ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசித:

ஶ்ரீவேதாந்தஸார:

|| ப்ரதமாத்யாயே சதுர்த: பாத:||

௧-௪-௧

௧௧௦। ஆநுமாநிகமப்யேகேஷாமிதி சேந்ந ஶரீரரூபகவிந்யஸ்தக்ருஹீதேர்தர்ஶயதி ச – ஏகேஷாம் கடாநாம் ஶாகாயாம் ஆநுமாநிகம் ப்ரதாநமபி, ஜகத்காரணத்வேந, மஹத: பரமவ்யக்தம் இத்யுச்யத இதி சேத், ந, பூர்வத்ர ஆத்மாநம் ரதிநம் வித்தி இத்யாதிஷூபாஸநோபாயேஷு வஶீகார்யத்வாய ரதிரதாதிரூபகவிந்யஸ்தேஷு ஶரீராக்யரூபகவிந்யஸ்தஸ்யாத்ராவ்யக்தஶப்தேந க்ருஹீதே:। இந்த்ரியேப்ய: பரா ஹ்யர்தா: இத்யாதிநா ஹி வஶீகார்யத்வேந ஹி பரா உச்யந்தே ததா சோத்தரத்ர ஶ்ருதிரேவ தர்ஶயதி யச்சேத்வாங்மநஸீ ப்ராஜ்ஞ: இத்யாதிநா||௧||

௧௧௧। ஸூக்ஷ்மம் து ததர்ஹாத்வாத் – ஸூக்ஷ்மம் – அவ்யக்தமேவ ஶரீராவஸ்தம் கார்யார்ஹாமித்யவ்யக்தஶப்தேந ஶரீரமேவ க்ருஹ்யதே||௨||

யதி ரூபகவிந்யஸ்தாநாமேவ க்ரஹணம், கிமர்தம் அவ்யக்தாத்புருஷ: பர: இத்யத ஆஹ –

௧௧௨। தததீநத்வாதர்தவத் – புருஷாதீநத்வாதாத்மஶரீராதிகம், அர்தவத் – உபாஸநநிர்வ்ருத்தயே பவதி। புருஷோ ஹ்யந்தர்யாமீ ஸர்வமாத்மாதிகம் ப்ரேரயந், உபாஸநோபாயத்வேந வஶீகார்யகாஷ்டா ப்ராப்யஶ்சேதி ஸா காஷ்டா ஸா பரா கதி: இத்யுச்யதே||௩||

௧௧௩। ஜ்ஞேயத்வாவசநாச்ச – அத்ராவ்யக்தஸ்ய ஜ்ஞேயத்வாவசநாச்ச ந காபிலமவ்யக்தம்||௪||

௧௧௪। வததீதி சேந்ந ப்ராஜ்ஞோ ஹி ப்ரகரணாத் – அஶப்தமஸ்பர்ஶம் இத்யாரப்ய நிசாய்ய தம் இதி வததீதி சேந்ந தத்விஷ்ணோ: பரமம் பதம், ஏஷ ஸர்வேஷு பூதேஷு கூடோऽத்மா ந ப்ரகாஶதே இத்யாதிநா ப்ரக்ருத: ப்ராஜ்ஞோ ஹி நிசாய்ய தம் இதி ஜ்ஞேய உச்யதே ||௫||

௧௧௫। த்ரயாணாமேவ சைவ முபந்யாஸ: ப்ரஶ்நஶ்ச – உபாஸ்யோபாஸநோபாஸகாநாம் த்ரயாணாமேவாஸ்மிந்ப்ரகரணே ஜ்ஞேயத்வேந உபந்யாஸ: ப்ரஶ்நஶ்ச ந ப்ரதாநாதே:। அத்யாத்மயோகாதிகமேந தேவம் மத்வா இத்யாதிருபந்யாஸ:, யேயம் ப்ரேதே விசிகித்ஸாமநுஷ்யே அஸ்தித்யேகே இத்யாதிகஶ்ச ப்ரஶ்ந: ||௬||

௧௧௬। மஹத்வச்ச – புத்தேராத்மா மஹாந்பர: இத்யாத்மஶப்தாத்யதா ந தாந்த்ரிகோ மஹாந் ததாऽவ்யக்தமபீதி||௭|| இதி ஆநுமாநிகாதிகரணம் || ௧  ||

௧-௪-௨

௧௧௭। சமஸவதவிஶேஷாத் – அஜாமேகாம், பஹ்வீ: ப்ரஜாஸ்ஸ்ருஜமாநாம் இத்யத்ர ந தந்த்ரஸித்தா ப்ரக்ருதி: காரணத்வேநோக்தா। ஜந்மாபாவயோகமாத்ரேண ந தஸ்யா ஏவ ப்ரதீதி:, அர்வாக்பிலஶ்சமஸ: இதிவத் ப்ரகரணே விஶேஷகாபாவாத்। யதேதம் தச்சிர இதி ஹி சமஸோ விஶேஷ்யதே யௌகிகஶப்தாத்விஶேஷப்ரதீதிர்ஹி விஶேஷகாபேக்ஷா||௮||

௧௧௮। ஜ்யோதிருபக்ரமா து ததா ஹ்யதீயத ஏகே – ஜ்யோதி: – ப்ரஹ்ம, ப்ரஹ்மகாரணிகா இயமஜா, ததா ஹி ப்ரஹ்மகாரணிகயா ஏவ ப்ரதிபாதகமேதத்ஸரூபமந்த்ரம் ச தைத்திரீயா அதீயதே। அணோரணீயாந்மஹதோ மஹீயாந் இத்யாரப்ய, அதஸ்ஸமுத்ரா கிரயஶ்ச இத்யாதிநா ஸர்வஸ்ய ப்ரஹ்மண உத்பத்த்யா ததாத்மகத்வப்ரதிபாதநஸமயே அஜாமேகாம் இதி படந்தி। அதஸ்தத்ப்ரத்யபிஜ்ஞாநாதியம் ப்ரஹ்மகாரணிகேதி நிஶ்சீயதே ||௯||

௧௧௯।     கல்பநோபதேஶாச்ச மத்வாதிவதவிரோத: – கல்பநா ஸ்ருஷ்டி:, யதா ஸூர்யாசந்த்ரமஸௌ தாதா யதாபூர்வமகல்பயத் இதி। அஸ்மாந்மாயீ ஸ்ருஜதே விஶ்வமேதத் இத்யாதிநா ஸ்ருஷ்ட்யுபதேஶாத் அஜாத்வ- ப்ரஹ்மகார்யத்வயோரவிரோதஶ்ச, ப்ரலயகாலே நாமரூபே விஹாய அசித்வஸ்த்வபி ஸூக்ஷ்மரூபேண ப்ரஹ்மஶரீரதயா திஷ்டதீத்யஜாத்த்வம், ஸ்ருஷ்டிகாலே நாமரூபே பஜமாநா ப்ரக்ருதி: ப்ரஹ்மகாரணிகா। யதா ஆதித்யஸ்ய ஸ்ருஷ்டிகாலே வஸ்வாதிபோக்யரஸாதாரதயா மதுத்வம் கார்யத்வஞ்ச, தஸ்யைவ ப்ரலயகாலே மத்வாதிவ்யபதேஶாநர்ஹ-ஸூக்ஷ்மரூபேண அவஸ்தாநமகார்யத்வஞ்ச மதுவித்யாயாம் ப்ரதீயதே அஸௌ வா ஆதித்யோ தேவமது, நைவோதேதா நாஸ்தமேதா ஏகல ஏவ மத்யே ஸ்தாதா இதி, தத்வத் ||௧௦||  இதி சமஸாதிகரணம் || ௨ ||

௧-௪-௩

௧௨௦। ந ஸங்க்யோபஸங்க்ரஹாதபி நாநாபாவாததிரேகாச்ச – யஸ்மிந்பஞ்சபஞ்சஜநா: இத்யத்ர பஞ்சவிம்ஶதிஸங்க்யோபஸங்க்ரஹாதபி ந தாந்த்ரிகாண்யேதாநி, யஸ்மிந் இதி யச்சப்தநிர்திஷ்டப்ரஹ்மாதாரதயா தேப்ய: ப்ருதக்பாவாத், ஏதேஷாம் தத்த்வாதிரேகாச்ச, யச்சப்தநிர்திஷ்டமாகாஶஶ்சேதி த்வயமதிரிக்தம்। ஸம்க்யோபஸம்க்ரஹாதபி இத்யபிஶப்தாந்நாத்ர பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்யாஸம்க்ரஹ:, திக்ஸம்க்யே ஸம்ஜ்ஞாயாம் இதி ஸம்ஜ்ஞாவிஷயோऽயம் பஞ்சஜநா இதி। பஞ்சஜநா நாம கேசித், தே பஞ்சபஞ்சஜநா இத்யுச்யந்தே। ஸப்தஸப்தர்ஷய: இதிவத் ||௧௧||

௧௨௧। ப்ராணாதயோ வாக்யஶேஷாத் – பஞ்சஜநஸம்ஜ்ஞிதா: ப்ராணாதய: – பஞ்சேந்த்ரியாணீதி ப்ராணஸ்ய ப்ராணமுத சக்ஷுஷஶ்சக்ஷு: இத்யாதி வாக்யஶேஷாதவகம்யதே। சக்ஷுஶ்ஶ்ரோத்ரஸாஹசர்யாத் ப்ராணாந்நஶப்தாவபி ஸ்பர்ஶநாதீந்த்ரியவிஷயௌ||௧௨||

௧௨௨। ஜ்யோதிஷைகேஷாமஸத்யந்நே – ஏகேஷாம் ஶாகிநாம் – காண்வாநாம் அந்நஸ்யாந்நம் இத்யஸதி தம் தேவா ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதி: இத்யுபக்ரமகதேந ஜ்யோதிஶ்ஶப்தேந பஞ்சபஞ்சஜநா: இந்த்ரியாணீதி ஜ்ஞாயந்தே। ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதி: – ப்ரகாஶகாநாம் ப்ரகாஶகம் ப்ரஹ்மேத்யுக்த்வா, அநந்தரம் பஞ்ச பஞ்சஜநா: இத்யுக்தே: ப்ரகாஶகாநி பஞ்சேந்த்ரியாணீதி கம்யதே||௧௩|| இதி ஸம்க்யோபஸங்க்ரஹாதிகரணம் ||௩||

௧-௪-௪

௧௨௩। காரணத்வேந சாகாஶாதிஷு யதாவ்யபதிஷ்டோக்தே: – ஆகாஶாதிஷு கார்யவர்கேஷு காரணத்வேந ஸர்வத்ர வேதாந்தவாக்யேஷு அஸத்வா இதமக்ர ஆஸீத், தத்தேதம் தர்ஹ்யவ்யாக்ருதமாஸீத் இத்யாதிஷ்வநிர்ஜ்ஞாதவிஶேஷேஷு ஆத்மா வா இதமேக ஏவாக்ர ஆஸீத், ஸ ஈக்ஷத லோகாந்நு ஸ்ருஜை இதி விஶேஷவாசிவாக்யநிர்திஷ்டஸ்யைவோக்தே:, ந தாந்த்ரிகாவ்யாக்ருதாதிகாரணவாதப்ரஸங்க:||௧௪||

௧௨௪। ஸமாகர்ஷாத் – ஸோऽகாமயத, பஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய இதி பூர்வநிர்திஷ்டஸ்யைவ ஸர்வஜ்ஞஸ்ய அஸத்வா இதமக்ர ஆஸீத் இத்யத்ர ஸமாகர்ஷாச்ச ஸ ஏவேதி கம்யதே। தத்தேதம் தர்ஹ்யவ்யாக்ருதமாஸீத் இதி நிர்திஷ்டஸ்யைவ ஸ ஏஷ இஹ ப்ரவிஷ்ட: ஆநகாக்ரேப்ய:, பஶ்யத்யக்ஷு: இத்யத்ர ஸமாகர்ஷாத் ஏஷ ஏவாவ்யாக்ருத இதி நிஶ்சீயதே। அஸதவ்யாக்ருதஶப்தௌ ஹி ததாநீம் நாமரூபவிபாகாபாவாதுபபத்யேதே||௧௫||  இதி காரணத்வாதிகரணம் ||௪||

௧-௪-௫

௧௨௫। ஜகத்வாசித்வாத் – ப்ரஹ்ம தே ப்ரவாணி இத்யுபக்ரம்ய யோ வை பாலாக ஏதேஷாம் புருஷாணாம் கர்தா யஸ்ய வை தத்கர்ம ஸ வை வேதிதவ்ய: இத்யத்ர கர்மஶப்தஸ்யைதச்சப்தஸாமாநாதிகரண்யேந க்ரியத இதி வ்யுத்பத்த்யா ஜகத்வாசித்வாத் பரமேவ ப்ரஹ்ம வேதிதவ்யதயோபதிஷ்டம்||௧௬||

௧௨௬। ஜீவமுக்யப்ராணலிங்காந்நேதி சேத்தத்வ்யாக்யாதம் – ஏதைராத்மபிர்புங்க்தே, அதாஸ்மிந்ப்ராண ஏவைகதா பவதி இதி ச ஜீவாதிலிங்காந்ந பர இதி சேத், ஏதத் ப்ரதர்தநவித்யாயாமேவ பரிஹ்ருதம் – பூர்வாபரபர்யாலோசநயா ப்ரஹ்மபரத்வே நிஶ்சிதே ததநுகுணதயா நேயமந்யல்லிங்கமிதி||௧௭||

௧௨௭। அந்யார்தம் து ஜைமிநி: ப்ரஶ்நவ்யாக்யாநாப்யாமபி சைவமேகே – தௌ ஹ ஸுப்தம் புருஷமாஜக்மது: இத்யாதிநா தேஹாதிரிக்தஜீவஸத்பாவப்ரதிபாதநம் தததிரிக்தபரமாத்மஸத்பாவஜ்ஞாபநார்தமிதி க்வைஷ ஏதத்பாலகே புருஷோऽஶயிஷ்ட இதி ப்ரஶ்நாத் அதாஸ்மிந்ப்ராண ஏவைகதா பவதி, ஸதா ஸோம்ய ததா ஸம்பந்நோ பவதி இதி வாக்யஸமாநார்தகாத் ப்ரதிவசநாச்சாவகம்யதே। ஏகே – வாஜஸநேயிநோऽபி, ஏதத்ப்ரதிவசநரூபம் வாக்யம் ஸ்பஷ்டமதீயதே ச, க்வைஷ ஏதத் இத்யாதி ய ஏஷோऽந்தர்ஹ்ருாதய ஆகாஶஸ்தஸ்மிஞ்சேதே இத்யந்தம்||௧௮|| இதி ஜகத்வாசித்வாதிகரணம் || ௫ ||

௧-௪-௬

௧௨௮। வாக்யாந்வயாத் – ந வா அரே பத்யு: காமாய பதி: ப்ரியோ பவதி ஆத்மநஸ்து காமாய இத்யாரப்ய ஆத்மா வா அரே த்ரஷ்டவ்ய இத்யாதிநோபதிஷ்ட: பரமாத்மா, அம்ருதத்வஸ்ய து நாஶாऽஸ்தி வித்தேந இத்யாரப்ய। ஆத்மநி கல்வரே த்ருஷ்டே ஶ்ருதே மதே விஜ்ஞாதே இதம் ஸர்வம் விதிதம் இத்யாதி யேநேதம் ஸர்வம் விஜாநாதி இத்யந்தஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய வாக்யஸ்ய பரமாத்மந்யேவாந்வயாத்||௧௯||

அஸ்மிந்ப்ரகரணே ப்ரகரணாந்தரே ச ஜீவவாசிஶப்தேந பரமாத்மநோऽபிதாநே, தத்ஸாமாநாதிகரண்யே ச காரணம் மதாந்தரேணாஹ –

௧௨௯। ப்ரதிஜ்ஞாஸித்தேர்லிங்கமாஶ்மரத்ய: – ஆத்மநி கல்வரே த்ருஷ்டே இத்யாதிநா பரமாத்மஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாஸித்தயே ஜீவஸ்ய தத்கார்யதயா தஸ்மாதநதிரிக்தத்வம் ஜ்ஞாபயிதும் ஜீவஶப்தேந பரமாத்மாபிதாநமிதி ஆஶ்மரத்ய:||௨௦||

௧௩௦। உத்க்ரமிஷ்யத ஏவம் பாவாதித்யௌடுலோமி: – உத்க்ரமிஷ்யத: – முக்தஸ்ய, பரமாத்மஸ்வரூப- பாவாதாத்மஶப்தேந பரமாத்மாபிதாநமிதி ஔடுலோமி:||௨௧||

௧௩௧। அவஸ்திதேரிதி காஶக்ருத்ஸ்ந: – ய ஆத்மநி திஷ்டந்நாத்மநோऽந்தர இத்யாதிநா ஜீவாத்மநி பரமாத்மந ஆத்மதயா அவஸ்திதேரிதி காஶக்ருத்ஸ்ந்நாசார்யோ மந்யதே। இதமேவ மதம் ஸூத்ரகாரஸ்ஸ்வீக்ருதவாநிதி மதத்வயமுபந்யஸ்ய தத்விரோத்யேததபிதாநாதந்யஸ்யாநபிதாநாச்ச நிஶ்சீயதே||௨௨||  இதி வாக்யாந்வயாதிகரயணம் ||௬||

௧-௪-௭

௧௩௨। ப்ரக்ருதிஶ்ச ப்ரதிஜ்ஞாத்ருஷ்டாந்தாநுபரோதாத் – ஜகதுபாதாநகாரணமபி பரம் ப்ரஹ்ம ந நிமித்தமாத்ரம், ஸ்தப்தோऽஸ்யுத தமாதேஶமப்ராக்ஷ்ய: யேநாஶ்ருதம் ஶ்ருதம் பவதி இதி யேநாதேஷ்ட்ரா நிமித்தபூதேந விஜ்ஞாதேந, சேதநாசேதநாத்மகம்  க்ருத்ஸ்நம் ஜகத்விஜ்ஞாதம் பவதீதி ஆதேஷ்ட்ரு விஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞா ததுபபாதநரூபம்ருத்கார்யத்ருஷ்டாந்தாநுபரோதாத், ஆதிஶ்யதே அநேநேத்யாதேஶ இத்யாதேஶஶப்தேநாதேஷ்டாபிதீயதே। ஆதேஶ: – ப்ரஶாஸநம், ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கார்கீ இத்யாதிஶ்ருதே:||௨௩||

௧௩௩। அபித்யோபதேஶாச்ச – ததைக்ஷத பஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய இதி நிமித்தபூதஸ்யேக்ஷிது: விசித்ர- சிதசித்ரூபேண ஜகதாகாரேணாத்மநோ பஹுபவநஸங்கல்போபதேஶாச்ச, உபாதாநமபீதி விஜ்ஞாயதே||௨௪||

௧௩௪। ஸாக்ஷாச்சோபயாம்நாநாத் – ப்ரஹ்மவநம் ப்ரஹ்ம ஸ வ்ருக்ஷ ஆஸீத், ப்ரஹ்மாத்யதிஷ்டத்புவநாநி தாரயந் இதி உபாதாநம் நிமித்தம் ச ப்ரஹ்மைவேதி ஸ்வஶப்தேந உபயாம்நாநாச்ச||௨௫||

௧௩௫।     ஆத்மக்ருதே: – ஸோऽகாமயத இதி நிமித்தபூதஸ்ய ஸ்வஸ்யைவ ஜகதாகாரேண க்ருதே: ததாத்மாநம் ஸ்வயமகுருத இத்யுபதிஶ்யமாநாயா:, பரமபுருஷோ ஜகந்நிமித்தமுபாதாநம் சேதி விஜ்ஞாயதே||௨௬||

பரஸ்ய ப்ரஹ்மணோ நிரவத்யஸத்யஸங்கல்பத்வாதே: தத்விபரீதாநந்தாபுருஷார்தாஶ்ரயஜகதாகாரேண ஆத்மக்ருதேஶ்ச அவிரோத: கதமித்யாஶங்க்யாஹ –

௧௩௬।     பரிணாமாத் – அத்ரோபதிஶ்யமாநாத் பரிணாமாத் ததவிரோத ஏவ । அவிபக்தநாமரூபாதி- ஸூக்ஷ்மசிதசித்வஸ்துஶரீரக: காரணாவஸ்த: பரமபுருஷஸ்ஸ்வயமேவ ஸோऽகாமயத பஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய இதி விபக்தநாமரூபசிதசித்வஸ்து ஶரீரகோ பவேயம் இதி ஸங்கல்ப்ய, இதம் ஸர்வமஸ்ருஜத யதிதம் கிம்ச இதி ஸ்வஶரீரபூதமதிஸூக்ஷ்மம் சிதசித்வஸ்து ஸ்வஸ்மாத்விபஜ்ய தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததேவாநுப்ராவிஶத் இதி ஸ்வஸ்மாத்விபக்தே சிதசித்வஸ்துநி ஸ்வயமேவாத்மதயாऽநுப்ரவிஶ்ய, ஸச்ச த்யச்சாபவத், நிருக்தம் சாநிருக்தம் ச, நிலயநம் சாநிலயநம் ச, விஜ்ஞாநம் சாவிஜ்ஞாநம் ச, ஸத்யம் சாந்ருதம் ச ஸத்யமபவத் இதி ஹி ஸ்வஸ்ய பஹுபவநரூபபரிணாம உபதிஶ்யதே, அதோ ந கஶ்சித்விரோத:। அவிபாகாவஸ்தாயாமபி ஜீவஸ்தத்கர்ம ச ஸூக்ஷ்மரூபேண திஷ்டதீதி வக்ஷ்யதி ந கர்மாவிபாகாதிதி சேந்நாநாதித்வாதுபபத்யதே சாப்யுபலப்யதே ச இதி||௨௭||

௧௩௭। யோநிஶ்ச ஹி கீயதே – யத்பூதயோநிம் இத்யாதிஷு யோநிஶ்ச கீயதே, அதஶ்சோபாதாநமபி ||௨௮||  இதி ப்ரக்ருத்யதிகரணம் || ௭ ||

௧-௪-௮

௧௩௮। ஏதேந ஸர்வே வ்யாக்யாதா வ்யாக்யாதா: – ஜந்மாத்யஸ்ய யத இத்யாதிநா ஏததந்தேந ந்யாயேந ஸர்வே வேதாந்தா: ப்ரஹ்மபரா வ்யாக்யாதா:। த்விருக்திரத்யாயபரிஸமாப்தித்யோதநாய||௨௯||

இதி ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசிதே ஶ்ரீவேதாந்தஸாரே ப்ரதமாத்யாயஸ்ய சதுர்த: பாத: ||