ಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತಂ
ಶ್ರೀಮದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಷಷ್ಠೋಽಧ್ಯಾಯ:
ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ
ಅನಾಶ್ರಿತ: ಕರ್ಮಫಲಂ ಕಾರ್ಯಂ ಕರ್ಮ ಕರೋತಿ ಯ: ।
ಸ ಸಂನ್ಯಸೀ ಚ ಯೋಗೀ ಚ ನ ನಿರಗ್ನಿರ್ನ ಚಾಕ್ರಿಯ: ।। ೧ ।।
ಉಕ್ತ: ಕರ್ಮಯೋಗ: ಸಪರಿಕರ:, ಇದಾನೀಂ ಜ್ಞಾನಯೋಗಕರ್ಮಯೋಗಸಾಧ್ಯಾತ್ಮಾವಲೋಕನರೂಪಯೋಗಾಭ್ಯಾಸ-ವಿಧಿರುಚ್ಯತೇ। ತತ್ರ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ನಿರಪೇಕ್ಷಯೋಗಸಾಧನತ್ವಂ ದ್ರಢಯಿತುಂ ಜ್ಞಾನಾಕಾರ: ಕರ್ಮಯೋಗೋ ಯೋಗಶಿರಸ್ಕಃ ಅನೂದ್ಯತೇ । ಕರ್ಮಫಲಂ ಸ್ವರ್ಗಾದಿಕಮನಾಶ್ರಿತ:, ಕಾರ್ಯಂ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಮೇವ ಕಾರ್ಯಮ್, ಸರ್ವಾತ್ಮನಾಸ್ಮತ್ಸುಹೃದ್ಭೂತ-ಪರಮಪುರುಷಾರಾಧನರೂಪತಯಾ ಕರ್ಮೈವ ಮಮ ಪ್ರಯೋಜನಮ್, ನ ತತ್ಸಾಧ್ಯಂ ಕಿಂಚಿದಿತಿ ಯ: ಕರ್ಮ ಕರೋತಿ ಸ ಸಂನ್ಯಾಸೀ ಚ ಜ್ಞಾನಯೋಗನಿಷ್ಠಶ್ಚ ಯೋಗೀ ಚ ಕರ್ಮಯೋಗನಿಷ್ಠಶ್ಚ ಆತ್ಮಾವಲೋಕನರೂಪಯೋಗಸಾಧನಭೂತೋಭಯನಿಷ್ಠ ಇತ್ಯರ್ಥ: । ನ ನಿರಗ್ನಿರ್ನ ಚಾಕ್ರಿಯ: ನ ಚೋದಿತಯಜ್ಞಾದಿಕರ್ಮಸ್ವಪ್ರವೃತ್ತ:, ನ ಚ ಕೇವಲಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠ: । ತಸ್ಯ ಹಿ ಜ್ಞನನಿಷ್ಠೈವ, ಕರ್ಮಯೋಗನಿಷ್ಠಸ್ಯ ತೂಭಯಮಸ್ತೀತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯ: ।। ೧ ।।
ಉಕ್ತಲಕ್ಷಣಕರ್ಮಯೋಗೇ ಜ್ಞಾನಮಪ್ಯಸ್ತೀತ್ಯಾಹ –
ಯಂ ಸಂನ್ಯಾಸ ಇತಿ ಪ್ರಾಹುರ್ಯೋಗಂ ತಂ ವಿದ್ಧಿ ಪಾಣ್ಡವ ।
ನ ಹ್ಯಸಂನ್ಯಸ್ತಸಙ್ಕಲ್ಪೋ ಯೋಗೀ ಭವತಿ ಕಶ್ಚನ ।। ೨ ।।
ಯಂ ಸಂನ್ಯಾಸ ಇತಿ ಜ್ಞಾನಯೋಗ ಇತಿ, ಆತ್ಮಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಜ್ಞಾನಮಿತಿ ಪ್ರಾಹು:, ತಂ ಕರ್ಮಯೋಗಮೇವ ವಿದ್ಧಿ । ತದುಪಪಾದಯತಿ ನ ಹ್ಯಸಂನ್ಯಸ್ತಸಂಕಲ್ಪೋ ಯೋಗೀ ಭವತಿ ಕಶ್ಚನ । ಆತ್ಮಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಾನುಸನ್ಧಾನೇನ ಅನಾತ್ಮನಿ ಪ್ರಕೃತೌ ಆತ್ಮಸಙ್ಕಲ್ಪ: ಸಂನ್ಯಸ್ತ: ಪರಿತ್ಯಕ್ತೋ ಯೇನ ಸ ಸಂನ್ಯಸ್ತಸಙ್ಕಲ್ಪ: ಅನೇವಂಭೂತ: ಅಸಂನ್ಯಸ್ತಸಙ್ಕಲ್ಪ:। ನ ಹ್ಯುಕ್ತೇಷು ಕರ್ಮಯೋಗಿಷ್ವನೇವಂಭೂತ: ಕಶ್ಚನ ಕರ್ಮಯೋಗೀ ಭವತಿ । ಯಸ್ಯ ಸರ್ವೇ ಸಮಾರಮ್ಭಾ: ಕಾಮಸಙ್ಕಲ್ಪವರ್ಜಿತಾ: (ಭ.ಗೀ.೪.೧೯) ಇತಿ ಹ್ಯುಕ್ತಮ್ ।। ೨ ।। ಕರ್ಮಯೋಗ ಏವಾಪ್ರಮಾದೇನ ಯೋಗಂ ಸಾಧಯತೀತ್ಯಾಹ –
ಆರುರುಕ್ಷೋರ್ಮುನೇರ್ಯೋಗಂ ಕರ್ಮ ಕಾರಣಮುಚ್ಯತೇ ।
ಯೋಗಾರೂಢಸ್ಯ ತಸ್ಯೈವ ಶಮ: ಕಾರಣಮುಚ್ಯತೇ ।। ೩ ।।
ಯೋಗಮಾತ್ಮಾವಲೋಕನಂ ಪ್ರಾಪ್ತುಮಿಚ್ಛೋರ್ಮುಮುಕ್ಷೋ: ಕರ್ಮಯೋಗ ಏವ ಕಾರಣಮುಚ್ಯತೇ । ತಸ್ಯೈವ ಯೋಗಾರೂಢಸ್ಯ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಯೋಗಸ್ಯೈವ, ಶಮ: ಕರ್ಮನಿವೃತ್ತಿ: ಕಾರಣಮುಚ್ಯತೇ । ಯಾವದಾತ್ಮಾವಲೋಕನರೂಪಮೋಕ್ಷಾವಾಪ್ತಿ ಕರ್ಮ ಕಾರ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥ: ।। ೩ ।।
ಕದಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಯೋಗೋ ಭವತೀತ್ಯತ್ರಾಹ –
ಯದಾ ಹಿ ನೇನ್ದ್ರಿಯಾರ್ಥೇಷು ನ ಕರ್ಮಸ್ವನುಷಜ್ಜತೇ ।
ಸರ್ವಸಙ್ಕಲ್ಪಸಂನ್ಯಾಸೀ ಯೋಗಾರೂಢಸ್ತದೋಚ್ಯತೇ ।। ೪ ।।
ಯದಾಯಂ ಯೋಗೀ ತ್ವಾತ್ಮೈಕಾನುಭವಸ್ವಭಾವತಯಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾರ್ಥೇಷು ಆತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತಪ್ರಾಕೃತವಿಷಯೇಷು, ತತ್ಸಂಬನ್ಧಿಷು ಚ ಕರ್ಮಸು ನಾನುಷಜ್ಜತೇ ನ ಸಙ್ಗಮರ್ಹಾತಿ, ತದಾ ಹಿ ಸರ್ವಸಙ್ಕಲ್ಪಸನ್ನ್ಯಾಸೀ ಯೋಗಾರೂಢ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ। ತಸ್ಮಾದಾರುರುಕ್ಷೋರ್ವಿಷಯಾನುಭವಾರ್ಹಾತಯಾ ತದನನುಷಙ್ಗಾಭ್ಯಾಸರೂಪ: ಕರ್ಮಯೋಗ ಏವ ಯೋಗನಿಷ್ಪತ್ತಿ-ಕಾರಣಮ್ । ಅತೋ ವಿಷಯಾನನುಷಙ್ಗಾಭ್ಯಾಸರೂಪಂ ಕರ್ಮಯೋಗಮೇವ ಆರುರುಕ್ಷು: ಕುರ್ಯಾತ್ ।। ೪ ।।
ತದೇವಾಹ –
ಉದ್ಧರೇದಾತ್ಮನಾತ್ಮಾನಂ ನಾತ್ಮಾನಮವಸಾದಯೇತ್ ।
ಆತ್ಮೈವ ಹ್ಯಾತ್ಮನೋ ಬನ್ಧುರಾತ್ಮೈವ ರಿಪುರಾತ್ಮನ: ।। ೫ ।।
ಆತ್ಮನಾ ಮನಸಾ ವಿಷಯಾನನುಷಕ್ತೇನ ಆತ್ಮಾನಮುದ್ಧರೇತ್ । ತದ್ವಿಪರೀತೇನ ಮನಸಾ ಆತ್ಮಾನಂ ನಾವಸಾದಯೇತ್। ಆತ್ಮೈವ ಮನ ಏವ ಹ್ಯಾತ್ಮನೋ ಬನ್ಧು: ತದೇವಾತ್ಮನೋ ರಿಪು: ।। ೫ ।।
ಬನ್ಧುರಾತ್ಮಾತ್ಮನಸ್ತಸ್ಯ ಯೇನಾತ್ಮೈವಾತ್ಮನಾ ಜಿತ: ।
ಅನಾತ್ಮನಸ್ತು ಶತ್ರುತ್ವೇ ವರ್ತೇತಾತ್ಮೈವ ಶತ್ರುವತ್ ।। ೬ ।।
ಯೇನ ಪುರುಷೇಣ ಸ್ವೇನೈವ ಸ್ವಮನೋ ವಿಷಯೇಭ್ಯೋ ಜಿತಮ್, ತನ್ಮನಸ್ತಸ್ಯ ಬನ್ಧು: । ಅನಾತ್ಮನ: ಅಜಿತಮನಸ: ಸ್ವಕೀಯಮೇವ ಮನ: ಸ್ವಸ್ಯ ಶತ್ರುವಚ್ಶತ್ರುತ್ವೇ ವರ್ತೇತ ಸ್ವನಿಶ್ಶ್ರೇಯಸವಿಪರೀತೇ ವರ್ತೇತೇತ್ಯರ್ಥ: । ಯಥೋಕ್ತಂ ಭಗವತಾ ಪರಾಶರೇಣಾಪಿ, ಮನ ಏವ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಕಾರಣಂ ಬನ್ಧಮೋಕ್ಷಯೋ: । ಬನ್ಧಾಯ ವಿಷಯಾಸಙ್ಗಿ ಮುಕ್ತ್ಯೈವ ನಿರ್ವಿಷಯಂ ಮನ: ।। (ವಿ.೬.೭.೨೮) ಇತಿ ।।೬।।
ಯೋಗಾರಮ್ಭಯೋಗ್ಯಾ ಅವಸ್ಥೋಚ್ಯತೇ –
ಜಿತಾತ್ಮನ: ಪ್ರಶಾನ್ತಸ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮಾ ಸಮಾಹಿತ: ।
ಶೀತೋಷ್ಣಸುಖದು:ಖೇಷು ತಥಾ ಮಾನಾವಮಾನಯೋ: ।। ೭ ।।
ಶೀತೋಷ್ಣಸುಖದು:ಖೇಷು ಮಾನಾವಮಾನಯೋಶ್ಚ ಜಿತಾತ್ಮನ: ಜಿತಮನಸ: ವಿಕಾರರಹಿತಮನಸ: ಪ್ರಶಾನ್ತಸ್ಯ ಮನಸಿ ಪರಮಾತ್ಮಾ ಸಮಾಹಿತ: ಸಮ್ಯಗಾಹಿತ: । ಸ್ವರೂಪೇಣಾವಸ್ಥಿತ: ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾತ್ರ ಪರಮಾತ್ಮೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ತಸ್ಯೈವ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾತ್ । ತಸ್ಯಾಪಿ ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಾವಸ್ಥಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಪರಮಾತ್ಮತ್ವಾತ್ । ಆತ್ಮಾ ಪರಂ ಸಮಾಹಿತ ಇತಿ ವಾನ್ವಯ: ।।೭।।
ಜ್ಞಾನವಿಜ್ಞಾನತೃಪ್ತಾತ್ಮಾ ಕೂಟಸ್ಥೋ ವಿಜಿತೇನ್ದ್ರಿಯ: ।
ಯುಕ್ತ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ಯೋಗೀ ಸಮಲೋಷ್ಟಾಶ್ಮಕಾಞ್ಚನ: ।। ೮ ।।
ಜ್ಞಾನವಿಜ್ಞಾನತೃಪ್ತಾತ್ಮಾ ಆತ್ಮಸ್ವರೂಪವಿಷಯೇಣ ಜ್ಞಾನೇನ, ತಸ್ಯ ಚ ಪ್ರಕೃತಿವಿಸಜಾತೀಯಾಕಾರವಿಷಯೇಣ ಜ್ಞಾನೇನ ಚ ತೃಪ್ತಮನಾ: ಕೂಟಸ್ಥ: ದೇವಾದ್ಯವಸ್ಥಾಸ್ವನುವರ್ತಮಾನಸರ್ವಸಾಧಾರಣಜ್ಞಾನೈಕಾಕಾರಾತ್ಮನಿ ಸ್ಥಿತ:, ತತ ಏವ ವಿಜಿತೇನ್ದ್ರಿಯ:, ಸಮಲೋಷ್ಟಾಶ್ಮಕಾಞ್ಚನ: ಪ್ರಕೃತಿವಿವಿಕ್ತಸ್ವರೂಪನಿಷ್ಠತಯಾ ಪ್ರಾಕೃತವಸ್ತುವಿಶೇಷೇಷು ಭೋಗ್ಯತ್ವಾಭಾವಾಲ್ಲೋಷ್ಟಾಶ್ಮಕಾಞ್ಚನೇಷು ಸಮಪ್ರಯೋಜನ: ಯ: ಕರ್ಮಯೋಗೀ, ಸ ಯುಕ್ತ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ಆತ್ಮಾವಲೋಕನ-ರೂಪಯೋಗಾಭ್ಯಾಸಾರ್ಹಾ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ।। ೮ ।।
ತಥಾ ಚ –
ಸುಹೃನ್ಮಿತ್ರಾರ್ಯುದಾಸೀನಮಧ್ಯಸ್ಥದ್ವೇಷ್ಯಬನ್ಧುಷು ।
ಸಾಧುಷ್ವಪಿ ಚ ಪಾಪೇಷು ಸಮಬುದ್ಧಿರ್ವಿಶಿಷ್ಯತೇ ।। ೯ ।।
ವಯೋವಿಶೇಷಾನಙ್ಗೀಕಾರೇಣ ಸ್ವಹಿತೈಷಿಣ: ಸುಹೃದ: ಸವಯಸೋ ಹಿತೈಷಿಣೋ ಮಿತ್ರಾಣಿ, ಅರಯೋ ನಿಮಿತ್ತತೋಽನರ್ಥೇಚ್ಛವ: ಉಭಯಹೇತ್ವಭಾವಾದುಭಯರಹಿತಾ ಉದಾಸೀನಾ: ಜನ್ಮತ ಏವೋಭಯರಹಿತಾ ಮಧ್ಯಸ್ಥಾ: ಜನ್ಮತ ಏವಾನಿಚ್ಛೇಚ್ಛವೋ ದ್ವೇಷ್ಯಾ: ಜನ್ಮತ ಏವ ಹಿತೈಷಿಣೋ ಬನ್ಧವ:, ಸಾಧವೋ ಧರ್ಮಶೀಲಾ: ಪಾಪಾ: ಪಾಪಶೀಲಾ: ಆತ್ಮೈಕಪ್ರಯೋಜನತಯಾ ಸುಹೃನ್ಮಿತ್ರಾದಿಭಿ: ಪ್ರಯೋಜನಾಭಾವಾದ್ವಿರೋಧಾಭಾವಾಚ್ಚ ತೇಷು ಸಮಬುದ್ಧಿರ್ಯೋಗಾಭ್ಯಾಸಾರ್ಹಾತ್ವೇ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ ।। ೯ ।।
ಯೋಗೀ ಯುಞ್ಜೀತ ಸತತಮಾತ್ಮಾನಂ ರಹಸಿ ಸ್ಥಿತ: ।
ಏಕಾಕೀ ಯತಚಿತ್ತಾತ್ಮಾ ನಿರಾಶೀರಪರಿಗ್ರಹ: ।। ೧೦ ।।
ಯೋಗೀ ಉಕ್ತಪ್ರಕಾರಕರ್ಮಯೋಗನಿಷ್ಠ:, ಸತತಮಹರಹರ್ಯೋಗಕಾಲೇ ಆತ್ಮಾನಂ ಯುಞ್ಜೀತ ಆತ್ಮಾನಂ ಯುಕ್ತಂ ಕುರ್ವೀತ। ಸ್ವದರ್ಶನನಿಷ್ಠಂ ಕುರ್ವೀತೇತ್ಯರ್ಥ: ರಹಸಿ ಜನವರ್ಜಿತೇ ನಿಶ್ಶಬ್ದೇ ದೇಶೇ ಸ್ಥಿತ:, ಏಕಾಕೀ ತತ್ರಾಪಿ ನ ಸದ್ವಿತೀಯ:, ಯತಚಿತ್ತಾತ್ಮಾ ಯತಚಿತ್ತಮನಸ್ಕ:, ನಿರಾಶೀ: ಆತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತೇ ಕೃತ್ಸ್ನೇ ವಸ್ತುನಿ ನಿರಪೇಕ್ಷ: ಅಪರಿಗ್ರಹ: ತದ್ವ್ಯತಿರಿಕ್ತೇ ಕಸ್ಮಿಂಶ್ಚಿದಪಿ ಮಮತಾರಹಿತ: ।। ।।
ಶುಚೌ ದೇಶೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪ್ಯ ಸ್ಥಿರಮಾಸನಮಾತ್ಮನ: ।
ನಾತ್ಯುಚ್ಛ್ರಿತಂ ನಾತಿನೀಚಂ ಚೇಲಾಜಿನಕುಶೋತ್ತರಮ್ ।। ೧೧ ।।
ತತ್ರೈಕಾಗ್ರಂ ಮನ: ಕೃತ್ವಾ ಯತಚಿತ್ತೇನ್ದ್ರಿಯಕ್ರಿಯ: ।
ಉಪವಿಶ್ಯಾಸನೇ ಯುಞ್ಜ್ಯಾದ್ಯೋಗಮಾತ್ಮವಿಶುದ್ಧಯೇ ।। ೧೨ ।।
ಶುಚೌ ದೇಶೇ ಅಶುಚಿಭಿ: ಪುರುಷೈರನಧಿಷ್ಠಿತೇ ಅಪರಿಗೃಹೀತೇ ಚ ಅಶುಚಿಭಿರ್ವಸ್ತುಭಿರಸ್ಪೃಷ್ಟೇ ಚ ಪವಿತ್ರಭೂತೇ ದೇಶೇ, ದಾರ್ವಾದಿನಿರ್ಮಿತಂ ನಾತ್ಯುಚ್ಛ್ರಿತಂ ನಾತಿನೀಚಂ ಚೇಲಾಜಿನಕುಶೋತ್ತರಮಾಸನಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ಮನ:ಪ್ರಸಾದಕರೇ ಸಾಪಾಶ್ರಯೇ ಉಪವಿಶ್ಯ ಯೋಗೈಕಾಗ್ರಂ ಮನ: ಕೃತ್ವಾ ಯತಚಿತ್ತೇನ್ದ್ರಿಯಕ್ರಿಯ: ಸರ್ವಾತ್ಮನೋಪಸಂಹೃತಚಿತ್ತೇನ್ದ್ರಿಯಕ್ರಿಯ: ಆತ್ಮವಿಶುದ್ಧಯೇ ಬನ್ಧನಿವೃತ್ತಯೇ ಯೋಗಂ ಯುಞ್ಜ್ಯಾದತ್ಮಾವಲೋಕನಂ ಕುರ್ವೀತ ।। ೧೧ – ೧೨।।
ಸಮಂ ಕಾಯಶಿರೋಗ್ರೀವಂ ಧಾರಯನಚಲಂ ಸ್ಥಿರಮ್ ।
ಸಂಪ್ರೇಕ್ಷ್ಯ ನಾಸಿಕಾಗ್ರಂ ಸ್ವಂ ದೇಶಶ್ಚಾನವಲೋಕಯನ್ ।। ೧೩ ।।
ಪ್ರಶಾನ್ತಾತ್ಮಾ ವಿಗತಭೀ: ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿವ್ರತೇ ಸ್ಥಿತ: ।
ಮನ: ಸಂಯಮ್ಯ ಮಚ್ಚಿತ್ತೋ ಯುಕ್ತ ಆಸೀತ ಮತ್ಪರ: ।। ೧೪ ।।
ಕಾಯಶಿರೋಗ್ರೀವಂ ಸಮಮಚಲಂ ಸಾಪಾಶ್ರಯತಯಾ ಸ್ಥಿರಂ ಧಾರಯನ್, ದಿಶಶ್ಚಾನವಲೋಅಕಯನ್, ಸ್ವನಾಸಿಕಾಗ್ರಂ ಸಂಪ್ರೇಕ್ಷ್ಯ, ಪ್ರಶಾನ್ತಾತ್ಮಾ ಅತ್ಯನ್ತನಿರ್ವೃತಮನಾ:, ವಿಗತಭೀರ್ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಯುಕ್ತೋ ಮನ: ಸಂಯಮ್ಯ ಮಚ್ಚಿತ್ತೋ ಯುಕ್ತ: ಅವಹಿತೋ ಮತ್ಪರ ಆಸೀತ ಮಾಮೇವ ಚಿನ್ತ್ಯನಾಸೀತ ।। ೧೩-೧೪।।
ಯುಞ್ಜನ್ನೇವಂ ಸದಾತ್ಮಾನಂ ಯೋಗೀ ನಿಯತಮಾನಸ: ।
ಶಾನ್ತಿಂ ನಿರ್ವಾಣಪರಮಾಂ ಮತ್ಸಂಸ್ಥಾಮಧಿಗಚ್ಛತಿ ।। ೧೫ ।।
ಏವಂ ಮಯಿ ಪರಸ್ಮಿನ್ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಪುರುಷೋತ್ತಮೇ ಮನಸಶ್ಶುಭಾಶ್ರಯೇ ಸದಾ ಆತ್ಮಾನಂ ಮನ: ಯುಞ್ಜನ್ನಿಯತಮಾನಸ: ಮತ್ಸ್ಪರ್ಶವಿತ್ರೀಕೃತಮಾನಸತಯಾ ನಿಶ್ಚಲಮಾನಸ:, ಮಾಮೇವ ಚಿನ್ತಯನ್ಮತ್ಸಂಸ್ಥಾಂ ನಿರ್ವಾಣ-ಪರಮಾಂ ಶಾನ್ತಿಮಧಿಗಚ್ಛತಿ ನಿರ್ವಾಣಕಾಷ್ಠಾರೂಪಾಂ ಮತ್ಸಂಸ್ಥಾಂ ಮಯಿ ಸಂಸ್ಥಿತಾಂ ಶಾನ್ತಿಮಧಿಗಚ್ಛತಿ ।।೧೫ ।।
ಏವಮಾತ್ಮಯೋಗಮಾರಭಮಾಣಸ್ಯ ಮನೋನೈರ್ಮಲ್ಯಹೇತುಭೂತಾಂ ಮನಸೋ ಭಗವತಿ ಶುಭಾಶ್ರಯೇ ಸ್ಥಿತಿಮಭಿಧಾಯ ಅನ್ಯದಪಿ ಯೋಗೋಪಕರಣಮಾಹ –
ನಾತ್ಯಶ್ನತಸ್ತು ಯೋಗೋಽಸ್ತಿ ನ ಚೈಕಾನ್ತಮನಶ್ನತ: ।
ನ ಚಾತಿಸ್ವಪ್ನಶೀಲಸ್ಯ ಜಾಗ್ರತೋ ನೈವ ಚಾರ್ಜುನ ।। ೧೬ ।।
ಯುಕ್ತಾಹಾರವಿಹಾರಸ್ಯ ಯುಕ್ತಚೇಷ್ಟಸ್ಯ ಕರ್ಮಸು ।
ಯುಕ್ತಸ್ವಪ್ನಾವಬೋಧಸ್ಯ ಯೋಗೋ ಭವತಿ ದು:ಖಹಾ ।। ೧೭ ।।
ಅತ್ಯಶನಾನಶನೇ ಯೋಗವಿರೋಧಿನೀ ಅತಿವಿಹಾರಾವಿಹಾರೌ ಚ ತಥಾತಿಮಾತ್ರಸ್ವಪ್ನಜಾಗರ್ಯೇ ತಥಾ ಚಾತ್ಯಾಯಾಸಾನಾಯಾಸೌ । ಮಿತಾಹಾರವಿಹಾರಸ್ಯ ಮಿತಾಯಾಸಸ್ಯ ಮಿತಸ್ವಪ್ನಾವಬೋಧಸ್ಯ ಸಕಲದು:ಖಹಾ ಬನ್ಧನಾಶನ: ಯೋಗ: ಸಂಪನ್ನೋ ಭವತಿ ।। ೧೬-೧೭।।
ಯದಾ ವಿನಿಯತಂ ಚಿತ್ತಮಾತ್ಮನ್ಯೇವಾವತಿಷ್ಠತೇ ।
ನಿಸ್ಸ್ಪೃಹ: ಸರ್ವಕಾಮೇಭ್ಯೋ ಯುಕ್ತ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ತದಾ ।। ೧೮ ।।
ಯದಾ ಪ್ರಯೋಜನವಿಷಯಂ ಚಿತ್ತಮಾತ್ಮನ್ಯೇವ ವಿನಿಯತಮ್ ವಿಶೇಷೇಣ ನಿಯತಂ ನಿರತಿಶಯಪ್ರಯೋಜನತಯಾ ತತ್ರೈವ ನಿಯತಂ ನಿಶ್ಚಲಮವತಿಷ್ಠತೇ, ತದಾ ಸರ್ವಕಾಮೇಭ್ಯೋ ನಿಸ್ಸ್ಪೃಹಸ್ಸನ್ ಯುಕ್ತ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ಯೋಗಾರ್ಹಾ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ।।೧೮।।
ಯಥಾ ದೀಪೋ ನಿವಾತಸ್ಥೋ ನೇಙ್ಗತೇ ಸೋಪಮಾ ಸ್ಮೃತಾ ।
ಯೋಗಿನೋ ಯತಚಿತ್ತಸ್ಯ ಯುಞ್ಜತೋ ಯೋಗಮಾತ್ಮನ: ।। ೧೯ ।।
ನಿವಾತಸ್ಥೋ ದೀಪೋ ಯಥಾ ನೇಙ್ಗತೇ ನ ಚಲತಿ ಅಚಲಸ್ಸಪ್ರಭಸ್ತಿಷ್ಠತಿ ಯತಚಿತ್ತಸ್ಯ ನಿವೃತ್ತಸಕಲೇತರಮನೋವೃತ್ತೇ: ಯೋಗಿನ: ಆತ್ಮನಿ ಯೋಗಂ ಯುಞ್ಜತ: ಆತ್ಮಸ್ವರೂಪಸ್ಯ ಸೋಪಮಾ ನಿವಾತಸ್ಥತಯಾ ನಿಶ್ಚಲಸಪ್ರಭದೀಪವನ್ನಿವೃತ್ತಸಕಲಮನೋವೃತ್ತಿತಯಾ ನಿಶ್ಚಲೋ ಜ್ಞಾನಪ್ರಭ ಆತ್ಮಾ ತಿಷ್ಠತೀತ್ಯರ್ಥ: ।। ೧೯ ।।
ಯತ್ರೋಪರಮತೇ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುದ್ಧಂ ಯೋಗಸೇವಯಾ ।
ಯತ್ರ ಚೈವಾತ್ಮನಾತ್ಮಾನಂ ಪಶ್ಯನಾತ್ಮನಿ ತುಷ್ಯತಿ ।। ೨೦ ।।
ಸುಖಮಾತ್ಯನ್ತಿಕಂ ಯತ್ತದ್ಬುದ್ಧಿಗ್ರಾಹ್ಯಮತೀನ್ದ್ರಿಯಮ್ ।
ವೇತ್ತಿ ಯತ್ರ ನ ಚೈವಾಯಂ ಸ್ಥಿತಶ್ಚಲತಿ ತತ್ತ್ವತ: ।। ೨೧ ।।
ಯಂ ಲಬ್ಧ್ವಾ ಚಾಪರಂ ಲಾಭಂ ಮನ್ಯತೇ ನಾಧಿಕಂ ತತ: ।
ಯಸ್ಮಿನ್ ಸ್ಥಿತೋ ನ ದು:ಖೇನ ಗುರುಣಾಪಿ ವಿಚಾಲ್ಯತೇ ।।೨೨।।
ತಂ ವಿದ್ಯಾದ್ದು:ಖಸಂಯೋಗವಿಯೋಗಂ ಯೋಗಸಂಜ್ಞಿತಮ್ ।
ಸ ನಿಶ್ಚಯೇನ ಯೋಕ್ತವ್ಯೋ ಯೋಗೋಽನಿರ್ವಿಣ್ಣಚೇತಸಾ ।। ೨೩ ।।
ಯೋಗಸೇವಯಾ ಹೇತುನಾ ಸರ್ವತ್ರ ನಿರುದ್ಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಯತ್ರ ಯೋಗೇ ಉಪರಮತೇ ಅತಿಶಯಿತಸುಖಮಿದಮಿತಿ ರಮತೇ, ಯತ್ರ ಚ ಯೋಗೇ ಆತ್ಮನಾ ಮನಸಾ ಆತ್ಮಾನಂ ಪಶ್ಯನ್ನನ್ಯನಿರಪೇಕ್ಷಮಾತ್ಮನ್ಯೇವ ತುಷ್ಯತಿ, ಯತ್ತದತೀನ್ದ್ರಿಯಮಾತ್ಮಬುದ್ಧ್ಯೇಕ-ಗ್ರಾಹ್ಯಂ ಆತ್ಯನ್ತಿಕಂ ಸುಖಂ ಯತ್ರ ಚ ಯೋಗೇ ವೇತ್ತಿ ಅನುಭವತಿ, ಯತ್ರ ಚ ಯೋಗೇ ಸ್ಥಿತ: ಸುಖಾತಿರೇಕೇಣ ತತ್ತ್ವತ: ತದ್ಭಾವಾನ್ನ ಚಲತಿ, ಯಂ ಯೋಗಂ ಲಬ್ಧ್ವಾ ಯೋಗಾದ್ವಿರತಸ್ತಮೇವ ಕಾಙ್ಕ್ಷಮಾಣೋ ನಾಪರಂ ಲಾಭಂ ತತೋಽಧಿಕಂ ಮನ್ಯತೇ, ಯಸ್ಮಿಂಶ್ಚ ಯೋಗೇ ಸ್ಥಿತೋ ವಿರತೋಽಪಿ ಗುಣವತ್ಪುತ್ರವಿಯೋಗಾದಿನಾ ಗುರುಣಾಪಿ ದು:ಖೇನ ನ ವಿಚಾಲ್ಯತೇ, ತಂ ದು:ಖಸಂಯೋಗವಿಯೋಗಂ ದು:ಖಸಂಯೋಗಪ್ರತ್ಯನೀಕಾಕಾರಂ ಯೋಗಶಬ್ದಾಭಿಧೇಯಂ ವಿದ್ಯಾತ್ । ಸ ಏವಂರೂಪೋ ಯೋಗ ಇತಿ ಆರಮ್ಭದಶಾಯಾಂ ನಿಶ್ಚಯೇನ ಅನಿರ್ವಿಣ್ಣಚೇತಸಾ ಹೃಷ್ಟಚೇತಸಾ ಯೋಗೋ ಯೋಕ್ತವ್ಯ: ।। ೨೦ – ೨೩ ।।
ಸಙ್ಕಲ್ಪಪ್ರಭವಾನ್ ಕಾಮಾಂಸ್ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಸರ್ವಾನಶೇಷತ: ।
ಮನಸೈವೇನ್ದ್ರಿಯಗ್ರಾಮಂ ವಿನಿಯಮ್ಯ ಸಮನ್ತತ: ।। ೨೪ ।।
ಶನೈಶ್ಶನೈರುಪರಮೇದ್ಬುದ್ಧ್ಯಾ ಧೃತಿಗೃಹೀತಯಾ ।
ಆತ್ಮಸಂಸ್ಥಂ ಮನ: ಕೃತ್ವಾ ನ ಕಿಂಚಿದಪಿ ಚಿನ್ತಯೇತ್ ।। ೨೫ ।।
ಸ್ಪರ್ಶಜಾ: ಸಙ್ಕಲ್ಪಜಾಶ್ಚೇತಿ ದ್ವಿವಿಧಾ: ಕಾಮಾ:, ಸ್ಪರ್ಶಜಾ: ಶೀತೋಷ್ಣಾದಯ:, ಸಙ್ಕಲ್ಪಜಾ: ಪುತ್ರಕ್ಷೇತ್ರಾದಯ:। ತತ್ರ ಸಙ್ಕಲ್ಪಪ್ರಭವಾ: ಸ್ವರೂಪೇಣೈವ ತ್ಯಕ್ತುಂ ಶಕ್ಯಾ: । ತಾನ್ ಸರ್ವಾನ್ಮನಸೈವ ತದನ್ವಯಾನುಸನ್ಧಾನೇನ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಸ್ಪರ್ಶಜೇಷ್ವವರ್ಜನೀಯೇಷು ತನ್ನಿಮಿತ್ತಹರ್ಷೋದ್ವೇಗೌ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಸಮನ್ತತ: ಸರ್ವಸ್ಮಾದ್ವಿಷಯಾತ್ಸರ್ವಮಿನ್ದ್ರಿಯಗ್ರಾಮಂ ವಿನಿಯಮ್ಯ ಶನೈಶ್ಶನೈರ್ಧೃತಿಗೃಹೀತಯಾ ವಿವೇಕವಿಷಯಯಾ ಬುದ್ಧ್ಯಾ ಸರ್ವಸ್ಮಾದಾತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾದುಪರಮ್ಯ ಆತ್ಮಸಂಸ್ಥಂ ಮನ: ಕೃತ್ವಾ ನ ಕಿಞ್ಚಿದಪಿ ಚಿನ್ತಯೇತ್।।೨೪-೨೫।।
ಯತೋ ಯತೋ ನಿಶ್ಚರತಿ ಮನಶ್ಚಞ್ಚಲಮಸ್ಥಿರಮ್ ।
ತತಸ್ತತೋ ನಿಯಮ್ಯೈತದಾತ್ಮನ್ಯೇವ ವಶಂ ನಯೇತ್ ।। ೨೬ ।।
ಚಲಸ್ವಭಾವತಯಾತ್ಮನ್ಯಸ್ಥಿರಂ ಮನ: ಯತೋ ಯತೋ ವಿಷಯಪ್ರಾವಣ್ಯಹೇತೋ: ಬಹಿ: ನಿಶ್ಚರತಿ, ತತಸ್ತತೋ ಯತ್ನೇನ ಮನೋ ನಿಯಮ್ಯ ಆತ್ಮನ್ಯೇವ ಅತಿಶಯಿತಸುಖಭಾವನಯಾ ವಶಂ ನಯೇತ್ ।। ೨೬ ।।
ಪ್ರಶಾನ್ತಮನಸಂ ಹ್ಯೇನಂ ಯೋಗಿನಂ ಸುಖಮುತ್ತಮಮ್ ।
ಉಪೈತಿ ಶಾನ್ತರಜಸಂ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಮಕಲ್ಮಷಮ್ ।। ೨೭ ।।
ಪ್ರಶಾನ್ತಮನಸಮಾತ್ಮನಿ ನಿಶ್ಚಲಮನಸಮ್, ಆತ್ಮನ್ಯಸ್ತಮನಸಂ ತದೇವ ಹೇತೋರ್ದಗ್ಧಾಶೇಷಕಲ್ಮಷಮ್, ತತ ಏವ ಶಾನ್ತರಜಸಂ ವಿನಷ್ಟರಜೋಗುಣಮ್, ತತ ಏವ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಂ ಸ್ವಸ್ವರೂಪೇಣಾವಸ್ಥಿತಮೇನಂ ಯೋಗಿನಮಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಾ-ನುಭವರೂಪಮುತ್ತಮಂ ಸುಖಮುಪೈತಿ । ಹೀತಿ ಹೇತೌ ಉತ್ತಮಸುಖರೂಪತ್ವಾದಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥ: ।। ೨೭ ।।
ಏವಂ ಯುಞ್ಜನ್ ಸದಾತ್ಮಾನಂ ಯೋಗೀ ವಿಗತಕಲ್ಮಷ: ।
ಸುಖೇನ ಬ್ರಹ್ಮಸಂಸ್ಪರ್ಶಮತ್ಯನ್ತಂ ಸುಖಮಶ್ನುತೇ ।। ೨೮ ।।
ಏವಮುಕ್ತಪ್ರಕಾರೇಣಾತ್ಮಾನಂ ಯುಞ್ಜನ್ ತೇನೈವ ವಿಗತಪ್ರಾಚೀನಸಮಸ್ತಕಲ್ಮಷೋ ಬ್ರಹ್ಮಸಂಸ್ಪರ್ಶಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನುಭವರೂಪಂ ಸುಖಮತ್ಯನ್ತಮಪರಿಮಿತಂ ಸುಖೇನ ಅನಾಯಾಸೇನ ಸದಾಶುನುತೇ ।। ೨೮ ।।
ಅಥ ಯೋಗವಿಪಾಕದಶಾ ಚತುಷ್ಪ್ರಕಾರೋಚ್ಯತೇ-
ಸರ್ವಭೂತಸ್ಥಮಾತ್ಮಾನಂ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಚಾತ್ಮನಿ ।
ಈಕ್ಷತೇ ಯೋಗಯುಕ್ತಾತ್ಮಾ ಸರ್ವತ್ರ ಸಮದರ್ಶನ: ।। ೨೯ ।।
ಸ್ವಾತ್ಮನ: ಪರೇಷಾಂ ಚ ಭೂತಾನಾಂ ಪ್ರಕೃತಿವಿಯುಕ್ತಸ್ವರೂಪಾಣಾಂ ಜ್ಞಾನೈಕಾಕಾರತಯಾ ಸಾಮ್ಯಾದ್ವೈಷಮ್ಯಸ್ಯ ಚ ಪ್ರಕೃತಿಗತತ್ವಾದ್ಯೋಗಯುಕ್ತಾತ್ಮಾ ಪ್ರಕೃತಿವಿಯುಕ್ತೇಷ್ವಾತ್ಮಸು ಸರ್ವತ್ರ ಜ್ಞಾನೈಕಾಕಾರತಯಾ ಸಮದರ್ಶನ: ಸರ್ವಭೂತಸ್ಥಂ ಸ್ವಾತ್ಮಾನಂ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಚ ಸ್ವಾತ್ಮನೀಕ್ಷತೇ ಸರ್ವಭೂತಸಮಾನಾಕಾರಂ ಸ್ವಾತ್ಮಾನಂ ಸ್ವಾತ್ಮಸಮಾನಾಕಾರಾಣಿ ಚ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಪಶ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥ: । ಏಕಸ್ಮಿನಾತ್ಮನಿ ದೃಷ್ಟೇ ಸರ್ವಸ್ಯಾತ್ಮವಸ್ತುನಸ್ತತ್ಸಾಮ್ಯಾತ್ಸರ್ವಮಾತ್ಮವಸ್ತು ದೃಷ್ಟಂ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥ: । ‘ಸರ್ವತ್ರ ಸಮದರ್ಶನ:‘ ಇತಿ ವಚನಾತ್ । ಯೋಽಯಂ ಯೋಗಸ್ತ್ವಯಾ ಪ್ರೋಕ್ತ: ಸಾಮ್ಯೇನ (೩೩) ಇತ್ಯನುಭಾಷಣಾಚ್ಚ । ನಿರ್ದೋಷಂ ಹಿ ಸಮಂ ಬ್ರಹ್ಮ (ಭ.ಗೀ.೫.೧೯) ಇತಿ ವಚನಾಚ್ಚ ।। ೨೯ ।।
ಯೋ ಮಾಂ ಪಶ್ಯತಿ ಸರ್ವತ್ರ ಸರ್ವಂ ಚ ಮಯಿ ಪಶ್ಯತಿ ।
ತಸ್ಯಾಹಂ ನ ಪ್ರಣಶ್ಯಾಮಿ ಸ ಚ ಮೇ ನ ಪ್ರಣಶ್ಯತಿ ।। ೩೦ ।।
ತತೋಽಪಿ ವಿಪಾಕದಶಾಪನ್ನೋ ಮಮ ಸಾಧರ್ಮ್ಯಮುಪಾಗತ:, ನಿರಞ್ಜನ: ಪರಮಂ ಸಾಮ್ಯಮುಪೈತಿ (ಮು.೩.೧.೩) ಇತ್ಯುಚ್ಯಮಾನಂ ಸರ್ವಸ್ಯಾತ್ಮವಸ್ತುನೋ ವಿಧೂತಪುಣ್ಯಪಾಪಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪೇಣಾವಸ್ಥಿತಸ್ಯ ಮತ್ಸಾಮ್ಯಂ ಪಶ್ಯನ್ ಯ: ಸರ್ವತ್ರಾತ್ಮವಸ್ತುನಿ ಮಾಂ ಪಶ್ಯತಿ, ಸರ್ವಮಾತ್ಮವಸ್ತು ಚ ಮಯಿ ಪಶ್ಯತಿ ಅನ್ಯೋನ್ಯಸಾಮ್ಯಾದನ್ಯತರದರ್ಶನೇನ ಅನ್ಯತರದಪೀದೃಶಮಿತಿ ಪಶ್ಯತಿ, ತಸ್ಯ ಸ್ವಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಂ ಪಶ್ಯತೋಽಹಂ ತತ್ಸಾಮ್ಯಾನ್ನ ಪ್ರಣಶ್ಯಾಮಿ ನಾದರ್ಶನಮುಪಯಾಮಿ ಮಮಾಪಿ ಮಾಂ ಪಶ್ಯತ:, ಮತ್ಸಾಮ್ಯಾತ್ಸ್ವಾತ್ಮಾನಂ ಮತ್ಸಮಮವಲೋಕಯನ್ ಸ ನಾದರ್ಶನಮುಪಯಾತಿ ।। ೩೦ ।। ತತೋಽಪಿ ವಿಪಾಕದಶಾಮಾಹ –
ಸರ್ವಭೂತಸ್ಥಿತಂ ಯೋ ಮಾಂ ಭಜತ್ಯೇಕತ್ವಮಾಸ್ಥಿತ: ।
ಸರ್ವಥಾ ವರ್ತಮಾನೋಽಪಿ ಸ ಯೋಗೀ ಮಯಿ ವರ್ತತೇ ।। ೩೧ ।।
ಯೋಗದಶಾಯಾಂ ಸರ್ವಭೂತಸ್ಥಿತಂ ಮಾಮಸಂಕುಚಿತಜ್ಞಾನೈಕಾಕಾರತಯಾ ಏಕತ್ವಮಾಸ್ಥಿತ: ಪ್ರಾಕೃತಭೇದಪರಿ-ತ್ಯಾಗೇನ ಸುದೃಢಂ ಯೋ ಭಜತೇ, ಸ ಯೋಗೀ ವ್ಯುತ್ಥಾನಕಾಲೇಽಪಿ ಯಥಾ ತಥಾ ವರ್ತಮಾನ: ಸ್ವಾತ್ಮಾನಂ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಚ ಪಶ್ಯನ್ಮಯಿ ವರ್ತತೇ ಮಾಮೇವ ಪಶ್ಯತಿ । ಸ್ವಾತ್ಮನಿ ಸರ್ವಭೂತೇಷು ಚ ಸರ್ವದಾ ಮತ್ಸಾಮ್ಯಮೇವ ಪಶ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥ: ।। ೩೧ ।।
ತತೋಽಪಿ ಕಾಷ್ಠಾಮಾಹ –
ಆತ್ಮೌಪಮ್ಯೇನ ಸರ್ವತ್ರ ಸಮಂ ಪಶ್ಯತಿ ಯೋಽರ್ಜುನ ।
ಸುಖಂ ವಾ ಯದಿ ವಾ ದು:ಖಂ ಸ ಯೋಗೀ ಪರಮೋ ಮತ: ।। ೩೨ ।।
ಸ್ವಾತ್ಮನಶ್ಚಾನ್ಯೇಷಾಂ ಚಾತ್ಮನಾಮಸಂಕುಚಿತಜ್ಞಾನೈಕಾಕಾರತಯೋಪಮ್ಯೇನ ಸ್ವಾತ್ಮನಿ ಚಾನ್ಯೇಷು ಚ ಸರ್ವತ್ರ ವರ್ತಮಾನಂ ಪುತ್ರಜನ್ಮಾದಿರೂಪಂ ಸುಖಂ ತನ್ಮರಣಾದಿರೂಪಂ ಚ ದು:ಖಮಸಂಬನ್ಧಸಾಮ್ಯಾತ್ಸಮಂ ಯ: ಪಶ್ಯತಿ ಪರಪುತ್ರಜನ್ಮಮರಣಾದಿಸಮಂ ಸ್ವಪುತ್ರಜನ್ಮಮರಣಾದಿಕಂ ಯ: ಪಶ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥ: । ಸ ಯೋಗೀ ಪರಮೋ ಮತ: ಯೋಗಕಾಷ್ಠಾಂ ಗತೋ ಮತ: ।। ೩೨ ।।
ಅರ್ಜುನ ಉವಾಚ
ಯೋಽಯಂ ಯೋಗಸ್ತ್ವಯಾ ಪ್ರೋಕ್ತ: ಸಾಮ್ಯೇನ ಮಧುಸೂದನ ।
ಏತಸ್ಯಾಹಂ ನ ಪಶ್ಯಾಮಿ ಚಞ್ಚಲತ್ವಾತ್ಸ್ಥಿತಿಂ ಸ್ಥಿರಾಮ್ ।। ೩೩ ।।
ಚಞ್ಚಲಂ ಹಿ ಮನ: ಕೃಷ್ಣ ಪ್ರಮಾಥಿ ಬಲವದ್ದೃಢಮ್ ।
ತಸ್ಯಾಹಂ ನಿಗ್ರಹಂ ಮನ್ಯೇ ವಾಯೋರಿವ ಸುದುಷ್ಕರಮ್ ।। ೩೪ ।।
ಯೋಽಯಂ ದೇವಮನುಷ್ಯಾದಿಭೇದೇನ ಜೀವೇಶ್ವರಭೇದೇನ ಚಾತ್ಯತಭಿನ್ನತಯೈತಾವನ್ತಂ ಕಾಲಮನುಭೂತೇಷು ಸರ್ವೇಷ್ವಾತ್ಮಸು ಜ್ಞಾನೈಕಾಕಾರತಯಾ ಪರಸ್ಪರಸಾಮ್ಯೇನ ಅಕರ್ಮವಶ್ಯತಯಾ ಚೇಶ್ವರಸಾಮ್ಯೇನ ಸರ್ವತ್ರ ಸಮದರ್ಶನರೂಪೋ ಯೋಗಸ್ತ್ವಯಾ ಪ್ರೋಕ್ತ:, ಏತಸ್ಯ ಯೋಗಸ್ಯ ಸ್ಥಿರಾಂ ಸ್ಥಿತಿಂ ನ ಪಶ್ಯಾಮಿ, ಮನಸಶ್ಚಞ್ಚಲತ್ವಾತ್ । ತಥಾ ಅನವರತಾಭ್ಯಸ್ತವಿಷಯೇಷ್ವಪಿ ಸ್ವತ ಏವ ಚಞ್ಚಲಂ ಪುರುಷೇಣೈಕತ್ರಾವಸ್ಥಾಪಯಿತುಮಶಕ್ಯಂ ಮನ: ಪುರುಷಂ ಬಲಾತ್ಪ್ರಮಥ್ಯ ದೃಢಮನ್ಯತ್ರ ಚರತಿ ತಸ್ಯ ಸ್ವಾಭ್ಯಸ್ತವಿಷಯೇಷ್ವಪಿ ಚಞ್ಚಲಸ್ವಭಾವಸ್ಯ ಮನಸಸ್ತದ್ವಿಪರೀತಾಕಾರಾತ್ಮನಿ ಸ್ಥಾಪಯಿತುಂ ನಿಗ್ರಹಂ ಪ್ರತಿಕೂಲಗತೇರ್ಮಹಾವಾತಸ್ಯ ವ್ಯಜನಾದಿನೈವ ಸುದುಷ್ಕರಮಹಂ ಮನ್ಯೇ । ಮನೋನಿಗ್ರಹೋಪಾಯೋ ವಕ್ತವ್ಯ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯ: ।। ೩೩ ।।೩೪।।
ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ
ಅಸಂಶಯಂ ಮಹಾಬಾಹೋ ಮನೋ ದುರ್ನಿಗ್ರಹಂ ಚಲಮ್ ।
ಅಭ್ಯಾಸೇನ ತು ಕೌನ್ತೇಯ ವೈರಾಗ್ಯೇಣ ಚ ಗೃಹ್ಯತೇ ।। ೩೫ ।।
ಅಸಂಯತಾತ್ಮನಾ ಯೋಗೋ ದುಷ್ಪ್ರಾಪ ಇತಿ ಮೇ ಮತಿ: ।
ವಶ್ಯಾತ್ಮನಾ ತು ಯತತಾ ಶಕ್ಯೋಽವಾಪ್ತುಮುಪಾಯತ: ।। ೩೬ ।।
ಚಲಸ್ವಭಾವತಯಾ ಮನೋ ದುರ್ನಿಗ್ರಹಮೇವೇತ್ಯತ್ರ ನ ಸಂಶಯ: ತಥಾ ಅಅಪ್ಯಾತ್ಮನೋ ಗುಣಾಕರತ್ವಾಭ್ಯಾಸ-ಜನಿತಾಭಿಮುಖ್ಯೇನ ಆತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತೇಷು ದೋಷಾಕರತ್ವಜನಿತವೈತೃಷ್ಣ್ಯೇನ ಚ ಕಥಂಚಿದ್ಗೃಹ್ಯತೇ ಅಸಂಯತಾತ್ಮನಾ ಅಜಿತಮನಸಾ ಮಹತಾಪಿ ಬಲೇನ ಯೋಗೋ ದುಷ್ಪ್ರಾಪ ಏಅ । ಉಪಾಯತಸ್ತು ವಶ್ಯಾತ್ಮನಾ ಪೂರ್ವೋಕ್ತೇನ ಮದಾರಾಧನರೂಪೇಣಾನ್ತರ್ಗತಜ್ಞಾನೇನ ಕರ್ಮಣಾ ಜಿತಮನಸಾ ಯತಮಾನೇನಾಯಮೇವ ಸಮದರ್ಶನರೂಪೋ ಯೋಗೋಽವಾಪ್ತುಂ ಶಕ್ಯ: ।। ೩೫ – ೩೬।।
ಅಥ ನೇಹಾಭಿಕ್ರಮನಾಶೋಽಸ್ತಿ (ಭ.ಗೀ.೨.೪೦) ಇತಿ ಆದಾವೇವ ಶ್ರುತಂ ಯೋಗಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಂ ಯಥಾವಚ್ಛ್ರೋತುಮರ್ಜುನ: ಪೃಚ್ಛತಿ । ಅನ್ತರ್ಗತಾತ್ಮಜ್ಞಾನತಯಾ ಯೋಗಶಿರಸ್ಕತಯಾ ಚ ಹಿ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಂ ತತ್ರೋದಿತಮ್ ತಚ್ಚ ಯೋಗಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಮೇವ।
ಅರ್ಜುನ ಉವಾಚ
ಅಯತಿ: ಶ್ರದ್ಧಯೋಪೇತೋ ಯೋಗಾಚ್ಚಲಿತಮಾನಸ: ।
ಅಪ್ರಾಪ್ಯ ಯೋಗಸಂಸಿದ್ಧಿಂ ಕಾಂ ಗತಿಂ ಕೃಷ್ಣ ಗಚ್ಛತಿ ।। ೩೭ ।।
ಕಚ್ಚಿನ್ನೋಭಯವಿಭ್ರಷ್ಟಶ್ಛಿನ್ನಾಭ್ರಮಿವ ನಶ್ಯತಿ ।
ಅಪ್ರತಿಷ್ಠೋ ಮಹಾಬಾಹೋ ವಿಮೂಢೋ ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಪಥಿ ।। ೩೮ ।।
ಏತಂ ಮೇ ಸಂಶಯಂ ಕೃಷ್ಣ ಚ್ಛೇತುಮರ್ಹಾಸ್ಯಶೇಷತ: ।
ತ್ವದನ್ಯ: ಸಂಶಯಸ್ಯಾಸ್ಯ ಚ್ಛೇತ್ತಾ ನ ಹ್ಯುಪಪದ್ಯತೇ ।। ೩೯ ।।
ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಯೋಗೇ ಪ್ರವೃತ್ತೋ ದೃಢತರಾಭ್ಯಾಸರೂಪಯತನವೈಕಲ್ಯೇನ ಯೋಗಸಂಸಿದ್ಧಿಮಪ್ರಾಪ್ಯ ಯೋಗಾಚ್ಚಲಿತ-ಮಾನಸ: ಕಾಂ ಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ಉಭಯವಿಭ್ರಷ್ಟೋಽಯಂ ಚ್ಛಿನ್ನಾಭ್ರಮಿವ ಕಚ್ಚಿನ್ನ ನಶ್ಯತಿ? ಯಥಾ ಮೇಘಶಕಲ: ಪೂರ್ವಸ್ಮಾದ್ಬೃಹತೋ ಮೇಘಾಚ್ಛಿನ್ನ: ಪರಂ ಬೃಹನ್ತಂ ಮೇಘಮಪ್ರಾಪ್ಯ ಮಧ್ಯೇ ವಿನಷ್ಟೋ ಭವತಿ, ತಥೈವ ಕಚ್ಚಿನ್ನ ನಶ್ಯತಿ । ಕಥಮುಭಯವಿಭ್ರಷ್ಟತಾ? ಅಪ್ರತಿಷ್ಠ:, ವಿಮೂಢೋ ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಪಥೀತಿ । ಯಥಾವಸ್ಥಿತಂ ಸ್ವರ್ಗಾದಿಸಾಧನಭೂತಂ ಕರ್ಮ ಫಲಾಭಿಸನ್ಧಿರಹಿತಸ್ಯಾಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯ ಸ್ವಫಲಸಾಧನತ್ವೇನ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ ನ ಭವತೀತ್ಯಪ್ರತಿಷ್ಠ: । ಪ್ರಕ್ರಾನ್ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಪಥಿ ವಿಮೂಢ: ತಸ್ಮಾತ್ಪಥ: ಪ್ರಚ್ಯುತ: । ಅತ: ಉಭಯವಿಭ್ರಷ್ಟತಯಾ ಕಿಮಯಂ ನಶ್ಯತ್ಯೇವ, ಉತ ನ ನಶ್ಯತಿ? ತಮೇನಂ ಸಂಶಯಮಶೇಷತಶ್ಛೇತ್ತುಮರ್ಹಾಸಿ। ಸ್ವತ: ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣ ಯುಗಪತ್ಸರ್ವಂ ಸದಾ ಪಶ್ಯತಸ್ತ್ವತ್ತೋಽನ್ಯ: ಸಂಶಯಸ್ಯಾಸ್ಯ ಛೇತ್ತಾ ನ ಹ್ಯುಪಪದ್ಯತೇ ।।೩೭-೩೮-೩೯।।
ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ
ಪಾರ್ಥ ನೈವೇಹ ನಾಮುತ್ರ ವಿನಾಶಸ್ತಸ್ಯ ವಿದ್ಯತೇ ।
ನ ಹಿ ಕಲ್ಯಾಣಕೃತ್ಕಶ್ಚಿದ್ದುರ್ಗತಿಂ ತಾತ ಗಚ್ಛತಿ ।। ೪೦ ।।
ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಯೋಗೇ ಪ್ರಕ್ರಾನ್ತಸ್ಯ ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಚ್ಯುತಸ್ಯೇಹ ಚಾಮುತ್ರ ಚ ವಿನಾಶೋ ನ ವಿದ್ಯತೇ ಪ್ರಾಕೃತಸ್ವರ್ಗಾದಿಭೋಗಾನುಭವೇ ಬ್ರಹ್ಮಾನುಭವೇ ಚಾಭಿಲಷಿತಾನವಾಪ್ತಿರೂಪ: ಪ್ರತ್ಯವಾಯಾಖ್ಯಾನಿಷ್ಟಾವಾಪ್ತಿರೂಪಶ್ಚ ವಿನಾಶೋ ನ ವಿದ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥ: । ನ ಹಿ ನಿರತಿಶಯಕಲ್ಯಾಣರೂಪಯೋಗಕೃತ್ಕಶ್ಚಿತ್ಕಾಲತ್ರಯೇಽಪಿ ದುರ್ಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ।। ೪೦ ।।
ಕಥಮಯಂ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯತ್ರಾಹ –
ಪ್ರಾಪ್ಯ ಪುಣ್ಯಕೃತಾಂ ಲೋಕಾನುಷಿತ್ವಾ ಶಾಶ್ವತೀ: ಸಮಾ: ।
ಶುಚೀನಾಂ ಶ್ರೀಮತಾಂ ಗೇಹೇ ಯೋಗಭ್ರಷ್ಟೋಽಭಿಜಾಯತೇ ।। ೪೧ ।।
ಯಜ್ಜಾತೀಯಭೋಗಾಭಿಕಾಙ್ಕ್ಷಯಾ ಯೋಗಾತ್ಪ್ರಚ್ಯುತೋಽಯಮ್, ಅತಿಪುಣ್ಯಕೃತಾಂ ಪ್ರಾಪ್ಯಾನ್ ಲೋಕಾನ್ ಪ್ರಾಪ್ಯ ತಜ್ಜಾತೀಯಾನತಿಕಲ್ಯಾಣಾನ್ ಭೋಗಾನ್ ಯೋಗಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಾದೇವ ಭುಞ್ಜಾನೋ ಯಾವತ್ತದ್ಭೋಗತೃಷ್ಣಾವಸಾನಂ ಶಶ್ವತೀ: ಸಮಾಸ್ತತ್ರೋಷಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿನ್ ಭೋಗೇ ವಿತೃಷ್ಣ: ಶುಚೀನಾಂ ಶ್ರೀಮತಾಂ ಯೋಗೋಪಕ್ರಮಯೋಗ್ಯಾನಾಂ ಕುಲೇ ಯೋಗೋಪಕ್ರಮೇ ಭ್ರಷ್ಟೋ ಯೋಗಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಾಜ್ಜಾಯತೇ ।। ೪೧ ।।
ಅಥ ವಾ ಯೋಗಿನಾಮೇವ ಕುಲೇ ಭವತಿ ಧೀಮತಾಮ್ ।
ಏತದ್ಧಿ ದುರ್ಲಭತರಂ ಲೋಕೇ ಜನ್ಮ ಯದೀದೃಶಮ್ ।। ೪೨ ।।
ಪರಿಪಕ್ವಯೋಗಶ್ಚಲಿತಶ್ಚೇತ್, ಯೋಗಿನಾಂ ಧೀಮತಾಂ ಯೋಗಂ ಕುರ್ವತಾಂ ಸ್ವಯಮೇವ ಯೋಗೋಪದೇಶಕ್ಷಮಾಣಾಂ ಮಹತಾಂ ಕುಲೇ ಭವತಿ ತದೇತದುಭಯವಿಧಂ ಯೋಗಯೋಗ್ಯಾನಾಂ ಯೋಗಿನಾಂ ಚ ಕುಲೇ ಜನ್ಮ ಲೋಕೇ ಪ್ರಾಕೃತಾನಾಂ ದುರ್ಲಭತರಮ್ । ಏತತ್ತು ಯೋಗಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಕೃತಮ್ ।।೪೨।।
ತತ್ರ ತಂ ಬುದ್ಧಿಸಂಯೋಗಂ ಲಭತೇ ಪೌರ್ವದೈಹಿಕಮ್ ।
ಯತತೇ ಚ ತತೋ ಭೂಯ: ಸಂಸಿದ್ಧೌ ಕುರುನನ್ದನ ।। ೪೩ ।।
ಪೂರ್ವಾಭ್ಯಾಸೇನ ತೇನೈವ ಹ್ರಿಯತೇ ಹ್ಯವಶೋಽಪಿ ಸ: ।
ತತ್ರ ಜನ್ಮನಿ ಪೌರ್ವದೈಹಿಕಂ ತಮೇವ ಯೋಗವಿಷಯಂ ಬುದ್ಧಿಸಂಯೋಗಂ ಲಭತೇ । ತತ: ಸುಪ್ತಪ್ರಬುದ್ಧವದ್ಭೂಯ: ಸಂಸಿದ್ಧೌ ಯತತೇ ಯಥಾ ನಾನ್ತರಾಯಹತೋ ಭವತಿ, ತಥಾ ಯತತೇ । ತೇನ ಪೂರ್ವಾಭ್ಯಾಸೇನ ಪೂರ್ವೇಣ ಯೋಗವಿಷ್ಯೇಣಾಭ್ಯಾಸೇನ ಸ: ಯೋಗಭ್ರಷ್ಟೋ ಹ್ಯವಶೋಽಪಿ ಯೋಗ ಏವ ಹ್ರಿಯತೇ । ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಹ್ಯೇತದ್ಯೋಗಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥ: ।। ೪೩ ।।
ಜಿಜ್ಞಾಸುರಪಿ ಯೋಗಸ್ಯ ಶಬ್ದಬ್ರಹ್ಮಾತಿವರ್ತತೇ ।। ೪೪ ।।
ಅಪ್ರವೃತ್ತಯೋಗೋ ಯೋಗೇ ಜಿಜ್ಞಾಸುರಪಿ ತತಶ್ಚಲಿತಮಾನಸ: ಪುನರಪಿ ತಾಮೇವ ಜಿಜ್ಞಾಸಾಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಕರ್ಮಯೋಗಾದಿಕಂ ಯೋಗಮನುಷ್ಠಾಯ ಶಬ್ದಬ್ರಹ್ಮಾತಿವರ್ತತೇ । ಶಬ್ದಬ್ರಹ್ಮ ದೇವಮನುಷ್ಯಪೃಥಿವ್ಯನ್ತರಿಕ್ಷಸ್ವರ್ಗಾದಿಶಬ್ದಾಭಿಲಾಪಯೋಗ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರಕೃತಿ: । ಪ್ರಕೃತಿಬನ್ಧಾದ್ವಿಮುಕ್ತೋ ದೇವಮನುಷ್ಯಾದಿಶಬ್ದಾಭಿಲಾಪಾನರ್ಹಂ ಜ್ಞಾನಾನನ್ದೈಕತಾನಮಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತೀತ್ಯರ್ಥ:।।೪೪।।
ಪ್ರಯತ್ನಾದ್ಯತಮಾನಸ್ತು ಯೋಗೀ ಸಂಶುದ್ಧಕಿಲ್ಬಿಷ: ।
ಅನೇಕಜನ್ಮಸಂಸಿದ್ಧಸ್ತತೋ ಯಾತಿ ಪರಾಂ ಗತಿಮ್ ।। ೪೫ ।।
ಯತ ಏವಂ ಯೋಗಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಮ್, ತತ: ಅನೇಕಜನ್ಮಾರ್ಜಿತಪುಣ್ಯಸಞ್ಚಯೈ: ಸಂಶುದ್ಧಕಿಲ್ಬಿಷಸ್ಸಂಸಿದ್ಧಿ: ಸಂಜಾತ: ಪ್ರಯತ್ನಾದ್ಯತಮಾನಸ್ತು ಯೋಗೀ ಚಲಿತೋಽಪಿ ಪುನ: ಪರಾಂ ಗತಿಂ ಯಾತ್ಯೇವ ।। ೪೫ ।।
ಅತಿಶಯಿತಪುರುಷಾರ್ಥನಿಷ್ಠತಯಾ ಯೋಗಿನ: ಸರ್ವಸ್ಮಾದಾಧಿಕ್ಯಮಾಹ –
ತಪಸ್ವಿಭ್ಯೋಽಧಿಕೋ ಯೋಗೀ ಜ್ಞಾನಿಭ್ಯೋಽಪಿ ಮತೋಽಧಿಕ: ।
ಕರ್ಮಿಭ್ಯಶ್ಚಾಧಿಕೋ ಯೋಗೀ ತಸ್ಮಾದ್ಯೋಗೀ ಭವಾರ್ಜುನ ।।೪೬।।
ಕೇವಲತಪೋಭಿರ್ಯ: ಪುರುಷಾರ್ಥ: ಸಾಧ್ಯತೇ, ಆತ್ಮಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರಿಕ್ತೈರ್ಜ್ಞಾನೈಶ್ಚ ಯ:, ಯಶ್ಚ ಕೇವಲೈರಶ್ವಮೇಧಾದಿಭಿ: ಕರ್ಮಭಿ:, ತೇಭ್ಯಸ್ಸರ್ವೇಭ್ಯೋಽಧಿಕಪುರುಷಾರ್ಥಸಾಧನತ್ವಾದ್ಯೋಗಸ್ಯ, ತಪಸ್ವಿಭ್ಯೋ ಜ್ಞಾನಿಭ್ಯ: ಕರ್ಮಿಭ್ಯಶ್ಚಾಧಿಕೋ ಯೋಗೀ ತಸ್ಮಾದ್ಯೋಗೀ ಭವಾರ್ಜುನ।।೪೬।।
ತದೇವಂ ಪರವಿದ್ಯಾಙ್ಗಭೂತಂ ಪ್ರಜಾಪತಿವಾಕ್ಯೋದಿತಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮದರ್ಶನಮುಕ್ತಮ್ ಅಥ ಪರವಿದ್ಯಾಂ ಪ್ರಸ್ತೌತಿ –
ಯೋಗಿನಾಮಪಿ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಮದ್ಗತೇನಾನ್ತರಾತ್ಮನಾ ।
ಶ್ರದ್ಧಾವಾನ್ ಭಜತೇ ಯೋ ಮಾಂ ಸ ಮೇ ಯುಕ್ತತಮೋ ಮತ: ।। ೪೭ ।।
ಯೋಗಿನಾಮಿತಿ ಪಞ್ಚಮ್ಯರ್ಥೇ ಷಷ್ಠೀ । ಸರ್ವಭೂತಸ್ಥಮಾತ್ಮಾನಮ್ (೨೯) ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಚತುರ್ವಿಧಾ ಯೋಗಿನ: ಪ್ರತಿಪಾದಿತಾ:। ತೇಷ್ವನನ್ತರ್ಗತತ್ವಾದ್ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಸ್ಯ ಯೋಗಿನ: ನ ನಿರ್ಧಾರಣೇ ಷಷ್ಠೀ ಸಂಭವತಿ । ಅಪಿ ಸರ್ವೇಷಾಮಿತಿ ಸರ್ವಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಾಸ್ತಪಸ್ವಿಪ್ರಭೃತಯ: । ತತ್ರಾಪ್ಯುಕ್ತೇನ ನ್ಯಾಯೇನ ಪಞ್ಚಮ್ಯರ್ಥೋ ಗ್ರಹೀತವ್ಯ: । ಯೋಗಿಭ್ಯ:, ಅಪಿ ಸರ್ವೇಭ್ಯೋ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣೋ ಯೋಗೀ ಯುಕ್ತತಮ: । ತದಪೇಕ್ಷಯಾ ಅವರತ್ವೇ ತಪಸ್ವಿಪ್ರಭೃತೀನಾಂ ಯೋಗಿನಾಂ ಚ ನ ಕಶ್ಚಿದ್ವಿಶೇಷ ಇತ್ಯರ್ಥ: ಮೇರ್ವಪೇಕ್ಷಯಾ ಸರ್ಷಪಾಣಾಮಿವ । ಯದ್ಯಪಿ ಸರ್ಷಪೇಷು ಅನ್ಯೋನ್ಯನ್ಯೂನಾಧಿಕಭಾವೋ ವಿದ್ಯತೇ ತಥಾಪಿ ಮೇರ್ವಪೇಕ್ಷಯಾ ಅವರತ್ವನಿರ್ದೇಶ: ಸಮಾನ: । ಮತ್ಪ್ರಿಯತ್ವಾತಿರೇಕೇನ ಅನನ್ಯಧಾರಣಸ್ವಭಾವತಯಾ ಮದ್ಗತೇನ ಅನ್ತರಾತ್ಮನಾ ಮನಸಾ, ಶ್ರದ್ಧಾವಾನತ್ಯರ್ಥಮತ್ಪ್ರಿಯತ್ವೇನ ಕ್ಷಣಮಾತ್ರವಿಶ್ಲೇಷಾಸಹತಯಾ ಮತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿಪ್ರವೃತ್ತೌ ತ್ವರಾವಾನ್ ಯೋ ಮಾಂ ಭಜತೇ ಮಾಂ ವಿಚಿತ್ರಾನನ್ತಭೋಗ್ಯಭೋಕ್ತೃವರ್ಗಭೋಗೋಪಕರಣಭೋಗಸ್ಥಾನಪರಿಪೂರ್ಣನಿಖಿಲಜಗದುದಯವಿಭವ-ಲಯಲೀಲಮ್, ಅಸ್ಪೃಷ್ಟಾಶೇಷ-ದೋಷಾನವಧಿಕಾತಿಶಯಜ್ಞಾನಬಲೈಶ್ವರ್ಯವೀರ್ಯಶಕ್ತಿತೇಜ:ಪ್ರಭೃತಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯಕಲ್ಯಾಣ-ಗುಣಗಣನಿಧಿಮ್, ಸ್ವಾಭಿಮತಾನುರೂಪೈಕರೂಪಾಚಿನ್ತ್ಯದಿವ್ಯಾದ್ಭುತನಿತ್ಯನಿರವದ್ಯ-ನಿರತಿಶಯಾಉಜ್ಜ್ವಲ್ಯ-ಸೌನ್ದರ್ಯಸೌಗನ್ಧ್ಯಸೌಕುಮಾರ್ಯಲಾವಣ್ಯ-ಯೌವನಾದ್ಯನನ್ತಗುಣನಿಧಿದಿವ್ಯರೂಪಮ್, ವಾಙ್ಮನಸಾಪರಿಚ್ಛೇದ್ಯಸ್ವರೂಪ-ಸ್ವಭಾವಮ್, ಅಪಾರಕಾರುಣ್ಯಸೌಶೀಲ್ಯ-ವಾತ್ಸಲ್ಯೋದಾರ್ಯಮಹೋದಧಿಮ್, ಅನಾಲೋಚಿತವಿಶೇಷಾಶೇಷಲೋಕ-ಶರಣ್ಯಮ್, ಪ್ರಣತಾರ್ತಿಹರಮ್, ಆಶ್ರಿತವಾತ್ಸಲ್ಯೈಕಜಲಧಿಮ್, ಅಖಿಲಮನುಜನಯನವಿಷಯತಾಂ ಗತಮ್, ಅಜಹತ್ಸ್ವಸ್ವಭಾವಮ್, ವಸುದೇವಗೃಹೇಽವತೀರ್ಣಮ್, ಅನವಧಿಕಾತಿಶಯತೇಜಸಾ ನಿಖಿಲಂ ಜಗದ್ಭಾಸಯನ್ತಮ್, ಆತ್ಮಕಾನ್ತ್ಯಾ ವಿಶ್ವಮಾಪ್ಯಾಯಯನ್ತಮ್, ಭಜತೇ ಸೇವತೇ, ಉಪಾಸ್ತ ಇತ್ಯರ್ಥ: ಸ ಮೇ ಯುಕ್ತತಮೋ ಮತ: ಸ ಸರ್ವೇಭ್ಯಶ್ಶ್ರೇಷ್ಟತಮ: ಇತಿ ಸರ್ವಂ ಸರ್ವದಾ ಯಥಾವಸ್ಥಿತಂ ಸ್ವತ ಏವ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕುರ್ವನಹಂ ಮನ್ಯೇ।।೪೭।।
।। ಇತಿ ಶ್ರೀಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತೇ ಶ್ರೀಮದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯೇ ಪ್ಷಷ್ಠೋಽಧ್ಯಾಯ: ।। ೬।।
