பகவத்ராமாநுஜவிரசிதம்
ஶ்ரீமத்கீதாபாஷ்யம்
அஷ்டாதஶோऽத்யாய:
அதீதேநாத்யாயத்வயேந அப்யுதயநிஶ்ஶ்ரேயஸஸாதநபூதம் வைதிகமேவ யஜ்ஞதபோதாநாதிகம் கர்ம, நாந்யத் வைதிகஸ்ய ச கர்மணஸ்ஸாமாந்யலக்ஷணம் ப்ரணவாந்வய: தத்ர மோக்ஷாப்யுதயஸாதநயோர்பேத: தத்ஸச்சப்தநிர்தேஶ்யத்வேந மோக்ஷஸாதநம் ச கர்ம பலாபிஸந்திரஹிதம் யஜ்ஞாதிகம் ததாரம்பஶ்ச ஸத்த்வோத்ரேகாத்பவதி ஸத்த்வவ்ருத்திஶ்ச ஸாத்த்விகாஹாரஸேவயா இத்யுக்தம் । அநந்தரம் மோக்ஷஸாதநதயா நிர்திஷ்டயோஸ்த்யாகஸம்ந்யாஸயோரைக்யம், த்யாகஸ்ய ச ஸ்வரூபம், பகவதி ஸர்வேஶ்வரே ச ஸர்வகர்மணாம் கர்த்ருத்வாநுஸந்தாநம், ஸத்த்வரஜஸ்தமஸாம் கார்யவர்ணநேந ஸத்த்வகுணஸ்யாவஶ்யோபாதேயத்வம், ஸ்வவர்ணோசிதாநாம் கர்மணாம் பரமபுருஷாராதநபூதாநாம் பரமபுருஷப்ராப்திநிர்வர்தநப்ரகார:, க்ருத்ஸ்நஸ்ய கீதாஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸாரார்தோ பக்தியோக இத்யேதே ப்ரதிபாத்யந்தே । தத்ர தாவத்த்யாகஸம்ந்யாஸயோர்ப்ருதக்த்வைகத்வ-நிர்ணயாய ஸ்வரூபநிர்ணயாய சார்ஜுந: ப்ருச்சதி –
அர்ஜுந உவாச ஸம்ந்யாஸஸ்ய மஹாபாஹோ தத்த்வமிச்சாமி வேதிதும் ।
த்யாகஸ்ய ச ஹ்ருஷீகேஶ ப்ருதக்கேஶிநிஷூதந ।। ௧௮.௧ ।।
த்யாகஸம்ந்யாஸௌ ஹி மோக்ஷஸாதநதயா விஹிதௌ, ந கர்மணா ந ப்ரஜயா தநேந த்யாகேநைகே அம்ருதத்வமாநஶு: வேதாந்தவிஜ்ஞாநஸுநிஶ்சிதார்தாஸ்ஸம்ந்யாஸயோகாத்யதயஶ்ஶுத்தஸத்த்வா: । தே ப்ரஹ்மலோகே து பராந்தகாலே பராம்ருதாத்பரிமுச்யந்தி ஸர்வே (நா) இத்யாதிஷு । அஸ்ய ஸம்ந்யாஸஸ்ய த்யாகஸ்ய ச தத்த்வம் யாதாத்ம்யம் ப்ருதக்வேதிதுமிச்சாமி। அயமபிப்ராய: கிமேதௌ ஸம்ந்யாஸத்யாகஶப்தௌ ப்ருதகர்தௌ, உதைகார்தவேவ யதா ப்ருதகர்தௌ, ததா அநயோ: ப்ருதக்த்வேந ஸ்வரூபம் வேதிதுமிச்சாமி ஏகத்வேऽபி தஸ்ய ஸ்வரூபம் வக்தவ்யமிதி ।। ௧ ।।
அதாநயோரேகமேவ ஸ்வரூபம், தச்சேத்ருஶமிதி நிர்ணேதும் வாதிவிப்ரதிபத்திம் தர்ஶயந்ஶ்ரீபகவாநுவாச –
ஶ்ரீபகவாநுவாச
காம்யாநாம் கர்மணாம் ந்யாஸம் ஸம்ந்யாஸம் கவயோ விது: ।
ஸர்வகர்மபலத்யாகம் ப்ராஹுஸ்த்யாகம் விசக்ஷணா: ।। ௨ ।।
கேசந வித்வாம்ஸ: காம்யாநாம் கர்மணாம் ந்யாஸம் ஸ்வரூபத்யாகம் ஸம்ந்யாஸம் விது: । கேசிச்ச விசக்ஷணா: நித்யாநாம் நைமித்திகாநாம் ச காம்யாநாம் ஸர்வேஷாம் கர்மணாம் பலத்யாக ஏவ மோக்ஷஶாஸ்த்ரேஷு த்யாகஶப்தார்த இதி ப்ராஹு:। தத்ர ஶாஸ்த்ரீயத்யாக: காம்யகர்மஸ்வரூபவிஷய: ஸர்வகர்மபலவிஷய இதி விவாதம் ப்ரதர்ஶயநேகத்ர ஸம்ந்யாஸஶப்தமிதரத்ர த்யாகஶப்தம் ப்ரயுக்தவாந் । அதஸ்த்யாகஸம்ந்யாஸஶப்தயோ: ஏகார்தத்வமங்கீக்ருதமிதி ஜ்ஞாயதே। ததா நிஶ்சயம் ஶ்ருணு மே தத்ர த்யாகே பரதஸத்தம (௪) இதி த்யாகஶப்தேநைவ நிர்ணயவசநாத், நியதஸ்ய து ஸம்ந்யாஸ: கர்மணோ நோபபத்யதே । மோஹாத்தஸ்ய பரித்யாக: தாமஸ: பரிகீர்தித: ।। (௭) அநிஷ்டமிஷ்டம் மிஶ்ரம் ச த்ரிவிதம் கர்மண: பலம் । பவத்யத்யாகிநாம் ப்ரேத்ய ந து ஸம்ந்யாஸிநாம் க்வசித் ।। (௧௨) இதி பரஸ்பரபர்யாயதாதர்ஶநாச்ச தயோரேகார்தத்வமங்கீக்ருதம் இதி நிஶ்சீயதே ।। ௨ ।।
த்யாஜ்யம் தோஷவதித்யேகே கர்ம ப்ராஹுர்மநீஷிண: ।
யஜ்ஞதாநதப:கர்ம ந த்யாஜ்யமிதி சாபரே ।। ௩ ।।
ஏகே மநீஷிண: காபிலா: வைதிகாஶ்ச தந்மதாநுஸாரிண: ராகாதிதோஷவத்பந்தகத்வாத்ஸர்வம் யஜ்ஞாதிகம் கர்ம முமுக்ஷுணா த்யாஜ்யமிதி ப்ராஹு:; அபரே பண்டிதா: யஜ்ஞாதிகம் கர்ம ந த்யாஜ்யமிதி ப்ராஹு:।।௩।।
நிஶ்சயம் ஶ்ருணு மே தத்ர த்யாகே பரதஸத்தம ।
த்யாகோ ஹி புருஷவ்யாக்ர த்ரிவிதஸ்ஸம்ப்ரகீர்தித: ।। ௪ ।।
தத்ர ஏவம் வாதிவிப்ரதிபந்நே த்யாகே த்யாகவிஷயம் நிஶ்சயம் மத்தஶ்ஶ்ருணு த்யாக: க்ரியமாணேஷ்வேவ வைதிகேஷு கர்மஸு பலவிஷயதயா, கர்மவிஷயதயா, கர்த்ருத்வவிஷயதயா ச பூர்வமேவ ஹி மயா த்ரிவிதஸ்ஸம்ப்ரகீர்தித:, மயி ஸர்வாணி கர்மாணி ஸம்ந்யஸ்யாத்யாத்மசேதஸா । நிராஶீர்நிர்மமோ பூத்வா யுத்த்யஸ்வ விகதஜ்வர: (௩.௩௦) இதி। கர்மஜந்யம் ஸ்வர்காதிகம் பலம் மம ந ஸ்யாதிதி பலத்யாக: மதீயபலஸாதநதயா மதீயமிதம் கர்மேதி கர்மணி மமதாயா: பரித்யாக: கர்மவிஷயஸ்த்யாக: ஸர்வேஶ்வரே கர்த்ருத்வாநுஸம்தாநேநாத்மந: கர்த்ருதாத்யாக: கர்த்ருத்வவிஷயஸ்த்யாக:।।௪।।
யஜ்ஞதாநதப:கர்ம ந த்யாஜ்யம் கார்யமேவ தத் ।
யஜ்ஞதாநதப:ப்ரப்ருதி வைதிகம் கர்ம முமுக்ஷுணா ந கதாசிதபி த்யாஜ்யம், அபி து ஆ ப்ரயாணாதஹரஹ: கார்யமேவ ।। ௪ ।। குத: ?
யஜ்ஞோ தாநம் தபஶ்சைவ பாவநாநி மநீஷிணாம் ।। ௫ ।।
யஜ்ஞதாநதப:ப்ரப்ருதீநி வர்ணாஶ்ரமஸம்பந்தீநி கர்மாணி மநீஷிணாம் மநநஶீலாநாம் பாவநாநி । மநநமுபாஸநம் முமுக்ஷூணாம் யாவஜ்ஜீவமுபாஸநம் குர்வதாமுபாஸநநிஷ்பத்திவிரோதிப்ராசீந-கர்மவிநாஶநாநீத்யர்த: ।। ௫ ।।
ஏதாந்யபி து கர்மாணி ஸங்கம் த்யக்த்வா பலாநி ச ।
கர்தவ்யாநீதி மே பார்த நிஶ்சிதம் மதமுத்தமம் ।। ௬ ।।
யஸ்மாந்மநீஷிணாம் யஜ்ஞதாநதப:ப்ரப்ருதீநி பாவநாநி, தஸ்மாதுபாஸநவதேதாந்யபி யஜ்ஞாதிகர்மாணி மதாராதநரூபாணி, ஸங்கம் கர்மணி மமதாம் பலாநி ச த்யக்த்வா அஹரஹராப்ரயாணாதுபாஸநநிவ்ருத்தயே முமுக்ஷுணா கர்தவ்யாநீதி மம நிஶ்சிதமுத்தமம் மதம் ।। ௬ ।।
நியதஸ்ய து ஸம்ந்யாஸ: கர்மணோ நோபபத்யதே ।
மோஹாத்தஸ்ய பரித்யாகஸ்தாமஸ: பரிகீர்தித: ।। ௭ ।।
நியதஸ்ய நித்யநைமித்திகஸ்ய மஹாயஜ்ஞாதே: கர்மண: ஸம்ந்யாஸ: த்யாகோ நோபபத்யதே, ஶரீரயாத்ராபி ச தே ந ப்ரஸித்த்யேதகர்மண: (௩.௮) இதி ஶரீரயாத்ராயா ஏவாஸித்தே:, ஶரீரயாத்ரா ஹி யஜ்ஞஶிஷ்டாஶநேந நிர்வர்த்யமாநா ஸம்யக்ஜ்ஞாநாய ப்ரபவதி அந்யதா, தே த்வகம் புஞ்ஜதே பாபா: (௩.௧௩) இத்யயஜ்ஞஶிஷ்டாகரூபாஶநாப்யாயநம் மநஸோ விபரீதஜ்ஞாநாய பவதி । அந்நமயம் ஹி ஸோம்ய மந: (சா.௬.௫.௪) இத்யந்நேந ஹி மந ஆப்யாயதே । ஆஹாரஶுத்தௌ ஸத்த்வஶுத்திஸ்ஸத்த்வஶுத்தௌ த்ருவா ஸ்ம்ருதி: । ஸ்ம்ருதிலம்பே ஸர்வக்ரந்தீநாம் விப்ரமோக்ஷ: ।। (சா.௭.௨௬.௨) இதி ப்ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரரூபம் ஜ்ஞாநமாஹாரஶுத்த்யாயத்தம் ஶ்ரூயதே । தஸ்மாந்மஹாயஜ்ஞாதிநித்யநைமித்திகம் கர்ம ஆ ப்ரயாணாத்ப்ரஹ்மஜ்ஞாநாயைவோபாதேயமிதி தஸ்ய த்யாகோ நோபபத்யதே । ஏவம் ஜ்ஞாநோத்பாதிந: கர்மணோ பந்தகத்வமோஹாத்பரித்யாகஸ்தாமஸ: பரிகீர்தித: । தமோமூலஸ்த்யாகஸ்தாமஸ: । தம:கார்யாஜ்ஞாநமூலத்வேந த்யாகஸ்ய தமோமூலத்வம் । தமோ ஹ்யஜ்ஞாநஸ்ய மூலம், ப்ரமாதமோஹௌ தமஸோ பவதோऽஜ்ஞாநமேவ ச (௧௪.௧௭) இத்யத்ரோக்தம் । அஜ்ஞாநம் து ஜ்ஞாநவிரோதி விபரீதஜ்ஞாநம் ததா ச வக்ஷ்யதே, அதர்மம் தர்மமிதி யா மந்யதே தமஸாவ்ருதா । ஸர்வார்தாந் விபரீதாம்ஶ்ச புத்தி: ஸா பார்த தாமஸீ (௩௨) இதி। அதோ நித்யநைமித்திகாதே: கர்மணஸ்த்யாகோ விபரீதஜ்ஞாநமூல ஏவேத்யர்த: ।। ௭।।
து:கமித்யேவ ய: கர்ம காயக்லேஶபயாத்த்யஜேத் ।
ஸ க்ருத்வா ராஜஸம் த்யாகம் நைவ த்யாகபலம் லபேத் ।। ௮ ।।
யத்யபி பரம்பரயா மோக்ஷஸாதநபூதம் கர்ம, ததாபி து:காத்மகத்ரவ்யார்ஜநஸாத்யத்வாத் பஹ்வாயாஸரூபதயா காயக்லேஶகரத்வாச்ச மநஸோऽவஸாதகரமிதி தத்பீத்யா யோகநிஷ்பத்தயே ஜ்ஞாநாப்யாஸ ஏவ யதநீய இதி । யோ மஹாயஜ்ஞாத்யாஶ்ரமகர்ம பரித்யஜேத், ஸ ராஜஸம் ரஜோமூலம் த்யாகம் க்ருத்வா ததயதாவஸ்திதஶாஸ்த்ரார்தரூபமிதி ஜ்ஞாநோத்பத்திரூபம் த்யாகபலம் ந லபதே அயதாவத்ப்ரஜாநாதி புத்திஸ்ஸா பார்த ராஜஸீ (௩௧) இதி ஹி வக்ஷ்யதே । ந ஹி கர்ம த்ருஷ்டத்வாரேண மந:ப்ரஸாதஹேது:, அபி து பவகத்ப்ரஸாதத்வாரேண ।। ௮ ।।
கார்யமித்யேவ யத்கர்ம நியதம் க்ரியதேऽர்ஜுந ।
ஸங்கம் த்யக்த்வா பலம் சைவ, ஸ த்யாக: ஸாத்த்விகோ மத: ।। ௯ ।।
நித்யநைமித்திகமஹாயஜ்ஞாதிவர்ணாஶ்ரமவிஹிதம் கர்ம மதாராதநரூபதயா கார்யம் ஸ்வயம்ப்ரயோஜநமிதி மத்வா ஸங்கம் கர்மணி மமதாம் பலம் ச த்யக்த்வா யத்க்ரியதே, ஸ த்யாக: ஸாத்த்விகோ மத:, ஸ ஸத்த்வமூல:, யதாவஸ்திதஶாஸ்த்ரார்தஜ்ஞாநமூல இத்யர்த: । ஸத்த்வம் ஹி யதாவஸ்திதவஸ்துஜ்ஞாநம் உத்பாதயதீத்யுக்தம், ஸத்த்வாத்ஸம்ஜாயதே ஜ்ஞாநம் (௧௪.௧௭) இதி । வக்ஷ்யதே ச, ப்ரவ்ருத்திம் ச நிவ்ருத்திம் ச கார்யாகார்யம் பயாபயே । பந்தம் மோக்ஷம் ச யா வேத்தி புத்தி: ஸா பார்த ஸாத்த்விகீ।। (௩௦) இதி ।।
ந த்வேஷ்ட்யகுஶலம் கர்ம குஶலே நாநுஷஜ்ஜதே ।
த்யாகீ ஸத்த்வஸமாவிஷ்டோ மேதாவீ ச்சிந்நஸம்ஶய: ।। ௧௦ ।।
ஏவம் ஸத்த்வஸமாவிஷ்டோ மேதாவீ யதாவஸ்திததத்த்வஜ்ஞாந:, தத ஏவ ச்சிந்நஸம்ஶய:, கர்மணி ஸங்கபலகர்த்ருத்வத்யாகீ, ந த்வேஷ்ட்யகுஶலம் கர்ம ஶுகலே ச கர்மணி நாநுஷஜ்ஜதே । அகுஶலம் கர்ம அநிஷ்டபலம், குஶலம் ச கர்ம இஷ்டரூபஸ்வர்கபுத்ரபஶ்வந்நாத்யாதிபலம் । ஸர்வஸ்மிந் கர்மணி மமதாரஹிதத்வாத், த்யக்தப்ரஹ்மவ்யதிரிக்தஸர்வபலத்வாத், த்யக்தகர்த்ருத்வாச்ச தயோ: க்ரியமாணயோ: ப்ரீதித்வேஷௌ ந கரோதி । அநிஷ்டபலம் பாபம் கர்மாத்ர ப்ராமாதிகமபிப்ரேதம் நாவிரதோ துஶ்சரிதாந்நாஶாந்தோ நாஸமாஹித: । நாஶாந்தமாநஸோ வாபி ப்ரஜ்ஞாநேநைநமாப்நுயாத் ।। இதி துஶ்சரிதாவிரதேர்ஜ்ஞாநோத்பத்திவிரோதித்வஶ்ரவணாத்। அத: கர்மணி கர்த்ருத்வஸங்கபலாநாம் த்யாக: ஶாஸ்த்ரீயத்யாக:, ந கர்மஸ்வரூபத்யாக: ।। ௧௦ ।।
ததாஹ
ந ஹி தேஹப்ருதா ஶக்யம் த்யக்தும் கர்மாண்யஶேஷத: ।
யஸ்து கர்மபலத்யாகீ ஸ த்யாகீத்யபிதீயதே ।। ௧௧ ।।
ந ஹி தேஹப்ருதா த்ரியமாணஶரீரேண கர்மாண்யஶேஷதஸ்த்யக்தும் ஶக்யம் தேஹதாரணார்தாநாமஶநபாநாதீநாம் ததநுபந்திநாம் ச கர்மணாமவர்ஜநீயத்வாத் । ததர்தம் ச மஹாயஜ்ஞாத்யநுஷ்டாநமவர்ஜநீயம் । யஸ்து தேஷு மஹாயஜ்ஞாதிகர்மஸு பலத்யாகீ ஸ ஏவ, த்யாகேநைகே அம்ருதத்வமாநஶு: (௧௯) இத்யாதிஶாஸ்த்ரேஷு த்யாகீத்யபிதீயதே । பலத்யாகீதி ப்ரதர்ஶநார்தம் பலகர்த்ருத்வகர்மஸங்காநாம் த்யாகீதி த்ரிவித: ஸம்ப்ரகீர்தித: (௪) இதி ப்ரக்ரமாத் ।। ௧௧ ।।
நநு கர்மாண்யக்நிஹோத்ரதர்ஶபூர்ணமாஸஜ்யோதிஷ்டோமாதீநி, மஹாயஜ்ஞாதீநி ச ஸ்வர்காதிபலஸம்பந்திதயா ஶாஸ்த்ரைர்விதீயந்தே நித்யநைமித்திகாநாமபி ப்ராஜாபத்யம் க்ருஹஸ்தாநாம் (வி.பு.௧.௫.௩௮) இத்யாதிபலஸம்பந்திதயைவ ஹி சோதநா । அத: தத்தத்பலஸாதநஸ்வபாவதயாவகதாநாம் கர்மணாமநுஷ்டாநே, பீஜாவாபாதீநாமிவ, அநபிஸம்ஹிதபலஸ்யாபி இஷ்டாநிஷ்டரூபபலஸம்பந்த: அவர்ஜநீய: । அதோ மோக்ஷவிரோதிபலத்வேந முமுக்ஷுணா ந கர்மாநுஷ்டேயமித்யத உத்தரமாஹ –
அநிஷ்டமிஷ்டம் மிஶ்ரம் ச த்ரிவிதம் கர்மண: பலம் ।
பவத்யத்யாகிநாம் ப்ரேத்ய ந து ஸம்ந்யாஸிநாம் க்வசித் ।। ௧௨ ।।
அநிஷ்டம் நரகாதிபலம், இஷ்டம் ஸ்வர்காதி, மிஶ்ரமநிஷ்டஸம்பிந்நம் புத்ரபஶ்வந்நாத்யாதி ஏதத்த்ரிவிதம் கர்மண: பலம், அத்யாகிநாம் கர்த்ருத்வமமதாபலத்யாகரஹிதாநாம் ப்ரேத்ய பவதி । ப்ரேத்ய கர்மாநுஷ்டாநோத்தரகாலமித்யர்த:। ந து ஸம்ந்யாஸிநாம் க்வசித் ந து கர்த்ருத்வாதிபரித்யாகிநாம் க்வசிதபி மோக்ஷவிரோதி பலம் பவதி । ஏததுக்தம் பவதி யத்யப்யக்நிஹோத்ரமஹாயஜ்ஞாதீநி தாந்யேவ, ததாபி ஜீவநாதிகாரகாமாதிகாரயோரிவ மோக்ஷாதிகாரே ச விநியோகப்ருதக்த்வேந பரிஹ்ரியதே । மோக்ஷவிநியோகஶ்ச, தமேதம் வேதாநுவசநேந ப்ராஹ்மணா விவிதிஷந்தி யஜ்ஞேந தாநேந தபஸாநாஶகேந (ப்ரு.௬.௪.௨௨) இத்யாதிபிரிதி । ததேவம் க்ரியமாணேஷ்வேவ கர்மஸு கர்த்ருத்வாதிபரித்யாக: ஶாஸ்த்ரஸித்தி: ஸம்ந்யாஸ: ஸ ஏவ ச த்யாக இத்யுக்த: ।।௧௨।।
இதாநீம் பகவதி புருஷோத்தமே அந்தர்யாமிணி கர்த்ருத்வாநுஸம்தாநேந ஆத்மநி அகர்த்ருத்வாநுஸம்தாநப்ரகாரமாஹ, தத ஏவ பலகர்மணோரபி மமதாபரித்யாகோ பவதீதி । பரமபுருஷோ ஹி ஸ்வகீயேந ஜீவாத்மநா ஸ்வகீயைஶ்ச கரணகலேவரப்ராணை: ஸ்வலீலாப்ரயோஜநாய கர்மாண்யாரபதே । அதோ ஜீவாத்மகதம் க்ஷுந்நிவ்ருத்த்யாதிகமபி பலம், தத்ஸாதநபூதம் ச கர்ம பரமபுருஷஸ்யைவ ।
பஞ்சைதாநி மஹாபாஹோ காரணாநி நிபோதே மே ।
ஸாம்க்யே க்ருதாந்தே ப்ரோக்தாநி ஸித்தயே ஸர்வகர்மணாம் ।। ௧௩ ।।
ஸாம்க்யா புத்தி:, ஸாம்க்யே க்ருதாந்தே யதாவஸ்திததத்த்வவிஷயயா வைதிக்யா புத்த்யா அநுஸம்ஹிதே நிர்ணயே ஸர்வகர்மணாம் ஸித்தயே உத்பத்தயே, ப்ரோக்தாநி பஞ்சைதாநி காரணாநி நிபோதே மே மம ஸகாஶாதநுஸம்தத்ஸ்வ । வைதிகீ ஹி புத்தி: ஶரீரேந்த்ரியப்ராணஜீவாத்மோபகரணம் பரமாத்மாநமேவ கர்தாரமவதாரயதி, ய ஆத்மநி திஷ்டநாத்மநோऽந்தரோ யமாத்மா ந வேத யஸ்யாத்மா ஶரீரம் ய ஆத்மாநமந்தரோ யமயதி ஸ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: (ப்ரு.௫.௭.௨௨) , அந்த:ப்ரவிஷ்ட: ஶாஸ்தா ஜநாநாம் ஸர்வாத்மா (ய.யா.௩.௧௧.௨) இத்யாதிஷு ।।௧௩।।
ததிதமாஹ –
அதிஷ்டாநம் ததா கர்தா கரணம் ச ப்ருதக்விதம் ।
விவிதா ச ப்ருதக்சேஷ்டா தைவம் சைவாத்ர பஞ்சமம் ।। ௧௪ ।।
ஶரீரவாங்மநோபிர்யத்கர்ம ப்ராரபதே நர: ।
ந்யாய்யம் வா விபரீதம் வா பஞ்சைதே தஸ்ய ஹேதவ: ।। ௧௫ ।।
ந்யாய்யே ஶாஸ்த்ரஸித்தே, விபரீதே ப்ரதிஷித்தே வா ஸர்வஸ்மிந் கர்மணி ஶரீரே, வாசிகே, மாநஸே ச பஞ்சைதே ஹேதவ: । அதிஷ்டாநம் ஶரீரம் அதிஷ்டீயதே ஜீவாத்மநேதி மஹாபூதஸம்காதரூபம் ஶரீரமதிஷ்டாநம் । ததா கர்தா ஜீவாத்மா அஸ்ய ஜீவாத்மநோ ஜ்ஞாத்ருத்வம் கர்த்ருத்வம் ச, ஜ்ஞோऽத ஏவ (ப்ர.ஸூ.௨.௩.௧௯) இதி கர்தா ஶாஸ்த்ரார்தவத்த்வாத் (ப்ர.ஸூ.௨.௩.௩௩) இதி ச ஸூத்ரோபபாதிதம் । கரணம் ச ப்ருதக்விதம் வாக்பாணிபாதாதிபஞ்சகம் ஸமநஸ்கம் கர்மேந்த்ரியம் ப்ருதக்விதம் கர்மநிஷ்பத்தௌ ப்ருதக்வ்யாபாரம் । விவிதா ச ப்ருதக்சேஷ்டா । சேஷ்டாஶப்தேந பஞ்சாத்மா வாயுரபிதீயதே தத்வ்ருத்திவாசிநா ஶரீரேந்த்ரியதாரணஸ்ய ப்ராணாபாநாதிபேதபிந்நஸ்ய வாயோ: பஞ்சாத்மநோ விவிதா ச சேஷ்டா விவிதா வ்ருத்தி:। தைவம் சைவாத்ர பஞ்சமம் அத்ர கர்மஹேதுகலாபே தைவம் பஞ்சமம் பரமாத்மா அந்தர்யாமீ கர்மநிஷ்பத்தௌ ப்ரதாநஹேதுரித்யர்த:। உக்தம் ஹி, ஸர்வஸ்ய சாஹம் ஹ்ருதி ஸந்நிவிஷ்டோ மத்த: ஸ்ம்ருதிர்ஜ்ஞாநமபோஹநம் ச (௧௫.௧௫) இதி । வக்ஷ்யதி ச, ஈஶ்வர: ஸர்வபூதாநாம் ஹ்ருத்தேஶேऽர்ஜுந திஷ்டதி । ப்ராமயந் ஸர்வபூதாநி யந்த்ராரூடாநி மாயயா।। (௬௧) இதி । பரமாத்மாயத்தம் ச ஜீவாத்மந: கர்த்ருத்வம், பராத்து தச்ச்ருதே: (ப்ர.ஸூ.௨.௩.௪௦) இத்யாத்யுபபாதிதம் । நந்வேவம் பரமாத்மாயத்தே ஜீவாத்மந: கர்த்ருத்வே ஜீவாத்மா கர்மண்யநியோஜ்யோ பவதீதி விதிநிஷேதஶாஸ்த்ராண்யநர்தகாநி ஸ்யு: ।। இதமபி சோத்யம் ஸூத்ரகாரேண பரிஹ்ருதம், க்ருதப்ரயத்நாபேக்ஷஸ்து விஹிதப்ரதிஷித்தாவையார்த்யாதிப்ய: (ப்ர.ஸூ.௨.௩.௪௧) இதி । ஏததுக்தம் பவதி – பரமாத்மநா தத்தைஸ்ததாதாரைஶ்ச கரணகலேபராதிபிஸ்ததாஹிதஶக்திபி: ஸ்வயம் ச ஜீவாத்மா ததாதாரஸ்ததாஹிதஶக்திஸ்ஸந் கர்மநிஷ்பத்தயே ஸ்வேச்சயா கரணாத்யதிஷ்டாநாகாரம் ப்ரயத்நம் சாரபதே ததந்தரவஸ்தித: பரமாத்மா ஸ்வாநுமதிதாநேந தம் ப்ரவர்தயதீதி ஜீவஸ்யாபி ஸ்வபுத்த்யைவ ப்ரவ்ருத்திஹேதுத்வமஸ்தி யதா குருதரஶிலாமஹீருஹாதிசலநாதிபலப்ரவ்ருத்திஷு பஹுபுருஷஸாத்யாஸு பஹூநாம் ஹேதுத்வம் விதிநிஷேதபாக்த்வம் சேதி ।। ௧௪-௧௫।।
தத்ரைவம் ஸதி கர்தாரமாத்மாநம் கேவலம் து ய: ।
பஶ்யத்யக்ருதபுத்தித்வாந்ந ஸ பஶ்யதி துர்மதி: ।। ௧௬ ।।
ஏவம் வஸ்துத: பரமாத்மாநுமதிபூர்வகே ஜீவாத்மந: கர்த்ருத்வே ஸதி, தத்ர கர்மணி கேவலமாத்மாநமேவ கர்தாரம் ய: பஶ்யதி, ஸ துர்மதி: விபரீதமதி: அக்ருதபுத்தித்வாதநிஷ்பந்ந-யதாவஸ்திதவஸ்துபுத்தித்வாந்ந பஶ்யதி ந யதாவஸ்திதம் கர்தாரம் பஶ்யதி।।௧௬।।
யஸ்ய நாஹம்க்ருதோ பாவோ புத்திர்யஸ்ய ந லிப்யதே ।
ஹத்வாபி ஸ இமாம்ல்லோகாந்ந ஹந்தி ந நிபத்யதே ।। ௧௭ ।।
பரமபுருஷகர்த்ருத்வாநுஸம்தாநேந யஸ்ய பாவ: கர்த்ருத்வவிஷயோ மநோவ்ருத்திவிஶேஷ: நாஹம்க்ருத: நாஹமபிமாநக்ருத:। அஹம் கரோமீதி ஜ்ஞாநம் யஸ்ய ந வித்யத இத்யர்த: । புத்திர்யஸ்ய ந லிப்யதே அஸ்மிந் கர்மணி மம கர்த்ருத்வாபாவாதேதத்பலம் ந மயா ஸம்பத்யதே, ந ச மதீயம் கர்மேதி யஸ்ய புத்திர்ஜாயத இத்யர்த: । ஸ இமாந் லோகாந் யுத்தே ஹத்வாபி தாந்ந நிஹந்தி ந கேவலம் பீஷ்மாதீநித்யர்த: । ததஸ்தேந யுத்தாக்யேந கர்மணா ந நிபத்யதே । தத்பலம் நாநுபவதீத்யர்த: ।।௧௭।।
ஸர்வமிதமகர்த்ருத்வாத்யநுஸந்தாநம் ஸத்த்வகுணவ்ருத்த்யைவ பவதீதி ஸத்த்வஸ்யோபாதேயதாஜ்ஞாபநாய கர்மணி ஸத்த்வாதிகுணக்ருதம் வைஷம்யம் ப்ரபஞ்சயிஷ்யந் கர்மசோதநாப்ரகாரம் தாவதாஹ –
ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயம் பரிஜ்ஞாதா த்ரிவிதா கர்மசோதநா ।
காரணம் கர்ம கர்தேதி த்ரிவித: கர்மஸம்க்ரஹ: ।। ௧௮ ।।
ஜ்ஞாநம் கர்தவ்யகர்மவிஷயம் ஜ்ஞாநம், ஜ்ஞேயம் ச கர்தவ்யம் கர்ம, பரிஜ்ஞாதா தஸ்ய போத்தேதி த்ரிவிதா கர்மசோதநா। போதபோத்தவ்யபோத்த்ருயுக்தோ ஜ்யோதிஷ்டோமாதிகர்மவிதிரித்யர்த: । தத்ர போத்தவ்யரூபம் கர்ம த்ரிவிதம் ஸம்க்ருஹ்யதே கரணம் கர்ம கர்தேதி । கரணம் ஸாதநபூதம் த்ரவ்யாதிகம் கர்ம யாகாதிகம் கர்தா அநுஷ்டாதேதி ।। ௧௮।।
ஜ்ஞாநம் கர்ம ச கர்தா ச த்ரிதைவ குணபேதத: ।
ப்ரோச்யதே குணஸம்க்யாநே யதாவச்ச்ருணு தாந்யபி ।। ௧௯ ।।
கர்தவ்யகர்மவிஷயம் ஜ்ஞாநம், அநுஷ்டீயமாநம் ச கர்ம, தஸ்யாநுஷ்டாதா ச ஸத்த்வாதிகுணபேததஸ்த்ரிவிதைவ ப்ரோச்யதே குணஸம்க்யாநே குணகார்யகணநே । யதாவச்ச்ருணு தாந்யபி தாநி குணதோ பிந்நாநி ஜ்ஞாநாதீநி யதாவச்ச்ருணு ।। ௧௯ ।।
ஸர்வபூதேஷு யேநைகம் பாவமவ்யயமீக்ஷதே ।
அவிபக்தம் விபக்தேஷு தஜ்ஜ்ஞாநம் வித்தி ஸாத்த்விகம் ।। ௨௦ ।।
ப்ராஹ்மணக்ஷத்ரியப்ரஹ்மசாரிக்ருஹஸ்தாதிரூபேண விபக்தேஷு ஸர்வேஷு பூதேஷு கர்மாதிகாரிஷு யேந ஜ்ஞாநேநைகமாத்மாக்யம் பாவம், தத்ராப்யவிபக்தம் ப்ராஹ்மணத்வாத்யநேகாகாரேஷ்வபி பூதேஷு ஸிததீர்காதி-விபாகவத்ஸு ஜ்ஞாநாகாரே ஆத்மநி விபாகரஹிதம், அவ்யயம் வ்யயஸ்வபாவேஷ்வபி ப்ராஹ்மணாதிஶரீரேஷு அவ்யயமவிக்ருதம் பலாதிஸங்காநர்ஹம் ச கர்மாதிகாரவேலாயாமீக்ஷதே, தஜ்ஜ்ஞாநம் ஸாத்த்விகம் வித்தி ।। ௨௦ ।।
ப்ருதக்த்வேந து யஜ்ஜ்ஞாநம் நாநாபாவாந் ப்ருதக்விதாந் ।
வேத்தி ஸர்வேஷு பூதேஷு தஜ்ஜ்ஞாநம் வித்தி ராஜஸம் ।। ௨௧ ।।
ஸர்வேஷு பூதேஷு ப்ராஹ்மணாதிஷு ப்ராஹ்மணாத்யாகாரப்ருதக்த்வேநாத்மாக்யாநபி பாவாந்நாநாபூதாந் ஸிததீர்காதிப்ருதக்த்வேந ச ப்ருதக்விதாந் பலாதிஸம்யோகயோக்யாந் கர்மாதிகாரவேலாயாம் யஜ்ஜ்ஞாநம் வேத்தி, தஜ்ஜ்ஞாநம் ராஜஸம் வித்தி ।।௨௧।।
யத்து க்ருத்ஸ்நவதேகஸ்மிந் கார்யே ஸக்தமஹேதுகம் ।
அதத்த்வார்தவதல்பம் ச தத்தாமஸமுதாஹ்ருதம் ।। ௨௨ ।।
யத்து ஜ்ஞாநம், ஏகஸ்மிந் கார்யே ஏகஸ்மிந் கர்தவ்யே கர்மணி ப்ரேதபூதகணாத்யாராதநரூபே அத்யல்பபலே க்ருத்ஸ்நபலவத்ஸக்தம், அஹேதுகம் வஸ்துதஸ்த்வக்ருத்ஸ்நபலவத்தயா ததாவிதஸங்கஹேதுரஹிதமதத்த்வார்தவத்பூர்வவதேவாத்மநி ப்ருதக்த்வாதியுக்ததயா மித்யாபூதார்தவிஷயம், அத்யல்பபலம் ச ப்ரேதபூதாத்யாராதநவிஷயத்வாதல்பம் ச, தஜ்ஜ்ஞாநம் தாமஸமுதாஹ்ருதம் ।। ௨௨ ।। ஏவம் கர்தவ்யகர்மவிஷயஜ்ஞாநஸ்யாதிகாரவேலாயாமதிகார்யம்ஶேந குணதஸ்த்ரைவித்யமுக்த்வா அநுஷ்டேயஸ்ய கர்மணோ குணதஸ்த்ரைவித்யமாஹ –
நியதம் ஸங்கரஹிதமராகத்வேஷத: க்ருதம் ।
அபலப்ரேப்ஸுநா கர்ம யத்தத்ஸாத்த்விகமுச்யதே ।। ௨௩ ।।
நியதம் ஸ்வவர்ணாஶ்ரமோசிதம், ஸங்கரஹிதம் கர்த்ருத்வாதிஸங்கரஹிதம், அராகத்வேஷத: க்ருதம் கீர்திராகாதகீர்தித்வேஷாச்ச ந க்ருதம் அதம்பேந க்ருதமித்யர்த: அபலப்ரேப்ஸுநா அபலாபிஸந்திநா கார்யமித்யேவ க்ருதம் யத்கர்ம, தத்ஸாத்த்விகமுச்யதே ।। ௨௩ ।।
யத்து காமேப்ஸுநா கர்ம ஸாஹங்காரேண வா புந: ।
க்ரியதே பஹுலாயாஸம் தத்ராஜஸமுதாஹ்ருதம் ।। ௨௪ ।।
யத்து புந: காமேப்ஸுநா பலப்ரேப்ஸுநா ஸாஹம்காரேண வா வாஶப்தஶ்சார்தே கர்த்ருத்வாபிமாநயுக்தேந ச, பஹுலாயாஸம் யத்கர்ம க்ரியதே, தத்ராஜஸம் பஹுலாயாஸமிதம் கர்ம மயைவ க்ரியத இத்யேவம்ரூபாபிமாநயுக்தேந யத்கர்ம க்ரியதே, தத்ராஜஸமித்யர்த: ।। ௨௪ ।।
அநுபந்தம் க்ஷயம் ஹிம்ஸாமநவேக்ஷ்ய ச பௌருஷம் ।
மோஹாதாரப்யதே கர்ம யத்தத்தாமஸமுச்யதே ।। ௨௫ ।।
க்ருதே கர்மண்யநுபத்யமாநம் து:கமநுபந்த: க்ஷய: கர்மணி க்ரியமாணே அர்தவிநாஶ: ஹிம்ஸா தத்ர ப்ராணிபீடா பௌருஷமாத்மந: கர்மஸமாபநஸாமர்த்யம் ஏதாநி அநவேக்ஷ்ய அவிம்ருஶ்ய, மோஹாத்பரமபுருஷகர்த்ருத்வாஜ்ஞாநாத்யத்கர்மாரப்யதே, தத்தாமஸமுச்யதே ।। ௨௫ ।।
முக்தஸங்கோऽநஹம்வாதீ த்ருத்யுத்ஸாஹஸமந்வித: ।
ஸித்த்யஸித்த்யோர்நிர்விகார: கர்தா ஸாத்த்விக உச்யதே।। ௨௬ ।।
முக்தஸங்க: பலஸங்கரஹித: அநஹம்வாதீ கர்த்ருத்வாபிமாநரஹித:, த்ருத்யுத்ஸாஹஸமந்வித: ஆரப்தே கர்மணி யாவத்கர்மஸமாப்த்யவர்ஜநீயது:கதாரணம் த்ருதி: உத்ஸாஹ: உத்யுக்தசேதஸ்த்வம் தாப்யாம் ஸமந்வித:, ஸித்த்யஸித்த்யோர்நிர்விகார: யுத்தாதௌ கர்மணி ததுபகரணபூதத்ரவ்யார்ஜநாதிஷு ச ஸித்த்யஸித்த்யோரவிக்ருதசித்த: கர்தா ஸாத்த்விக உச்யதே ।। ௨௬ ।।
ராகீ கர்மபலப்ரேப்ஸுர்லுப்தோ ஹிம்ஸாத்மகோऽஶுசி: ।
ஹர்ஷஶோகாந்வித: கர்தா ராஜஸ: பரிகீர்தித: ।। ௨௭ ।।
ராகீ யஶோऽர்தீ, கர்மபலப்ரேப்ஸு: கர்மபலார்தீ லுப்த: கர்மாபேக்ஷிதத்ரவ்யவ்யயஸ்வபாவரஹித:, ஹிம்ஸாத்மக: பராந் பீடயித்வா தை: கர்ம குர்வாண:, அஶுசி: கர்மாபேக்ஷிதஶுத்திரஹித:, ஹர்ஷஶோகாந்வித: யுத்தாதௌ கர்மணி ஜயாதிஸித்த்யஸித்த்யோர்ஹார்ஷஶோகாந்வித: கர்தா ராஜஸ: பரிகீர்தித: ।। ௨௭ ।।
அயுக்த: ப்ராக்ருத: ஸ்தப்த: ஶடோ நைக்ருதிகோऽலஸ: ।
விஷாதீ தீர்கஸூத்ரீ ச கர்தா தாமஸ உச்யதே ।। ௨௮ ।।
அயுக்த: ஶாஸ்த்ரீயகர்மாயோக்ய:, விகர்மஸ்த:, ப்ராக்ருத: அநதிகதவித்ய:, ஸ்தப்த: அநாரம்பஶீல:, ஶட: அபிசாராதிகர்மருசி:, நைக்ருதிக: வஞ்சநபர:, அலஸ: ஆரப்தேஷ்வபி கர்மஸு மந்தப்ரவ்ருத்தி:, விஷாதீ அதிமாத்ராவஸாதஶீல: தீர்கஸூத்ரீ அபிசாராதிகர்ம குர்வந் பரேஷு தீர்ககாலவர்த்யநர்தபர்யாலோசநஶீல:, ஏவம்பூதோ ய: கர்தா, ஸ தாமஸ: ।। ௧௮.௨௮ ।।
ஏவம் கர்தவ்யகர்மவிஷயஜ்ஞாநே கர்தவ்யே ச கர்மணி அநுஷ்டாதரி ச குணதஸ்த்ரைவித்யமுக்தம் இதாநீம் ஸர்வதத்த்வஸர்வபுருஷார்தநிஶ்சயரூபாயா புத்தேர்த்ருதேஶ்ச குணதஸ்த்ரைவித்யமாஹ –
புத்தேர்பேதம் த்ருதேஶ்சைவ குணதஸ்த்ரிவிதம் ஶ்ருணு ।
ப்ரோச்யமாநமஶேஷேண ப்ருதக்த்வேந தநம்ஜய ।। ௨௯ ।।
புத்தி: விவேகபூர்வகம் நிஶ்சயரூபம் ஜ்ஞாநம், த்ருதி: ஆரப்தாயா: க்ரியாயா விக்நோாநிபாதேऽபி தாரணம், தயோஸ்ஸத்த்வாதிகுணதஸ்த்ரிவிதம் பேதம் ப்ருதக்த்வேந ப்ரோச்யமாநம் யதாவச்ச்ருணு ।। ௨௯ ।।
ப்ரவ்ருத்திம் ச நிவ்ருத்திம் ச கார்யாகார்யே பயாபயே ।
பந்தம் மோக்ஷம் ச யா வேத்தி புத்தி: ஸா பார்த ஸாத்த்விகீ ।। ௩௦ ।।
ப்ரவ்ருத்தி: அப்யுதயஸாதநபூதோ தர்ம:, நிவ்ருத்தி: மோக்ஷஸாதநபூத:, தவுபௌ யதாவஸ்திதௌ யா புத்திர்வேத்தி கார்யாகார்யே ஸர்வவர்ணாநாம் ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திதர்மயோரந்யதரநிஷ்டாநாம் தேஶகாலாவஸ்தாவிஶேஷேஷு ‘இதம் கார்யம், இதமகார்யம்‘ இதி யா வேத்தி பயாபயே ஶாஸ்த்ராதிவ்ருத்திர்பயஸ்தாநம் ததநுவ்ருத்திரபயஸ்தாநம், பந்தம் மோக்ஷம் ச ஸம்ஸாரயாதாத்ம்யம் தத்விகமயாதாத்ம்யம் ச யா வேத்தி ஸா ஸாத்த்விகீ புத்தி: ।। ௩௦ ।।
யதா தர்மமதர்மம் ச கார்யம் சாகார்யமேவ ச ।
அயதாவத்ப்ரஜாநாதி புத்தி: ஸா பார்த ராஜஸீ ।। ௩௧ ।।
யதா பூர்வோக்தம் த்விவிதம் தர்மம் தத்விபரீதம் ச தந்நிஷ்டாநாம் தேஶகாலாவஸ்தாதிஷு கார்யம் சாகார்யம் ச யதாவந்ந ஜாநாதி, ஸா ராஜஸீ புத்தி: ।। ௩௧ ।।
அதர்மம் தர்மமிதி யா மந்யதே தமஸாவ்ருதா ।
ஸர்வார்தாந் விபரீதாம்ஶ்ச புத்தி: ஸா பார்த தாமஸீ ।। ௩௨ ।।
தாமஸீ து புத்தி: தமஸாவ்ருதா ஸதீ ஸர்வார்தாந் விபரீதாந்மந்யதே । அதர்மம் தர்மம், தர்மம் சாதர்மம், ஸந்தம் சார்தமஸந்தம், அஸந்தம் சார்தம் ஸந்தம், பரம் ச தத்த்வமபரம், அபரம் ச தத்த்வம் பரம் । ஏவம் ஸர்வம் விபரீதம் மந்யத இத்யர்த: ।। ௩௨ ।।
த்ருத்யா யயா தாரயதே மந:ப்ராணேந்த்ரியக்ரியா: ।
யோகேநாவ்யபிசாரிண்யா த்ருதி: ஸா பார்த ஸாத்த்விகீ ।। ௩௩ ।।
யயா த்ருத்யா யோகேநாவ்யபிசாரிண்யா மந:ப்ராணேந்த்ரியாணாம் க்ரியா: புருஷோ தாரயதே யோக: மோக்ஷஸாதநபூதம் பகவதுபாஸநம் யோகேந ப்ரயோஜநபூதேநாவ்யபிசாரிண்யா யோகோத்தேஶேந ப்ரவ்ருத்தாஸ்தத்ஸாதநபூதா மந:ப்ரப்ருதீநாம் க்ரியா: யயா த்ருத்யா தாரயதே, ஸா ஸாத்த்விகீத்யர்த: ।। ௩௩ ।।
யயா து தர்மகாமார்தாந் த்ருத்யா தாரயதேऽர்ஜுந ।
ப்ரஸங்கேந பலாகாங்க்ஷீ த்ருதி: ஸா பார்த ராஜஸீ ।। ௩௪ ।।
பலாகாங்க்ஷீ புருஷ: ப்ரக்ருஷ்டஸங்கேந தர்மகாமார்தாந் யயா த்ருத்யா தாரயதே, ஸா ராஜஸீ । தர்மகாமார்தஶப்தேந தத்ஸாதநபூதா மந:ப்ராணேந்த்ரியக்ரியா லக்ஷ்யந்தே । பலாகாங்க்ஷீத்யத்ராபி பலஶப்தேந ராஜஸத்வாத்தர்மகாமார்தா ஏவ விவக்ஷிதா: । அதோ தர்மகாமார்தாபேக்ஷயா மந:ப்ரப்ருதீநாம் க்ரியா யயா த்ருத்யா தாரயதே, ஸா ராஜஸீத்யுக்தம் பவதி ।। ௩௪ ।।
யயா ஸ்வப்நம் பயம் ஶோகம் விஷாதம் மதமேவ ச ।
ந விமுஞ்சதி துர்மேதா த்ருதி: ஸா பார்த தாமஸீ ।। ௩௫ ।।
யயா த்ருத்யா ।ஸ்வப்நம் நித்ராம் । மதம் விஷயாநுபவஜநிதம் மதம் । ஸ்வப்நமதவுத்திஶ்ய ப்ரவ்ருத்தா மந:ப்ராணாதீநாம் க்ரியா: துர்மேதா ந விமுஞ்சதி தாரயதி । பயஶோகவிஷாதஶப்தாஶ்ச பயஶோகாதிதாயிவிஷயபரா: தத்ஸாதநபூதாஶ்ச மந:ப்ராணாதிக்ரியா யயா தாரயதே, ஸா த்ருதிஸ்தாமஸீ ।। ௩௫ ।।
ஸுகம் த்விதாநீம் த்ரிவிதம் ஶ்ருணு மே பரதர்ஷப ।
பூர்வோக்தா: ஸர்வே ஜ்ஞாநகர்மகர்த்ராதயோ யச்சேஷபூதா:, தச்ச ஸுகம் குணதஸ்த்ரிவிதமிதாநீம் ஶ்ருணு ।।
அப்யாஸாத்ரமதே யத்ர து:காந்தம் ச நிகச்சதி ।। ௩௬ ।।
யத்ததக்ரே விஷமிவ பரிணாமேऽம்ருதோபமம் ।
தத்ஸுகம் ஸாத்த்விகம் ப்ரோக்தமாத்மபுத்திப்ரஸாதஜம் ।। ௩௭ ।।
யஸ்மிந் ஸுகே சிரகாலாப்யாஸாத்க்ரமேண நிரதிஶயாம் ரதிம் ப்ராப்நோதி, து:காந்தம் ச நிகச்சதி நிகிலஸ்ய ஸாம்ஸாரிகஸ்ய து:கஸ்யாந்தம் நிகச்சதி ।। ததேவ விஶிநஷ்டி யத்தத்ஸுகம், அக்ரே யோகோபக்ரமவேலாயாம் பஹ்வாயாஸஸாத்யத்வாத்விவிக்தஸ்வரூபஸ்யாநநுபூதத்வாச்ச விஷமிவ து:கமிவ பவதி, பரிணாமேऽம்ருதோபமம் । பரிணாமே விபாகே அப்யாஸபலேந விவிக்தாத்மஸ்வரூபாவிர்பாவே அம்ருதோபமம் பவதி, தச்ச ஆத்மபுத்திப்ரஸாதஜமாத்மவிஷயா புத்தி: ஆத்மபுத்தி:, தஸ்யா: நிவ்ருத்தஸகலேதரவிஷயத்வம் ப்ரஸாத:, நிவ்ருத்தஸகலேதரவிஷயபுத்த்யா விவிக்தஸ்வபாவாத்மாநுபவஜநிதம் ஸுகமம்ருதோபமம் பவதி தத்ஸுகம் ஸாத்த்விகம் ப்ரோக்தம் ।। ௩௭ ।।
விஷயேந்த்ரியஸம்யோகாத்யத்ததக்ரேऽம்ருதோபமம் ।
பரிணாமே விஷமிவ தத்ஸுகம் ராஜஸம் ஸ்ம்ருதம் ।। ௩௮ ।।
அக்ரே அநுபவவேலாயாம் விஷயேந்த்ரியஸம்யோகாத்யத்ததம்ருதமிவ பவதி, பரிணாமே விபாகே விஷயாணாம் ஸுகதாநிமித்தக்ஷுதாதௌ நிவ்ருத்தே தஸ்ய ச ஸுகஸ்ய நிரயாதிநிமித்தத்வாத்விஷமிவ பீதம் பவதி, தத்ஸுகம் ராஜஸம் ஸ்ம்ருதம் ।। ௩௮ ।।
யதக்ரே சாநுபந்தே ச ஸுகம் மோஹநமாத்மந: ।
நித்ராலஸ்யப்ரமாதோத்தம் தத்தாமஸமுதாஹ்ருதம் ।।௩௯ ।।
யத்ஸுகமக்ரே சாநுபந்தே ச அநுபவவேலாயாம் விபாகே ச ஆத்மநோ மோஹநம் மோஹஹேதுர்பவதி மோஹோऽத்ர யதாவஸ்திதவஸ்த்வப்ரகாஶோऽபிப்ரேத: நித்ராலஸ்யப்ரமாதோத்தம் நித்ராலஸ்யப்ரமாதஜநிதம், நித்ராதயோ ஹ்யநுபவவேலாயாமபி மோஹஹேதவ: । நித்ராயா மோஹஹேதுத்வம் ஸ்ப்ருஷ்டம் । ஆலஸ்யமிந்த்ரியவ்யாபாரமாந்த்யம் । இந்த்ரியவ்யாபாரமாந்த்யே ச ஜ்ஞாநமாந்த்யம் பவத்யேவ । ப்ரமாத: க்ருத்யாநவதாநரூப இதி தத்ராபி ஜ்ஞாநமாந்த்யம் பவதி । ததஶ்ச தயோரபி மோஹஹேதுத்வம் । தத்ஸுகம் தாமஸமுதாஹ்ருதம் । அதோ முமுக்ஷுணா ரஜஸ்தமஸீ அபிபூய ஸத்த்வமேவோபாதேயமித்யுக்தம் பவதி ।। ௩௯ ।। ந ததஸ்தி ப்ருதிவ்யாம் வா திவி தேவேஷு வா புந: ।
ஸத்த்வம் ப்ரக்ருதிஜைர்முக்தம் யதேபி: ஸ்யாத்த்ரிபிர்குணை: ।। ௪௦ ।।
ப்ருதிவ்யாம் மநுஷ்யாதிஷு திவி தேவேஷு வா ப்ரக்ருதிஸம்ஸ்ருஷ்டேஷு ப்ரஹ்மாதிஷு ஸ்தாவராந்தேஷு ப்ரக்ருதிஜைரேபிஸ்த்ரிபிர்குணைர்முக்தம் யத்ஸத்த்வம் ப்ராணிஜாதம், ந ததஸ்தி ।। ௪௦ ।।
த்யாகேநைகே அம்ருதத்வமாநஶு: இத்யாதிஷு மோக்ஷஸாதநதயா நிர்திஷ்டஸ்த்யாக: ஸம்ந்யாஸஶப்தார்தாதநந்ய: ஸ ச க்ரியமாணேஷ்வேவ கர்மஸு கர்த்ருத்வத்யாகமூல: பலகர்மணோஸ்த்யாக: கர்த்ருத்வத்யாகஶ்ச பரமபுருஷே கர்த்ருத்வாநுஸம்தாநேநேத்யுக்தம் । ஏதத்ஸர்வம் ஸத்த்வகுணவ்ருத்திகார்யமிதி ஸத்த்வோபாதேயதாஜ்ஞாபநாய ஸத்த்வரஜஸ்தமஸாம் கார்யபேதா: ப்ரபஞ்சிதா: । இதாநீமேவம்பூதஸ்ய மோக்ஷஸாதநதயா க்ரியமாணஸ்ய கர்மண: பரமபுருஷாராதநவேஷதாம் ததாநுஷ்டிதஸ்ய ச கர்மணஸ்தத்ப்ராப்திலக்ஷணம் பலம் ப்ரதிபாதயிதும் ப்ராஹ்மணாத்யதிகாரிணாம் ஸ்வபாவாநுபந்திஸத்த்வாதிகுணபேதபிந்நம் வ்ருத்த்யா ஸஹ கர்தவ்யகர்மஸ்வரூபமாஹ –
ப்ராஹ்மணக்ஷத்ரியவிஶாம் ஶூத்ராணாம் ச பரம்தப ।
கர்மாணி ப்ரவிபக்தாநி ஸ்வபாவப்ரபவைர்குணை: ।। ௪௧ ।।
ப்ராஹ்மணக்ஷத்ரியவிஶாம் ஸ்வகீயோ பாவ: ஸ்வபாவ: ப்ராஹ்மணாதிஜந்மஹேதுபூதம் ப்ராசீநகர்மேத்யர்த: தத்ப்ரபவா: ஸத்த்வாதயோ குணா: । ப்ராஹ்மணஸ்ய ஸ்வபாவப்ரபவோ ரஜஸ்தமோऽபிபவேநோத்பூத: ஸத்த்வகுண: க்ஷத்ரியஸ்ய ஸ்வபாவப்ரபவ: தமஸ்ஸத்த்வாபிபவேநோத்பூதோ ரஜோகுண: வைஶ்யஸ்ய ஸ்வபாவப்ரபவ: ஸத்த்வ-ரஜோऽபிபவேந அல்போத்ரிக்தஸ்தமோகுண: ஶூத்ரஸ்ய ஸ்வபாவப்ரபவஸ்து ரஜஸ்ஸத்த்வாபிபவேநாத்யுத்ரிக்த: தமோகுண: । ஏபி: ஸ்வபாவப்ரபவைர்குணை: ஸஹ ப்ரவிபக்தாநி கர்மாணி ஶாஸ்த்ரை: ப்ரதிபாதிதாநி । ப்ராஹ்மணாதய ஏவம்குணகா:, தேஷாம் சைதாநி கர்மாணி, வ்ருத்தயஶ்சைதா இதி ஹி விபஜ்ய ப்ரதிபாதயந்தி ஶாஸ்த்ராணி ।। ௪௧ ।।
ஶமோ தமஸ்தபஶ்ஶௌசம் க்ஷாந்திரார்ஜவமேவ ச ।
ஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாநமாஸ்திக்யம் ப்ராஹ்மம் கர்ம ஸ்வபாவஜம் ।। ௪௨ ।।
ஶம: பாஹ்யேந்த்ரியநியமநம் தம: அந்த:கரணநியமநம் தப: போகநியமநரூப: ஶாஸ்த்ரஸித்த: காயக்லேஶ: ஶௌசம் ஶாஸ்த்ரீயகர்மயோக்யதா க்ஷாந்தி: பரை: பீட்யமாநஸ்யாப்யவிக்ருதசித்ததா ஆர்ஜவம் பரேஷு மநோऽநுரூபம் பாஹ்யசேஷ்டாப்ரகாஶநம் ஜ்ஞாநம் பராவரதத்த்வயாதாத்ம்யஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாநம் பரதத்த்வகதாஸாதாரணவிஶேஷவிஷயம் ஜ்ஞாநம் ஆஸ்திக்யம் வைதிகஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஸத்யதாநிஶ்சய: ப்ரக்ருஷ்ட: கேநாபி ஹேதுநா சாலயிதுமஶக்ய இத்யர்த: । பகவாந் புருஷோத்தமோ வாஸுதேவ: பரப்ரஹ்மஶப்தாபிதேயோ நிரஸ்தநிகிலதோஷகந்த: ஸ்வாபாவிகாநவதிகாதிஶய-ஜ்ஞாநஶக்த்யாத்யஸங்க்யேயகல்யாணகுணகணோ நிகிலவேதவேதாந்தவேத்ய: ஸ ஏவ நிகிலஜகதேககாரணம் நிகிலஜகதாதாரபூத: நிகிலஸ்ய ஸ ஏவ ப்ரவர்தயிதா ததாராதநபூதம் ச வைதிகம் க்ருத்ஸ்நம் கர்ம தைஸ்தைராராதிதோ தர்மார்தகாமமோக்ஷாக்யம் பலம் ப்ரயச்சதீத்யஸ்யார்தஸ்ய ஸத்யதாநிஶ்சய ஆஸ்திக்யம் வேதைஶ்ச ஸர்வைரஹமேவ வேத்ய: (௧௫.௧௫), அஹம் ஸர்வஸ்ய ப்ரபவோ மத்தஸ்ஸர்வம் ப்ரவர்ததே (௧௦.௮), மயி ஸர்வமிதம் ப்ரோதம் (௭.௭), போக்தாரம் யஜ்ஞதபஸாம் ….. ஜ்ஞாத்வா மாம் ஶாந்திம்ருச்சதி (௫.௨௯), மத்த: பரதரம் நாந்யத்கிஞ்சிதஸ்தி தநஞ்ஜய (௭.௭), யத: ப்ரவ்ருத்திர்பூதாநாம் யேந ஸர்வமிதம் ததம் । ஸ்வகர்மணா தமப்யர்ச்ய ஸித்திம் விந்ததி மாநவ: (௧௮.௪௬), யோ மாமஜமநாதிம் ச வேத்தி லோகமஹேஶ்வரம் (௧௦.௩) இதி ஹ்யுச்யதே। ததேதத்ப்ராஹ்மணஸ்ய ஸ்வபாவஜம் கர்ம ।।௪௨।।
ஶைர்யம் தேஜோ த்ருதிர்தாக்ஷ்யம் யுத்தே சாப்யபலாயநம் ।
தாநமீஶ்வரபாவஶ்ச க்ஷாத்ரம் கர்ம ஸ்வபாவஜம் ।। ௪௩ ।।
ஶைர்யம் யுத்தே நிர்பயப்ரவேஶஸாமர்த்யம், தேஜ: பரைரநபிபவநீயதா, த்ருதி: ஆரப்தே கர்மணி விக்நோபநிபாதேऽபி தத்ஸமாபநஸாமர்த்யம், தாக்ஷ்யம் ஸர்வக்ரியாநிர்வ்ருத்திஸாமர்த்யம், யுத்தே சாப்யபலாயநம் யுத்தே சாத்மமரணநிஶ்சயேऽப்பி அநிர்வர்தநம் தாநமாத்மீயஸ்ய தநஸ்ய பரஸ்வத்வாபாதநபர்யந்தஸ்த்யாக: ஈஶ்வரபாவ: ஸ்வவ்யதிரிக்தஸகலஜந-நியமநஸாமர்த்யம் ஏதத்க்ஷத்ரியஸ்ய ஸ்வபாவஜம் கர்ம ।। ௪௩ ।।
க்ருஷிகோரக்ஷ்யவாணிஜ்யம் வைஶ்யம் கர்ம ஸ்வபாவஜம் ।
க்ருஷி: ஸத்யோத்பாதநம் கர்ஷணம் । கோரக்ஷ்யம் பஶுபாலநமித்யர்த: । வாணிஜ்யம் தநஸஞ்சயஹேதுபூதம் க்ரயவிக்ரயாத்மகம் கர்ம । ஏதத்வைஶ்யஸ்ய ஸ்வபாவஜம் கர்ம ।।
பரிசர்யாத்மகம் கர்ம ஶூத்ரஸ்யாபி ஸ்வபாவஜம் ।। ௪௪ ।।
பூர்வவர்ணத்ரயபரிசர்யாரூபம் ஶூத்ரஸ்ய ஸ்வபாவஜம் கர்ம । ததேதச்சதுர்ணா வர்ணாநாம் வ்ருத்திபிஸ்ஸஹ கர்தவ்யாநாம் ஶாஸ்த்ரவிஹிதாநாம் யஜ்ஞாதிகர்மணாம் ப்ரதர்ஶநார்தமுக்தம் । யஜ்ஞாதயோ ஹி த்ரயாணாம் வர்ணாநாம் ஸாதாரணா: । ஶமாதயோऽபி த்ரயாணாம் வர்ணாநாம் முமுக்ஷூணாம் ஸாதாரணா: । ப்ராஹ்மணஸ்ய து ஸத்த்வோத்ரேகஸ்ய ஸ்வாபாவிகத்வேந ஶமதமாதய: ஸுகோபாதாநா இதி க்ருத்வா தஸ்ய ஶமாதய ஸ்வபாவஜம் கர்மேத்யுக்தம் । க்ஷத்ரியவைஶ்யயோஸ்து ஸ்வதோ ரஜஸ்தம:ப்ரதாநத்வேந ஶமதமாதயோ து:கோபாதாநா இதி க்ருத்வா ந தத்கர்மேத்யுக்தம் । ப்ராஹ்மணஸ்ய வ்ருத்திர்யாஜநாத்யாபநப்ரதிக்ரஹா: க்ஷத்ரியஸ்ய ஜநபதபரிபாலநம் வைஶ்யஸ்ய ச க்ருஷ்யாதயோ யதோக்தா: ஶூத்ரஸ்ய து கர்தவ்யம் வ்ருத்திஶ்ச பூர்வவர்ணத்ரயபரிசர்யைவ।।
ஸ்வே ஸ்வே கர்மண்யபிரதஸ்ஸம்ஸித்திம் லபதே நர: ।
ஸ்வகர்மநிரதஸ்ஸித்திம் யதா விந்ததி தச்ச்ருணு ।। ௪௫ ।।
ஸ்வே ஸ்வே யதோதிதே கர்மண்யபிரதோ நர: ஸம்ஸித்திம் பரமபதப்ராப்திம் லபதே । ஸ்வகர்மநிரதோ யதா ஸித்திம் விந்ததி பரமபதம் ப்ராப்நோதி, ததா ஶ்ருணு ।। ௪௫ ।।
யத: ப்ரவ்ருத்திர்பூதாநாம் யேந ஸர்வமிதம் ததம் ।
ஸ்வகர்மணா தமப்யர்ச்ய ஸித்திம் விந்ததி மாநவ: ।। ௪௬ ।।
யதோ பூதாநாமுத்பத்த்யாதிகா ப்ரவ்ருத்தி:, யேந ச ஸர்வமிதம் ததம், ஸ்வகர்மணா தம் மாமிந்த்ராத்யந்தராத்மதயாவஸ்திதம் அப்யர்ச்ய மத்ப்ரஸாதாந்மத்ப்ராப்திரூபாம் ஸித்திம் விந்ததி மாநவ: । மத்த ஏவ ஸர்வமுத்பத்யதே, மயா ச ஸர்வமிதம் ததமிதி பூர்வமேவோக்தம், அஹம் க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜகத: ப்ரபவ: ப்ரலயஸ்ததா । மத்த: பரதரம் நாந்யத்கிம்சிதஸ்தி தநஞ்ஜய । (௭.௬), மயா ததமிதம் ஸர்வம் ஜகதவ்யக்தமூர்திநா (௯.௪), மயாத்யக்ஷேண ப்ரக்ருதி: ஸூயதே ஸசராசரம் (௯.௧௦), அஹம் ஸர்வஸ்ய ப்ரபவோ மத்தஸ்ஸர்வம் ப்ரவர்ததே (௧௦.௭) இத்யாதிஷு ।। ௪௬ ।।
ஶ்ரேயாந் ஸ்வதர்மோ விகுண: பரதர்மாத்ஸ்வநுஷ்டிதாத் ।
ஏவம் த்யக்தகர்த்ருத்வாதிகோ மதாராதநரூப: ஸ்வதர்ம: । ஸ்வேநைவோபாதாதும் யோக்யோ தர்ம: ப்ரக்ருதிஸம்ஸ்ருஷ்டேந ஹி புருஷேணேந்த்ரியவ்யாபாரரூப: கர்மயோகாத்மகோ தர்ம: ஸுகரோ பவதி । அத: கர்மயோகாக்ய: ஸ்வதர்மோ விகுணோऽபி பரதர்மாத் இந்த்ரியஜயநிபுணபுருஷதர்மாஜ்ஜ்ஞாநயோகாத்ஸகலேந்த்ரிய-நியமநரூபதயா ஸப்ரமாதாத்கதாசித்ஸ்வநுஷ்டிதாத் ஶ்ரேயாந் । ததேவோபபாதயதி –
ஸ்வபாவநியதம் கர்ம குர்வந்நாப்நோதி கில்பிஷம் ।। ௪௭ ।।
ப்ரக்ருதிஸம்ஸ்ருஷ்டஸ்ய புருஷஸ்ய இந்த்ரியவ்யாபாரரூபதயா ஸ்வபாவத ஏவ நியதத்வாத்கர்மண:, கர்ம குர்வந் கில்பிஷம் ஸம்ஸாரம் ந ப்ராப்நோதி அப்ரமாதத்வாத்கர்மண: । ஜ்ஞாநயோகஸ்ய ஸகலேந்த்ரியநியமநஸாத்யதயா ஸப்ரமாதத்வாத்தந்நிஷ்டஸ்து ப்ரமாதாத்கில்பிஷம் ப்ரதிபத்யேதாபி ।। ௪௭ ।।
அத: கர்மநிஷ்டைவ ஜ்யாயஸீதி த்ருதீயாத்யாயோக்தம் ஸ்மாரயதி –
ஸஹஜம் கர்ம கௌந்தேய ஸதோஷமபி ந த்யஜேத் ।
ஸர்வாரம்பா ஹி தோஷேண தூமேநாக்நிரிவாவ்ருதா: ।। ௪௮ ।।
அத: ஸஹஜத்வேந ஸுகரமப்ரமாதம் ச கர்ம ஸதோஷம் ஸது:கமபி ந த்யஜேத் ஜ்ஞாநயோகயோக்யோऽபி கர்மயோகமேவ குர்வீதேத்யர்த: । ஸர்வாரம்பா:, கர்மாரம்பா: ஜ்ஞாநாரம்பாஶ்ச ஹி தோஷேண து:கேந தூமேநாக்நிரிவாவ்ருதா:। இயாம்ஸ்து விஶேஷ: கர்மயோக: ஸுகரோऽப்ரமாதஶ்ச, ஜ்ஞாநயோகஸ்தத்விபரீத: இதி ।। ௪௮ ।।
அஸக்தபுத்திஸ்ஸர்வத்ர ஜிதாத்மா விகதஸ்ப்ருஹ: ।
நைஷ்கர்ம்யஸித்திம் பரமாம் ஸம்ந்யாஸேநாதிகச்சதி ।। ௪௯ ।।
ஸர்வத்ர பலாதிஷு அஸக்தபுத்தி:, ஜிதாத்மா ஜிதமநா:, பரமபுருஷகர்த்ருத்வாநுஸம்தாநேநாத்மகர்த்ருத்வே விகதஸ்ப்ருஹ:, ஏவம் த்யாகாதநந்யத்வேந நிர்ணீதேந ஸம்ந்யாஸேந யுக்த: கர்ம குர்வந் பரமாம் நைஷ்கர்ம்யஸித்திமதிகச்சதி பரமாம் த்யாநநிஷ்டாம் ஜ்ஞாநயோகஸ்யாபி பலபூதமதிகச்சதீத்யர்த: । வக்ஷ்யமாணத்யாநயோகாவாப்திம் ஸர்வேந்த்ரியகர்மோபரதிரூபாமதிகச்சதி।।௪௯।।
ஸித்திம் ப்ராப்தோ யதா ப்ரஹ்ம ததாப்நோதி நிபோத மே ।
ஸமாஸேநைவ கௌந்தேய நிஷ்டா ஜ்ஞாநஸ்ய யா பரா ।। ௫௦ ।।
ஸித்திம் ப்ராப்த: ஆப்ரயாணாதஹரஹரநுஷ்டீயமாநகர்மயோகநிஷ்பாத்யத்யாநஸித்த்திம் ப்ராப்த:, யதா யேந ப்ரகாரேண வர்தமாநோ ப்ரஹ்ம ப்ராப்நோதி, ததா ஸமாஸேந மே நிபோத । ததேவ ப்ரஹ்ம விஶேஷ்யதே நிஷ்டா ஜ்ஞாநஸ்ய யா பரேதி । ஜ்ஞாநஸ்ய த்யாநாத்மகஸ்ய யா பரா நிஷ்டா பரமப்ராப்யமித்யர்த: ।। ௫௦ ।।
புத்த்யா விஶுத்தயா யுக்தோ த்ருத்யாத்மாநம் நியம்ய ச ।
ஶப்தாதீந் விஷயாம்ஸ்த்யக்த்வா ராகத்வேஷௌ வ்யுதஸ்ய ச ।। ௫௧ ।।
விவிக்தஸேவீ லக்வாஶீ யதவாக்காயமாநஸ: ।
த்யாநயோகபரோ நித்யம் வைராக்யம் ஸமுபாஶ்ரித: ।। ௫௨ ।।
அஹங்காரம் பலம் தர்பம் காமம் க்ரோதம் பரிக்ரஹம் ।
விமுச்ய நிர்மமஶ்ஶாந்தோ ப்ரஹ்மபூயாய கல்பதே ।। ௫௩ ।।
புத்த்யா விஶுத்தயா யதாவஸ்திதாத்மதத்த்வவிஷயயா யுக்த:, த்ருத்யா ஆத்மாநம் நியம்ய ச விஷயவிமுகீகரணேந யோகயோக்யம் மந: க்ருத்வா, ஶப்தாதீந் விஷயாந் த்யக்த்வா அஸந்நிஹிதாந் க்ருத்வா, தந்நிமித்தௌ ச ராகத்வேஷௌ வ்யுதஸ்ய, விவிக்தஸேவீ ஸர்வைர்த்யாநவிரோதிபிர்விவிக்தே தேஶே வர்தமாந:, லக்வாஶீ அத்யஶநாநஶநரஹித:, யதவாக்காயமாநஸ: த்யாநாபிமுகீக்ருதகாயவாங்மநோவ்ருத்தி:, த்யாநயோகபரோ நித்யம் ஏவம்பூதஸ்ஸநா ப்ராயாணாத் அஹரஹர்த்யாநயோகபர:, வைராக்யம் ஸமுபாஶ்ரித: த்யேயதத்த்வவ்யதிரிக்தவிஷயதோஷாவமர்ஶேந தத்ர தத்ர விராகதாம் வர்தயந், அஹம்காரம் அநாத்மநி ஆத்மாபிமாநம், பலம் தத்வ்ருத்திஹேதுபூதவாஸநபலம், தந்நிமித்தம் தர்பம் காமம் க்ரோதம் பரிக்ரஹம் விமுச்ய, நிர்மம: ஸர்வேஷ்வநாத்மீயேஷ்வாத்மீயபுத்திரஹித:, ஶாந்த: ஆத்மாநுபவைகஸுக:, ஏவம்பூதோ த்யாநயோகம் குர்வந் ப்ரஹ்மபூயாய கல்பதே ஸர்வபந்தவிநிர்முக்தோ யதாவஸ்திதமாத்மாநமநுபவதீத்யர்த:।। ௫௧ -௫௩।। ப்ரஹ்மபூத: ப்ரஸந்நாத்மா ந ஶோசதி ந காங்க்ஷதி ।
ஸமஸ்ஸர்வேஷு பூதேஷு மத்பக்திம் லபதே பராம் ।। ௫௪ ।।
ப்ரஹ்மபூத: ஆவிர்பூதாபரிச்சிந்நஜ்ஞாநைகாகாரமச்சேஷதைகஸ்வபாவாத்மஸ்வரூப:, இதஸ்த்வந்யாம் ப்ரக்ருதிம் வித்தி மே பராம் (௭.௫) இதி ஹி ஸ்வஶேஷதோக்தா । ப்ரஸந்நாத்மா க்லேஶகர்மாதிபிரகலுஷஸ்வரூபோ மத்வ்யதிரிக்தம் ந கம்சந பூதவிஶேஷம் ப்ரதி ஶோசதி ந கிம்சந காங்க்ஷதி அபி து மத்வ்யதிரிக்தேஷு ஸர்வேஷு பூதேஷு அநாதரணீயதாயாம் ஸமோ நிகிலம் வஸ்துஜாதம் த்ருணவந்மந்யமாநோ மத்பக்திம் லபதே பராம் மயி ஸர்வேஶ்வரே நிகிலஜகதுத்பவஸ்திதி-ப்ரலயலீலே நிரஸ்தஸமஸ்தஹேயகந்தேऽநவதிகாதிஶயாஸம்க்யேயகல்யாணகுணகணைகதாநே லாவண்யாம்ருதஸாகரே ஶ்ரீமதி புண்டரீகநயநே ஸ்வஸ்வாமிநி அத்யர்தப்ரியாநுபவரூபாம் பராம் பக்திம் லபதே ।। ௫௪ ।।
தத்பலமாஹ –
பக்த்யா மாமபிஜாநாதி யாவாந் யஶ்சாஸ்மி தத்த்வத: ।
ததோ மாம் தத்த்வதோ ஜ்ஞாத்வா விஶதே ததநந்தரம் ।। ௫௫ ।।
ஸ்வரூபத: ஸ்வபாவதஶ்ச யோऽஹம் குணதோ விபூதிதோऽபி யாவாம்ஶ்சாஹம், தம் மாமேவம்ரூபயா பக்த்யா தத்த்வதோऽபிஜாநாதி மாம் தத்த்வதோ ஜ்ஞாத்வா ததநந்தரம் தத்த்வஜ்ஞாநாநந்தரம் தத: பக்தித: மாம் விஶதே ப்ரவிஶதி। தத்த்வதஸ்ஸ்வரூபஸ்வபாவகுணவிபூதிதர்ஶநோத்தரகாலபாவிந்யா அநவதிகாதிஶயபக்த்யா மாம் ப்ராப்நோதீத்யர்த:। அத்ர தத இதி ப்ராப்திஹேதுதயா, நிர்திஷ்டா பக்திரேவாபிதீயதே பக்த்யா த்வநந்யயா ஶக்ய: (௧௧.௫௪) இதி தஸ்ய ஏவ தத்த்வத: ப்ரவேஶஹேதுத்வாபிதாநாத் ।। ௫௫ ।।
ஏவம் வர்ணாஶ்ரமோசிதநித்யநைமித்திககர்மணாம் பரித்யக்தபலாதிகாநாம் பரமபுருஷாராதநரூபேண அநுஷ்டிதாநாம் விபாக உக்த: । இதாநீம் காம்யாநாமபி கர்மணாமுக்தேநைவ ப்ரகாரேணாநுஷ்டிதாநாம் ஸ ஏவ விபாக இத்யாஹ –
ஸர்வகர்மாண்யபி ஸதா குர்வாணோ மத்வ்யபாஶ்ரய: ।
மத்ப்ரஸாதாதவாப்நோதி ஶாஶ்வதம் பதமவ்யயம் ।। ௫௬ ।।
ந கேவலம் நித்யநைமித்திகாநி கர்மாணி, அபி து ஸர்வாணி காம்யாந்யபி கர்மாணி, மத்வ்யாஶ்ரய: மயி ஸம்ந்யஸ்தகர்த்ருத்வாதிக: குர்வாணோ மத்ப்ரஸாதாச்சாஶ்வதம் பதமவ்யயமவிகலம் ப்ராப்நோதி । பத்யதே கம்யத இதி பதம் மாம் ப்ராப்நோதீத்யர்த: ।। ௫௬ ।।
யஸ்மாதேவம், தஸ்மாத்
சேதஸா ஸர்வகர்மாணி மயி ஸம்ந்யஸ்ய மத்பர: ।
புத்தியோகமுபாஶ்ரித்ய மச்சித்தஸ்ஸததம் பவ ।। ௫௭ ।।
சேதஸா ஆத்மநோ மதீயத்வமந்நியாம்யத்வபுத்த்யா । உக்தம் ஹி, மயி ஸர்வாணி கர்மாணி ஸம்ந்யஸ்யாத்யாத்மசேதஸா (௩.௩௦) இதி । ஸர்வகர்மாணி ஸகர்த்ருகாணி ஸாராத்யாநி மயி ஸம்ந்யஸ்ய, மத்பர: அஹமேவ பலதயா ப்ராப்ய இத்யநுஸம்தாந:, கர்மாணி குர்வநிமமேவ புத்தியோகமுபாஶ்ரித்ய ஸததம் மச்சித்தோ பவ ।।௫௭।।
மச்சித்த: ஸர்வதுர்காணி மத்ப்ரஸாதாத்தரிஷ்யஸி ।
அத சேத்த்வமஹம்காராந்ந ஶ்ரோஷ்யஸி விநங்க்ஷ்யஸி ।। ௫௮ ।।
ஏவம் மச்சித்த: ஸர்வகர்மாணி குர்வந் ஸர்வாணி ஸாம்ஸாரிகாணி துர்காணி மத்ப்ரஸாதாதேவ தரிஷ்யஸி । அத த்வமஹம்காராதஹமேவ க்ருத்யாக்ருத்யவிஷயம் ஸர்வம் ஜாநாமீதி பாவாந்மதுக்தம் ந ஶ்ரோஷ்யஸி சேத், விநங்க்ஷ்யஸி விநஷ்டோ பவிஷ்யஸி । ந ஹி கஶ்சிந்மத்வ்யதிரிக்த: க்ருத்ஸ்நஸ்ய ப்ராணிஜாதஸ்ய க்ருத்யாக்ருத்யயோர்ஜ்ஞாதா ப்ரஶாஸிதா வாஸ்தி ।। ௫௮ ।।
யத்யஹங்காரமாஶ்ரித்ய ந யோத்ஸ்ய இதி மந்யஸே ।
மித்யைஷ வ்யவஸாயஸ்தே ப்ரக்ருதிஸ்த்வாம் நியோக்ஷ்யதி ।। ௫௯ ।।
யதி அஹம்காரமாத்மநி ஹிதாஹிதஜ்ஞாநே ஸ்வாதந்த்ர்யாபிமாநமாஶ்ரித்ய மந்நியோகமநாத்ருத்ய ந யோத்ஸ்ய இதி மந்யஸே, ஏஷ தே ஸ்வாதந்த்ர்யவ்யவஸாயோ மித்யா பவிஷ்யதி யத: ப்ரக்ருதிஸ்த்வாம் யுத்தே நியோக்ஷ்யதி மத்ஸ்வாதந்த்ர்யோத்விக்நம் த்வாமஜ்ஞம் ப்ரக்ருதிர்நியோக்ஷதி ।। ௫௯ ।। ததுபபாதயதி –
ஸ்வபாவஜேந கௌந்தேய நிபத்த: ஸ்வேந கர்மணா ।
கர்தும் நேச்சஸி யந்மோஹாத்கரிஷ்யஸ்யவஶோऽபி தத் ।। ௬௦ ।।
ஸ்வபாவஜம் ஹி க்ஷத்ரியஸ்ய கர்ம ஶௌர்யம் । ஸ்வபாவஜேந ஶௌர்யாக்யேந ஸ்வேந கர்மணா நிபத்த:, ததேவாவஶ:, பரைர்தர்ஷணமஸஹமாநஸ்த்வமேவ தத்யுத்தம் கரிஷ்யஸி, யதிதாநீம் மோஹாதஜ்ஞாநாத்கர்தும் நேச்சஸி ।। ௬௦ ।।
ஸர்வம் ஹி பூதஜாதம் ஸர்வேஶ்வரேண மயா பூர்வகர்மாநுகுண்யேந ப்ரக்ருத்யநுவர்தநே நியமிதம் தச்ச்ருணு ।
ஈஶ்வர: ஸர்வபூதாநாம் ஹ்ருத்தேஶேऽர்ஜுந திஷ்டதி ।
ப்ராமயந் ஸர்வபூதாநி யந்த்ராரூடாநி மாயயா ।। ௬௧ ।।
ஈஶ்வர: ஸர்வநியமநஶீலோ வாஸுதேவ: ஸர்வபூதாநாம் ஹ்ருத்தேஶே ஸகலப்ரவ்ருத்திமூலஜ்ஞாநோதயப்ரதேஶே திஷ்டதி । கதம் கிம் குர்வம்ஸ்திஷ்டதி ? யந்த்ராரூடாநி ஸர்வபூதாநி மாயயா ப்ராமயந் । ஸ்வேநைவ நிர்மிதம் தேஹேந்த்ரியாவஸ்தம் ப்ரக்ருத்யாக்யம் யந்த்ரமாரூடாநி ஸர்வபூதாநி ஸ்வகீயயா ஸத்த்வாதிகுணமய்யா மாயயா குணாநுகுணம் ப்ரவர்தயம்ஸ்திஷ்டதீத்யர்த:। பூர்வமப்யேததுக்தம், ஸர்வஸ்ய சாஹம் ஹ்ருதி ஸந்நிவிஷ்டோ மத்த: ஸ்ம்ருதிர்ஜ்ஞாநமபோஹநம் ச (௧௫.௧௫) இதி மத்தஸ்ஸர்வம் ப்ரவர்ததே இதி ச । ய ஆத்மநி திஷ்டந் (ப்ரு.௫.௭.௨௨) இத்யாதிகா ஶ்ருதிஶ்ச ।। ௬௧ ।।
ஏதந்மாயாநிவ்ருத்திஹேதுமாஹ –
தமேவ ஶரணம் கச்ச ஸர்வபாவேந பாரத ।
தத்ப்ரஸாதாத்பராம் ஶாந்திம் ஸ்தாநம் ப்ராப்ஸ்யஸி ஶாஶ்வதம் ।। ௬௨ ।।
யஸ்மாதேவம், தஸ்மாத்தமேவ ஸர்வஸ்ய ப்ரஶாஸிதாரம், ஆஶ்ரிதவாத்ஸல்யேந த்வத்ஸாரத்யேऽவஸ்திதம், இத்தம் குரு இதி ச ஶாஸிதாரம் ஸர்வபாவேந ஸர்வாத்மநா ஶரணம் கச்ச । ஸர்வாத்மநாநுவர்தஸ்வ । அந்யதாபி தந்மாயாப்ரேரிதேநாஜ்ஞேந த்வயா யுத்தாதிகரணமவர்ஜநீயம் । ததா ஸதி நஷ்டோ பவிஷ்யஸி । அதஸ்ததுக்தப்ரகாரேண யுத்தாதிகம் குர்வித்யர்த: । ஏவம் குர்வாணஸ்தத்ப்ரஸாதாத்பராம் ஶாந்திம் ஸர்வகர்மபந்தோபஶமம் ஶாஶ்வதம் ச ஸ்தாநம் ப்ராப்ஸ்யஸி । யதபிதீயதே ஶ்ருதிஶதை:, தத்விஷ்ணோ: பரமம் பதம் ஸதா பஶ்யந்தி ஸூரய: (பு), தே ஹ நாகம் மஹிமாந: ஸசந்தே யத்ர பூர்வே ஸாத்யா: ஸந்தி தேவா: (பு), யத்ர ருஷய: ப்ரதமஜா யே புராணா: (யஜு.௪.௭.௧௩) , பரேண நாகம் நிஹிதம் குஹாயாம், யோऽஸ்யாத்யக்ஷ: பரமே வ்யோமந் (தை.ப்ரா.௨.௮.௯), அத யதத: பரோ திவோ ஜ்யோதிர்தீப்யதே (சா.௩.௧௩.௭) , ஸோऽத்வந: பாரமாப்நோதி தத்விஷ்ணோ: பரமம் பதம் (கட.௩.௯) இத்யாதிபி: ।।
இதி தே ஜ்ஞாநமாக்யாதம் குஹ்யாத்குஹ்யதரம் மயா ।
விம்ருஶ்யைததஶேஷேண யதேச்சஸி ததா குரு ।। ௬௩ ।।
இதி ஏவம் தே முமுக்ஷுபிரதிகந்தவ்யம் ஜ்ஞாநம் ஸர்வஸ்மாத்குஹ்யாத்குஹ்யதரம் கர்மயோகவிஷயம் ஜ்ஞாநயோகவிஷயம் பக்தியோகவிஷயம் ச ஸர்வமாக்யாதம் । ஏததஶேஷேண விம்ருஶ்ய ஸ்வாதிகாராநுரூபம் யதேச்சஸி, ததா குரு கர்மயோகம் ஜ்ஞாநயோகம் பக்தியோகம் வா யதேஷ்டமாதிஷ்டேத்யர்த: ।। ௬௩ ।।
ஸர்வகுஹ்யதமம் பூய: ஶ்ருணு மே பரமம் வச: ।
இஷ்டோऽஸி மே த்ருடமிதி ததோ வக்ஷ்யாமி தே ஹிதம் ।। ௬௪ ।।
ஸர்வேஷ்வேதேஷு குஹ்யேஷு பக்தியோகஸ்ய ஶ்ரைஷ்ட்யாத்குஹ்யதமமிதி பூர்வமேவோக்தம் இதம் து தே குஹ்யதமம் ப்ரவக்ஷ்யாம்யநஸூயவே (௯.௧) இத்யாதௌ । பூயோऽபி தத்விஷயம் பரமம் மே வச: ஶ்ருணு । இஷ்டோऽஸி மே த்ருடமிதி ததஸ்தே ஹிதம் வக்ஷ்யாமி।।௧௮.௬௪।।
மந்மநா பவ மத்பக்தோ மத்யாஜீ மாம் நமஸ்குரு ।
மாமேவைஷ்யஸி ஸத்யம் தே ப்ரதிஜாநே ப்ரியோऽஸி மே ।। ௬௫ ।।
வேதாந்தேஷு, வேதாஹமேதம் புருஷம் மஹாந்தமாதித்யவர்ணம் தமஸ: பரஸ்தாத் । தமேவம் வித்வாநம்ருத இஹ பவதி நாந்ய: பந்தா வித்யதேऽயநாய (உ.நா) இத்யாதிஷு விஹிதம் வேதநம் த்யாநோபாஸநாதிஶப்தவாச்யம் தர்ஶநஸமாநாகாரம் ஸ்ம்ருதிஸம்தாநமத்யர்தப்ரியமிஹ மந்மநா பவேதி விதீயதே । மத்பக்த: அத்யர்தமத்ப்ரிய: । அத்யர்தமத்ப்ரியத்வேந நிரதிஶயப்ரியாம் ஸ்ம்ருதிஸம்ததிம் குருஷ்வேத்யர்த: । மத்யாஜீ । தத்ராபி மத்பக்த இத்யநுஷஜ்யதே । யஜநம் பூஜநம்। அத்யர்தப்ரியமதாராதநபரோ பவ । ஆராதநம் ஹி பரிபூர்ணஶேஷவ்ருத்தி: । மாம் நமஸ்குரு । நம: நமநம் । மய்யதிமாத்ரப்ரஹ்வீபாவமத்யர்தப்ரியம் குர்வித்யர்த:। ஏவம் வர்தமாநோ மாமேவைஷ்யஸி । ஏதத்ஸத்யம் தே ப்ரதிஜாநே தவ ப்ரதிஜ்ஞாம் கரோமி நோபச்சந்தநமாத்ரம் யதஸ்த்வம் ப்ரியோऽஸி மே । ப்ரியோ ஹி ஜ்ஞாநிநோऽத்யர்தமஹம் ஸ ச மம ப்ரிய: (௭.௧௭) இதி பூர்வமேவோக்தம்। யஸ்ய மய்யதிமாத்ரதா ப்ரீதிர்வர்ததே, மமாபி தஸ்மிநதிமாத்ரா ப்ரீதிர்பவதீதி தத்வியோகமஸஹமாநோऽஹம் தம் மாம் ப்ராபயாமி । அத: ஸத்யமேவ ப்ரதிஜ்ஞாதம், மாமேவைஷ்யஸீதி ।। ௧௮.௬௫ ।।
ஸர்வதர்மாந் பரித்யஜ்ய மாமேகம் ஶரணம் வ்ரஜ ।
அஹம் த்வா ஸர்வபாபேப்யோ மோக்ஷயிஷ்யாமி மா ஶுச: ।। ௬௬ ।।
கர்மயோகஜ்ஞாநயோகபக்தியோகரூபாந் ஸர்வாந் தர்மாந் பரமநிஶ்ஶ்ரேயஸஸாதநபூதாந், மதாராதநத்வேந அதிமாத்ரப்ரீத்யா யதாதிகாரம் குர்வாண ஏவ, உக்தரீத்யா பலகர்மகர்த்ருத்வாதிபரித்யாகேந பரித்யஜ்ய, மாமேகமேவ கர்தாரமாராத்யம் ப்ராப்யமுபாயம் சாநுஸம்தத்ஸ்வ । ஏஷ ஏவ ஸர்வதர்மாணாம் ஶஸ்த்ரீய: பரித்யாக இதி, நிஶ்சயம் ஶ்ருணு மே தத்ர த்யாகே பரதஸத்தம । த்யாகோ ஹி புருஷவ்யாக்ர த்ரிவித: ஸம்ப்ரகீர்தித: ।। (௪) இத்யாரப்ய, ஸங்கம் த்யக்த்வா பலம் சைவ ஸ த்யாகஸ்ஸாத்திவிகோ மத: ।। … ந ஹி தேஹப்ருதா ஶக்யம் த்யக்தும் கர்மாண்யஶேஷத:। யஸ்து கர்மபலத்யாகீ ஸ த்யாகீத்யபிதீயதே ।। (௧௧) இதி அத்யாயாதௌ ஸுத்ருடமுபபாதிதம்। அஹம் த்வா ஸர்வபாபேப்யோ மோக்ஷயிஷ்யாமி ஏவம் வர்தமாநம் த்வாம் மத்ப்ராப்திவிரோதிப்யோऽநாதிகாலஸம்சிதாநந்தாக்ருத்யகரண-க்ருத்யாகரணரூபேப்ய: ஸர்வேப்ய: பாபேப்யோ மோக்ஷயிஷ்யாமி । மா ஶுச: – ஶோகம் மா க்ருதா: । அத வா, ஸர்வபாபவிநிர்முக்தாத்யர்த-பகவத்ப்ரியபுருஷநிர்வர்த்யத்வாத்பக்தியோகஸ்ய, ததாரம்பவிரோதிபாபாநாமாநந்த்யாத்தத்ப்ராயஶ்சித்த-ரூபைர்தர்மை: பரிமிதகாலக்ருதைஸ்தேஷாம் துஸ்தரதயா ஆத்மநோ பக்தியோகாரம்பாநர்ஹாதாமாலோச்ய ஶோசதோऽர்ஜுநஸ்ய ஶோகமபநுதந் ஶ்ரீபகவாநுவாச ஸர்வதர்மாந் பரித்யஜ்ய மாமேகம் ஶரணம் வ்ரஜேதி । பக்தியோகாரம்பவிரோத்யநாதி-காலஸம்சிதநாநாவிதாநந்தபாபாநுகுணாந் தத்தத்ப்ராயஶ்சித்தரூபாந் க்ருச்ச்ரசாந்த்ராயணகூஶ்மாண்ட-வைஶ்வாநர-வ்ராதபதிபவித்ரேஷ்டி-த்ரிவ்ருதக்நிஷ்டோமாதிகாந்நாநாவிதாந் அநந்தாம்ஸ்த்வயா பரிமிதகாலவர்திநா தூரநுஷ்டாநாந் ஸர்வாந் தர்மாந் பரித்யஜ்ய பக்தியோகாரம்ப-ஸித்தயே மாமேகம் பரமகாருணிகமநாலோசிதவிஶேஷாஶ்ோஷலோகஶரண்யம் ஆஶ்ரிதவாத்ஸல்யஜலதிம் ஶரணம் ப்ரபத்யஸ்வ । அஹம் த்வா ஸர்வபாபேப்ய: யதோதிதஸ்வரூபபக்த்யாரம்பவிரோதிப்ய: ஸர்வேப்ய: பாபேப்ய: மோக்ஷயிஷ்யாமி மா ஶுச:।। ௬௬।।
இதம் தே நாதபஸ்காய நாபக்தாய கதாசந ।
ந சாஶுஶ்ரூஷவே வாச்யம் ந ச மாம் யோऽப்யஸூயதி ।। ௬௭ ।।
இதம் தே பரமம் குஹ்யம் ஶாஸ்த்ரம் மயாக்யாதமதபஸ்காய அதப்ததபஸே த்வயா ந வாச்யம் த்வயி வக்தரி, மயி சாபக்தாய கதாசந ந வாச்யம் । தப்ததபஸே சாபக்தாய ந வாச்யமித்யர்த: । ந சாஶுஶ்ரூஷவே । பக்தாயாப்யஶுஶ்ரூஷவே ந வாச்யம் । ந ச மாம் யோऽப்யஸூயதி । மத்ஸ்வரூபே மதைஶ்வர்யே மத்குணேஷு ச கதிதேஷு யோ தோஷமாவிஷ்கரோதி, ந தஸ்மை வாச்யம் । அஸமாநவிபக்திநிர்தேஶ: தஸ்யாத்யந்தபரிஹரணீயதாஜ்ஞாபநாய ।। ௬௭ ।।
ய இதம் பரமம் குஹ்யம் மத்பக்தேஷ்வபிதாஸ்யதி ।
பக்திம் மயி பராம் க்ருத்வா மாமேவைஷ்யத்யஸம்ஶய: ।। ௬௮ ।।
இதம் பரமம் குஹ்யம் மத்பக்தேஷு ய: அபிதாஸ்யதி வ்யாக்யாஸ்யதி, ஸ: மயி பரமாம் பக்திம் க்ருத்வா மாமேவைஷ்யதி ந தத்ர ஸம்ஶய: ।। ௬௮ ।।
ந ச தஸ்மாந்மநுஷ்யேஷு கஶ்சிந்மே ப்ரியக்ருத்தம: ।
பவிதா ந ச மே தஸ்மாதந்ய: ப்ரியதரோ புவி ।। ௬௯ ।।
ஸர்வேஷு மநுஷ்யேஷ்வித: பூர்வம் தஸ்மாதந்யோ மநுஷ்யோ மே ந கஶ்சித்ப்ரியக்ருத்தமோऽபூத் இத உத்தரம் ச ந பவிதா । அயோக்யாநாம் ப்ரதமமுபாதாநம் யோக்யாநாமகதநாதபி தத்கதநஸ்யாநிஷ்டதமத்வாத் ।।
அத்யேஷ்யதே ச ய இமம் தர்ம்யம் ஸம்வாதமாவயோ: ।
ஜ்ஞாநயஜ்ஞேந தேநாஹமிஷ்ட: ஸ்யாமிதி மே மதி: ।। ௭௦ ।।
ய இமமாவயோர்தர்ம்யம் ஸம்வாதமத்யேஷ்யதே, தேந ஜ்ஞாநயஜ்ஞேநாஹமிஷ்டஸ்ஸ்யாமிதி மே மதி: அஸ்மிந் யோ ஜ்ஞாநயஜ்ஞோऽபிதீயதே, தேநாஹமேததத்யயநமாத்ரேணேஷ்ட: ஸ்யாமித்யர்த: ।। ௭௦ ।।
ஶ்ரத்தாவாநநஸூயுஶ்ச ஶ்ருணுயாதபி யோ நர: ।
ஸோऽபி முக்த: ஶுபாம்ல்லோகாந் ப்ராப்நுயாத்புண்யகர்மணாம் ।। ௭௧ ।।
ஶ்ரத்தாவாநநஸூயுஶ்ச யோ நர: ஶ்ருணுயாதபி, தேந ஶ்ரவணமாத்ரேண ஸோऽபி பக்திவிரோதிபாபேப்யோ முக்த: புண்யகர்மணாம் மத்பக்தாநாம் லோகாந் ஸமூஹந் ப்ராப்நுயாத் ।। ௭௧ ।
கஶ்சிதேதச்ச்ருதம் பார்த த்வயைகாக்ரேண சேதஸா ।
கச்சிதஜ்ஞாநஸம்மோஹ: ப்ரநஷ்டஸ்தே தநஞ்ஜய ।। ௭௨ ।।
மயா கதிதமேதத்பார்த த்வயா அவஹிதேந சேதஸா கச்சிச்ஶ்ருதம், தவாஜ்ஞாநஸம்மோஹ: கச்சித்ப்ரநஷ்ட:, யேநாஜ்ஞாநேந மூடோ ந யோத்ஸ்யாமீத்யுக்தவாந் ।। ௭௨ ।।
அர்ஜுந உவாச நஷ்டோ மோஹ: ஸ்ம்ருதிர்லப்தா த்வத்ப்ரஸாதாந்மயாச்யுத ।
ஸ்திதோऽஸ்மி கதஸம்தேஹ: கரிஷ்யே வசநம் தவ ।। ௭௩ ।।
மோஹ: விபரீதஜ்ஞாநம் । த்வத்ப்ரஸாதாந்மம தத்விநஷ்டம் । ஸ்ம்ருதி: யதாவஸ்திததத்த்வஜ்ஞாநம் । த்வத்ப்ரஸாதாதேவ தச்ச லப்தம் । அநாத்மநி ப்ரக்ருதௌ ஆத்மாபிமாநரூபோ மோஹ:, பரமபுருஷஶரீரதயா ததாத்மகஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய சிதசித்வஸ்துந: அததாத்மாபிமாநரூபஶ்ச, நித்யநைமித்திகரூபஸ்ய கர்மண: பரமபுருஷாராதநதயா தத்ப்ராப்த்யுபாயபூதஸ்ய பந்தகத்வபுத்திரூபஶ்ச ஸர்வோ விநஷ்ட: । ஆத்மந: ப்ரக்ருதிவிலக்ஷணத்வ-தத்ஸ்வபாவரஹிததா-ஜ்ஞாத்ருத்வைகஸ்வபாவதா-பரமபுருஷஶேஷதா-தந்நியாம்யத்வைக-ஸ்வரூபதாஜ்ஞாநம், நிகிலஜகதுத்பவஸ்திதிப்ரலய-லீலாஶேஷதோஷப்ரத்யநீககல்யாணைகஸ்வரூப-ஸ்வாபாவிகாநவதிகாதிஶய-ஜ்ஞாநபலாஇஶ்வர்யவீர்யஶக்திதேஜ:ப்ரப்ருதி-ஸமஸ்தகல்யாணகுணகணமஹார்ணவ-பரப்ரஹ்மஶப்தாபிதேயபரமபுருஷயாதாத்ம்யஜ்ஞாநம் ச, ஏவம்ரூபபராவரதத்த்வ-யாதாத்ம்யவிஜ்ஞாநததப்யாஸ-பூர்வகாஹரஹருபசீயமாநபரமபுருஷப்ரீத்யேகபலநித்யநைமித்திககர்மநிஷித்தபரிஹாரஶமதமாத்யாத்மகுண-நிவர்த்யபக்திரூபதாபந்நபரமபுருஷோபாஸநைகலப்யோ வேதாந்தவேத்ய: பரமபுருஷோ வாஸுதேவஸ்த்வமிதி ஜ்ஞாநம் ச லப்தம் । ததஶ்ச பந்தஸ்நேஹகாருண்யப்ரவ்ருத்தவிபரீதஜ்ஞாநமூலாத்ஸர்வஸ்மாதவஸாதாத்விமுக்தோ கதஸம்தேஹ: ஸ்வஸ்த: ஸ்திதோऽஸ்மி । இதாநீமேவ யுத்தாதிகர்தவ்யதாவிஷயம் தவ வசநம் கரிஷ்யே – யதோக்தம் யுத்தாதிகம் கரிஷ்ய இத்யர்த: ।। ௭௩ ।।
த்ருதராஷ்ட்ராய ஸ்வபுத்ரா: பாண்டவாஶ்ச யுத்தே கிம் கரிஷ்யந்தீதி ப்ருச்சதே –
ஸஞ்ஜய உவாச
இத்யஹம் வாஸுதேவஸ்ய பார்தஸ்ய ச மஹாத்மந: ।
ஸம்வாதமிமமஶ்ரௌஷமத்புதம் ரோமஹர்ஷணம் ।। ௭௪ ।।
இதி ஏவம் வாஸுதேவஸ்ய வஸுதேவஸூநோ:, பார்தஸ்ய ச தத்பித்ருஷ்வஸு: புத்ரஸ்ய ச மஹாத்மந: மஹாபுத்தேஸ்தத்பதத்வந்த்வமாஶ்ரிதஸ்யேமம் ரோமஹர்ஷணமத்புதம் ஸம்வாதமஹம் யதோக்தமஶ்ரௌஷம் ஶ்ருதவாநஹம் ।। ௭௪ ।।
வ்யாஸப்ரஸாதாச்ச்ருதவாநேதத்குஹ்யமஹம் பரம் ।
யோகம் யோகேஶ்வராத்க்ருஷ்ணாத்ஸாக்ஷாத்கதயத: ஸ்வயம் ।। ௭௫ ।।
வ்யாஸப்ரஸாதாத்வ்யாஸாநுக்ரஹேண திவ்யசக்ஷுஶ்ஶ்ரோத்ரலாபாதேதத்பரம் யோகாக்யம் குஹ்யம் யோகேஶ்வராஜ்ஜ்ஞாநபலைர்யவீர்ய-ஶக்திதேஜஸாம் நிதேர்பகவத: க்ருஷ்ணாத்ஸ்வயமேவ கதயத: ஸாக்ஷாச்ஶ்ருதவாநஹம் ।। ௭௫ ।।
ராஜந் ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ஸம்வாதமிமமத்புதம் ।
கேஶவார்ஜுநயோ: புண்யம் ஹ்ருஷ்யாமி ச முஹுர்முஹு: ।। ௭௬ ।।
கேஶவார்ஜுநயோரிமம் புண்யமத்புதம் ஸம்வாதம் ஸாக்ஷாச்ச்ருதம் ஸ்ம்ருத்வா முஹுர்முஹுர்ஹ்ருாஷ்யாமி ।।
தச்ச ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ரூபமத்யத்புதம் ஹரே: ।
விஸ்மயோ மே மஹாந் ராஜந் ஹ்ருஷ்யாமி ச புந: புந: ।। ௭௭ ।।
தச்சார்ஜுநாய ப்ரகாஶிதமைஶ்வரம் ஹரேரத்யத்புதம் ரூபம் மயா ஸாக்ஷாத்க்ருதம் ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ஹ்ருஷ்யதோ மே மஹாந் விஸ்மயோ ஜாயதே புந: புநஶ்ச ஹ்ருஷ்யாமி ।। ௭௭ ।। கிமத்ர பஹுநோக்தேந ?
யத்ர யோகேஶ்வர: க்ருஷ்ணோ யத்ர பார்தோ தநுர்தர: ।
தத்ர ஶ்ரீர்விஜயோ பூதிர்த்ருவா நீதிர்மதிர்மம ।। ௭௮ ।।
இதி ஶ்ரீமத்பகவத்கீதாஸூபநிஷத்ஸு ஶ்ரீக்ருஷ்ணார்ஜுநஸம்வாதே மோக்ஷஸந்யாஸயோகோ நாம அஷ்டாதஶோऽத்யாய: ।।௧௮।।
।। ஶ்ரீபகவத்கீதா ஸம்பூர்ணா ।।
யத்ர யோகேஶ்வர: க்ருத்ஸ்நஸ்யோச்சாவசரூபேணாவஸ்திதஸ்ய சேதநஸ்யாசேதநஸ்ய ச வஸ்துநோ யே யே ஸ்வபாவயோகா:, தேஷாம் ஸர்வேஷாம் யோகாநாமீஶ்வர:, ஸ்வஸம்கல்பாயத்தஸ்வேதரஸமஸ்தவஸ்துஸ்வரூபஸ்திதி-ப்ரவ்ருத்திபேத:, க்ருஷ்ண: வஸுதேவஸூநு:, யத்ர ச பார்தோ தநுர்தர: தத்பித்ருஷ்வஸு: புத்ர: தத்பதத்வந்த்வைகாஶ்ரய:, தத்ர ஶ்ரீர்விஜயோ பூதிர்நீதிஶ்ச த்ருவா நிஶ்சலா இதி மதிர்மமேதி ।। ௭௮ ।।
।। இதி ஶ்ரீபகவத்ராமாநுஜவிரசிதே ஶ்ரீமத்கீதாபாஷ்யே அஷ்டாதஶோऽத்யாய: ।। ௧௮ ।।
।। ஶ்ரீமத்கீதாபாஷ்யம் ஸம்பூர்ணம் ।।
