ಶ್ರೀಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತ:

ಶ್ರೀವೇದಾನ್ತಸಾರ:

ಅಥ ಪ್ರಥಮಾಧ್ಯಾಯೇ ದ್ವಿತೀಯ: ಪಾದ:

೧-೨-೧

೩೩। ಸರ್ವತ್ರ ಪ್ರಸಿದ್ಧೋಪದೇಶಾತ್ – ಸರ್ವಂ ಖಲ್ವಿದಮ್ ಇತಿ ನಿರ್ದಿಷ್ಟೇನ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯೇನ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಪರಮಾತ್ಮಾ। ಕುತ:? ಪ್ರಸಿದ್ಧೋಪದೇಶಾತ್ – ತಜ್ಜಲಾನಿತಿ ಹೇತುತ: ಸರ್ವಾತ್ಮಕತ್ವೋಪದೇಶಾದಿತ್ಯರ್ಧ:। ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಹಿ ಹೇತುತಯಾ ವ್ಯಪದಿಶ್ಯತೇ। ಸಕಲೋಪನಿಷತ್ಸು ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಹಿ ಜಗಜ್ಜನ್ಮಲಯಜೀವನಹೇತುತಯಾ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮ್ ಯತೋ ವಾ ಇಮಾನಿ ಇತ್ಯಾದಿಷು।।೧।।

೩೪।  ವಿವಕ್ಷಿತಗುಣೋಪಪತ್ತೇಶ್ಚ – ಮನೋಮಯತ್ವಸತ್ಯಸಙ್ಕಲ್ಪತ್ವಾದಯೋ ವಿವಕ್ಷಿತಗುಣಾ: ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯೇವೋಪಪದ್ಯನ್ತೇ।।೨।।

೩೫। ಅನುಪಪತ್ತೇಸ್ತು ನ ಶಾರೀರ: – ದು:ಖಮಿಶ್ರಪರಿಮಿತಸುಖಲವಭಾಗಿನಿ ಶಾರೀರೇ ತ್ವೇಷಾಂ ಗುಣಾನಾಮನುಪಪತ್ತೇರ್ನ ಶಾರೀರೋಽಯಮ್।।೩।।

೩೬। ಕರ್ಮಕರ್ತೃವ್ಯಪದೇಶಾಚ್ಚ – ಏತಮಿತ: ಪ್ರೇತ್ಯಾಭಿಸಂಭವಿತಾಸ್ಮಿ ಇತಿ ಅಭಿಸಂಭಾವ್ಯಾಭಿಸಂಭವಿತೃತ್ವೇನ ಪ್ರಸ್ತುತಬ್ರಹ್ಮಜೀವಯೋರ್ವ್ಯಪದೇಶಾತ್ ಅಭಿಸಂಭಾವ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಜೀವಾದರ್ಥಾನ್ತರಮ್।।೪।।

೩೭। ಶಬ್ದವಿಶೇಷಾತ್ – ಏಷ ಮ ಆತ್ಮಾನ್ತರ್ಹೃದಯ ಇತಿ ಷಷ್ಠ್ಯಾ ಪ್ರಥಮಯಾ ಚ ಜೀವೋ ಬ್ರಹ್ಮ ಚ ವ್ಯಪದಿಶ್ಯತೇ ತತಶ್ಚಾರ್ಥಾನ್ತರಮ್।।೫।।

೩೮।  ಸ್ಮೃತೇಶ್ಚ – ಅತ್ರಾಪಿ ಪ್ರಥಮಯಾ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ: ಪುರುಷೋತ್ತಮ ಇತಿ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ। ಸರ್ವಸ್ಯ ಚಾಹಂ ಹೃದಿ ಸನ್ನಿವಿಷ್ಟ: ಇತಿ ಹಿ ಸ್ಮೃತಿಃ।।೬।।

೩೯। ಅರ್ಭಕೌಕಸ್ತ್ವಾತ್ತದ್ವ್ಯಪದೇಶಾಚ್ಚ ನೇತಿ ಚೇನ್ನ ನಿಚಾಯ್ಯತ್ವಾದೇವಂ ವ್ಯೋಮವಚ್ಚ – ಏಷ ಮ ಆತ್ಮಾಽನ್ತರ್ಹೃಾದಯೇ ಅಣೀಯಾನ್ ವ್ರೀಹೇ: ಇತ್ಯಾದಿನಾಽಲ್ಪಾಯತನತ್ವಾತ್, ಸ್ವರೂಪಾಲ್ಪತ್ವಸ್ಯ ವ್ಯಪದೇಶಾಚ್ಚ, ನಾಯಂ ಪರ ಇತಿ ಚೇನ್ನ, ಉಪಾಸ್ಯತ್ವಾದ್ಧೇತೋ: ತಥಾ ವ್ಯಪದೇಶ: ನ ತು ಸ್ವರೂಪಾಲ್ಪತ್ವೇನ, ವ್ಯೋಮವತ್, ಸ್ವರೂಪಮಹತ್ವಂ ಚಾತ್ರೈವ ವ್ಯಪದಿಶ್ಯತೇ ಜ್ಯಾಯಾನ್ ಪೃಥಿವ್ಯಾ: ಜ್ಯಾಯಾನನ್ತರಿಕ್ಷಾತ್ ಇತ್ಯಾದಿನಾ।।೭।।

೪೦। ಸಂಭೋಗಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತಿ ಚೇನ್ನ ವೈಶೇಷ್ಯಾತ್ – ಪರೋಽಪ್ಯನ್ತಶ್ಶರೀರೇ ವಸತಿ ಚೇತ್, ಜೀವವತ್ ಸುಖದು:ಖೋಪಭೋಗಪ್ರಾಪ್ತಿಸ್ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನ, ಹೇತುವೈಶೇಷ್ಯಾತ್। ಪರಸ್ಯ ಹಿ ಛನ್ದತೋ ಜೀವರಕ್ಷಾಯೈ ಶರೀರಾನ್ತರ್ವಾಸ:।।೮।। ಇತಿ ಸರ್ವತ್ರ ಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯಧಿಕರಣಮ್ ।।

೧-೨-೨

೪೧। ಅತ್ತಾ ಚರಾಚರಗ್ರಹಣಾತ್ – ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮ ಚ ಕ್ಷತ್ರಂ ಚೋಭೇ ಭವತ ಓದನ: ಮೃತ್ಯುರ್ಯಸ್ಯೋಪಸೇಚನಮ್ ಕ ಇತ್ಥಾ ವೇದಯತ್ರ ಸ: ।। ಇತ್ಯತ್ರ ಓದನೋಪಸೇಚನಸೂಚಿತೋಽತ್ತಾ ಪರಮಪುರುಷ:। ಬ್ರಹ್ಮಕ್ಷತ್ರೋಪಲಕ್ಷಿತಸ್ಯ ಚರಾಚರಸ್ಯ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಮೃತ್ಯೂಪಸೇಚನತ್ವೇನ ಅದನೀಯತಯಾ ಗ್ರಹಣಾತ್ ।।೯।।

೪೨। ಪ್ರಕರಣಾಚ್ಚ – ಮಹಾನ್ತಂ ವಿಭುಮಾತ್ಮಾನಂ ಮತ್ವಾ ಧೀರೋ ನ ಶೋಚತಿ, ನಾಯಮಾತ್ಮಾ ಪ್ರವಚನೇನ ಲಭ್ಯ: ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಪರಸ್ಯೈವ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾತ್ ಸ ಏವಾಯಮ್।।೧೦।।

೪೩। ಗುಹಾಂ ಪ್ರವಿಷ್ಟಾವಾತ್ಮಾನೌ ಹಿ ತದ್ಧರ್ಶನಾತ್ – ಅನನ್ತರಮ್, ಋತಂ ಪಿಬನ್ತೌ ಸುಕೃತಸ್ಯ ಲೋಕೇ ಗುಹಾಂ ಪ್ರವಿಷ್ಟೌ ಪರಮೇ ಪರಾರ್ಥ್ಯೇ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಜೀವಪರಮಾತ್ಮಾನಾವೇವ ಪ್ರಯೋಜ್ಯ ಪ್ರಯೋಜಕಭಾವೇನ ಕರ್ಮಫಲಾಶನೇಽನ್ವಯಾದುಪದಿಷ್ಟೌ। ತಯೋರೇವಾಸ್ಮಿನ್ ಪ್ರಕರಣೇ ಗುಹಾಪ್ರವೇಶ ದರ್ಶನಾತ್, ತಂ ದುರ್ದರ್ಶಂ ಗೂಢಮನುಪ್ರವಿಷ್ಟಂ ಗುಹಾಹಿತಮ್ ಇತಿ ಪರಸ್ಯ, , ಗುಹಾಂ ಪ್ರವಿಶ್ಯ ಯಾ ಪ್ರಾಣೇನ ಸಂಭವತ್ಯದಿತಿರ್ದೇವತಾಮಯೀ ತಿಷ್ಠನ್ತೀ ಇತಿ ಜೀವಸ್ಯ ಕರ್ಮಫಲಾದನಾದದಿತಿರ್ಜೀವ:।।೧೧।।

೪೪। ವಿಶೇಷಣಾಚ್ಚ – ಜೀವಪರಾವೇವ ಹಿ ಸರ್ವತ್ರಾಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಕರಣೇ ವಿಶೇಷ್ಯೇತೇ, ನ ಜಾಯತೇ ಮ್ರಿಯತೇ ವಾ ವಿಪಶ್ಚಿತ್ ಇತ್ಯಾದೌ ಜೀವ:, ಅಣೋರಣೀಯಾನ್ ಮಹತೋ ಮಹೀಯಾನ್, ಮಹಾನ್ತಂ ವಿಭುಮಾತ್ಮಾನಮ್, ನಾಯಮಾತ್ಮಾ ಪ್ರವಚನೇನ, ವಿಜ್ಞಾನಸಾರಥಿರ್ಯಸ್ತು ಮನ: ಪ್ರಗ್ರಹವಾನ್ನರ: ,  ಸೋಽಧ್ವನ: ಪಾರಮಾಪ್ನೋತಿ ತದ್ವಿಷ್ಣೋ: ಪರಮಂ ಪದಮ್ ಇತ್ಯಾದಿಷು ಪರ:। ತ್ರಿಪಾದಸ್ಯಾಮೃತಂ ದಿವಿ, ಅಥ ಯದತ: ಪರೋ ದಿವೋ ಜ್ಯೋತಿರ್ದೀಪ್ಯತೇ ವಿಶ್ವತ: ಪೃಷ್ಠೇಷು ಸರ್ವತ: ಪೃಷ್ಠೇಷು ಅನುತ್ತಮೇಷು ಉತ್ತಮೇಷು ಲೋಕೇಷು ಇತಿ ವಿಶ್ವತ: ಪ್ರಾಕೃತಾತ್ ಸ್ಥಾನಾತ್ ಪರಮ್ ವಿಷ್ಣೋ: ಪರಸ್ಥಾನಮೇವ ಹಿ ಸಂಸಾರಾಧ್ವನ: ಪಾರಭೂತಮ್ ಮುಮುಕ್ಷುಭಿ: ಪ್ರಾಪ್ಯಮ್, ಪರಮಂ ಪದಂ ಸದಾ ಪಶ್ಯನ್ತಿ ಸೂರಯ:, ತದಕ್ಷರೇ ಪರಮೇ ವ್ಯೋಮನ್, ಕ್ಷಯನ್ತಮಸ್ಯ ರಜಸ: ಪರಾಕೇ, ವಿಶ್ವಂ ಪುರಾಣಂ ತಮಸ: ಪರಸ್ತಾತ್, ತೇ ಹ ನಾಕಂ ಮಹಿಮಾನಸ್ಸಚನ್ತೇ, ಯತ್ರ ಪೂರ್ವೇ ಸಾಧ್ಯಾಸ್ಸನ್ತಿ ದೇವಾ: ಇತ್ಯಾದಿ ಸಕಲೋಪನಿಷತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧಮ್ ।।೧೨।। ಇತಿ ಅತ್ತ್ರಧಿಕರಣಮ್   ।। ೨ ।।

೧-೨-೩

೪೫। ಅನ್ತರ ಉಪಪತ್ತೇ: – ಯ ಏಷೋಽನ್ತರಕ್ಷಿಣಿ ಪುರುಷೋ ದೃಶ್ಯತೇ ಏಷ ಆತ್ಮೇತಿ ಹೋವಾಚ ಏತದಮೃತ ಮಭಯಮೇತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಇತ್ಯತ್ರ ಅಕ್ಷ್ಯಾಧಾರ: ಪರಮಪುರುಷ: ನಿರುಪಾಧಿಕಾಮೃತತ್ವಾಭಯತ್ವಸಂಯದ್ವಾಮತ್ವಾದೀನಾಮ್ ಅಸ್ಮಿನ್ನೇವೋಪಪತ್ತೇ:।।೧೩।।

೪೬। ಸ್ಥಾನಾದಿವ್ಯಪದೇಶಾಚ್ಚ – ಯಶ್ಚಕ್ಷುಷಿ ತಿಷ್ಠನ್ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಸ್ಥಿತಿನಿಯಮನಾದಿವ್ಯಪದೇಶಾಚ್ಚಾಯಂ ಪರ:।।೧೪।।

೪೭। ಸುಖವಿಶಿಷ್ಟಾಭಿಧಾನಾದೇವ ಚ – ಕಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಖಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಇತಿ ಪೂರ್ವತ್ರಾಸ್ಯೈವ ಸುಖವಿಶಿಷ್ಟತಯಾ ಅಭಿಧಾನಾಚ್ಚಾಯಂ ಪರ:     ।।೧೫।।

೪೮। ಅತ ಏವ ಚ ಸ ಬ್ರಹ್ಮ – ಯತಸ್ತತ್ರ ಭವಭೀತಾಯ ಉಪಕೋಸಲಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಜಿಜ್ಞಾಸವೇ ಕಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಖಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಇತ್ಯುಪದಿಷ್ಟ: ಯದ್ವಾ ಯದೇವ ಕಂ ತದೇವ ಖಮ್ ಇತಿ ಸುಖರೂಪ:, ಅತಸ್ಸುಖಶಬ್ದಾಭಿಧೇಯ: ಆಕಾಶ: ಪರಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮ।।೧೬।।

೪೯। ಶ್ರುತೋಪನಿಷತ್ಕಗತ್ಯಭಿಧಾನಾಚ್ಚ – ಶ್ರುತಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಾಣಾಮಧಿಗನ್ತವ್ಯತಯಾ ಅರ್ಚಿರಾದಿಗತೇರಕ್ಷಿಪುರುಷಂ ಶ್ರುತವತೇ, ತೇಽರ್ಚಿಷಮೇವಾಭಿಸಂಭವನ್ತಿ ಇತ್ಯಾದಿನಾಽಭಿಧಾನಾಚ್ಚಾಯಂ ಪರಮಪುರುಷ:।।೧೭।।

೫೦। ಅನವಸ್ಥಿತೇರಸಂಭವಾಚ್ಚ ನೇತರ: – ಪರಸ್ಮಾದಿತರೋ ಜೀವಾದಿರ್ನಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರ:। ಚಕ್ಷುಷಿ ನಿಯಮೇನ ಅನವಸ್ಥಿತೇ:, ಅಮೃತತ್ವಾದ್ಯಸಂಭವಾಚ್ಚ।।೧೮।। ಇತಿ ಅನ್ತರಧಿಕರಣಮ್ ।। ೩ ।।

೧-೨-೪

೫೧।      ಅನ್ತರ್ಯಾಮ್ಯಧಿದೈವಾಧಿಲೋಕಾದಿಷು ತದ್ಧರ್ಮವ್ಯಪದೇಶಾತ್ – ಯ: ಪೃಥಿವ್ಯಾಂ ತಿಷ್ಠನ್ ಇತ್ಯಾದಿಷು ಅಧಿದೈವಾದಿಲೋಕಾದಿಪದಚಿಹ್ನಿತೇಷು ವಾಕ್ಯೇಷು ಶ್ರೂಯಮಣೋಽನ್ತರ್ಯಾಮೀ ಪರಮಪುರುಷ:, ಸರ್ವಾನ್ತರತ್ವಸರ್ವಾವಿದಿತತ್ವಸರ್ವ- ಶರೀರಕತ್ವಸರ್ವನಿಯನ್ತೃತ್ವಾದಿಪರಮಾತ್ಮಧರ್ಮವ್ಯಪದೇಶಾತ್।।೧೯।।

೫೨। ನ ಚ ಸ್ಮಾರ್ತಮತದ್ಧರ್ಮಾಭಿಲಾಪಾಚ್ಛಾರೀರಶ್ಚ – ನಾಯಂ ಪ್ರಧಾನಂ ಜೀವಶ್ಚ, ತಯೋರಸಂಭಾವಿತಸರ್ವಾವಿದಿತತ್ವಾದಿ -ಧರ್ಮಾಭಿಲಾಪಾತ್। ಅಸಂಭಾವನಯಾ ಯಥಾ ನ ಸ್ಮಾರ್ತಮ್, ತಥಾ ಜೀವೋಽಪೀತ್ಯರ್ಥ:।।೨೦।।

೫೩। ಉಭಯೇಽಪಿ ಹಿ ಭೇದೇನೈನಮಧೀಯತೇ – ಉಭಯೇ – ಕಾಣ್ವಾ ಮಾಧ್ಯನ್ದಿನಾಶ್ಚ ಯೋ ವಿಜ್ಞಾನೇ ತಿಷ್ಠನ್, ಯ ಆತ್ಮನಿ ತಿಷ್ಠನ್ನಾತ್ಮನೋಽನ್ತರೋ ಯಮಾತ್ಮಾ ನ ವೇದ ಯಸ್ಯಾತ್ಮಾ ಶರೀರಂ ಯ ಆತ್ಮಾನಮನ್ತರೋ ಯಮಯತಿ ಇತಿ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೋ ಭೇದೇನ ಏನಮ್ – ಅನ್ತರ್ಯಾಮಿಣಮಧೀಯತೇ, ಅತ: ಪರ ಏವಾಯಮ್।।೨೧।। ಇತಿ ಅನ್ತರ್ಯಾಮ್ಯಧಿಕರಣಮ್।।೪।।

೧-೨-೫

೫೪। ಅದೃಶ್ಯತ್ವಾದಿಗುಣಕೋ ಧರ್ಮೋಕ್ತೇ: – ಅಥ ಪರಾ ಯಯಾ ತದಕ್ಷರಮಧಿಗಮ್ಯತೇ ಯತ್ತದದ್ರೇಶ್ಯಮ್ ಇತ್ಯಾರಭ್ಯ ಯದ್ಭೂತಯೋನಿಂ ಪರಿಪಶ್ಯನ್ತಿ ಧೀರಾ:, ಅಕ್ಷರಾತ್ ಪರತ: ಪರ ಇತ್ಯಾದೌ ಪ್ರಧಾನಾತ್ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಶ್ಚ ಅರ್ಥಾನ್ತರಭೂತ: ಪರಮಾತ್ಮಾ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ। ಯಸ್ಸರ್ವಜ್ಞಸ್ಸರ್ವವಿತ್ ಇತ್ಯಾದಿಧರ್ಮೋಕ್ತೇ:।।೨೨।।

೫೫। ವಿಶೇಷಣಭೇದವ್ಯಪದೇಶಾಭ್ಯಾಂ ಚ ನೇತರೌ – ಏಕವಿಜ್ಞಾನೇನ ಸರ್ವವಿಜ್ಞಾನರೂಪವಿಶೇಷಣವ್ಯಪದೇಶಾನ್ನ ಪ್ರಧಾನಮ್। ಅಕ್ಷರಾತ್ಪರತ: ಪರ: ಇತಿ ಪ್ರಧಾನಾತ್ಪರತ: ಪ್ರತ್ಯಾಗಾತ್ಮನೋಽಪಿ ಪರ ಇತಿ ಭೇದವ್ಯಪದೇಶಾತ್ ನ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ಚ। ಅಥವಾ, ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯೇನ ಪರತೋಽಕ್ಷರಾತ್ ಪಞ್ಚವಿಂಶಕಾತ್ ಪರ ಇತಿ ಭೇದವ್ಯಪದೇಶ:।।೨೩।।

೫೬। ರೂಪೋಪನ್ಯಾಸಾಚ್ಚ – ಅಗ್ನಿರ್ಮೂರ್ಧಾ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ತ್ರೈಲೋಕ್ಯ ಶರೀರೋಪನ್ಯಾಸಾಚ್ಚ ಪರಮಾತ್ಮಾ।।೨೪।। ಇತಿ ಅದೃಶ್ಯತ್ವಾದಿಧರ್ಮೋಕ್ತ್ಯಧಿಕರಣಮ್ ।। ೫ ।।

೧-೨-೬

೫೭।      ವೈಶ್ವಾನರಸ್ಸಾಧಾರಣಶಬ್ದವಿಶೇಷಾತ್ – ಆತ್ಮಾನಮೇವೇಮಂ ವೈಶ್ವಾನರಮ್ ಇತ್ಯಾದೌ ವೈಶ್ವಾನರ: ಪರಮಾತ್ಮಾ, ಜಾಠರಾಗ್ನ್ಯಾದಿಷು ಸಾಧಾರಣಸ್ಯಾಪಿ ವೈಶ್ವಾನರಶಬ್ದಸ್ಯಾಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಕರಣೇ ಪರಮಾತ್ಮಾಸಾಧಾರಣೈ: ಸರ್ವಾತ್ಮಕತ್ವಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಾದಿಭಿಃ ವಿಶೇಷ್ಯಮಾಣತ್ವಾತ್।।೨೫।।

೫೮। ಸ್ಮರ್ಯಮಾಣಮನುಮಾನಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ – ದ್ಯುಲೋಕಪ್ರಭೃತಿಪೃಥಿವ್ಯನ್ತಂ ರೂಪಮ್ ಅಗ್ನಿರ್ಮೂರ್ಧಾ ಇತ್ಯಾದಿಷೂಕ್ತಮ್ ಅತ್ರ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾಯಮಾನಮಸ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮತ್ವೇ ಅನುಮಾನಂ – ಲಿಙ್ಗಮಿತ್ಯರ್ಥ:।।೨೬।।

೫೯। ಶಬ್ದಾದಿಭ್ಯೋಽನ್ತ: ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನಾಚ್ಚ ನೇತಿ ಚೇನ್ನ ತಥಾ ದೃಷ್ಟ್ಯುಪದೇಶಾದಸಂಭವಾತ್ಪುರುಷಮಪಿ ಚೈನಮಧೀಯತೇ – ಸ ಏಷೋಽಗ್ನಿರ್ವೈಶ್ವಾನರ: ಇತಿ ಅಗ್ನಿಶಬ್ದಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಾತ್ ಪ್ರಾಣಾಹುತ್ಯಾಧಾರತ್ವಾದಿಭಿ:, ಪುರುಷೇಽನ್ತ: ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಮ್ ಇತ್ಯಾದೇಶ್ಚ  ನಾಯಂ ಪರಮಾತ್ಮೇತಿ ಚೇತ್, ನೈತತ್ ಜಾಠರಾಗ್ನಿಶರೀರಕತ್ವೇನೋಪಾಸ್ಯತ್ವೋಪದೇಶಾತ್, ಕೇವಲಜಾಠರಾಗ್ನೇ: ತ್ರೈಲೋಕ್ಯಶರೀರಕತ್ವಾದ್ಯಸಂಭವಾಚ್ಚ। ಸ ಏಷೋಽಗ್ನಿರ್ವೈಶ್ವಾನರೋ ಯತ್ಪುರುಷ: ಇತ್ಯೇನಂ ವೈಶ್ವಾನರಂ ಪುರುಷಮಪ್ಯಧೀಯತೇ ವಾಜಿನ:। ನಿರುಪಾಧಿಕಪುರುಷಶಬ್ದಶ್ಚ ಪರಮಾತ್ಮನಿ ನಾರಾಯಣೇ ಏವ ಸಹಸ್ರಶೀರ್ಷಮ್ ಇತ್ಯಾರಭ್ಯ, ವಿಶ್ವಮೇವೇದಂ ಪುರುಷ: ಇತ್ಯಾದಿಷು ಪ್ರಸಿದ್ಧ:।।೨೭।।

೬೦। ಅತ ಏವ ನ ದೇವತಾ ಭೂತಂ ಚ – ಯತೋಽಯಂ ವೈಶ್ವಾನರ: ತ್ರೈಲೋಕ್ಯಶರೀರ: ಪುರುಷಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಶ್ಚ, ತತೋಽಯಂ ನಾಗ್ನ್ಯಾಖ್ಯದೇವತಾ, ತೃತೀಯಮಹಾಭೂತಂ ಚ।।೨೮।।

೬೧। ಸಾಕ್ಷಾದಪ್ಯವಿರೋಧಂ ಜೈಮಿನಿ: – ನಾವಶ್ಯಮಗ್ನಿಶರೀರಕತ್ವೇನ ಉಪಾಸ್ಯತ್ವಾಯೇದಮಗ್ನಿಶಬ್ದ- ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಮ್, ಅಗ್ರನಯನಾದಿಯೋಗೇನ ಪರಮಾತ್ಮನ್ಯೇವಾಗ್ನಿಶಬ್ದಸ್ಯ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ವೃತ್ತೇಸ್ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯ- ಅವಿರೋಧಂ ಜೈಮಿನಿರಾಚಾರ್ಯೋ ಮನ್ಯತೇ।।೨೯।।

೬೨। ಅಭಿವ್ಯಕ್ತೇರಿತ್ಯಾಶ್ಮರಥ್ಯ: – ಯಸ್ತ್ವೇತಮೇವಂ ಪ್ರಾದೇಶಮಾತ್ರಮ್ ಇತ್ಯನವಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಯ ದ್ಯುಪ್ರಭೃತಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಮ್ ಉಪಾಸಕಾಭಿವ್ಯಕ್ತ್ಯರ್ಥಮಿತಿ ಆಶ್ಮರಥ್ಯ:।।೩೦।।

೬೩।      ಅನುಸ್ಮೃತೇರ್ಬಾದರಿ: – ದ್ಯುಪ್ರಭೃತಿಪೃಥಿವ್ಯನ್ತಾನಾಂ ಮೂರ್ಧಾದಿಪಾದಾನ್ತಾವಯವತ್ವಕಲ್ಪನಂ, ತಥಾನುಸ್ಮೃತ್ಯರ್ಥಂ – ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರತಿಪತ್ತಯ ಇತಿ ಬಾದರಿ:।।೩೧।।

೬೪।      ಸಂಪತ್ತೇರಿತಿ ಜೈಮಿನಿಸ್ತಥಾ ಹಿ ದರ್ಶಯತಿ – ಉರ ಏವ ವೇದಿರ್ಲೋಮಾನಿ ಬರ್ಹಿರ್ಹೃಾದಯಂ ಗಾರ್ಹಾಪತ್ಯ: ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಉಪಾಸಕಹೃದಯಾದೀನಾಂ ವೇದ್ಯಾದಿತ್ವಕಲ್ಪನಮ್ ವಿದ್ಯಾಙ್ಗಭೂತಾಯಾ: ಪ್ರಾಣಾಹುತೇ: ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರತ್ವಸಂಪಾದನಾರ್ಥಮಿತಿ ಜೈಮಿನಿ: । ದರ್ಶಯತಿ ಚ ಶ್ರುತಿ: ಯ ಏತದೇವಂ ವಿದ್ವಾನಗ್ನಿಹೋತ್ರಂ ಜುಹೋತಿ ಇತಿ। ಏತೇ ಪಕ್ಷಾಸ್ಸ್ವೀಕೃತಾ:, ಪೂಜಾರ್ಥಮಾಚಾರ್ಯಗ್ರಹಣಮ್।।೩೨।।

೬೫। ಆಮನನ್ತಿ ಚೈವಮಸ್ಮಿನ್ – ಏನಮ್ – ಪರಮಾತ್ಮಾನಮ್, ಅಸ್ಮಿನ್ – ಉಪಾಸಿತೃಶರೀರೇ ಪ್ರಾಣಾಹುತಿ- ವೇಲಾಯಾಮ್ ಅನುಸನ್ಧಾನಾರ್ಥಂ ತಸ್ಯ ಹ ವಾ ಏತಸ್ಯ ಮೂರ್ಧೈವ ಸುತೇಜಾ: ಇತ್ಯಾದಿ ಅಮನನ್ತಿ ಚ, ಉಪಾಸಕಸ್ಯ ಮೂರ್ಧಾದಿರೇವಾಸ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮನೋ ಮೂರ್ಧಾದಿರಿತ್ಯರ್ಥ:।।೩೩।। ಇತಿ ವೈಶ್ವಾನರಾಧಿಕರಣಮ್ ।। ೬ ।।

ಇತಿ ಶ್ರೀಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತೇ ಶ್ರೀವೇದಾನ್ತಸಾರೇ ಪ್ರಥಮಸ್ಯಾಧ್ಯಾಯಸ್ಯ ದ್ವಿತೀಯ: ಪಾದ: