[highlight_content]

51 Sarga किष्किन्धाकाण्डः

श्रीरामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमत्किष्किन्धाकाण्डे एकपञ्चाशः सर्गः

इत्युक्त्वा हनुमांस्तत्र पुनः कृष्णाजिनाम्बराम् । त्ित्र त्त्र

अब्रवीत्तां महाभागां तापसीं धर्मचारिणीम् ।। 4.51.1 ।।

अथ स्वयम्प्रभया ऋक्षबिलवृत्तान्तोक्तिरेकपञ्चाशे इत्युक्त्वेत्यादि ।। 4.51.1 ।।

इदं प्रविष्टाः सहसा बिलं तिमिरसंवृतम् ।

क्षुत्पिपासापरिश्रान्ताः परिखिन्नाश्च सर्वशः ।। 4.51.2 ।।

परिखिन्नाः अध्वश्रमखिन्नाः ।। 4.51.2 ।।

महद्धरण्या विवरं प्रविष्टाः स्म पिपासिताः ।

इमास्त्वेवंविधान् भावान् विविधानद्भुतोपमान् ।। 4.51.3 ।।

क्षुत्पिपासा परिश्रान्तत्वेपि पिपासैव प्रवेशहेतुरित्याशयेनोक्तं पिपासिता इति । भावान् पदार्थान् ।। 4.51.3 ।।

दृष्ट्वा वयं प्रव्यथिताः सन्भ्रान्ता नष्टचेतसः ।

कस्यैते काञ्चना वृक्षास्तरुणादित्यसन्निभाः ।। 4.51.4 ।।

शुचीन्यभ्यवहार्याणि मूलानि च फलानि च ।

काञ्चनानि विमानानि राजतानि गृहाणि च ।। 4.51.5 ।।

प्रव्यथिताः किमिदमसुरादिमायेति सञ्जातव्यथाः । नष्टचेतसः कर्तव्यबुद्धिरहिताः ।। 4.51.4,5 ।।

तपनीयगवाक्षणि मणिजालावृतानि च ।

पुष्पिताः फलवन्तश्च पुण्याः सुरभिगन्धिनः ।। 4.51.6 ।।

इमे जाम्बूनदमयाः पादपाः कस्य तेजसा ।

काञ्चनानि च पद्मानि जातानि विमले जले ।। 4.51.7 ।।

मणिजलावृतानि रत्नमयजालकानि । जालकगवाक्षयोर्भेद उक्तः ।। 4.51.6,7 ।।

कथं मत्स्याश्च सौवर्णाश्चरन्ति सह कच्छपैः ।

आत्मानमनुभावं च कस्य चैतत्तपोबलम् ।। 4.51.8 ।।

अजानतां नः सर्वेषां सर्वमाख्यातुमर्हसि ।

एवमुक्ता हनुमता तापसी धर्मचारिणी ।

प्रत्युवाच हनूमन्तं सर्वभूतहिते रता ।। 4.51.9 ।।

आत्मानं त्वाम् । अनुभावं प्रभावम् । कस्य चैतत्तपोबलं, तच्चेत्यर्थः ।। 4.51.8,9 ।।

मयो नाम महातेजा मायावी दानवर्षभः ।

तेनेदं निर्मितं सर्वं मायया काञ्चनं वनम् ।। 4.51.10 ।।

पुरा दानवमुख्यानां विश्वकर्मा बभूव ह ।

येनेदं काञ्चनं दिव्यं निर्मितं भवनोत्तमम् ।। 4.51.11 ।।

स तु वर्षसहस्राणि तपस्तप्त्वा महावने ।

पितामहाद्वरं लेभे सर्वमौशनसं धनम् ।। 4.51.12 ।।

वनं विधाय बलवान् सर्वकामेश्वरस्तदा ।

उवास सुखितः कालं कञ्चिदस्मिन् महावने ।। 4.51.13 ।।

मयो नाम त्रिपुराधिपतिः त्रिपुरे नष्टे स्वरक्षणार्थमिदं बिलं कृतवानिति मात्स्यपुराणे त्रिपुरदहनप्रस्तावे ऽभिहितम् । मायया विचित्रशक्या । मायावी मायायुक्तः । दानवर्षभ इत्यनेन नायमसुरतक्षा मय इति सूचितम् ।। 4.51.1013 ।।

तमप्सरसि हेमायां सक्तं दानवपुङ्गवम् ।

विक्रम्यैवाशनिं गृह्य जघानेशः पुरन्दरः ।। 4.51.14 ।।

तम् स्वपुत्रीं मन्दोदरीं रावणाय दत्तवन्तम् एकान्ते हेमायां सक्तं विदित्वा ईशः त्रैलोक्याधिपतिः अशनिं वज्रं गृहीत्वा जघान ।। 4.51.14 ।।

इदं च ब्रह्माणा दत्तं हेमायै वनमुत्तमम् ।

शाश्वताः कामभोगाश्च गृहं चेदं हिरण्मयम् ।। 4.51.15 ।।

दुहिता मेरुसावर्णेरहं तस्याः स्वयम्प्रभा ।

इदं रक्षामि भवनं हेमाया वानरोत्तम ।। 4.51.16 ।।

इदं चेति । मयनाशानन्तरम् इदं वनं ब्रह्मणा हेमायै दत्तम् ।। 4.51.15,16 ।।

मम प्रियसखी हेमा नृत्तगीतविशारदा ।

तया दत्तवरा चास्मि रक्षामि भवनोत्तमम् ।। 4.51.17 ।।

ममेति । सेदानीं ब्रह्मसदनं गतेत्याशयेनाह नृत्तेति ।। 4.51.17 ।।

किं कार्यं कस्य वा हेतोः कान्ताराणि प्रपश्यथ ।