[highlight_content]

59 Sarga किष्किन्धाकाण्डः

श्रीरामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमत्किष्किन्धाकाण्डे एकोनषष्टितमः सर्गः

ततस्तदमृतास्वादं गृध्रराजेन भाषितम् ।

निशम्य मुदिता हृष्टास्ते वचः प्लवगर्षभाः ।। 4.59.1 ।।

जाम्बवान् वानरश्रेष्ठः सह सर्वैः प्लवङ्गमैः ।

भूतलात्सहसोत्थाय गृध्रराजमथाभ्रवीत् ।। 4.59.2 ।।

क्क सीता केन वा दृष्टा को वा हरति मैथिलीम् ।

तदाख्यातु भवान् सर्वं गतिर्भव वनौकसाम् ।। 4.59.3 ।।

को दाशरथिबाणानां वज्रवेगनिपातिनाम् ।

स्वयं लक्ष्मणमुक्तानां न चिन्तयति विक्रमम् ।। 4.59.4 ।।

स हरीन् प्रीतिसंयुक्तान् सीताश्रुतिसमाहितान् ।

पुनराश्वासयन् प्रीत इदं वचनमब्रवीत् ।। 4.59.5 ।।

श्रूयतामिह वैदेह्या यथा मे हरणं श्रुतम् ।

येन चापि ममाख्यातं यत्र वा ऽ ऽयतलोचना ।। 4.59.6 ।।

अहमस्मिन् गिरौ दुर्गे बहुयोजनमायते ।

चिरान्निपतितो वृद्धः क्षीणप्राणपराक्रमः ।। 4.59.7 ।।

तं मामेवं गतं पुत्रः सुपार्श्वो नाम नामतः ।

आहारेण यथाकालं बिभिर्ति पततां वरः ।। 4.59.8 ।।

तीक्ष्णकामास्तु गन्धर्वास्तीक्ष्णकोपा भुजङ्गमाः ।

मृगाणां तु भयं तीक्ष्णं ततस्तीक्ष्णक्षुधा वयम् ।। 4.59.9 ।।

स कदाचित् क्षुधार्तस्य ममाहाराभिकाङिणः ।

गतसूर्ये ऽहनि प्राप्तो मम पुत्रो ह्यनामिषः ।। 4.59.10 ।।

स मया वृद्धभावाच्च कोपाच्च परिभर्त्सितः ।

क्षुत्पिपासापरीतेन कुमारः पततां वरः ।। 4.59.11 ।।

स मामाहारसंरोधात् पीडितं प्रीतिवर्धनः ।

अनुमान्य यथातत्त्वमिदं वचनमब्रवीत् ।। 4.59.12 ।।

अहं तात यथाकालमामिषार्थी खमाप्लुतः ।

महेन्द्रस्य गिरेर्द्वारमावृत्य च समास्थितः ।। 4.59.13 ।।

ततः सत्त्वसहस्राणां सागरान्तरचारिणाम् ।

पन्थानमेको ऽध्यवसं सन्निरोद्धुमवाङ्मुखः ।। 4.59.14 ।।

तत्र कश्चिन्मया दृष्टः सूर्योदयसमप्रभाम् ।

स्त्रियमादाय गच्छन् वै भिन्नाञ्जनचयप्रभः ।। 4.59.15 ।।

सो ऽहमभ्यवहारार्थी तौ दृष्ट्वा कृतनिश्चयः ।

तेन साम्ना विनीतेन पन्थानमभियाचितः ।। 4.59.16 ।।

न हि सामोपपन्नानां प्रहर्ता विद्यते क्कचित् ।

नीचेष्वपि जनः कश्चित् किमङ्ग बत मद्विधः ।। 4.59.17 ।।

ततस्तदमृतास्वादमित्यारभ्य पञ्च सर्गाः प्रक्षिप्ताः । सर्वकोशेष्वदर्शनात् तान् विनापि कथासङ्घट्टनात् पूर्वोक्तार्थविरोधस्फोरकत्वाच्च । तथापि ते व्याख्यास्यन्ते तत इत्यादि । हृष्टाः रोमाञ्चाञ्चिताः । बभूवुरिति शेषः ।। 4.59.117 ।।

स यातस्तेजसा व्योम सङ्क्षिपन्निव वेगतः ।

अथाहं खचरैर्भूतैरभिगम्य सभाजितः ।। 4.59.18 ।।

स यात इति । सभाजितः पूजितः ।। 4.59.18 ।।

दिष्ट्या जीवसि तातेति ह्यब्रुवन् मां महर्षय ।

कथञ्चित् सकलत्रो ऽसौ गतस्ते स्वस्त्यसंशयम् ।

एवमुक्तस्ततो ऽहं तैः सिद्धः परमशौभनैः ।। 4.59.19 ।।

दिष्ट्येति । असौ सकलत्रः सरक्ष्यवर्गः । अतः कथञ्चित् गतः । अतस्ते स्वस्त्यासीत् असंशयम् इति मां महर्षयो ऽब्रुवन्निति योजना ।। 4.59.19 ।।

स च मे रावणो राजा रक्षसां प्रतिवेदितः ।

हरन् दाशरथेर्भार्यां रामस्य जनकात्मजाम् ।। 4.59.20 ।।

भ्रष्टाभऱणकौशेयां शोकवेगपराजिताम् ।

रामलक्ष्मणयोर्नाम क्रोशन्तीं मुक्तमूर्द्धजाम् ।। 4.59.21 ।।

मे मया । प्रतिवेदितः ज्ञातः । सुपार्श्ववचनमिदम् ।। 4.59.20,21 ।।