. śrībuccivēṅkaṭācāryakṛtā vēdāntakārikāvalī .
( atha pratyakṣanirūpaṇaṃ nāma prathamaṃ prakaraṇam )
śrīmadramādhavōpajñaṃ natvācāryaparamparām .
kurvē lakṣmaṇasiddhāntakārikāṃ kārikāvalīm . 1.1.
mānamēyavibhēdēna padārthō dvividhō mataḥ .
mānaṃ pratyakṣānumānaśabdabhēdāttridhā bhavēt . 1.2.
pramēyaṃ dvividhaṃ prōktaṃ dravyādravyavibhēdataḥ .
jaḍājaḍatvabhinnēätra dravyē tadvividhaṃ jaḍam . 1.3.
prakṛti kāla ityādyā caturviṃśatidhā matā .
kālastūpādhibhēdēna trividhaḥ parikīrtitaḥ . 1.4.
ajaḍaṃ tu parāk pratyagiti bhēdādvidhā matam .
parāṅ nityavibhūtiśca dharmabhūtamatistathā . 1.5.
pratyagjīvēśvarabhidāśālī jīvaḥ punastridhā .
baddhō muktō nitya iti baddhastu dvividhō bhavēt . 1.6.
bubhukṣuśca mumukṣuśca bubukṣuśca punardvidhā .
arthakāmaparō dharmaparaścēti vivēcanāt . 1.7.
anyadēvaparō viṣṇuparō dharmaparō dvidhā .
mumukṣurapi kaivalyamōkṣayōgādvidhā mataḥ . 1.8.
bhaktaprapannabhēdēna sa tu mōkṣaparō dvidhā .
dvidhā prapanna ēkāntiparamaikāntibhēdataḥ . 1.9.
dṛpta ārta iti dvēdhā paramaikāntyudāhṛtaḥ .
īśvaraḥ pañcadhā bhinnaḥ paravyūhādibhēdataḥ . 1.10.
para ēkaścaturdhā tu vyūhaḥ syādvāsudēvakaḥ .
saṅkarṣaṇaśca pradyumnōäniruddha iti bhēdataḥ . 1.11.
matsyādayastu vibhavā anantāśca prakīrtitāḥ .
antaryāmī tu bhagavān pratidēhamavasthitaḥ . 1.12.
arcāvatāraḥ śrīraṅgavēṅkaṭādryādiṣu sthitaḥ .
kēśavādi tu tattvajñairvyūhāntaramudāhṛtam . 1.13.
sattvaṃ rajastamaḥ śabdasparśarūparasāstathā .
gandhaḥ saṃyōgaśaktī cētyadravyaṃ daśadhā matam . 1.14.
pramāyāḥ karaṇaṃ tatra pramāṇaṃ parikīrtitam .
yathāvasthitavastvēkavyavahārānugā pramā . 1.15.
sā saṃśayānyathājñānaviparītadhiyō na hi .
ēkadharmikanānārthaviṣayā dhīstu saṃśayaḥ . 1.16.
dhīstu dharmaviparyāsēänyathājñānamudāhṛtam .
saiva dharmiviparyāsē viparītamatirmatā . 1.17.
sākṣātkārapramāhētuḥ pratyakṣaṃ mānamīritam .
savikalpō nirvikalpaḥ sākṣātkārō dvidhā bhavēt . 1.18.
grahaḥ prathamapiṇḍasya nirvikalpaka ucyatē .
dvitīyapiṇḍagrahaṇaṃ savikalpakadhīrbhavēt . 1.19.
ētadindriyasāpēkṣamanapēkṣañca dṛśyatē .
anapēkṣaṃ svataḥ siddhaṃ divyaṃ cēti dvidhā matam . 1.20.
yōgajaṃ tu svataḥ siddhamanyatsvāmiprasādajam .
arvācīnamidaṃ sarvamāmananti vicakṣaṇāḥ . 1.21.
nityamuktēśvarajñānamanarvācīnamucyatē .
smṛti pramaiva prācīnānubhavājjāyatē hi sā . 1.22.
sadṛśādṛṣṭacintādyaiḥ saṃskārōdbōdhanē sati .
smṛtivatpratyabhijñāpi pratyakṣēäntarbhavatyasau . 1.23.
puṇyapūruṣaniṣṭhāpi pratibhātraiva sammatā .
yathārthaṃ sarvavijñānamiti yāmunabhāṣitam . 1.24.
bhūtalē tu ghaṭābhāvō bhūtalātmaiva nētaraḥ .
mṛdghaṭasya prāgabhāvō dhvaṃsastasya kapālakam . 1.25.
svāsādhāranadharmō hi bhēdaśabdēna kīrtyatē .
śabdasvābhāvyajā kvāpi pratiyōgitvadhīḥ kṛtā . 1.26.
antaḥkaraṇacaitanyaṃ tadvṛttyā viṣayēṇa ca .
caitanyaṃ samatāpannaṃ sākṣātkāramajījanat . 1.27.
ityādivacanaṃ sarvaṃ parōktaṃ nātra sammatam .
sāmānyaṃ samavāyaśca viśēṣō nātra sammataḥ . 1.28.
saṅkhyādiguṇavargasya guṇapārthakyakalpanam .
sūtrakāraviruddhaṃ yattatsarvaṃ parihāsyatē . 1.29.
. iti vēdāntakārikāvalyāṃ pratyakṣanirūpaṇaṃ nāma prathamaṃ prakaraṇam .
( atha anumānanirūpaṇaṃ nāma dvitīyaṃ prakaraṇam )
anumityātmavijñānēänumānaṃ karaṇaṃ smṛtam .
tacca liṅgaparāmarśastaddhēturvyāptidhīrmatā . 2.1.
sādhyābhāvādhikaraṇāvṛttitvaṃ vyāptirucyatē .
vyāpyāsya pakṣavṛttitvadhīḥ parāmarśanāmabhāk . 2.2.
tajjā pakṣē sādhyamatiranumityātmikā matā .
bhūyiṣṭhasāhacaryaikajñānēna vyāptidhīrbhavēta . 2.3.
tatsapakṣē sapakṣastu pūrvaṃ niścitasādhyakaḥ .
sandigdhasādhyakaḥ pakṣō vipakṣastadabhāvavān . 2.4.
anvayī vyatirēkī ca kiñca hēturdvilakṣaṇaḥ .
vyabhicārī viruddhaścāsiddhaḥ satpratipakṣakaḥ . 2.5.
bādhitaścēti pañcaitē hētvābhāsā na sādhakāḥ .
ēvaṃ svārthānumānasya prapañcastu nirūpitaḥ . 2.6.
nyāyajanyaḥ parāmarśaḥ parārthānumitēḥ kṛtē .
nyāyōävayavavākyāni pratijñādīni pañca ca . 2.7.
pratijñā sādhyanirdēśō hētustadvacanaṃ matam .
vyāptyuktipūrvadṛṣṭāntavāgudāharaṇaṃ bhavēt . 2.8.
vyāpyasya pakṣavṛttitvabōdhaścōpanayō mataḥ .
upasaṃhāravacanaṃ bhavēnnigamanaṃ punaḥ . 2.9.
. iti vēdāntakārikāvalyāmanumānanirūpaṇaṃ nāma dvitīyaṃ prakaraṇam .
( atha śabdanirūpaṇaṃ nāma tṛtīyaṃ prakaraṇam )
anāptānuktavākyaṃ yattacchābdakaraṇaṃ smṛtam .
vēdasyāpauruṣēyatvāttatra lakṣaṇasaṅgatiḥ . 3.1.
siddhē vyutpattisadbhāvādvēdō niṣpannabōdhakaḥ .
tatkāryaparatāhānēraprāmāṇyaṃ na śaṅkyatām . 3.2.
karmabrahmābhidhāyitvātsa ca bhāgadvayātmakaḥ .
pūrvabhāgaḥ karmapara uttarō brahmagōcaraḥ . 3.3.
tadaikyātpūrvaparayōrvyākhyēyā hyēkaśāstratā .
adhyāyabhēdavadbhēdē śāstraikyaṃ na virudhyatē . 3.4.
vidhyarthavādamantrātmā trividhaḥ sa pratīyatē .
anuṣṭhēyārthagamakō mantraḥ syādarthavādagīḥ . 3.5.
pravṛttyuttambhikā yā syādvidhirvākyaṃ pravartakam .
sa tridhāpūrvaniyamaparisaṅkhyāvibhēdataḥ . 3.6.
nityā naimittikāḥ kāmyā iti tē bahudhā matāḥ .
tēṣāṃ svarūpalakṣmāṇi mantavyāni nayāntarē . 3.7.
chandaḥ kalpaśca śikṣā ca niruktaṃ jyautiṣaṃ tathā .
vyākṛtiścēti vēdasya ṣaḍaṅgāni pracakṣatē . 3.8.
anuṣṭubādikaṃ chandaḥ kalpaḥ śrautādibōdhakaḥ .
varṇanirṇāyikā śikṣā niruktaṃ svārthabōdhakam . 3.9.
anuṣṭhānādikālasya nirṇayē jyautiṣaṃ bhavēt .
sauśabdyāya vyākaraṇamiti sāṅgē pramāṇatā . 3.10.
ētanmūlatayā smṛtyādīnāṃ prāmāṇyamīritam .
ētadviruddhaṃ yatkiñcinnāśnuvīta pramāṇatām . 3.11.
ākāṅkṣādikamētacca śābdabōdhaikakāraṇam .
tadvicārōätra saṅkṣiptō granthavistarabhīruṇā . 3.12.
mukhyaupacārikatvābhyāṃ sa śabdō dvividhō mataḥ .
abhidhā mukhyavṛttiḥ syādvṛttiranyaupacārikī . 3.13.
śarīravācakāḥ śabdāḥ śarīrikṛtavṛttayaḥ .
sarvaśabdaikavācyatvaṃ harēriti gadiṣyatē . 3.14.
. iti vēdāntakārikāvalyāṃ śabdanirūpaṇaṃ nāma tṛtīyaṃ prakaraṇam .
(pramāṇanirūpaṇaṃ samāptam)
( atha prakṛtinirūpaṇaṃ nāma caturthaṃ prakaraṇam )
yatpramāviṣayaṃ tatsyātpramēyamiti tadvidhā .
dravyamadravyamityādyaṃ tadupādānakāraṇam . 4.1.
avasthāntarayōgitvamupādānatvamucyatē .
guṇāśrayaṃ vā dravyaṃ syāttacca dvēdhā prakīrtitam . 4.2.
amiśrasattvarāhityaṃ jaḍatvamanugadyatē .
jaḍaṃ prakṛtikālau dvau sā sattvādiguṇatrayā . 4.3.
prakṛtiḥ sā kṣarāvidyāmāyāśabdairnigadyatē .
kāryōnmukhatvāvasthā syādavyaktavyapadēśanāt . 4.4.
avyaktānmahadutpattiḥ sāttvikatvādibhēdataḥ .
ahaṅkārastatastrēdhā sāttvikatvādibhēdabhāk . 4.5.
vaikārikastaijasaśca bhūtādiriti bhēdataḥ .
nāmāntarāṇi santvēvamahaṅkārātmanā satām . 4.6.
tēṣu vaikārikātsāttvikāhaṅkārādupaskṛtāt .
ēkādaśēndriyāṇi syurjñānakarmēndriyātmanā . 4.7.
jñānaprasaraṇē śaktaṃ jñānēndriyamudāhṛtam .
tanmanaḥśrōtracakṣustvagghrāṇajihvātmanā matam . 4.8.
manaḥ smṛtyādihētustadbandhamōkṣādikāraṇam .
śabdamātragrahē śaktamindriyaṃ śrōtramucyatē . 4.9.
rūpamātragrāhi cakṣustvak sparśagrahakāraṇam .
gandhaikagrāhakaṃ ghrāṇaṃ rasanaṃ rasabhāsakam . 4.10.
ēṣāṃ viṣayasambandhaḥ saṃyōgādiḥ prakīrtitaḥ .
uccāraṇādikarmaikaśaktaṃ karmēndriyaṃ matam . 4.11.
pañcadhā vākpāṇipādapāyūpasthaprabhēdataḥ .
varṇōccāraṇahēturvāk pāṇiḥ śilpādikāraṇam . 4.12.
sañcārakāraṇaṃ pādaḥ pāyurmalanivṛttikṛt .
upasthaḥ paramānandahētuḥ strīpuṃsayōrmataḥ . 4.13.
rājasāhaṅkriyāyuktatāmasāhaṅkṛtēḥ punaḥ .
jāyatē śabdatanmātrādikaṃ bhūtādikāraṇam . 4.14.
bhūtānāmēva sūkṣmaikapūrvāvasthāviśēṣavat .
dravyaṃ tanmātramityāhuḥ pañcadhā bhūtapañcabhiḥ . 4.15.
tanmātrapañcakaṃ śabdādyāśrayatvēna sammatam .
bhūtānāṃ syādupādānaṃ śabdatanmātramādimam . 4.16.
sparśatanmātrakaṃ rūparasatanmātrakē api .
gandhatanmātramētēbhyaō khānilajyōtirabbhuvaḥ . 4.17.
pañcabhūtāni tanmātrasvarūpaṃ tu nirūpyatē .
tāmasāhaṅkṛtikhayōrmadhyāvasthāyugādimam . 4.18.
śabdatanmātramasmācca viyadutpadyatē tathā .
khamēva sūryaspandēna digiti vyapadiśyatē . 4.19.
dravyaṃ tadākāśavāyvōrmadhyāvasthāsusaṃyutam .
sparśatanmātramasmācca vāyurutpadyatē kramāt . 4.20.
madhyāvasthāyutaṃ vāyutējasōrdravyamucyatē .
rūpatanmātramityasmāttēja utpadyatē kramāt . 4.21.
madhyāvasthāyutaṃ tējaḥpayasōrdravyamucyatē .
rasatanmātramityasmātsalilaṃ khalu jāyatē . 4.22.
madhyāvasthāyutaṃ vāripṛthivyōrdravyamucyatē .
gandhatanmātramityasmātpṛthivī samudētyasau . 4.23.
ādyaṃ śabdavadanyacca śabdasparśavaducyatē .
rūpaśabdasparśavatsyāttṛtīyañca turīyakam . 4.24.
rūpaśabdasparśarasayuktaṃ gandhādhikaṃ param .
tanmātrapañcakaṃ bhūtapañcakañcaivamīritam . 4.25.
ēvaṃ prakṛtiravyaktamahadādikramādbhidām .
caturviṃśāsaṅkhyānāṃ prāpitā sunirūpitā . 4.26.
bhūtāni bhagavān sṛṣṭvā dvēdhaikaikaṃ vibhaktavān .
ēkamēkaṃ vidhāyāṃśañcaturdhānyaṃ vibhaktavān . 4.27.
caturdhā racitānaṃśāṃstattadaṃśē yunakti saḥ .
caturthāṃśayutasvāṃśaiḥ pañcabhūtānyajījanat . 4.28.
anyabhūtāṃśasattvēäpi svāṃśabhūyastvataḥ kṛtaḥ .
pṛthvyaptējōänilavyōmavyapadēśō jagatyabhūt . 4.29.
pañcīkaraṇamētādṛgupalakṣayati śrutiḥ .
bhūtairmahadahaṅkṛtyōḥ saptīkṛtirupaskṛtā . 4.30.
bhūtapañcakamavyaktamētē mahadahaṅkṛtī .
upādānāni dēhasyēndriyāṇi pratipūruṣam . 4.31.
bhinnānyākalpakalpāni śarīraṃ bhūṣayanti hi .
cētanaikaniyāmyaṃ yaccharīraṃ tannigadyatē . 4.32.
śarīraṃ dvividhaṃ nityamanityamiti bhēdataḥ .
bhagavannityasūrīṇāṃ nityaṃ naisargikaṃ tu tat . 4.33.
anityamapi tadvēdhā karmākarmakṛtatvataḥ .
akarmakṛtamīśādēricchayā parikalpitam . 4.34.
tacca karmakṛtaṃ dvēdhā svēcchāsahakṛtaṃ tathā .
karmamātrakṛtañcēti saubharyādēryathādimam . 4.35.
dvitīyamasmadādīnāṃ sāmānyēna punardvidhā .
sthāvaraṃ jaṅgamañcēti śilādi sthāvaraṃ matam . 4.36.
jaṅgamañca dvidhā prōktaṃ syādyōnijamayōnijam .
yōnijaṃ dēvamānuṣyatiryagādivibhāgavat . 4.37.
udbhijjasvēdajāṇḍōtthanārakyākhyamayōnijam .
ēvaṃ pañcīkṛtānāṃ syādaṇḍōtpādakatā smṛtā . 4.38.
aṇḍōtpattēḥ pūrvasṛṣṭiḥ samaṣṭirata uttarā .
vyaṣṭisṛṣṭiriti dvēdhā sṛṣṭirvēdāntisammatā . 4.39.
avyaktādērmahattvādiravasthāntaramiṣyatē .
vijātīyāntarāvasthā cēttattvāntaramīryatē . 4.40.
itthamavyaktamahadahaṅkārēndriyanāmakaiḥ .
tanmātrāṇīti tattvāni caturviṃśatidhābhavan . 4.41.
bhōgyabhōgōpakaraṇabhōgasthānāni cēśituḥ .
jīvasya ca prakṛtyādīnyudbhavanti yathāyatham . 4.42.
viṣayō bhōgyamakṣyādi bhōgōpakaraṇaṃ matam .
bhōgasthānaṃ tu bhuvanaṃ tadvartīnyaṇḍajāni hi . 4.43.
ēvaṃ pañcīkṛtairbhūtairārabdhaṃ prākṛtaṃ bhavēt .
kapitthaphalakākāramaṇḍaṃ nāma nigadyatē . 4.44.
jambūdvīpamidaṃ sarvaṃ lavaṇōdadhināvṛtam .
plakṣadvīpaṃ tatōäpīkṣusamudrēṇa pravēṣṭitam . 4.45.
tatastu śālmalidvīpaṃ surāsāgaravēṣṭitam .
kuśadvīpaṃ tataḥ sarpiḥ samudrēṇa pravēṣṭitam . 4.46.
krauñcadvīpaṃ tataḥ paścāddadhyarṇavasamāvṛtam .
śākadvīpaṃ tataḥ kṣīrasamudrēṇa pravēṣṭitam . 4.47.
puṣkaradvīpamabhitaḥ śuddhāmbudhisamāvṛtam .
sarvamētaddhaimabhūmyā tatō valayaparvataḥ . 4.48.
andhakārāvṛtaḥ sōäpi sōäpi garbhōdakēna ca .
tatōäṇḍamēkamēvaṃ syādbhūmērūrdhvamadhōäpi ca . 4.49.
aṇḍānyētādṛśāni syuranantāni mahāharēḥ .
jalabudbudakalpāni purāṇōktānyanukramāt . 4.50.
. iti vēdāntakārikāvalyāṃ prakṛtinirūpaṇaṃ nāma caturthaṃ prakaraṇam .
( atha kālanirūpaṇaṃ nāma pañcamaṃ prakaraṇam )
guṇatrayavihīnō yaḥ sa jaḍaḥ kāla ucyatē .
akhaṇḍakhaṇḍabhēdēna sa kālō dvividhō mataḥ . 5.1.
ādyō vibhurbhūtabhāvivartamānatvadhīkaraḥ .
nimēṣādiprabhēdēna bahubhēdastvasau mataḥ . 5.2.
akhaṇḍakāla ēvāyaṃ nitya ityavagamyatē .
kālaḥ svakāryaṃ prati tu syādupādānakāraṇam . 5.3.
kāryarūpastatō naiva nitya ityavadhāryatām .
līlāvibhūtāvīśānaḥ kālamālambya kāryakṛt . 5.4.
ēṣa nityavibhūtau tu na kālamavalambatē .
krīḍāparikaraḥ sōäyaṃ kālastu paramātmanaḥ . 5.5.
nityanaimittikaprākṛtalayāḥ kālahētukāḥ .
ēvaṃ prakāśitaṃ kālasvarūpasya nirūpaṇam . 5.6.
. iti vēdāntakārikāvalyāṃ kālanirūpaṇaṃ nāma pañcamaṃ prakaraṇam .
( atha nityavibhūtinirūpaṇaṃ nāma ṣaṣṭhaṃ prakaraṇam )
śuddhasattvē dharmabhūtajñānajīvēśvarēṣu ca .
ajaḍatvaṃ bhavēllakṣma tatpunaḥ svaprakaśatā . 6.1.
parāktvē satyajaḍatā lakṣma prathamayōrmatam .
parasmai bhāsamānatvaṃ parāktvamanugadyatē . 6.2.
sattvaikamūrtikō dēśaḥ śuddhasattvamacētanam
paricchinnamaghō dēśēänantamūrdhvapradēśataḥ . 6.3.
svayamprakāśarūpēyaṃ pañcōpaniṣadātmikā .
viṣṇōrnityavibhūtiḥ syānnityamānandarūpiṇī . 6.4.
sēyaṃ vibhūtirīśasya nityamuktātmanāmapi .
bhōgyabhōgōpakaraṇabhōgasthānamayī matā . 6.5.
bhōgyamīśvaradēhādi dvitīyaṃ candanādikam .
bhōgasthānaṃ tu māṇikyagōpurādikamucyatē . 6.6.
dēhā īśvaranityānāṃ nityēcchākalpitā harēḥ .
muktānāṃ tu śarīrādistatsaṅkalpakṛtō mataḥ . 6.7.
śrīpatērvyūhavibhavārcāvatāratayā sataḥ .
aprākṛtaśarīrāṇi pratiṣṭhānantaraṃ harēḥ . 6.8.
prasādōnmukhatāpattau prakaṭāni bhavanti hi .
tacca prakaṭanaṃ tasya saṅkalpādhīnamīryatē . 6.9.
prākṛtāprākṛtatanusaṃsargaḥ kathamityalam .
rāmakṛṣṇāvatārādau dṛṣṭatvāttasya bhūyasā . 6.10.
aujjvalyādiguṇē yē tu divyamaṅgalavigrahē .
harēstāṃstu vijānīhi gadyatrayavicārataḥ . 6.11.
muktānāmaśarīratvavacanaṃ yattu dṛśyatē .
tatkarmakṛtaśārīrasambandhābhāvagōcaram . 6.12.
nirūpayanti śrīnāthadivyamaṅgalavigraham .
purāṇōktakramādasmādādyavēdāntadēśikāḥ . 6.13.
tripādvibhūtivaikuṇṭhaparavyōmādiśabditā .
vibhūtiriyamīśasya mahatī sumahīyatē . 6.14.
dvādaśāvaraṇōpētamanēkaśatagōpuram .
vaikuṇṭhaṃ nāma nagaramētasyāṃ pravijṛmbhatē . 6.15.
ānandanāmakastatra sudivyanilayaḥ sphuṭaḥ .
tatra ratnamayastambhasahasrā bhāsatē sabhā . 6.16.
anantastatra ca phaṇāmaṇitējōvirājitaḥ .
tasmin dharmādisahitasiṃhāsanamupasthitam . 6.17.
tatra cāmaravaddhastairvimalādibhirarcitam .
padmamaṣṭadalaṃ bhāti tatra śēṣōästi dhīmayaḥ . 6.18.
tatrānandamayaḥ sākṣātsarvavācāmagōcaraḥ .
adbhutajyōtirākārō bhāti nārāyaṇātmanā . 6.19.
. iti vēdāntakārikāvalyāṃ nityavibhūtinirūpaṇaṃ nāma ṣaṣṭhaṃ prakaraṇam .
( atha dharmabhūtajñānanirūpaṇaṃ nāma saptamaṃ prakaraṇam )
dharmō bhavati yajjñānaṃ prabhā dīpē yathātmanōḥ .
taddharmabhūtavijñānaṃ nityaṃ nityēśvarēṣu tat . 7.1.
baddhēṣu tattirōbhūtaṃ muktēṣu prāktirōhitam .
saṅkōcanavikāsābhyāṃ nāśōtpattivipākabhāk . 7.2.
saṅkōca indriyadvārā jñānaṃ saṅkōcyatē yadi .
vikāsa indriyadvārā jñānaprasaraṇādbhavēt . 7.3.
svaprakāśaṃ svatō mānamētadityatra sammatam .
svānyanirvāhakatvēna dīpavatsvaprakāśatā . 7.4.
tamōviśēṣasānnidhyājjñānaṃ svāpē tirōhitam .
dravyatvamasya jñānasya prabhāvadguṇatāpi ca . 7.5.
dhībhēdāḥ sukhaduḥkhēcchādvēṣayatnā na tē pṛthak .
dvēṣmīcchāmīti vādastu smarāmītyādivanmataḥ . 7.6.
smṛtyādayō jñānabhēdā anantā jīvavṛttayaḥ .
jñānaśaktyōrvitatayōänantāśca bhagavadguṇāḥ . 7.7.
gadyatrayē mahācāryairayamartha udīritaḥ .
tattatsvarūpavijñānaṃ tadbhāṣyēṇāvagamyatē . 7.8.
bhaktiprapattisuprīta īśvarō muktidāyakaḥ .
atō bhaktiprapattī hi muktau paramakāraṇam . 7.9.
karmayōgajñānayōgau bhaktisādhanamūcirē .
phalābhisandhirahitaṃ karmārādhanamīśituḥ . 7.10.
vinirmalāntaḥkaraṇē cintanaṃ jñānayōgakaḥ .
sākṣāditarathā vāpi bhaktau kāraṇatānayōḥ . 7.11.
bhaktiyōgōämaṣṭāṅgōävicchinnā smṛtisantatiḥ .
vivēkādibhirūtpādyā darśanākāratāṃ gatā . 7.12.
tattaccharīrāvasānasamayē pariṇāminī .
sēyaṃ sādhanabhaktiḥ syātprapattyaṅgavatī matā . 7.13.
phalabhaktistu bhagavadanugrahakṛtā bhavēt .
ata ēva hariḥ sākṣātsiddhōpāyatvamaśnutē . 7.14.
antarādityavidyādibhēdātsā bahudhā matā .
sarvāpi brahmavidyēyaṃ brahmaprāptyupayōginī . 7.15.
nyāsavidyā prapattiḥ syādaṅgapañcayōginī .
ānukūlyasya saṅkalpaḥ prātikūlyasya varjanam . 7.16.
rakṣiṣyatīti viśvāsō gōptṛtvavaraṇaṃ tathā .
ātmanikṣēpakārpaṇyē aṅgapañcakamīritam . 7.17.
gurūpasadanādēṣā vijñātavyā manīṣibhiḥ .
iyamuttarapūrvāghāślēṣanāśakṛducyatē . 7.18.
apacārānvinā brahmavidāṃ nāsyā virōdhakṛt .
anyōästīti mahācāryaśāsanaṃ vyavasīyatē . 7.19.
. iti vēdāntakārikāvalyāṃ dharmabhūtajñānanirūpaṇaṃ nāma saptamaṃ prakaraṇam .
( atha jīvanirūpaṇaṃ nāmāṣṭamaṃ prakaraṇam )
aṇutvē sati caitanyaṃ jīvalakṣaṇamucyatē .
sa ca dēhēndriyādibhyō vilakṣaṇatayā mataḥ . 8.1.
jīvasyānēkaviṣayānubhavōäṇōrapi sphuṭaḥ .
yaddharmabhūtavijñānavyāptistatrōpayōginī . 8.2.
pūrvānubhūtaviṣayapratisandhānayōgataḥ .
nityaḥ pratiśarīraṃ sa bhinnō bhōktrādiśabdataḥ . 8.3.
prakṛtyapēkṣayā dēhī dēhaḥ śrīmadapēkṣayā .
tasya svayaprakāśatvaṃ pratyakṣaśrutibōdhitam . 8.4.
dēśāntaraphalādīnāmupalabdhiraṇōrapi .
karmajanyādadṛṣṭākhyavijñānāditi sañjaguḥ . 8.5.
baddhō muktō nitya iti jīvaḥ sa trividhō mataḥ .
brahmādikīṭaparyantā baddhāḥ saṃsārayōginaḥ . 8.6.
traivargikārthaniṣṇātā bubhukṣava udāhṛtāḥ .
arthakāmaparāstatra svadēhātmābhimāninaḥ . 8.7.
tē tu dharmaparāstatra yāgādyarthānuṣaṅgiṇaḥ .
dharmastvalaukikaśrēyaḥsādhanaṃ cōdanōditam . 8.8.
rudrādyārādhanaparā anyadēvaparā matāḥ .
ārtō jijñāsurarthārthītyēvaṃ bhāgavatāḥ smṛtāḥ . 8.9.
mumukṣūṇāṃ ca kaivalyaparāṇāṃ lakṣma kathyatē .
prakṛtēstu viyuktasya svātmanōänubhavaḥ param . 8.10.
kaivalyamarcirmārgēṇa gatvāpi paramaṃ padam .
ramaṇatyaktapatnīvat kvacitkōṇēävatiṣṭhatē . 8.11.
kaivalyamētatkēṣāñcidāryāṇāmēva sammatam .
asmadāryāstu kaivalyaṃ na manyanta iti sthitam . 8.12.
bhaktāḥ pūrvōktabhaktyaiva muktisamprāptyapēkṣiṇaḥ .
apaśūdranayē bhaktau śūdrānadhikṛtiḥ sphuṭā . 8.13.
sādhyasādhanabhaktibhyāṃ bhaktāḥ syurdvividhā matāḥ .
parāṅkuśādikānādyān vyāsādīnaparān viduḥ . 8.14.
mumukṣavaḥ prapannāścākiñcanyādikayōginaḥ .
traivargikaparā mōkṣaparāścēti ca tē dvidhā . 8.15.
dharmārthakāmān svāmyarthaṃ yēänvatiṣṭhaṃsta ādimāḥ .
satsaṅgādarthavairāgyē mumukṣāyāṃ kṛtādarāḥ . 8.16.
bhagavadbhōgasamprāpsyai mahācāryaṃ samāśritāḥ .
asāmarthyēna bhaktyādau prapattyēkāśrayāḥ parē . 8.17.
sarvādhikāritāṃ dhīrāḥ prapattērācacakṣirē .
ēkāntinaḥ phalaṃ muktyā sahānyadya uśanti tē . 8.18.
paramaikāntinastvaicchan bhagavatprītimēva yē .
prārabdhaṃ karma bhuktvaiva yō mōkṣamabhikāṅkṣati . 8.19.
dṛpta ārtastya saṃsārē vahnāviva samuttapan .
prapattyanantarē kālē yō mōkṣamabhikāṅkṣati . 8.20.
satsaṅgāditi suślōkadvayōktagatimānnaraḥ .
āvirbhūtasvasvarūpō muktō brahmānubhūtibhāk . 8.21.
muktasya bhōgamātrē tu sāmyaṃ śrutiṣu cōditam .
svēcchayā sarvalōkēṣu sañcārōäsya na rudhyatē . 8.22.
svēcchā ca harisaṅkalpāyattā muktasya labhyatē .
anāvartanaśāstraṃ tu karmāvartaniṣēdhakṛt . 8.23.
nityāsaṅkucitajñānā nityaṃ bhagavadājñayā .
tatkaiṅkaryaratā nityā anantagaruḍādayaḥ . 8.24.
ētēṣāmavatārādiricchayaiva harēriva .
ādhikārikatāmīṣāmīśvarēṇa nirūpitā . 8.25.
. iti vēdāntakārikāvalyāṃ jīvanirūpaṇaṃ nāmāṣṭamaṃ prakaraṇam .
( atha īśvaranirūpaṇaṃ nāma navamaṃ prakaraṇam )
svētarākhilaśēṣitvamīśvarasya tu lakṣaṇam .
sa sūkṣmacidacinmiśrō viśvōpādānakāraṇam . 9.1.
saṅkalpayukta ēvaiṣa nimittaṃ kāraṇaṃ matam .
kālādyantaryāmitayā sahakāri ca kāraṇam . 9.2.
kāryarūpēṇa vaividhyayōgyupādānamucyatē .
pariṇāmayitṛtvēna nimittamapi tanmatam . 9.3.
kāryōtpattyupakārēṇa sahakāri ca tadbhavēt .
ēkavijñānasahitasarvavijñānavādataḥ . 9.4.
upādānatvamēvōktaṃ mṛdādāviva cēśvarē .
tadaikṣatēti saṅkalpānnimittatvaṃ kulālavat . 9.5.
sahakāritvamapyasyāntaryāmibrāhmaṇōditam .
sadbrahmātmādayaḥ śabdāḥ kāraṇatvāvabōdhinaḥ . 9.6.
tatra cchāgapaśunyāyānnārāyaṇaparā matāḥ .
nāmarūpavibhāgānarhatvāvasthāsamanvitam . 9.7.
susūkṣmacidacidyuktamēkaṃ brahmātmakaṃ matam .
nāmarūpavibhāgātprāṅ na hi bhēdōävasīyatē . 9.8.
mṛdghaṭādāvapi tatastadēkamiti gīyatē .
nāmarūpādyabhāvēna sacchabdēnāpi gīyatē . 9.9.
tadēvāntaḥpravēśēna nāmarūpavibhāgakṛt .
yathā jīvōäntarāviṣṭō nāmarūpavibhāgabhāk . 9.10.
dēvōähamiti śabdaiśca mukhyavṛttyābhidhīyatē .
yathā nīlādayaḥ śabdā nīlādyavyabhicāriṇam . 9.11.
viśiṣṭamēva mukhyārthaṃ vadanti nirupādhikam .
tathaiva bhagavānantaryāmī sannāmarūpayōḥ . 9.12.
vibhāgakṛtsa taiḥ śabdairmukhyavṛttyābhidhīyatē .
amukhyārthatvamētēṣāṃ parairuktaṃ na yuktimat . 9.13.
śarīrādyapṛthagbhāvācchabdā niṣkarṣakētarē .
viśiṣṭamēva śrīmantamabhidhāsyanti tattvataḥ . 9.14.
sarvaṃ brahmētyaitadātmyamityādivyapadiṣṭayaḥ .
sāmānādhikaraṇyēna saṃyujyantēäta ēva hi . 9.15.
svarūpabhidayā bhēdaśrutayōäsmanmatē sthitāḥ .
viśiṣṭābhēdatōäbhēdaśrutayōäpi sunirvahāḥ . 9.16.
kāraṇātsūkṣmacidacidyuktātsthūlaitadāhitam .
kāryaṃ nānyaditi vyaktamārambhaṇanayādiṣu . 9.17.
nirguṇatvaparāḥ kāścicchrutayaḥ santi tā imāḥ .
taddhēyaguṇarāhityaṃ bōdhayanti tatō dhruvam . 9.18.
. iti vēdāntakārikāvalyāmīśvaranirūpaṇaṃ nāma navamaṃ prakaraṇam .
( atha adravyanirūpaṇaṃ nāma daśamaṃ prakaraṇam )
dravyamēvaṃ nirūpyātha tadadravyaṃ nirūpyatē .
śuddhasattvaṃ miśrasattvamiti sattvaṃ dvidhā matam . 10.1.
rajastamōbhyāmaspṛṣṭamadravyaṃ pūrvamucyatē .
rajastamōvimiśraṃ tu miśrasattvaṃ prakīrtitam . 10.2.
atīndriyaṃ prakāśādinidānaṃ sattvaśabditam .
rajō lōbhapravṛttyādinidānaṃ kīrtyatē tamaḥ . 10.3.
pramādamōhādihētustraiguṇyasya nirūpaṇam .
layē samāni caitāni viṣamāṇyudayādiṣu . 10.4.
śrōtragrāhyō guṇaḥ śabdō varṇāvarṇātmanā dvidhā .
tālubhēryādijatvēna bhūtapañcakavartyasau . 10.5.
sparśastvagindriyagrāhyaḥ pṛthivyādicatuṣṭayē .
śītōṣṇādiprabhēdastu śāstrāntaranirūpitaḥ . 10.6.
cakṣurindriyanirgrāhyaṃ rūpamētaccaturvidham .
śvētaraktē pītakṛṣṇē iti bhēdādvidhādimam . 10.7.
bhāsvarābhāsvaratvābhyāṃ bhāsvaraṃ tējasi sthitam .
pṛthivījalayōścaitadabhāsvaramudāhṛtam . 10.8.
rasanēndriyanirgrāhyō rasaḥ ṣōḍhā sa kīrtitaḥ .
ghrāṇagrāhyō guṇō gandhō dvidhā śāstrāntarēṣviva . 10.9.
pṛthivyāmēva gandhaḥ syātpṛthivījalayō rasaḥ .
pṛthivījalatējaḥsu rūpaṃ sparśaḥ savāyuṣu . 10.10.
śabdaḥ pañcasu bhūtēṣu prādhānyēnaivamucyatē .
pañcīkaraṇarītyā tu sarvē sarvatra saṅgatāḥ . 10.11.
saṃyuktapratyayē hētuḥ saṃyōga iti kathyatē .
kāryākāryaprabhēdēna sa saṃyōgō dvidhā mataḥ . 10.12.
mēṣahastādisaṃyōgaḥ kāryōäkāryō vibhōrvibhōḥ .
vibhudvayasya saṃyōgaḥ śrutyā yuktyā ca manyatē . 10.13.
tasmātkālasyēśvarēṇa saṃyōgōäpi susammataḥ .
saṃyōgābhāvarūpō hi vibhāgō na guṇāntaram . 10.14.
sarvahētuṣu hētutvanirvōḍhrī śaktiriṣyatē .
maṇimantrādikēṣvēṣā prasiddhā sā tvatīndriyā . 10.15.
buddhyādayōäṣṭau vijñānē bhāvanā cāntarāviśan .
dravatvasnēhasaṅkhyānaparimāṇāni vēgakaḥ . 10.16.
dravyasvarūparūpatvānnādhikyaṃ yānti kēvalam .
sthitasthāpakamētasmin saṃyōgēäntarbhavatyataḥ . 10.17.
saṃyōgābhāvarūpatvātpṛthaktvasya vibhāgavat .
gurutvasyāpi śaktitvānnādhikyaṃ kvāpi vidyatē . 10.18.
karmaṇāmapi śaktitvaṃ kēcidāhurmanīṣiṇaḥ .
padārthāntaratāmanyē prāhurvēdāntavēdinaḥ . 10.19.
prācīnagranthapadavīmanusṛtya yathāmati .
viśiṣṭādvaitasiddhāntaphakkikētthaṃ nidarśitā . 10.20.
aṇṇayāryādhvarīndrasya tārtīyīkatanūbhuvā .
śrīmadvēṅkaṭadāsēna nirmitā kārikāvalī . 10.21.
niramāyi ramāyattaparamādbhutatējasaḥ .
mudamādhātukāmēna mayēyaṃ kārikāvalī . 10.22.
bhaktiprapattyōradhidēvatābhyā-
mivābjanābhasya padāmbujābhyām .
samarpayēäsmanmatakārikāvalīṃ
tadaṅgulīsaṅkhyanirūpaṇāḍhyām . 10.23.
yaḥ śrīmacchaṭhamarṣaṇānvayapayaḥ sindhōḥ sudhāṃśurmahā-
naṇṇāryaḥ samabhūdvibhūṣitacatustantrō vacaḥkāntibhiḥ .
tasyāsau tanayaḥ samārjitanayaḥ śrīvēṅkaṭāryaḥ sudhīḥ
śrutyantānvayakārikālimakarōtprītyai mahatyai satām . 10.24.
. iti vēdāntakārikāvalyāmadravyanirūpaṇaṃ nāma daśamaṃ prakaraṇam .
(pramēyanirūpaṇaṃ samāptam)
. iti śrībuccivēṅkaṭācāryakṛtā vēdāntakārikāvalī samāptā .
