श्रीशारीरकमीमांसाभाष्ये आसीनाधिकरणम्॥५॥
(अधिकरणार्थः – मोक्षार्थोपासनरूपं ध्यानं सापाश्रये आसीनस्यैव पुरुषस्य)
४७६. आसीनस्सम्भवात् ॥ ४–१–७ ॥
(अवान्तरसङ्गतिप्रदर्शनम्)
मोक्षसाधनतया वेदान्तशास्त्रैर्विहितं ज्ञानं ध्यानोपासनादिशब्दवाच्यमसकृदावृत्तं सन्ततस्मृतिरूपमित्युक्तम्।
(संसयगर्भितः पूर्वपक्षः)
तदनुतिष्ठन्नासीनश्शयानस्तिष्ठन् गच्छंश्च विशेषाभावात् अनियमेनानुतिष्ठेत् –
(सिद्धान्तार्थः सूत्रतः)
इति प्राप्ते उच्यते – आसीन: इति । आसीन उपासनमनुतिष्ठते; कुत:? सम्भवात् – आसीनस्यैव ह्येकाग्रचित्ततासम्भव:; स्थितिगत्यो: प्रयत्नसापेक्षत्वात्, शयने च निद्रासम्भवात्। पश्चार्धधारणप्रयत्ननिवृत्तये सापाश्रये आसीन: कुर्यात्॥ ७॥
(ध्यानकाले ऐकाग्र्यस्यावश्यकता)
४७७. ध्यानाच्च ॥ ४–१–८ ॥
निदिध्यासितव्य: (बृ.६.५.६) इति ध्यानरूपत्वादुपासनस्य, एकाग्रचित्तता अवश्यंभाविनी । ध्यानं हि विजातीयप्रत्ययान्तराव्यवहितमेकचिन्तनमित्युक्तम् ॥८॥
(ध्याने ऐकाग्र्यस्य आवश्यकत्वदृढीकरणम्)
४७८. अचलत्वं चापेक्ष्य ॥ ४–१–९ ॥
निश्चलत्वं चापेक्ष्य पृथिव्यन्तरिक्षादिषु ध्यानवाचोयुक्तिर्दृश्यते ध्यायतीव पृथिवी, ध्यायतीवान्तरिक्षं, ध्यायतीव द्यौ:, ध्यायन्तीवापो, ध्यायन्तीव पर्वता: (छा.७.६.२) इति। अत: पृथिवीपर्वतादिवदेकाग्रचित्ततया निश्चलत्वमुपासकस्यासीनस्यैव सम्भवेत् ॥९॥
(आसीनतायाः गीतास्मृतिसिद्धता)
४७९. स्मरन्ति च ॥ ४–१–१० ॥
स्मरन्ति चासीनस्यैव ध्यानं – शुचौ देशे प्रतिष्ठाप्य स्थिरमासनमात्मन:। नात्युच्छ्रितं नातिनीचं चेलाजिनकुशोत्तरम् । तत्रैकाग्रं मन: कृत्वा यतचित्तेन्द्रियक्रिय:। उपिवश्याऽसने युञ्ज्याद्योगमात्मविशुद्धये इति (भ.गी.६.११.१२) ॥१०॥
(उपासनयोग्यदेशकालविधेः ऐकाग्र्यमेव लक्ष्यम्)
४८०. यत्रैकाग्रता तत्राविशेषात् ॥ ४–१–११ ॥
एकाग्रतातिरक्तदेशकालविशेषाश्रवणादेकाग्रतानुकूलो यो देश: कालश्च, स एवोपासनस्य देश: कालश्च । समे शुचौ शर्करावह्निवालुकाविवर्जिते इति वचनमेकाग्रतैकान्तदेशमाह; न तु देशं नियच्छति, मनोऽनुकूले इति वाक्यशेषात्॥११॥
इति श्रीशारीरकमीमांसाभाष्ये आसीनाधिकरणम्॥ ५॥
