపస్తప్తం కృతం చ యత్ ।
అసదిత్యుచ్యతే పార్థ న చ తత్ప్రేత్య నో ఇహ ।। ౨౮ ।।
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు శ్రద్ధాత్రయవిభాగయోగో నామ ఏకాదశోऽధ్యాయ: ।। ౧౧।।
అశ్రద్ధయా కృతం శాస్త్రీయమపి హోమాదికమసదిత్యుచ్యతే । కుత: ? న చ తత్ప్రేత్య, నో ఇహ న మోక్షాయ, న సాంసారికాయ చ ఫలాయేతి ।। ౨౮ ।।
।। ఇతి శ్రీభగవద్రామానుజవిరచితే శ్రీమద్గీతాభాష్యే సప్తదశోऽధ్యాయ: ।। ౧౭।।
