பகவத்ராமாநுஜவிரசிதம்
ஶ்ரீமத்கீதாபாஷ்யம்
அஷ்டமாத்யாய:
ஸப்தமே பரஸ்ய ப்ரஹ்மணோ வாஸுதேவஸ்யோபாஸ்யத்வம் நிகிலசேதநாசேதநவஸ்துஶேஷித்வம், காரணத்வம், ஆதாரத்வம், ஸர்வஶரீரதயா ஸர்வப்ரகாரத்வேந ஸர்வஶப்தவாச்யத்வம், ஸர்வநியந்த்ருத்வம், ஸர்வைஶ்ச கல்யாணகுணகணைஸ்தஸ்யைவ பரதரத்வம், ஸத்த்வரஜஸ்தமோமயைர்தேஹேந்த்ரியத்வேந போக்யத்வேந சாவஸ்திதைர்பாவை: அநாதிகாலப்ரவ்ருத்ததுஷ்க்ருதப்ரவாஹஹேதுகைஸ்தஸ்ய திரோதாநம், அத்யுத்க்ருஷ்டஸுக்ருதஹேதுக-பகவத்ப்ரபத்த்யா ஸுக்ருததாரதம்யேந ச ப்ரதிபத்திவைஶேஷ்யாதைஶ்வர்யாக்ஷரயாதாத்ம்யபகவத்ப்ராப்த்யபேக்ஷயோபாஸக பேதம், பகவந்தம் ப்ரேப்ஸோர்நித்யயுக்ததயைகபக்திதயா சாத்யர்தபரமபுருஷப்ரியத்வேந ச ஶ்ரைஷ்ட்யம் துர்லபத்வம் ச ப்ரதிபாத்ய ஏஷாம் த்ரயாணாம் ஜ்ஞாதவ்யோபாதேயபேதாம்ஶ்ச ப்ராஸ்தௌஷீத் । இதாநீமஷ்டமே ப்ரஸ்துதாந் ஜ்ஞாதவ்யோபாதேயபேதாந் விவிநக்தி ।।
அர்ஜுந உவாச
கிம் தத்ப்ரஹ்ம கிமத்யாத்மம் கிம் கர்ம புருஷோத்தம ।
அதிபூதம் ச கிம் ப்ரோக்தமதிதைவம் கிமுச்யதே ।। ௧ ।।
அதியஜ்ஞ: கதம் கோऽத்ர தேஹேऽஸ்மிந்மதுஸூதநம் ।
ப்ரயாணகாலே ச கதம் ஜ்ஞேயோऽஸி நியதாத்மபி: ।। ௨ ।।
ஜராமரணமோக்ஷாய பகவந்தமாஶ்ரித்ய யதமாநாநாம் ஜ்ஞாதவ்யதயோக்தம் தத்ப்ரஹ்ம அத்யாத்மம் ச கிமிதி வக்தவ்யம் । ஐஶ்வர்யார்தீநாம் ஜ்ஞாதவ்யமதிபூதமதிதைவம் ச கிம்? த்ரயாணாம் ஜ்ஞாதவ்யோऽதியஜ்ஞ-ஶப்தநிர்திஷ்டஶ்ச க:? தஸ்ய சாதியஜ்ஞபாவ: கதம்? ப்ரயாணகாலே ச ஏபிஸ்த்ரிபிர்நியதாத்மபி: கதம் ஜ்ஞேயோऽஸி?।।௧-௨।।
ஶ்ரீபகவாநுவாச
அக்ஷரம் ப்ரஹ்ம பரமம் ஸ்வபாவோऽத்யாத்மமுச்யதே ।
பூதபாவோத்பவகரோ விஸர்க: கர்மஸம்ஜ்ஞித: ।। ௩ ।।
தத்ப்ரஹ்மேதி நிர்திஷ்டம் பரமமக்ஷரம் ந க்ஷரதீத்யக்ஷரம், க்ஷேத்ரஜ்ஞஸமஷ்டிரூபம் । ததா ச ஶ்ருதி:, அவ்யக்தமக்ஷரே லீயதே அக்ஷரம் தமஸி லீயதே (ஸு.௨) இத்யாதிகா । பரமமக்ஷரம் ப்ரக்ருதிவிநிர்முக்தமாத்ம-ஸ்வரூபம் । ஸ்வபாவோऽத்யாத்மமுச்யதே । ஸ்வபாவ: ப்ரக்ருதி: । அநாத்மபூதம், ஆத்மநி ஸம்பத்யமாநம் பூதஸூக்ஷ்மதத்வாஸநாதிகம் பஞ்சாக்நிவித்யாயாம் ஜ்ஞாதவ்யதயோதிதம் । ததுபயம் ப்ராப்யதயா த்யாஜ்யதயா ச முமுக்ஷுபிர்ஜ்ஞாதவ்யம் । பூதபாவோத்பவகரோ விஸர்க: கர்மஸம்ஜ்ஞித: । பூதபாவ: மநுஷ்யாதிபாவ: ததுத்பவகரோ யோ விஸர்க:, பஞ்சம்யாமாஹுதாவாப: புருஷவசஸோ பவந்தி (சா.௫.௯.௧) இதி ஶ்ருதிஸித்தோ யோஷித்ஸம்பந்தஜ:, ஸ கர்மஸம்ஜ்ஞித: । தச்சாகிலம் ஸாநுபந்தமுத்வேஜநீயதயா, பரிஹரணீயதயா ச முமுக்ஷுபிர்ஜ்ஞாதவ்யம் । பரிஹரணீயதயா சாநந்தரமேவ வக்ஷ்யதே, ‘யதிச்சந்தோ ப்ரஹ்மசர்யம் சரந்தி‘ இதி ।। ௩ ।।
அதிபூதம் க்ஷரோ பாவ: புருஷஶ்சாதிதைவதம் ।
அதியஜ்ஞோऽஹமேவாத்ர தேஹே தேஹப்ருதாம் வர ।। ௪ ।।
ஐஶ்வர்ர்யார்திநாம் ஜ்ஞாதவ்யதயா நிர்திஷ்டமதிபூதம் க்ஷரோ பாவ: வியதாதிபூதேஷு வர்தமாந: தத்பரிணாமவிஶேஷ: க்ஷரணஸ்வபாவோ விலக்ஷண: ஶப்தஸ்பர்ஶாதிஸ்ஸாஸ்ரய: । விலக்ஷணா: ஸாஶ்ரயாஶ்ஶப்தஸ்பர்ஶ-ரூபரஸகந்தா: ஐஶ்வர்யார்திபி: ப்ராப்யாஸ்தைரநுஸந்தேயா: । புருஷஶ்சாதிதைவதமதிதைவதஶப்தநிர்திஷ்ட: புருஷ: அதிதைவதம் தேவதோபரி வர்தமாந:, இந்த்ரப்ரஜாபதிப்ரப்ருதிக்ருத்ஸ்நதைவதோபரி வர்தமாந:, இந்த்ரப்ரஜாபதிப்ரப்ருதீநாம் போக்யஜாதத்விலக்ஷணஶப்தாதேர்போக்தா புருஷ:। ஸா ச போக்த்ருத்வாவஸ்தா ஐஶ்வர்யார்திபி: ப்ராப்யதயாநுஸந்தேயா । அதியஜ்ஞோऽஹமேவ । அதியஜ்ஞ: யஜ்ஞைராராத்யதயா வர்தமாந: । அத்ர இந்த்ராதௌ மம தேஹபூதே ஆத்மதயாவஸ்திதோऽஹமேவ யஜ்ஞைராராத்ய இதி மஹாயஜ்ஞாதிநித்ய-நைமித்திகாநுஷ்டாநவேலாயாம் த்ரயாணாமதிகாரிணாமநுஸந்தேயமேதத் ।। ௪ ।।
அந்தகாலே ச மாமேவ ஸ்மரந்முக்த்வா கலேபரம் ।
ய: ப்ரயாதி ஸ மத்பாவம் யாதி நாஸ்த்யத்ர ஸம்ஶய: ।। ௫ ।।
இதமபி த்ரயாணாம் ஸாதாரணம் । அந்தகாலே ச மாமேவ ஸ்மரந் கலேவரம் த்யக்த்வா ய: ப்ரயாதி, ஸ மத்பாவம் யாதி மம யோ பாவ: ஸ்வபாவ: தம் யாதி ததாநீம் யதா மாமநுஸந்தத்தே, ததாவிதாகாரோ பவதீத்யர்த: யதா ஆதிபரதாதயஸ்ததாநீம் ஸ்மர்யமாணம்ருகஸஜாதீயாகாராத்ஸம்பூதா: ।।௫ ।।
ஸ்மர்துஸ்ஸ்வவிஷயஸஜாதீயாகாரதாபாதநமந்த்யப்ரத்யயஸ்ய ஸ்வபாவ இதி ஸுஸ்பஷ்டமாஹ –
யம் யம் வாபி ஸ்மரந் பாவம் த்யஜத்யந்தே கலேபரம் ।
தம் தமேவைதி கௌந்தேய ஸதா தத்பாவபாவித: ।। ௬ ।।
அந்தே அந்தகாலே யம் யம் வாபி பாவம் ஸ்மரந் கலேபரம் த்யஜதி, தம் தம் பாவமேவ மரணாநந்தரமேதி । அந்திமப்ரத்யயஶ்ச பூர்வபாவிதவிஷய ஏவ ஜாயதே ।। ௬ ।।
தஸ்மாத்ஸர்வேஷு காலேஷு மாமநுஸ்மர யுத்ய ச ।
மய்யர்பிதமநோபுத்தி: மாமேவைஷ்யஸ்யஸம்ஶய: ।। ௭ ।। யஸ்மாத்பூர்வகாலாப்யஸ்தவிஷய ஏவாந்த்யப்ரத்யயோ ஜாயதே, தஸ்மாத்ஸர்வேஷு காலேஷ்வாப்ரயாணாதஹரஹ: மாமநுஸ்மர। அஹரஹரநுஸ்ம்ருதிகரம் யுத்தாதிகம் வர்ணாஶ்ரமாநுபந்தி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிசோதிதம் நித்யநைமித்திகம் ச கர்ம குரு । ஏவமுபாயேந மய்யர்பிதமநோபுத்தி: அந்தகலே ச மாமேவ ஸ்மரந் யதாபிலஷிதப்ரகாரம் மாம் ப்ராப்ஸ்யஸி நாத்ர ஸம்ஶய: ।। ௭ ।।
ஏவம் ஸாமாந்யேந ஸ்வப்ராப்யாவாப்திரந்த்யப்ரத்யயாதீநேத்யுக்த்வா ததர்தம் த்ரயாணாமுபாஸநப்ரகாரபேதம் வக்துமுபக்ரமதே தத்ரைஶ்வர்யார்திநாமுபாஸநப்ரகாரம் யதோபாஸநமந்த்யப்ரத்யயப்ரகாரம் சாஹ –
அப்யாஸயோகயுக்தேந சேதஸா நாந்யகாமிநா ।
பரமம் புருஷம் திவ்யம் யாதி பார்தாநுசிந்தயந் ।। ௮ ।।
அஹரஹரப்யாஸயோகாப்யாம் யுக்ததயா நாந்யகாமிநா சேதஸா அந்தகாலே பரமம் புருஷம் திவ்யம் மாம் வக்ஷ்யமாணப்ரகாரம் சிந்தயந்மாமேவ யாதி ஆதிபரதம்ருகத்வப்ராப்திவதைஶ்வர்யவிஶிஷ்டதயா மத்ஸமாநாகாரோ பவதி । அப்யாஸ: நித்யநைமித்திகாவிருத்தேஷு ஸர்வேஷு காலேஷு மநஸோபாஸ்யஸம்ஶீலநம் । யோகஸ்து அஹரஹர்யோககாலேऽநுஷ்டீயமாநம் யதோக்தலக்ஷணமுபாஸநம் ।। ௮ ।।
கவிம் புராணமநுஶாஸிதாரமணோரணீயாம்ஸமநுஸ்மரேத்ய: ।
ஸர்வஸ்ய தாதாரமசிந்த்யரூபமாதித்யவர்ணம் தமஸ: பரஸ்தாத் ।। ௯ ।।
ப்ரயாணகாலே மநஸாசலேந பக்த்யா யுக்தோ யோகபலேந சைவ ।
ப்ருவோர்மத்யே ப்ராணமாவேஶ்ய ஸம்யக்ஸ தம் பரம் புருஷமுபைதி திவ்யம் ।। ௧௦ ।।
கவிம் ஸர்வஜ்ஞந் புராணம் புராதநமநுஶாஸிதாரம் விஶ்வஸ்ய ப்ரஶாஸிதாரமணோரணீயாம்ஸம் ஜீவாதபி ஸூக்ஷ்மதரம், ஸர்வஸ்ய தாதாரம் ஸர்வஸ்ய ஸ்ரஷ்டாரம், அசிந்த்யரூபம் ஸகலேதரவிஸஜாதீயஸ்வரூபம், ஆதித்யவர்ணம் தமஸ: பரஸ்தாதப்ராக்ருதஸ்வாஸாதாரணதிவ்யரூபம், தமேவம்பூதமஹரஹரப்யஸ்யமாநபக்தியுக்தயோகபலேந ஆரூடஸம்ஸ்காரதயா அசலேந மநஸா ப்ரயாணகாலே ப்ருவோர்மத்யே ப்ராணமாவேஶ்ய ஸம்ஸ்தாப்ய தத்ர பூமத்யே திவ்யம் புருஷம் யோऽநுஸ்மரேத் ஸ தமேவோபைதி தத்பாவம் யாதி, தத்ஸமாநைஶ்வர்யோ பவதீத்யர்த: ।। ௯-௧௦ ।।
அத கைவல்யார்திநாம் ஸ்மரணப்ரகாரமாஹ –
யதக்ஷரம் வேதவிதோ வதந்தி விஶந்தி யத்யதயோ வீதராகா: ।
யதிச்சந்தோ ப்ரஹ்மசர்யம் சரந்தி தத்தே பதம் ஸம்க்ரஹேண ப்ரவக்ஷ்யே ।। ௧௧ ।।
யதக்ஷரமஸ்தூலத்வாதிகுணகம் வேதவிதோ வதந்தி, வீதராகாஶ்ச யதயோ யதக்ஷரம் விஶந்தி, யதக்ஷரம் ப்ராப்துமிச்சந்தோ ப்ரஹ்மசர்யம் சரந்தி, தத்பதம் ஸம்க்ரஹேண தே ப்ரவக்ஷ்யே । பத்யதே கம்யதே சேதஸேதி பதம் தந்நிகிலவேதாந்தவேத்யம் மத்ஸ்வரூபமக்ஷரம் யதா உபாஸ்யம், ததா ஸம்க்ஷேபேண ப்ரவக்ஷ்யாமீத்யர்த: ௧௧ ।।
ஸர்வத்வாராணி ஸம்யம்ய மநோ ஹ்ருதி நிருத்ய ச ।
மூர்த்ந்யாதாயாத்மந: ப்ராணமாஸ்திதோ யோகதாரணாம் ।। ௧௨ ।।
ஓமித்யேகாக்ஷரம் ப்ரஹ்ம வ்யாஹரந்மாமநுஸ்மரந் ।
ய: ப்ரயாதி த்யஜந் தேஹம் ஸ யாதி பரமாம் கதிம் ।। ௧௩ ।।
ஸர்வாணி ஶ்ரோத்ராதீநீந்த்ரியாணி ஜ்ஞாநத்வாரபூதாநி ஸம்யம்ய ஸ்வவ்யாபாரேப்யோ விநிவர்த்ய, ஹ்ருதயகமலநிவிஷ்டே மய்யக்ஷரே மநோ நிருத்ய, யோகாக்யாம் தாரணாமாஸ்தித: மய்யேவ நிஶ்சலாம் ஸ்திதிமாஸ்தித:, ஓமித்யேகாக்ஷரம் ப்ரஹ்ம மத்வாசகம் வ்யாஹரந், வாச்யம் மாமநுஸ்மரந், ஆத்மந: ப்ராணம் மூர்த்ந்யாதாய தேஹம் த்யஜந் ய: ப்ரயாதி ஸ யாதி பரமாம் கதிம் ப்ரக்ருதிவியுக்தம் மத்ஸமாநாகாரமபுநராவ்ருத்திமாத்மாநம் ப்ராப்நோதீத்யர்த: । ய: ஸ ஸர்வேஷு பூதேஷு நஶ்யத்ஸு ந விநஶ்யதி ।। அவ்யக்தோऽக்ஷர இத்யுக்தஸ்தமாஹு: பரமாம் கதிம் ।। (௨௦,௨௧) இத்யநந்தரமேவ வக்ஷ்யதே ।।௧௨ – ௧௩।।
ஏவமைஶ்வர்யார்திந: கைவல்யார்திநஶ்ச ஸ்வப்ராப்யாநுகுணம் பகவதுபாஸநப்ரகார உக்த: அத ஜ்ஞாநிநோ பகவதுபாஸநப்ரகாரம் ப்ராப்திப்ரகாரம் சாஹ
அநந்யசேதா: ஸததம் யோ மாம் ஸ்மரதி நித்யஶ: ।
தஸ்யாஹம் ஸுலப: பார்த நித்யயுக்தஸ்ய யோகிந: ।। ௧௪ ।।
நித்யஶ: மாமுத்யோகப்ரப்ருதி ஸததம் ஸர்வகாலமநந்யசேதா: ய: ஸ்மரதி அத்யர்தமத்ப்ரியத்வேந மத்ஸ்ம்ருத்யா விநா ஆத்மதாரணமலபமாநோ நிரதிஶயப்ரியாம் ஸ்ம்ருதிம் ய: கரோதி தஸ்ய நித்யயுக்தஸ்ய நித்யயோகம் காங்க்ஷமாணஸ்ய யோகிந: அஹம் ஸுலப: அஹமேவ ப்ராப்ய: ந மத்பாவ ஐஶ்வர்யாதிக: ஸுப்ராபஶ்ச । தத்வியோகமஸஹமாநோऽஹமேவ தம் வ்ருணே । யமேவைஷ வ்ருணுதே தேந லப்ய: (கட.௨.௨௩, மு.௩.௨.௩) இதி ஹி ஶ்ரூயதே । மத்ப்ராப்த்யநுகுணோபாஸநவிபாகம் தத்விரோதிநிரஸநமத்யர்தமத்ப்ரியத்வாதிகம் சாஹமேவ ததாமீத்யர்த: । வக்ஷ்யதே ச தேஷாம் ஸததயுக்தாநாம் பஜதாம் ப்ரீதிபூர்வகம் । ததாமி புத்தியோகம் தம் யேந மாமுபாயாந்தி தே ।। தேஷாமேவாநுகம்பார்தமஹமஜ்ஞாநஜம் தம:। நாஶயாம்யாத்மபாவஸ்தோ ஜ்ஞாநதீபேந பாஸ்வதா ।। (௧௦-௧௦,௧௧) இதி ।। ௧௪।।
அத: பரமத்யாயஶேஷேண ஜ்ஞாநிந: கைவல்யார்திநஶ்சாபுநராவ்ருத்திமைஶ்வர்யார்திந: புநராவ்ருத்திம் சாஹ
மாமுபேத்ய புநர்ஜந்ம து:காலயமஶாஶ்வதம் ।
நாப்நுவந்தி மஹாத்மாந: ஸம்ஸித்திம் பரமாம் கதா: ।। ௧௫ ।।
மாம் ப்ராப்ய புநர்நிகிலது:காலயமஶாஶ்வதமஸ்திரம் ஜந்ம ந ப்ராப்நுவந்தி । யத ஏதே மஹாத்மாந: மஹாமநஸ:, யதாவஸ்திதமத்ஸ்வரூபஜாநாநா அத்யர்தமத்ப்ரியத்வேந மயா விநா ஆத்மதாரணமலபமாநா மய்யாஸக்தமநஸோ மதாஶ்ரயா மாமுபாஸ்ய பரமஸம்ஸித்திரூபம் மாம் ப்ராப்தா: ।। ௧௫ ।।
ஐஶ்வர்யகதிம் ப்ராப்தாநாம் பகவந்தம் ப்ராப்தாநாம் ச புநராவ்ருத்தௌ அபுநராவ்ருத்தௌ ச ஹேதுமநந்தரமாஹ –
ஆ ப்ரஹ்மபுவநால்லோகா: புநராவர்திநோऽர்ஜுந ।
மாமுபேத்ய து கௌந்தேய புநர்ஜந்ம ந வித்யதே ।। ௧௬ ।।
ப்ரஹ்மலோகபர்யந்தா: ப்ரஹ்மாண்டோதரவர்திநஸ்ஸர்வே லோகா போகைஶ்வர்யாலயா: புநராவர்திந: விநாஶிந: । அத ஐஶ்வர்யகதிம் ப்ராப்தாநாம் ப்ராப்யஸ்தாநவிநாஶாத்விநாஶித்வமவர்ஜநீயம் । மாம் ஸர்வஜ்ஞம் ஸத்யஸங்கல்பம் நிகிலஜகதுத்பத்தி-ஸ்திதிலயலீலம் பரமகாருணிகம் ஸதைகரூபம் ப்ராப்தாநாம் விநாஶப்ரஸங்காபாவாத்தேஷாம் புநர்ஜந்ம ந வித்யதே ௧௬ ।।
ப்ரஹ்மலோகபர்யந்தாநாம் லோகாநாம் ததந்தர்வர்திநாம் ச பரமபுருஷஸங்கல்பக்ருதாமுத்பத்திவிநாஶ-காலவ்யவஸ்தாமாஹ-
ஸஹஸ்ரயுகபர்யந்தமஹர்யத்ப்ரஹ்மணோ விது: ।
ராத்ரிம் யுகஸஹஸ்ராந்தாம் தேऽஹோராத்ரவிதோ ஜநா: ।। ௧௭ ।।
அவ்யக்தாத்வ்யக்தய: ஸர்வா: ப்ரபவந்த்யஹராகமே ।
ராத்ர்யாகமே ப்ரலீயந்தே தத்ரைவாவ்யக்தஸம்ஜ்ஞகே ।। ௧௮ ।।
பூதக்ராம: ஸ ஏவாயம் பூத்வா பூத்வா ப்ரலீயதே ।
ராத்ர்யாகமேऽவஶ: பார்த ப்ரபவத்யஹராகமே ।। ௧௯ ।।
யே மநுஷ்யாதிசதுர்முகாந்தாநாம் மத்ஸங்கல்பக்ருதாஹோராத்ரவ்யவஸ்தாவிதோ ஜநா:, தே ப்ரஹ்மணஶ்சதுர்முகஸ்ய யதஹ: தச்சதுர்யுகஸஹஸ்ராவஸாநம் விது:, ராத்ரிம் ச ததாரூபாம் । தத்ர ப்ரஹ்மணோऽஹராகமஸமயே த்ரைலோக்யாந்தர்வர்திந்யோ தேஹேந்த்ரியபோக்யபோகஸ்தாநரூபா வ்யக்தஶ்சதுர்முகதேஹாவஸ்தாதவ்யக்தாத்ப்ரபவந்தி । தத்ரைவ அவ்யக்தாவஸ்தாவிஶேஷே சதுர்முகதேஹே ராத்ர்யாகமஸமயே ப்ரலீயந்தே । ஸ ஏவாயம் கர்மவஶ்யோ பூதக்ராமோऽஹராகமே பூத்வா புத்வா ராத்ர்யாகமே ப்ரலீயதே । புநரப்யஹராகமே ப்ரபவதி । ததா வர்ஷதாவஸாநரூபயுகஸஹஸ்ராந்தே ப்ரஹ்மலோகபர்யந்தா லோகா: ப்ரஹ்மா ச, ப்ருதிவ்யப்ஸு ப்ரலீயதே ஆபஸ்தேஜஸி லீயந்தே (ஸுபா.௨) ) இத்யாதிக்ரமேண அவ்யக்தாக்ஷரதம:பர்யந்தம் மய்யேவ ப்ரலீயந்தே। ஏவம் மத்வ்யதிரிக்தஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய காலவ்யவஸ்தயா மத்த உத்பத்தே: மயி ப்ரலயாச்சோத்பத்திவிநாஶயோகித்வம் அவர்ஜநீயமித்யைஶ்வர்யகதிம் ப்ராப்தாநாம் புநராவ்ருத்திரபரிஹார்யா । மாமுபேதாநாம் து ந புநராவ்ருத்திப்ரஸங்க: ।।௧௯।।
அத கைவல்யம் ப்ரப்தாநாமபி புநராவ்ருத்திர்ந வித்யத இத்யஹ –
பரஸ்தஸ்மாத்து பாவோऽந்யோऽவ்யக்தோऽவ்யக்தாத்ஸநாதந: ।
யஸ்ய ஸர்வேஷு பூதேஷு நஶ்யத்ஸு ந விநஶ்யதி ।। ௨௦ ।।
அவ்யக்தோऽக்ஷர இத்யுக்தஸ்தமாஹு: பரமாம் கதிம் ।
யம் ப்ராப்ய ந நிவர்தந்தே தத்தாம பரமம் மம ।। ௨௧ ।।
தஸ்மாதவ்யக்தாதசேதநப்ரக்ருதிரூபாத்புருஷார்ததயா பர: உத்க்ருஷ்டோ பாவோऽந்யோ ஜ்ஞாநைகாகாரதயா தஸ்மாத்விஸஜாதீய:, அவ்யக்த: கேநசித்ப்ரமாணேந ந வ்யஜ்யத இத்யவ்யக்த:, ஸ்வஸம்வேத்யஸ்வாஸாதாரணாகார இத்யர்த: ஸநாதந: உத்பத்திவிநாஶாநர்ஹாதயா நித்ய: ய: ஸர்வேஷு வியதாதிபூதேஷு ஸகாரணேஷு ஸகார்யேஷு விநஶ்யத்ஸு தத்ர தத்ர ஸ்திதோऽபி ந விநஶ்யதி ஸ: அவ்யக்தோऽக்ஷர இத்யுக்த:, யே த்வக்ஷரமநிர்தேஶ்யமவ்யக்தம் பர்யுபாஸதே (௧௨.௩), கூடஸ்தோऽக்ஷர உச்யதே (௧௫.௧௬) இத்யாதிஷு தம் வேதவித: பரமாம் கதிமாஹு: । அயமேவ, ய: ப்ரயாதி த்யஜந் தேஹம் ஸ யாதி பரமாம் கதிம் (௮.௧௩) இத்யத்ர பரமகதிஶப்தநிர்திஷ்டோऽக்ஷர: ப்ரக்ருதிஸம்ஸர்கவியுக்தஸ்வஸ்வரூபேணாவஸ்தித ஆத்மேத்யர்த:। யமேவம்பூதம் ஸ்வரூபேணாவஸ்திதம் ப்ராப்ய ந நிவர்தந்தே தந்மம பரமம் தாம பரம் நியமநஸ்தாநம் । அசேதநப்ரக்ருதிரேகம் நியமநஸ்தாநம் தத்ஸம்ஸ்ருஷ்டரூபா ஜீவப்ரக்ருதிர்த்விதீயம் நியமநஸ்தாநம் । அசித்ஸம்ஸர்கவியுக்தம் ஸ்வரூஏணாவதிதம் முக்தஸ்வரூபம் பரமம் நியமநஸ்தாநமித்யர்த: । தச்சாபுநராவ்ருத்திரூபம் । அத வா ப்ரகாஶவாசீ தாமஶப்த: ப்ரகாஶ: சேஹ ஜ்ஞாநமபிப்ரேதம் ப்ரக்ருதிஸம்ஸ்ருஷ்டாத்பரிசிந்நஜ்ஞாநரூபாதாத்மநோऽபரிச்சிந்நஜ்ஞாநரூபதயா முக்தஸ்வரூபம் பரம் தாம ।। ௨௦ – ௨௧।। ஜ்ஞாநிந: ப்ராப்யம் து தஸ்மாதத்யந்தவிபக்தமித்யாஹ –
புருஷஸ்ஸ பர: பார்த பக்த்யா லப்யஸ்த்வநந்யயா ।
யஸ்யாந்தஸ்ஸ்தாநி பூதாநி யேந ஸர்வமிதம் ததம் ।। ௨௨ ।।
மத்த: பரதரம் நாந்யத்கிஞ்சிதஸ்தி தநம்ஜய । மயி ஸர்வமிதம் ப்ரோதம் ஸூத்ரே மணிகணா இவ ।। (௭.௭), மாமேப்ய: பரமவ்யயம் (௭.௧௩) இத்யாதிநா நிர்திஷ்டஸ்ய யஸ்ய அந்தஸ்ஸ்தாநி ஸர்வாணி பூதாநி, யேந ச பரேண புருஷேண ஸர்வமிதம் ததம், ஸ பர: புருஷ: அநந்யசேதாஸ்ஸததம் (௮.௧௪) இத்யநந்யயா பக்த்யா லப்ய: ।। ௨௨ ।।
அதாத்மயாதாத்ம்யவிது: பரமபுருஷநிஷ்டஸ்ய ச ஸாதரணீமர்சிராதிகாம் கதிமாஹ த்வயோரப்யர்சிராதிகா கதி: ஶ்ருதௌ ஶ்ருதா । ஸா சாபுநராவ்ருத்திலக்ஷணா । யதா பஞ்சாக்நிவித்யாயாம், தத்ய இத்தம் விதுர்யே சேமேऽரண்யே ஶ்ரத்தா தப இத்யுபாஸதே, தேऽர்சிஷமபிஸம்பவந்த்யர்சிஷோऽஹ: (சா.௫.௧௦.௧) இத்யாதௌ । அர்சிராதிகயா கதஸ்ய பரப்ரஹ்மப்ராப்திரபுநராவ்ருத்திஶ்சாம்நாதா, ஸ ஏநாந் ப்ரஹ்ம கமயதி ஏதேந ப்ரதிபத்யமாநா இமம் மாநவமாவர்தம் நாவர்தந்தே (சா.௪.௧௫.௬) இதி । ந ச ப்ரஜாபதிவாக்யாதௌ ஶ்ருதபரவித்யாங்கபூதாத்மப்ராப்திவிஷயேயம், தத்ய இத்தம் விது: இதி கதிஶ்ருதி:, யே சேமேऽரண்யே ஶ்ரத்தா தப இத்யுபாஸதே இதி பரவித்யாயா: ப்ருதக்ச்ருதிவையார்த்யாத் । பஞ்சாக்நிவித்யாயாம் ச, இதி து பஞ்சம்யாமாஹுதாவாப: புருஷவசஸோ பவந்தி (சா.௫.௯.௧) இதி, ரமணீயசரணா: … கபூயசரணா: (சா.௫.௧௦.௭) இதி புண்யபாபஹேதுகோ மநுஷ்யாதிபாவோऽபாமேவ பூதாந்தரஸம்ஸ்ருஷ்டாநாம், ஆத்மநஸ்து தத்பரிஷ்வங்கமாத்ரமிதி சிதசிதோர்விவேகமபிதாய, தத்ய இத்தம் விது:. தேऽர்சிஷமஸம்பவந்தி … இமம் மாநவமாவர்தம் நாவர்தந்தே இதி விவிக்தே சிதசித்வஸ்துநீ த்யாஜ்யதயா ப்ராப்யதயா ச ய இத்தம் விது: தேऽர்சிராதிநா கச்சந்தி, ந ச புநராவர்தந்த இத்யுக்தமிதி கம்யதே । ஆத்மயாதாத்ம்யவித: பரமபுருஷநிஷ்டஸ்ய ச ஸ ஏநாந் ப்ரஹ்ம கமயதி இதி ப்ரஹ்மப்ராப்திவசநாதசித்வியுக்தமாத்மவஸ்து ப்ரஹ்மாத்மகதயா ப்ரஹ்மஶேஷதைகரஸமித்யநுஸந்தேயம் தத்க்ரதுந்யாயாச்ச। பரஶேஷதைகரஸத்வம் ச ய ஆத்மநி திஷ்டந் … யஸ்யாத்மா ஶரீரம் (ஶத.மாத்ய.௧௪.௬.௫.௩௦) இத்யாதிஶ்ருதிஸித்தம் ।
யத்ர காலே த்வநாவ்ருத்திமாவ்ருத்திம் சைவ யோகிந: ।
ப்ரயாதா யாந்தி தம் காலம் வக்ஷ்யாமி பரதர்ஷப ।। ௨௩ ।।
அக்நிர்ஜ்யோதிரஹஶ்ஶுக்ல: ஷண்மாஸா உத்தராயணம் ।
தத்ர ப்ரயாதா கச்சந்தி ப்ரஹ்ம ப்ரஹ்மவிதோ ஜநா: ।। ௨௪ ।।
அத்ர காலஶப்தோ மார்கஸ்யாஹ:ப்ரப்ருதிஸம்வதராந்தகாலாபிமாநிதேவதாபூயஸ்தயா மார்கோபலக்ஷணார்த: । யஸ்மிந்மார்கே ப்ரயாதா யோகிநோऽநாவ்ருத்திம் புண்யகர்மாணஶ்சாவ்ருத்திம் யாந்தி தம் மார்கம் வக்ஷ்யாமீத்யர்த: । அக்நிர்ஜ்யோதிரஹஶ்ஶுக்ல: ஷண்மாஸா உத்தராயணம் இதி ஸம்வத்ஸராதீநாம் ப்ரதர்ஶநம் ।। ௨௩ – ௨௪ ।।
தூமோ ராத்ரிஸ்ததா க்ருஷ்ண: ஷண்மாஸா தக்ஷிணாயணம் ।
தத்ர சாந்த்ரமஸம் ஜ்யோதிர்யோகீ ப்ராப்ய நிவர்ததே ।। ௨௫ ।।
ஏதச்ச தூமாதிமார்கஸ்தபித்ருலோகாதே: ப்ரதர்ஶநம் ।
அத்ர யோகிஶப்த: புண்யகர்மஸம்பந்திவிஷய: ।। ௨௫ ।।
ஶுக்லக்ருஷ்ணே கதீ ஹ்யேதே ஜகத: ஶாஶ்வதே மதே ।
ஏகயா யாத்யநாவ்ருத்திமந்யயாவர்ததே புந: ।। ௨௬ ।।
ஶுக்லா கதி: அர்சிராதிகா, க்ருஷ்ணா ச தூமாதிகா । ஶுக்லயாநாவ்ருத்திம் யாதி க்ருஷ்ணயா து புநராவர்ததே। ஏதே ஶுக்லக்ருஷ்ணே கதீ ஜ்ஞாநிநாம் விவிதாநாம் புண்யகர்மணாம் ச ஶ்ருதௌ ஶாஶ்வதே மதே । தத்ய இத்தம் விதுர்யே சேமேऽரண்யே ஶ்ரத்தா தப இத்யுபாஸதே தேऽர்சிஷமபிஸம்பவந்தி, அத ய இமே க்ராம இஷ்டாபூர்தே தத்தமித்யுபாஸதே தே தூமமபிஸம்பவந்தி (சா.௫.௧௦.௧-௩) இதி ।। ௨௬ ।।
நைதே ஸ்ருதீ பார்த ஜாநந் யோகீ முஹ்யதி கஶ்சந ।
தஸ்மாத்ஸர்வேஷு காலேஷு யோகயுக்தோ பவார்ஜுந ।। ௨௭ ।।
ஏதௌ மார்கௌ ஜாநந் யோகீ ப்ரயாணகாலே கஶ்சந ந முஹ்யதி அபி து ஸ்வேநைவ தேவயாநேந பதா யாதி । தஸ்மாதஹரஹர்சிராதிகதிசிந்தநாக்யயோகயுக்தோ பவ ௨௭ ।।
அதாத்யாயத்வயோதிதஶாஸ்த்ரார்தவேதநபலமாஹ –
வேதேஷு யஜ்ஞேஷு தபஸ்ஸு சைவ தாநே ச யத்புண்யபலம் ப்ரதிஷ்டம் ।
அத்யேதி தத்ஸர்வமிதம் விதித்வா யோகீ பரம் ஸ்தாநமுபைதி சாத்யம் ।। ௨௮ ।।
ருக்யஜுஸ்ஸாமாதர்வரூபவேதாப்யாஸயஜ்ஞதபோதாநப்ரப்ருதிஷு ஸர்வேஷு புண்யேஷு யத்பலம் நிர்திஷ்டம், இதமத்யாயத்வயோதிதம் பகவந்மாஹாத்ம்யம் விதித்வா தத்ஸர்வமத்யேதி ஏதத்வேதநஸுகாதிரேகேண தத்ஸர்வம் த்ருணவந்மந்யதே । யோகீ ஜ்ஞாநீ ச பூத்வா ஜ்ஞாநிந: ப்ராப்யம் பரமாத்யம் ஸ்தாநமுபைதி ।। ௨௮ ।।
।। இதி ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசிதே ஶ்ரீமத்கீதாபாஷ்யே அஷ்டமாத்யாய: ।। ௮।।
