ಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತಂ

ಶ್ರೀಮದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್

ಅಷ್ಟಮಾಧ್ಯಾಯ:

ಸಪ್ತಮೇ  ಪರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಾಸುದೇವಸ್ಯೋಪಾಸ್ಯತ್ವಂ ನಿಖಿಲಚೇತನಾಚೇತನವಸ್ತುಶೇಷಿತ್ವಮ್, ಕಾರಣತ್ವಮ್, ಆಧಾರತ್ವಮ್, ಸರ್ವಶರೀರತಯಾ ಸರ್ವಪ್ರಕಾರತ್ವೇನ ಸರ್ವಶಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವಮ್, ಸರ್ವನಿಯನ್ತೃತ್ವಮ್, ಸರ್ವೈಶ್ಚ ಕಲ್ಯಾಣಗುಣಗಣೈಸ್ತಸ್ಯೈವ ಪರತರತ್ವಮ್, ಸತ್ತ್ವರಜಸ್ತಮೋಮಯೈರ್ದೇಹೇನ್ದ್ರಿಯತ್ವೇನ ಭೋಗ್ಯತ್ವೇನ ಚಾವಸ್ಥಿತೈರ್ಭಾವೈಃ ಅನಾದಿಕಾಲಪ್ರವೃತ್ತದುಷ್ಕೃತಪ್ರವಾಹಹೇತುಕೈಸ್ತಸ್ಯ ತಿರೋಧಾನಮ್, ಅತ್ಯುತ್ಕೃಷ್ಟಸುಕೃತಹೇತುಕ-ಭಗವತ್ಪ್ರಪತ್ತ್ಯಾ ಸುಕೃತತಾರತಮ್ಯೇನ ಚ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿವೈಶೇಷ್ಯಾದೈಶ್ವರ್ಯಾಕ್ಷರಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಭಗವತ್ಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಪೇಕ್ಷಯೋಪಾಸಕ ಭೇದಮ್, ಭಗವನ್ತಂ ಪ್ರೇಪ್ಸೋರ್ನಿತ್ಯಯುಕ್ತತಯೈಕಭಕ್ತಿತಯಾ ಚಾತ್ಯರ್ಥಪರಮಪುರುಷಪ್ರಿಯತ್ವೇನ ಚ ಶ್ರೈಷ್ಠ್ಯಂ ದುರ್ಲಭತ್ವಂ ಚ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ಏಷಾಂ ತ್ರಯಾಣಾಂ ಜ್ಞಾತವ್ಯೋಪಾದೇಯಭೇದಾಂಶ್ಚ ಪ್ರಾಸ್ತೌಷೀತ್ । ಇದಾನೀಮಷ್ಟಮೇ ಪ್ರಸ್ತುತಾನ್ ಜ್ಞಾತವ್ಯೋಪಾದೇಯಭೇದಾನ್ ವಿವಿನಕ್ತಿ ।।

ಅರ್ಜುನ ಉವಾಚ

ಕಿಂ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಕಿಮಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಕಿಂ ಕರ್ಮ ಪುರುಷೋತ್ತಮ  ।

ಅಧಿಭೂತಂ ಚ ಕಿಂ ಪ್ರೋಕ್ತಮಧಿದೈವಂ ಕಿಮುಚ್ಯತೇ    ।। ೧ ।।

ಅಧಿಯಜ್ಞ: ಕಥಂ ಕೋಽತ್ರ ದೇಹೇಽಸ್ಮಿನ್ಮಧುಸೂದನಮ್  ।

ಪ್ರಯಾಣಕಾಲೇ ಚ ಕಥಂ ಜ್ಞೇಯೋಽಸಿ ನಿಯತಾತ್ಮಭಿ:  ।। ೨ ।।

ಜರಾಮರಣಮೋಕ್ಷಾಯ ಭಗವನ್ತಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಯತಮಾನಾನಾಂ ಜ್ಞಾತವ್ಯತಯೋಕ್ತಂ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಅಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಚ ಕಿಮಿತಿ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ । ಐಶ್ವರ್ಯಾರ್ಥೀನಾಂ ಜ್ಞಾತವ್ಯಮಧಿಭೂತಮಧಿದೈವಂ ಚ ಕಿಮ್? ತ್ರಯಾಣಾಂ ಜ್ಞಾತವ್ಯೋಽಧಿಯಜ್ಞ-ಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಶ್ಚ ಕ:? ತಸ್ಯ ಚಾಧಿಯಜ್ಞಭಾವ: ಕಥಮ್? ಪ್ರಯಾಣಕಾಲೇ ಚ ಏಭಿಸ್ತ್ರಿಭಿರ್ನಿಯತಾತ್ಮಭಿ: ಕಥಂ ಜ್ಞೇಯೋಽಸಿ?।।೧-೨।।

ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ

ಅಕ್ಷರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಪರಮಂ ಸ್ವಭಾವೋಽಧ್ಯಾತ್ಮಮುಚ್ಯತೇ  ।

ಭೂತಭಾವೋದ್ಭವಕರೋ ವಿಸರ್ಗ: ಕರ್ಮಸಂಜ್ಞಿತ:            ।। ೩ ।।

ತದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಪರಮಮಕ್ಷರಂ ನ ಕ್ಷರತೀತ್ಯಕ್ಷರಮ್, ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಸಮಷ್ಟಿರೂಪಮ್ । ತಥಾ ಚ ಶ್ರುತಿ:, ಅವ್ಯಕ್ತಮಕ್ಷರೇ ಲೀಯತೇ ಅಕ್ಷರಂ ತಮಸಿ ಲೀಯತೇ (ಸು.೨) ಇತ್ಯಾದಿಕಾ । ಪರಮಮಕ್ಷರಂ ಪ್ರಕೃತಿವಿನಿರ್ಮುಕ್ತಮಾತ್ಮ-ಸ್ವರೂಪಮ್ । ಸ್ವಭಾವೋಽಧ್ಯಾತ್ಮಮುಚ್ಯತೇ । ಸ್ವಭಾವ: ಪ್ರಕೃತಿ: । ಅನಾತ್ಮಭೂತಮ್, ಆತ್ಮನಿ ಸಂಬಧ್ಯಮಾನಂ ಭೂತಸೂಕ್ಷ್ಮತದ್ವಾಸನಾದಿಕಂ ಪಞ್ಚಾಗ್ನಿವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಜ್ಞಾತವ್ಯತಯೋದಿತಮ್ । ತದುಭಯಂ ಪ್ರಾಪ್ಯತಯಾ ತ್ಯಾಜ್ಯತಯಾ ಚ ಮುಮುಕ್ಷುಭಿರ್ಜ್ಞಾತವ್ಯಮ್ । ಭೂತಭಾವೋದ್ಭವಕರೋ ವಿಸರ್ಗ: ಕರ್ಮಸಂಜ್ಞಿತ: । ಭೂತಭಾವ: ಮನುಷ್ಯಾದಿಭಾವ: ತದುದ್ಭವಕರೋ ಯೋ ವಿಸರ್ಗ:, ಪಞ್ಚಮ್ಯಾಮಾಹುತಾವಾಪ: ಪುರುಷವಚಸೋ ಭವನ್ತಿ (ಛಾ.೫.೯.೧) ಇತಿ ಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧೋ ಯೋಷಿತ್ಸಂಬನ್ಧಜ:, ಸ ಕರ್ಮಸಂಜ್ಞಿತ: । ತಚ್ಚಾಖಿಲಂ ಸಾನುಬನ್ಧಮುದ್ವೇಜನೀಯತಯಾ, ಪರಿಹರಣೀಯತಯಾ ಚ ಮುಮುಕ್ಷುಭಿರ್ಜ್ಞಾತವ್ಯಮ್ । ಪರಿಹರಣೀಯತಯಾ ಚಾನನ್ತರಮೇವ ವಕ್ಷ್ಯತೇ, ‘ಯದಿಚ್ಛನ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಂ ಚರನ್ತಿ‘ ಇತಿ ।। ೩ ।।

ಅಧಿಭೂತಂ ಕ್ಷರೋ ಭಾವ: ಪುರುಷಶ್ಚಾಧಿದೈವತಮ್  ।

ಅಧಿಯಜ್ಞೋಽಹಮೇವಾತ್ರ ದೇಹೇ ದೇಹಭೃತಾಂ ವರ         ।। ೪ ।।

ಐಶ್ವರ್ರ್ಯಾರ್ಥಿನಾಂ ಜ್ಞಾತವ್ಯತಯಾ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಮಧಿಭೂತಂ ಕ್ಷರೋ ಭಾವ: ವಿಯದಾದಿಭೂತೇಷು ವರ್ತಮಾನ: ತತ್ಪರಿಣಾಮವಿಶೇಷ: ಕ್ಷರಣಸ್ವಭಾವೋ ವಿಲಕ್ಷಣ: ಶಬ್ದಸ್ಪರ್ಶಾದಿಸ್ಸಾಸ್ರಯ: । ವಿಲಕ್ಷಣಾ: ಸಾಶ್ರಯಾಶ್ಶಬ್ದಸ್ಪರ್ಶ-ರೂಪರಸಗನ್ಧಾ: ಐಶ್ವರ್ಯಾರ್ಥಿಭಿ: ಪ್ರಾಪ್ಯಾಸ್ತೈರನುಸನ್ಧೇಯಾ: । ಪುರುಷಶ್ಚಾಧಿದೈವತಮಧಿದೈವತಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟ: ಪುರುಷ: ಅಧಿದೈವತಂ ದೇವತೋಪರಿ ವರ್ತಮಾನ:, ಇನ್ದ್ರಪ್ರಜಾಪತಿಪ್ರಭೃತಿಕೃತ್ಸ್ನದೈವತೋಪರಿ ವರ್ತಮಾನ:, ಇನ್ದ್ರಪ್ರಜಾಪತಿಪ್ರಭೃತೀನಾಂ ಭೋಗ್ಯಜಾತದ್ವಿಲಕ್ಷಣಶಬ್ದಾದೇರ್ಭೋಕ್ತಾ ಪುರುಷ:। ಸಾ ಚ ಭೋಕ್ತೃತ್ವಾವಸ್ಥಾ ಐಶ್ವರ್ಯಾರ್ಥಿಭಿ: ಪ್ರಾಪ್ಯತಯಾನುಸನ್ಧೇಯಾ । ಅಧಿಯಜ್ಞೋಽಹಮೇವ । ಅಧಿಯಜ್ಞ: ಯಜ್ಞೈರಾರಾಧ್ಯತಯಾ ವರ್ತಮಾನ: । ಅತ್ರ ಇನ್ದ್ರಾದೌ ಮಮ ದೇಹಭೂತೇ ಆತ್ಮತಯಾವಸ್ಥಿತೋಽಹಮೇವ ಯಜ್ಞೈರಾರಾಧ್ಯ ಇತಿ ಮಹಾಯಜ್ಞಾದಿನಿತ್ಯ-ನೈಮಿತ್ತಿಕಾನುಷ್ಠಾನವೇಲಾಯಾಂ ತ್ರಯಾಣಾಮಧಿಕಾರಿಣಾಮನುಸನ್ಧೇಯಮೇತತ್ ।। ೪ ।।

ಅನ್ತಕಾಲೇ ಚ ಮಾಮೇವ ಸ್ಮರನ್ಮುಕ್ತ್ವಾ ಕಲೇಬರಮ್  ।

ಯ: ಪ್ರಯಾತಿ ಸ ಮದ್ಭಾವಂ ಯಾತಿ ನಾಸ್ತ್ಯತ್ರ ಸಂಶಯ:  ।। ೫ ।।

ಇದಮಪಿ ತ್ರಯಾಣಾಂ ಸಾಧಾರಣಮ್ । ಅನ್ತಕಾಲೇ ಚ ಮಾಮೇವ ಸ್ಮರನ್ ಕಲೇವರಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಯ: ಪ್ರಯಾತಿ, ಸ ಮದ್ಭಾವಂ ಯಾತಿ ಮಮ ಯೋ ಭಾವ: ಸ್ವಭಾವ: ತಂ ಯಾತಿ ತದಾನೀಂ ಯಥಾ ಮಾಮನುಸನ್ಧತ್ತೇ, ತಥಾವಿಧಾಕಾರೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥ: ಯಥಾ ಆದಿಭರತಾದಯಸ್ತದಾನೀಂ ಸ್ಮರ್ಯಮಾಣಮೃಗಸಜಾತೀಯಾಕಾರಾತ್ಸಂಭೂತಾ: ।।೫ ।।

ಸ್ಮರ್ತುಸ್ಸ್ವವಿಷಯಸಜಾತೀಯಾಕಾರತಾಪಾದನಮನ್ತ್ಯಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯ ಸ್ವಭಾವ ಇತಿ ಸುಸ್ಪಷ್ಟಮಾಹ –

ಯಂ ಯಂ ವಾಪಿ ಸ್ಮರನ್ ಭಾವಂ ತ್ಯಜತ್ಯನ್ತೇ ಕಲೇಬರಮ್  ।

ತಂ ತಮೇವೈತಿ ಕೌನ್ತೇಯ ಸದಾ ತದ್ಭಾವಭಾವಿತ:    ।। ೬ ।।

ಅನ್ತೇ ಅನ್ತಕಾಲೇ ಯಂ ಯಂ ವಾಪಿ ಭಾವಂ ಸ್ಮರನ್ ಕಲೇಬರಂ ತ್ಯಜತಿ, ತಂ ತಂ ಭಾವಮೇವ ಮರಣಾನನ್ತರಮೇತಿ । ಅನ್ತಿಮಪ್ರತ್ಯಯಶ್ಚ ಪೂರ್ವಭಾವಿತವಿಷಯ ಏವ ಜಾಯತೇ ।। ೬ ।।

ತಸ್ಮಾತ್ಸರ್ವೇಷು ಕಾಲೇಷು ಮಾಮನುಸ್ಮರ ಯುಧ್ಯ ಚ  ।

ಮಯ್ಯರ್ಪಿತಮನೋಬುದ್ಧಿ: ಮಾಮೇವೈಷ್ಯಸ್ಯಸಂಶಯ:     ।। ೭ ।।             ಯಸ್ಮಾತ್ಪೂರ್ವಕಾಲಾಭ್ಯಸ್ತವಿಷಯ ಏವಾನ್ತ್ಯಪ್ರತ್ಯಯೋ ಜಾಯತೇ, ತಸ್ಮಾತ್ಸರ್ವೇಷು ಕಾಲೇಷ್ವಾಪ್ರಯಾಣಾದಹರಹಃ ಮಾಮನುಸ್ಮರ। ಅಹರಹರನುಸ್ಮೃತಿಕರಂ ಯುದ್ಧಾದಿಕಂ ವರ್ಣಾಶ್ರಮಾನುಬನ್ಧಿ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಚೋದಿತಂ ನಿತ್ಯನೈಮಿತ್ತಿಕಂ ಚ ಕರ್ಮ ಕುರು । ಏವಮುಪಾಯೇನ ಮಯ್ಯರ್ಪಿತಮನೋಬುದ್ಧಿ: ಅನ್ತಕಲೇ ಚ ಮಾಮೇವ ಸ್ಮರನ್ ಯಥಾಭಿಲಷಿತಪ್ರಕಾರಂ ಮಾಂ ಪ್ರಾಪ್ಸ್ಯಸಿ ನಾತ್ರ ಸಂಶಯ: ।। ೭ ।।

ಏವಂ ಸಾಮಾನ್ಯೇನ ಸ್ವಪ್ರಾಪ್ಯಾವಾಪ್ತಿರನ್ತ್ಯಪ್ರತ್ಯಯಾಧೀನೇತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ತದರ್ಥಂ ತ್ರಯಾಣಾಮುಪಾಸನಪ್ರಕಾರಭೇದಂ ವಕ್ತುಮುಪಕ್ರಮತೇ ತತ್ರೈಶ್ವರ್ಯಾರ್ಥಿನಾಮುಪಾಸನಪ್ರಕಾರಂ ಯಥೋಪಾಸನಮನ್ತ್ಯಪ್ರತ್ಯಯಪ್ರಕಾರಂ ಚಾಹ –

ಅಭ್ಯಾಸಯೋಗಯುಕ್ತೇನ ಚೇತಸಾ ನಾನ್ಯಗಾಮಿನಾ  ।

ಪರಮಂ ಪುರುಷಂ ದಿವ್ಯಂ ಯಾತಿ ಪಾರ್ಥಾನುಚಿನ್ತಯನ್     ।। ೮ ।।

ಅಹರಹರಭ್ಯಾಸಯೋಗಾಭ್ಯಾಂ ಯುಕ್ತತಯಾ ನಾನ್ಯಗಾಮಿನಾ ಚೇತಸಾ ಅನ್ತಕಾಲೇ ಪರಮಂ ಪುರುಷಂ ದಿವ್ಯಂ ಮಾಂ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಪ್ರಕಾರಂ ಚಿನ್ತಯನ್ಮಾಮೇವ ಯಾತಿ  ಆದಿಭರತಮೃಗತ್ವಪ್ರಾಪ್ತಿವದೈಶ್ವರ್ಯವಿಶಿಷ್ಟತಯಾ ಮತ್ಸಮಾನಾಕಾರೋ ಭವತಿ । ಅಭ್ಯಾಸ: ನಿತ್ಯನೈಮಿತ್ತಿಕಾವಿರುದ್ಧೇಷು ಸರ್ವೇಷು ಕಾಲೇಷು ಮನಸೋಪಾಸ್ಯಸಂಶೀಲನಮ್ । ಯೋಗಸ್ತು ಅಹರಹರ್ಯೋಗಕಾಲೇಽನುಷ್ಠೀಯಮಾನಂ ಯಥೋಕ್ತಲಕ್ಷಣಮುಪಾಸನಮ್ ।। ೮ ।।

ಕವಿಂ ಪುರಾಣಮನುಶಾಸಿತಾರಮಣೋರಣೀಯಾಂಸಮನುಸ್ಮರೇದ್ಯ:  ।

ಸರ್ವಸ್ಯ ಧಾತಾರಮಚಿನ್ತ್ಯರೂಪಮಾದಿತ್ಯವರ್ಣಂ ತಮಸ: ಪರಸ್ತಾತ್     ।। ೯ ।।

ಪ್ರಯಾಣಕಾಲೇ ಮನಸಾಚಲೇನ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಯುಕ್ತೋ ಯೋಗಬಲೇನ ಚೈವ  ।

ಭ್ರುವೋರ್ಮಧ್ಯೇ ಪ್ರಾಣಮಾವೇಶ್ಯ ಸಮ್ಯಕ್ಸ ತಂ ಪರಂ ಪುರುಷಮುಪೈತಿ ದಿವ್ಯಮ್  ।। ೧೦ ।।

ಕವಿಂ ಸರ್ವಜ್ಞನ್ ಪುರಾಣಂ ಪುರಾತನಮನುಶಾಸಿತಾರಂ ವಿಶ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಶಾಸಿತಾರಮಣೋರಣೀಯಾಂಸಂ ಜೀವಾದಪಿ ಸೂಕ್ಷ್ಮತರಮ್, ಸರ್ವಸ್ಯ ಧಾತಾರಂ ಸರ್ವಸ್ಯ ಸ್ರಷ್ಟಾರಮ್, ಅಚಿನ್ತ್ಯರೂಪಂ ಸಕಲೇತರವಿಸಜಾತೀಯಸ್ವರೂಪಮ್, ಆದಿತ್ಯವರ್ಣಂ ತಮಸ: ಪರಸ್ತಾದಪ್ರಾಕೃತಸ್ವಾಸಾಧಾರಣದಿವ್ಯರೂಪಮ್, ತಮೇವಂಭೂತಮಹರಹರಭ್ಯಸ್ಯಮಾನಭಕ್ತಿಯುಕ್ತಯೋಗಬಲೇನ ಆರೂಢಸಂಸ್ಕಾರತಯಾ ಅಚಲೇನ ಮನಸಾ ಪ್ರಯಾಣಕಾಲೇ ಭ್ರುವೋರ್ಮಧ್ಯೇ ಪ್ರಾಣಮಾವೇಶ್ಯ ಸಂಸ್ಥಾಪ್ಯ ತತ್ರ ಭೂಮಧ್ಯೇ ದಿವ್ಯಂ ಪುರುಷಂ ಯೋಽನುಸ್ಮರೇತ್ ಸ ತಮೇವೋಪೈತಿ  ತದ್ಭಾವಂ ಯಾತಿ, ತತ್ಸಮಾನೈಶ್ವರ್ಯೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥ: ।। ೯-೧೦ ।।

ಅಥ ಕೈವಲ್ಯಾರ್ಥಿನಾಂ ಸ್ಮರಣಪ್ರಕಾರಮಾಹ –

ಯದಕ್ಷರಂ ವೇದವಿದೋ ವದನ್ತಿ ವಿಶನ್ತಿ ಯದ್ಯತಯೋ ವೀತರಾಗಾ:  ।

ಯದಿಚ್ಛನ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಂ ಚರನ್ತಿ ತತ್ತೇ ಪದಂ ಸಂಗ್ರಹೇಣ ಪ್ರವಕ್ಷ್ಯೇ  ।। ೧೧ ।।

ಯದಕ್ಷರಮಸ್ಥೂಲತ್ವಾದಿಗುಣಕಂ ವೇದವಿದೋ ವದನ್ತಿ, ವೀತರಾಗಾಶ್ಚ ಯತಯೋ ಯದಕ್ಷರಂ ವಿಶನ್ತಿ, ಯದಕ್ಷರಂ ಪ್ರಾಪ್ತುಮಿಚ್ಛನ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಂ ಚರನ್ತಿ, ತತ್ಪದಂ ಸಂಗ್ರಹೇಣ ತೇ ಪ್ರವಕ್ಷ್ಯೇ । ಪದ್ಯತೇ ಗಮ್ಯತೇ ಚೇತಸೇತಿ ಪದಮ್ ತನ್ನಿಖಿಲವೇದಾನ್ತವೇದ್ಯಂ ಮತ್ಸ್ವರೂಪಮಕ್ಷರಂ ಯಥಾ ಉಪಾಸ್ಯಮ್, ತಥಾ ಸಂಕ್ಷೇಪೇಣ ಪ್ರವಕ್ಷ್ಯಾಮೀತ್ಯರ್ಥ: ೧೧ ।।

ಸರ್ವದ್ವಾರಾಣಿ ಸಂಯಮ್ಯ ಮನೋ ಹೃದಿ ನಿರುಧ್ಯ ಚ  ।

ಮೂರ್ಧ್ನ್ಯಾಧಾಯಾತ್ಮನ: ಪ್ರಾಣಮಾಸ್ಥಿತೋ ಯೋಗಧಾರಣಾಮ್  ।। ೧೨ ।।

ಓಮಿತ್ಯೇಕಾಕ್ಷರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ವ್ಯಾಹರನ್ಮಾಮನುಸ್ಮರನ್  ।

ಯ: ಪ್ರಯಾತಿ ತ್ಯಜನ್ ದೇಹಂ ಸ ಯಾತಿ ಪರಮಾಂ ಗತಿಮ್  ।। ೧೩ ।।

ಸರ್ವಾಣಿ ಶ್ರೋತ್ರಾದೀನೀನ್ದ್ರಿಯಾಣಿ ಜ್ಞಾನದ್ವಾರಭೂತಾನಿ ಸಂಯಮ್ಯ ಸ್ವವ್ಯಾಪಾರೇಭ್ಯೋ ವಿನಿವರ್ತ್ಯ, ಹೃದಯಕಮಲನಿವಿಷ್ಟೇ ಮಯ್ಯಕ್ಷರೇ ಮನೋ ನಿರುಧ್ಯ, ಯೋಗಾಖ್ಯಾಂ ಧಾರಣಾಮಾಸ್ಥಿತ: ಮಯ್ಯೇವ ನಿಶ್ಚಲಾಂ ಸ್ಥಿತಿಮಾಸ್ಥಿತ:, ಓಮಿತ್ಯೇಕಾಕ್ಷರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಮದ್ವಾಚಕಂ ವ್ಯಾಹರನ್, ವಾಚ್ಯಂ ಮಾಮನುಸ್ಮರನ್, ಆತ್ಮನ: ಪ್ರಾಣಂ ಮೂರ್ಧ್ನ್ಯಾಧಾಯ ದೇಹಂ ತ್ಯಜನ್ ಯ: ಪ್ರಯಾತಿ  ಸ ಯಾತಿ ಪರಮಾಂ ಗತಿಂ ಪ್ರಕೃತಿವಿಯುಕ್ತಂ ಮತ್ಸಮಾನಾಕಾರಮಪುನರಾವೃತ್ತಿಮಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತೀತ್ಯರ್ಥ: । ಯ: ಸ ಸರ್ವೇಷು ಭೂತೇಷು ನಶ್ಯತ್ಸು ನ ವಿನಶ್ಯತಿ ।। ಅವ್ಯಕ್ತೋಽಕ್ಷರ ಇತ್ಯುಕ್ತಸ್ತಮಾಹು: ಪರಮಾಂ ಗತಿಮ್ ।। (೨೦,೨೧) ಇತ್ಯನನ್ತರಮೇವ ವಕ್ಷ್ಯತೇ  ।।೧೨ – ೧೩।।

ಏವಮೈಶ್ವರ್ಯಾರ್ಥಿನ: ಕೈವಲ್ಯಾರ್ಥಿನಶ್ಚ ಸ್ವಪ್ರಾಪ್ಯಾನುಗುಣಂ ಭಗವದುಪಾಸನಪ್ರಕಾರ ಉಕ್ತ: ಅಥ ಜ್ಞಾನಿನೋ ಭಗವದುಪಾಸನಪ್ರಕಾರಂ ಪ್ರಾಪ್ತಿಪ್ರಕಾರಂ ಚಾಹ

ಅನನ್ಯಚೇತಾ: ಸತತಂ ಯೋ ಮಾಂ ಸ್ಮರತಿ ನಿತ್ಯಶ:  ।

ತಸ್ಯಾಹಂ ಸುಲಭ: ಪಾರ್ಥ ನಿತ್ಯಯುಕ್ತಸ್ಯ ಯೋಗಿನ:        ।। ೧೪ ।।

ನಿತ್ಯಶ: ಮಾಮುದ್ಯೋಗಪ್ರಭೃತಿ ಸತತಂ ಸರ್ವಕಾಲಮನನ್ಯಚೇತಾ: ಯ: ಸ್ಮರತಿ ಅತ್ಯರ್ಥಮತ್ಪ್ರಿಯತ್ವೇನ ಮತ್ಸ್ಮೃತ್ಯಾ ವಿನಾ ಆತ್ಮಧಾರಣಮಲಭಮಾನೋ ನಿರತಿಶಯಪ್ರಿಯಾಂ ಸ್ಮೃತಿಂ ಯ: ಕರೋತಿ ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯಯುಕ್ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯಯೋಗಂ ಕಾಙ್ಕ್ಷಮಾಣಸ್ಯ ಯೋಗಿನ: ಅಹಂ ಸುಲಭ: ಅಹಮೇವ ಪ್ರಾಪ್ಯ: ನ ಮದ್ಭಾವ ಐಶ್ವರ್ಯಾದಿಕ: ಸುಪ್ರಾಪಶ್ಚ । ತದ್ವಿಯೋಗಮಸಹಮಾನೋಽಹಮೇವ ತಂ ವೃಣೇ । ಯಮೇವೈಷ ವೃಣುತೇ ತೇನ ಲಭ್ಯ: (ಕಠ.೨.೨೩, ಮು.೩.೨.೩) ಇತಿ ಹಿ ಶ್ರೂಯತೇ । ಮತ್ಪ್ರಾಪ್ತ್ಯನುಗುಣೋಪಾಸನವಿಪಾಕಂ ತದ್ವಿರೋಧಿನಿರಸನಮತ್ಯರ್ಥಮತ್ಪ್ರಿಯತ್ವಾದಿಕಂ ಚಾಹಮೇವ ದದಾಮೀತ್ಯರ್ಥ: । ವಕ್ಷ್ಯತೇ ಚ ತೇಷಾಂ ಸತತಯುಕ್ತಾನಾಂ ಭಜತಾಂ ಪ್ರೀತಿಪೂರ್ವಕಮ್ । ದದಾಮಿ ಬುದ್ಧಿಯೋಗಂ ತಂ ಯೇನ ಮಾಮುಪಾಯಾನ್ತಿ ತೇ ।। ತೇಷಾಮೇವಾನುಕಮ್ಪಾರ್ಥಮಹಮಜ್ಞಾನಜಂ ತಮ:। ನಾಶಯಾಮ್ಯಾತ್ಮಭಾವಸ್ಥೋ ಜ್ಞಾನದೀಪೇನ ಭಾಸ್ವತಾ ।। (೧೦-೧೦,೧೧) ಇತಿ  ।। ೧೪।।

ಅತ: ಪರಮಧ್ಯಾಯಶೇಷೇಣ ಜ್ಞಾನಿನ: ಕೈವಲ್ಯಾರ್ಥಿನಶ್ಚಾಪುನರಾವೃತ್ತಿಮೈಶ್ವರ್ಯಾರ್ಥಿನ: ಪುನರಾವೃತ್ತಿಂ ಚಾಹ

ಮಾಮುಪೇತ್ಯ ಪುನರ್ಜನ್ಮ ದು:ಖಾಲಯಮಶಾಶ್ವತಮ್  ।

ನಾಪ್ನುವನ್ತಿ ಮಹಾತ್ಮಾನ: ಸಂಸಿದ್ಧಿಂ ಪರಮಾಂ ಗತಾ:       ।। ೧೫ ।।

ಮಾಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಪುನರ್ನಿಖಿಲದು:ಖಾಲಯಮಶಾಶ್ವತಮಸ್ಥಿರಂ ಜನ್ಮ ನ ಪ್ರಾಪ್ನುವನ್ತಿ । ಯತ ಏತೇ ಮಹಾತ್ಮಾನ: ಮಹಾಮನಸ:, ಯಥಾವಸ್ಥಿತಮತ್ಸ್ವರೂಪಜಾನಾನಾ ಅತ್ಯರ್ಥಮತ್ಪ್ರಿಯತ್ವೇನ ಮಯಾ ವಿನಾ ಆತ್ಮಧಾರಣಮಲಭಮಾನಾ ಮಯ್ಯಾಸಕ್ತಮನಸೋ ಮದಾಶ್ರಯಾ ಮಾಮುಪಾಸ್ಯ ಪರಮಸಂಸಿದ್ಧಿರೂಪಂ ಮಾಂ ಪ್ರಾಪ್ತಾ: ।। ೧೫ ।।

ಐಶ್ವರ್ಯಗತಿಂ ಪ್ರಾಪ್ತಾನಾಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪ್ರಾಪ್ತಾನಾಂ ಚ ಪುನರಾವೃತ್ತೌ ಅಪುನರಾವೃತ್ತೌ ಚ ಹೇತುಮನನ್ತರಮಾಹ –

ಆ ಬ್ರಹ್ಮಭುವನಾಲ್ಲೋಕಾ: ಪುನರಾವರ್ತಿನೋಽರ್ಜುನ  ।

ಮಾಮುಪೇತ್ಯ ತು ಕೌನ್ತೇಯ ಪುನರ್ಜನ್ಮ ನ ವಿದ್ಯತೇ  ।। ೧೬ ।।

ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಪರ್ಯನ್ತಾ: ಬ್ರಹ್ಮಾಣ್ಡೋದರವರ್ತಿನಸ್ಸರ್ವೇ ಲೋಕಾ ಭೋಗೈಶ್ವರ್ಯಾಲಯಾ: ಪುನರಾವರ್ತಿನ: ವಿನಾಶಿನ: । ಅತ ಐಶ್ವರ್ಯಗತಿಂ ಪ್ರಾಪ್ತಾನಾಂ ಪ್ರಾಪ್ಯಸ್ಥಾನವಿನಾಶಾದ್ವಿನಾಶಿತ್ವಮವರ್ಜನೀಯಮ್ । ಮಾಂ ಸರ್ವಜ್ಞಂ ಸತ್ಯಸಙ್ಕಲ್ಪಂ ನಿಖಿಲಜಗದುತ್ಪತ್ತಿ-ಸ್ಥಿತಿಲಯಲೀಲಂ ಪರಮಕಾರುಣಿಕಂ ಸದೈಕರೂಪಂ ಪ್ರಾಪ್ತಾನಾಂ ವಿನಾಶಪ್ರಸಙ್ಗಾಭಾವಾತ್ತೇಷಾಂ ಪುನರ್ಜನ್ಮ ನ ವಿದ್ಯತೇ ೧೬ ।।

ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಪರ್ಯನ್ತಾನಾಂ ಲೋಕಾನಾಂ ತದನ್ತರ್ವರ್ತಿನಾಂ ಚ ಪರಮಪುರುಷಸಙ್ಕಲ್ಪಕೃತಾಮುತ್ಪತ್ತಿವಿನಾಶ-ಕಾಲವ್ಯವಸ್ಥಾಮಾಹ-

ಸಹಸ್ರಯುಗಪರ್ಯನ್ತಮಹರ್ಯದ್ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಿದು:  ।

ರಾತ್ರಿಂ ಯುಗಸಹಸ್ರಾನ್ತಾಂ ತೇಽಹೋರಾತ್ರವಿದೋ ಜನಾ:     ।। ೧೭ ।।

ಅವ್ಯಕ್ತಾದ್ವ್ಯಕ್ತಯ: ಸರ್ವಾ: ಪ್ರಭವನ್ತ್ಯಹರಾಗಮೇ  ।

ರಾತ್ರ್ಯಾಗಮೇ ಪ್ರಲೀಯನ್ತೇ ತತ್ರೈವಾವ್ಯಕ್ತಸಂಜ್ಞಕೇ            ।। ೧೮ ।।

ಭೂತಗ್ರಾಮ: ಸ ಏವಾಯಂ ಭೂತ್ವಾ ಭೂತ್ವಾ ಪ್ರಲೀಯತೇ  ।

ರಾತ್ರ್ಯಾಗಮೇಽವಶ: ಪಾರ್ಥ ಪ್ರಭವತ್ಯಹರಾಗಮೇ              ।। ೧೯ ।।

ಯೇ ಮನುಷ್ಯಾದಿಚತುರ್ಮುಖಾನ್ತಾನಾಂ ಮತ್ಸಙ್ಕಲ್ಪಕೃತಾಹೋರಾತ್ರವ್ಯವಸ್ಥಾವಿದೋ ಜನಾ:, ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಶ್ಚತುರ್ಮುಖಸ್ಯ ಯದಹ: ತಚ್ಚತುರ್ಯುಗಸಹಸ್ರಾವಸಾನಂ ವಿದು:, ರಾತ್ರಿಂ ಚ ತಥಾರೂಪಾಮ್ । ತತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಹರಾಗಮಸಮಯೇ ತ್ರೈಲೋಕ್ಯಾನ್ತರ್ವರ್ತಿನ್ಯೋ ದೇಹೇನ್ದ್ರಿಯಭೋಗ್ಯಭೋಗಸ್ಥಾನರೂಪಾ ವ್ಯಕ್ತಶ್ಚತುರ್ಮುಖದೇಹಾವಸ್ಥಾದವ್ಯಕ್ತಾತ್ಪ್ರಭವನ್ತಿ । ತತ್ರೈವ ಅವ್ಯಕ್ತಾವಸ್ಥಾವಿಶೇಷೇ ಚತುರ್ಮುಖದೇಹೇ ರಾತ್ರ್ಯಾಗಮಸಮಯೇ ಪ್ರಲೀಯನ್ತೇ । ಸ ಏವಾಯಂ ಕರ್ಮವಶ್ಯೋ ಭೂತಗ್ರಾಮೋಽಹರಾಗಮೇ ಭೂತ್ವಾ ಭುತ್ವಾ ರಾತ್ರ್ಯಾಗಮೇ ಪ್ರಲೀಯತೇ । ಪುನರಪ್ಯಹರಾಗಮೇ ಪ್ರಭವತಿ । ತಥಾ ವರ್ಷತಾವಸಾನರೂಪಯುಗಸಹಸ್ರಾನ್ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಪರ್ಯನ್ತಾ ಲೋಕಾ: ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ, ಪೃಥಿವ್ಯಪ್ಸು ಪ್ರಲೀಯತೇ ಆಪಸ್ತೇಜಸಿ ಲೀಯನ್ತೇ (ಸುಬಾ.೨) ) ಇತ್ಯಾದಿಕ್ರಮೇಣ ಅವ್ಯಕ್ತಾಕ್ಷರತಮ:ಪರ್ಯನ್ತಂ ಮಯ್ಯೇವ ಪ್ರಲೀಯನ್ತೇ। ಏವಂ ಮದ್ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಸ್ಯ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಕಾಲವ್ಯವಸ್ಥಯಾ ಮತ್ತ ಉತ್ಪತ್ತೇ: ಮಯಿ ಪ್ರಲಯಾಚ್ಚೋತ್ಪತ್ತಿವಿನಾಶಯೋಗಿತ್ವಂ ಅವರ್ಜನೀಯಮಿತ್ಯೈಶ್ವರ್ಯಗತಿಂ ಪ್ರಾಪ್ತಾನಾಂ ಪುನರಾವೃತ್ತಿರಪರಿಹಾರ್ಯಾ । ಮಾಮುಪೇತಾನಾಂ ತು ನ ಪುನರಾವೃತ್ತಿಪ್ರಸಙ್ಗ: ।।೧೯।।

ಅಥ ಕೈವಲ್ಯಂ ಪ್ರಪ್ತಾನಾಮಪಿ ಪುನರಾವೃತ್ತಿರ್ನ ವಿದ್ಯತ ಇತ್ಯಹ –

ಪರಸ್ತಸ್ಮಾತ್ತು ಭಾವೋಽನ್ಯೋಽವ್ಯಕ್ತೋಽವ್ಯಕ್ತಾತ್ಸನಾತನ:  ।

ಯಸ್ಯ ಸರ್ವೇಷು ಭೂತೇಷು ನಶ್ಯತ್ಸು ನ ವಿನಶ್ಯತಿ  ।। ೨೦ ।।

ಅವ್ಯಕ್ತೋಽಕ್ಷರ ಇತ್ಯುಕ್ತಸ್ತಮಾಹು: ಪರಮಾಂ ಗತಿಮ್  ।

ಯಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ನ ನಿವರ್ತನ್ತೇ ತದ್ಧಾಮ ಪರಮಂ ಮಮ  ।। ೨೧ ।।

ತಸ್ಮಾದವ್ಯಕ್ತಾದಚೇತನಪ್ರಕೃತಿರೂಪಾತ್ಪುರುಷಾರ್ಥತಯಾ ಪರ: ಉತ್ಕೃಷ್ಟೋ ಭಾವೋಽನ್ಯೋ ಜ್ಞಾನೈಕಾಕಾರತಯಾ ತಸ್ಮಾದ್ವಿಸಜಾತೀಯ:, ಅವ್ಯಕ್ತ: ಕೇನಚಿತ್ಪ್ರಮಾಣೇನ ನ ವ್ಯಜ್ಯತ ಇತ್ಯವ್ಯಕ್ತ:, ಸ್ವಸಂವೇದ್ಯಸ್ವಾಸಾಧಾರಣಾಕಾರ ಇತ್ಯರ್ಥ: ಸನಾತನ: ಉತ್ಪತ್ತಿವಿನಾಶಾನರ್ಹಾತಯಾ ನಿತ್ಯ: ಯ: ಸರ್ವೇಷು ವಿಯದಾದಿಭೂತೇಷು ಸಕಾರಣೇಷು ಸಕಾರ್ಯೇಷು ವಿನಶ್ಯತ್ಸು ತತ್ರ ತತ್ರ ಸ್ಥಿತೋಽಪಿ ನ ವಿನಶ್ಯತಿ ಸ: ಅವ್ಯಕ್ತೋಽಕ್ಷರ ಇತ್ಯುಕ್ತ:, ಯೇ ತ್ವಕ್ಷರಮನಿರ್ದೇಶ್ಯಮವ್ಯಕ್ತಂ ಪರ್ಯುಪಾಸತೇ (೧೨.೩), ಕೂಟಸ್ಥೋಽಕ್ಷರ ಉಚ್ಯತೇ (೧೫.೧೬) ಇತ್ಯಾದಿಷು  ತಂ ವೇದವಿದ: ಪರಮಾಂ ಗತಿಮಾಹು: । ಅಯಮೇವ, ಯ: ಪ್ರಯಾತಿ ತ್ಯಜನ್ ದೇಹಂ ಸ ಯಾತಿ ಪರಮಾಂ ಗತಿಮ್ (೮.೧೩) ಇತ್ಯತ್ರ ಪರಮಗತಿಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟೋಽಕ್ಷರ: ಪ್ರಕೃತಿಸಂಸರ್ಗವಿಯುಕ್ತಸ್ವಸ್ವರೂಪೇಣಾವಸ್ಥಿತ ಆತ್ಮೇತ್ಯರ್ಥ:। ಯಮೇವಂಭೂತಂ ಸ್ವರೂಪೇಣಾವಸ್ಥಿತಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ನ ನಿವರ್ತನ್ತೇ ತನ್ಮಮ ಪರಮಂ ಧಾಮ ಪರಂ ನಿಯಮನಸ್ಥಾನಮ್ । ಅಚೇತನಪ್ರಕೃತಿರೇಕಂ ನಿಯಮನಸ್ಥಾನಮ್ ತತ್ಸಂಸೃಷ್ಟರೂಪಾ ಜೀವಪ್ರಕೃತಿರ್ದ್ವಿತೀಯಂ ನಿಯಮನಸ್ಥಾನಮ್ । ಅಚಿತ್ಸಂಸರ್ಗವಿಯುಕ್ತಂ ಸ್ವರೂಏಣಾವಥಿತಂ ಮುಕ್ತಸ್ವರೂಪಂ ಪರಮಂ ನಿಯಮನಸ್ಥಾನಮಿತ್ಯರ್ಥ: । ತಚ್ಚಾಪುನರಾವೃತ್ತಿರೂಪಮ್ । ಅಥ ವಾ ಪ್ರಕಾಶವಾಚೀ ಧಾಮಶಬ್ದ: ಪ್ರಕಾಶ: ಚೇಹ ಜ್ಞಾನಮಭಿಪ್ರೇತಮ್ ಪ್ರಕೃತಿಸಂಸೃಷ್ಟಾತ್ಪರಿಛಿನ್ನಜ್ಞಾನರೂಪಾದಾತ್ಮನೋಽಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಜ್ಞಾನರೂಪತಯಾ ಮುಕ್ತಸ್ವರೂಪಂ ಪರಂ ಧಾಮ ।। ೨೦ – ೨೧।। ಜ್ಞಾನಿನ: ಪ್ರಾಪ್ಯಂ ತು ತಸ್ಮಾದತ್ಯನ್ತವಿಭಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ –

ಪುರುಷಸ್ಸ ಪರ: ಪಾರ್ಥ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಲಭ್ಯಸ್ತ್ವನನ್ಯಯಾ  ।

ಯಸ್ಯಾನ್ತಸ್ಸ್ಥಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಯೇನ ಸರ್ವಮಿದಂ ತತಮ್  ।। ೨೨ ।।

ಮತ್ತ: ಪರತರಂ ನಾನ್ಯತ್ಕಿಞ್ಚಿದಸ್ತಿ ಧನಂಜಯ । ಮಯಿ ಸರ್ವಮಿದಂ ಪ್ರೋತಂ ಸೂತ್ರೇ ಮಣಿಗಣಾ ಇವ ।। (೭.೭), ಮಾಮೇಭ್ಯ: ಪರಮವ್ಯಯಮ್ (೭.೧೩) ಇತ್ಯಾದಿನಾ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಸ್ಯ ಯಸ್ಯ ಅನ್ತಸ್ಸ್ಥಾನಿ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನಿ, ಯೇನ ಚ ಪರೇಣ ಪುರುಷೇಣ ಸರ್ವಮಿದಂ ತತಮ್, ಸ ಪರ: ಪುರುಷ: ಅನನ್ಯಚೇತಾಸ್ಸತತಮ್ (೮.೧೪) ಇತ್ಯನನ್ಯಯಾ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಲಭ್ಯ:  ।। ೨೨ ।।

ಅಥಾತ್ಮಯಾಥಾತ್ಮ್ಯವಿದು: ಪರಮಪುರುಷನಿಷ್ಟಸ್ಯ ಚ ಸಾಧರಣೀಮರ್ಚಿರಾದಿಕಾಂ ಗತಿಮಾಹ  ದ್ವಯೋರಪ್ಯರ್ಚಿರಾದಿಕಾ ಗತಿ: ಶ್ರುತೌ ಶ್ರುತಾ । ಸಾ ಚಾಪುನರಾವೃತ್ತಿಲಕ್ಷಣಾ । ಯಥಾ ಪಞ್ಚಾಗ್ನಿವಿದ್ಯಾಯಾಮ್, ತದ್ಯ ಇತ್ಥಂ ವಿದುರ್ಯೇ ಚೇಮೇಽರಣ್ಯೇ ಶ್ರದ್ಧಾ ತಪ ಇತ್ಯುಪಾಸತೇ, ತೇಽರ್ಚಿಷಮಭಿಸಂಭವನ್ತ್ಯರ್ಚಿಷೋಽಹ: (ಛಾ.೫.೧೦.೧) ಇತ್ಯಾದೌ । ಅರ್ಚಿರಾದಿಕಯಾ ಗತಸ್ಯ ಪರಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿರಪುನರಾವೃತ್ತಿಶ್ಚಾಮ್ನಾತಾ, ಸ ಏನಾನ್ ಬ್ರಹ್ಮ ಗಮಯತಿ ಏತೇನ ಪ್ರತಿಪದ್ಯಮಾನಾ ಇಮಂ ಮಾನವಮಾವರ್ತಂ ನಾವರ್ತನ್ತೇ (ಛಾ.೪.೧೫.೬) ಇತಿ । ನ ಚ ಪ್ರಜಾಪತಿವಾಕ್ಯಾದೌ ಶ್ರುತಪರವಿದ್ಯಾಙ್ಗಭೂತಾತ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿವಿಷಯೇಯಮ್, ತದ್ಯ ಇತ್ಥಂ ವಿದು: ಇತಿ ಗತಿಶ್ರುತಿ:, ಯೇ ಚೇಮೇಽರಣ್ಯೇ ಶ್ರದ್ಧಾ ತಪ ಇತ್ಯುಪಾಸತೇ ಇತಿ ಪರವಿದ್ಯಾಯಾ: ಪೃಥಕ್ಛ್ರುತಿವೈಯಾರ್ಥ್ಯಾತ್ । ಪಞ್ಚಾಗ್ನಿವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಚ, ಇತಿ ತು ಪಞ್ಚಮ್ಯಾಮಾಹುತಾವಾಪ: ಪುರುಷವಚಸೋ ಭವನ್ತಿ (ಛಾ.೫.೯.೧) ಇತಿ, ರಮಣೀಯಚರಣಾ: … ಕಪೂಯಚರಣಾ: (ಛಾ.೫.೧೦.೭) ಇತಿ ಪುಣ್ಯಪಾಪಹೇತುಕೋ ಮನುಷ್ಯಾದಿಭಾವೋಽಪಾಮೇವ ಭೂತಾನ್ತರಸಂಸೃಷ್ಟಾನಾಮ್, ಆತ್ಮನಸ್ತು ತತ್ಪರಿಷ್ವಙ್ಗಮಾತ್ರಮಿತಿ ಚಿದಚಿತೋರ್ವಿವೇಕಮಭಿಧಾಯ, ತದ್ಯ ಇತ್ಥಂ ವಿದು:. ತೇಽರ್ಚಿಷಮಸಂಭವನ್ತಿ … ಇಮಂ ಮಾನವಮಾವರ್ತಂ ನಾವರ್ತನ್ತೇ ಇತಿ ವಿವಿಕ್ತೇ ಚಿದಚಿದ್ವಸ್ತುನೀ ತ್ಯಾಜ್ಯತಯಾ ಪ್ರಾಪ್ಯತಯಾ ಚ ಯ ಇತ್ಥಂ ವಿದು: ತೇಽರ್ಚಿರಾದಿನಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ನ ಚ ಪುನರಾವರ್ತನ್ತ ಇತ್ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಗಮ್ಯತೇ । ಆತ್ಮಯಾಥಾತ್ಮ್ಯವಿದ: ಪರಮಪುರುಷನಿಷ್ಠಸ್ಯ ಚ ಸ ಏನಾನ್ ಬ್ರಹ್ಮ ಗಮಯತಿ ಇತಿ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿವಚನಾದಚಿದ್ವಿಯುಕ್ತಮಾತ್ಮವಸ್ತು ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮಕತಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಶೇಷತೈಕರಸಮಿತ್ಯನುಸನ್ಧೇಯಮ್ ತತ್ಕ್ರತುನ್ಯಾಯಾಚ್ಚ। ಪರಶೇಷತೈಕರಸತ್ವಂ ಚ ಯ ಆತ್ಮನಿ ತಿಷ್ಠನ್ … ಯಸ್ಯಾತ್ಮಾ ಶರೀರಮ್ (ಶತ.ಮಾಧ್ಯ.೧೪.೬.೫.೩೦) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧಮ್ ।

ಯತ್ರ ಕಾಲೇ ತ್ವನಾವೃತ್ತಿಮಾವೃತ್ತಿಂ ಚೈವ ಯೋಗಿನ:  ।

ಪ್ರಯಾತಾ ಯಾನ್ತಿ ತಂ ಕಾಲಂ ವಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ಭರತರ್ಷಭ  ।। ೨೩ ।।

ಅಗ್ನಿರ್ಜ್ಯೋತಿರಹಶ್ಶುಕ್ಲ: ಷಣ್ಮಾಸಾ ಉತ್ತರಾಯಣಮ್  ।

ತತ್ರ ಪ್ರಯಾತಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮ ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ಜನಾ:       ।। ೨೪ ।।

ಅತ್ರ ಕಾಲಶಬ್ದೋ ಮಾರ್ಗಸ್ಯಾಹ:ಪ್ರಭೃತಿಸಂವತರಾನ್ತಕಾಲಾಭಿಮಾನಿದೇವತಾಭೂಯಸ್ತಯಾ ಮಾರ್ಗೋಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥ: । ಯಸ್ಮಿನ್ಮಾರ್ಗೇ ಪ್ರಯಾತಾ ಯೋಗಿನೋಽನಾವೃತ್ತಿಂ ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಾಣಶ್ಚಾವೃತ್ತಿಂ ಯಾನ್ತಿ ತಂ ಮಾರ್ಗಂ ವಕ್ಷ್ಯಾಮೀತ್ಯರ್ಥ: । ಅಗ್ನಿರ್ಜ್ಯೋತಿರಹಶ್ಶುಕ್ಲ: ಷಣ್ಮಾಸಾ ಉತ್ತರಾಯಣಮ್ ಇತಿ ಸಂವತ್ಸರಾದೀನಾಂ ಪ್ರದರ್ಶನಮ್ ।। ೨೩ – ೨೪ ।।

ಧೂಮೋ ರಾತ್ರಿಸ್ತಥಾ ಕೃಷ್ಣ: ಷಣ್ಮಾಸಾ ದಕ್ಷಿಣಾಯಣಮ್  ।

ತತ್ರ ಚಾನ್ದ್ರಮಸಂ ಜ್ಯೋತಿರ್ಯೋಗೀ ಪ್ರಾಪ್ಯ ನಿವರ್ತತೇ          ।। ೨೫ ।।

ಏತಚ್ಚ ಧೂಮಾದಿಮಾರ್ಗಸ್ಥಪಿತೃಲೋಕಾದೇ: ಪ್ರದರ್ಶನಮ್ ।

ಅತ್ರ ಯೋಗಿಶಬ್ದ: ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಸಂಬನ್ಧಿವಿಷಯ:                  ।। ೨೫ ।।

ಶುಕ್ಲಕೃಷ್ಣೇ ಗತೀ ಹ್ಯೇತೇ ಜಗತ: ಶಾಶ್ವತೇ ಮತೇ  ।

ಏಕಯಾ ಯಾತ್ಯನಾವೃತ್ತಿಮನ್ಯಯಾವರ್ತತೇ ಪುನ:                   ।। ೨೬ ।।

ಶುಕ್ಲಾ ಗತಿ: ಅರ್ಚಿರಾದಿಕಾ, ಕೃಷ್ಣಾ ಚ ಧೂಮಾದಿಕಾ । ಶುಕ್ಲಯಾನಾವೃತ್ತಿಂ ಯಾತಿ ಕೃಷ್ಣಯಾ ತು ಪುನರಾವರ್ತತೇ। ಏತೇ ಶುಕ್ಲಕೃಷ್ಣೇ ಗತೀ ಜ್ಞಾನಿನಾಂ ವಿವಿಧಾನಾಂ ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಣಾಂ ಚ ಶ್ರುತೌ ಶಾಶ್ವತೇ ಮತೇ । ತದ್ಯ ಇತ್ಥಂ ವಿದುರ್ಯೇ ಚೇಮೇಽರಣ್ಯೇ ಶ್ರದ್ಧಾ ತಪ ಇತ್ಯುಪಾಸತೇ ತೇಽರ್ಚಿಷಮಭಿಸಂಭವನ್ತಿ, ಅಥ ಯ ಇಮೇ ಗ್ರಾಮ ಇಷ್ಟಾಪೂರ್ತೇ ದತ್ತಮಿತ್ಯುಪಾಸತೇ ತೇ ಧೂಮಮಭಿಸಂಭವನ್ತಿ (ಛಾ.೫.೧೦.೧-೩) ಇತಿ ।। ೨೬ ।।

ನೈತೇ ಸೃತೀ ಪಾರ್ಥ ಜಾನನ್ ಯೋಗೀ ಮುಹ್ಯತಿ ಕಶ್ಚನ  ।

ತಸ್ಮಾತ್ಸರ್ವೇಷು ಕಾಲೇಷು ಯೋಗಯುಕ್ತೋ ಭವಾರ್ಜುನ           ।। ೨೭ ।।

ಏತೌ ಮಾರ್ಗೌ ಜಾನನ್ ಯೋಗೀ ಪ್ರಯಾಣಕಾಲೇ ಕಶ್ಚನ ನ ಮುಹ್ಯತಿ ಅಪಿ ತು ಸ್ವೇನೈವ ದೇವಯಾನೇನ ಪಥಾ ಯಾತಿ । ತಸ್ಮಾದಹರಹರ್ಚಿರಾದಿಗತಿಚಿನ್ತನಾಖ್ಯಯೋಗಯುಕ್ತೋ ಭವ ೨೭ ।।

ಅಥಾಧ್ಯಾಯದ್ವಯೋದಿತಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥವೇದನಫಲಮಾಹ –

ವೇದೇಷು ಯಜ್ಞೇಷು ತಪಸ್ಸು ಚೈವ ದಾನೇ ಚ ಯತ್ಪುಣ್ಯಫಲಂ ಪ್ರದಿಷ್ಟಮ್  ।

ಅತ್ಯೇತಿ ತತ್ಸರ್ವಮಿದಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಯೋಗೀ ಪರಂ ಸ್ಥಾನಮುಪೈತಿ ಚಾದ್ಯಮ್       ।। ೨೮ ।।

ಋಗ್ಯಜುಸ್ಸಾಮಾಥರ್ವರೂಪವೇದಾಭ್ಯಾಸಯಜ್ಞತಪೋದಾನಪ್ರಭೃತಿಷು ಸರ್ವೇಷು ಪುಣ್ಯೇಷು ಯತ್ಫಲಂ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಮ್, ಇದಮಧ್ಯಾಯದ್ವಯೋದಿತಂ ಭಗವನ್ಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಂ ವಿದಿತ್ವಾ ತತ್ಸರ್ವಮತ್ಯೇತಿ ಏತದ್ವೇದನಸುಖಾತಿರೇಕೇಣ ತತ್ಸರ್ವಂ ತೃಣವನ್ಮನ್ಯತೇ । ಯೋಗೀ ಜ್ಞಾನೀ ಚ ಭೂತ್ವಾ ಜ್ಞಾನಿನ: ಪ್ರಾಪ್ಯಂ ಪರಮಾದ್ಯಂ ಸ್ಥಾನಮುಪೈತಿ ।। ೨೮ ।।

।। ಇತಿ ಶ್ರೀಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತೇ ಶ್ರೀಮದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯೇ ಅಷ್ಟಮಾಧ್ಯಾಯ: ।। ೮।।