[highlight_content]

श्रीमद्भागवतमाहात्म्यं

श्रीमद्भागवतमाहात्म्यं

नमो भगवते वासुदेवाय

 

कृष्णं नारायणं वन्दे कृष्णं वन्दे व्रजप्रियम्

कृष्णं द्वैपायनं वन्दे कृष्णं वन्दे पृथासुतम्

 

प्रथमोऽध्यायः

सच्चिदानन्दरूपाय विश्वोत्पत्यादिहेतवे ।

तापत्रयविनाशाय श्रीकृष्णाय वयं नुमः ॥ १॥

यं प्रव्रजन्तमनपेतमपेतकृत्यं

द्वैपायनो विरहकातर आजुहाव ।

पुत्रेति तन्मयतया तरवोऽभिनेदुः

तं सर्वभूतहृदयं मुनिमानतोऽस्मि ॥ २॥

नैमिषे सूतमासीनमभिवाद्य महामतिम् ।

कथामृतरसास्वादकुशलः शौनकोऽब्रवीत् ॥ ३॥

शौनक उवाच

अज्ञानध्वान्तविध्वंसकोटिसूर्यसमप्रभ ।

सूताख्याहि कथासारं मम कर्णरसायनम् ॥ ४॥

भक्तिज्ञानविरागाप्तो विवेको वर्धते महान् ।

मायामोहनिरासश्च वैष्णवैः क्रियते कथम् ॥ ५॥

इह घोरे कलौ प्रायो जीवश्चासुरतां गतः ।

क्लेशाक्रान्तस्य तस्यैव शोधने किं परायणम् ॥ ६॥

श्रेयसां यद्भवेच्छ्रेयः पावनानां च पावनम् ।

कृष्णप्राप्तिकरं शश्वत्साधनं तद्वदाधुना ॥ ७॥

चिन्तामणिर्लोकसुखं सुरद्रुः स्वर्गसम्पदम् ।

प्रयच्छति गुरुः प्रीतो वैकुण्ठं योगिदुर्लभम् ॥ ८॥

सूत उवाच

प्रीतिः शौनक चित्ते ते ह्यतो वच्मि विचार्य च ।

सर्वसिद्धान्तनिष्पन्नं संसारभयनाशनम् ॥ ९॥

भक्त्योघवर्धनं यच्च कृष्णसन्तोषहेतुकम् ।

तदहं तेऽभिधास्यामि सावधानतया श‍ृणु ॥ १०॥

कालव्यालमुखग्रासत्रासनिर्णाशहेतवे ।

श्रीमद्भागवतं शास्त्रं कलौ कीरेण भाषितम् ॥ ११॥

एतस्मादपरं किञ्चिन्मनःशुद्ध्यै न विद्यते ।

जन्मान्तरे भवेत्पुण्यं तदा भागवतं लभेत् ॥ १२॥

परीक्षिते कथां वक्तुं सभायां संस्थिते शुके ।

सुधाकुम्भं गृहीत्वैव देवास्तत्र समागमन् ॥ १३॥

शुकं नत्वावदन् सर्वे स्वकार्यकुशलाः सुराः ।

कथासुधां प्रयच्छस्व गृहीत्वैव सुधामिमाम् ॥ १४॥

एवं विनिमये जाते सुधा राज्ञा प्रपीयताम् ।

प्रपास्यामो वयं सर्वे श्रीमद्भागवतामृतम् ॥ १५॥

क्व सुधा क्व कथा लोके क्व काचः क्व मणिर्महान् ।

ब्रह्मरातो विचार्यैवं तदा देवान् जहास ह ॥ १६॥

अभक्तांस्तांश्च विज्ञाय न ददौ स कथामृतम् ।

श्रीमद्भागवती वार्ता सुराणामपि दुर्लभा ॥ १७॥

राज्ञो मोक्षं तथा वीक्ष्य पुरा धातापि विस्मितः ।

सत्यलोके तुलां बद्ध्वातोलयत्साधनान्यजः ॥ १८॥

लघून्यन्यानि जातानि गौरवेण इदं महत् ।

तदा ऋषिगणाः सर्वे विस्मयं परमं ययुः ॥ १९॥

मेनिरे भगवद्रूपं शास्त्रं भागवतं कलौ ।

पठनाच्छ्रवणात्सद्यो वैकुण्ठफलदायकम् ॥ २०॥

सप्ताहेन श्रुतं चैतत्सर्वथा मुक्तिदायकम् ।

सनकाद्यैः पुरा प्रोक्तं नारदाय दयापरैः ॥ २१॥

यद्यपि ब्रह्मसम्बन्धाच्छ्रुतमेतत्सुरर्षिणा ।

सप्ताहश्रवणविधिः कुमारैस्तस्य भाषितः ॥ २२॥

शौनक उवाच

लोकविग्रहमुक्तस्य नारदस्यास्थिरस्य च ।

विधिश्रवे कुतः प्रीतिः संयोगः कुत्र तैः सह ॥ २३॥

सूत उवाच

अत्र ते कीर्तयिष्यामि भक्तियुक्तं कथानकम् ।

शुकेन मम यत्प्रोक्तं रहः शिष्यं विचार्य च ॥ २४॥

एकदा हि विशालायां चत्वार ऋषयोऽमलाः ।

सत्सङ्गार्थं समायाता ददृशुस्तत्र नारदम् ॥ २५॥

कुमारा ऊचुः

कथं ब्रह्मन् दीनमुखः कुतश्चिन्तातुरो भवान् ।

त्वरितं गम्यते कुत्र कुतश्चागमनं तव ॥ २६॥

इदानीं शून्यचित्तोऽसि गतवित्तो यथा जनः ।

तवेदं मुक्तसङ्गस्य नोचितं वद कारणम् ॥ २७॥

नारद उवाच

अहं तु पृथिवीं यातो ज्ञात्वा सर्वोत्तमामिति ।

पुष्करं च प्रयागं च काशीं गोदावरीं तथा ॥ २८॥

हरिक्षेत्रं कुरुक्षेत्रं श्रीरङ्गं सेतुबन्धनम् ।

एवमादिषु तीर्थेषु भ्रममाण इतस्ततः ॥ २९॥

नापश्यं कुत्रचिच्छर्म मनःसन्तोषकारकम् ।

कलिनाधर्ममित्रेण धरेयं बाधिताधुना ॥ ३०॥

सत्यं नास्ति तपः शौचं दया दानं न विद्यते ।

उदरम्भरिणो जीवा वराकाः कूटभाषिणः ॥ ३१॥

मन्दाः सुमन्दमतयो मन्दभाग्या ह्युपद्रुताः ।

पाखण्डनिरताः सन्तो विरक्ताः सपरिग्रहाः ॥ ३२॥

तरुणीप्रभुता गेहे श्यालको बुद्धिदायकः ।

कन्याविक्रयिणो लोभाद्दम्पतीनां च कल्कनम् ॥ ३३॥

आश्रमा यवनै रुद्धास्तीर्थानि सरितस्तथा ।

देवतायतनान्यत्र दुष्टैर्नष्टानि भूरिशः ॥ ३४॥

न योगी नैव सिद्धो वा न ज्ञानी सत्क्रियो नरः ।

कलिदावानलेनाद्य साधनं भस्मतां गतम् ॥ ३५॥

अट्टशूला जनपदाः शिवशूला द्विजातयः ।

कामिन्यः केशशूलिन्यः सम्भवन्ति कलाविह ॥ ३६॥

एवं पश्यन् कलेर्दोषान् पर्यटन्नवनीमहम् ।

यामुनं तटमापन्नो यत्र लीला हरेरभूत् ॥ ३७॥

तत्राश्चर्यं मया दृष्टं श्रूयतां तन्मुनीश्वराः ।

एका तु तरुणी तत्र निषण्णा खिन्नमानसा ॥ ३८॥

वृद्धौ द्वौ पतितौ पार्श्वे निःश्वसन्तावचेतनौ ।

शुश्रूषन्ती प्रबोधन्ती रुदती च तयोः पुरः ॥ ३९॥

दश दिक्षु निरीक्षन्ती रक्षितारं निजं वपुः ।

वीज्यमाना शतस्त्रीभिर्बोध्यमाना मुहुर्मुहुः ॥ ४०॥

दृष्ट्वा दूराद्गतः सोऽहं कौतुकेन तदन्तिकम् ।

मां दृष्ट्वा चोत्थिता बाला विह्वला चाब्रवीद्वचः ॥ ४१॥

बालोवाच

भो भोः साधो क्षणं तिष्ठ मच्चिन्तामपि नाशय ।

दर्शनं तव लोकस्य सर्वथाघहरं परम् ॥ ४२॥

बहुथा तव वाक्येन दुःखशान्तिर्भविष्यति ।

यदा भाग्यं भवेद्भूरि भवतो दर्शनं तदा ॥ ४३॥

नारद उवाच

कासि त्वं काविमौ चेमा नार्यः काः पद्मलोचनाः ।

वद देवि सविस्तारं स्वस्य दुःखस्य कारणम् ॥ ४४॥

बालोवाच

अहं भक्तिरिति ख्याता इमौ मे तनयौ मतौ ।

ज्ञानवैराग्यनामानौ कालयोगेन जर्जरौ ॥ ४५॥

गङ्गाद्याः सरितश्चेमा मत्सेवार्थं समागताः ।

तथापि न च मे श्रेयः सेवितायाः सुरैरपि ॥ ४६॥

इदानीं श‍ृणु मद्वार्तां सचित्तस्त्वं तपोधन ।

वार्ता मे वितताप्यस्ति तां श्रुत्वा सुखमावह ॥ ४७॥

उत्पन्ना द्रविडे साहं वृद्धिं कर्णाटके गता ।

क्वचित्क्वचिन्महाराष्ट्रे गुर्जरे जीर्णतां गता ॥ ४८॥

तत्र घोरकलेर्योगात्पाखण्डैः खण्डिताङ्गका ।

दुर्बलाहं चिरं याता पुत्राभ्यां सह मन्दताम् ॥ ४९॥

वृन्दावनं पुनः प्राप्य नवीनेव सुरूपिणी ।

जाताहं युवती सम्यक्प्रेष्ठरूपा तु साम्प्रतम् ॥ ५०॥

इमौ तु शयितावत्र सुतौ मे क्लिश्यतः श्रमात् ।

इदं स्थानं परित्यज्य विदेशं गम्यते मया ॥ ५१॥

जरठत्वं समायातौ तेन दुःखेन दुःखिता ।

साहं तु तरुणी कस्मात्सुतौ वृद्धाविमौ कुतः ॥ ५२॥

त्रयाणां सहचारित्वाद्वैपरीत्यं कुतः स्थितम् ।

घटते जरठा माता तरुणौ तनयाविति ॥ ५३॥

अतः शोचामि चात्मानं विस्मयाविष्टमानसा ।

वद योगनिधे धीमन् कारणं चात्र किं भवेत् ॥ ५४॥

नारद उवाच

ज्ञानेनात्मनि पश्यामि सर्वमेतत्तवानघे ।

न विषादस्त्वया कार्यो हरिः शं ते करिष्यति ॥ ५५॥

सूत उवाच

क्षणमात्रेण तज्ज्ञात्वा वाक्यमूचे मुनीश्वरः ॥ ५६॥

नारद उवाच

श‍ृणुष्वावहिता बाले युगोऽयं दारुणः कलिः ।

तेन लुप्तः सदाचारो योगमार्गस्तपांसि च ॥ ५७॥

जना अघासुरायन्ते शाठ्यदुष्कर्मकारिणः ।

इह सन्तो विषीदन्ति प्रहृष्यन्ति ह्यसाधवः ।

धत्ते धैर्यं तु यो धीमान् स धीरः पण्डितोऽथवा ॥ ५८॥

अस्पृश्यानवलोक्येयं शेषभारकरी धरा ।

वर्षे वर्षे क्रमाज्जाता मङ्गलं नापि दृश्यते ॥ ५९॥

न त्वामपि सुतैः साकं कोऽपि पश्यति साम्प्रतम् ।

उपेक्षितानुरागान्धैर्जर्जरत्वेन संस्थिता ॥ ६०॥

वृन्दावनस्य संयोगात्पुनस्त्वं तरुणी नवा ।

धन्यं वृन्दावनं तेन भक्तिर्नृत्यति यत्र च ॥ ६१॥

अत्रेमौ ग्राहकाभावान्न जरामपि मुञ्चतः ।

किञ्चिदात्मसुखेनेह प्रसुप्तिर्मन्यतेऽनयोः ॥ ६२॥

भक्तिरुवाच

कथं परीक्षिता राज्ञा स्थापितो ह्यशुचिः कलिः ।

प्रवृत्ते तु कलौ सर्वसारः कुत्र गतो महान् ॥ ६३॥

करुणापरेण हरिणाप्यधर्मः कथमीक्ष्यते ।

इमं मे संशयं छिन्धि त्वद्वाचा सुखितास्म्यहम् ॥ ६४॥

नारद उवाच

यदि पृष्टस्त्वया बाले प्रेमतः श्रवणं कुरु ।

सर्वं वक्ष्यामि ते भद्रे कश्मलं ते गमिष्यति ॥ ६५॥

यदा मुकुन्दो भगवान् क्ष्मां त्यक्त्वा स्वपदं गतः ।

तद्दिनात्कलिरायातः सर्वसाधनबाधकः ॥ ६६॥

दृष्टो दिग्विजये राज्ञा दीनवच्छरणं गतः ।

न मया मारणीयोऽयं सारङ्ग इव सारभुक् ॥ ६७॥

यत्फलं नास्ति तपसा न योगेन समाधिना ।

तत्फलं लभते सम्यक्कलौ केशवकीर्तनात् ॥ ६८॥

एकाकारं कलिं दृष्ट्वा सारवत्सारनीरसम् ।

विष्णुरातः स्थापितवान् कलिजानां सुखाय च ॥ ६९॥

कुकर्माचरणात्सारः सर्वतो निर्गतोऽधुना ।

पदार्थाः संस्थिता भूमौ बीजहीनास्तुषा यथा ॥ ७०॥

विप्रैर्भागवती वार्ता गेहे गेहे जने जने ।

कारिता कणलोभेन कथासारस्ततो गतः ॥ ७१॥

अत्युग्रभूरिकर्माणो नास्तिका रौरवा जनाः ।

तेऽपि तिष्ठन्ति तीर्थेषु तीर्थसारस्ततो गतः ॥ ७२॥

कामक्रोधमहालोभतृष्णाव्याकुलचेतसः ।

तेऽपि तिष्ठन्ति तपसि तपःसारस्ततो गतः ॥ ७३॥

मनसश्चाजयाल्लोभाद्दम्भात्पाखण्डसंश्रयात् ।

शास्त्रानभ्यसनाच्चैव ध्यानयोगफलं गतम् ॥ ७४॥

पण्डितास्तु कलत्रेण रमन्ते महिषा इव ।

पुत्रस्योत्पादने दक्षा अदक्षा मुक्तिसाधने ॥ ७५॥

न हि वैष्णवता कुत्र सम्प्रदायपुरःसरा ।

एवं प्रलयतां प्राप्तो वस्तुसारः स्थले स्थले ॥ ७६॥

अयं तु युगधर्मो हि वर्तते कस्य दूषणम् ।

अतस्तु पुण्डरीकाक्षः सहते निकटे स्थितः ॥ ७७॥

सूत उवाच

इति तद्वचनं श्रुत्वा विस्मयं परमं गता ।

भक्तिरूचे वचो भूयः श्रूयतां तच्च शौनक ॥ ७८॥

भक्तिरुवाच

सुरर्षे त्वं हि धन्योऽसि मद्भाग्येन समागतः ।

साधूनां दर्शनं लोके सर्वसिद्धिकरं परम् ॥ ७९॥

जयति जगति मायां यस्य कायाधवस्ते

वचनरचनमेकं केवलं चाकलय्य ।

ध्रुवपदमपि यातो यत्कृपातो ध्रुवोऽयं

सकलकुशलपात्रं ब्रह्मपुत्रं नतास्मि ॥ ८०॥

इति श्रीपद्मपुराणे उत्तरखण्डे श्रीमद्भागवतमाहात्म्ये

भक्तिनारदसमागमो नाम प्रथमोऽध्यायः

 

नमो भगवते वासुदेवाय

द्वितीयोऽध्यायः

नारद उवाच

वृथा खेदयसे बाले अहो चिन्ताऽऽतुरा कथम् ।

श्रीकृष्णचरणाम्भोजं स्मर दुःखं गमिष्यति ॥ १॥

द्रौपदी च परित्राता येन कौरवकश्मलात् ।

पालिता गोपसुन्दर्यः स कृष्णः क्वापि नो गतः ॥ २॥

त्वं तु भक्तिः प्रिया तस्य सततं प्राणतोऽधिका ।

त्वयाऽऽहूतस्तु भगवान् याति नीचगृहेष्वपि ॥ ३॥

सत्यादित्रियुगे बोधवैराग्यौ मुक्तिसाधकौ ।

कलौ तु केवला भक्तिर्ब्रह्मसायुज्यकारिणी ॥ ४॥

इति निश्चित्य चिद्रूपः सद्रूपां त्वां ससर्ज ह ।

परमानन्दचिन्मूर्तिः सुन्दरीं कृष्णवल्लभाम् ॥ ५॥

बद्ध्वाञ्जलिं त्वया पृष्टं किं करोमीति चैकदा ।

त्वां तदाऽऽज्ञापयत्कृष्णो मद्भक्तान् पोषयेति च ॥ ६॥

अङ्गीकृतं त्वया तद्वै प्रसन्नोऽभूद्धरिस्तदा ।

मुक्तिं दासीं ददौ तुभ्यं ज्ञानवैराग्यकाविमौ ॥ ७॥

पोषणं स्वेन रूपेण वैकुण्ठे त्वं करोषि च ।

भूमौ भक्तविपोषाय छायारूपं त्वया कृतम् ॥ ८॥

मुक्तिं ज्ञानं विरक्तिं च सह कृत्वा गता भुवि ।

कृतादिद्वापरस्यान्तं महानन्देन संस्थिता ॥ ९॥

कलौ मुक्तिः क्षयं प्राप्ता पाखण्डामयपीडिता ।

त्वदाज्ञया गता शीघ्रं वैकुण्ठं पुनरेव सा ॥ १०॥

स्मृता त्वयापि चात्रैव मुक्तिरायाति याति च ।

पुत्रीकृत्य त्वयेमौ च पार्श्वे स्वस्यैव रक्षितौ ॥ ११॥

उपेक्षातः कलौ मन्दौ वृद्धौ जातौ सुतौ तव ।

तथापि चिन्तां मुञ्ज त्वमुपायं चिन्तयाम्यहम् ॥ १२॥

कलिना सदृशः कोऽपि युगो नास्ति वरानने ।

तस्मिंस्त्वां स्थापयिष्यामि गेहे गेहे जने जने ॥ १३॥

अन्यधर्मांस्तिरस्कृत्य पुरस्कृत्य महोत्सवान् ।

तदा नाहं हरेर्दासो लोके त्वां न प्रवर्तये ॥ १४॥

त्वदन्विताश्च ये जीवा भविष्यन्ति कलाविह ।

पापिनोऽपि गमिष्यन्ति निर्भयं कृष्णमन्दिरम् ॥ १५॥

येषां चित्ते वसेद्भक्तिः सर्वदा प्रेमरूपिणी ।

न ते पश्यन्ति कीनाशं स्वप्नेऽप्यमलमूर्तयः ॥ १६॥

न प्रेतो न पिशाचो वा राक्षसो वासुरोऽपि वा ।

भक्तियुक्तमनस्कानां स्पर्शने न प्रभुर्भवेत् ॥ १७॥

न तपोभिर्न वेदैश्च न ज्ञानेनापि कर्मणा ।

हरिर्हि साध्यते भक्त्या प्रमाणं तत्र गोपिकाः ॥ १८॥

नृणां जन्मसहस्रेण भक्तौ प्रीतिर्हि जायते ।

कलौ भक्तिः कलौ भक्तिर्भक्त्या कृष्णः पुरः स्थितः ॥ १९॥

भक्तिद्रोहकरा ये च ते सीदन्ति जगत्त्रये ।

दुर्वासा दुःखमापन्नः पुरा भक्तविनिन्दकः ॥ २०॥

अलं व्रतैरलं तीर्थैरलं योगैरलं मखैः ।

अलं ज्ञानकथालापैर्भक्तिरेकैव मुक्तिदा ॥ २१॥

सूत उवाच

इति नारदनिर्णीतं स्वमाहात्म्यं निशम्य सा ।

सर्वाङ्गपुष्टिसंयुक्ता नारदं वाक्यमब्रवीत् ॥ २२॥

भक्तिरुवाच

अहो नारद धन्योऽसि प्रीतिस्ते मयि निश्चला ।

न कदाचिद्विमुञ्जामि चित्ते स्थास्यामि सर्वदा ॥ २३॥

कृपालुना त्वया साधो मद्बाधा ध्वंसिता क्षणात् ।

पुत्रयोश्चेतना नास्ति ततो बोधय बोधय ॥ २४॥

सूत उवाच

तस्या वचः समाकर्ण्य कारुण्यं नारदो गतः ।

तयोर्बोधनमारेभे कराग्रेण विमर्दयन् ॥ २५॥

मुखं संयोज्य कर्णान्ते शब्दमुच्चैः समुच्चरन् ।

ज्ञान प्रबुद्ध्यातां शीघ्रं रे वैराग्य प्रबुद्ध्याताम् ॥ २६॥

वेदवेदान्तघोषैश्च गीतापाठैर्मुहुर्मुहुः ।

बोध्यमानौ तदा तेन कथञ्चिच्चोत्थितौ बलात् ॥ २७॥

नेत्रैरनवलोकन्तौ जृम्भन्तौ सालसावुभौ ।

बकवत्पलितौ प्रायः शुष्ककाष्ठसमाङ्गकौ ॥ २८॥

क्षुत्क्षामौ तौ निरीक्ष्यैव पुनः स्वापपरायणौ ।

ऋषिश्चिन्तापरो जातः किं विधेयं मयेति च ॥ २९॥

अहो निद्रा कथं याति वृद्धत्वं च महत्तरम् ।

चिन्तयन्निति गोविन्दं स्मारयामास भार्गव ॥ ३०॥

व्योमवाणी तदैवाभून्मा ऋषे खिद्यतामिति ।

उद्यमः सफलस्तेऽयं भविष्यति न संशयः ॥ ३१॥

एतदर्थं तु सत्कर्म सुरर्षे त्वं समाचर ।

तत्ते कर्माभिधास्यन्ति साधवः साधुभूषणाः ॥ ३२॥

सत्कर्मणि कृते तस्मिन् सनिद्रा वृद्धतानयोः ।

गमिष्यति क्षणाद्भक्तिः सर्वतः प्रसरिष्यति ॥ ३३॥

इत्याकाशवचः स्पष्टं तत्सर्वैरपि विश्रुतम् ।

नारदो विस्मयं लेभे नेदं ज्ञातमिति ब्रुवन् ॥ ३४॥

नारद उवाच

अनयाऽऽकाशवाण्यापि गोप्यत्वेन निरूपितम् ।

किं वा तत्साधनं कार्यं येन कार्यं भवेत्तयोः ॥ ३५॥

क्व भविष्यन्ति सन्तस्ते कथं दास्यन्ति साधनम् ।

मयात्र किं प्रकर्तव्यं यदुक्तं व्योमभाषया ॥ ३६॥

सूत उवाच

तत्र द्वावपि संस्थाप्य निर्गतो नारदो मुनिः ।

तीर्थं तीर्थं विनिष्क्रम्य पृच्छन्मार्गे मुनीश्वरान् ॥ ३७॥

वृत्तान्तः श्रूयते सर्वैः किञ्चिन्निश्चित्य नोच्यते ।

असाध्यं केचन प्रोचुर्दुर्ज्ञेयमिति चापरे ।

मूकीभूतास्तथान्ये तु कियन्तस्तु पलायिताः ॥ ३८॥

हाहाकारो महानासीत्त्रैलोक्ये विस्मयावहः ।

वेदवेदान्तघोषैश्च गीतापाठैर्विबोधितम् ॥ ३९॥

भक्तिज्ञानविरागाणां नोदतिष्ठत्त्रिकं यदा ।

उपायो नापरोऽस्तीति कर्णे कर्णेऽजपञ्जनाः ॥ ४०॥

योगिना नारदेनापि स्वयं न ज्ञायते तु यत् ।

तत्कथं शक्यते वक्तुमितरैरिह मानुषैः ॥ ४१॥

एवमृषिगणैः पृष्टैर्निर्णीयोक्तं दुरासदम् ॥ ४२॥

ततश्चिन्तातुरस्सोऽथ बदरीवनमागतः ।

तपश्चरामि चात्रेति तदर्थं कृतनिश्चयः ॥ ४३॥

तावद्ददर्श पुरतः सनकादीन्मुनीश्वरान् ।

कोटिसूर्यसमाभासानुवाच मुनिसत्तमः ॥ ४४॥

नारद उवाच

इदानीं भूरिभाग्येन भवद्भिः सङ्गमोऽभवत् ।

कुमारा ब्रूयतां शीघ्रं कृपां कृत्वा ममोपरि ॥ ४५॥

भवन्तो योगिनः सर्वे बुद्धिमन्तो बहुश्रुताः ।

पञ्चहायनसंयुक्ताः पूर्वेषामपि पूर्वजाः ॥ ४६॥

सदा वैकुण्ठनिलया हरिकीर्तनतत्पराः ।

लीलामृतरसोन्मत्ताः कथामात्रैकजीविनः ॥ ४७॥

हरिः शरणमेवं हि नित्यं येषां मुखे वचः ।

अतः कालसमादिष्टा जरा युष्मान्न बाधते ॥ ४८॥

येषां भ्रूभङ्गमात्रेण द्वारपालौ हरेः पुरा ।

भूमौ निपतितौ सद्यो यत्कृपातः पुरं गतौ ॥ ४९॥

अहो भाग्यस्य योगेन दर्शनं भवतामिह

अनुग्रहस्तु कर्तव्यो मयि दीने दयापरैः ॥ ५०॥

अशरीरगिरोक्तं यत्तत्किं साधनमुच्यतां

अनुष्ठेयं कथं तावत्प्रब्रुवन्तु सविस्तरम् ॥ ५१॥

भक्तिज्ञानविरागाणां सुखमुत्पद्यते कथम् ।

स्थापनं सर्ववर्णेषु प्रेमपूर्वं प्रयत्नतः ॥ ५२॥

कुमारा ऊचुः

मा चिन्तां कुरु देवर्षे हर्षं चित्ते समावह ।

उपायः सुखसाध्योऽत्र वर्तते पूर्व एव हि ॥ ५३॥

अहो नारद धन्योऽसि विरक्तानां शिरोमणिः

सदा श्रीकृष्णदासानामग्रणीर्योगभास्करः ॥ ५४॥

त्वयि चित्रं न मन्तव्यं भक्त्यर्थमनुवर्तिनि ।

घटते कृष्णदासस्य भक्तेः संस्थापना सदा ॥ ५५॥

ऋषिभिर्बहवो लोके पन्थानः प्रकटीकृताः ।

श्रमसाध्याश्च ते सर्वे प्रायः स्वर्गफलप्रदाः ॥ ५६॥

वैकुण्ठसाधकः पन्था स तु गोप्यो हि वर्तते ।

तस्योपदेष्टा पुरुषः प्रायो भाग्येन लभ्यते ॥ ५७॥

सत्कर्म तव निर्दिष्टं व्योमवाचा तु यत्पुरा ।

तदुच्यते श‍ृणुष्वाद्य स्थिरचित्तः प्रसन्नधीः ॥ ५८॥

द्रव्ययज्ञास्तपोयज्ञा योगयज्ञास्तथापरे ।

स्वाध्यायज्ञानयज्ञाश्च ते तु कर्मविसूचकाः ॥ ५९॥

सत्कर्मसूचको नूनं ज्ञानयज्ञः स्मृतो बुधैः ।

श्रीमद्भागवतालापः स तु गीतः शुकादिभिः ॥ ६०॥

भक्तिज्ञानविरागाणां तद्घोषेण बलं महत् ।

व्रजिष्यति द्वयोः कष्टं सुखं भक्तेर्भविष्यति ॥ ६१॥

प्रलयं हि गमिष्यन्ति श्रीमद्भागवतध्वनेः ।

कलेर्दोषा इमे सर्वे सिंहशब्दाद्वृका इव ॥ ६२॥

ज्ञानवैराग्यसंयुक्ता भक्तिः प्रेमरसावहा ।

प्रतिगेहं प्रतिजनं ततः क्रीडां करिष्यति ॥ ६३॥

नारद उवाच

वेदवेदान्तघोषैश्च गीतापाठैः प्रबोधितम् ।

भक्तिज्ञानविरागाणां नोदतिष्ठत्त्रिकं यदा ॥ ६४॥

श्रीमद्भागवतालापात्तत्कथं बोधमेष्यति ।

तत्कथासु तु वेदार्थः श्लोके श्लोके पदे पदे ॥ ६५॥

छिन्दन्तु संशयं ह्येनं भवन्तोऽमोघदर्शनाः ।

विलम्बो नात्र कर्तव्यः शरणागतवत्सलाः ॥ ६६॥

कुमारा ऊचुः

वेदोपनिषदां साराज्जाता भागवती कथा ।

अत्युत्तमा ततो भाति पृथग्भूता फलाकृतिः ॥ ६७॥

आमूलाग्रं रसस्तिष्ठन्नास्ते न स्वाद्यते यथा ।

स भूयः सम्पृथग्भूतः फले विश्वमनोहरः ॥ ६८॥

यथा दुग्धे स्थितं सर्पिर्न स्वादायोपकल्पते ।

पृथग्भूतं हि तद्गव्यं देवानां रसवर्धनम् ॥ ६९॥

इक्षूणामादिमध्यान्तं शर्करा व्याप्य तिष्ठति ।

पृथग्भूता च सा मिष्टा तथा भागवती कथा ॥ ७०॥

इदं भागवतं नाम पुराणं ब्रह्मसम्मितम् ।

भक्तिज्ञानविरागाणां स्थापनाय प्रकाशितम् ॥ ७१॥

वेदान्तवेदसुस्नाते गीताया अपि कर्तरि ।

परितापवती व्यासे मुह्यत्यज्ञानसागरे ॥ ७२॥

तदा त्वया पुरा प्रोक्तं चतुःश्लोकसमन्वितम् ।

तदीयश्रवणात्सद्यो निर्बाधो बादरायणः ॥ ७३॥

तत्र ते विस्मयः केन यतः प्रश्नकरो भवान् ।

श्रीमद्भागवतं श्राव्यं शोकदुःखविनाशनम् ॥ ७४॥

नारद उवाच

यद्दर्शनं च विनिहन्त्यशुभानि सद्यः

श्रेयस्तनोति भवदुःखदवार्दितानाम् ।

निःशेषशेषमुखगीतकथैकपानाः

प्रेमप्रकाशकृतये शरणं गातोऽस्मि ॥ ७५॥

भाग्योदयेन बहुजन्मसमार्जितेन

सत्सङ्गमं च लभते पुरुषो यदा वै ।

अज्ञानहेतुकृतमोहमदान्धकार-

नाशंविधाय हि तदोदयते विवेकः ॥ ७६॥

इति श्रीपद्मपुराणे उत्तरखण्डे श्रीमद्भागवतमाहात्म्ये

कुमारनारदसंवादो नाम द्वितीयोऽध्यायः

 

नमो भगवते वासुदेवाय

तृतीयोऽध्यायः

नारद उवाच

ज्ञानयज्ञं करिष्यामि शुकशास्त्रकथोज्ज्वलम् ।

भक्तिज्ञानविरागाणां स्थापनार्थं प्रयत्नतः ॥ १॥

कुत्र कार्यो मया यज्ञः स्थलं तद्वाच्यतामिह ।

महिमा शुकशास्त्रस्य वक्तव्यो वेदपारगैः ॥ २॥

कियद्भिर्दिवसैः श्राव्या श्रीमद्भागवती कथा ।

को विधिस्तत्र कर्तव्यो ममेदं ब्रुवतामितः ॥ ३॥

कुमारा ऊचुः

श‍ृणु नारद वक्ष्यामो विनम्राय विवेकिने ।

गङ्गाद्वारसमीपे तु तटमानन्दनामकम् ॥ ४॥

नानाऋषिगणैर्जुष्टं देवसिद्धनिषेवितम् ।

नानातरुलताऽऽकीर्णं नवकोमलवालुकम् ॥ ५॥

रम्यमेकान्तदेशस्थं हेमपद्मसुसौरभम् ।

यत्समीपस्थजीवानां वैरं चेतसि न स्थितम् ॥ ६॥

ज्ञानयज्ञस्त्वया तत्र कर्तव्यो ह्यप्रयत्नतः ।

अपूर्वरसरूपा च कथा तत्र भविष्यति ॥ ७॥

पुरःस्थं निर्बलं चैव जराजीर्णकलेवरम् ।

तद्द्वयं च पुरस्कृत्य भक्तिस्तत्रागमिष्यति ॥ ८॥

यत्र भागवती वार्ता तत्र भक्त्यादिकं व्रजेत् ।

कथाशब्दं समाकर्ण्य तत्त्रिकं तरुणायते ॥ ९॥

सूत उवाच

एवमुक्त्वा कुमारास्ते नारदेन समं ततः ।

गङ्गातटं समाजग्मुः कथापानाय सत्वराः ॥ १०॥

यदा यातास्तटं ते तु तदा कोलाहलोऽप्यभूत्

भूर्लोके देवलोके च ब्रह्मलोके तथैव च ॥ ११॥

श्रीमद्भागवतपीयूषपानाय रसलम्पटाः ।

धावन्तोऽप्याययुः सर्वे प्रथमं ये च वैष्णवाः ॥ १२॥

भृगुर्वसिष्ठश्च्यवनश्च गौतमो

मेधातिथिर्देवलदेवरातौ ।

रामस्तथा गाधिसुतश्च शाकलो

मृकण्डुपुत्रात्रिजपिप्पलादाः ॥ १३॥

योगेश्वरौ व्यासपराशरौ च

छायाशुको जाजलिजह्नुमुख्याः ।

सर्वेऽप्यमी मुनिगणाः सहपुत्रशिष्याः

स्वस्त्रीभिराययुरतिप्रणयेन युक्ताः ॥ १४॥

वेदान्तानि च वेदाश्च मन्त्रास्तन्त्राः समूर्तयः ।

दशसप्तपुराणानि षट्शास्त्राणि तथाऽऽययुः ॥ १५॥

गङ्गाद्याः सरितस्तत्र पुष्करादिसरांसि च ।

क्षेत्राणि च दिशः सर्वा दण्डकादिवनानि च ॥ १६॥

नगादयो ययुस्तत्र देवगन्धर्वदानवाः ।

गुरुत्वात्तत्र नायातान् भृगुः सम्बोध्य चानयत् ॥ १७॥

दीक्षिता नारदेनाथ दत्तमासनमुत्तमम् ।

कुमारा वन्दिता सर्वैर्निषेदुः कृष्णतत्पराः ॥ १८॥

वैष्णवाश्च विरक्ताश्च न्यासिनो ब्रह्मचारिणः ।

मुखभागे स्थितास्ते च तदग्रे नारदः स्थितः ॥ १९॥

एकभागे ऋषिगणास्तदन्यत्र दिवौकसः ।

वेदोपनिषदोऽन्यत्र तीर्थाऽन्यत्र स्त्रियोऽन्यतः ॥ २०॥

जयशब्दो नमःशब्दः शङ्खशब्दस्तथैव च ।

चूर्णलाजा प्रसूनानां निक्षेपः सुमहानभूत् ॥ २१॥

विमानानि समारुह्य कियन्तो देवनायकाः ।

कल्पवृक्षप्रसूनैस्तान् सर्वांस्तत्र समाकिरन् ॥ २२॥

सूत उवाच

एवं तेष्वेकचित्तेषु श्रीमद्भागवतस्य च ।

माहात्म्यमूचिरे स्पष्टं नारदाय महात्मने ॥ २३॥

कुमारा ऊचुः

अथ ते वर्ण्यतेऽस्माभिर्महिमा शुकशास्त्रजः ।

यस्य श्रवणमात्रेण मुक्तिः करतले स्थिता ॥ २४॥

सदा सेव्या सदा सेव्या श्रीमद्भागवती कथा ।

यस्याः श्रवणमात्रेण हरिश्चित्तं समाश्रयेत् ॥ २५॥

ग्रन्थोऽष्टादशसाहस्रो द्वादशस्कन्धसम्मितः ।

परीक्षिच्छुकसंवादः श‍ृणु भागवतं च यत् ॥ २६॥

तावत्संसारचक्रेऽस्मिन् भ्रमतेऽज्ञानतः पुमान् ।

यावत्कर्णगता नास्ति शुकशास्त्रकथा क्षणम् ॥ २७॥

किं श्रुतैर्बहुभिः शास्त्रैः पुराणैश्च भ्रमावहैः ।

एकं भागवतं शास्त्रं मुक्तिदानेन गर्जति ॥ २८॥

कथा भागवतस्यापि नित्यं भवति यद्गृहे ।

तद्गृहं तीर्थरूपं हि वसतां पापनाशनम् ॥ २९॥

अश्वमेधसहस्राणि वाजपेयशतानि च ।

शुकशास्त्रकथायाश्च कलां नार्हन्ति षोडशीम् ॥ ३०॥

तावत्पापानि देहेऽस्मिन्निवसन्ति तपोधनाः ।

यावन्न श्रूयते सम्यक् श्रीमद्भागवतं नरैः ॥ ३१॥

न गङ्गा न गया काशी पुष्करं न प्रयागकम् ।

शुकशास्त्रकथायाश्च फलेन समतां नयेत् ॥ ३२॥

श्लोकार्धं श्लोकपादं वा नित्यं भागवतोद्भवम् ।

पठस्व स्वमुखेनैव यदीच्छसि परां गतिम् ॥ ३३॥

वेदादिर्वेदमाता च पौरुषं सूक्तमेव च ।

त्रयी भागवतं चैव द्वादशाक्षर एव च ॥ ३४॥

द्वादशात्मा प्रयागश्च कालः संवत्सरात्मकः ।

ब्राह्मणाश्चाग्निहोत्रं च सुरभिर्द्वादशी तथा ॥ ३५॥

तुलसी च वसन्तश्च पुरुषोत्तम एव च ।

एतेषां तत्त्वतः प्राज्ञैर्न पृथग्भाव इष्यते ॥ ३६॥

यश्च भागवतं शास्त्रं वाचयेदर्थतोऽनिशम् ।

जन्मकोटिकृतं पापं नश्यते नात्र संशयः ॥ ३७॥

श्लोकार्धं श्लोकपादं वा पठेद्भागवतं च यः ।

नित्यं पुण्यमवाप्नोति राजसूयाश्वमेधयोः ॥ ३८॥

उक्तं भागवतं नित्यं कृतं च हरिचिन्तनम् ।

तुलसीपोषणं चैव धेनूनां सेवनं समम् ॥ ३९॥

अन्तकाले तु येनैव श्रूयते शुकशास्त्रवाक् ।

प्रीत्या तस्यैव वैकुण्ठं गोविन्दोऽपि प्रयच्छति ॥ ४०॥

हेमसिंहयुतं चैतद्वैष्णवाय ददाति यः ।

कृष्णेन सह सायुज्यं स पुमाँल्लभते ध्रुवम् ॥ ४१॥

आजन्ममात्रमपि येन शठेन किञ्चित्

चित्तं विधाय शुकशास्त्रकथा न पीता ।

चाण्डालवच्च खरवद्बत तेन नीतं

मिथ्या स्वजन्म जननीजनिदुःखभाजा ॥ ४२॥

जीवच्छवो निगदितः स तु पापकर्मा

येन श्रुतं शुककथावचनं न किञ्चित् ।

धिक् तं नरं पशुसमं भुवि भाररूपं

एवं वदन्ति दिवि देवसमाजमुख्याः ॥ ४३॥

दुर्लभैव कथा लोके श्रीमद्भागवतोद्भवा ।

कोटिजन्मसमुत्थेन पुण्येनैव तु लभ्यते ॥ ४४॥

तेन योगनिधे धीमन् श्रोतव्या सा प्रयत्नतः ।

दिनानां नियमो नास्ति सर्वदा श्रवणं मतम् ॥ ४५॥

सत्येन ब्रह्मचर्येण सर्वदा श्रवणं मतम् ।

अशक्यत्वात्कलौ बोध्यो विशेषोऽत्र शुकाज्ञया ॥ ४६॥

मनोवृत्तिजयश्चैव नियमाचरणं तथा ।

दीक्षां कर्तुमशक्यत्वात्सप्ताहश्रवणं मतम् ॥ ४७॥

श्रद्धातः श्रवणे नित्यं माघे तावद्धि यत्फलम् ।

तत्फलं शुकदेवेन सप्ताहश्रवणे कृतम् ॥ ४८॥

मनसश्चाजयाद्रोगात्पुंसां चैवायुषः क्षयात् ।

कलेर्दोषबहुत्वाच्च सप्ताहश्रवणं मतम् ॥ ४९॥

यत्फलं नास्ति तपसा न योगेन समाधिना ।

अनायासेन तत्सर्वं सप्ताहश्रवणे लभेत् ॥ ५०॥

यज्ञाद्गर्जति सप्ताहः सप्ताहो गर्जति व्रतात् ।

तपसो गर्जति प्रोच्चैस्तीर्थान्नित्यं हि गर्जति ॥ ५१॥

योगाद्गर्जति सप्ताहो ध्यानाज्ज्ञानाच्च गर्जति ।

किं ब्रूमो गर्जनं तस्य रे रे गर्जति गर्जति ॥ ५२॥

शौनक उवाच

साश्चर्यमेतत्कथितं कथानकं

ज्ञानादिधर्मान् विगणय्य साम्प्रतम् ।

निःश्रेयसे भागवतं पुराणं

जातं कुतो योगविदादिसूचकम् ॥ ५३॥

सूत उवाच

यदा कृष्णो धरां त्यक्त्वा स्वपदं गन्तुमुद्यतः ।

एकादशं परिश्रुत्याप्युद्धवो वाक्यमब्रवीत् ॥ ५४॥

उद्धव उवाच

त्वं तु यास्यसि गोविन्द भक्तकार्यं विधाय च ।

मच्चित्ते महती चिन्ता तां श्रुत्वा सुखमावह ॥ ५५॥

आगतोऽयं कलिर्घोरो भविष्यन्ति पुनः खलाः ।

सत्सङ्गेनैव सन्तोऽपि गमिष्यन्त्युग्रतां यदा ॥ ५६॥

तदा भारवती भूमिर्गोरूपेयं कमाश्रयेत् ।

अन्यो न दृश्यते त्राता त्वत्तः कमललोचन ॥ ५७॥

अतः सत्सु दयां कृत्वा भक्तवत्सल मा व्रज ।

भक्तार्थं सगुणो जातो निराकारोऽपि चिन्मयः ॥ ५८॥

त्वद्वियोगेन ते भक्ताः कथं स्थास्यन्ति भूतले ।

निर्गुणोपासने कष्टमतः किञ्चिद्विचारय ॥ ५९॥

इत्युद्धववचः श्रुत्वा प्रभासेऽचिन्तयद्धरिः ।

भक्तावलम्बनार्थाय किं विधेयं मयेति च ॥ ६०॥

स्वकीयं यद्भवेत्तेजस्तच्च भागवतेऽदधात् ।

तिरोधाय प्रविष्टोऽयं श्रीमद्भागवतार्णवम् ॥ ६१॥

तेनेयं वाङ्मयी मूर्तिः प्रत्यक्षा वर्तते हरेः ।

सेवनाच्छ्रवणात्पाठाद्दर्शनात्पापनाशिनी ॥ ६२॥

सप्ताहश्रवणं तेन सर्वेभ्योऽप्यधिकं कृतम् ।

साधनानि तिरस्कृत्य कलौ धर्मोऽयमीरितः ॥ ६३॥

दुःखदारिद्र्यदौर्भाग्यपापप्रक्षालनाय च ।

कामक्रोधजयार्थं हि कलौ धर्मोऽयमीरितः ॥ ६४॥

अन्यथा वैष्णवी माया देवैरपि सुदुस्त्यजा ।

कथं त्याज्या भवेत्पुम्भिः सप्ताहोऽतः प्रकीर्तितः ॥ ६५॥

सूत उवाच

एवं नगाहश्रवणोरुधर्मे

प्रकाश्यमाने ऋषिभिः सभायाम् ।

आश्चर्यमेकं समभूत्तदानीं

तदुच्यते संश‍ृणु शौनक त्वम् ॥ ६६॥

भक्तिः सुतौ तौ तरुणौ गृहीत्वा

प्रेमैकरूपा सहसाऽऽविरासीत् ।

श्रीकृष्ण गोविन्द हरे मुरारे

नाथेति नामानि मुहुर्वदन्ती ॥ ६७॥

तां चागतां भागवतार्थभूषां

सुचारुवेषां ददृशुः सदस्याः ।

कथं प्रविष्टा कथमागतेयं

मध्ये मुनीनामिति तर्कयन्तः ॥ ६८॥

ऊचुः कुमारा वचनं तदानीं

कथार्थतो निष्पतिताधुनेयम् ।

एवं गिरः सा ससुता निशम्य

सनत्कुमारं निजगाद नम्रा ॥ ६९॥

भक्तिरुवाच

भवद्भिरद्यैव कृतास्मि पुष्टा

कलिप्रणष्टापि कथारसेन ।

क्वाहं तु तिष्ठाम्यधुना ब्रुवन्तु

ब्राह्मा इदं तां गिरमूचिरे ते ॥ ७०॥

भक्तेषु गोविन्दसरूपकर्त्री

प्रेमैकधर्त्री भवरोगहन्त्री ।

सा त्वं च तिष्ठस्व सुधैर्यसंश्रया

निरन्तरं वैष्णवमानसानि ॥ ७१॥

ततोऽपि दोषाः कलिजा इमे त्वां

द्रष्टुं न शक्ताः प्रभवोऽपि लोके ।

एवं तदाज्ञावसरेऽपि भक्तिः

तदा निषण्णा हरिदासचित्ते ॥ ७२॥

सकलभुवनमध्ये निर्धनास्तेऽपि धन्याः

निवसति हृदि येषां श्रीहरेर्भक्तिरेका ।

हरिरपि निजलोकं सर्वथातो विहाय

प्रविशति हृदि तेषां भक्तिसूत्रोपनद्धः ॥ ७३॥

ब्रूमोऽद्य ते किमधिकं महिमानमेवं

ब्रह्मात्मकस्य भुवि भागवताभितस्य ।

यत्संश्रयान्निगदिते लभते सुवक्ता

श्रोतापि कृष्णसमतामलमन्यधर्मैः ॥ ७४॥

इति श्रीपद्मपुराणे उत्तरखण्डे श्रीमद्भागवतमाहात्म्ये

भक्तिकष्टनिवर्तनं नाम तृतीयोऽध्यायः

 

नमो भगवते वासुदेवाय

चतुर्थोऽध्यायः

सूत उवाच

अथ वैष्णवचित्तेषु दृष्ट्वा भक्तिमलौकिकीम् ।

निजलोकं परित्यज्य भगवान् भक्तवत्सलः ॥ १॥

वनमाली घनश्यामः पीतवासा मनोहरः ।

काञ्चीकलापरुचिरो लसन्मुकुटकुण्डलः ॥ २॥

त्रिभङ्गललितश्चारुकौस्तुभेन विराजितः ।

कोटिमन्मथलावण्यो हरिचन्दनचर्चितः ॥ ३॥

परमानन्दचिन्मूर्तिर्मधुरो मुरलीधरः ।

आविवेश स्वभक्तानां हृदयान्यमलानि च ॥ ४॥

वैकुण्ठवासिनो ये च वैष्णवा उद्धवादयः ।

तत्कथाश्रवणार्थं ते गूढरूपेण संस्थिताः ॥ ५॥

तदा जयजयारावो रसपुष्टिरलौकिकी ।

चूर्णप्रसूनवृष्टिश्च मुहुः शङ्खरवोऽप्यभूत् ॥ ६॥

तत्सभासंस्थितानां च देहगेहात्मविस्मृतिः ।

दृष्ट्वा च तन्मयावस्थां नारदो वाक्यमब्रवीत् ॥ ७॥

अलौकिकोऽयं महिमा मुनीश्वराः

सप्ताहजन्योऽद्य विलोकितो मया ।

मूढाः शठा ये पशुपक्षिणोऽत्र

सर्वेऽपि निष्पापतमा भवन्ति ॥ ८॥

अतो नृलोके ननु नास्ति किञ्चित्

चित्तस्य शोधाय कलौ पवित्रम् ।

अघौघविध्वंसकरं तथैव

कथासमानं भुवि नास्ति चान्यत् ॥ ९॥

के के विशुध्यन्ति वदन्तु मह्यं

सप्ताहयज्ञेन कथामयेन ।

कृपालुभिर्लोकहितं विचार्य

प्रकाशितः कोऽपि नवीनमार्गः ॥ १०॥

कुमारा ऊचुः

ये मानवाः पापकृतस्तु सर्वदा

सदा दुराचाररता विमार्गगाः ।

क्रोधाग्निदग्धाः कुटिलाश्च कामिनः

सप्ताहयज्ञेन कलौ पुनन्ति ते ॥ ११॥

सत्येन हीनाः पितृमातृदूषका-

स्तृष्णाकुलाश्चाश्रमधर्मवर्जिताः ।

ये दाम्भिकाः मत्सरिणोऽपि हिंसकाः

सप्ताहयज्ञेन कलौ पुनन्ति ते ॥ १२॥

पञ्चोग्रपापाश्छलछद्मकारिणः

क्रूराः पिशाचा इव निर्दयाश्च ये ।

ब्रह्मस्वपुष्टा व्यभिचारकारिणः

सप्ताहयज्ञेन कलौ पुनन्ति ते ॥ १३॥

कायेन वाचा मनसापि पातकं

नित्यं प्रकुर्वन्ति शठा हठेन ये ।

परस्वपुष्टा मलिना दुराशयाः

सप्ताहयज्ञेन कलौ पुनन्ति ते ॥ १४॥

अत्र ते कीर्तयिष्याम इतिहासं पुरातनम् ।

यस्य श्रवणमात्रेण पापहानिः प्रजायते ॥ १५॥

तुङ्गभद्रातटे पूर्वमभूत्पत्तनमुत्तमम् ।

यत्र वर्णाः स्वधर्मेण सत्यसत्कर्मतत्पराः ॥ १६॥

आत्मदेवः पुरे तस्मिन् सर्ववेदविशारदः ।

श्रौतस्मार्तेषु निष्णातो द्वितीय इव भास्करः ॥ १७॥

भिक्षुको वित्तवाँल्लोके तत्प्रिया धुन्धुली स्मृता ।

स्ववाक्यस्थापिका नित्यं सुन्दरी सुकुलोद्भवा ॥ १८॥

लोकवार्तारता क्रूरा प्रायशो बहुजल्पिका ।

शूरा च गृहकृत्येषु कृपणा कलहप्रिया ॥ १९॥

एवं निवसतोः प्रेम्णा दम्पत्यो रममाणयोः ।

अर्थाः कामास्तयोरासन्न सुखाय गृहादिकम् ॥ २०॥

पश्चाद्धर्माः समारब्धास्ताभ्यां सन्तानहेतवे ।

गोभूहिरण्यवासांसि दीनेभ्यो यच्छतस्तदा ॥ २१॥

धनार्धं धर्ममार्गेण ताभ्यां नीतं तथापि च ।

न पुत्रो नापि वा पुत्री ततश्चिन्तातुरो भृशम् ॥ २२॥

एकदा स द्विजो दुःखाद्गृहं त्यक्त्वा वनं गतः ।

मध्याह्ने तृषितो जातस्तडागं समुपेयिवान् ॥ २३॥

पीत्वा जलं निषण्णस्तु प्रजादुःखेन कर्शितः ।

मुहूर्तादपि तत्रैव सन्न्यासी कश्चिदागतः ॥ २४॥

दृष्ट्वा पीतजलं तं तु विप्रो यातस्तदन्तिकम् ।

नत्वा च पादयोस्तस्य निःश्वसन् संस्थितः पुरः ॥ २५॥

यतिरुवाच

कथं रोदिषि विप्र त्वं का ते चिन्ता बलीयसी ।

वद त्वं सत्वरं मह्यं स्वस्य दुःखस्य कारणम् ॥ २६॥

ब्राह्मण उवाच

किं ब्रवीमि ऋषे दुःखं पूर्वपापेन सञ्चितम् ।

मदीयाः पूर्वजास्तोयं कवोष्णमुपभुञ्जते ॥ २७॥

मद्दत्तं नैव गृह्णन्ति प्रीत्या देवा द्विजादयः ।

प्रजादुःखेन शून्योऽहं प्राणांस्त्यक्तुमिहागतः ॥ २८॥

धिग्जीवितं प्रजाहीनं धिग्गृहं च प्रजां विना ।

धिग्धनं चानपत्यस्य धिक्कुलं सन्ततिं विना ॥ २९॥

पाल्यते या मया धेनुः सा वन्ध्या सर्वथा भवेत् ।

यो मया रोपितो वृक्षः सोऽपि वन्ध्यत्वमाश्रयेत् ॥ ३०॥

यत्फलं मद्गृहायातं तच्च शीघ्रं विनश्यति ।

निर्भाग्यस्यानपत्यस्य किमतो जीवितेन मे ॥ ३१॥

इत्युक्त्वा स रुरोदोच्चैस्तत्पार्श्वं दुःखपीडितः ।

तदा तस्य यतेश्चित्ते करुणाभूद्गरीयसी ॥ ३२॥

तद्भालाक्षरमालां च वाचयामास योगवान् ।

सर्वं ज्ञात्वा यतिः पश्चाद्विप्रमूचे सविस्तरम् ॥ ३३॥

यतिरुवाच

मुञ्चाज्ञानं प्रजारूपं बलिष्ठा कर्मणो गतिः ।

विवेकं तु समासाद्य त्यज संसारवासनाम् ॥ ३४॥

श‍ृणु विप्र मया तेऽद्य प्रारब्धं तु विलोकितम् ।

सप्तजन्मावधि तव पुत्रो नैव च नैव च ॥ ३५॥

सन्ततेः सगरो दुःखमवापाङ्गः पुरा तथा ।

रे मुञ्चाद्य कुटुम्बाशां सन्न्यासे सर्वथा सुखम् ॥ ३६॥

ब्राह्मण उवाच

विवेकेन भवेत् किं मे पुत्रं देहि बलादपि ।

नो चेत्त्यजाम्यहं प्राणांस्त्वदग्रे शोकमूर्च्छितः ॥ ३७॥

पुत्रादिसुखहीनोऽयं सन्न्यासः शुष्क एव हि ।

गृहस्थः सरसो लोके पुत्रपौत्रसमन्वितः ॥ ३८॥

इति विप्राग्रहं दृष्ट्वा प्राब्रवीत्स तपोधनः ।

चित्रकेतुर्गतः कष्टं विधिलेखविमार्जनात् ॥ ३९॥

न यास्यसि सुखं पुत्राद्यथा दैवहतोद्यमः ।

अतो हठेन युक्तोऽसि ह्यर्थिनं किं वदाम्यहम् ॥ ४०॥

तस्याग्रहं समालोक्य फलमेकं स दत्तवान् ।

इदं भक्षय पत्न्या त्वं ततः पुत्रो भविष्यति ॥ ४१॥

सत्यं शौचं दया दानमेकभक्तं तु भोजनम् ।

वर्षावधि स्त्रिया कार्यं तेन पुत्रोऽतिनिर्मलः ॥ ४२॥

एवमुक्त्वा ययौ योगी विप्रस्तु गृहमागतः ।

पत्न्याः पाणौ फलं दत्वा स्वयं यातस्तु कुत्रचित् ॥ ४३॥

तरुणी कुटिला तस्य सख्यग्रे च रुरोद ह ।

अहो चिन्ता ममोत्पन्न फलं चाहं न भक्षये ॥ ४४॥

फलभक्षेण गर्भः स्याद्गर्भेणोदरवृद्धिता ।

स्वल्पभक्षं ततोऽशक्तिर्गृहकार्यं कथं भवेत् ॥ ४५॥

दैवाद्धाटि व्रजेद्ग्रामे पलायेद्गर्भिणी कथम् ।

शुकवन्निवसेद्गर्भस्तं कुक्षेः कथमुत्सृजेत् ॥ ४६॥

तिर्यक्चेदागतो गर्भस्तदा मे मरणं भवेत् ।

प्रसूतौ दारुणं दुःखं सुकुमारी कथं सहे ॥ ४७॥

मन्दायां मयि सर्वस्वं ननान्दा संहरेत्तदा ।

सत्यशौचादिनियमो दुराराध्यः स दृश्यते ॥ ४८॥

लालने पालने दुःखं प्रसूतायाश्च वर्तते ।

वन्ध्या वा विधवा नारी सुखिनी चेति मे मतिः ॥ ४९॥

एवं कुतर्कयोगेन तत्फलं नैव भक्षितम् ।

पत्या पृष्टं फलं भुक्तं भुक्तं चेति तयेरितम् ॥ ५०॥

एकदा भगिनी तस्यास्तद्गृहं स्वेच्छयाऽऽगता ।

तदग्रे कथितं सर्वं चिन्तेयं महती हि मे ॥ ५१॥

दुर्बला तेन दुःखेन ह्यनुजे करवाणि किम् ।

साब्रवीन्मम गर्भोऽस्ति तं दास्यामि प्रसूतितः ॥ ५२॥

तावत्कालं सगर्भेव गुप्ता तिष्ठ गृहे सुखम् ।

वित्तं त्वं मत्पतेर्यच्छ स ते दास्यति बालकम् ॥ ५३॥

षाण्मासिको मृतो बाल इति लोको वदिष्यति ।

तं बालं पोषयिष्यामि नित्यमागत्य ते गृहे ॥ ५४॥

फलमर्पय धेन्वै त्वं परीक्षार्थं तु साम्प्रतम् ।

तत्तदाचरितं सर्वं तथैव स्त्रीस्वभावतः ॥ ५५॥

अथ कालेन सा नारी प्रसूता बालकं तदा ।

आनीय जनको बालं रहस्ये धुन्धुलीं ददौ ॥ ५६॥

तया च कथितं भर्त्रे प्रसूतः सुखमर्भकः ।

लोकस्य सुखमुत्पन्नमात्मदेवप्रजोदयात् ॥ ५७॥

ददौ दानं द्विजातिभ्यो जातकर्म विधाय च ।

गीतवादित्रघोषोऽभूत्तद्द्वारे मङ्गलं बहु ॥ ५८॥

भर्तुरग्रेऽब्रवीद्वाक्यं स्तन्यं नास्ति कुचे मम ।

अन्यस्तन्येन निर्दुग्धा कथं पुष्णामि बालकम् ॥ ५९॥

मत्स्वसुश्च प्रसूतायाः मृतो बालस्तु वर्तते ।

तामाकार्य गृहे रक्ष सा तेऽर्भं पोषयिष्यति ॥ ६०॥

पतिना तत्कृतं सर्वं पुत्ररक्षणहेतवे ।

पुत्रस्य धुन्धुकारीति नाम मात्रा प्रतिष्ठितम् ॥ ६१॥

त्रिमासे निर्गते चाथ सा धेनुः सुषुवेऽर्भकम् ।

सर्वाङ्गसुन्दरं दिव्यं निर्मलं कनकप्रभम् ॥ ६२॥

दृष्ट्वा प्रसन्नो विप्रस्तु संस्कारान् स्वयमादधे ।

मत्वाऽऽश्चर्यं जनाः सर्वे दिदृक्षार्थं समागताः ॥ ६३॥

भाग्योदयोऽधुना जात आत्मदेवस्य पश्यत ।

धेन्वा बालः प्रसूतस्तु देवरूपीति कौतुकम् ॥ ६४॥

न ज्ञातं तद्रहस्यं तु केनापि विधियोगतः ।

गोकर्णं तु सुतं दृष्ट्वा गोकर्णं नाम चाकरोत् ॥ ६५॥

कियत्कालेन तौ जातौ तरुणौ तनयावुभौ ।

गोकर्णः पण्डितो ज्ञानी धुन्धुकारी महाखलः ॥ ६६॥

स्नानशौचक्रियाहीनो दुर्भक्षी क्रोधवर्धितः ।

दुष्परिग्रहकर्ता च शवहस्तेन भोजनम् ॥ ६७॥

चौरः सर्वजनद्वेषी परवेश्मप्रदीपकः ।

लालनायार्भकान् धृत्वा सद्यः कूपे न्यपातयत् ॥ ६८॥

हिंसकः शस्त्रधारी च दीनान्धानां प्रपीडकः ।

चाण्डालाभिरतो नित्यं पाशहस्तः श्वसङ्गतः ॥ ६९॥

तेन वेश्याकुसङ्गेन पित्र्यं वित्तं तु नाशितम् ।

एकदा पितरौ ताड्य पात्राणि स्वयमाहरत् ॥ ७०॥

तत्पिता कृपणः प्रोच्चैर्धनहीनो रुरोद ह ।

वन्ध्यत्वं तु समीचीनं कुपुत्रो दुःखदायकः ॥ ७१॥

क्व तिष्ठामि क्व गच्छामि को मे दुःखं व्यपोहयेत् ।

प्राणांस्त्यजामि दुःखेन हा कष्टं मम संस्थितम् ॥ ७२॥

तदानीं तु समागत्य गोकर्णो ज्ञानसंयुतः ।

बोधयामास जनकं वैराग्यं परिदर्शयन् ॥ ७३॥

असारः खलु संसारो दुःखरूपी विमोहकः ।

सुतः कस्य धनं कस्य स्नेहवान् ज्वलतेऽनिशम् ॥ ७४॥

न चेन्द्रस्य सुखं किञ्चिन्न सुखं चक्रवर्तिनः ।

सुखमस्ति विरक्तस्य मुनेरेकान्तजीविनः ॥ ७५॥

मुञ्चाज्ञानं प्रजारूपं मोहतो नरके गतिः ।

निपतिष्यति देहोऽयं सर्वं त्यक्त्वा वनं व्रज ॥ ७६॥

तद्वाक्यं तु समाकर्ण्य गन्तुकामः पिताब्रवीत् ।

किं कर्तव्यं वने तात तत्त्वं वद सविस्तरम् ॥ ७७॥

अन्धकूपे स्नेहपाशे बद्धः पङ्कुरहं शठः ।

कर्मणा पतितो नूनं मामुद्धर दयानिधे ॥ ७८॥

गोकर्ण उवाच

देहेऽस्थिमांसरुधिरेऽभिमतिं त्यज त्वं

जायासुतादिषु सदा ममतां विमुञ्च

पश्यानिशं जगदिदं क्षणभङ्गनिष्ठं

वैराग्यरागरसिको भव भक्तिनिष्ठः ॥ ७९॥

धर्मं भजस्व सततं त्यज लोकधर्मान्

सेवस्व साधुपुरुषान् जहि कामतृष्णाम् ।

अन्यस्य दोषगुणचिन्तनमाशु मुक्त्वा

सेवाकथारसमहो नितरां पिब त्वम् ॥ ८०॥

एवं सुतोक्तिवशतोऽपि गृहं विहाय

यातो वनं स्थिरमतिर्गतषष्टिवर्षः ।

युक्तो हरेरनुदिनं परिचर्ययासौ

श्रीकृष्णमाप नियतं दशमस्य पाठात् ॥ ८१॥

इति श्रीपद्मपुराणे उत्तरखण्डे श्रीमद्भागवतमाहात्म्ये

विप्रमोक्षो नाम चतुर्थोऽध्यायः

नमो भगवते वासुदेवाय

पञ्चमोऽध्यायः

सूत उवाच

पितर्युपरते तेन जननी ताडिता भृशम् ।

क्व वित्तं तिष्ठति ब्रूहि हनिष्ये लत्तया न चेत् ॥ १॥

इति तद्वाक्यसन्त्रासाज्जनन्या पुत्रदुःखतः ।

कूपे पातःकृतो रात्रौ तेन सा निधनं गता ॥ २॥

गोकर्णस्तीर्थयात्रार्थं निर्गतो योगसंस्थितः ।

न दुःखं न सुखं तस्य न वैरी नापि बान्धवः ॥ ३॥

धुन्धुकारी गृहेऽतिष्ठत् पञ्चपण्यवधूवृतः ।

अत्युग्रकर्मकर्ता च तत्पोषणविमूढधीः ॥ ४॥

एकदा कुलटास्तास्तु भूषणान्यभिलिप्सवः ।

तदर्थं निर्गतो गेहात् कामान्धो मृत्युमस्मरन् ॥ ५॥

यतस्ततश्च संहृत्य वित्तं वेश्म पुनर्गतः ।

ताभ्योऽयच्छत् सुवस्त्राणि भूषणानि कियन्ति च ॥ ६॥

बहुवित्तचयं दृष्ट्वा रात्रौ नार्यो व्यचारयन् ।

चौर्यं करोत्यसौ नित्यमतो राजा ग्रहीष्यति ॥ ७॥

वित्तं हृत्वा पुनश्चैनं मारयिष्यति निश्चितम् ।

अतोऽर्थगुप्तये गूढमस्माभिः किं न हन्यते ॥ ८॥

निहत्यैनं गृहीत्वार्थं यास्यामो यत्र कुत्रचित् ।

इति ता निश्चयं कृत्वा सुप्तं सम्बध्य रश्मिभिः ॥ ९॥

पाशं कण्ठे निधायास्य तन्मृत्युमपचक्रमुः ।

त्वरितं न ममारासौ चिन्तायुक्तास्तदाभवन् ॥ १०॥

तप्ताङ्गारसमूहांश्च तन्मुखे हि विचिक्षिपुः ।

अग्निज्वालातिदुःखेन व्याकुलो निधनं गतः ॥ ११॥

तं देहं मुमुचुर्गर्ते प्रायः साहसिकाः स्त्रियः ।

न ज्ञातं तद्रहस्यं तु केनापीदं तथैव च ॥ १२॥

लोकैः पृष्टा वदन्ति स्म दूरं यातः प्रियो हि नः ।

आगमिष्यति वर्षेऽस्मिन् वित्तलोभविकर्षितः ॥ १३॥

स्त्रीणां नैव तु विश्वासं दुष्टानां कारयेद्बुधः ।

विश्वासे यः स्थितो मूढः स दुःखैः परिभूयते ॥ १४॥

सुधामयं वचो यासां कामिनां रसवर्धनम् ।

हृदयं क्षुरधाराभं प्रियः को नाम योषिताम् ॥ १५॥

संहृत्य वित्तं ता याताः कुलटा बहुभर्तृकाः ।

धुन्धुकारी बभूवाथ महान् प्रेतः कुकर्मतः ॥ १६॥

वात्यारूपधरो नित्यं धावन् दशदिशोऽन्तरम् ।

शीतातपपरिक्लिष्टो निराहारः पिपासितः ॥ १७॥

न लेभे शरणं क्वापि हा दैवेति मुहुर्वदन् ।

कियत्कालेन गोकर्णो मृतं लोकादबुध्यत ॥ १८॥

अनाथं तं विदित्वैव गयाश्राद्धमचीकरत् ।

यस्मिंस्तीर्थे तु संयाति तत्र श्राद्धमवर्तयत् ॥ १९॥

एवं भ्रमन् स गोकर्णः स्वपुरं समुपेयिवान् ।

रात्रौ गृहाङ्गणे स्वप्तुमागतोऽलक्षितः परैः ॥ २०॥

तत्र सुप्तं स विज्ञाय धुन्धुकारी स्वबान्धवम् ।

निशीथे दर्शयामास महारौद्रतरं वपुः ॥ २१॥

सकृन्मेषः सकृद्धस्ती सकृच्च महिषोऽभवत् ।

सकृदिन्द्रः सकृच्चाग्निः पुनश्च पुरुषोऽभवत् ॥ २२॥

वैपरीत्यमिदं दृष्ट्वा गोकर्णो धैर्यसंयुतः ।

अयं दुर्गतिकः कोऽपि निश्चित्याथ तमब्रवीत् ॥ २३॥

गोकर्ण उवाच

कस्त्वमुग्रतरो रात्रौ कुतो यातो दशामिमाम् ।

किं वा प्रेतः पिशाचो वा राक्षसोऽसीति शंस नः ॥ २४॥

सूत उवाच

एवं पृष्टस्तदा तेन रुरोदोच्चैः पुनः पुनः ।

अशक्तो वचनोच्चारे संज्ञामात्रं चकार ह ॥ २५॥

ततोऽञ्जलौ जलं कृत्वा गोकर्णस्तमुदीरयत् ।

तत्सेकाद्गतपापोऽसौ प्रवक्तुमुपचक्रमे ॥ २६॥

प्रेत उवाच

अहं भ्राता त्वदीयोऽस्मि धुन्धुकारीति नामतः ।

स्वकीयेनैव दोषेण ब्रह्मत्वं नाशितं मया ॥ २७॥

कर्मणो नास्ति सङ्ख्या मे महाज्ञाने विवर्तिनः ।

लोकानां हिंसकः सोऽहं स्त्रीभिर्दुःखेन मारितः ॥ २८॥

अतः प्रेतत्वमापन्नो दुर्दशां च वहाम्यहम् ।

वाताहारेण जीवामि दैवाधीनफलोदयात् ॥ २९॥

अहो बन्धो कृपासिन्धो भ्रातर्मामाशु मोचय ।

गोकर्णो वचनं श्रुत्वा तस्मै वाक्यमथाब्रवीत् ॥ ३०॥

गोकर्ण उवाच

त्वदर्थं तु गयापिण्डो मया दत्तो विधानतः ।

तत्कथं नैव मुक्तोऽसि ममाश्चर्यमिदं महत् ॥ ३१॥

गयाश्राद्धान्न मुक्तिश्चेदुपायो नापरस्त्विह ।

किं विधेयं मया प्रेत तत्त्वं वद सविस्तरम् ॥ ३२॥

प्रेत उवाच

गयाश्राद्धशतेनापि मुक्तिर्मे न भविष्यति ।

उपायमपरं कञ्चित्त्वं विचारय साम्प्रतम् ॥ ३३॥

इति तद्वाक्यमाकर्ण्य गोकर्णो विस्मयं गतः ।

शतश्राद्धैर्न मुक्तिश्चेदसाध्यं मोचनं तव ॥ ३४॥

इदानीं तु निजं स्थानमातिष्ठ प्रेत निर्भयः ।

त्वन्मुक्तिसाधकं किञ्चिदाचरिष्ये विचार्य च ॥ ३५॥

धुन्धुकारी निजस्थानं तेनादिष्टस्ततो गतः ।

गोकर्णश्चिन्तयामास तां रात्रिं न तदध्यगात् ॥ ३६॥

प्रातस्तमागतं दृष्ट्वा लोकाः प्रीत्या समागताः ।

तत्सर्वं कथितं तेन यज्जातं च यथा निशि ॥ ३७॥

विद्वांसो योगनिष्ठाश्च ज्ञानिनो ब्रह्मवादिनः ।

तन्मुक्तिं नैव तेऽपश्यन् पश्यन्तः शास्त्रसञ्चयान् ॥ ३८॥

ततः सर्वैः सूर्यवाक्यं तन्मुक्तौ स्थापितं परम् ।

गोकर्णः स्तम्भनं चक्रे सूर्यवेगस्य वै तदा ॥ ३९॥

तुभ्यं नमो जगत्साक्षिन् ब्रूहि मे मुक्तिहेतुकम् ।

तच्छ्रुत्वा दूरतः सूर्यः स्फुटमित्यभ्यभाषत ॥ ४०॥

श्रीमद्भागवतान्मुक्तिः सप्ताहं वाचनं कुरु ।

इति सूर्यवचः सर्वैर्धर्मरूपं तु विश्रुतम् ॥ ४१॥

सर्वेऽब्रुवन् प्रयत्नेन कर्तव्यं सुकरं त्विदम् ।

गोकर्णो निश्चयं कृत्वा वाचनार्थं प्रवर्तितः ॥ ४२॥

तत्र संश्रवणार्थाय देशग्रामाज्जना युयुः ।

पङ्ग्वन्धवृद्धमन्दाश्च तेऽपि पापक्षयाय वै ॥ ४३॥

समाजस्तु महाञ्जातो देवविस्मयकारकः ।

यदैवासनमास्थाय गोकर्णोऽकथयत् कथाम् ॥ ४४॥

स प्रेतोऽपि तदा यातः स्थानं पश्यन्नितस्ततः ।

सप्तग्रन्थियुतं तत्रापश्यत्कीचकमुच्छ्रितम् ॥ ४५॥

तन्मूलच्छिद्रमाविश्य श्रवणार्थं स्थितो ह्यसौ ।

वातरूपी स्थितिं कर्तुमशक्तो वंशमाविशत् ॥ ४६॥

वैष्णवं ब्राह्मणं मुख्यं श्रोतारं परिकल्प्य सः ।

प्रथमस्कन्धतः स्पष्टमाख्यानं धेनुजोऽकरोत् ॥ ४७॥

दिनान्ते रक्षिता गाथा तदा चित्रं बभूव ह ।

वंशैकग्रन्थिभेदोऽभूत् सशब्दं पश्यतां सताम् ॥ ४८॥

द्वितीयेऽह्नि तथा सायं द्वितीयग्रन्थिभेदनम् ।

तृतीयेऽह्नि तथा सायं तृतीयग्रन्थिभेदनम् ॥ ४९॥

एवं सप्तदिनैश्चैव सप्तग्रन्थिविभेदनम् ।

कृत्वा स द्वादशस्कन्धश्रवणात् प्रेततां जहौ ॥ ५०॥

दिव्यरूपधरो जातस्तुलसीदाममण्डितः ।

पीतवासा घनश्यामो मुकुटी कुण्डलान्वितः ॥ ५१॥

ननाम भ्रातरं सद्यो गोकर्णमिति चाब्रवीत् ।

त्वयाहं मोचितो बन्धो कृपया प्रेतकश्मलात् ॥ ५२॥

धन्या भागवती वार्ता प्रेतपीडाविनाशिनी ।

सप्ताहोऽपि तथा धन्यः कृष्णलोकफलप्रदः ॥ ५३॥

कम्पन्ते सर्वपापानि सप्ताहश्रवणे स्थिते ।

अस्माकं प्रलयं सद्यः कथा चेयं करिष्यति ॥ ५४॥

आर्द्रं शुष्कं लघु स्थूलं वाङ्मनःकर्मभिः कृतम् ।

श्रवणं विदहेत्पापं पावकः समिधो यथा ॥ ५५॥

अस्मिन् वै भारते वर्षे सूरिभिर्वेदसंसदि ।

अकथाश्राविणां पुंसां निष्फलं जन्म कीर्तितम् ॥ ५६॥

किं मोहतो रक्षितेन सुपुष्टेन बलीयसा ।

अध्रुवेण शरीरेण शुकशास्त्रकथां विना ॥ ५७॥

अस्थिस्तम्भं स्नायुबद्धं मांसशोणितलेपितम् ।

चर्मावनद्धं दुर्गन्धं पात्रं मूत्रपुरीषयोः ॥ ५८॥

जराशोकविपाकार्तं रोगमन्दिरमातुरम् ।

दुष्पूरं दुर्धरं दुष्टं सदोषं क्षणभङ्गुरम् ॥ ५९॥

कृमिविड्भस्मसंज्ञान्तं शरीरमिति वर्णितम् ।

अस्थिरेण स्थिरं कर्म कुतोऽयं साधयेन्न हि ॥ ६०॥

यत् प्रातः संस्कृतं चान्नं सायं तच्च विनश्यति ।

तदीयरससम्पुष्टे काये का नाम नित्यता ॥ ६१॥

सप्ताहश्रवणाल्लोके प्राप्यते निकटे हरिः ।

अतो दोषनिवृत्त्यर्थमेतदेव हि साधनम् ॥ ६२॥

बुद्बुदा इव तोयेषु मशका इव जन्तुषु ।

जायन्ते मरणायैव कथाश्रवणवर्जिताः ॥ ६३॥

जडस्य शुष्कवंशस्य यत्र ग्रन्थिविभेदनम् ।

चित्रं किमु तदा चित्तग्रन्थिभेदः कथाश्रवात् ॥ ६४॥

भिद्यते हृदयग्रन्थिश्छिद्यन्ते सर्वशंशयाः ।

क्षीयन्ते चास्य कर्माणि सप्ताहश्रवणे कृते ॥ ६५॥

संसारकर्दमालेपप्रक्षालनपटीयसि ।

कथातीर्थे स्थिते चित्ते मुक्तिरेव बुधैः स्मृता ॥ ६६॥

एवं ब्रुवति वै तस्मिन् विमानमागमत्तदा ।

वैकुण्ठवासिभिर्युक्तं प्रस्फुरद्दीप्तिमण्डलम् ॥ ६७॥

सर्वेषां पश्यतां भेजे विमानं धुन्धुलीसुतः ।

विमाने वैष्णवान् वीक्ष्य गोकर्णो वाक्यमब्रवीत् ॥ ६८॥

गोकर्ण उवाच

अत्रैव बहवः सन्ति श्रोतारो मम निर्मलाः ।

आनीतानि विमनानि न तेषां युगपत्कुतः ॥ ६९॥

श्रवणं समभागेन सर्वेषामिह दृश्यते ।

फलभेदः कुतो जातः प्रब्रुवन्तु हरिप्रियाः ॥ ७०॥

हरिदासा ऊचुः

श्रवणस्य विभेदेन फलभेदोऽत्र संस्थितः ।

श्रवणं तु कृतं सर्वैर्न तथा मननं कृतम् ॥ ७१॥

फलभेदस्ततो जातो भजनादपि मानद ।

सप्तरात्रमुपोष्यैव प्रेतेन श्रवणं कृतम् ॥ ७२॥

मननादि तथा तेन स्थिरचित्ते कृतं भृशम् ।

अदृढं च हतं ज्ञानं प्रमादेन हतं श्रुतम् ॥ ७३॥

सन्दिग्धो हि हतो मन्त्रो व्यग्रचित्तो हतो जपः ।

अवैष्णवो हतो देशो हतं श्राद्धमपात्रकम् ॥ ७४॥

हतमश्रोत्रिये दानमनाचारहतं कुलम् ।

विश्वासो गुरुवाक्येषु स्वस्मिन् दीनत्वभावना ॥ ७५॥

मनोदोषजयश्चैव कथायां निश्चला मतिः ।

एवमादि कृतं चेत्स्यात्तदा वै श्रवणे फलम् ॥ ७६॥

पुनःश्रवान्ते सर्वेषां वैकुण्ठे वसतिर्ध्रुवं

गोकर्ण तव गोविन्दो गोलोकं दास्यति स्वयम् ॥ ७७॥

एवमुक्त्वा ययुः सर्वे वैकुण्ठं हरिकीर्तनाः ।

श्रावणे मासि गोकर्णः कथामूचे तथा पुनः ॥ ७८॥

सप्तरात्रवतीं भूयः श्रवणं तैः कृतं पुनः ।

कथासमाप्तौ यज्जातं श्रूयतां तच्च नारद ॥ ७९॥

विमानैः सह भक्तैश्च हरिराविर्बभूव ह ।

जयशब्दा नमःशब्दास्तत्रासन् बहवस्तदा ॥ ८०॥

पाञ्चजन्यध्वनिं चक्रे हर्षात्तत्र स्वयं हरिः ।

गोकर्णं तु समालिङ्ग्याकरोत् स्वसदृशं हरिः ॥ ८१॥

श्रोतॄनन्यान् घनश्यामान् पीतकौशेयवाससः ।

किरीटिनः कुण्डलिनस्तथा चक्रे हरिः क्षणात् ॥ ८२॥

तद्ग्रामे ये स्थिता जीवा आश्वचाण्डालजातयः ।

विमाने स्थापितास्तेऽपि गोकर्णकृपया तदा ॥ ८३॥

प्रेषिता हरिलोके ते यत्र गच्छन्ति योगिनः ।

गोकर्णेन स गोपालो गोलोकं गोपवल्लभम् ॥ ८४॥

कथाश्रवणतः प्रीतो निर्ययौ भक्तवत्सलः ।

अयोध्यावासिनः पूर्वं यथा रामेण सङ्गताः ॥ ८५॥

तथा कृष्णेन ते नीता गोलोकं योगिदुर्लभम् ।

यत्र सूर्यस्य सोमस्य सिद्धानां न गतिः कदा ।

तं लोकं हि गतास्ते तु श्रीमद्भागवतश्रवात् ॥ ८६॥

ब्रूमोऽद्य ते किं फलवृन्दमुज्ज्वलं

सप्ताहयज्ञेन कथासु सञ्चितम् ।

कर्णेन गोकर्णकथाक्षरे यैः

पीतश्च ते गर्भगता न भूयः ॥ ८७॥

वाताम्बुपर्णाशनदेहशोषणै-

स्तपोभिरुग्रैश्चिरकालसञ्चितैः ।

योगैश्च संयान्ति न तां गतिं वै

सप्ताहगाथाश्रवणेन यान्ति याम् ॥ ८८॥

इतिहासमिमं पुण्यं शाण्डिल्योऽपि मुनीश्वरः ।

पठते चित्रकूटस्थो ब्रह्मानन्दपरिप्लुतः ॥ ८९॥

आख्यानमेतत्परमं पवित्रं

श्रुतं सकृद्वै विदहेदघौघम् ।

श्राद्धे प्रयुक्तं पितृतृप्तिमावहे-

न्नित्यं सुपाठादपुनर्भवं च ॥ ९०॥

इति श्रीपद्मपुराणे उत्तरखण्डे श्रीमद्भागवतमाहात्म्ये

गोकर्णमोक्षवर्णनं नाम पञ्चमोऽध्यायः

 

नमो भगवते वासुदेवाय

षष्ठोऽध्यायः

कुमारा ऊचुः

अथ ते सम्प्रवक्ष्यामः सप्ताहश्रवणे विधिम् ।

सहायैर्वसुभिश्चैव प्रायः साध्यो विधिः स्मृतः ॥ १॥

दैवज्ञं तु समाहूय मुहूर्तं पृच्छ्य यत्नतः ।

विवाहे यादृशं वित्तं तादृशं परिकल्पयेत् ॥ २॥

नभस्य आश्विनोर्जौ च मार्गशीर्षः शुचिर्नभाः ।

एते मासाः कथारम्भे श्रोतॄणां मोक्षसूचकाः ॥ ३॥

मासानां विप्र हेयानि तानि त्याज्यानि सर्वथा ।

सहायाश्चेतरे चात्र कर्तव्याः सोद्यमाश्च ये ॥ ४॥

देशे देशे तथा सेयं वार्ता प्रेष्या प्रयत्नतः ।

भविष्यति कथा चात्र आगन्तव्यं कुटुम्बिभिः ॥ ५॥

दूरे हरिकथाः केचिद्दूरे चाच्युतकीर्तनाः ।

स्त्रियः शूद्रादयो ये च तेषां बोधो यतो भवेत् ॥ ६॥

देशे देशे विरक्ता ये वैष्णवाः कीर्तनोत्सुकाः ।

तेष्वेव पत्रं प्रेष्यं च तल्लेखनमितीरितम् ॥ ७॥

सतां समाजो भविता सप्तरात्रं सुदुर्लभः ।

अपूर्वरसरूपैव कथा चात्र भविष्यति ॥ ८॥

श्रीमद्भागवतपीयुषपानाय रसलम्पटाः ।

भवन्तश्च तथा शीघ्रमायात प्रेमतत्पराः ॥ ९॥

नावकाशः कदाचिच्चेद्दिनमात्रं तथापि तु ।

सर्वथाऽऽगमनं कार्यं क्षणोऽत्रैव सुदुर्लभः ॥ १०॥

एवमाकारणं तेषां कर्तव्यं विनयेन च ।

आगन्तुकानां सर्वेषां वासस्थानानि कल्पयेत् ॥ ११॥

तीर्थे वापि वने वापि गृहे वा श्रवणं मतम् ।

विशाला वसुधा यत्र कर्तव्यं तत्कथास्थलम् ॥ १२॥

शोधनं मार्जनं भूमेर्लेपनं धातुमण्डनम् ।

गृहोपस्करमुद्धृत्य गृहकोणे निवेशयेत् ॥ १३॥

अर्वाक् पञ्चाहतो यत्नादास्तीर्णानि प्रमेलयेत् ।

कर्तव्यो मण्डपः प्रोच्चैः कदलीखण्डमण्डितः ॥ १४॥

फलपुष्पदलैर्विष्वग्वितानेन विराजितः ।

चतुर्दिक्षु ध्वजारोपो बहुसम्पद्विराजितः ॥ १५॥

ऊर्ध्वं सप्तैव लोकाश्च कल्पनीयाः सविस्तरम् ।

तेषु विप्रा विरक्ताश्च स्थापनीयाः प्रबोध्य च ॥ १६॥

पूर्वं तेषामासनानि कर्तव्यानि यथोत्तरम् ।

वक्तुश्चापि तदा दिव्यमासनं परिकल्पयेत् ॥ १७॥

उदङ्मुखो भवेद्वक्ता श्रोता वै प्राङ्मुखक्तस्तदा ।

प्राङ्मुखश्चेद्भवेद्वक्ता श्रोता चोदङ्मुखस्तदा ॥ १८॥

अथवा पूर्वदिग्ज्ञेया पूज्यपूजकमध्यतः ।

श्रोतॄणामागमे प्रोक्ता देशकालादिकोविदैः ॥ १९॥

विरक्तो वैष्णवो विप्रो वेदशास्त्रविशुद्धिकृत् ।

दृष्टान्तकुशलो धीरो वक्ता कार्योऽतिनिस्पृहः ॥ २०॥

अनेकधर्मविभ्रान्ताः स्त्रैणाः पाखण्डवादिनः ।

शुकशास्त्रकथोच्चारे त्याज्यास्ते यदि पण्डिताः ॥ २१॥

वक्तुः पार्श्वे सहायार्थमन्यः स्थाप्यस्तथाविधः ।

पण्डितः संशयच्छेत्ता लोकबोधनतत्परः ॥ २२॥

वक्त्रा क्षौरं प्रकर्तव्यं दिनादर्वाग्व्रताप्तये ।

अरुणोदयेऽसौ निर्वर्त्य शौचं स्नानं समाचरेत् ॥ २३॥

नित्यं सङ्क्षेपतः कृत्वा सन्ध्याद्यं स्वं प्रयत्नतः ।

कथाविघ्नविघाताय गणनाथं प्रपूजयेत् ॥ २४॥

पितॄन् सन्तर्प्य शुद्ध्यर्थं प्रायश्चित्तं समाचरेत् ।

मण्डलं च प्रकर्तव्यं तत्र स्थाप्यो हरिस्तथा ॥ २५॥

कृष्णमुद्दिश्य मन्त्रेण चरेत्पूजाविधिं क्रमात् ।

प्रदक्षिणनमस्कारान् पूजान्ते स्तुतिमाचरेत् ॥ २६॥

संसारसागरे मग्नं दीनं मां करुणानिधे ।

कर्ममोह(ग्राह)गृहीताङ्गं मामुद्धर भवार्णवात् ॥ २७॥

श्रीमद्भागवतस्यापि ततः पूजा प्रयत्नतः ।

कर्तव्या विधिना प्रीत्या धूपदीपसमन्विता ॥ २८॥

ततस्तु श्रीफलं धृत्वा नमस्कारं समाचरेत् ।

स्तुतिः प्रसन्नचित्तेन कर्तव्या केवलं तदा ॥ २९॥

श्रीमद्भागवताख्योऽयं प्रत्यक्षः कृष्ण एव हि ।

स्वीकृतोऽसि मया नाथ मुक्त्यर्थं भवसागरे ॥ ३०॥

मनोरथो मदीयोऽयं सफलः सर्वथा त्वया ।

निर्विघ्नेनैव कर्तव्यो दासोऽहं तव केशव ॥ ३१॥

एवं दीनवचः प्रोच्य वक्तारं चाथ पूजयेत् ।

सम्भूष्य वस्त्रभूषाभिः पूजान्ते तं च संस्तवेत् ॥ ३२॥

शुकरूप प्रबोधज्ञ सर्वशास्त्रविशारद ।

एतत्कथाप्रकाशेन मदज्ञानं विनाशय ॥ ३३॥

तदग्रे नियमः पश्चात्कर्तव्यः श्रेयसे मुदा ।

सप्तरात्रं यथाशक्त्या धारणीयः स एव हि ॥ ३४॥

वरणं पञ्चविप्राणां कथाभङ्गनिवृत्तये ।

कर्तव्यं तैर्हरेर्जाप्यं द्वादशाक्षरविद्यया ॥ ३५॥

ब्राह्मणान् वैष्णवांश्चान्यान् तथा कीर्तनकारिणः ।

नत्वा सम्पूज्य दत्ताज्ञाः स्वयमासनमाविशेत् ॥ ३६॥

लोकवित्तधनागारपुत्रचिन्तां व्युदस्य च ।

कथाचित्तः शुद्धमतिः स लभेत् फलमुत्तमम् ॥ ३७॥

आसूर्योदयमारभ्य सार्धत्रिप्रहरान्तकम् ।

वाचनीया कथा सम्यग्धीरकण्ठं सुधीमता ॥ ३८॥

कथाविरामः कर्तव्यो मध्याह्ने घटिकाद्वयम् ।

तत्कथामनु कार्यं वै कीर्तनं वैष्णवैस्तदा ॥ ३९॥

मलमूत्रजयार्थं हि लघ्वाहारः सुखावहः ।

हविष्यान्नेन कर्तव्यो ह्येकवारं कथार्थिना ॥ ४०॥

उपोष्य सप्तरात्रं वै शक्तिश्चेच्छृणुयात् तदा ।

घृतपानं पयःपानं कृत्वा वै श‍ृणुयात् सुखम् ॥ ४१॥

फलाहारेण वा श्राव्यमेकभक्तेन वा पुनः ।

सुखसाध्यं भवेद्यत्तु कर्तव्यं श्रवणाय तत् ॥ ४२॥

भोजनं तु वरं मन्ये कथाश्रवणकारकम् ।

नोपवासो वरः प्रोक्तः कथाविघ्नकरो यदि ॥ ४३॥

सप्ताहव्रतिनां पुंसां नियमाञ्छृणु नारद

विष्णुदीक्षाविहीनानां नाधिकारः कथाश्रवे ॥ ४४॥

ब्रह्मचर्यमधःसुप्तिः पत्रावल्यां च भोजनं

कथासमाप्तौ भुक्तिं च कुर्यान्नित्यं कथाव्रती ॥ ४५॥

द्विदलं मधु तैलं च गरिष्ठान्नं तथैव च ।

भावदुष्टं पर्युषितं जह्यान्नित्यं कथाव्रती ॥ ४६॥

कामं क्रोधं मदं मानं मत्सरं लोभमेव च ।

दम्भं मोहं तथा द्वेषं दूरयेच्च कथाव्रती ॥ ४७॥

वेदवैष्णवविप्राणां गुरुगोव्रतिनां तथा ।

स्त्रीराजमहतां निन्दां वर्जयेद्यः कथाव्रती ॥ ४८॥

रजस्वलान्त्यजम्लेच्छपतितव्रात्यकैस्तथा ।

द्विजद्विड्वेदबाह्यैश्च न वदेद्यः कथाव्रती ॥ ४९॥

सत्यं शौचं दयां मौनमार्जवं विनयं तथा ।

उदारमानसं तद्वदेवं कुर्यात् कथाव्रती ॥ ५०॥

दरिद्रश्च क्षयी रोगी निर्भाग्यः पापकर्मवान् ।

अनपत्यो मोक्षकामः श‍ृणुयाच्च कथामिमाम् ॥ ५१॥

अपुष्पा काकवन्ध्या च वन्ध्या या च मृतार्भका ।

स्रवद्गर्भा च या नारी तया श्राव्यः प्रयत्नतः ॥ ५२॥

एतेषु विधिना श्रावे तदक्षयतरं भवेत् ।

अत्युत्तमा कथा दिव्या कोटियज्ञफलप्रदा ॥ ५३॥

एवं कृत्वा व्रतविधिमुद्यापनमथाचरेत् ।

जन्माष्टमीव्रतमिव कर्तव्यं फलकाङ्क्षिभिः ॥ ५४॥

अकिञ्चनेषु भक्तेषु प्रायो नोद्यापनाग्रहः ।

श्रवणेनैव पूतास्ते निष्कामा वैष्णवा यतः ॥ ५५॥

एवं नगाहयज्ञेऽस्मिन् समाप्ते श्रोतृभिस्तदा ।

पुस्तकस्य च वक्तुश्च पूजा कार्यातिभक्तितः ॥ ५६॥

प्रसादतुलसीमालाः श्रोतृभ्यश्चाथ दीयताम् ।

मृदङ्गतालललितं कर्तव्यं कीर्तनं ततः ॥ ५७॥

जयशब्दं नमःशब्दं शङ्खशब्दं च कारयेत् ।

विप्रेभ्यो याचकेभ्यश्च वित्तमन्नं च दीयताम् ॥ ५८॥

विरक्तश्चेद्भवेच्छ्रोता गीता वाच्या परेऽहनि

गृहस्थश्चेत्तदा होमः कर्तव्यः कर्मशान्तये ॥ ५९॥

प्रतिश्लोकं च जुहुयाद्विधिना दशमस्य च ।

पायसं मधु सर्पिश्च तिलान्नादिकसंयुतम् ॥ ६०॥

अथवा हवनं कुर्याद्गायत्र्या सुसमाहितः ।

तन्मयत्वात् पुराणस्य परमस्य च तत्त्वतः ॥ ६१॥

होमाशक्तौ बुधो हौम्यं दद्यात्तत्फलसिद्धये ।

नानाच्छिद्रनिरोधार्थं न्यूनताधिकतानयोः ॥ ६२॥

दोषयोः प्रशमार्थं च पठेन्नामसहस्रकम् ।

तेन स्यात्तत्फलं सर्वं नास्त्यस्मादधिकं यतः ॥ ६३॥

द्वादश ब्राह्मणान् पश्चाद्भोजयेन्मधुपायसैः ।

दद्यात्सुवर्णधेनुं च व्रतपूर्णत्वहेतवे ॥ ६४॥

शक्तौ फलत्रयमितं स्वर्णसिंहं विधाय च ।

तत्रास्य पुस्तकं स्थाप्यं लिखितं ललिताक्षरम् ॥ ६५॥

सम्पूज्यावाहनाद्यैस्तदुपचारैः सदक्षिणम् ।

वस्त्रभूषणगन्धाद्यैः पूजिताय यतात्मने ॥ ६६॥

आचार्याय सुधीर्दत्त्वा मुक्तः स्याद्भवबन्धनैः ।

एवं कृते विधाने च सर्वपापनिवारणे ॥ ६७॥

फलदं स्यात्पुराणं तु श्रीमद्भागवतं शुभम् ।

धर्मकामार्थमोक्षाणां साधनं स्यान्न संशयः ॥ ६८॥

कुमारा ऊचुः

इति ते कथितं सर्वं किं भूयः श्रोतुमिच्छसि ।

श्रीमद्भागवतेनैव भुक्तिमुक्ती करे स्थिते ॥ ६९॥

सूत उवाच

इत्युक्त्वा ते महात्मानः प्रोचुर्भागवतीं कथाम् ।

सर्वपापहरां पुण्यां भुक्तिमुक्तिप्रदायिनीम् ॥ ७०॥

श‍ृण्वतां सर्वभूतानां सप्ताहं नियतात्मनाम् ।

यथाविधि ततो देवं तुष्टुवुः पुरुषोत्तमम् ॥ ७१॥

तदन्ते ज्ञानवैराग्यभक्तीनां पुष्टता परा ।

तारुण्यं परमं चाभूत् सर्वभूतमनोहरम् ॥ ७२॥

नारदश्च कृतार्थोऽभूत् सिद्धे स्वीये मनोरथे ।

पुलकीकृतसर्वाङ्गः परमानन्दसम्भृतः ॥ ७३॥

एवं कथां समाकर्ण्य नारदो भगवत्प्रियः ।

प्रेमगद्गदया वाचा तानुवाच कृताञ्जलिः ॥ ७४॥

नारद उवाच

धन्योऽस्म्यनुगृहीतोऽस्मि भवद्भिः करुणापरैः ।

अद्य मे भगवाँल्लब्धः सर्वपापहरो हरिः ॥ ७५॥

श्रवणं सर्वधर्मेभ्यो वरं मन्ये तपोधनाः ।

वैकुण्ठस्थो यतः कृष्णः श्रवणाद्यस्य लभ्यते ॥ ७६॥

सूत उवाच

एवं ब्रुवति वै तत्र नारदे वैष्णवोत्तमे ।

परिभ्रमन् समायातः शुको योगेश्वरस्तदा ॥ ७७॥

तत्राययौ षोडशवार्षिकस्तदा

व्यासात्मजो ज्ञानमहाब्धिचन्द्रमाः ।

कथावसाने निजलाभपूर्णः

प्रेम्णा पठन् भागवतं शनैः शनैः ॥ ७८॥

दृष्ट्वा सदस्याः परमोरुतेजसं

सद्यः समुत्थाय ददुर्महासनम् ।

प्रीत्या सुरर्षिस्तमपूजयत् सुखं

स्थितोऽवदत् संश‍ृणुतामलां गिरम् ॥ ७९॥

श्रीशुक उवाच

निगमकल्पतरोर्गलितं फलं

शुकमुखादमृतद्रवसंयुतम् ।

पिबत भागवतं रसमालयं

मुहुरहो रसिका भुवि भावुका ॥ ८०॥

धर्मः प्रोज्झितकैतवोऽत्र परमो निर्मत्सराणां सतां

वेद्यं वास्तवमत्र वस्तु शिवदं तापत्रयोन्मूलनम् ।

श्रीमद्भागवते महामुनिकृते किं वा परैरीश्वरः

सद्यो हृद्यवरुध्यतेऽत्र कृतिभिः शुश्रूषुभिस्तत्क्षणात् ॥ ८१॥

श्रीमद्भागवतं पुराणतिलकं यद्वैष्णवानां धनं

यस्मिन् पारमहंस्यमेवममलं ज्ञानं परं गीयते ।

यत्र ज्ञानविरागभक्तिसहितं नैष्कर्म्यमाविष्कृतं

तच्छृण्वन् प्रपठन् विचारणपरो भक्त्या विमुच्येन्नरः ॥ ८२॥

स्वर्गे सत्ये च कैलासे वैकुण्ठे नास्त्ययं रसः ।

अतः पिबन्तु सद्भक्त्या मा मा मुञ्चत कर्हिचित् ॥ ८३॥

सूत उवाच

एवं ब्रुवाणे सति बादरायणौ

मध्ये सभायां हरिराविरासीत् ।

प्रह्लादबल्युद्धवफाल्गुनादिभिः

वृतः सुरर्षिस्तमपूजयच्च तान् ॥ ८४॥

दृष्ट्वा प्रसन्नं महदासने हरिं

ते चक्रिरे कीर्तनमग्रतस्तदा ।

भवो भवान्या कमलासनस्तु

तत्रागमन् कीर्तनदर्शनाय ॥ ८५॥

प्रह्लादस्तालधारी तरलगतितया चोद्धवः कांस्यधारी

वीणाधारी सुरर्षिः स्वरकुशलतया रागकर्तार्जुनोऽभूत् ।

इन्द्रोऽवादीन्मृदङ्गं जयजयसुकराः कीर्तनं ते कुमारा

यत्राग्रे भाववक्ता सरसरचनया व्यासपुत्रो बभूव ॥ ८६॥

ननर्त मध्ये त्रिकमेव तत्र

भक्त्यादिकानां नटवस्तुतेजसाम् ।

अलौकिकं कीर्तनमेतदीक्ष्य

हरिः प्रसन्नोऽपि वचोऽब्रवीत्तत् ॥ ८७॥

मत्तो वरं भागवता वृणुध्वं

प्रीतः कथाकीर्तनतोऽस्मि साम्प्रतम् ।

श्रुत्वेति तद्वाक्यमतिप्रसन्नाः

प्रेमार्द्रचित्ता हरिमूचिरे ते ॥ ८८॥

नगाहगाथासु च सर्वभक्तै-

रेभिस्त्वया भाव्यमिति प्रयत्नात् ।

मनोरथोऽयं परिपूरणीय-

स्तथेति चोक्त्वान्तरधीयताच्युतः ॥ ८९॥

ततोऽनमत्तच्चरणेषु नारद-

स्तथा शुकादीनपि तापसांश्च ।

अथ प्रहृष्टाः परिनष्टमोहाः

सर्वे ययुः पीतकथामृतास्ते ॥ ९०॥

भक्तिः सुताभ्यां सह रक्षिता सा

शास्त्रे स्वकीयेऽपि तदा शुकेन ।

अतो हरिर्भागवतस्य सेवना-

च्चित्तं समायाति हि वैष्णवानाम् ॥ ९१॥

दारिद्र्यदुःखज्वरदाहितानां

मायापिशाचीपरिमर्दितानाम् ।

संसारसिन्धौ परिपातितानां

क्षेमाय वै भागवतं प्रगर्जति ॥ ९२॥

शौनक उवाच

शुकेनोक्तं कदा राज्ञे गोकर्णेन कदा पुनः ।

सुरर्षये कदा ब्राह्मैश्छिन्धि मे संशयं त्विमम् ॥ ९३॥

सूत उवाच

आकृष्णनिर्गमात् त्रिंशद्वर्षाधिकगते कलौ ।

नवमीतो नभस्ये च कथारम्भं शुकोऽकरोत् ॥ ९४॥

परीक्षिच्छ्रवणान्ते च कलौ वर्षशतद्वये ।

शुद्धे शुचौ नवम्यां च धेनुजोऽकथयत्कथाम् ॥ ९५॥

तस्मादपि कलौ प्राप्ते त्रिंशद्वर्षगते सति ।

ऊचुरूर्जे सिते पक्षे नवम्यां ब्रह्मणः सुताः ॥ ९६॥

इत्येतत्ते समाख्यातं यत्पृष्टोऽहं त्वयानघ ।

कलौ भागवती वार्ता भवरोगविनाशिनी ॥ ९७॥

कृष्णप्रियं सकलकल्मषनाशनं च

मुक्त्यैकहेतुमिह भक्तिविलासकारि ।

सन्तः कथानकमिदं पिबतादरेण

लोके हितार्थपरिशीलनसेवया किम् ॥ ९८॥

स्वपुरुषमपि वीक्ष्य पाशहस्तं

वदति यमः किल तस्य कर्णमूले ।

परिहर भगवत्कथासु मत्तान्

प्रभुरहमन्यनृणां न वैष्णवानाम् ॥ ९९॥

असारे संसारे विषयविषसङ्गाकुलधियः

क्षणार्धं क्षेमार्थं पिबत शुकगाथातुलसुधाम् ।

किमर्थं व्यर्थं भो व्रजत कुपथे कुत्सितकथे

परीक्षित्साक्षी यच्छ्रवणगतमुक्त्युक्तिकथने ॥ १००॥

रसप्रवाहसंस्थेन श्रीशुकेनेरिता कथा ।

कण्ठे सम्बध्यते येन स वैकुण्ठप्रभुर्भवेत् ॥ १०१॥

इति च परमगुह्यं सर्वसिद्धान्तसिद्धं

सपदि निगदितं ते शास्त्रपुञ्जं विलोक्य ।

जगति शुककथातो निर्मलं नास्ति किञ्चित्

पिब परसुखहेतोर्द्वादशस्कन्धसारम् ॥ १०२॥

एतां यो नियततया श‍ृणोति भक्त्या

यश्चैनां कथयति शुद्धवैष्णवाग्रे ।

तौ सम्यग्विधिकरणात् फलं लभेते

याथार्थ्यान्न हि भुवने किमप्यसाध्यम् ॥ १०३॥

इति श्रीपद्मपुराणे उत्तरखण्डे श्रीमद्भागवतमाहात्म्ये

श्रवणविधिकथनं नाम षष्ठोऽध्यायः

 

समाप्तमिदं श्रीमद्भागवतमाहात्म्यं

 

Languages

Related Parts

error: Content is protected !!

|| Donate Online ||

Donation Schemes and Services Offered to the Donors:
Maha Poshaka : 

Institutions/Individuals who donate Rs. 5,00,000 or USD $12,000 or more

Poshaka : 

Institutions/Individuals who donate Rs. 2,00,000 or USD $5,000 or more

Donors : 

All other donations received

All donations received are exempt from IT under Section 80G of the Income Tax act valid only within India.

|| Donate using Bank Transfer ||

Donate by cheque/payorder/Net banking/NEFT/RTGS

Kindly send all your remittances to:

M/s.Jananyacharya Indological Research Foundation
C/A No: 89340200000648

Bank:
Bank of Baroda

Branch: 
Sanjaynagar, Bangalore-560094, Karnataka
IFSC Code: BARB0VJSNGR (fifth character is zero)

kindly send us a mail confirmation on the transfer of funds to info@srivaishnavan.com.

|| Services Offered to the Donors ||

  • Free copy of the publications of the Foundation
  • Free Limited-stay within the campus at Melkote with unlimited access to ameneties
  • Free access to the library and research facilities at the Foundation
  • Free entry to the all events held at the Foundation premises.