ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசித:
ஶ்ரீவேதாந்தஸார:
ப்ரதமாத்யாயே ப்ரதம: பாத:
ஸமஸ்தசிதசித்வஸ்துஶரீராயாகிலாத்மநே ।
ஶ்ரீமதே நிர்மலாநந்தோதந்வதே விஷ்ணவே நம: ||
பரமபுருஷப்ரஸாதாத் வேதாந்தஸார உத்த்ரியதே –
௧-௧-௧
௧। அதாதோ ப்ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா – அத்ராயமதஶப்த ஆநந்தர்யே வர்ததே, அதஶ்ஶப்தஶிரஸ்கத்வாத்। அதஶ்ஶப்தஶ்ச பூர்வவ்ருத்தஸ்ய ஹேதுபாவே। பூர்வவ்ருத்தம் ச கர்மஜ்ஞாநமிதி விஜ்ஞாயதே, ஆரிப்ஸிதஸ்ய ப்ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய வேதார்தவிசாரைகதேஶத்வாத்। அதீதவேதஸ்ய ஹி புருஷஸ்ய கர்மப்ரதிபாதநோபக்ரமத்வாத்வேதாநாம் கர்மவிசார: ப்ரதமம் கார்யம் இதி அதாதோ தர்மஜிஜ்ஞாஸா இத்யுக்தம்। கர்மணாம் ச ப்ரக்ருதிவிக்ருதிரூபாணாம் தர்மார்தகாமரூப- புருஷார்தஸாதநதாநிஶ்சய: ப்ரபுத்வாதார்த்விஜ்யம் இத்யந்தேந ஸூத்ரகலாபேந ஸம்கர்ஷேணேந க்ருத:। ஏவம் வேதஸ்யார்த- பரத்வே கர்மணாம் ச ததர்தத்வே தேஷாம் ச கேவலாநாம் த்ரிவர்கபலத்வே நிஶ்சிதே ஸதி, வேதைகதேஶபூதவேதாந்தபாகே கேவலகர்மணாமல்பாஸ்திரபலத்வம் ப்ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய சாநந்தஸ்திரபலத்வமாபாததோ த்ருஷ்ட்வா, அநந்தரம் முமுக்ஷோரவதாரிதபரிநிஷ்பந்நவஸ்துபோதஜநநஶப்தஶக்தே: புருஷஸ்ய ப்ரஹ்மபுபுத்ஸா ஜாயத இதி அதாதோ ப்ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா இதி கர்மவிசாராநந்தரம் தத ஏவ ஹேதோர்ப்ரஹ்மவிசார: கர்தவ்ய இத்யுக்தம் பவதி। ததிதமாஹ ஶ்ருதி: – பரீக்ஷ்ய லோகாந் கர்மசிதாந் ப்ராஹ்மணோ நிர்வேதமாயாந்நாஸ்த்யக்ருத: க்ருதேந, தத்விஜ்ஞாநார்தம் ஸ குருமேவாபிகச்சேத் ஸமித்பாணிஶ்ஶ்ரோத்ரியம் ப்ரஹ்மநிஷ்டம், தஸ்மை ஸ வித்வாநுபஸந்நாய ஸம்யக்ப்ரஶாந்தசித்தாய ஶமாந்விதாய, யேநாக்ஷரம் புருஷம் வேத ஸத்யம் ப்ரோவாச தாம் தத்த்வதோ ப்ரஹ்மவித்யாம் இதி। ப்ராஹ்மண: – வேதாப்யாஸரத:। கர்மசிதாந் – கர்மணா ஸம்பாதிதாந், லோகாந் – ஆராத்யக்ஷயிஷ்ணுத்வேந க்ஷயஸ்வபாவாந், கர்மமீமாம்ஸயா பரீக்ஷ்ய, அக்ருத: – நித்ய: பரமபுருஷ:, க்ருதேந – கர்மணா ந ஸம்பாத்ய இதி, யோ நிர்வேதமாயாத், ஸ: தத்விஜ்ஞாநார்தம் குருமேவாபிகச்சேத், ஸமித்பாணி:, ஶ்ரோத்ரியம் – வேதாந்தவேதிநம், ப்ரஹ்மநிஷ்டம் – ஸாக்ஷாத்க்ருதபரமபுருஷ ஸ்வரூபம்। ஸ: – குரு: ஸம்யகுபஸந்நாய தஸ்மை யேந – வித்யாவிஶேஷேண அக்ஷரம் – ஸத்யம் பரமபுருஷம், வேத – வித்யாத், தாம் ப்ரஹ்மவித்யாம் ப்ரோவாச – ப்ரப்ரூயாத் இத்யர்த:। ஸ குருமேவ அபிகச்சேத்। தஸ்மை ஸ வித்வாந் ப்ரோவாச இத்யந்வயாத் அப்ராப்தத்வாச்ச, விதாவபி லிடோ விதாநாத் – சந்தஸி லுங் லங் லிட: இதி||௧|| இதி ஜிஜ்ஞாஸாதிகரணம் || ௧||
௧-௧-௨
௨। ஜந்மாத்யஸ்ய யத: – அஸ்ய விசித்ரசிதசிந்மிஶ்ரஸ்ய வ்யவஸ்திதஸுகது:கோபபோகஸ்ய ஜகத:, ஜந்மஸ்திதிலயா: யத:, தத் ப்ரஹ்மேதி ப்ரதிபாதயதி ஶ்ருதிரித்யர்த:, யதோ வா இமாநி பூதாநி ஜாயந்தே யேந ஜாதாநி ஜீவந்தி। யத்ப்ரயந்த்யபிஸம்விஶந்தி தத்விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ தத்ப்ரஹ்ம இதி। ஸூத்ரே யத இதி ஹேதௌ பஞ்சமீ, ஜநிஸ்திதிலயாநாம் ஸாதாரணத்வாத்। ஜநிஹேதுத்வம் ச நிமித்தோபாதாநரூபம் விவக்ஷிதம்। யத: இதி ஹி ஶ்ருதி:, இஹோபயவிஷயா கதமிதி சேத், யதோ வா இமாநி இதி ப்ரஸித்தவந்நிர்தேஶாத், ப்ரஸித்தேஶ்ச உபயவிஷயத்வாத்। ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீதேகமேவாத்விதீயம்। ததைக்ஷத பஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி। தத்தேஜோऽஸ்ருஜத இத்யத்ர ஸதேவேதமக்ர ஏகமேவாஸீதிதி உபாதாநதாம் ப்ரதிபாத்ய, அத்விதீயமிதி அதிஷ்டாத்ரந்தரநிவாரணாத் ஸச்சப்தவாச்யம் ப்ரஹ்மைவ நிமித்தமுபாதாநம் சேதி விஜ்ஞாயதே। ததா ததைக்ஷத பஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய இத்யாத்மந ஏவ விசித்ரஸ்திரத்ரஸரூபேண பஹுபவநம் ஸம்கல்ப்ய ததைவ ஸ்ருஷ்டிவசநாச்ச। அதஶ்ஶ்ருதாவபி யத: இதி ஹேதௌ பஞ்சமீ। அத்ரைவ ப்ரஹ்மணோ ஜகந்நிமித்தத்வமுபாதாநத்வம் ச ப்ரதிபாதிதம், அர்தவிரோதாத், அஸ்மாந்மாயீ ஸ்ருஜதே விஶ்வமேதத் இத்யாதி விஶேஷஶ்ருத்யா சாக்ஷிப்ய, ப்ரக்ருதிஶ்ச ப்ரதிஜ்ஞாத்ருஷ்டாந்தாநுபரோதாத், அபித்யோபதேஶாச்ச, ஸாக்ஷாச்சோபயாம்நாநாத், ஆத்மக்ருதே: இத்யாதிபி: ஸூத்ரை: பரிஹரிஷ்யதே||௨||
நநு ச ஸர்வஜ்ஞம், ஸர்வஶக்தி, ஸத்யஸம்கல்பம், நிரவத்யதயா நிரஸ்தஸமஸ்தாபுருஷார்தகந்தம், ப்ரஹ்மைவாத்மாநம் விசித்ரசிதசிந்மிஶ்ரம் ஜகத்ரூபமிதம் ஸர்வமஸ்ருஜதேதி கதமுபபத்யதே? ததேதத் ஸூத்ரகார: ஸ்வயமேவ பரிசோத்ய பரிஹரிஷ்யதி। அபீதௌ தத்வத்ப்ரஸங்காதஸமஞ்ஜஸம், இதரவ்யபதேஶாத்திதாகரணாதிதோஷப்ரஸக்தி: இதி சோத்யம்। பரிஹாரஸ்து ந து த்ருஷ்டாந்தபாவாத்், அதிகம் து பேதநிர்தேஶாத், இதி ச। க்ஷரம் த்வவித்யா ஹ்யம்ருதம் து வித்யா வித்யாவித்யே ஈஶதே யஸ்து ஸோऽந்ய:, ஸகாரணம் கரணாதிபாதிபோ ந சாஸ்ய கஶ்சிஜ்ஜநிதா ந சாதிப:, க்ஷரம் ப்ரதாநமம்ருதாக்ஷரம் ஹர: க்ஷராத்மாநாவீஶதே தேவஏக:, அசித்வர்கம் ஸ்வாத்மநோ போக்யத்வேந ஹரதீதி போக்தா ஹர இத்யுச்யதே।
த்வாவிமௌ புருஷௌ லோகே க்ஷரஶ்சாக்ஷர ஏவ ச । க்ஷரஸ்ஸர்வாணி பூதாநி கூடஸ்தோऽக்ஷர உச்யதே ||
உத்தம: புருஷஸ்த்வந்ய: பரமாத்மேத்யுதாஹ்ருத: । யோ லோகத்ரயமாவிஶ்ய பிபர்த்யவ்யய ஈஶ்வர: ||
யஸ்மாத் க்ஷரமதீதோऽஹமக்ஷராதபி சோத்தம: । அதோऽஸ்மி லோகே வேதே ச ப்ரதித: புருஷோத்தம: || இத்யாதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிகணை: ப்ரத்யகாத்மநோ ப்ரஹ்மண: பேதேந நிர்தேஶாத், பரமபுருஷார்தபாகிந: ப்ரத்யகாத்மநோऽதிகமர்தாந்தரபூதம் ப்ரஹ்ம। தச்ச ப்ரத்யகாத்மஶரீரகதயா ததாத்மபூதம்। ப்ரத்யகாத்மநஸ்தச்சரீரத்வம் ப்ரஹ்மணஸ்ததாத்மத்வஞ்ச ய ஆத்மநி திஷ்டந், யஸ்யாத்மா ஶரீரம், ஏஷ ஸர்வபூதாந்தராத்மா, அபஹதபாப்மா திவ்யோ தேவ ஏகோ நாராயண: இத்யாதிஶ்ருதிஶதஸமதிகதம்। ஸஶரீரஸ்யாத்மந: கார்யாவஸ்தாப்ராப்தாவபி குணதோஷவ்யவஸ்திதேர்த்ருஷ்டாந்தபாவாத் ப்ரஹ்மணி ந தோஷப்ரஸக்தி:, இதி நாஸாமஞ்ஜஸ்யம் வேதாந்தவாக்யஸ்யேதி ந து த்ருஷ்டாந்தபாவாத் இத்யுக்தம்। த்ருஷ்டாந்தஶ்ச தேவமநுஷ்யாதிஶப்தவாச்யஸ்ய ஸஶரீரஸ்யாத்மந: மநுஷ்யோ பாலோ யுவா ஸ்தவிர: இதி நாநாவஸ்தா- ப்ராப்தாவபி பாலத்வயுவத்வஸ்தவிரத்வாதய: ஶரீரகதா தோஷா நாத்மாநம் ஸ்ப்ருஶந்தி, ஆத்மகதாஶ்ச ஜ்ஞாநஸுகாதய: ந ஶரீரமிதி। அத: கார்யாவஸ்தம் காரணாவஸ்தம் ச ப்ரஹ்ம ப்ரத்யகாத்மஶரீரதயா ததாத்மபூதமிதி ப்ரத்யகாத்மவாசிநா ஶப்தேந ப்ரஹ்மாபிதாநே தச்சப்தஸாமாநாதிகரண்யே ச ஹேதும் வக்தும், நிரஸநீயம் மதத்வயம் ப்ரதிஜ்ஞாஸித்தே: லிங்கமாஶ்மரத்ய:, உத்க்ரமிஷ்யத ஏவம் பாவாதித்யௌடுலோமி: இத்யுபந்யஸ்ய அவஸ்திதேரிதி காஶக்ருத்ஸ்ந: இதி ஹேதுருக்த:।
தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததேவாநுப்ராவிஶத் ததநுப்ரவிஶ்ய ஸச்ச த்யச்சாபவத் இத்யாதிநா ப்ரத்யகாத்மந ஆத்மதயா அவஸ்தாநாத் ப்ரஹ்மணஸ்தச்சப்தேநாபிதாநம், தத்ஸாமாநாதிகரண்யேந வ்யபதேஶாச்சேத்யுக்தம்। ததா வைஷம்யநைர்க்ருண்யே ந ஸாபேக்ஷத்வாத், ந கர்மாவிபாகாதிதி சேந்நாநாதித்வாதுபபத்யதே சாப்யுபலப்யதே ச இதி தேவமநுஷ்யாதி விஷமஸ்ருஷ்டேர்ஜீவகர்மநிமித்தத்வம் ஜீவாநாம் தத்தத்கர்மப்ரவாஹாணாம் சாநாதித்வம் ச ப்ரதிபாத்ய, ததநாதித்வம் ச நித்யோ நித்யாநாம் சேதநஶ்சேதநாநாம், ஜ்ஞாஜ்ஞௌ த்வௌ இத்யாதி ஶ்ருதிஷூபலப்யத இத்யுக்த்வா, ததநாதித்வேऽபி ப்ரலயகாலே சிதசித்வஸ்துநோர்போக்த்ருபோக்யயோர்நாமரூபவிபாகாபாவாத், ஆத்மா வா இதமேக ஏவாக்ர ஆஸீத்। நாந்யத் கிஞ்சந மிஷத் இத்யாதாவேகத்வாவதாரணமுபபத்யத இதி ஸூத்ரகாரேண ஸ்வயமேவோக்தம்। ததா ச நாத்மா ஶ்ருதேர்நித்யத்வாச்ச தாப்ய: இதி ப்ரத்யகாத்மநோ நித்யத்வாதநுத்பத்திமுக்த்வா ஜ்ஞோऽத ஏவ இதி தஸ்ய ஜ்ஞாத்ருத்வமேவ ஸ்வரூபமித்யுக்தம்। உத்க்ராந்திகத்யாகதீநாம் இத்யாதிநாऽணுத்வம் சோக்தம்। தத்குணஸாரத்வாத்து தத்வ்யபதேஶ: ப்ராஜ்ஞவத், யாவதாத்மபாவித்வாச்ச ந தோஷஸ்தத்தர்ஶநாத் இதி ஜ்ஞாதுரேவாத்மநோ ஜ்ஞாநஶப்தேந வ்யபதேஶோ ஜ்ஞாநகுணஸாரத்வாத் ஜ்ஞாநைகநிரூபணீயஸ்வபாவத்வாச்சேத்யுக்தம்। நித்யோபலப்த்யநுபலப்திப்ரஸங்கோऽந்யதரநியமோ வாந்யதா இதி ஜ்ஞாநமாத்ரஸ்வரூபாத்மவாதே ஹேத்வந்தராயத்தஜ்ஞாநவாதே, ஸர்வகதாத்மவாதே ச தோஷ உக்த:। கர்தா ஶாஸ்த்ரார்தவத்த்வாத், உபாதாநாத்விஹாரோபதேஶாச்ச, வ்யபதேஶாச்ச க்ரியாயாம் ந சேந்நிர்தேஶவிபர்யய:, உபலப்திவதநியம:, ஶக்திவிபர்யயாத், ஸமாத்யபாவாச்ச। யதா ச தக்ஷோऽபயதா இத்யாத்மந ஏவ ஶுபாஶுபேஷு கர்மஸு கர்த்ருத்வம், ப்ரக்ருதேரகர்த்ருத்வம், ப்ரக்ருதேஶ்ச கர்த்ருத்வே தஸ்யாஸ்ஸாதாரணத்வேந ஸர்வேஷாம் பலாநுபவப்ரஸங்காதி ச ப்ரதிபாதிதம்। பராத்து தச்ச்ருதே:। க்ருதப்ரயத்நாபேக்ஷஸ்து விஹிதப்ரதிஷித்தாவையர்த்யாதிப்ய: இத்யாத்மந ஏவ கர்த்ருத்வம் பரமபுருஷாநுமதிஸஹக்ருதமித்யுக்தம்।
அம்ஶோ நாநாவ்யபதேஶாத், அந்யதா சாபி தாஶகிதவாதித்வமதீயத ஏகே, மந்த்ரவர்ணாத், அபி ஸ்மர்யதே, ப்ரகாஶாதிவத்து நைவம் பர:, ஸ்மரந்தி ச இதி, அநீஶயா ஶோசதி முஹ்யமாந:। ஜுஷ்டம் யதா பஶ்யத்யந்யமீஶமஸ்ய மஹிமாநமிதி வீதஶோக:, க்ஷரம் த்வவித்யா ஹ்யம்ருதம் து வித்யா வித்யாவித்யே ஈஶதே யஸ்து ஸோऽந்ய:, ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா ஸம்பரிஷ்வக்தோ ந பாஹ்யம் கிம்சந வேதநாந்தரம், தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்வத்தி அநஶ்நந்நந்யோ அபிசாகஶீதி, ஜ்ஞாஜ்ஞௌ த்வாவஜாவீஶநீஶௌ, ப்ருதகாத்மாநம் ப்ரேரிதாரம் ச மத்வா ஜுஷ்டஸ்ததஸ்தேநாம்ருதத்வமேதி, யதா பஶ்ய: பஶ்யதே ருக்மவர்ணம் கர்தாரமீஶம் புருஷம் ப்ரஹ்மயோநிம், ததா வித்வாந் புண்யபாபே விதூய நிரஞ்ஜந: பரமம் ஸாம்யமுபைதி, ஸ காரணம் கரணாதிபாதிபோ ந சாஸ்ய கஶ்சிஜ்ஜநிதா ந சாதிப:, யஸ்ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித், பராऽஸ்யஶக்திர்விவிதைவ ஶ்ரூயதே ஸ்வாபாவிகீ ஜ்ஞாநபலக்ரியா ச, நிஷ்கலம் நிஷ்க்ரியம் ஶாந்தம் நிரவத்யம் நிரஞ்ஜநம், நித்யோ நித்யாநாம் சேதநஶ்சேதநாநாமேகோ பஹூநாம் யோ விததாதி காமாந், பதிம் விஶ்வஸ்யாத்மேஶ்வரம் இத்யாதிஷு ப்ரத்யகாத்மந: பரமாத்மநஶ்ச கர்மவஶ்யத்வேந ஶோசித்ருத்வேநாஸர்வஜ்ஞத்வேந உபாஸநாயத்தமுக்தித்வேந, நிரவத்யத்வேந ஸர்வஜ்ஞத்வேந ஸத்யஸம்கல்பத்வேந ஸர்வேஶ்வரத்வேந ஸமஸ்தகல்யாணகுணாகரத்வாதிநா ச ஸ்வரூபஸ்ய ஸ்வபாவஸ்ய நாநாத்வவ்யபதேஶாத்। தயோரேவ தத்வமஸி, அயமாத்மா ப்ரஹ்ம, யோऽஸௌ ஸோऽஹம் யோऽஹம் ஸோऽஸௌ, அத யோऽந்யாம் தேவதாமுபாஸ்தேऽந்யோऽஸாவந்யோऽஹமஸ்மீதி ந ஸவேத, அக்ருத்ஸ்நோ ஹ்யேஷ:, ஆத்மேத்யேவோபாஸீத, ப்ரஹ்மதாஶா ப்ரஹ்மதாஸா ப்ரஹ்மேமே கிதவா: இதி ச ஸர்வஜீவாத்மவ்யாபித்வேநாபேதவ்யபதேஶாச்ச। உபயவ்யபதேஶாவிரோதேந பரமாத்மாம்ஶோஜீவாத்மேத்யப்யுபகந்தவ்யம்।
ந கேவலம் ந்யாயஸித்தமிதம், ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்யாம் சாம்ஶத்வமுக்தம் ஜீவாத்மந: – பாதோऽஸ்ய விஶ்வாபூதாநி, மமைவாம்ஶோ ஜீவலோகே ஜீவபூதஸ்ஸநாதந: இதி। அம்ஶத்வம் நாம ஏகவஸ்த்வேகதேஶத்வம்। ததா ஸத்யுபயோரேகவஸ்துத்வேநாவிரோதோ ந ஸ்யாதித்யாஶங்க்ய ப்ரகாஶாதிவத்து நைவம் பர இதி பரிஹரதி, அந்யவிஶேஷணதைகஸ்வபாவப்ரகாஶஜாதிகுணஶரீரவிஶிஷ்டாநக்நிவ்யக்திகுண்யாத்மந: ப்ரதி ப்ரகாஶஜாதிகுண-ஶரீராணாம் யதா அம்ஶத்வம், ஏவம் பரமாத்மாநம் ப்ரத்யகாத்மஶரீரகம் ப்ரதி ப்ரத்யகாத்மநோऽஶம்த்வம்। ஏவமம்ஶத்வே யத்ஸ்வபாவ: அம்ஶபூதோ ஜீவ:, நைவமம்ஶீ பரமாத்மா, ஸர்வத்ர விஶேஷணவிஶேஷ்யயோஸ்ஸ்வரூபஸ்வபாவபேதாத்। ஏவஞ்ச கர்தா ஶாஸ்த்ரார்தவத்வாத், பராத்து தச்ச்ருதே: இத்யநந்தரோக்தம் ச ந விருத்யதே।
ஏவம் ப்ரகாஶஶரீரவஜ்ஜீவாத்மநாமம்ஶத்வம் பராஶராதய: ஸ்மரந்தி ச।
ஏகதேஶஸ்திதஸ்யாக்நேர்ஜ்யோத்ஸ்நா விஸ்தாரிணீ யதா ।
பரஸ்ய ப்ரஹ்மண: ஶக்திஸ்ததேயமகிலம் ஜகத் ||
யத்கிம்சித்ஸ்ருஜ்யதே யேந ஸத்த்வஜாதேந வை த்விஜ ।
தஸ்ய ஸ்ருஜ்யஸ்ய ஸம்பூதௌ தத்ஸர்வம் வை ஹரேஸ்தநு: ||
தே ஸர்வே ஸர்வபூதஸ்ய விஷ்ணோரம்ஶஸமுத்பவா: இதி।
அந்யதா, பாரமார்திகாபாரமார்திகோபாதிஸமாஶ்ரயணேந ப்ரத்யகாத்மநோऽஶம்த்வே ப்ரஹ்மண ஏவ வேதாந்தநிவர்த்யா: ஸர்வே தோஷா பவேயுரிதி ஆபாஸா ஏவ ச இத்யாதிஸூத்ரைருக்தம்। அதஸ்ஸர்வதா சிதசித்வஸ்துஶரீரகதயா ததாத்மபூதமேவ ப்ரஹ்ம, கதாசிதவிபக்தநாமரூபசிதசித்வஸ்துஶரீரம் தத்காரணாவஸ்தம்; கதாசிச்ச விபக்தநாமரூபசிதசித்வஸ்துஶரீரம் தத்கார்யாவஸ்தம் ப்ரஹ்ம। ஸர்வதா சிதசித்வஸ்துஶரீரகதயா தத்விஶிஷ்டத்வேத்மபி ப்ரஹ்மண: பரிணாமித்வாபுருஷார்தாஶ்ரயத்வே ஶரீரபூதசேதநாசேதநவஸ்துகதே, ஆத்மபூதம் ப்ரஹ்ம ஸர்வதா நிரஸ்தநிகில- தோஷகந்தாநவதிகாதிஶயாஸம்க்யேயஜ்ஞாநாநந்தாத்யபரிமிதோதாரகுணஸாகரமவதிஷ்டத இதி ப்ரஹ்மைவ ஜகந்நிமித்தமுபாதாநம் சேதி யதோ வா இமாநி இத்யாதிவாக்யம் ப்ரதிபாதயத்யேவேதி ஜந்மாத்யஸ்ய யத: தத் ப்ரஹ்மேதி ஸுஷ்டூக்தம்।
ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீதேகமேவாத்விதீயம், ததைக்ஷத பஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய இத்யஸ்ய சாயமர்த: – யஸ்யாத்மா ஶரீரம், யஸ்யாக்ஷரம் ஶரீரம், யஸ்ய ப்ருதிவீ ஶரீரம் யஸ்யாவ்யக்தம் ஶரீரம், ஏஷ ஸர்வபூதாந்தராத்மா அபஹதபாப்மா திவ்யோ தேவ ஏகோ நாராயண: இத்யாதிஶ்ருதே: ப்ரஹ்மண: ஸர்வதா சிதசித்வஸ்துஶரீரகத்வாத் ஸதேவேதமிதாநீம் ஸ்தூலசிதசித்வஸ்துஶரீரகத்வேந விபக்தநாமரூபம், அக்ரே – ப்ரலயகாலே, ஸூக்ஷ்மதஶாபந்நசிதசித்வஸ்துஶரீரகதயா நாமரூபவிபாகாநர்ஹாமேவாஸீத்। ஸ்வயமேவ ப்ரஹ்ம ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஶக்தி நிமித்தாந்தராநபேக்ஷமத்விதீயம் சாதிஷ்டத்।
ததைக்ஷத பஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய இதி தந்நாமரூபவிபாகாநர்ஹாஸூக்ஷ்மசிதசித்வஸ்துஶரீரகதயா ஏகமேவாவஸ்திதம் நாமரூபவிபாகார்ஹாஸ்தூலதஶாபத்த்யா பஹுப்ரகாரம் ஸ்யாமிதி ஐக்ஷத। ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய இதி வ்யஷ்டிஸமஷ்டிவ்யபதேஶ:। சிதசிதோ: பரஸ்ய ச ப்ரலயகாலேऽபி வ்யவஹாராநர்ஹாஸூக்ஷ்மபேத: ஸர்வைர்வேதாந்திபிரப்யுபகத:, அவித்யாக்ருதபேதஸ்ய உபாதிக்ருதபேதஸ்ய ச அநாதித்வாப்யுபகமாத்। இயாம்ஸ்து விஶேஷ: – ப்ரஹ்மைவாஜ்ஞமுபாதிஸம்பத்தம் சேதி ஸர்வஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயவிரோதோऽந்யேஷாம்। ததபாவாதவிரோதஶ்ச அஸ்மாகம் இதி ||௨|| இதி ஜந்மாத்யதிகரணம்||௨||
௧-௧-௩
௩। ஶாஸ்த்ரயோநித்வாத் – ஏவம் சிதசித்வஸ்துஶரீரதயா தத்விஶிஷ்டஸ்ய ப்ரஹ்மண ஏவ ஜகதுபாதாநத்வம் நிமிதத்வம் ச நாநுமாநகம்யமிதி ஶாஸ்த்ரைகப்ரமாணகத்வாத்தஸ்ய யதோ வா இமாநி பூதாநி இத்யாதி வாக்யம் நிகிலஜகதேககாரணம் ப்ரஹ்ம போதயத்யேவேதி ஸித்தம்||௩|| இதி ஶாஸ்த்ரயோநித்வாதிகரமம்||
௧-௧-௪
௪। தத்து ஸமந்வயாத் – புருஷார்ததயாऽந்வய: ஸமந்வய:, ஶாஸ்த்ராக்யப்ரமாணஸ்ய புருஷார்த-பர்யவஸாயித்வேऽபி, ப்ரஹ்ம ஸ்வஸ்ய பரஸ்ய சாநுபவிது: அவிஶேஷேண ஸ்வரூபேண குணை: விபூத்யா ச அநுபூயமாநமநவதிகாதிஶயாநந்தரூபமிதி புருஷார்தத்வேநாபிதேயதயாऽந்வயாத் ப்ரஹ்மணஶ்ஶாஸ்த்ர-ப்ரமாணகத்வமுபபந்நதரமிதி நிரவத்யம் நிகிலஜகதேககாரணம் ப்ரஹ்ம வேதாந்தா: ப்ரதிபாதயந்தீத்யுக்தம்। தஸ்யைகஸ்யைகதைவ க்ருத்ஸ்நஜகந்நிமித்தத்வம் தஸ்யைவோபாதாநதயா ஜகாதாத்மகத்வம் ச நாநுமாநாதிகம்யமிதி ஶாஸ்த்ரைகப்ரமாணகத்வாத், தஸ்ய சாநவதிகாதிஶயாநந்தரூபதயா பரமபுருஷார்தத்வாத்வேதாந்தா: ப்ரதிபாதயந்த்யேவ இதி ஸ்திரீக்ருதம்||௪|| இதி ஸமந்வயாதிகரணம் || ௪ ||
அத: பரம் பாதஶேஷேண ஜகத்காரணதயா ப்ரதாநபுருஷப்ரதிபாதநாநர்ஹாதயா ஸர்வஜ்ஞம் ஸத்யஸங்கல்பம் நிரஸ்தாவித்யாதி- ஸமஸ்ததோஷகந்தமபரிமிதோதாரகுணஸாகரம் ப்ரஹ்மைவ வேதாந்தா: ப்ரதிபாதயந்தீத்யுச்யதே। தத்ர தாவத்ப்ரதாநம் வேதாந்தப்ரதிபாதநாநர்ஹாமித்யாஹ –
௧-௧-௫
௫। ஈக்ஷதேர்நாஶப்தம் – அஶப்தம் – ஆநுமாநிகம் ப்ரதாநம், ந தத் வேதாந்தவேத்யம்। குத:? ஈக்ஷதே: – ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீதேகமேவாத்விதீயம் இதி ப்ரஸ்துதஜகத்காரணவ்யாபாரவாசிந: ஈக்ஷதேர்தாதோ: ஶ்ரவணாத் ததைக்ஷத பஹு ஸ்யாம் இதி||௫||
௬। கௌணஶ்சேந்நாத்மஶப்தாத் – தத்தேஜ ஐக்ஷத இத்யாதிஷ்வசேதநேऽபி வஸ்துநி ஈக்ஷதிஶ்ஶ்ரூயதே, தத்ர கௌண:, ஏவமத்ராபி ப்ரதாந ஏவேக்ஷதிர்கௌண இதி சேத், நைததுபபத்யதே, ப்ரஸ்துதே ஸச்சப்தவாச்யே ஶ்ரூயமாணாச்சேதநவாசிந: ஆத்மஶப்தாத்; ஸ ஆத்மா, தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ இதி ஹ்யுத்தரத்ர ஶ்ரூயதே। தேஜ: ப்ரப்ருதிஷ்வபி ந கௌணமீக்ஷணம்। தேஜ: ப்ரப்ருதிஶப்தைரபி தத்தச்சரீரகம் ப்ரஹ்மைவாபிதீயதே அநேந ஜீவேநாத்மநாऽநுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி இதி ப்ரஹ்மாத்மகஜீவாநுப்ரவேஶாதேவ ஸர்வஸ்ய வஸ்துநோ நாமரூபபாக்த்வாத்। தத்ஸ்ருஷ்ட்வா, ததேவாநுப்ராவிஶத், ததநுப்ரவிஶ்ய, ஸச்சத்யச்சாபவத், நிருக்தம் சாநிருக்தம் ச, நிலயநம் சாநிலயநம் ச। விஜ்ஞாநம் சாவிஜ்ஞாநம் ச। ஸத்யம் சாந்ருதம் ச ஸத்யமபவத் இதி சேதநமசேதநம் ச ப்ருதங்நிர்திஶ்ய ததுபயமநுப்ரவிஶ்ய, ஸத்யச்சப்தவாச்யோऽபவதிதி ஹி ஸமாநப்ரகரணே ஸ்பஷ்டமபிஹிதம்।
௭। தந்நிஷ்டஸ்ய மோக்ஷோபதேஶாத் – இதஶ்ச ப்ரதாநாதர்தாந்தரபூதம் ஸச்சப்தாபிஹிதம் ஜகத்காரணம்। ஸச்சப்தாபிஹிததத்த்வநிஷ்டஸ்ய மோக்ஷோபதேஶாத்। தஸ்ய தாவதேவ சிரம் யாவந்ந விமோக்ஷ்யே அத ஸம்பத்ஸ்யே இதி ஹி தந்நிஷ்டஸ்ய மோக்ஷ உபதிஶ்யதே। ப்ரதாநகாரணவாதிநாமபி ஹி ப்ரதாநநிஷ்டஸ்ய மோக்ஷோ நாபிமத:।
௮। ஹேயத்வாவசநாச்ச – யதி ப்ரதாநமத்ர விவக்ஷிதம், ததா தஸ்ய ஹேயத்வாத் அத்யேயத்வமுச்யேத ந ததுச்யதே। மோக்ஷஸாதநதயா த்யேயத்வமேவாத்ரோச்யதே தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ இத்யாதிநா।
இதஶ்ச ந ப்ரதாநம் –
௯। ப்ரதிஜ்ஞாவிரோதாத் – ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாவிரோதாத்। ஸச்சப்தவாச்யதத்த்வஜ்ஞாநேந தத்கார்யதயா சேதநாசேதநஸர்வவஸ்துஜ்ஞாநம் யேநாஶ்ருதம் ஶ்ருதம் பவதி இத்யாதிநா ப்ரதிஜ்ஞாதம்; தத்தி ப்ரதாநகாரணவாதே விருத்யதே, சேதநஸ்ய ப்ரதாநகார்யத்வாபாவாத்। ப்ரதாநாதர்தாந்தரபூதப்ரஹ்மகாரணவாதே சிதசித்வஸ்துஶரீரம் ப்ரஹைவ நாமரூபவிபாகாவிபாகாப்யாம் கார்யம் காரணம் சேதி ப்ரஹ்மஜ்ஞாநேந க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜ்ஞாததோபபத்யதே।
இதஶ்ச ந ப்ரதாநம் –
௧௦। ஸ்வாப்யயாத் – ஸ்வப்நாந்தம் மே ஸோம்ய விஜாநீஹி இதி। யத்ரைதத்புருஷஸ்ஸ்வபிதி நாம ஸதா ஸோம்ய ததா ஸம்பந்நோ பவதி। ஸ்வமபீதோ பவதி தஸ்மாதேநம் ஸ்வபிதீத்யாசக்ஷதே। ஸ்வம் ஹ்யபீதோ பவதி இதி ஜீவஸ்ய சேதநஸ்ய ஸுஷுப்தஸ்ய ஸதா ஸம்பந்நஸ்ய ஸ்வாப்யயவசநாத் ப்ரதாநாதர்தாந்தரபூதம் ஸச்சப்தவாச்யமிதி விஜ்ஞாயதே। ஸ்வமபீதோ பவதி – ஆத்மாநமேவ ஜீவோऽபீதோ பவதீத்யர்த:। சித்வஸ்துஶரீரகம் ததாத்மபூதம் ப்ரஹ்மைவ ஜீவஶப்தேநாபிதீயத இதி நாமரூபவ்யாகரணஶ்ருத்யுக்தம்। தஜ்ஜீவஶப்தாபிதேயம் பரம் ப்ரஹ்மைவ ஸுஷுப்திகாலேऽபி ப்ரலயகால இவ நாமரூபபரிஷ்வங்காபாவாத் கேவலஸச்சப்தாபிதேயமிதி ஸதா ஸோம்ய ததா ஸம்பந்நோ பவதி ஸ்வமபீதோ பவதி இத்யுச்யதே। ததா ஸமாநப்ரகரணே நாமரூபபரிஷ்வங்காபாவேந ப்ராஜ்ஞேநைவ பரிஷ்வங்காத் ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா ஸம்பரிஷ்வக்தோ ந பாஹ்யம் கிஞ்சந வேத நாந்தரம் இத்யுச்யதே। ஆமோக்ஷாஜ்ஜீவஸ்ய நாமரூபபரிஷ்வங்காதேவ ஹி ஸ்வவ்யதிரிக்தவிஷயஜ்ஞாநோதய:। ஸுஷுப்திகாலே ஹி நாமரூபே விஹாய ஸதா ஸம்பரிஷ்வக்த: புநரபி ஜாகரதஶாயாம் நாமரூபே பரிஷ்வஜ்ய தத்தந்நாமரூபோ பவதீதி ஶ்ருத்யந்தரே ஸ்பஷ்டமபிதீயதே; யதா ஸுப்த: ஸ்வப்நம் ந கதஞ்சந பஶ்யதி அதாஸ்மிந்ப்ராண ஏவைகதா பவதி|| ஏதஸ்மாதாத்மந: ப்ராணா யதாயதநம் விப்ரதிஷ்டந்தே, ததா த இஹ வ்யாக்ரோ வா ஸிம்ஹோ வா வ்ருகோ வா வராஹோ வா யத்யத்பவந்தி ததா பவந்தி இதி||௧௦||
௧௧। கதிஸாமாந்யாத் – ஸகலோபநிஷத்கதிஸாமாந்யாதஸ்யாமப்யுபநிஷதி ந ப்ரதாநம் காரணமிதி ஜ்ஞாயதே, ஆத்மா வா இதமேக ஏவாக்ர ஆஸீத், நாந்யத்கிஞ்சந மிஷத் ஸ ஈக்ஷத லோகாந்நு ஸ்ருஜா இதி, ஸ இமால்லோகாநஸ்ருஜத, தஸ்மாத்வா ஏதஸ்மாதாத்மந ஆகாஶஸ்ஸம்பூத:, ஸகாரணம் கரணாதிபாதிபோ ந சாஸ்ய கஶ்சிஜ்ஜநிதா ந சாதிப: இத்யாதி ஸகலோபநிஷத்ஸு ஸர்வேஶ்வர ஏவ ஹி ஜகத்காரணமிதி ப்ரதிபாத்யதே||௧௧||
௧௨। ஶ்ருதத்வாச்ச – ஶ்ருதமேவ ஹ்யஸ்யாமுபநிஷதி; ஆத்மத: ப்ராண:….ஆத்மந ஆகாஶ: இத்யாதௌ ஆத்மந ஏவ ஸர்வோத்பத்தி:, அத: ப்ரதாநாதசேதநாதர்தாந்தரபூதஸ்ஸர்வஜ்ஞ: புருஷோத்தம ஏவ ஜகத்காரணம் ப்ரஹ்மேதி ஸ்திதம்||௧௨|| இதி ஈக்ஷத்யதிகரணம் || ௫ ||
௧-௧-௬
௧௩। ஆநந்தமயோऽப்யாஸாத் – யத்யபி ப்ரதாநாதர்தாந்தரபூதஸ்ய ப்ரத்யகாத்மநஶ்சேதநஸ்ய ஈக்ஷணகுணயோக: ஸம்பவதி, ததாऽபி ப்ரத்யகாத்மா பத்தோ முக்தஶ்ச ந ஜகத்காரணம்। தஸ்மாத்வா ஏதஸ்மாதாத்மந ஆகாஶஸ்ஸம்பூத: இத்யாரப்ய தஸ்மாத்வா ஏதஸ்மாத்விஜ்ஞாநமயாத், அந்யோऽந்தர ஆத்மாऽऽநந்தமய: இத்யஸ்ய ஆநந்தமயத்வப்ரதிபாதநாத் காரணதயாவ்யபதிஷ்டோऽயமாநந்தமய: ப்ரத்யகாத்மநோऽர்தாந்தரபூத: ஸர்வஜ்ஞ: பரமாத்மைவ। குத: அப்யாஸாத் – ஆநந்தமயஸ்ய நிரதிஶயதஶாஶிரஸ்காநந்தமயத்வேநாப்யாஸாத்; தே யே ஶதம் ப்ரஜாபதேராநந்தா:, ஸ ஏகோ ப்ரஹ்மண ஆநந்த: யதோ வாசோ நிவர்தந்தே, அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ, ஆநந்தம் ப்ரஹ்மணோ வித்வாந், ந பிபேதி குதஶ்சந இதி ஹி வேத்யத்வேநாயமாநந்தமயோऽநவதிகாதிஶயோऽப்யஸ்யதே||௧௩||
௧௪। விகாரஶப்தாந்நேதி சேந்ந ப்ராசுர்யாத் – ஸ வா ஏஷ புருஷோऽந்நரஸமய: இதி விகாரார்தமயட்ப்ரகரணாத் ஆநந்தமய: இத்யஸ்யாபி விகாரார்தத்வம் ப்ரதீயதே। அதோऽயமாநந்தமய: நாவிகாரரூப: பரமாத்மா, இதி சேந்ந அர்தவிரோதாத், ப்ராசுர்யார்த ஏவாயம் மயடிதி விஜ்ஞாயதே, தஸ்மாத்வா ஏதஸ்மாதாத்மந ஆகாஶஸ்ஸம்பூத: இதி ஹ்யவிகார ஆத்மா ப்ரக்ருத:। ப்ரகரணே ச விகாரார்தத்வம் ப்ராணமய ஏவ பரித்யக்தம்। உக்தேந ந்யாயேந ஆநந்தப்ராசுர்யாத் பரமபுருஷ்ா ஏவாயமாநந்தமய:।௧௪||
௧௫। தத்தேதுவ்யபதேஶாச்ச – ஏஷ ஹ்யேவாநந்தயாதி இதி ஜீவாந்ப்ரத்யாநந்தஹேதுரயமாநந்தமயோ வ்யபதிஶ்யதே। அதஶ்சாயம் ந ப்ரத்யகாத்மா||௧௫||
௧௬। மாந்த்ரவர்ணிகமேவ ச கீயதே – ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம இதி மந்த்ரவர்ணோதிதமேவ தஸ்மாத்வா ஏதஸ்மாத் இத்யாதிநா ஆநந்தமய இதி கீயதே। அதஶ்ச ந ப்ரத்யகாத்மா||௧௬||
௧௭। நேதரோऽநுபபத்தே: – இதர: – ப்ரத்யகாத்மா, மந்த்ரவர்ணோதித இதி நாஶங்கநீயம் ஸோऽஶ்நுதே ஸர்வாந் காமாந் ஸஹ ப்ரஹ்மணா விபஶ்சிதா இதி ப்ரத்யகாத்மநோ பத்தஸ்ய முக்தஸ்ய ச ஈத்ருஶ விபஶ்சித்த்வாநுபபத்தே:। ஸோऽகாமயத, பஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய இதி விசித்ரஸ்திரத்ரஸரூபபஹுபவநஸங்கல்பரூபமிதம் விபஶ்சித்த்வமிதி ஹ்யுத்தரத்ர வ்யஜ்யதே। முக்தஸ்ய ஸர்வஜ்ஞஸ்யாபி ஜகத்வ்யாபாராபாவாதீத்ருஶ-விபஶ்சித்த்வாஸம்பவ:||௧௭||
இதஶ்ச –
௧௮। பேதவ்யபதேஶாச்ச – தஸ்மாத்வா ஏதஸ்மாத்விஜ்ஞாநமயாத், அந்யோऽந்தர ஆத்மாऽநந்தமய: இதி ஹி விஜ்ஞாநமயாத் ப்ரத்யகாத்மநோ பேதேநாயமாநந்தமயோ வ்யபதிஶ்யதே। ந ச விஜ்ஞாநமயவிஷயதயா உதாஹ்ருதஶ்லோகே விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞம் தநுதே இதி வ்யபதேஶாத் விஜ்ஞாநமயோ புத்திமாத்ரமித்யாஶங்கநீயம், யதஸ்ஸூத்ரகார ஏவ இமாம் ஆஶங்காம் பரிஹரிஷ்யதி வ்யபதேஶாச்ச க்ரியாயாம் ந சேந்நிர்தேஶவிபர்யயய இதி। விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞம் தநுதே இதி யஜ்ஞாதி க்ரியாயாம் ஜீவஸ்ய கர்த்ருத்வவ்யபதேஶாச்ச ஜீவ: கர்தா। விஜ்ஞாந ஶப்தேந ஜீவஸ்யாவ்யபதேஶே புத்திமாத்ரவ்யபதேஶே ச விஜ்ஞாநேநேதி நிர்தேஶவிபர்யயஸ்ஸ்யாத், புத்தே: கரணத்வாதிதி||௧௮||
இதஶ்ச –
௧௯। காமாச்ச நாநுமாநாபேக்ஷா – ஸோऽகாமயத, பஹுஸ்யாம் இதி ஸ்வகாமாதேவாஸ்ய ஜகத்ஸர்கஶ்ஶ்ரூயதே, ப்ரத்யகாத்மநோ ஹி யஸ்ய கஸ்யசித்ஸர்கே ஆநுமாநாபேக்ஷா த்ருஶ்யதே। அநுமாநகம்யம் ப்ரதாநம் ஆநுமாநம்||௧௯||
இதஶ்ச –
௨௦। அஸ்மிந்நஸ்ய ச தத்யோகம் ஶாஸ்தி – அஸ்மிந் ஆநந்தமயே, அஸ்ய ப்ரத்யகாத்மந:, ஆநந்தயோகம் ஶாஸ்தி ரஸோ வை ஸ:, ரஸம் ஹ்யேவாயம் லப்த்வாऽऽநந்தீ பவதி இதி அத: ப்ரத்யகாத்மநோऽர்தாந்தரபூத: ஸர்வஜ்ஞ: புருஷோத்தம: ஜகத்காரணபூத: ஆநந்தமய:||௨௦|| இதி ஆநந்தமயாதிகரணம் || ௬ ||
௧-௧-௭
௨௧। அந்தஸ்தத்தர்மோபதேஶாத் – அயம் ஜகத்காரணபூத: விபஶ்சிதாநந்தமய:, கஶ்சிதுபசித- புண்யவிஶேஷோ ஜீவவிஶேஷ: தேஹயோகாத்விஜ்ஞாயதே, நாயம் பரமாத்மேதி நாஶங்கநீயம், ய ஏஷோऽந்தராதித்யே ஹிரண்மய: புருஷ இத்யாதௌ ஶ்ரூயமாண: புருஷாகார: பரமாத்மைவ। குத:? தத்தர்மோபதேஶாத் – ஸ ஏஷ ஸர்வேஷாம் லோகாநாமீஶ: ஸர்வேஷாம் காமாநாம், தஸ்யோதிதி நாம ஸ ஏஷ ஸர்வேப்ய: பாப்மப்ய உதித: இதி நிருபாதிகஸர்வலோகஸர்வகாமேஶத்வம் ஸ்வத ஏவாகர்மவஶ்யத்வம் ச ப்ரத்யகாத்மநோऽர்தாந்தரபூதஸ்ய ஹி பரமபுருஷஸ்யைவ தர்ம: வேதாஹமேதம் புருஷம் மஹாந்தம், ஆதித்யவர்ணம் தமஸ: பரஸ்தாத் இத்யாதிஷு த்ரிகுணாத்மகப்ரக்ருத்யநந்தர்கத- அப்ராக்ருதஸ்வாஸாதாரணரூபவத்த்வம் ச ஜ்ஞாநாதிகுணவத்தஸ்யைவ ஹி ஶ்ரூயதே। ஜ்ஞாநாதயோऽபி ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம, யஸ்ஸஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித், பராऽஸ்ய ஶக்திர்விவிதைவ ஶ்ரூயதே ஸ்வாபாவிகீ ஜ்ஞாநபலக்ரியா ச இத்யாதிஷு ஶ்ருதத்வாத் தஸ்ய குணா விஜ்ஞாயந்தே। ததா, ஆதித்யவர்ணம் தமஸ: பரஸ்தாத் இத்யாதிஷு அப்ராக்ருதஸ்வாஸாதாரணரூபஶ்ரவணாத் தத்வத்தா ச விஜ்ஞாயதே। ததேதத்வாக்யகாரஶ்சாஹ – ஹிரண்மய: புருஷோ த்ருஶ்யதே இதி, ப்ராஜ்ஞஸ்ஸர்வாந்தரஸ்ஸ்யாத் லோககாமேஶோபதேஶாத் ததோதயாத்பாப்மநாம் இத்யுக்த்வா, தத்ரூபஸ்ய கார்யத்வம் மாயாமயத்வம் வேதி விசார்ய, ஸ்யாத்ரூபம் க்ருதகமநுக்ரஹார்தம் தச்சேதஸாமைஶ்வர்யாத் இதி நிரஸநீயம் மதமுபந்யஸ்ய, ரூபம் வாதீந்த்ரியம் அந்த: கரணப்ரத்யக்ஷநிர்தேஶாத் இதி। வ்யாக்யாதம் ச த்ரமிடாசார்யை:, ந வா மாயாமாத்ரம் அஞ்ஜஸைவ விஶ்வஸ்ருஜோ ரூபம் தத்து ந சக்ஷுஷா க்ராஹ்யம், மநஸா த்வகலுஷேண ஸாதநாந்தரவதா க்ருஹ்யதே। ந சக்ஷுஷா க்ருஹ்யதே நாபி வாசா, மநஸா து விஶுத்தேந இதி ஶ்ருதே:। ந ஹ்யரூபாயா தேவதாயா ரூபமுபதிஶ்யதே। யதாபூதவாதி ஹி ஶாஸ்த்ரம்। யதா மாஹாரஜநம் வாஸ: – வேதாஹமேதம் புருஷம் மஹாந்தம், ஆதித்யவர்ணம் இதி ப்ரகரணாந்தரநிர்தேஶாத் இதி। ஸாக்ஷிண இதி ஹிரண்மய இதி ரூபஸாமாந்யாச்சந்த்ரமுகவத் இதி ச வாக்யம்। தச்ச வ்யாக்யாதம் தைரேவ – ந மயடத்ர விகாரமாதாய ப்ரயுஜ்யதே, அநாரப்யத்வாதாத்மந இத்யாதிநா। அத: ப்ரதாநாத் ப்ரத்யகாத்மநஶ்சார்தாந்தரபூதோ நிருபாதிகவிபஶ்சிதநவதிகாதிஶயாநந்தோऽப்ராக்ருதஸ்வாஸாதாரணதிவ்யரூப: புருஷோத்தம: பரம் ப்ரஹ்ம ஜகத்காரணமிதி வேதாந்தை: ப்ரதிபாத்யத இதி நிரவத்யம்||௨௧||
௨௨। பேதவ்யபதேஶாச்சாந்ய: – ய ஆதித்யே திஷ்டந்நாதித்யாதந்தரோ யமாதித்யோ ந வேத யஸ்யாதித்யஶ்ஶரீரம் ய ஆதித்யமந்தரோ யமயதி ஸ த ஆத்மாऽந்தர்யாம்யம்ருத இத்யதிதைவதம், யஶ்சக்ஷுஷி திஷ்டந் ய ஆத்மநி திஷ்டந் இத்யத்யாத்மம், யஸ்ஸர்வேஷு லோகேஷு திஷ்டந்நித்யதிலோகம், யஸ்ஸர்வேஷு பூதேஷு திஷ்டந்நித்யதிபூதம், யஸ்ஸர்வேஷு வேதேஷு திஷ்டந்நித்யதிவேதம், யஸ்ஸர்வேஷு யஜ்ஞேஷு திஷ்டந்நித்யதியஜ்ஞம் இத்யந்தர்யாமிப்ராஹ்மணே, ஸுபாலோபநிஷதி ச ய: ப்ருதிவீமந்தரே ஸஞ்சரந் இத்யாரப்ய யோऽவ்யக்தமந்தரே ஸஞ்சரந், யோऽக்ஷரமந்தரே ஸஞ்சரந், யோ ம்ருத்யுமந்தரே ஸஞ்சரந் யஸ்ய ம்ருத்யுஶ்ஶரீரம் யம் ம்ருத்யுர்ந வேத ஏஷ ஸர்வபூதாந்தராத்மா அபஹதபாப்மா திவ்யோ தேவ ஏகோ நாராயண: இதி ஸர்வதேவஸர்வலோகஸர்வபூதஸர்வவேத-ஸர்வயஜ்ஞஸர்வாத்மோபரிவர்தமாநதயா தத்தச்சரீரதயா தத்ததந்தராத்மதயா தத்ததவேத்யதயா தத்தந்நியந்த்ருதயா சைப்யஸ்ஸர்வேப்ய: பேதவ்யபதேஶாச்சாயமபஹதபாப்மா நாராயண: ப்ரதாநாத்ப்ரத்யகாத்மநஶ்சார்தாந்தரபூதோ நிகிலஜகதேககாரணமிதி ஸித்தம்||௨௨||
௧-௧-௮,௯
௨௩,௨௪। ஆகாஶஸ்தல்லிங்காத், அத ஏவ ப்ராண: – ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூதாந்யாகாஶாதேவ ஸமுத்பத்யந்தே ஆகாஶம் ப்ரத்யஸ்தம் யந்தி, ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூதாநி ப்ராணமேவாபிஸம்விஶந்தி ப்ராணமேவாப்யுஜ்ஜிஹதே இத்யாதௌ। ஸதேவ ஸோம்யேதமக்ர ஆஸீத் இத்யாதிநா ஸாமாந்யேந நிர்திஷ்டஸ்ய ஜகத்காரணஸ்ய பூதாகாஶப்ராணஸஹசாரிஜீவவாசிஶப்தாப்யாம் விஶேஷநிர்ணயஶங்காயாம் ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூதாநி இதி ப்ரஸித்தவந்நிர்திஶ்யமாநாத் ஜகத்காரணத்வாதிலிங்காத் பூதாகாஶஜீவாப்யாமர்தாந்தரபூத: பரமபுருஷ ஏவாத்ர ஆகாஶப்ராணஶப்தநிர்திஷ்ட இதி நிஶ்சீயதே। தத்ப்ரஸித்திஸ்து – பஹுபவநரூபேக்ஷணாநவதிகாதிஶயாநந்தஜீவாநந்தஹேதுத்வ-விஜ்ஞாநமயவிலக்ஷணத்வ-நிகிலபுவநபயாபயஹேதுத்வ-ஸர்வலோகஸர்வகாமேஶத்வ-ஸர்வபாப்மோதயாப்ராக்ருத= ஸ்வாஸாதரணரூபவிஶிஷ்டஸ்ய ரவிகரவிாகஸிதபுண்டரீகநயநஸ்ய ஸர்வஜ்ஞஸ்ய ஸத்யஸங்கல்பஸ்ய கரணாதிபாதிபஸ்ய பரமபுருஷஸ்யைவ நிகிலஜகதேககாரணத்வாதிதி ஸ ஏவ ஆகாஶப்ராணஶப்தாப்யாம் ஜகத்காரணத்வேநாபிதீயத இதி நிர்ணயோ யுக்த ஏவ||௨௩,௨௪|| ஆகாஶாதிகரணம், ப்ராணாதிகரணம் ச|| ௮,௯||
௧-௧-௧௦
௨௫। ஜ்யோதிஶ்சரணாபிதாநாத் – அத யதத: பரோ திவோ ஜ்யோதிர்தீப்யதே விஶ்வத: ப்ருஷ்டேஷு ஸர்வத: ப்ருஷ்டேஷு அநுத்தமேஷூத்தமேஷு லோகேஷு இதம் வா வ தத்யதிதமஸ்மிந்நந்த: புருஷே ஜ்யோதி: இத்யத்ர ஸர்வஸ்மாத்பரத்வேந நிர்திஶ்யமாநதயா ஸகலகாரணபூதஜ்யோதிஷ: கௌக்ஷேயஜ்யோதிஷைக்யாபிதாநாத், ஸ்வவாக்யே விரோதிலிங்காதர்ஶநாச்ச, ப்ரஸித்தமேவ ஜ்யோதிர்ஜகத்காரணத்வேந ப்ரதிபாத்யத இதி ஶங்காயாம், யத்யபி ஸ்வவாக்யே விரோதிலிங்கம் ந த்ருஶ்யதே। ததாऽபி பூர்வஸ்மிந் வாக்யே பாதோऽஸ்ய விஶ்வாபூதாநி, த்ரிபாதஸ்யாம்ருதம் திவி இதி ப்ரதிபாதிதஸ்ய ஸர்வபூதசரணஸ்ய பரமபுருஷஸ்யைவ த்யுஸம்பந்திதயாऽத்ராபி ப்ரத்யபிஜ்ஞாநாத் ஸ ஏவ ஜ்யோதிஶ்ஶப்தேந ஸர்வஸ்மாத்பரத்வேந ஸகலகாரணதயாऽபீதீயதே। அஸ்ய ச கௌக்ஷேயஜ்யோதிஷைக்யாபிதாநம் பலாயோபதிஶ்யத இதி ந கஶ்சித்விரோத:। அகிலஜகதேககாரணபூத: பரமபுருஷோऽப்ராக்ருதஸ்வாஸாதாரண- திவ்யவர்ணோ திவ்யரூபஸ்தமஸ: பரஸ்தாத்வர்தத இதி தஸ்யைவ நிரதிஶயதீப்தியோகாத் ஜ்யோதிஶ்ஶப்தாபிதேயத்வம் விஶ்வத: ப்ருஷ்டேஷு ஸர்வத: ப்ருஷ்டேஷு அநுத்தமேஷூத்தமேஷு லோகேஷு வாஸஶ்ச யுஜ்யதே||௨௫||
௨௬। சந்தோபிதாநாந்நேதி சேந்ந ததா சேதோऽர்பணநிகமாத்ததா ஹி தர்ஶநம் – பூர்வத்ர காயத்ரீ வா இதம் ஸர்வம் இதி காயத்ர்யாக்யச்சந்த: ப்ரஸ்துதமிதி நாத்ர பரமபுருஷாபிதாநமிதி சேத், நைதத், பரமபுருஷஸ்யைவ காயத்ரீஸாத்ருஶ்யஸ்யாநுஸந்தாநோபதேஶத்வாத், தஸ்ய சந்தோமாத்ரஸ்ய ஸர்வபூதாத்மகத்வாநுபபத்தேரேவேதி நிகம்யதே। அந்யத்ராபி ஹ்யந்யஸ்ய சந்தஸ்ஸாத்ருஶ்யாத் சந்தோநிர்தேஶோ த்ருஶ்யதே தே வா ஏதே பஞ்சாந்யே இத்யாரப்ய ஸைஷா விராட் இத்யாதௌ ||௨௬||
௨௭। பூதாதிபாதவ்யபதேஶோபபத்தேஶ்சைவம் – பூதப்ருதிவீஶரீரஹ்ருதயைஶ்சதுஷ்பதேதி வ்யபதேஶஶ்ச பரமபுருஷே காயத்ரீஶப்தநிர்திஷ்டே ஹ்யுபபத்யத இதி பூர்வோக்தப்ரகார ஏவ ஸமஞ்ஜஸ:||௨௭||
௨௮। உபதேஶபேதாந்நேதி சேந்நோபயஸ்மிந்நப்யவிரோதாத் – பூர்வத்ர த்ரிபாதஸ்யாம்ருதம் திவி இதி பரமபுருஷோ வ்யபதிஶ்யதே। அத்ர அத யதத: பரோ திவ: இதி பஞ்சம்யா நிர்திஷ்ட: த்யுஸம்பந்திஜ்யோதிரிதி ந ப்ரத்யபிஜ்ஞேதி சேத், நைதத், உபயஸ்மிந்நபி வ்யபதேஶே விரோதாபாவாத், யதா வ்ருக்ஷாக்ரே ஶ்யேந:, வ்ருக்ஷாக்ராத்பரதஶ்ஶ்யேந: இதி வ்யபதேஶ:। அத்ர திவ: பரத்வமேவ உபயத்ர விவக்ஷிதமித்யர்த:||௨௮|| இதி ஜ்யோதிரதிகரணம் ||௧௦||
௧-௧-௧௧
௨௯। ப்ராணஸ்ததாநுகமாத் – ஆத்மநாம் ஹிததமரூபமோக்ஷஸாதநோபாஸந கர்மதயா ப்ரஜ்ஞாத ஜீவபாவஸ்ய இந்த்ரஸ்ய ப்ராணோऽஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா தம் மாமாயுரம்ருதமித்யுபாஸ்ஸ்வ இதி விதாநாத் ஸ ஏவ ஜகத்காரணம்। காரணோபாஸநம் ஹி மோக்ஷஸாதநம்। தஸ்ய தாவதேவ சிரம் யாவந்ந விமோக்ஷ்யே அத ஸம்பத்ஸ்யே இதி ஶ்ருதேரிதி நாஶங்கநீயம்। ப்ராணஶப்தஸமாநாதிகரணேந்த்ரஶப்தநிர்திஷ்டோ ஜீவாதர்தாந்தரபூத: உக்தலக்ஷண: பரமாத்மைவ। குத:? ததாऽநுகமாத் – பரமாத்மாஸாதாரணாநந்தாஜராம்ருதாதிஷ்வஸ்ய இந்த்ரப்ராணஶப்தநிர்திஷ்டஸ்யாநுகமோ ஹி த்ருஶ்யதே ஸ ஏஷ ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மாऽऽநந்தோऽஜரோऽம்ருத இதி||௨௯||
௩௦। ந வக்துராத்மோபதேஶாதிதி சேதத்யாத்மஸம்பந்தபூமா ஹ்யஸ்மிந் – உபக்ரமே ஹி மாமேவ விஜாநீஹி இதி த்வாஷ்ட்ரவதாதிநா ப்ரஜ்ஞாதஜீவபாவஸ்ய இந்த்ரஸ்யோபதேஶாத், உபஸம்ஹாரஸ்ததநுகுணோ வர்ணநீய இதி சேத், நைதத் அத்யாத்மஸம்பந்தபூமா ஹ்யஸ்மிந் । அத்யாத்மம் – பரமாத்மதர்ம:। பரமாத்மதர்மஸம்பந்த- பஹுத்வமஸ்மிந்நிந்த்ரஶப்தாபிதேயே வாக்யோபக்ரமப்ரப்ருத்யோபஸம்ஹாராத்த்ருஶ்யதே। யம் த்வம் மநுஷ்யாய ஹிததமம் மந்யஸே இதி ஹிததமோபாஸநம் ப்ராரப்தம்। தச்ச பரமாத்மதர்ம:। தமேவம் வித்வாநம்ருத இஹ பவதி, நாந்ய: பந்தா: இத்யாதிஶ்ருதே:। ததா ஏஷ ஏவ ஸாது கர்ம காரயதி இத்யாதிநா ஸர்வஸ்ய காரயித்ருத்வம்। ஏவமேவைதா பூதமாத்ரா: இத்யாரப்ய ப்ரஜ்ஞாமாத்ரா: ப்ராணேஷ்வர்பிதா: இதி ஸர்வாதாரத்வம், ததாऽऽநந்தாதயஶ்ச; ஏஷ லோகாதிபதி: இத்யாதிநா ஸர்வேஶ்வரத்வம் ச||௩௦||
௩௧। ஶாஸ்த்ரத்ருஷ்ட்யா தூபதேஶே வாமதேவவத் – நாமரூபவ்யாகரணாதிஶாஸ்த்ராத் ஸர்வஶப்தை: பரமாத்மைவாபிதீயத இதி த்ருஷ்ட்யா தஜ்ஜ்ஞாபநாயாயமிந்த்ரஶப்தேநபரமாத்மோபதேஶ:। ஶாஸ்த்ரஸ்தா ஹி வாமதேவாதய: ததைவ வதந்தி – தத்தைதத்பஶ்யந் ருஷிர்வாமதேவ: ப்ரதிபேதே அஹம் மநுரபவம் ஸூர்யஶ்ச இதி||௩௧||
௩௨। ஜீவமுக்யப்ராணலிங்காந்நேதி சேந்நோபாஸாத்ரைவித்யாதாஶ்ரிதத்வாதிஹ தத்யோகாத் – த்ரிஶீர்ஷாணம் த்வாஷ்ட்ரமஹநம், யாவத்த்யஸ்மிந் ஶரீரே ப்ராணோ வஸதி தாவதாயு: இத்யாதிஜீவலிங்கம் முக்யப்ராணலிங்கம் சாஸ்மிந் த்ருஶ்யதே இதி நைவமிதி சேந்ந। உபாஸாத்ரைவித்யாத் ஹேதோ:, ஜீவஶப்தேந ப்ராணஶப்தேந ச பரமாத்மநோऽபிதாநம்। அந்யத்ராபி பரமாத்மந: ஸ்வரூபேணோபாஸநம் போக்த்ருஶரீரகத்வேந போக்யபோகோபகரணஶரீரகத்வேந இதி த்ரிவிதம் பரமாத்மோபாஸநமாஶ்ரிதம்। யதா ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்ரஹ்ம இதி ஸ்வரூபேண, ததநுப்ரவிஶ்ய, ஸச்சத்யச்சாபவத் இத்யாதி ஸத்யம் சாந்ருதஞ்ச ஸத்யமபவத் இதிபோக்த்ருஶரீரகத்வேந போக்யபோகோபகரணஶரீரகத்வேந ச; இஹாபி தத்ஸம்பவாதேவமுபதேஶ:, ஜந்மாத்யஸ்ய யத: இத்யாதிஷு ஸத்ப்ரஹ்மாத்மேதி ஸாமாந்யஶப்தைர்ஹி ஜகத்காரணம் ப்ரக்ருதிபுருஷாப்யாமர்தாந்தரபூதமிதி ஸாதிதம், ஜ்யோதிஶ்சரணாபிதாநாத் இத்யஸ்மிந் ஸூத்ரே புருஷஸூக்தோதிதோ மஹாபுருஷோ ஜகத்காரணமிதி விஶேஷதோ நிர்ணீதம்। ஸ ஏவ ப்ரஜ்ஞாதஜீவவாசிபிரிந்த்ராதிஶப்தைரபி க்வசித்க்வசிச்சாஸ்த்ர- த்ருஷ்ட்யா தத்தச்சரீரகதயா சோபாஸ்யத்வாயோபதிஶ்யத இதி ஶாஸ்த்ரத்ருஷ்ட்யாதூபதேஶோ வாமதேவவத் இதி உபாஸாத்ரைவித்யாத் இதி ஸாதிதம்||௩௨|| இதி இந்த்ரப்ராணாதிகரணம் || ௧௧ ||
இதி ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசிதே ஶ்ரீவேதாந்தஸாரே ப்ரதமாத்யாயே ப்ரதம: பாத: ||
