ಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತಂ
ಶ್ರೀಮದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ತ್ರಯೋದಶೇ ಪ್ರಕೃತಿಪುರುಷಯ್ಾೋರನ್ಯೋನ್ಯಸಂಸೃಷ್ಟಯೋ: ಸ್ವರೂಪಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಂ ವಿಜ್ಞಾಯ ಅಮಾನಿತ್ವಾದಿಭಿ: ಭಗವದ್ಭಕ್ತ್ಯನು-ಗೃಹೀತೈ: ಬನ್ಧಾನ್ಮುಚ್ಯತ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ತತ್ರ ಬನ್ಧಹೇತು: ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಸತ್ತ್ವಾದಿಗುಣಮಯಸುಖಾದಿಸಙ್ಗ ಇತಿ ಚಾಭಿಹಿತಮ್, ಕಾರಣಂ ಗುಣಸಙ್ಗೋಽಸ್ಯ ಸದಸದ್ಯೋನಿಜನ್ಮಸು (೨೧) ಇತಿ । ಅಥೇದಾನೀಂ ಗುಣಾನಾಂ ಬನ್ಧಹೇತುತಾಪ್ರಕಾರ:, ಗುಣನಿವರ್ತನಪ್ರಕಾರಶ್ಚೋಚ್ಯತೇ ।
ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ
ಪರಂ ಭೂಯ: ಪ್ರವಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ಜ್ಞಾನಾನಾಂ ಜ್ಞಾನಮುತ್ತಮಮ್ ।
ಯಜ್ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಮುನಯ: ಸರ್ವೇ ಪರಾಂ ಸಿದ್ಧಿಮಿತೋ ಗತಾ: ।। ೧ ।।
ಪರಂ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾದನ್ಯತ್ಪ್ರಕೃತಿಪುರುಷಾನ್ತರ್ಗತಮೇವ ಸತ್ತ್ವಾದಿಗುಣವಿಷಯಂ ಜ್ಞಾನಂ ಭೂಯ: ಪ್ರವಕ್ಷ್ಯಾಮಿ । ತಚ್ಚ ಜ್ಞಾನಂ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಪ್ರಕೃತಿಪುರುಷವಿಷಯಜ್ಞಾನಾನಾಮುತ್ತಮಮ್ । ಯಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಸರ್ವೇ ಮುನಯಸ್ತನ್ಮನನಶೀಲಾ: ಇತ: ಸಂಸಾರಬನ್ಧಾತ್ಪರಾಂ ಸಿದ್ಧಿಂ ಗತಾ: ಪರಾಂ ಪರಿಶುದ್ಧಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಪ್ರಾಪ್ತಿರೂಪಾಂ ಸಿದ್ಧಿಮವಾಪ್ತಾ: ।। ೧।। ಪುನರಪಿ ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಫಲೇನ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ-
ಇದಂ ಜ್ಞಾನಮುಪಾಶ್ರಿತ್ಯ ಮಮ ಸಾಧರ್ಮ್ಯಮಾಗತಾ: ।
ಸರ್ಗೇಽಪಿ ನೋಪಜಾಯನ್ತೇ ಪ್ರಲಯೇ ನ ವ್ಯಥನ್ತಿ ಚ ।। ೨ ।।
ಇದಂ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಂ ಜ್ಞಾನಮುಪಶ್ರಿತ್ಯ ಮಮ ಸಾಧರ್ಮ್ಯಮಾಗತಾ: ಮತ್ಸಾಮ್ಯಂ ಪ್ರಾಪ್ತಾ:, ಸರ್ಗೇಽಪಿ ನೋಪಜಾಯನ್ತೇ ನ ಸೃಜಿಕರ್ಮತಾಂ ಭಜನ್ತೇ ಪ್ರಲಯೇ ನ ವ್ಯಥನ್ತಿ ಚ ನ ಚ ಸಂಹೃತಿಕರ್ಮತಾಮ್ (ಭಜನ್ತೇ)।।೨।।
ಅಥ ಪ್ರಾಕೃತಾನಾಂ ಗುಣಾನಾಂ ಬನ್ಧಹೇತುತಾಪ್ರಕಾರಂ ವಕ್ತುಂ ಸರ್ವಸ್ಯ ಭೂತಜಾತಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಿಪುರುಷಸಂಸರ್ಗಜತ್ವಂ ಯಾವತ್ಸಂಜಾಯತೇ ಕಿಞ್ಚಿತ್ (೧೩.೨೬) ಇತ್ಯನೇನೋಕ್ತಂ ಭಗವತಾ ಸ್ವೇನೈವ ಕೃತಮಿತ್ಯಾಹ –
ಮಮ ಯೋನಿರ್ಮಹದ್ಬ್ರಹ್ಮ ತಸ್ಮಿನ್ ಗರ್ಭಂ ದಧಾಮ್ಯಹಮ್ ।
ಸಂಭವಸ್ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ತತೋ ಭವತಿ ಭಾರತ ।। ೩ ।।
ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಜಗತೋ ಯೋನಿಭೂತಂ ಮಮ ಮಹದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಯತ್, ತಸ್ಮಿನ್ ಗರ್ಭಂ ದಧಾಮ್ಯಹಮ್, ಭೂಮಿರಾಪೋಽನಲೋ ವಾಯು: ಖಂ ಮನೋ ಬುದ್ಧಿರೇವ ಚ । ಅಹಙ್ಕಾರ ಇತೀಯಂ ಮೇ ಭಿನ್ನಾ ಪ್ರಕೃತಿರಷ್ಟಧಾ ।। ಅಪರೇಯಮ್ (೭.೪) ಇತಿ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಾ ಅಚೇತನಪ್ರಕೃತಿ: ಮಹದಹಙ್ಕಾರಾದಿ-ವಿಕಾರಾಣಾಂ ಕಾರಣತಯಾ ಮಹದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಶ್ರುತಾವಪಿ ಕ್ವಚಿತ್ಪ್ರಕೃತಿರಪಿ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ, ಯಸ್ಸರ್ವಜ್ಞಸ್ಸರ್ವವಿದ್ಯಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಮಯಂ ತಪ: । ತಸ್ಮಾದೇತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ನಾಮ ರೂಪಮನ್ನಂ ಚ ಜಾಯತೇ (ಮು.೧.೧.೧೦) ಇತಿ ಇತಸ್ತ್ವನ್ಯಾಂ ಪ್ರಕೃತಿಂ ವಿದ್ಧಿ ಮೇ ಪರಾಮ್ । ಜೀವಭೂತಾಮ್ (೭.೫) ಇತಿ ಚೇತನಪುಞ್ಜರೂಪಾ ಯಾ ಪರಾ ಪ್ರಕೃತಿರ್ನಿರ್ದಿಷ್ಟಾ, ಸೇಹ ಸಕಲಪ್ರಾಣಿಬೀಜತಯಾ ಗರ್ಭ-ಶಬ್ದೇನೋಚ್ಯತೇ । ತಸ್ಮಿನಚೇತನೇ ಯೋನಿಭೂತೇ ಮಹತಿ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಚೇತನಪುಞ್ಜರೂಪಂ ಗರ್ಭಂ ದಧಾಮಿ ಅಚೇತನಪ್ರಕೃತ್ಯಾ ಭೋಗಕ್ಷೇತ್ರಭೂತಯಾ ಭೋಕ್ತೃವರ್ಗಪುಞ್ಜಭೂತಾಂ ಚೇತನಪ್ರಕೃತಿಂ ಸಂಯೋಜಯಾಮೀತ್ಯರ್ಥ: । ತತ: ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಕೃತಿದ್ವಯಸಂಯೋಗಾನ್ಮತ್ಸಂಕಲ್ಪಕೃತಾತ್ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಸ್ತಮ್ಬಪರ್ಯನ್ತಾನಾಂ ಸಂಭವೋ ಭವತಿ ।।೩।।
ಕಾರ್ಯಾವಸ್ಥೋಽಪಿ ಚಿದಚಿತ್ಪ್ರಕೃತಿಸಂಸರ್ಗೋ ಮಯೈವ ಕೃತ ಇತ್ಯಾಹ –
ಸರ್ವಯೋನಿಷು ಕೌನ್ತೇಯ ಮೂರ್ತಯ: ಸಂಭವನ್ತಿ ಯಾ: ।
ತಾಸಾಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಮಹದ್ಯೋನಿರಹಂ ಬೀಜಪ್ರದ: ಪಿತಾ ।। ೪ ।।
ಸರ್ವಾಸು ದೇವಗನ್ಧರ್ವಯಕ್ಷರಾಕ್ಷಸಮನುಷ್ಯಪಶುಮೃಗಪಕ್ಷಿಸರೀಸೃಪಾದಿಷು ಯೋನಿಷು ತತ್ತನ್ಮೂರ್ತಯೋ ಯಾ: ಸಂಭವನ್ತಿ ಜಾಯನ್ತೇ, ತಾಸಾಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಮಹದ್ಯೋನಿ: ಕಾರಣಮ್ ಮಯಾ ಸಂಯೋಜಿತಚೇತನವರ್ಗಾ ಮಹದಾದಿವಿಶೇಷಾನ್ತಾವಸ್ಥಾ ಪ್ರಕೃತಿ: ಕಾರಣಮಿತ್ಯರ್ಥ:। ಅಹಂ ಬೀಜಪ್ರದ: ಪಿತಾ ತತ್ರ ತತ್ರ ಚ ತತ್ತತ್ಕರ್ಮಾನುಗುಣ್ಯೇನ ಚೇತನವರ್ಗಸ್ಯ ಸಂಯೋಜಕಶ್ಚಾಹಮಿತ್ಯರ್ಥ: ।।೪।।
ಏವಂ ಸರ್ಗಾದೌ ಪ್ರಾಚೀನಕರ್ಮವಶಾದಚಿತ್ಸಂಸರ್ಗೇಣ ದೇವಾದಿಯೋನಿಷು ಜಾತಾನಾಂ ಪುನ: ಪುನರ್ದೇವಾದಿಭಾವೇನ ಜನ್ಮಹೇತುಮಾಹ-
ಸತ್ತ್ವಂ ರಜಸ್ತಮ ಇತಿ ಗುಣಾ: ಪ್ರಕೃತಿಸಂಭವಾ: ।
ನಿಬಧ್ನನ್ತಿ ಮಹಾಬಾಹೋ ದೇಹೇ ದೇಹಿನಮವ್ಯಯಮ್ ।। ೫ ।।
ಸತ್ತ್ವರಜಸ್ತಮಾಂಸಿ ತ್ರಯೋ ಗುಣಾ: ಪ್ರಕೃತೇ: ಸ್ವರೂಪಾನುಬನ್ಧಿನ: ಸ್ವಭಾವವಿಶೇಷಾ: ಪ್ರಕಾಶಾದಿಕಾರ್ಯೈಕನಿರೂಪಣೀಯಾ: ಪ್ರಕೃತ್ಯವಸ್ಥಾಯಾಮನುದ್ಭೂತಾ: ತದ್ವಿಕಾರೇಷು ಮಹದಾದಿಷು ಉದ್ಭೂತಾ: ಮಹದಾದಿವಿಶೇಷಾನ್ತೈರಾರಬ್ಧದೇವಮನುಷ್ಯಾದಿದೇಹಸಂಬನ್ಧಿನಮೇನಂ ದೇಹಿನಮ್, ಅವ್ಯಯಂ – ಸ್ವತೋ ಗುಣಸಂಬನ್ಧಾನರ್ಹಂ ದೇಹೇ ವರ್ತಮಾನಂ ನಿಬಧ್ನನ್ತಿ, ದೇಹೇ ವರ್ತಮಾನತ್ವೋಪಾಧಿನಾ ನಿಬಧ್ನನ್ತೀತ್ಯರ್ಥ:।।೫।।
ಸತ್ತ್ವರಜಸ್ತಮಸಾಮಾಕಾರಂ ಬನ್ಧನಪ್ರಕಾರಂ ಚಾಹ –
ತತ್ರ ಸತ್ತ್ವಂ ನಿರ್ಮಲತ್ವಾತ್ಪ್ರಕಾಶಕಮನಾಮಯಮ್ ।
ಸುಖಸಙ್ಗೇನ ಬಧ್ನಾತಿ ಜ್ಞಾನಸಙ್ಗೇನ ಚಾನಘ ।। ೬ ।।
ತತ್ರ ಸತ್ತ್ವರಜಸ್ತಮಸ್ತು ಸತ್ತ್ವಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಮೀದೃಶಂ ನಿರ್ಮಲತ್ವಾತ್ಪ್ರಕಾಶಕಮ್ ಪ್ರಕಾಶಸುಖಾವರಣಸ್ವಭಾವರಹಿತತಾ ನಿರ್ಮಲತ್ವಮ್ ಪ್ರಕಾಶಸುಖಜನನೈಕಾನ್ತಸ್ವಭಾವತಯಾ ಪ್ರಕಾಶಸುಖಹೇತುಭೂತಮಿತ್ಯರ್ಥ: । ಪ್ರಕಾಶ: ವಸ್ತುಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಾವಬೋಧ:। ಅನಾಮಯಮಾಮಯಾಖ್ಯಂ ಕಾರ್ಯಂ ನ ವಿದ್ಯತ ಇತ್ಯನಾಮಯಮ್ ಅರೋಗತಾಹೇತುರಿತ್ಯರ್ಥ: । ಏಷ ಸತ್ತ್ವಾಖ್ಯೋ ಗುಣೋ ದೇಹಿನಮೇನಂ ಸುಖಸಙ್ಗೇನ ಜ್ಞಾನಸಙ್ಗೇನ ಚ ಬಧ್ನಾತಿ ಪುರುಷಸ್ಯ ಸುಖಸಙ್ಗಂ ಜ್ಞಾನಸಙ್ಗಂ ಚ ಜನಯತೀತ್ಯರ್ಥ:। ಜ್ಞಾನಸುಖಯೋಸ್ಸಙ್ಗೇ ಹಿ ಜಾತೇ ತತ್ಸಾಧನೇಷು ಲೌಕಿಕವೈದಿಕೇಷು ಪ್ರವರ್ತತೇ ತತಶ್ಚ ತತ್ಫಲಾನುಭವಸಾಧನಭೂತಾಸು ಯೋನಿಷು ಜಾಯತ ಇತಿ ಸತ್ತ್ವಂ ಸುಖಜ್ಞಾನಸಙ್ಗದ್ವಾರೇಣ ಪುರುಷಂ ಬಧ್ನಾತಿ । ಜ್ಞಾನಸುಖಜನನಂ ಪುನರಪಿ ತಯೋಸ್ಸಙ್ಗಜನನಂ ಚ ಸತ್ತ್ವಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ಭವತಿ ।। ೬ ।।
ರಜೋ ರಾಗಾತ್ಮಕಂ ವಿದ್ಧಿ ತೃಷ್ಣಾಸಙ್ಗಸಮುದ್ಭವಮ್ ।
ತನ್ನಿಬಧ್ನಾತಿ ಕೌನ್ತೇಯ ಕರ್ಮಸಙ್ಗೇನ ದೇಹಿನಮ್ ।। ೭ ।।
ರಜೋ ರಾಗಾತ್ಮಕಂ ರಾಗಹೇತುಭೂತಮ್ । ರಾಗ: ಯೋಷಿತ್ಪುರುಷಯೋರನ್ಯಾನ್ಯಸ್ಪೃಹಾ । ತೃಣಾಸಙ್ಗಸಮುದ್ಭವಂ ತೃಷ್ಣಾಸಙ್ಗಯೋರುದ್ಭವಸ್ಥಾನಮ್ ತೃಷ್ಣಾಸಙ್ಗಹೇತುಭೂತಮಿತ್ಯರ್ಥ: । ತೃಷ್ಣಾ ಶಬ್ದಾದಿಸರ್ವವಿಷಯಸ್ಪೃಹಾ ಸಙ್ಗ: ಪುತ್ರಮಿತ್ರಾದಿಷು ಸಂಬನ್ಧಿಷು ಸಂಶ್ಲೇಷಸ್ಪೃಹಾ । ತದ್ರಜ: ದೇಹಿನಂ ಕರ್ಮಸು ಕ್ರಿಯಾಸು ಸ್ಪೃಹಾಜನನದ್ವಾರೇಣ ನಿಬಧ್ನಾತಿ ಕ್ರಿಯಾಸು ಹಿ ಸ್ಪೃಹಯಾ ಯಾ: ಕ್ರಿಯಾ ಆರಭತೇ ದೇಹೀ, ತಾಶ್ಚ ಪುಣ್ಯಪಾಪರೂಪಾ ಇತಿ ತತ್ಫಲಾನುಭವಸಾಧನಭೂತಾಸು ಯೋನಿಷು ಜನ್ಮಹೇತವೋ ಭವನ್ತಿ । ಅತ: ಕರ್ಮಸಙ್ಗದ್ವಾರೇಣ ರಜೋ ದೇಹಿನಂ ನಿಬಧ್ನಾತಿ । ತದೇವಂ ರಜೋ ರಾಗತೃಷ್ಣಾಸಙ್ಗಹೇತು: ಕರ್ಮಸಙ್ಗಹೇತುಶ್ಚೇತ್ಯುಕ್ತಂ ಭವತಿ ।। ೭ ।।
ತಮಸ್ತ್ವಜ್ಞಾನಜಂ ವಿದ್ಧಿ ಮೋಹನಂ ಸರ್ವದೇಹಿನಾಮ್ ।
ಪ್ರಮಾದಾಲಸ್ಯನಿದ್ರಾಭಿಸ್ತನ್ನಿಬಧ್ನಾತಿ ಭಾರತ ।। ೮ ।।
ಜ್ಞಾನಾದನ್ಯದಿಹ ಅಜ್ಞಾನಮಭಿಪ್ರೇತಮ್ । ಜ್ಞಾನಂ ವಸ್ತುಯಥಾತ್ಮ್ಯಾವಬೋಧ: ತಸ್ಮಾದನ್ಯತ್ತದ್ವಿಪರ್ಯಯಜ್ಞಾನಮ್ । ತಮಸ್ತು ವಸ್ತುಯಾಥಾತ್ಮ್ಯವಿಅಪರೀತವಿಷಯಜ್ಞಾನಜಮ್ । ಮೋಹನಂ ಸರ್ವದೇಹಿನಾಮ್ । ಮೋಹೋ ವಿಪರ್ಯಯಜ್ಞಾನಮ್ ವಿಪರ್ಯಯಜ್ಞಾನಹೇತುರಿತ್ಯರ್ಥ:। ತತ್ತಮ: ಪ್ರಮಾದಾಲಸ್ಯನಿದ್ರಾಹೇತುತಯಾ ತದ್ದ್ವಾರೇಣ ದೇಹಿನಂ ನಿಬಧ್ನಾತಿ । ಪ್ರಮಾದ: ಕರ್ತವ್ಯಾತ್ಕರ್ಮಣೋಽನ್ಯತ್ರ ಪ್ರವೃತ್ತಿಹೇತುಭೂತಮನವಧಾನಮ್ । ಆಲಸ್ಯಂ ಕರ್ಮಸ್ವನಾರಮ್ಭಸ್ವಭಾವ: ಸ್ತಬ್ಧತೇತಿ ಯಾವತ್ । ಪುರುಷಸ್ಯೇನ್ದ್ರಿಯಪ್ರವರ್ತನಶ್ರಾನ್ತ್ಯಾ ಸರ್ವೇನ್ದ್ರಿಯಪ್ರವರ್ತನೋಪರತಿರ್ನಿದ್ರಾ ತತ್ರ ಬಾಹ್ಯೇನ್ದ್ರಿಯಪ್ರವರ್ತನೋಪರಮ: ಸ್ವಪ್ನ: ಮನಸೋಽಪ್ಯುಪರತಿ: ಸುಷುಪ್ತಿ: ।। ೮ ।।
ಸತ್ತ್ವಾದೀನಾಂ ಬನ್ಧದ್ವಾರಭೂತೇಷು ಪ್ರಧಾನಾನ್ಯಾಹ –
ಸತ್ತ್ವಂ ಸುಖೇ ಸಞ್ಜಯತಿ ರಜ: ಕರ್ಮಣಿ ಭಾರತ ।
ಜ್ಞಾನಮಾವೃತ್ಯ ತು ತಮ: ಪ್ರಮಾದೇ ಸಞ್ಜಯತ್ಯುತ ।। ೯ ।।
ಸತ್ತ್ವಂ ಸುಖಸಙ್ಗಪ್ರಧಾನಮ್ ರಜ: ಕರ್ಮಸಙ್ಗಪ್ರಧಾನಮ್ ತಮಸ್ತು ವಸ್ತುಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಜ್ಞಾನಮಾವೃತ್ಯ ವಿಪರೀತಜ್ಞಾನಹೇತುತಯಾ ಕರ್ತವ್ಯವಿಪರೀತಪ್ರವೃತ್ತಿಸಙ್ಗಪ್ರಧಾನಮ್ ।। ೯ ।। ದೇಹಾಕಾರಪರಿಣತಾಯಾ: ಪ್ರಕೃತೇ: ಸ್ವರೂಪಾನುಬನ್ಧಿನ: ಸತ್ತ್ವಾದಯೋ ಗುಣಾ: ತೇ ಚ ಸ್ವರೂಪಾನುಬನ್ಧಿತ್ವೇನ ಸರ್ವದಾ ಸರ್ವೇ ವರ್ತನ್ತೇ ಇತಿ ಪರಸ್ಪರವಿರುದ್ಧಂ ಕಾರ್ಯಂ ಕಥಂ ಜನಯನ್ತೀತ್ಯತ್ರಾಹ –
ರಜಸ್ತಮಶ್ಚಾಭಿಭೂಯ ಸತ್ತ್ವಂ ಭವತಿ ಭಾರತ ।
ರಜ: ಸತ್ತ್ವಂ ತಮಶ್ಚೈವ ತಮ: ಸತ್ತ್ವಂ ರಜಸ್ತಥಾ ।। ೧೦ ।।
ಯದ್ಯಪಿ ಸತ್ತ್ವಾದ್ಯಸ್ತ್ರಯ: ಪ್ರಕೃತಿಸಂಸೃಷ್ಟಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಾನುಬನ್ಧಿನ:, ತಥಾಪಿ ಪ್ರಾಚೀನಕರ್ಮವಶಾತ್ ದೇಹಾಪ್ಯಾಯನಭೂತಾಹಾರವೈಷಮ್ಯಾಚ್ಚ ಸತ್ತ್ವಾದಯ: ಪರಸ್ಪರಸಮುದ್ಭವಾಭಿಭವರೂಪೇಣ ವರ್ತನ್ತೇ । ರಜಸ್ತಮಸೀ ಕದಾಚಿದಭಿಭೂಯ ಸತ್ತ್ವಮುದ್ರಿಕ್ತಂ ವರ್ತತೇ ತಥಾ ತಮಸ್ಸತ್ತ್ವೇ ಅಭಿಭೂಯ ರಜ: ಕದಾಚಿತ್ ಕದಾಚಿಚ್ಚ ರಜಸ್ಸತ್ತ್ವೇ ಅಭಿಭೂಯ ತಮ:।।೧೦।।
ತಚ್ಚ ಕಾರ್ಯೋಪಲಭ್ಯೈವಾವಗಚ್ಛೇದಿತ್ಯಾಹ
ಸರ್ವದ್ವಾರೇಷು ದೇಹೇಽಸ್ಮಿನ್ ಪ್ರಕಾಶ ಉಪಜಾಯತೇ ।
ಜ್ಞಾನಂ ಯದಾ ತದಾ ವಿದ್ಯಾದ್ವಿವೃದ್ಧಂ ಸತ್ತ್ವಮಿತ್ಯುತ ।। ೧೧ ।।
ಸರ್ವೇಷು ಚಕ್ಷುರಾದಿಷು ಜ್ಞಾನದ್ವಾರೇಷು ಯದಾ ವಸ್ತುಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಪ್ರಕಾಶೇ ಜ್ಞಾನಮುಪಜಾಯತೇ, ತದಾ ತಸ್ಮಿನ್ ದೇಹೇ ಸತ್ತ್ವಂ ಪ್ರವೃದ್ಧಮಿತಿ ವಿದ್ಯಾತ್ ।। ೧೧ ।।
ಲೋಭ: ಪ್ರವೃತ್ತಿರಾರಮ್ಭ: ಕರ್ಮಣಾಮಶಮ: ಸ್ಪೃಹಾ ।
ರಜಸ್ಯೇತಾನಿ ಜಾಯನ್ತೇ ವಿವೃದ್ಧೇ ಭರತರ್ಷಭ ।। ೧೨ ।।
ಲೋಭ: ಸ್ವಕೀಯದ್ರವ್ಯಸ್ಯಾತ್ಯಾಗಶೀಲತಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿ: ಪ್ರಯೋಜನಮನುದ್ದಿಶ್ಯಾಪಿ ಚಲನಸ್ವಭಾವತಾ ಆರಮ್ಭ: ಕರ್ಮಣಾಮ್ – ಫಲಸಾಧನಭೂತಾನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಮಾರಮ್ಭ:, ಅಶಮ: ಇನ್ದ್ರಿಯಾನುರತಿ: ಸ್ಪೃಹಾ ವಿಷಯೇಚ್ಛಾ । ಏತಾನಿ ರಜಸಿ ಪ್ರವೃದ್ಧೇ ಜಾಯನ್ತೇ । ಯದಾ ಲೋಭಾದಯೋ ವರ್ತನ್ತೇ, ತದಾ ರಜ: ಪ್ರವೃದ್ಧಮಿತಿ ವಿದ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥ: ।।೧೨।।
ಅಪ್ರಕಾಶೋಽಪ್ರವೃತ್ತಿಶ್ಚ ಪ್ರಮಾದೋ ಮೋಹ ಏವ ಚ ।
ತಮಸ್ಯೇತಾನಿ ಜಾಯನ್ತೇ ವಿವೃದ್ಧೇ ಕುರುನನ್ದನ ।। ೧೩ ।।
ಅಪ್ರಕಾಶ: ಜ್ಞಾನಾನುದಯ: ಅಪ್ರವೃತ್ತಿಶ್ಚ ಸ್ತಬ್ಧತಾ ಪ್ರಮಾದ: ಅಕಾರ್ಯಪ್ರವೃತ್ತಿಫಲಮನವಧಾನಮ್ ಮೋಹ: ವಿಪರೀತಜ್ಞಾನಮ್ । ಏತಾನಿ ತಮಸಿ ಪ್ರವೃದ್ಧೇ ಜಾಯನ್ತೇ । ಏತೈಸ್ತಮ: ಪ್ರವೃದ್ಧಮಿತಿ ವಿದ್ಯಾತ್ ।। ೧೩ ।।
ಯದಾ ಸತ್ತ್ವೇ ಪ್ರವೃದ್ಧೇ ತು ಪ್ರಲಯಂ ಯಾತಿ ದೇಹಭೃತ್ ।
ತದೋತ್ತಮವಿದಾಂ ಲೋಕಾನಮಲಾನ್ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ ।। ೧೪ ।।
ಯದಾ ಸತ್ತ್ವಂ ಪ್ರವೃದ್ಧಂ ತದಾ, ಸತ್ತ್ವೇ ಪ್ರವೃದ್ಧೇ ದೇಹಭೃತ್ಪ್ರಲಯಂ ಮರಣಂ ಯಾತಿ ಚೇತ್, ಉತ್ತಮವಿದಾಮುತ್ತಮತತ್ತ್ವವಿದಾಂ ಆತ್ಮಯಾಥಾತ್ಮ್ಯವಿದಾಂ ಲೋಕಾನ್ ಸಮೂಹಾನಮಲಾನ್ಮಲರಹಿತಾನ್ ಅಜ್ಞಾನರಹಿತಾನ್, ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ । ಸತ್ತ್ವೇ ಪ್ರವೃದ್ಧೇ ತು ಮೃತ: ಆತ್ಮವಿದಾಂ ಕುಲೇಷು ಜನಿತ್ವಾ ಆತ್ಮಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಜ್ಞಾನಸಾಧನೇಷು ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಸ್ವಧಿಕರೋತೀತ್ಯುಕ್ತಂ ಭವತಿ ।। ೧೪ ।।
ರಜಸಿ ಪ್ರಲಯಂ ಗತ್ವಾ ಕರ್ಮಸಙ್ಗಿಷು ಜಾಯತೇ ।
ರಜಸಿ ಪ್ರವೃದ್ಧೇ ಮರಣಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಫಲಾರ್ಥಂ ಕರ್ಮ ಕುರ್ವತಾಂ ಕುಲೇಷು ಜಾಯತೇ ತತ್ರ ಜನಿತ್ವಾ ಸ್ವರ್ಗಾದಿಫಲಸಾಧನ-ಕರ್ಮಸ್ವಧಿಕರೋತೀತ್ಯರ್ಥ:।।
ತಥಾ ಪ್ರಲೀನಸ್ತಮಸಿ ಮೂಢಯೋನಿಷು ಜಾಯತೇ ।। ೧೫ ।।
ತಥಾ ತಮಸಿ ಪ್ರವೃದ್ಧೇ ಮೃತಾ ಮೂಢಯೋನಿಷು ಶ್ವಸೂಕರಾದಿಯೋನಿಷು ಜಾಯತೇ । ಸಕಲಪುರುಷಾರ್ಥಾರಮ್ಭಾನರ್ಹೋ ಜಾಯತ ಇತ್ಯರ್ಥ: ।।೧೫।।
ಕರ್ಮಣ: ಸುಕೃತಸ್ಯಾಹು: ಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ನಿರ್ಮಲಂ ಫಲಮ್ ।
ರಜಸಸ್ತು ಫಲಂ ದು:ಖಮಜ್ಞಾನಂ ತಮಸ: ಫಲಮ್ ।। ೧೬ ।।
ಏವಂ ಸತ್ತ್ವಪ್ರವೃದ್ಧೌ ಮರಣಮುಪಗಮ್ಯಾತ್ಮವಿದಾಂ ಕುಲೇ ಜಾತೇನಾನುಷ್ಠಿತಸ್ಯ ಸುಕೃತಸ್ಯ ಫಲಾಭಿಸನ್ಧಿರಹಿತಸ್ಯ ಮದಾರಾಧನರೂಪಸ್ಯ ಕರ್ಮಣ: ಫಲಂ ಪುನರಪಿ ತತೋಽಧಿಕಸತ್ತ್ವಜನಿತಂ ನಿರ್ಮಲಂ ದು:ಖಗನ್ಧರಹಿತಂ ಭವತೀತ್ಯಾಹು: ಸತ್ತ್ವಗುಣಪರಿಣಾಮವಿದ: । ಅನ್ತ್ಯಕಾಲಪ್ರವೃದ್ಧಸ್ಯ ರಜಸಸ್ತು ಫಲಂ ಫಲಸಾಧನಕರ್ಮಸಙ್ಗಿಕುಲಜನ್ಮಫಲಾಭಿಸನ್ಧಿಪೂರ್ವಕಕರ್ಮಾರಮ್ಭತತ್ಫಲಾನುಭವಪುನರ್ಜನ್ಮರಜೋವೃದ್ಧಿಫಲಾಭಿ-ಸನ್ಧಿಪೂರ್ವಕ ಕರ್ಮಾರಮ್ಭಪರಮ್ಪರಾರೂಪಂ ಸಾಂಸಾರಿಕದು:ಖ-ಪ್ರಾಯಮೇವೇತ್ಯಾಹು: ತದ್ಗುಣಯಾಥಾತ್ಮ್ಯವಿದ: । ಅಜ್ಞಾನಂ ತಮಸ: ಫಲಮ್ ಏವಮನ್ತ್ಯಕಾಲಪ್ರವೃದ್ಧಸ್ಯ ತಮಸ: ಫಲಮಜ್ಞಾನಪರಮ್ಪರಾರೂಪಮ್ ।। ೧೬ ।।
ತದಧಿಕಸತ್ತ್ವಾದಿಜನಿತಂ ನಿರ್ಮಲಾದಿಫಲಂ ಕಿಮಿತ್ಯತ್ರಾಹ-
ಸತ್ತ್ವಾತ್ಸಂಜಾಯತೇ ಜ್ಞಾನಂ ರಜಸೋ ಲೋಭ ಏವ ಚ ।
ಪ್ರಮಾದಮೋಹೌ ತಮಸೋ ಭವತೋಽಜ್ಞಾನಮೇವ ಚ ।। ೧೭ ।।
ಏವಂ ಪರಮ್ಪರಯಾ ಜಾತಾದಧಿಕಸತ್ತ್ವಾದಾತ್ಮಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಾಪರೋಕ್ಷ್ಯರೂಪಂ ಜ್ಞಾನಂ ಜಾಯತೇ । ತಥಾ ಪ್ರವೃದ್ಧಾದ್ರಜಸ: ಸ್ವರ್ಗಾದಿಫಲಲೋಭೋ ಜಾಯತೇ । ತಥಾ ಪ್ರವೃದ್ಧಾಚ್ಚ ತಮಸ: ಪ್ರಮಾದ: ಅನವಧಾನನಿಮಿತ್ತಾ ಅಸತ್ಕರ್ಮಣಿ ಪ್ರವೃತ್ತಿ: ತತಶ್ಚ ಮೋಹ: ವಿಪರೀತಜ್ಞಾನಮ್ ತತಶ್ಚಾಧಿಕತರಂ ತಮ: ತತಶ್ಚಾಜ್ಞಾನಮ್ ಜ್ಞಾನಾಭಾವ: ।। ೧೭ ।।
ಊರ್ಧ್ವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಸತ್ತ್ವಸ್ಥಾ ಮಧ್ಯೇ ತಿಷ್ಠನ್ತಿ ರಾಜಸಾ: ।
ಜಘನ್ಯಗುಣವೃತ್ತಿಸ್ಥಾ ಅಧೋ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ತಾಮಸಾ: ।। ೧೮ ।।
ಏವಮುಕ್ತೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಸತ್ತ್ವಸ್ಥಾ ಊರ್ಧ್ವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಕ್ರಮೇಣ ಸಂಸಾರಬನ್ಧಾನ್ಮೋಕ್ಷಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ । ರಜಸ: ಸ್ವರ್ಗಾದಿಫಲಲೋಭಕರತ್ವಾದ್ರಾಜಸಾ: ಫಲಸಾಧನಭುತಂ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾಯ ತತ್ಫಲಮನುಭೂಯ ಪುನರಪಿ ಜನಿತ್ವಾ ತದೇವ ಕರ್ಮಾನುತಿಷ್ಠನ್ತೀತಿ ಮಧ್ಯೇ ತಿಷ್ಠನ್ತಿ । ಪುನರಾವೃತ್ತಿರೂಪತಯಾ ದು:ಖಪ್ರಾಯಮೇವ ತತ್ । ತಾಮಸಾಸ್ತು ಜಘನ್ಯಗುಣವೃತ್ತಿಸ್ಥಾ ಉತ್ತರೋತ್ತರನಿಕೃಷ್ಟತಮೋಗುಣವೃತ್ತಿಷು ಸ್ಥಿತಾ ಅಧೋ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಅನ್ತ್ಯತ್ವಮ್, ತತಸ್ತಿರ್ಯಕ್ತ್ವಮ್, ತತ: ಕ್ರಿಮಿಕೀಟಾದಿಜನ್ಮ, ಸ್ಥಾವರತ್ವಮ್, ತತೋಽಪಿ ಗುಲ್ಮಲತಾತ್ವಮ್, ತತಶ್ಚ ಶಿಲಾಕಾಷ್ಠಲೋಷ್ಟತೃಣಾದಿತ್ವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತ್ಯರ್ಥ: ।। ೧೮ ।।
ಆಹಾರವಿಶೇಷೈ: ಫಲಾಭಿಸನ್ಧಿರಹಿತಸುಕೃತವಿಶೇಷೈಶ್ಚ ಪರಮ್ಪರಯಾ ಪ್ರವರ್ಧಿತಸತ್ತ್ವಾನಾಂ ಗುಣಾತ್ಯಯದ್ವಾರೇಣ ಊರ್ಧ್ವಗಮನಪ್ರಕಾರಮಾಹ –
ನಾನ್ಯಂ ಗುಣೇಭ್ಯ: ಕರ್ತಾರಂ ಯದಾ ದ್ರಷ್ಟಾನುಪಶ್ಯತಿ ।
ಗುಣೇಭ್ಯಶ್ಚ ಪರಂ ವೇತ್ತಿ ಮದ್ಭಾವಂ ಸೋಽಧಿಗಚ್ಛತಿ ।। ೧೯ ।।
ಏವಂ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಾಹಾರಸೇವಯಾ ಫಲಾಭಿಸನ್ಧಿರಹಿತಭಗವದಾರಾಧನರೂಪಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನೈಶ್ಚ ರಜಸ್ತಮಸೀ ಸರ್ವಾತ್ಮನಾಭಿಭೂಯ ಉತ್ಕೃಷ್ಟಸತ್ತ್ವನಿಷ್ಠೋ ಯದಾಯಂ ಗುಣೇಭ್ಯೋಽನ್ಯಂ ಕರ್ತಾರಂ ನಾನುಪಶ್ಯತಿ ಗುಣಾ ಏವ ಸ್ವಾನುಗುಣಪ್ರವೃತ್ತಿಷು ಕರ್ತಾರ ಇತಿ ಪಶ್ಯತಿ ಗುಣೇಭ್ಯಶ್ಚ ಪರಂ ವೇತ್ತಿ ಕರ್ತೃಭ್ಯೋ ಗುಣೇಭ್ಯಶ್ಚ ಪರಮನ್ಯಮಾತ್ಮಾನಮಕರ್ತಾರಂ ವೇತ್ತಿ ಸ ಮದ್ಭಾವಮಧಿಗಚ್ಛತಿ ಮಮ ಯೋ ಭಾವಸ್ತಮಧಿಗಚ್ಛತಿ । ಏತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ – ಆತ್ಮನ: ಸ್ವತ: ಪರಿಶುದ್ಧಸ್ವಭಾವಸ್ಯ ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಕರ್ಮಮೂಲಗುಣಸಙ್ಗನಿಮಿತ್ತಂ ವಿವಿಧಕರ್ಮಸು ಕರ್ತೃತ್ವಮ್ ಆತ್ಮಾ ಸ್ವತಸ್ತ್ವಕರ್ತಾ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಜ್ಞಾನೈಕಾಕಾರ: ಇತ್ಯೇವಮಾತ್ಮಾನಂ ಯದಾ ಪಶ್ಯತಿ, ತದಾ ಮದ್ಭಾವಮಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ।। ೧೯ ।। ಕರ್ತೃಭ್ಯೋ ಗುಣೇಭ್ಯೋಽನ್ಯಮಕರ್ತಾರಮಾತ್ಮಾನಂ ಪಶ್ಯನ್ ಭಗವದ್ಭಾವಮಧಿಗಚ್ಛತೀತ್ಯುಕ್ತಮ್ ಸ ಭಗವದ್ಭಾವ: ಕೀದೃಶ ಇತ್ಯತ ಆಹ –
ಗುಣಾನೇತಾನತೀತ್ಯ ತ್ರೀನ್ ದೇಹೀ ದೇಹಸಮುದ್ಭವಾನ್ ।
ಜನ್ಮಮೃತ್ಯುಜರಾದು:ಖೈರ್ವಿಮುಕ್ತೋಽಮೃತಮಶ್ನುತೇ ।। ೨೦ ।।
ಅಯಂ ದೇಹೀ ದೇಹಸಮುದ್ಭವಾನ್ ದೇಹಾಕಾರಪರಿಣತಪ್ರಕೃತಿಸಮುದ್ಭವಾನೇತಾನ್ ಸತ್ತ್ವಾದೀನ್ ತ್ರೀನ್ ಗುಣಾನತೀತ್ಯ ತೇಭ್ಯೋಽನ್ಯಂ ಜ್ಞಾನೈಕಾಕಾರಮಾತ್ಮಾನಂ ಪಶ್ಯನ್ ಜನ್ಮಮೃತ್ಯುಜರಾದುಹ್ಖೈರ್ವಿಮುಕ್ತ: ಅಮೃತಮಾತ್ಮಾನಮನುಭವತಿ । ಏಷ ಮದ್ಭಾವ ಇತ್ಯರ್ಥ: ।। ೨೦ ।।
ಅಥ ಗುಣಾತೀತಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಸೂಚನಾಚಾರಪ್ರಕಾರಂ ಗುಣಾತ್ಯಯಹೇತುಂ ಚ ಪೃಚ್ಛನರ್ಜುನ ಉವಾಚ –
ಅರ್ಜುನ ಉವಾಚ
ಕೈರ್ಲಿಙ್ಗೈಸ್ತ್ರಿಗುಣಾನೇತಾನತೀತೋ ಭವತಿ ಪ್ರಭೋ ।
ಕಿಮಾಚಾರ: ಕಥಂ ಚೈತಾಂಸ್ತ್ರೀನ್ ಗುಣಾನತಿವರ್ತತೇ ।। ೨೧ ।।
ಸತ್ತ್ವಾದೀನ್ ತ್ರೀನ್ ಗುಣಾನೇತಾನತೀತ: ಕೈರ್ಲಿಙ್ಗೈ: ಕೈರ್ಲಕ್ಷಣೈ: ಉಪಲಕ್ಷಿತೋ ಭವತಿ? ಕಿಮಾಚಾರ: ಕೇನಾಚಾರೇಣ ಯುಕ್ತೋಽಸೌ? ಅಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಾವಗತಿಲಿಙ್ಗಭೂತಾಚಾರ: ಕೀದೃಶ ಇತ್ಯರ್ಥ: । ಕಥಂ ಚೈತಾನ್ ಕೇನೋಪಾಯೇನ ಸತ್ತ್ವಾದೀಂಸ್ತ್ರೀನ್ ಗುಣಾನತಿವರ್ತತೇ? ।। ೨೧ ।।
ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ
ಪ್ರಕಾಶಂ ಚ ಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ಚ ಮೋಹಮೇವ ಚ ಪಾಣ್ಡವ ।
ನ ದ್ವೇಷ್ಟಿ ಸಂಪ್ರವೃತ್ತಾನಿ ನ ನಿವೃತ್ತಾನಿ ಕಾಂಕ್ಷತಿ ।। ೨೨ ।।
ಆತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತೇಷು ವಸ್ತ್ವನಿಷ್ಟೇಷು ಸಂಪ್ರವೃತ್ತಾನಿ ಸತ್ತ್ವರಜಸ್ತಮಸಾಂ ಕಾರ್ಯಾಣಿ ಪ್ರಕಾಶಪ್ರವೃತ್ತಿಮೋಹಾಖ್ಯಾನಿ ಯೋ ನ ದ್ವೇಷ್ಟಿ, ತಥಾ ಆತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತೇಷ್ವಿಷ್ಟೇಷು ವಸ್ತುಷು ತಾನ್ಯೇವ ನಿವೃತ್ತಾನಿ ನ ಕಾಙ್ಕ್ಷತಿ ।। ೨೨ ।।
ಉದಾಸೀನವದಾಸೀನೋ ಗುಣೈರ್ಯೋ ನ ವಿಚಾಲ್ಯತೇ ।
ಗುಣಾ ವರ್ತನ್ತ ಇತ್ಯೇವ ಯೋಽವತಿಷ್ಠತಿ ನೇಙ್ಗತೇ ।। ೨೩ ।।
ಉದಾಸೀನವದಾಸೀನ: ಗುಣವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾವಲೋಕನತೃಪ್ತ್ಯಾ ಅನ್ಯತ್ರೋದಾಸೀನವದಾಸೀನ:, ಗುಣೈರ್ದ್ವೇಷಾಕಾಙ್ಕ್ಷಾದ್ವಾರೇಣೇ ಯೋ ನ ವಿಚಾಲ್ಯತೇ ಗುಣಾ: ಸ್ವೇಷು ಕಾರ್ಯೇಷು ಪ್ರಕಾಶಾದಿಷು ವರ್ತನ್ತ ಇತ್ಯನುಸನ್ಧಾಯ ಯಸ್ತೂಷ್ಣೀಮವತಿಷ್ಠತೇ । ನೇಙ್ಗತೇ ನ ಗುಣಕಾರ್ಯಾನುಗುಣಂ ಚೇಷ್ಟತೇ ।। ೨೩ ।।
ಸಮದು:ಖಸುಖ: ಸ್ವಸ್ಥ: ಸಮಲೋಷ್ಟಾಶ್ಮಕಾಞ್ಚನ: ।
ತುಲ್ಯಪ್ರಿಯಾಪ್ರಿಯೋ ಧೀರಸ್ತುಲ್ಯನಿನ್ದಾತ್ಮಸಂಸ್ತುತಿ: ।। ೨೪ ।।
ಮಾನಾವಮಾನಯೋಸ್ತುಲ್ಯಸ್ತುಲ್ಯೋ ಮಿತ್ರಾರಿಪಕ್ಷಯೋ: ।
ಸರ್ವಾರಮ್ಭಪರಿತ್ಯಾಗೀ ಗುಣಾತೀತ: ಸ ಉಚ್ಯತೇ ।। ೨೫ ।।
ಸಮದು:ಖಸುಖ: ಸುಖದು:ಖಯೋಸ್ಸಮಚಿತ್ತ:, ಸ್ವಸ್ಥ: ಸ್ವಸ್ಮಿನ್ ಸ್ಥಿತ: । ಸ್ವಾತ್ಮೈಕಪ್ರಿಯತ್ವೇನ ತದ್ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಪುತ್ರಾದಿಜನ್ಮಮರಣಾದಿಸುಖದು:ಖಯೋಸ್ಸಮಚಿತ್ತ ಇತ್ಯರ್ಥ: । ತತ ಏವ ಸಮಲೋಷ್ಟಾಶ್ಮಕಾಞ್ಚನ:। ತತ ಏವ ತುಲ್ಯಪ್ರಿಯಾಪ್ರಿಯ: ತುಲ್ಯಪ್ರಿಯಾಪ್ರಿಯವಿಷಯ: । ಧೀರ: ಪ್ರಕೃತ್ಯಾತ್ಮವಿವೇಕಕುಶಲ: । ತತ ಏವ ತುಲ್ಯನಿನ್ದಾತ್ಮಸಂಸ್ತುತಿ: ಆತ್ಮನಿ ಮನುಷ್ಯಾದ್ಯಭಿಮಾನಕೃತಗುಣಾಗುಣನಿಮಿತ್ತಸ್ತುತಿನಿನ್ದಯೋ: ಸ್ವಾಸಂಬನ್ಧಾನುಸನ್ಧಾನೇನ ತುಲ್ಯಚಿತ್ತ: । ತತ್ಪ್ರಯುಕ್ತಮಾನಾವಮಾನಯೋ: ತತ್ಪ್ರಯುಕ್ತಮಿತ್ರಾರಿಪಕ್ಷಯೋರಪಿ ಸ್ವಸಂಬನ್ಧಾಭಾವಾದೇವ ತುಲ್ಯಚಿತ್ತ: । ತಥಾ ದೇಹಿತ್ವಪ್ರಯುಕ್ತಸರ್ವಾರಮ್ಭಪರಿತ್ಯಾಗೀ । ಯ ಏವಂಭೂತ:, ಸ ಗುಣಾತೀತ ಉಚ್ಯತೇ ।। ೨೪,೨೫ ।।
ಅಥೈವಂರೂಪಗುಣಾತ್ಯಯೇ ಪ್ರಧಾನಹೇತುಮಾಹ –
ಮಾಂ ಚ ಯೋಽವ್ಯಭಿಚಾರೇಣ ಭಕ್ತಿಯೋಗೇನ ಸೇವತೇ ।
ಸ ಗುಣಾನ್ ಸಮತೀತ್ಯೈತಾನ್ ಬ್ರಹ್ಮಭೂಯಾಯ ಕಲ್ಪತೇ ।। ೨೬ ।।
ನಾನ್ಯಂ ಗುಣೇಭ್ಯ: ಕರ್ತಾರಮ್ ಇತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತೇನ ಪ್ರಕೃತ್ಯಾತ್ಮವಿವೇಕಾನುಸನ್ಧಾನಮಾತ್ರೇಣ ನ ಗುಣಾತ್ಯಯ: ಸಂಪತ್ಸ್ಯತೇ ತಸ್ಯಾನಾದಿಕಾಲಪ್ರವೃತ್ತಿವಿಪರೀತವಾಸನಾಬಾಧ್ಯತ್ವಸಂಭವಾತ್ । ಮಾಂ ಸತ್ಯಸಙ್ಕಲ್ಪಂ ಪರಮಕಾರುಣಿಕಮಾಶ್ರಿತ-ವಾತ್ಸಲ್ಯಜಲಧಿಮ್, ಅವ್ಯಭಿಚಾರೇನ ಐಕಾನ್ತ್ಯವಿಶಿಷ್ಟೇನ ಭಕ್ತಿಯೋಗೇನ ಚ ಯ: ಸೇವತೇ, ಸ ಏತಾನ್ ಸತ್ತ್ವಾದೀನ್ ಗುಣಾನ್ ದುರತ್ಯಯಾನತೀತ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಭೂಯಾಯ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಾಯ ಕಲ್ಪತೇ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಯೋಗ್ಯೋ ಭವತಿ । ಯಥಾವಸ್ಥಿತಮಾತ್ಮಾನಮಮೃತಮವ್ಯಯಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತೀತ್ಯರ್ಥ: ।। ೨೬ ।।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಹಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಹಮಮೃತಸ್ಯಾವ್ಯಯಸ್ಯ ಚ ।
ಶಾಶ್ವತಸ್ಯ ಚ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಸುಖಸ್ಯೈಕಾನ್ತಿಕಸ್ಯ ಚ ।। ೨೭ ।।
ಇತಿ ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಸೂಪನಿಷತ್ಸು ಗುಣತ್ರಯೋವಿಭಾಗಯೋಗೋ ನಾಮ ಏಕಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯ: ।। ೧೧।।
ಹಿಶಬ್ದೋ ಹೇತೌ ಯಸ್ಮಾದಹಮವ್ಯಭಿಚಾರಿಭಕ್ತಿಯೋಗೇನ ಸೇವಿತೋಽಮೃತಸ್ಯಾವ್ಯಯಸ್ಯ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ, ತಥಾ ಶಾಶ್ವತಸ್ಯ ಚ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಅತಿಶಯಿತನಿತ್ಯೈಥ್ರ್ಶ್ವರ್ಯಸ್ಯ ಏಇಕಾನ್ತಿಕಸ್ಯ ಚ ಸುಖಸ್ಯ ‘ವಾಸುದೇವ: ಸರ್ವಮ್‘ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಿನ: ಪ್ರಾಪ್ಯಸ್ಯ ಸುಖಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥ: । ಯದ್ಯಪಿ ಶಾಶ್ವತಧರ್ಮಶಬ್ದ: ಪ್ರಾಪಕವಚನ:, ತಥಾಪಿ ಪೂರ್ವೋತ್ತರಯೋ: ಪ್ರಾಪ್ಯರೂಪತ್ವೇನ ತತ್ಸಾಹಚರ್ಯಾದಯಮಪಿ ಪ್ರಾಪ್ಯಲಕ್ಷಕ:। ಏತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ-ಪೂರ್ವತ್ರ ದೈವೀ ಹ್ಯೇಷಾ ಗುಣಮಯೀ ಮಮ ಮಾಯಾ ದುರತ್ಯಯಾ।ಮಾಮೇವ ಯೇ ಪ್ರಪದ್ಯನ್ತೇ ಇತ್ಯಾರಭ್ಯ ಗುಣಾತ್ಯಯಸ್ಯ ತತ್ಪೂರ್ವಕಾಕ್ಷರೈರ್ಭಗವತ್ಪ್ರಾಪ್ತೀನಾಞ್ಚ ಭಗವತ್ಪ್ರಪತ್ತ್ಯೇಕೋಪಾಯತಾಯಾ: ಪ್ರತಿಪಾದಿತತ್ವಾತ್ ಏಕಾನ್ತಭಗವತ್ಪ್ರಪತ್ತ್ಯೇಕೋಪಾಯೋ ಗುಣಾತ್ಯಯ: ತತ್ಪೂರ್ವಕಬ್ರಹ್ಮಭಾವಶ್ಚೇತಿ ।।೨೭।।
।। ಇತಿ ಶ್ರೀಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತೇ ಶ್ರೀಮದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯೇ ಚತುರ್ದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ ।। ೧೪।।
