श्रीरामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमत्किष्किन्धाकाण्डे चतुःषष्टितमः सर्गः
आख्याता गृध्रराजेन समुत्पत्य प्लवङ्गमाः ।
सङ्गम्य प्रीतिसंयुक्ताः विनेदुः सिंहविक्रमाः ।। 4.64.1 ।।
एवं प्रक्षिप्ताः पञ्च सर्गाः गताः ।। एवं कृतोदकं सम्पातिं स्वस्थानमानीय प्रकृतकार्याय वानरा गता इत्याह आख्याता इति । समुत्पत्य हर्षेण तत्र लङ्घनं कृत्वा सङ्गम्य पुनरन्योन्यं समेत्य विनेदुः ।। 4.64.1 ।।
सम्पातेर्वचनं श्रुत्वा हरयो रावणक्षयम् ।
हृष्टाः सागरमाजग्मुः सीतादर्शनकाङ्क्षिणः ।। 4.64.2 ।।
हरयः सम्पातेर्वचनं श्रुत्वा सीतादर्शनकाङ्क्षिणः सन्तः रावणक्षयं रावणनिलयभूतं लङ्काद्वीपमुद्दिश्य सागरं, तन्मार्गभूतं सागरम् आजग्मुरिति सम्बन्धः ।। 4.64.2 ।।
अभिक्रम्य तु तं देशं ददृशुर्भीमाविक्रमाः ।
कृत्स्नं लोकस्य महतः प्रतिबिम्बमिव स्थितम् ।। 4.64.3 ।।
कृत्स्नस्य लोकस्य प्रतिबिम्बमिव प्रतिनिधिमिव । इदं तटविशेषणम्, सर्वलोकस्थसमस्तवस्तुसम्पूर्णमित्यर्थः । “प्रतिमानं प्रतिबिम्बं प्रतिमा प्रतियातना प्रतिच्छाया । प्रतिकृतिरर्चा पुंसि प्रतिनिधिरुपमोपमानं स्यात् ।।” इत्यमरः ।। 4.64.3 ।।
दक्षिणस्य समुद्रस्य समासाद्योत्तरां दिशम् ।
सन्निवेशं ततश्चक्रुर्हरिवीरा महाबलाः ।। 4.64.4 ।।
सत्त्वैर्महद्भिर्विकृतैः क्रीडद्भिर्विविधैर्जले ।
व्यत्यस्तैः सुमहाकायैरूर्मिभिश्च समाकुलम् ।। 4.64.5 ।।
प्रसुप्तमिव चान्यत्र क्रीडन्तमिव चान्यतः ।
क्कचित्पर्वतमात्रैश्च जलराशिभिरावृतम् ।। 4.64.6 ।।
सङ्कुलं दानवेन्द्रैश्च पातालतलवासिभिः ।
रोमहर्षकरं दृष्ट्वा विषेदुः कपिकुञ्जराः ।। 4.64.7 ।।
आकाशमिव दुष्पारं सागरं प्रेक्ष्य वानराः ।
विषेदुः सहसा सर्वे कथं कार्यमिति ब्रुवन् ।। 4.64.8 ।।
विषण्णां वाहिनीं दृष्ट्वा सागरस्य निरीक्षणात् ।
आश्वासयामास हरीन् भयार्तान् हरिसत्तमः ।। 4.64.9 ।।
सन्निवेशं स्थानम् ।। 4.64.49 ।।
तान् विषादेन महता विषण्णान् वानरर्षभान् ।
उवाच मतिमान् काले वालिसूनुर्महाबलः ।। 4.64.10 ।।
न विषादे मनः कार्यं विषादो दोषवत्तमः ।
विषादो हन्ति पुरुषं बालं क्रुद्ध इवरोगः ।। 4.64.11 ।।
विषादेन विषादकारणेन ।। 4.64.10,11 ।।
विषादो यं प्रसहते विक्रमे पर्युपस्थिते ।
तेजसा तस्य हीनस्य पुरुषार्थे न सिध्यति ।। 4.64.12 ।।
तस्यां रात्र्यां व्यतीतायामङ्गदो वानरैः सह ।
हरिवृद्धैः समागम्य पुनर्मन्त्रममन्त्रयत् ।। 4.64.13 ।।
सा वानराणां ध्वजिनी परिवार्याङ्गदं बभौ ।
वासवं परिवार्येव मरुतां वाहिनी स्थिता ।। 4.64.14 ।।
को ऽन्यस्तां वानरीं सेनां शक्तः स्तम्भयितुं भवेत् ।
अन्यत्र वालितनयादन्यत्र च हनूमतः ।। 4.64.15 ।।
ततस्तान् हरिवृद्धांश्च तञ्च सैन्यमरिन्दमः ।
अनुमान्याङ्गदः श्रीमान् वाक्यमर्थवदवब्रवीत् ।। 4.64.16 ।।
क इदानीं महातेजा लङ्घयिष्यति सागरम् ।
कः करिष्यति सुग्रीवं स्तयसन्धमरिन्दमम् ।। 4.64.17 ।।
को वीरो योजनशतं लङ्घयेच्च प्लवङ्गमाः ।
इमांश्च यूथपान् सर्वान् मोक्षयेत्को महाभयात् ।। 4.64.18 ।।
कस्य प्रभावाद्दारांश्च पुत्रांश्चैव गृहाणि च ।
इतो निवृत्ताः पश्येम सिद्धार्थाः सुखिनो वयम् ।। 4.64.19 ।।
कस्य प्रसादाद्रामं च लक्ष्मणं च महाबलम् ।
अभिगच्छेम संहृष्टाः सुग्रीवं च महाबलम् ।। 4.64.20 ।।
यदि कश्चित्समर्थो वः सागरप्लवने हरिः ।
स ददात्विह नः शीघ्रं पुण्यामभयदक्षिणाम् ।। 4.64.21 ।।
अङ्गदस्य वचः श्रुत्वा न कश्चित् किञ्चिदब्रवीत् ।
स्तिमितेवाभवत्सर्वा तत्र सा हरिवाहिनी ।। 4.64.22 ।।
पुनरेवाङ्गदः प्राह तान् हरीन् हरिसत्तमः ।
सर्वे बलवतां श्रेष्ठा भवन्तो दृढविक्रमाः ।। 4.64.23 ।।
विषादो यं ( विषादो ऽयं ) प्रसहते अभिभवति । सिद्ध्यतीत्यनन्तरम् इतिकरणं बोध्यम् ।। 4.64.1223 ।।
व्यपदेश्यकुले जाताः पूजिताश्चाप्यभीक्ष्णशः ।
नहि वो गमने सङ्गः कदाचित्कस्यत्क्वचित् ।
ब्रुवध्वं यस्य या शक्तिः प्लवने प्लवगर्षभाः ।। 4.64.24 ।।
इत्यार्षे श्रीरामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमत्किष्किन्धाकाण्डे चतुःषष्टितमः सर्गः ।। 64 ।।
सङ्गः प्रतिहतिः । ब्रुवध्वमित्यार्षो निर्देशः ।। 4.64.24 ।।
इति श्रीगोविन्दराजविरचिते श्रीरामायणभूषणे मुक्ताहाराख्याने किष्किन्धाकाण्डव्याख्याने चतुःषष्टितमः सर्गः ।। 64 ।।
