ಶ್ರೀಮದ್ವೇದಾನ್ತಾಚಾರ್ಯವಿರಚಿತಾ
ಮೀಮಾಂಸಾಪಾದುಕಾ
ಮೀಮಾಂಸಾಪಾದುಕಾ ಶಬ್ದನಿತ್ಯತ್ವಾಧಿಕರಣಮ್
ಶಬ್ದಸ್ಯಾರ್ಥೇನ ಬನ್ಧಸ್ಸಹಜ ಇತಿ ವಚೋಮಾತ್ರಮತ್ರ ಪ್ರಸಕ್ತಂ ಸಾಕಾಙ್ಕ್ಷೇ ಹ್ಯತ್ರ ಶಬ್ದಾಧಿಕರಣಮುದಿತಂ ನಿತ್ಯತಾಪ್ತ್ಯೈ ಪದಾನಾಮ್ । ವರ್ಣಸ್ಥೈರ್ಯೋಕ್ತಿಪಕ್ಷೇ ವಿತಥವಿಫಲತೇ ಸ್ತಃ ಪದಸ್ಥೈರ್ಯಪಕ್ಷೇ ಸೂತ್ರಾಣಾಂ ಯೋಜನಂ ಚ ಸ್ವರಸಗತಿ ಭವತ್ಪಕ್ಷವನ್ನಾತಿಖೇದಃ || ೧೩೭ ||
ವ್ಯುತ್ಯತ್ತಿರ್ವಾಚ್ಯವರ್ಗೇ ಹ್ಯತಿವಿಷಮತಮಾ ಜಾತಿಯೋಗಾನ್ನಿರೂಢಾ ಶಿಕ್ಷೇಯಂ ವಾಚಕೇಽಪಿ ಪ್ರಥಯಿತುಮುಚಿತಾ ಶೀಲಿತನ್ಯಾಯವೃತ್ತೈಃ । ಕಿಂ ಚೋದಾತ್ತಾದಿಭೇದಾ ಅಪಿ ವಿಲಯಭೃತೋ ವಾಚಕೇಷೂಪಯುಕ್ತಾಸ್ತಾದೃಕ್ತ್ವೇನೈವ ತೇಷಾಂ ಯದಿ ನಿಯಮವಚಸ್ತದ್ವದತ್ರೇತಿ ಭಾವ್ಯಮ್ || ೧೩೮ ||
ವರ್ಣಾ ನಿತ್ಯಾ ಯದಿ ಸ್ಯುಸ್ತದಪಿ ಭವತಿ ಕಿಂ ಮಾನತಾಽನಾಪ್ತವಾಕ್ಯೇ ತೇ ಚಾನಿತ್ಯಾ ಭವೇಯುಃ ಕ್ರಮವದಥ ಚ ಸಾ ಕಿಂ ನ ನಿರ್ದೋಷವಾಚಿ । ವೇದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸಿದ್ಧ್ಯೈ ತದಿಹ ಬತ ಮುಧಾ ವರ್ಣನಿತ್ಯತ್ವಕೢಪ್ತಿರ್ವೇದಾನಿತ್ಯತ್ವಶಙ್ಕಾಂ ಪ್ರಜನಯತಿ ಪದಾನಿತ್ಯತಾಽತೋ ನಿಷೇಧ್ಯಾ || ೧೩೯ ||
ಶಬ್ದಸ್ಪರ್ಶಾದಿಹೀನಾತ್ತ್ರಿಗುಣಜಲನಿಧೇರೂರ್ಮಿಜಾಲೈಕದೇಶೇ ಶ್ರೋತ್ರಾದಿಗ್ರಾಹ್ಯತತ್ತದ್ಗುಣಗಣಘಟಿತಶ್ಶ್ರಾವಿತೋ ಭೂತವರ್ಗಃ । ಶಬ್ದಸ್ಯಾಕಾಶನಾಶೇ ಲಯ ಇತಿ ಕತಿಚಿತ್ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾನುರೋಧಾತ್ತೈರಪ್ಯಾಸ್ಥಾಯಿ ನಿತ್ಯಾ ಪದನಿಯತಿರಸೌ ವರ್ಣಸಾಜಾತ್ಯಯುಕ್ತಾ || ೧೪೦ ||
ವರ್ಣೇಭ್ಯಃ ಕ್ವಾಪಿ ವರ್ಣಾನ್ತರಜನಿವಚಸಾಮನ್ಯಥಾಸಿದ್ಧಿರಸ್ತು ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ತ್ವನ್ಯತುಲ್ಯಂ ಪ್ರಥಯತಿ ಜನನಂ ತಚ್ಚ ನಾತ್ರಾಪ್ರಮಾಣಮ್ । ಸೂಕ್ಷ್ಮಾ ಪಶ್ಯನ್ತ್ಯಸೌ ವಾಕ್ಕ್ರಮಸಮುದಯನಾನ್ಮಧ್ಯಮಾ ವೈಖರೀತಿ ಪ್ರಾಪ್ತಾ ಭೇದಂ ವಿಚಿತ್ರಾಕೃತಿರುದಯತಿ ತತ್ಸುಸ್ಥಿತಂ ವರ್ಣಜನ್ಮ || ೧೪೧ ||
ಏಕಾಕ್ಷಗ್ರಾಹ್ಯವರ್ಗೇ ಸಹಕೃತಿನಿಯಮೋ ಭಾತಿ ನಿಮ್ಬತ್ವಗಾದೌ ತದ್ವದ್ವರ್ಣಪ್ರಭೇದಪ್ರತಿನಿಯತಮರುದ್ಭೇದ ಇತ್ಯಪ್ಯಪಾಸ್ತಮ್ । ವ್ಯಕ್ತಿರ್ನಿಮ್ಬತ್ವಗಾದೇರ್ನ ಭವತಿ ಪರಮುದ್ಭೂತಿಮಾತ್ರೋಪಯೋಗಾತ್ತಾದೃಕ್ಚೇದ್ವ್ಯಕ್ತಿಹೇತುರ್ನ ಕಥಮಿಹ ಭವೇದನ್ಯಥಾಽತಿಪ್ರಸಙ್ಗಃ || ೧೪೨ ||
ಗನ್ಧಾದೌ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾ ಭವತಿ ನ ಚ ತಯಾ ತತ್ರ ನಿತ್ಯತ್ವಮಿಷ್ಟಂ ಸಾದೃಶ್ಯಾತ್ತತ್ಪ್ರಕೢಪ್ತಿಸ್ಸಮಗತಿರುಭಯೋರಾಗೃಹೀತಿರ್ನ ಚೇತ್ಸ್ಯಾತ್ । ವ್ಯಕ್ತ್ಯಾನನ್ತ್ಯಂ ಚ ದೃಷ್ಟಂ ಸಮಮಿದಮುಭಯೋರ್ಲಾಘವೋಕ್ತಿಶ್ಚ ಲಘ್ವೀ ತಸ್ಮಾದ್ವೈಯಾತ್ಯಮಾತ್ರಾದಯಮುಪನಿಹಿತೋ ವರ್ಣನಿತ್ಯತ್ವವಾದಃ || ೧೪೩ ||
ನಿತ್ಯಶ್ಶಬ್ದೋ ಯದೀಷ್ಟಸ್ಸಕಥಮಭಿಮತೋ ದೃಶ್ಯಮಾನಾತಿರಿಕ್ತಃ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇ ಶಬ್ದವರ್ಗೇ ಧ್ವನಿಭಿರಪಿ ಪರಂ ತಾದೃಶೈರ್ವ್ಯಕ್ತಿರಸ್ತು । ಅಶ್ರದ್ಧೇಯಾಽತ್ರ ವೈಯಾಕರಣಸರಣಿರಿತ್ಯರ್ಥಮರ್ಥಾಪಯದ್ಭಿರ್ನಿತ್ಯತ್ವಂ ವರ್ಣನಿಷ್ಠಂ ಭವತು ಚ ಕಥಿತಂ ಲಾಘವಂ ಲಕ್ಷಯದ್ಭಿಃ || ೧೪೪ ||
ವಾಯೋರೇಕೇ ವಿಕಾರಂ ಕತಿಚನ ಜಗದುಸ್ಸ್ಪರ್ಶಭಾಜಾಂ ಚತುರ್ಣಾಂ ಪಞ್ಚಾನಾಂ ಕೇಚಿದೂಚುಃ ಕತಿಚಿದಭಿದಧುಃ ಪಞ್ಚಮಸ್ಯೈವ ಧರ್ಮಮ್ । ನಿತ್ಯಂ ತತ್ರಾಪಿ ಕೇಚಿಜ್ಜನಿಲಯಭಿದುರಂ ಶಬ್ದಮನ್ಯೇ ಪರೇ ತು ದ್ರವ್ಯಂ ವರ್ಣಾಖ್ಯಮೇತದ್ಗತಫಲಮಖಿಲಂ ಶಬ್ದಮಾನತ್ವಸಿದ್ಧೌ || ೧೪೫ ||
ಕೃತ್ವಾ ರೂಪಾಣಿ ನಾಮಾನ್ಯಪಿ ಚ ವಿತನುತೇ ನಾಥ ಇತ್ಯಾಗಮೋಕ್ತ್ಯಾ ನಾನಿತ್ಯತ್ವಂ ಪದಾನಾಂ ಪುನರಪಿ ಹಿ ಯಥಾಪೂರ್ವಮೇವ ಪ್ರಯುಙ್ಕ್ತೇ । ಬಾಹ್ಯಕ್ಷೇಪಾಯ ಸೂತ್ರೈರಿಹ ಕಥಯತು ವಾ ವರ್ಣನಿತ್ಯತ್ವಮಾಪ್ತಃ ಕೢಪ್ತಂ ತದ್ವೈಭವಾತ್ಸ್ಯಾನ್ನ ಕಥಮಿತರಥಾ ನೈಗಮಾನಾಂ ಪ್ರಕೋಪಃ || ೧೪೬ ||
ಉತ್ಪತ್ತ್ಯೈವ ಕ್ರಮಾಪ್ತಿಂ ಕತಿಚಿದಕಥಯನ್ಬೋಧಕೇ ವರ್ಣವರ್ಗೇ ವ್ಯಕ್ತ್ಯೈಕೇಽನ್ಯೇ ತು ತತ್ತದ್ವ್ಯವಹೃತಿಕೃದಭಿಪ್ರಾಯಭೇದಾದ್ವದನ್ತಿ । ಯುಕ್ತಂ ತದ್ಯೌಗಪದ್ಯಂ ನ ಕಥಮಪಿ ತತಸ್ಸಂಸ್ಕ್ರಿಯಾಜಾಲಜನ್ಯಸ್ಮೃತ್ಯಾರೂಢೇಷು ವರ್ಣೇಷ್ವವಗತಿಕರಣಂ ಕಲ್ಪ್ಯಮೇಕಂ ಯಥಾರ್ಹಮ್ || ೧೪೭ ||
ವರ್ಣಾನ್ಯಃ ಕೋಽಪಿ ವೈಯಾಕರಣನಿಗದಿತಸ್ಸ್ಫೋಟಸಂಜ್ಞಸ್ತು ಶಬ್ದೋ ನ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೋ ನ ಕಲ್ಪ್ಯೋ ನ ಚ ವಚನಮಿತೋ ನಾನ್ಯತೋಽಪಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಃ । ವರ್ಣೇಷೂಕ್ತೇಷು ಬೋಧೇ ಭಜತಿ ಹಿ ಕಲಹಸ್ಸ್ಫೋಟಬೋಧೇಽಪಿ ಸಾಮ್ಯಂ ಶಬ್ದವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಸಿದ್ಧೌ ನ ಚ ಭವತಿ ಮುಧಾ ಸ್ಫೋಟಸಿದ್ಧ್ಯೈವ ಯೋಗಃ || ೧೪೮ ||
ವಾಕ್ಯಸ್ಫೋಟೋಽವಕೢಪ್ತಃ ಪ್ರತಿಫಣಿತಿ ಪದಸ್ಫೋಟನೀತ್ಯಾ ನಿರಸ್ತೋ ವಾಕ್ಯೇ ತದ್ಗೋಚರೇ ವಾ ಕಥಮಪಿ ಹಿ ನ ನಿರ್ಭಾಗತಾ ಜಾಘಟೀತಿ । ಯದ್ಭೇದಾಙ್ಗಪ್ರಯುಕ್ತಿಪ್ರಭೃತಿ ತದಪಿ ಹಿ ತ್ವನ್ಮತೇ ದುರ್ಘಟಂ ಸ್ಯಾಚ್ಛಬ್ದಾದರ್ಥೋ ವಿಭಾತೀತ್ಯಪಿ ಸಮುದಿತಧೀಮೂಲ ಏಕತ್ವವಾದಃ || ೧೪೯ ||
ಶುದ್ಧೇ ಸಿದ್ಧಾನ್ತಸೂತ್ರೇ ಫಲವತಿ ನ ತಥಾ ವರ್ಣಪಕ್ಷೋಕ್ತಬಾಧೌ ಪಕ್ಷಾಣಾಂ ಚ ತ್ರಿಕಾಲಪ್ರಭವಮತಿಭುವಾಂ ಕಾ ಚಿಕಿತ್ಸೇತಿ ಚೇನ್ನ । ಛದ್ಮಪ್ರಕ್ಷೋಭಣೀಯಚ್ಛಲಗತಿರಮು(ಧು)ನಾ ಶಿಕ್ಷಿತಶ್ಚಾತ್ರ ಗುಪ್ತ್ಯೈ ದುಷ್ಟೋಪನ್ಯಾಸತನ್ನಿಸ್ತರಣಕಥನತಸ್ತಾದೃಶಾನ್ಯೋಪರೋಧಾತ್ || ೧೫೦ ||
ದೃಷ್ಟೌ ತದ್ಧೈಕ ಇತ್ಯಾದ್ಯಕೃತಕಫಣಿತೌ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೋಕ್ತಿಭಙ್ಗೌ ತತ್ರ ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಪಾಠಃ ಫಲಮಿತಿ ತು ನ ಸದ್ದೃಷ್ಟಹಾನಾದಿದೋಷಾತ್ । ಸೂತ್ರೇಽಪ್ಯೇಷೈವ ರೀತಿರ್ಭವತಿ ಫಲವತೀ ನಾನ್ಯಥಾಽತಿಪ್ರಸಙ್ಗಾತ್ ಕಃ ಪೂರ್ವಃ ಕಶ್ಚ ಪಕ್ಷಃ ಪರ ಇತಿ ನಿಯಮಃ ಸ್ವಾರಸಿಕ್ಯಾ ಪ್ರವೃತ್ಯಾ || ೧೫೧ ||
|| ಇತಿ ಶಬ್ದನಿತ್ಯತ್ವಾಧಿಕರಣಮ್ ||
