ಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತಂ
ಶ್ರೀಮದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಏಕಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯ:
ಏವಂ ಭಕ್ತಿಯೋಗನಿಷ್ಪತ್ತಯೇ ತದ್ವಿವೃದ್ಧಯೇ ಚ ಸಕಲೇತರವಿಲಕ್ಷಣೇನ ಸ್ವಾಭಾವಿಕೇನ ಭಗವದಸಾಧಾರಣೇನ ಕಲ್ಯಾಣಗುಣಗಣೇನ ಸಹ ಭಗವತ: ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವಂ ತತ ಏವ ತದ್ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಸ್ಯ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಚಿದಚಿದಾತ್ಮಕಸ್ಯ ವಸ್ತುಜಾತಸ್ಯ ತಚ್ಛರೀರತಯಾ ತದಾಯತ್ತಸ್ವರೂಪಸ್ಥಿತಿಪ್ರವೃತ್ತಿತ್ವಂ ಚೋಕ್ತಮ್ । ತಮೇತಂ ಭಗವದಸಾಧಾರಣಂ ಸ್ವಭಾವಂ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ತದಾಯತ್ತಸ್ವರೂಪಸ್ಥಿತಿಪ್ರವೃತ್ತಿತಾಂ ಚ ಭಗವತ್ಸಕಾಶಾದುಪಶ್ರುತ್ಯ ಏವಮೇವೇತಿ ನಿತ್ಯಶ್ಚ ತಥಾಭೂತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರ್ತುಕಾಮೋಽರ್ಜುನ ಉವಾಚ । ತಥೈವ ಭಗವತ್ಪ್ರಸಾದಾದನನ್ತರಂ ದ್ರಕ್ಷ್ಯತಿ । ಸರ್ವಾಶ್ಚರ್ಯಮಯಂ ದೇವಮನನ್ತಂ ವಿಶ್ವತೋಮುಖಮ್ … ತತ್ರೈಕಸ್ಥಂ ಜಗತ್ಕೃತ್ಸ್ನಂ ಪ್ರವಿಭಕ್ತಮನೇಕಧಾ: (ಭ.ಗೀ.೧೧.೧೩) ಇತಿ ಹಿ ವಕ್ಷ್ಯತೇ।
ಅರ್ಜುನ ಉವಾಚ
ಮದನುಗ್ರಹಾಯ ಪರಮಂ ಗುಹ್ಯಮಧ್ಯಾತ್ಮಸಂಜ್ಞಿತಮ್ ।
ಯತ್ತ್ವಯೋಕ್ತಂ ವಚಸ್ತೇನ ಮೋಹೋಽಯಂ ವಿಗತೋ ಮಮ ।। ೧ ।।
ದೇಹಾತ್ಮಾಭಿಮಾನರೂಪಮೋಹೇನ ಮೋಹಿತಸ್ಯ ಮಮಾನುಗ್ರಹೈಕಪ್ರಯೋಜನಾಯ ಪರಮಂ ಗುಹ್ಯಂ ಪರಮಂ ರಹಸ್ಯಮಧ್ಯಾತ್ಮಸಂಜ್ಞಿತಮಾತ್ಮನಿ ವಕ್ತವ್ಯಂ ವಚ:, ನ ತ್ವೇವಾಹಂ ಜಾತು ನಾಸಮ್ (೨.೧೨) ಇತ್ಯಾದಿ, ತಸ್ಮಾದ್ಯೋಗೀ ಭವಾರ್ಜುನ (೬.೪೬) ಇತ್ಯೇತದನ್ತಂ ಯತ್ತ್ವಯೋಕ್ತಮ್, ತೇನಾಯಂ ಮಮಾತ್ಮವಿಷಯೋ ಮೋಹ: ಸರ್ವೋ ವಿಗತ: ದೂರತೋ ನಿರಸ್ತ: ।। ೧ ।। ತಥಾ ಚ –
ಭವಾಪ್ಯಯೌ ಹಿ ಭೂತಾನಾಂ ಶ್ರುತೌ ವಿಸ್ತರಶೋ ಮಯಾ ।
ತ್ವತ್ತ: ಕಮಲಪತ್ರಾಕ್ಷ ಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಮಪಿ ಚಾವ್ಯಯಮ್ ।। ೨ ।।
ಸಪ್ತಮಪ್ರಭೃತಿ ದಶಮಪರ್ಯನ್ತೇ ತ್ವದ್ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾನಾಂ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ತ್ವತ್ತ: ಪರಮಾತ್ಮನೋ ಭವಾಪ್ಯಯೌ ಉತ್ಪತ್ತಿಪ್ರಲಯೌ ವಿಸ್ತರಶೋ ಮಯಾ ಶ್ರುತೌ ಹಿ । ಕಮಲಪತ್ರಾಕ್ಷ, ತವ ಅವ್ಯಯಂ ನಿತ್ಯಂ ಸರ್ವಚೇತನಾಚೇತನವಸ್ತುಶೇಷಿತ್ವಂ ಜ್ಞಾನಬಲಾದಿಕಲ್ಯಾಣಗುಣಗಣೈಸ್ತವೈವ ಪರತರತ್ವಂ ಸರ್ವಾಧಾರತ್ವಂ ಚಿನ್ತಿತನಿಮಿಷಿತಾದಿಸರ್ವಪ್ರವೃತ್ತಿಷು ತವೈವ ಪ್ರವರ್ತಯಿತೃತ್ವಮಿತ್ಯಾದಿ ಅಪರಿಮಿತಂ ಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಂ ಚ ಶ್ರುತಮ್ । ಹಿಶಬ್ದೋ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣದಿದೃಕ್ಷಾದ್ಯೋತನಾರ್ಥ: ।। ೨ ।।
ಏವಮೇತದ್ಯಥಾತ್ಥ ತ್ವಮಾತ್ಮಾನಂ ಪರಮೇಶ್ವರ ।
ದ್ರಷ್ಟುಮಿಚ್ಛಾಮಿ ತೇ ರೂಪಮೈಶ್ವರಂ ಪುರುಷೋತ್ತಮ ।। ೩ ।।
ಹೇ ಪರಮೇಶ್ವರ!, ಏವಮೇತದಿತ್ಯವಧೃತಮ್, ಯಥಾಥ ತ್ವಮಾತ್ಮಾನಂ ಬ್ರವೀಷಿ । ಪುರುಷೋತ್ತಮ ಆಶ್ರಿತವಾತ್ಸಲ್ಯಜಲಧೇ ತವೈಶ್ವರಂ ತ್ವದಸಾಧಾರಣಂ ಸರ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಶಾಸಿತೃತ್ವೇ, ಪಾಲಯಿತೃತ್ವೇ, ಸ್ರಷ್ಟೃತ್ವೇ, ಸಂಹರ್ತೃತ್ವೇ ಭರ್ತೃತ್ವೇ, ಕಲ್ಯಾಣಗುಣಾಕರತ್ವೇ, ಪರತರತ್ವೇ, ಸಕಲೇತರವಿಸಜಾತೀಯತ್ವೇಽವಸ್ಥಿತಂ ರೂಪಂ ದ್ರಷ್ಟುಂ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರ್ತುಮಿಚ್ಛಾಮಿ ।। ೩ ।।
ಮನ್ಯಸೇ ಯದಿ ತಚ್ಛಕ್ಯಂ ಮಯಾ ದ್ರಷ್ಟುಮಿತಿ ಪ್ರಭೋ ।
ಯೋಗೇಶ್ವರ ತತೋ ಮೇ ತ್ವಂ ದರ್ಶಯಾತ್ಮಾನಮವ್ಯಯಮ್ ।। ೪ ।।
ತತ್ಸರ್ವಸ್ಯ ಸ್ರಷ್ಟೃ, ಸರ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಶಾಸಿತೃ, ಸರ್ವಸ್ಯಾಧಾರಭೂತಂ ತ್ವದ್ರೂಪಂ ಮಯಾ ದ್ರಷ್ಟುಂ ಶಕ್ಯಮಿತಿ ಯದಿ ಮನ್ಯಸೇ, ತತೋ ಯೋಗೇಶ್ವರ ಯೋಗೋ ಜ್ಞಾನಾದಿಕಲ್ಯಾಣಗುಣಯೋಗ:, ಪಶ್ಯ ಮೇ ಯೋಗಮೈಶ್ವರಮ್ (೮) ಇತಿ ಹಿ ವಕ್ಷ್ಯತೇ ತ್ವದ್ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಸ್ಯ ಕಸ್ಯಾಪ್ಯಸಂಭಾವಿತಾನಾಂ ಜ್ಞಾನಬಲೈಶ್ವರ್ಯವೀರ್ಯಶಕ್ತಿತೇಜಸಾಂ ನಿಧೇ! ಆತ್ಮಾನಂ ತ್ವಾಮವ್ಯಯಂ ಮೇ ದರ್ಶಯ । ಅವ್ಯಯಮಿತಿ ಕ್ರಿಯಾವಿಶೇಷಣಮ್ । ತ್ವಾಂ ಸಕಲಂ ಮೇ ದರ್ಶಯೇತ್ಯರ್ಥ: ।। ೪ ।।
ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ
ಏವಂ ಕೌತೂಹಲಾನ್ವಿತೇನ ಹರ್ಷಗದ್ಗದಕಣ್ಠೇನ ಪಾರ್ಥೇನ ಪ್ರಾರ್ಥಿತೋ ಭಗವಾನುವಾಚ –
ಪಶ್ಯ ಮೇ ಪಾರ್ಥ ರೂಪಾಣಿ ಶತಶೋಽಥ ಸಹಸ್ರಶ: ।
ನಾನಾವಿಧಾನಿ ದಿವ್ಯಾನಿ ನಾನಾವರ್ಣಾಕೃತೀನಿ ಚ ।। ೫ ।।
ಪಶ್ಯ ಮೇ ಸರ್ವಾಶ್ರಯಾಣಿ ರೂಪಾಣಿ ಅಥ ಶತಶ: ಸಹಸ್ರಶಶ್ಚ ನಾನಾವಿಧಾನಿ ನಾನಾಪ್ರಕಾರಾಣಿ, ದಿವ್ಯಾನಿ ಅಪ್ರಾಕೃತಾನಿ, ನಾನಾವರ್ಣಾಕೃತೀನಿ ಶುಕ್ಲಕೃಷ್ಣಾದಿನಾನಾವರ್ಣಾನಿ, ನಾನಾಕಾರಾಣಿ ಚ ಪಶ್ಯ ।। ೫ ।।
ಪಶ್ಯಾದಿತ್ಯಾನ್ ವಸೂನ್ ರುದ್ರಾನಶ್ವಿನೌ ಮರುತಸ್ತಥಾ ।
ಬಹೂನ್ಯದೃಷ್ಟಪೂರ್ವಾಣಿ ಪಶ್ಯಾಶ್ಚರ್ಯಾಣಿ ಭಾರತ ।। ೬ ।।
ಮಮೈಕಸ್ಮಿನ್ ರೂಪೇ ಪಶ್ಯ ಆದಿತ್ಯಾನ್ ದ್ವಾದಶ, ವಸೂನಷ್ಟೌ, ರುದ್ರಾನೇಕಾದಶ, ಅಶ್ವಿನೌ ದ್ವೌ, ಮರುತಶ್ಚೈಕೋನಪಞ್ಚಾಶತಮ್ । ಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಮಿದಮ್, ಇಹ ಜಗತಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷದೃಷ್ಟಾನಿ ಶಾಸ್ತ್ರದೃಷ್ಟಾನಿ ಚ ಯಾನಿ ವಸ್ತೂನಿ, ತಾನಿ ಸರ್ವಾಣಿ, ಅನ್ಯಾನ್ಯಪಿ ಸರ್ವೇಷು ಲೋಕೇಷು ಸರ್ವೇಷು ಚ ಶಾಸ್ತ್ರೇಷ್ವದೃಷ್ಟಪೂರ್ವಾಣಿ ಬಹೂನ್ಯಾಶ್ಚರ್ಯಾಣಿ ಪಶ್ಯ ।। ೬ ।।
ಇಹೈಕಸ್ಥಂ ಜಗತ್ಕೃತ್ಸ್ನಂ ಪಶ್ಯಾದ್ಯ ಸಚರಾಚರಮ್ ।
ಮಮ ದೇಹೇ ಗುಡಾಕೇಶ ಯಚ್ಚಾನ್ಯದ್ದ್ರಷ್ಟುಮಿಚ್ಛಸಿ ।। ೭ ।।
ಇಹ ಮಮೈಕಸ್ಮಿನ್ ದೇಹೇ, ತತ್ರಾಪಿ ಏಕಸ್ಥಮೇಕದೇಶಸ್ಥಂ ಸಚರಾಚರಂ ಕೃತ್ಸ್ನಂ ಜಗತ್ಪಶ್ಯ ಯಚ್ಚಾನ್ಯದ್ದ್ರಷ್ಟುಮಿಚ್ಛಸಿ, ತದಪ್ಯೇಕದೇಹೈಕದೇಶ ಏವ ಪಶ್ಯ ।। ೭ ।।
ನ ತು ಮಾಂ ಶಕ್ಷ್ಯಸೇ ದ್ರಷ್ಟುಮನೇನೈವ ಸ್ವಚಕ್ಷುಷಾ ।
ದಿವ್ಯಂ ದದಾಮಿ ತೇ ಚಕ್ಷು: ಪಶ್ಯ ಮೇ ಯೋಗಮೈಶ್ವರಮ್ ।। ೮ ।।
ಅಹಂ ಮಮ ದೇಹೈಕದೇಶೇ ಸರ್ವಂ ಜಗದ್ದರ್ಶಯಿಷ್ಯಾಮಿ ತ್ವಂ ತ್ವನೇನ ನಿಯತಪರಿಮಿತವಸ್ತುಗ್ರಾಹಿಣಾ ಪ್ರಾಕೃತೇನ ಸ್ವಚಕ್ಷುಷಾ, ಮಾಂ ತಥಾಭೂತಂ ಸಕಲೇತರವಿಸಜಾತೀಯಮಪರಿಮೇಯಂ ದ್ರಷ್ಟುಂ ನ ಶಕ್ಷ್ಯಸೇ । ತವ ದಿವ್ಯಮಪ್ರಾಕೃತಂ ಮದ್ದರ್ಶನಸಾಧನಂ ಚಕ್ಷುರ್ದದಾಮಿ । ಪಶ್ಯ ಮೇ ಯೋಗಮೈಶ್ವರಮ್ ಮದಸಾಧಾರಣಂ ಯೋಗಂ ಪಶ್ಯ ಮಮಾನನ್ತಜ್ಞಾನಾದಿಯೋಗಮನನ್ತವಿಭೂತಿಯೋಗಂ ಚ ಪಶ್ಯೇತ್ಯರ್ಥ: ।।೮।।
ಏವಮುಕ್ತ್ವಾ ತತೋ ರಾಜನ್ಮಹಾಯೋಗೇಶ್ವರೋ ಹರಿ: ।
ದರ್ಶಯಾಮಾಸ ಪಾರ್ಥಾಯ ಪರಮಂ ರೂಪಮೈಶ್ವರಮ್ ।। ೯ ।।
ಏವಮುಕ್ತ್ವಾ ಸಾರಥ್ಯೇಽವಸ್ಥಿತ: ಪಾರ್ಥಮಾತುಲಜೋ ಮಹಾಯೋಗೇಶ್ವರೋ ಹರಿ: ಮಹಾಶ್ಚರ್ಯಯೋಗಾನಾಮೀಶ್ವರ: ಪರಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋ ನಾರಾಯಣ: ಪರಮಮೈಶ್ವರಂ ಸ್ವಾಸಾಧಾರಣಂ ರೂಪಂ ಪಾರ್ಥಾಯ ಪಿತೃಷ್ವಸು: ಪೃಥಾಯಾ: ಪುತ್ರಾಯ ದರ್ಶಯಾಮಾಸ । ತದ್ವಿವಿಧವಿಚಿತ್ರನಿಖಿಲಜಗದಾಶ್ರಯಂ ವಿಶ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಶಾಸಿತೃ ಚ ರೂಪಮ್ ತಚ್ಚೇದೃಶಮ್ ।। ೯।।
ಅನೇಕವಕ್ತ್ರನಯನಮನೇಕಾದ್ಭುತದರ್ಶನಮ್ ।
ಅನೇಕದಿವ್ಯಾಭರಣಂ ದಿವ್ಯಾನೇಕೋದ್ಯತಾಯುಧಮ್ ।। ೧೦ ।।
ದಿವ್ಯಮಾಲ್ಯಾಮ್ಬರಧರಂ ದಿವ್ಯಗನ್ಧಾನುಲೇಪನಮ್ ।
ಸರ್ವಾಶ್ಚರ್ಯಮಯಂ ದೇವಮನನ್ತಂ ವಿಶ್ವತೋಮುಖಮ್ ।। ೧೧ ।।
ದೇವಂ ದ್ಯೋತಮಾನಮ್, ಅನನ್ತಂ ಕಾಲತ್ರಯವರ್ತಿ ನಿಖಿಲಜಗದಾಶ್ರಯತಯಾ ದೇಶಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಾನರ್ಹಾಮ್, ವಿಶ್ವತೋಮುಖಂ ವಿಶ್ವದಿಗ್ವರ್ತಿಮುಖಮ್, ಸ್ವೋಚಿತದಿವ್ಯಾಮ್ಬರಗನ್ಧಮಾಲ್ಯಾಭರಣಾಯುಧಾನ್ವಿತಮ್ ।। ೧೦ – ೧೧ ।।
ತಾಮೇವ ದೇವಶಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಾಂ ದ್ಯೋತಮಾನತಾಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ –
ದಿವಿ ಸೂರ್ಯಸಹಸ್ರಸ್ಯ ಭವೇದ್ಯುಗಪದುತ್ಥಿತಾ ।
ಯದಿ ಭಾಸ್ಸದೃಶೀ ಸಾ ಸ್ಯಾದ್ಭಾಸಸ್ತಸ್ಯ ಮಹಾತ್ಮನ:।। ೧೨ ।।
ತೇಜಸೋಽಪರಿಮಿತತ್ವದರ್ಶನಾರ್ಥಮಿದಮ್ ಅಕ್ಷಯತೇಜಸ್ಸ್ವರೂಪಮಿತ್ಯರ್ಥ: ।। ೧೨ ।।
ತತ್ರೈಕಸ್ಥಂ ಜಗತ್ಕೃತ್ಸ್ನಂ ಪ್ರವಿಭಕ್ತಮನೇಕಧಾ ।
ಅಪಶ್ಯದ್ದೇವದೇವಸ್ಯ ಶರೀರೇ ಪಾಣ್ಡವಸ್ತದಾ ।। ೧೩ ।।
ತತ್ರ ಅನನ್ತಾಯಾಮವಿಸ್ತಾರೇ, ಅನನ್ತಬಾಹೂದರವಕ್ತ್ರನೇತ್ರೇ, ಅಪರಿಮಿತತೇಜಸ್ಕೇ, ಅಪರಿಮಿತದಿವ್ಯಾಯುಧೋಪೇತೇ, ಸ್ವೋಚಿತಾಪರಿಮಿತದಿವ್ಯಭೂಷಣೇ, ದಿವ್ಯಮಾಲ್ಯಾಮ್ಬರಧರೇ, ದಿವ್ಯಗನ್ಧಾನುಲೇಪನೇ, ಅನನ್ತಾಶ್ಚರ್ಯಮಯೇ, ದೇವದೇವಸ್ಯ ದಿವ್ಯೇ ಶರೀರೇ ಅನೇಕಧಾ ಪ್ರವಿಭಕ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿವಿವಿಧವಿಚಿತ್ರದೇವತಿರ್ಯಙ್ಮನುಷ್ಯಸ್ಥಾವರಾದಿಭೋಕ್ತೃವರ್ಗಪೃಥಿವ್ಯನ್ತರಿಕ್ಷ-ಸ್ವರ್ಗಪಾತಾಲಾತಲ-ವಿತಲಸುತಲಾದಿಭೋಗಸ್ಥಾನಭೋಗ್ಯಭೋಗೋಪಕರಣಭೇದಭಿನ್ನಂ ಪ್ರಕೃತಿಪುರುಷಾತ್ಮಕಂ ಕೃತ್ಸ್ನಂ ಜಗತ್, ಅಹಂ ಸರ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಭವೋ ಮತ್ತಸ್ಸರ್ವಂ ಪ್ರವರ್ತತೇ (೧೦.೮), ಹನ್ತ ತೇ ಕಥಯಿಷ್ಯಾಮಿ ವಿಭೂತೀರಾತ್ಮನಶ್ಶುಭಾ: (೧೯), ಅಹಮಾತ್ಮಾ ಗುಡಾಕೇಶ ಸರ್ವಭೂತಾಶಯಸ್ಥಿತ: (೨೦), ಆದಿತ್ಯಾನಾಮಹಂ ವಿಷ್ಣು: (೨೧) ಇತ್ಯಾದಿನಾ, ನ ತದಸ್ತಿ ವಿನಾ ಯತ್ಸ್ಯಾನ್ಮಯಾ ಭೂತಂ ಚರಾಚರಮ್ (೩೯), ವಿಷ್ಟಭ್ಯಾಹಮಿದಂ ಕೃತ್ಸ್ನಮೇಕಾಂಶೇನ ಸ್ಥಿತೋ ಜಗತ್ (೪೨) ಇತ್ಯನ್ತೇನೋದಿತಮ್, ಏಕಸ್ಥಮೇಕದೇಶಸ್ಥಮ್ ಪಾಣ್ಡವೋ ಭಗವತ್ಪ್ರಸಾದಲಬ್ಧತದ್ದರ್ಶನಾನುಗುಣದಿವ್ಯಚಕ್ಷುರಪಶ್ಯತ್ ।। ೧೩ ।।
ತತಸ್ಸ ವಿಸ್ಮಯಾವಿಷ್ಟೋ ಹೃಷ್ಟರೋಮಾ ಧನಞ್ಜಯ: ।
ಪ್ರಣಮ್ಯ ಶಿರಸಾ ದೇವಂ ಕೃತಾಞ್ಜಲಿರಭಾಷತ ।। ೧೪ ।।
ತತೋ ಧನಞ್ಜಯೋ ಮಹಾಶ್ಚರ್ಯಸ್ಯ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಜಗತ: ಸ್ವದೇಹೈಕದೇಶೇನಾಶ್ರಯಭೂತಂ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಪ್ರವರ್ತಯಿತಾರಂ ಚ ಆಶ್ಚರ್ಯತಮಾನನ್ತಜ್ಞಾನಾದಿಕಲ್ಯಾಣಗುಣಗಣಂ ದೇವಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ವಿಸ್ಮಯಾವಿಷ್ಟೋ ಹೃಷ್ಟರೋಮಾ ಶಿರಸಾ ದಣ್ಡವತ್ಪ್ರಣಮ್ಯ ಕೃತಾಞ್ಜಲಿರಭಾಷತ ।। ೧೪ ।।
ಅರ್ಜುನ ಉವಾಚ
ಪಶ್ಯಾಮಿ ದೇವಾಂಸ್ತವ ದೇವ ದೇಹೇ ಸರ್ವಾಂಸ್ತಥಾ ಭೂತವಿಶೇಷಸಙ್ಗಾನ್ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾಣಮೀಶಂ ಕಮಲಾಸನಸ್ಥಮೃಷೀಂಶ್ಚ ಸರ್ವಾನುರಗಾಂಶ್ಚ ದೀಪ್ತಾನ್ ।। ೧೫ ।।
ದೇವ! ತವ ದೇಹೇ ಸರ್ವಾನ್ ದೇವಾನ್ ಪಶ್ಯಾಮಿ ತಥಾ ಸರ್ವಾನ್ ಪ್ರಾಣಿವಿಶೇಷಾಣಾಂ ಸಂಘಾನ್, ತಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಾಣಂ ಚತುರ್ಮುಖಮಣ್ಡಾಧಿಪತಿಮ್, ತಥೇಶಂ ಕಮಲಾಸನಸ್ಥಂ ಕಮಲಾಸನೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಸ್ಥಿತಮೀಶಂ ತನ್ಮತೇಽವಸ್ಥಿತಂ ತಥಾ ದೇವರ್ಷಿಪ್ರಮುಖಾನ್ ಸರ್ವಾನೃಷೀನ್, ಉರಗಾಂಶ್ಚ ವಾಸುಕಿತಕ್ಷಕಾದೀನ್ ದೀಪ್ತಾನ್ ।। ೧೫ ।।
ಅನೇಕಬಾಹೂದರವಕ್ತ್ರನೇತ್ರಂ ಪಶ್ಯಾಮಿ ತ್ವಾಂ ಸರ್ವತೋಽನನ್ತರೂಪಮ್ ।
ನಾನ್ತಂ ನ ಮಧ್ಯಂ ನ ಪುನಸ್ತವಾದಿಂ ಪಶ್ಯಾಮಿ ವಿಶ್ವೇಶ್ವರ ವಿಶ್ವರೂಪ ।। ೧೬ ।।
ಅನೇಕಬಾಹೂದರವಕ್ತ್ರನೇತ್ರಮನನ್ತರೂಪಂ ತ್ವಾಂ ಸರ್ವತ: ಪಶ್ಯಾಮಿ ವಿಶ್ವೇಶ್ವರ ವಿಶ್ವಸ್ಯ ನಿಯನ್ತ:, ವಿಶ್ವರೂಪ ವಿಶ್ವಶರೀರ! ಯತಸ್ತ್ವಮನನ್ತ:, ಅತಸ್ತವ ನಾನ್ತಂ ನ ಮಧ್ಯಂ ನ ಪುನಸ್ತವಾದಿಂ ಚ ಪಶ್ಯಾಮಿ ।। ೧೬ ।।
ಕಿರೀಟಿನಂ ಗದಿನಂ ಚಕ್ರಿಣಂ ಚ ತೇಜೋರಾಶಿಂ ಸರ್ವತೋ ದೀಪ್ತಿಮನ್ತಮ್ ।
ಪಶ್ಯಾಮಿ ತ್ವಾ ದುರ್ನಿರೀಕ್ಷಂ ಸಮನ್ತಾದ್ದೀಪ್ತಾನಲಾರ್ಕದ್ಯುತಿಮಪ್ರಮೇಯಮ್ ।। ೧೭ ।।
ತೇಜೋರಾಶಿಂ ಸರ್ವತೋ ದೀಪ್ತಿಮನ್ತಂ ಸಮನ್ತಾದ್ದುರ್ನಿರೀಕ್ಷಂ ದೀಪ್ತಾನಲಾರ್ಕದ್ಯುತಿಮಪ್ರಮೇಯಂ ತ್ವಾಂ ಕಿರೀಟಿನಂ ಗದಿನಂ ಚಕ್ರಿಣಂ ಚ ಪಶ್ಯಾಮಿ ।। ೧೭ ।।
ತ್ವಮಕ್ಷರಂ ಪರಮಂ ವೇದಿತವ್ಯಂ ತ್ವಮಸ್ಯ ವಿಶ್ವಸ್ಯ ಪರಂ ನಿಧಾನಮ್ ।
ತ್ವಮವ್ಯಯ: ಶಾಶ್ವತಧರ್ಮಗೋಪ್ತಾ ಸನಾತನಸ್ತ್ವಂ ಪುರುಷೋ ಮತೋ ಮೇ ।। ೧೮ ।।
ಉಪನಿಷತ್ಸು, ದ್ವೇ ವಿದ್ಯೇ ವೇದಿತವ್ಯೇ (ಮು.೧.೧.೪) ಇತ್ಯಾದಿಷು ವೇದಿತವ್ಯತಯಾ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಪರಮಮಕ್ಷರಂ ತ್ವಮೇವ ಅಸ್ಯ ವಿಶ್ವಸ್ಯ ಪರಂ ನಿಧಾನಂ ವಿಶ್ವಸ್ಯಾಸ್ಯ ಪರಮಾಧಾರಭೂತಸ್ತ್ವಮೇವ ತ್ವಮವ್ಯಯ: ವ್ಯಯರಹಿತ: ಯತ್ಸ್ವರೂಪೋ ಯದ್ಗುಣೋ ಯದ್ವಿಭವಶ್ಚ ತ್ವಮ್, ತೇನೈವ ರೂಪೇಣ ಸರ್ವದಾವತಿಷ್ಠಸೇ । ಶಾಶ್ವತಧರ್ಮಗೋಪ್ತಾ ಶಾಶ್ವತಸ್ಯ ನಿತ್ಯಸ್ಯ ವೈದಿಕಸ್ಯ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಏವಮಾದಿಭಿರವತಾರೈಸ್ತ್ವಮೇವ ಗೋಪ್ತಾ । ಸನಾತನಸ್ತ್ವಂ ಪುರುಷೋ ಮತೋ ಮೇ, ವೇದಾಹಮೇತಂ ಪುರುಷಂ ಮಹಾನ್ತಂ (ಪು), ಪರಾತ್ಪರಂ ಪುರುಷಮ್ (ಮು.೩.೨.೮) ಇತ್ಯಾದಿಷೂದಿತ: ಸನಾತನಪುರುಷಸ್ತ್ವಮೇವೇತಿ ಮೇ ಮತ: ಜ್ಞಾತ: । ಯದುಕುಲತಿಲಕಸ್ತ್ವಮೇವಂಭೂತ ಇದಾನೀಂ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕೃತೋ ಮಯೇತ್ಯರ್ಥ: ।। ೧೮ ।।
ಅನಾದಿಮಧ್ಯಾನ್ತಮನನ್ತವೀರ್ಯಮನನ್ತಬಾಹುಂ ಶಶಿಸೂರ್ಯನೇತ್ರಮ್ ।
ಪಶ್ಯಾಮಿ ತ್ವಾ ದೀಪ್ತಹುತಾಶವಕ್ತ್ರಂ ಸ್ವತೇಜಸಾ ವಿಶ್ವಮಿದಂ ತಪನ್ತಮ್ ।। ೧೯ ।।
ಅನಾದಿಮಧ್ಯಾನ್ತಮಾದಿಮಧ್ಯಾನ್ತರಹಿತಮ್ । ಅನನ್ತವೀರ್ಯಮನವಧಿಕಾತಿಶಯವೀರ್ಯಮ್ ವೀರ್ಯಶಬ್ದ: ಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥ: ಅನವಧಿಕಾತಿಶಯಜ್ಞಾನಬಲೈಶ್ವರ್ಯವೀರ್ಯಶಕ್ತಿತೇಜಸಾಂ ನಿಧಿಮಿತ್ಯರ್ಥ: । ಅನನ್ತಬಾಹುಂ ಅಸಂಖ್ಯೇಯಬಾಹುಮ್ । ಸೋಽಪಿ ಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥ: ಅನನ್ತಬಾಹೂದರಪಾದವಕ್ತ್ರಾದಿಕಮ್ । ಶಶಿಸೂರ್ಯನೇತ್ರಂ ಶಶಿವತ್ಸೂರ್ಯವಚ್ಚ ಪ್ರಸಾದಪ್ರತಾಪಯುಕ್ತಸರ್ವನೇತ್ರಮ್ । ದೇವಾದೀನನುಕೂಲಾನ್ನಮಸ್ಕಾರಾದಿ ಕುರ್ವಾಣಾನ್ ಪ್ರತಿ ಪ್ರಸಾದ:, ತದ್ವಿಪರೀತಾನಸುರರಾಕ್ಷಸಾದೀನ್ ಪ್ರತಿ ಪ್ರತಾಪಃ । ರಕ್ಷಾಂಸಿ ಭೀತಾನಿ ದಿಶೋ ದ್ರವನ್ತಿ ಸರ್ವೇ ನಮಸ್ಯನ್ತಿ ಚ ಸಿದ್ಧಸಂಘಾ: (೩೬) ಇತಿ ಹಿ ವಕ್ಷ್ಯತೇ । ದೀಪ್ತಹುತಾಶವಕ್ತ್ರಂ ಪ್ರದೀಪ್ತಕಾಲಾನಲವತ್ಸಂಹಾರಾನುಗುಣವಕ್ತ್ರಮ್ । ಸ್ವತೇಜಸಾ ವಿಶ್ವಮಿದಂ ತಪನ್ತಮ್ । ತೇಜ: ಪರಾಭಿಭವನಸಾಮರ್ಥ್ಯಮ್ ಸ್ವಕೀಯೇನ ತೇಜಸಾ ವಿಶ್ವಮಿದಂ ತಪನ್ತಂ ತ್ವಾಂ ಪಶ್ಯಾಮಿ ಏವಮ್ಭೂತಂ ಸರ್ವಸ್ಯ ಸ್ರಷ್ಟಾರಂ ಸರ್ವಸ್ಯಾಧಾರಭೂತಂ ಸರ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಶಾಸಿತಾರಂ ಸರ್ವಸ್ಯ ಸಂಹರ್ತಾರಂ ಜ್ಞಾನಾದ್ಯಪರಿಮಿತಗುಣಸಾಗರಮಾದಿಮಧ್ಯಾನ್ತರಹಿತಮೇವಂಭೂತದಿವ್ಯದೇಹಂ ತ್ವಾಂ ಯಥೋಪದೇಶಂ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರೋಮೀತ್ಯರ್ಥ: । ಏಕಸ್ಮಿನ್ ದಿವ್ಯದೇಹೇ ಅನೇಕೋದರಾದಿಕಂ ಕಥಮ್? । ಇತ್ಥಮುಪಪದ್ಯತೇ । ಏಕಸ್ಮಾತ್ಕಟಿಪ್ರದೇಶಾತ್ ಅನನ್ತಪರಿಮಾಣಾದೂರ್ಧ್ವಮುದ್ಗತಾ ಯಥೋದಿತೋದರಾದಯ:, ಅಧಶ್ಚ ಯಥೋದಿತದಿವ್ಯಪಾದಾ: ತತ್ರೈಕಸ್ಮಿನ್ಮುಖೇ ನೇತ್ರದ್ವಯಮಿತಿ ಚ ನ ವಿರೋಧ:।। ೧೯ ।। ಏವಂಭೂತಂ ತ್ವಾಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ದೇವಾದಯೋಽಹಂ ಚ ಪ್ರವ್ಯಥಿತಾ ಭವಾಮ ಇತ್ಯಾಹ –
ದ್ಯಾವಾಪೃಥಿವ್ಯೋರಿದಮನ್ತರಂ ಹಿ ವ್ಯಾಪ್ತಂ ತ್ವಯೈಕೇನ ದಿಶಶ್ಚ ಸರ್ವಾ: ।
ದೃಷ್ಟ್ವಾದ್ಭುತಂ ರೂಪಮುಗ್ರಂ ತದೇವಂ ಲೋಕತ್ರಯಂ ಪ್ರವ್ಯಥಿತಂ ಮಹಾತ್ಮನ್ ।। ೨೦ ।।
ದ್ಯುಶಬ್ದ: ಪೃಥಿವೀಶಬ್ದಶ್ಚೋಭೌ ಉಪರಿತನಾನಾಮಧಸ್ತನಾನಾಂ ಚ ಲೋಕಾನಾಂ ಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥೌ । ದ್ಯಾವಾಪೃಥಿವ್ಯೋ: ಅನ್ತರಮವಕಾಶ: । ಯಸ್ಮಿನ್ನವಕಾಸೇ ಸರ್ವೇ ಲೋಕಾಸ್ತಿಷ್ಠನ್ತಿ, ಸರ್ವೋಽಯಮವಕಾಶೋ ದಿಶಶ್ಚ ಸರ್ವಾಸ್ತ್ವಯೈಕೇನ ವ್ಯಾಪ್ತಾ: । ದೃಷ್ಟ್ವಾದ್ಭುತಂ ರೂಪಮುಗ್ರಂ ತವೇದಮನನ್ತಾಯಾಮವಿಸ್ತಾರಮತ್ಯದ್ಭುತಮತ್ಯುಗ್ರಂ ಚ ರೂಪಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಲೋಕತ್ರಯಂ ಪ್ರವ್ಯಥಿತಂ ಯುದ್ಧದಿದೃಕ್ಷಯಾ ಆಗತೇಷು ಬ್ರಹ್ಮಾದಿದೇವಾಸುರಪಿತೃಗಣಸಿದ್ಧಗನ್ಧರ್ವಯಕ್ಷರಾಕ್ಷಸೇಷು ಪ್ರತಿಕೂಲಾನುಕೂಲಮಧ್ಯಸ್ಥರೂಪಂ ಲೋಕತ್ರಯಂ ಸರ್ವಂ ಪ್ರವ್ಯಥಿತಮತ್ಯನ್ತಭೀತಮ್ । ಮಹಾತ್ಮನಪರಿಚ್ಛೇದ್ಯಮನೋವೃತ್ತೇ । ಏತೇಷಾಮಪ್ಯರ್ಜುನಸ್ಯೈವ ವಿಶ್ವಾಶ್ರಯರೂಪ-ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಸಾಧನಂ ದಿವ್ಯಂ ಚಕ್ಷುರ್ಭಗವತಾ ದತ್ತಮ್ । ಕಿಮರ್ಥಮಿತಿ ಚೇತ್, ಅರ್ಜುನಾಯ ಸ್ವೈಶ್ವರ್ಯಂ ಸರ್ವಂ ಪ್ರದರ್ಶಯಿತುಮ್ । ಅತ ಇದಮುಚ್ಯತೇ, ‘ದೃಷ್ಟ್ವಾದ್ಭುತಂ ರೂಪಮುಗ್ರಂ ತವೇದಂ ಲೋಕತ್ರಯಂ ಪ್ರವ್ಯರ್ಥಿತಂ ಮಹಾತ್ಮನ್‘ ಇತಿ ।। ೨೦।।
ಅಮೀ ಹಿ ತ್ವಾ ಸುರಸಙ್ಘಾ ವಿಶನ್ತಿ ಕೇಚಿದ್ಭೀತಾ: ಪ್ರಾಞ್ಜಲಯೋ ಗೃಣನ್ತಿ ।
ಸ್ವಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಮಹರ್ಷಿಸಿದ್ಧಸಙ್ಘಾ: ಸ್ತುವನ್ತಿ ತ್ವಾಂ ಸ್ತುತಿಭಿ: ಪುಷ್ಕಲಾಭಿ: ।।೨೧ ।।
ಅಮೀ ಸುರಸಂಘಾ: ಉತ್ಕೃಷ್ಟಾಸ್ತ್ವಾಂ ವಿಶ್ವಾಶ್ರಯಮವಲೋಕ್ಯ ಹೃಷ್ಟಮನಸ: ತ್ವನ್ ಸಮೀಪಂ ವಿಶನ್ತಿ । ತೇಷ್ವೇವ ಕೇಚಿದತ್ಯುಗ್ರಮತ್ಯದ್ಭುತಂ ಚ ತವಾಕಾರಮಾಲೋಕ್ಯ ಭೀತಾ: ಪ್ರಾಞ್ಜಲಯ: ಸ್ವಜ್ಞಾನಾನುಗುಣಂ ಸ್ತುತಿರೂಪಾಣಿ ವಾಕ್ಯಾನಿ ಗೃಣನ್ತಿ ಉಚ್ಚಾರಯನ್ತಿ । ಅಪರೇ ಮಹರ್ಷಿಸಂಘಾ: ಸಿದ್ಧಸಂಘಾಶ್ಚ ಪರಾವರತತ್ತ್ವಯಾಥಾತ್ಮ್ಯವಿದ: ಸ್ವಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಪುಷ್ಕಲಾಭಿರ್ಭವದನುರೂಪಾಭಿ: ಸ್ತುತಿಭಿ: ಸ್ತುವನ್ತಿ ।। ೨೧ ।।
ರುದ್ರಾದಿತ್ಯಾ ವಸವೋ ಯೇ ಚ ಸಾಧ್ಯಾ ವಿಶ್ವೇಽಶ್ವಿನೌ ಮರುತಶ್ಚೋಷ್ಮಪಾಶ್ಚ ।
ಗನ್ಧರ್ವಯಕ್ಷಾಸುರಸಿದ್ಧಸಙ್ಘಾ ವೀಕ್ಷ್ಯನ್ತೇ ತ್ವಾಂ ವಿಸ್ಮಿತಾಶ್ಚೈವ ಸರ್ವೇ ।। ೨೨ ।।
ಊಷ್ಮಪಾ: ಪಿತರ:, ಊಷ್ಮಭಾಗಾ ಹಿ ಪಿತರ: (ಅಷ್ಟ.೧.೩.೧೦.೬೧) ಇತಿ ಶ್ರುತೇ: । ಏತೇ ಸರ್ವೇ ವಿಸ್ಮಯಮಾಪನ್ನಾಸ್ತ್ವಾಂ ವೀಕ್ಷನ್ತೇ।।೨೨।।
ರೂಪಂ ಮಹತ್ತೇ ಬಹುವಕ್ತ್ರನೇತ್ರಂ ಮಹಾಬಾಹೋ ಬಹುಬಾಹೂರುಪಾದಮ್ ।
ಬಹೂದರಂ ಬಹುದಂಷ್ಟ್ರಾಕರಾಲಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಲೋಕಾ: ಪ್ರವ್ಯಥಿತಾಸ್ತಥಾಹಮ್ ।। ೨೩ ।।
ಬಹ್ವೀಭಿರ್ದಂಷ್ಟ್ರಾಭಿರತಿಭೀಷಣಾಕಾರಂ ಲೋಕಾ: ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾ: ಪ್ರತಿಕೂಲಾನುಕೂಲಮಧ್ಯಸ್ಥಾಸ್ತ್ರಿವಿಧಾ: ಸರ್ವ ಏವ ಅಹಂ ಚ ತದೇವಮೀದೃಶಂ ರೂಪಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಅತೀವ ವ್ಯಥಿತಾ ಭವಾಮ: ।। ೨೩ ।।
ನಭಸ್ಸ್ಪೃಶಂ ದೀಪ್ತಮನೇಕವರ್ಣಂ ವ್ಯಾತ್ತಾನನಂ ದೀಪ್ತವಿಶಾಲನೇತ್ರಮ್ ।
ದೃಸ್ಟ್ವಾ ಹಿ ತ್ವಾ ಪ್ರವ್ಯಥಿತಾನ್ತರಾತ್ಮಾ ಧೃತಿಂ ನ ವಿನ್ದಾಮಿ ಶಮಂ ಚ ವಿಷ್ಣೋ ।।೨೪।।
ನಮಶ್ಶಬ್ದ: ತದಕ್ಷರೇ ಪರಮೇ ವ್ಯೋಮನ್ (ನಾ), ಆದಿತ್ಯವರ್ಣಂ ತಮಸ: ಪರಸ್ತಾತ್ (ನಾ), ಕ್ಷಯನ್ತಮಸ್ಯ ರಜಸ: ಪರಾಕೇ (ಯಜು.೨.೨.೧೨.೬೮), ಯೋ ಅಸ್ಯಾಧ್ಯಕ್ಷ: ಪರಮೇ ವ್ಯೋಮನ್ (ಅಷ್ಟ.೨.೮.೯.೬) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧಿತ್ರಿಗುಣಪ್ರಕೃತ್ಯತೀತಪರಮವ್ಯೋಮವಾಚೀ ಸವಿಕಾರಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಿತತ್ತ್ವಸ್ಯ, ಪುರುಷಸ್ಯ ಚ ಸರ್ವಾವಸ್ಥಸ್ಯ, ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯಾಶ್ರಯತಯಾ ನಭಸ್ಸ್ಪೃಶಮ್ ಇತಿ ವಚನಾತ್ ದ್ಯಾವಾಪೃಥಿವ್ಯೋರಿದಮನ್ತರಂ ಹಿ ವ್ಯಾಪ್ತಮ್ ಇತಿ ಪೂರ್ವೋಕ್ತತ್ವಾಚ್ಚ। ದೀಪ್ತಮನೇಕವರ್ಣಂ ವ್ಯಾತ್ತಾನನಂ ದೀಪ್ತವಿಶಾಲನೇತ್ರಂ ತ್ವಾಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಪ್ರವ್ಯಥಿತಾನ್ತರಾತ್ಮಾ ಅತ್ಯನ್ತಭೀತಮನಾ: ಧೃತಿಂ ನ ವಿನ್ದಾಮಿ ದೇಹಸ್ಯ ಧಾರಣಂ ನ ಲಭೇ, ಮನಸಶ್ಚೇನ್ದ್ರಿಯಾಣಾಂ ಚ ಶಮಂ ನ ಲಭೇ । ವಿಷ್ಣೋ ವ್ಯಾಪಿನ್! । ಸರ್ವವ್ಯಾಪಿನಮತಿಮಾತ್ರಮತ್ಯದ್ಭುತಮತಿಘೋರಂ ಚ ತ್ವಾಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಪ್ರಶಿಥಿಕಸರ್ವಾವಯವೋ ವ್ಯಾಕುಲೇನ್ದ್ರಿಯಶ್ಚ ಭವಾಮೀತ್ಯರ್ಥ: ।। ೨೪ ।।
ದಂಷ್ಟ್ರಾಕರಾಲಾನಿ ಚ ತೇ ಮುಖಾನಿ ದೃಷ್ಟ್ವೈವ ಕಾಲಾನಲಸನ್ನಿಭಾನಿ ।
ದಿಶೋ ನ ಜಾನೇ ನ ಲಭೇ ಚ ಶರ್ಮ ಪ್ರಸೀದ ದೇವೇಶ ಜಗನ್ನಿವಾಸ ।। ೨೫ ।।
ಯುಗಾನ್ತಕಾಲಾನಲವತ್ಸರ್ವಸಂಹಾರೇ ಪ್ರವೃತ್ತಾನಿ ಅತಿಘೋರಾಣಿ ತವ ಮುಖಾನಿ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ದಿಶೋ ನ ಜಾನೇ ಸುಖಂ ಚ ನ ಲಭೇ । ಜಗತಾಂ ನಿವಾಸ ದೇವೇಶ ಬ್ರಹ್ಮಾದೀನಾಮೀಶ್ವರಾಣಾಮಪಿ ಪರಮಮಹೇಶ್ವರ! ಮಾಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರಸನ್ನೋ ಭವ । ಯಥಾಹಂ ಪ್ರಕೃತಿಂ ಗತೋ ಭವಾಮಿ, ತಥಾ ಕುರ್ವಿತ್ಯರ್ಥ: ।। ೨೫ ।।
ಏವಂ ಸರ್ವಸ್ಯ ಜಗತ: ಸ್ವಾಯತ್ತಸ್ಥಿತಿಪ್ರವೃತ್ತಿತ್ವಂ ದರ್ಶಯನ್ ಪಾರ್ಥಸಾರಥೀ ರಾಜವೇಷಚ್ಛದ್ಮನಾವಸ್ಥಿತಾನಾಂ ಧಾರ್ತರಾಷ್ಟ್ರಾಣಾಂ ಯೌಧಿಷ್ಠಿರೇಷ್ವನುಪ್ರವಿಷ್ಟಾನಾಂ ಚ ಅಸುರಾಂಶಾನಾಂ ಸಂಹಾರೇಣ ಭೂಭಾರಾವತರಣಂ ಸ್ವಮನೀಷಿತಂ ಸ್ವೇನೈವ ಕರಿಷ್ಯಮಾಣಂ ಪಾರ್ಥಾಯ ದರ್ಶಯಾಮಾಸ । ಸ ಚ ಪಾರ್ಥೋ ಭಗವತ: ಸ್ರರ್ಷ್ಟ್ತ್ವಾದಿಕಂ ಸರ್ವೈಶ್ವರ್ಯಂ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕೃತ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಭಗವತಿ ಸರ್ವಾತ್ಮನಿ ಧಾರ್ತರಾಷ್ಟ್ರಾದೀನಾಮುಪಸಂಹಾರಮನಾಗತಮಪಿ ತತ್ಪ್ರಸಾದಲಬ್ಧೇನ ದಿವ್ಯೇನ ಚಕ್ಷುಷಾ ಪಶ್ಯನ್ನಿದಂ ಚೋವಾಚ –
ಅಮೀ ಚ ತ್ವಾ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರಸ್ಯ ಪುತ್ರಾ: ಸರ್ವೈ: ಸಹೈವಾವನಿಪಾಲಸಙ್ಘೈ: ।
ಭೀಷ್ಮೋ ದ್ರೋಣ: ಸೂತಪುತ್ರಸ್ತಥಾಸೌ ಸಹಾಸ್ಮದೀಯೈರಪಿ ಯೋಧಮುಖ್ಯೈ: ।। ೨೬ ।।
ವಕ್ತ್ರಾಣಿ ತೇ ತ್ವರಮಾಣಾ ವಿಶನ್ತಿ ದಂಷ್ಟ್ರಾಕರಾಲಾನಿ ಭಯಾನಕಾನಿ ।
ಕೇಚಿದ್ವಿಲಗ್ನಾ ದಶನಾನ್ತರೇಷು ಸಂದೃಶ್ಯನ್ತೇ ಚೂರ್ಣಿತೈರುತ್ತಮಾಙ್ಗೈ: ।। ೨೭ ।।
ಅಮೀ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರಸ್ಯ ಪುತ್ರಾ: ದುರ್ಯೋಧನಾದಯಸ್ಸರ್ವೇ ಭೀಷ್ಮೋ ದ್ರೋಣ: ಸೂತಪುತ್ರ: ಕರ್ಣಶ್ಚ ತತ್ಪಕ್ಷೀಯೈರವನಿಪಾಲಸಮೂಹೈ: ಸರ್ವೈ:, ಅಸ್ಮದೀಯೈರಪಿ ಕೈಶ್ಚಿದ್ಯೋಧಮುಖ್ಯೈಸ್ಸಹ ತ್ವರಮಾಣಾ ದಂಷ್ಟ್ರಾಕರಾಲಾನಿ ಭಯಾನಕಾನಿ ತವ ವಕ್ತ್ರಾಣಿ ವಿನಾಶಾಯ ವಿಶನ್ತಿ ತತ್ರ ಕೇಚಿಚ್ಚೂರ್ಣಿತೈರುತ್ತಮಾಙ್ಗೈರ್ದಶಾನಾನ್ತರೇಷು ವಿಲಗ್ನಾಸ್ಸಂದೃಶ್ಯನ್ತೇ ।। ೨೬ – ೨೭ ।।
ಯಥಾ ನದೀನಾಂ ಬಹವೋಽಮ್ಬುವೇಗಾ: ಸಮುದ್ರಮೇವಾಭಿಮುಖಾ ದ್ರವನ್ತಿ ।
ತಥಾ ತವಾಮೀ ನರಲೋಕವೀರಾ ವಿಶನ್ತಿ ವಕ್ತ್ರಾಣ್ಯಭಿವಿಜ್ವಲನ್ತಿ ।। ೨೮ ।।
ಯಥಾ ಪ್ರದೀಪ್ತಜ್ವಲನಂ ಪತಙ್ಗಾ ವಿಶನ್ತಿ ನಾಶಾಯ ಸಮೃದ್ಧವೇಗಾ: ।
ತಥೈವ ನಾಶಾಯ ವಿಶನ್ತಿ ಲೋಕಾಸ್ತವಾಪಿ ವಕ್ತ್ರಾಣಿ ಸಮೃದ್ಧವೇಗಾ: ।। ೨೯ ।।
ಏತೇ ರಾಜಲೋಕಾ:, ಬಹವೋ ನದೀನಾಮಮ್ಬುಪ್ರವಾಹಾ: ಸಮುದ್ರಮಿವ, ಪ್ರದೀಪ್ತಜ್ವಲನಮಿವ ಚ ಶಲಭಾ:, ತವ ವಕ್ತ್ರಾಣ್ಯಭಿವಿಜ್ವಲನ್ತಿ ಸ್ವಯಮೇವ ತ್ವರಮಾಣಾ ಆತ್ಮನಾಶಾಯ ವಿಶನ್ತಿ ।। ೨೮ – ೨೯ ।।
ಲೇಲಿಹ್ಯಸೇ ಗ್ರಸಮಾನ: ಸಮನ್ತಾಲ್ಲೋಕಾನ್ ಸಮಗ್ರಾನ್ ವದನೈರ್ಜ್ವಲದ್ಭಿ: ।
ತೇಜೋಭಿರಾಪೂರ್ಯ ಜಗತ್ಸಮಗ್ರಂ ಭಾಸಸ್ತವೋಗ್ರಾ: ಪ್ರತಪನ್ತಿ ವಿಷ್ಣೋ ।। ೩೦ ।।
ರಾಜಲೋಕಾನ್ ಸಮಗ್ರಾನ್ ಜ್ವಲದ್ಭಿರ್ವದನೈರ್ಗ್ರಸಮಾನ: ಕೋಪವೇಗೇನ ತದ್ರುಧಿರಾವಸಿಕ್ತಮೋಷ್ಠಪುಟಾದಿಕಂ ಲೇಲಿಹ್ಯಸೇ ಪುನ: ಪುನರ್ಲೇಹನಂ ಕರೋಷಿ । ತವಾತಿಘೋರಾ ಭಾಸ: ರಶ್ಮಯ: ತೇಜೋಭಿ: ಸ್ವಕೀಯೈ: ಪ್ರಕಾಶೈ: ಜಗತ್ಸಮಗ್ರಮಾಪೂರ್ಯ ಪ್ರತಪನ್ತಿ ।। ೩೦ ।।
ಆಖ್ಯಾಹಿ ಮೇ ಕೋ ಭವಾನುಗ್ರರೂಪೋ ನಮೋಽಸ್ತು ತೇ ದೇವವರ ಪ್ರಸೀದ ।
ವಿಜ್ಞಾತುಮಿಚ್ಛಾಮಿ ಭವನ್ತಮಾದ್ಯಂ ನ ಹಿ ಪ್ರಜಾನಾಮಿ ತವ ಪ್ರವೃತ್ತಿಮ್ ।। ೩೧ ।।
ದರ್ಶಯಾತ್ಮಾನಮವ್ಯಯಮ್ (೪) ಇತಿ ತವೈರ್ಯಂ ನಿರಙ್ಕುಶಂ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರ್ತುಂ ಪ್ರಾರ್ಥಿತೇನ ಭವತಾ ನಿರಙ್ಕುಶಮೈಶ್ವರ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಾ ಅತಿಘೋರರೂಪಮಿದಮಾವಿಷ್ಕೃತಮ್ । ಅತಿಘೋರರೂಪ: ಕೋ ಭವಾನ್, ಕಿಂ ಕರ್ತುಂ ಪ್ರವೃತ್ತ ಇತಿ ಭವನ್ತಂ ಜ್ಞಾತುಮಿಚ್ಛಾಮಿ । ತವಾಭಿಪ್ರೇತಾಂ ಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ನ ಜಾನಾಮಿ । ಏತದಾಖ್ಯಾಹಿ ಮೇ । ನಮೋಽಸ್ತು ತೇ ದೇವವರ! ಪ್ರಸೀದ ನಮಸ್ತೇಽಸ್ತು ಸರ್ವೇಶ್ವರ ಏವಂ ಕರ್ತುಮ್, ಅನೇನಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣೇದಂ ಸಂಹರ್ತೃರೂಪಮಾವಿಷ್ಕೃತಮಿತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಸನ್ನರೂಪಶ್ಚ ಭವ।।೩೧।।
ಆಶ್ರಿತವಾತ್ಸಲ್ಯಾತಿರೇಕೇಣ ವಿಶ್ವೈಶ್ವರ್ಯಂ ದರ್ಶಯತೋ ಭವತೋ ಘೋರರೂಪಾವಿಷ್ಕಾರೇ ಕೋಽಭಿಪ್ರಾಯ ಇತಿ ಪೃಷ್ಟೋ ಭಗವಾನ್ ಪಾರ್ಥಸಾರಥಿ: ಸ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ, ಪಾರ್ಥೋದ್ಯೋಗೇನ ವಿನಾಪಿ ಧಾರ್ತರಾಷ್ಟ್ರಪ್ರಮುಖಮಶೇಷಂ ರಾಜಲೋಕಂ ನಿಹನ್ತುಮಹಮೇವ ಪ್ರವೃತ್ತ ಇತಿ ಜ್ಞಾಪನಾಯ ಮಮ ಘೋರರೂಪಾವಿಷ್ಕಾರ:, ತಜ್ಜ್ಞಾಪನಂ ಚ ಪಾರ್ಥಮುದ್ಯೋಜಯಿತುಮಿತಿ ।
ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ –
ಕಾಲೋಽಸ್ಮಿ ಲೋಕಕ್ಷಯಕೃತ್ಪ್ರವೃದ್ಧೋ ಲೋಕಾನ್ ಸಮಾಹರ್ತುಮಿಹ ಪ್ರವೃತ್ತ: ।
ಋತೇಽಪಿ ತ್ವಾ ನ ಭವಿಷ್ಯನ್ತಿ ಸರ್ವೇ ಯೇಽವಸ್ಥಿತಾ: ಪ್ರತ್ಯನೀಕೇಷು ಯೋಧಾ: ।। ೩೨ ।।
ಕಲಯತಿ ಗಣಯತೀತಿ ಕಾಲ: ಸರ್ವೇಷಾಂ ಧಾರ್ತರಾಷ್ಟ್ರಪ್ರಮುಖಾನಾಂ ರಾಜಲೋಕಾನಾಮಾಯುರವಸಾನಂ ಗಣಯನ್ನಹಂ ತತ್ಕ್ಷಯಕೃತ್ ಘೋರರೂಪೇಣ ಪ್ರವೃದ್ಧೋ ರಾಜಲೋಕಾನ್ ಸಮಾಹರ್ತುಮಾಭಿಮುಖ್ಯೇನ ಸಂಹರ್ತುಮಿಹ ಪ್ರವೃತ್ತೋಽಸ್ಮಿ । ಅತೋ ಮತ್ಸಂಕಲ್ಪಾದೇವ ತ್ವಾಮೃತೇಽಪಿ ತ್ವದುದ್ಯೋಗಾದೃತೇಽಪಿ ಏತೇ ಧಾರ್ತರಾಷ್ಟ್ರಪ್ರಮುಖಾಸ್ತವ ಪ್ರತ್ಯನೀಕೇಷು ಯೇಽವಸ್ಥಿತಾ ಯೋಧಾ:, ತೇ ಸರ್ವೇ ನ ಭವಿಷ್ಯನ್ತಿ ವಿನಙ್ಕ್ಷ್ಯನ್ತಿ ।। ೩೨ ।।
ತಸ್ಮಾತ್ತ್ವಮುತ್ತಿಷ್ಠ ಯಶೋ ಲಭಸ್ವ ಜಿತ್ವಾ ಶತ್ರೂನ್ ಭುಙ್ಕ್ಷ್ವ ರಾಜ್ಯಂ ಸಮೃದ್ಧಮ್ ।
ಮಯೈವೈತೇ ನಿಹತಾ: ಪೂರ್ವಮೇವ ನಿಮಿತ್ತಮಾತ್ರಂ ಭವ ಸವ್ಯಸಾಚಿನ್ ।। ೩೩ ।।
ತಸ್ಮಾತ್ತ್ವಂ ತಾನ್ ಪ್ರತಿ ಯುದ್ಧಾಯೋತ್ತಿಷ್ಠ । ತಾನ್ ಶತ್ರೂನ್ ಜಿತ್ವಾ ಯಶೋ ಲಭಸ್ವ ಧರ್ಮ್ಯಂ ರಾಜ್ಯಂ ಚ ಸಮೃದ್ಧಂ ಭುಙ್ಕ್ಷ್ವ । ಮಯೈವೈತೇ ಕೃತಾಪರಾಧಾ: ಪೂರ್ವಮೇವ ನಿಹತಾ: ಹನನೇ ವಿನಿಯುಕ್ತಾ: । ತ್ವಂ ತು ತೇಷಾಂ ಹನನೇ ನಿಮಿತ್ತಮಾತ್ರಂ ಭವ। ಮಯಾ ಹನ್ಯಮಾನಾನಾಂ ಶತ್ರಾದಿಸ್ಥಾನೀಯೋ ಭವ । ಸವ್ಯಸಾಚಿನ್ । ಷಚ ಸಮವಾಯೇ ಸವ್ಯೇನ ಶರಸಚನಶೀಲ: ಸವ್ಯಸಾಚೀ ಸವ್ಯೇನಾಪಿ ಕರೇಣ ಶರಸಮವಾಯಕರ: ಕರದ್ವಯೇನ ಯೋದ್ಧುಂ ಸಮರ್ಥ ಇತ್ಯರ್ಥ: ।। ೩೩ ।।
ದ್ರೋಣಂ ಚ ಭೀಷ್ಮಂ ಚ ಜಯದ್ರಥಂ ಚ ಕರ್ಣಂ ತಥಾನ್ಯಾನಪಿ ಯೋಧಮುಖ್ಯಾನ್ ।
ಮಯಾ ಹತಾಂಸ್ತ್ವಂ ಜಹಿ ಮಾ ವ್ಯಥಿಷ್ಠಾ: ಯುಧ್ಯಸ್ವ ಜೇತಾಸಿ ರಣೇ ಸಪತ್ನಾನ್ ।। ೩೪ ।।
ದ್ರೋಣಭೀಷ್ಮಕರ್ಣಾದೀನ್ ಕೃತಾಪರಾಧತಯಾ ಮಯೈವ ಹನನೇ ವಿನಿಯುಕ್ತಾನ್ ತ್ವಂ ಜಹಿ ತ್ವಂ ಹನ್ಯಾ: । ಏತಾನ್ ಗುರೂನ್ ಬನ್ಧೂಂಶ್ಚ ಅನ್ಯಾನಪಿ ಭೋಗಸಕ್ತಾನ್ ಕಥಂ ಹನಿಷ್ಯಾಮೀತಿ ಮಾ ವ್ಯಥಿಷ್ಠಾ: ತಾನುದ್ದಿಶ್ಯ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಭಯೇನ ಬನ್ಧುಸ್ನೇಹೇನ ಕಾರುಣ್ಯೇನ ಚ ಮಾ ವ್ಯಥಾಂ ಕೃಥಾ: । ಯತಸ್ತೇ ಕೃತಾಪರಾಧಾ ಮಯೈವ ಹನನೇ ವಿನಿಯುಕ್ತಾ:, ಅತೋ ನಿರ್ವಿಶಙ್ಕೋಯುಧ್ಯಸ್ವ। ರಣೇ ಸಪತ್ನಾನ್ ಜೇತಾಸಿ ಜೇಷ್ಯಸಿ । ನೈತೇಷಾಂ ವಧೇ ನೃಶಂಸತಾಗನ್ಧ: ಅಪಿ ತು ಜಯ ಏವ ಲಭ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥ: ।।೩೪।।
ಸಞ್ಜಯ ಉವಾಚ –
ಏತಚ್ಛ್ರುತ್ವಾ ವಚನಂ ಕೇಶವಸ್ಯ ಕೃತಾಞ್ಜಲಿರ್ವೇಪಮಾನ: ಕಿರೀಟೀ ।
ನಮಸ್ಕೃತ್ವಾ ಭೂಯ ಏವಾಹ ಕೃಷ್ಣಂ ಸಗದ್ಗದಂ ಭೀತಭೀತ: ಪ್ರಣಮ್ಯ ।। ೩೫ ।।
ಏತದಶ್ರಿತವಾತ್ಸಲ್ಯಜಲಧೇ: ಕೇಶವಸ್ಯ ವಚನಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ಅರ್ಜುನಸ್ತಸ್ಮೈ ನಮಸ್ಕೃತ್ಯ ಭೀತಭೀತೋ ಭೂಯಸ್ತಂ ಪ್ರಣಮ್ಯ ಕೃತಾಞ್ಜಲಿರ್ವೇಪಮಾನ: ಕಿರೀಟೀ ಸಗದ್ಗದಮಾಹ ।। ೩೫ ।।
ಸ್ಥಾನೇ ಹೃಷೀಕೇಶ ತವ ಪ್ರಕೀರ್ತ್ಯಾ ಜಗತ್ಪ್ರಹೃಷ್ಯತ್ಯನುರಜ್ಯತೇ ಚ ।
ರಕ್ಷಾಂಸಿ ಭೀತಾನಿ ದಿಶೋ ದ್ರವನ್ತಿ ಸರ್ವೇ ನಮಸ್ಯನ್ತಿ ಚ ಸಿದ್ಧಸಙ್ಘಾ: ।। ೩೬ ।।
ಸ್ಥಾನೇ ಯುಕ್ತಮ್। ಯದೇತದ್ಯುದ್ಧದಿದೃಕ್ಷಯಾಗತಮಶೇಷದೇವಗನ್ಧರ್ವಸಿದ್ಧಯಕ್ಷವಿದ್ಯಾಧರಕಿನ್ನರ-ಕಿಂಪುರುಷಾದಿಕಂ ಜಗತ್, ತ್ವತ್ಪ್ರಸಾದಾತ್ತ್ವಾಂ ಸರ್ವೇಶ್ವರಮವಲೋಕ್ಯ ತವ ಪ್ರಕೀರ್ತ್ಯಾ ಸರ್ವಂ ಪ್ರಹೃಷ್ಯತಿ, ಅನುರಜ್ಯತೇ ಚ, ಯಚ್ಚ ತ್ವಾಮವಲೋಕ್ಯ ರಕ್ಷಾಂಸಿ ಭೀತಾನಿ ಸರ್ವಾ ದಿಶ: ಪ್ರದ್ರವನ್ತಿ, ಸರ್ವೇ ಸಿದ್ಧಸಂಘಾ: ಸಿದ್ಧಾದ್ಯನುಕೂಲಸಂಘಾ: ನಮಸ್ಯನ್ತಿ ಚ ತದೇತತ್ಸರ್ವಂ ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬನ್ಧ: ।। ೩೬ ।।
ಯುಕ್ತತಾಮೇವೋಪಪಾದಯತಿ –
ಕಸ್ಮಾಚ್ಚ ತೇ ನ ನಮೇರನ್ಮಹಾತ್ಮನ್ ಗರೀಯಸೇ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಪ್ಯಾದಿಕರ್ತ್ರೇ ।
ಮಹಾತ್ಮನ್, ತೇ ತುಭ್ಯಂ ಗರೀಯಸೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ: ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಸ್ಯಾಪಿ ಆದಿಭೂತಾಯ ಕರ್ತ್ರೇ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾದಯ: ಕಸ್ಮಾದ್ಧೇತೋರ್ನ ನಮಸ್ಕುರ್ಯು: ।।
ಅನನ್ತ ದೇವೇಶ ಜಗನ್ನಿವಾಸ ತ್ವಮಕ್ಷರಂ ಸದಸತ್ತತ್ಪರಂ ಯತ್ ।। ೩೭ ।।
ಅನನ್ತ ದೇವೇಶ ಜಗನ್ನಿವಾಸ ತ್ವಮೇವಾಕ್ಷರಮ್ । ನ ಕ್ಷರತೀತ್ಯಕ್ಷರಂ ಜೀವಾತ್ಮತತ್ತ್ವಮ್ । ನ ಜಾಯತೇ ಮ್ರಿಯತೇ ವಾ ವಿಪಶ್ಚಿತ್ (ಕ.ಉ.೨.೧೮) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧೋ ಜೀವಾತ್ಮಾ ಹಿ ನ ಕ್ಷರತಿ। ಸದಸಚ್ಚ ತ್ವಮೇವ ಸದಸಚ್ಛಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಭಾವೇನಾವಸ್ಥಿತಂ ಪ್ರಕೃತಿತತ್ತ್ವಂ, ನಾಮರೂಪವಿಭಾಗವತ್ತಯಾ ಕಾರ್ಯಾವಸ್ಥಂ ಸಚ್ಛಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ತದನರ್ಹಾತಯಾ ಕಾರಣಾವಸ್ಥಮಸಚ್ಛಬ್ದನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಚ ತ್ವಮೇವ । ತತ್ಪರಂ ಯತ್ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಕೃತೇ: ಪ್ರಕೃತಿಸಂಬನ್ಧಿನಶ್ಚ ಜೀವಾತ್ಮನ: ಪರಮನ್ಯನ್ಮುಕ್ತಾತ್ಮತತ್ತ್ವಂ ಯತ್, ತದಪಿ ತ್ವಮೇವ ।। ೩೭ ।।
ತ್ವಮಾದಿದೇವ: ಪುರುಷ: ಪುರಾಣಸ್ತ್ವಮಸ್ಯ ವಿಶ್ವಸ್ಯ ಪರಂ ನಿಧಾನಮ್ ।
ಅತಸ್ತ್ವಮಾದಿದೇವ:, ಪುರುಷ: ಪುರಾಣ:, ತ್ವಮಸ್ಯ ವಿಶ್ವಸ್ಯ ಪರಂ ನಿಧಾನಮ್ । ನಿಧೀಯತೇ ತ್ವಯಿ ವಿಶ್ವಂ ಇತಿ ತ್ವಮಸ್ಯ ವಿಶ್ವಸ್ಯ ಪರಂ ನಿಧಾನಮ್ ವಿಶ್ವಸ್ಯ ಶರೀರಭೂತಸ್ಯಾತ್ಮತಯಾ ಪರಮಾಧಾರಭೂತಸ್ತ್ವಮೇವೇತ್ಯರ್ಥ: ।।೩೭।।
ವೇತ್ತಾಸಿ ವೇದ್ಯಂ ಚ ಪರಂ ಚ ಧಾಮ ತ್ವಯಾ ತತಂ ವಿಶ್ವಮನನ್ತರೂಪ ।। ೩೮ ।।
ಜಗತಿ ಸರ್ವೋ ವೇದಿತಾ ವೇದ್ಯಂ ಚ ಸರ್ವಂ ತ್ವಮೇವ । ಏವಂ ಸರ್ವಾತ್ಮತಯಾವಸ್ಥಿತಸ್ತ್ವಮೇವ ಪರಂ ಚ ಧಾಮ ಸ್ಥಾನಮ್ ಪ್ರಾಪ್ಯಸ್ಥಾನಮಿತ್ಯರ್ಥ: । ತ್ವಯಾ ತತಂ ವಿಶ್ವಮನನ್ತರೂಪ । ತ್ವಯಾತ್ಮತ್ವೇನ ವಿಶ್ವಂ ಚಿದಚಿನ್ಮಿಶ್ರಂ ಜಗತ್ತತಂ – ವ್ಯಾಪ್ತಮ್ ।। ೩೮ ।।
ಅತಸ್ತ್ವಮೇವ ವಾಯ್ವಾದಿಶಬ್ದವಾಚ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ –
ವಾಯುರ್ಯಮೋಽಗ್ನಿರ್ವರುಣಶ್ಶಶಾಙ್ಕ: ಪ್ರಜಾಪತಿಸ್ತ್ವಂ ಪ್ರಪಿತಾಮಹಶ್ಚ ।
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಪ್ರಪಿತಾಮಹಸ್ತ್ವಮೇವ ಪಿತಾಮಹಾದಯಶ್ಚ । ಸರ್ವಸಾಂ ಪ್ರಜಾನಾಂ ಪಿತರ: ಪ್ರಜಾಪತಯ:, ಪ್ರಜಾಪತೀನಾಂ ಪಿತಾ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭ: ಪ್ರಜಾನಾಂ ಪಿತಾಮಹ:, ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಸ್ಯಾಪಿ ಪಿತಾ ತ್ವಂ ಪ್ರಜಾನಾಂ ಪ್ರಪಿತಾಮಹ: । ಪಿತಾಮಹಾದೀನಾಮಾತ್ಮತಯಾ ತತ್ತಚ್ಛಬ್ದವಾಚ್ಯಸ್ತ್ವಮೇವೇತ್ಯರ್ಥ: ।। ೩೯ ।।
ಅತ್ಯದ್ಭುತಾಕಾರಂ ಭಗವನ್ತಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಹರ್ಷೋತ್ಫುಲ್ಲನಯನೋಽತ್ಯನ್ತಸಾಧ್ವಸಾವನತ: ಸರ್ವತೋ ನಮಸ್ಕರೋತಿ ।।
ನಮೋ ನಮಸ್ತೇಽಸ್ತು ಸಹಸ್ರಕೃತ್ವ: ಪುನಶ್ಚ ಭೂಯೋಽಪಿ ನಮೋ ನಮಸ್ತೇ ।। ೩೯ ।।
ನಮ: ಪುರಸ್ತಾದಥ ಪೃಷ್ಠತಸ್ತೇ ನಮೋಽಸ್ತು ತೇ ಸರ್ವತ ಏವ ಸರ್ವ ।
ಅನನ್ತವೀರ್ಯಾಮಿತವಿಕ್ರಮಸ್ತ್ವಂ ಸರ್ವಂ ಸಮಾಪ್ನೋಷಿ ತತೋಽಸಿ ಸರ್ವ: ।। ೪೦ ।।
ಅಮಿತವೀರ್ಯ, ಅಪರಿಮಿತಪರಾಕ್ರಮಸ್ತ್ವಂ ಸರ್ವಾತ್ಮತಯಾ ಸಮಾಪ್ನೋಷಿ ತತ: ಸರ್ವೋಽಸಿ । ಯತಸ್ತ್ವಂ ಸರ್ವಂ ಚಿದಚಿದ್ವಸ್ತುಜಾತಮಾತ್ಮತಯಾ ಸಮಾಪ್ನೋಷಿ, ಅತ: ಸರ್ವಸ್ಯ ಚಿದಚಿದ್ವಸ್ತುಜಾತಸ್ಯ ತ್ವಚ್ಛರೀರತಯಾ ತ್ವತ್ಪ್ರಕಾರತ್ವಾತ್ಸರ್ವಪ್ರಕಾರಸ್ತ್ವಮೇವ ಸರ್ವಶಬ್ದವಾಚ್ಯೋಽಸೀತ್ಯರ್ಥ: । ತ್ವಮಕ್ಷರಂ ಸದಸತ್ (೩೭), ವಾಯುರ್ಯಮೋಽಗ್ನಿ: (೩೭) ಇತ್ಯಾದಿಸರ್ವಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯನಿರ್ದೇಶಸ್ಯಾತ್ಮತಯಾ ವ್ಯಾಪ್ತಿರೇವ ಹೇತುರಿತಿ ಸುವ್ಯಕ್ತಮುಕ್ತಮ್, ತ್ವಯಾ ತತಂ ವಿಶ್ವಮನನ್ತರೂಪ (೩೮), ಸರ್ವಂ ಸಮಾಪ್ನೋಷಿ ತತೋಽಸಿ ಸರ್ವ: ಇತಿ ಚ ।। ೪೦ ।।
ಸಖೇತಿ ಮತ್ವಾ ಪ್ರಸಭಂ ಯದುಕ್ತಂ ಹೇ ಕೃಷ್ಣ ಹೇ ಯಾದವ ಹೇ ಸಖೇತಿ ।
ಅಜಾನತಾ ಮಹಿಮಾನಂ ತವೇಮಂ ಮಯಾ ಪ್ರಮಾದಾತ್ಪ್ರಣಯೇನ ವಾಪಿ ।। ೪೧ ।।
ಯಶ್ಚಾಪಹಾಸಾರ್ಥಮಸತ್ಕೃತೋಽಸಿ ವಿಹಾರಶಯ್ಯಾಸನಭೋಜನೇಷು ।
ಏಕೋಽಥ ವಾಪ್ಯಚ್ಯುತ ತತ್ಸಮಕ್ಷಂ ತತ್ಕ್ಷಾಮಯೇ ತ್ವಾಮಹಮಪ್ರಮೇಯಮ್ ।। ೪೨ ।।
ತವಾನನ್ತವೀರ್ಯತ್ವಾಮಿತವಿಕ್ರಮತ್ವಸರ್ವಾನ್ತರಾತ್ಮತ್ವಸ್ರಷ್ಟೃತ್ವಾದಿಕೋ ಯೋ ಮಹಿಮಾ, ತಮಿಮಮಜಾನತಾ ಮಯಾ ಪ್ರಮಾದಾನ್ಮೋಹಾತ್, ಪ್ರಣಯೇನ ಚಿರಪರಿಚಯೇನ ವಾ ಸಖೇತಿ ಮಮ ವಯಸ್ಯ: ಇತಿ ಮತ್ವಾ, ಹೇ ಕೃಷ್ಣ, ಹೇ ಯಾದವ, ಹೇ ಸಖಾ ಇತಿ ತ್ವಯಿ ಪ್ರಸಭಂ ವಿನಯಾಪೇತಂ ಯದುಕ್ತಂ, ಯಚ್ಚ ಪ್ರಿಹಾಸಾರ್ಥಂ ಸರ್ವದೈವ ಸತ್ಕಾರಾರ್ಹಾಸ್ತ್ವಮಸತ್ಕೃತೋಽಸಿ, ವಿಹಾರಶಯ್ಯಾಸನಭೋಜನೇಷು ಚ ಸಹಕೃತೇಷು ಏಕಾನ್ತೇ ವ: ಸಮಕ್ಷಂ ವಾ ಯದಸತ್ಕೃತೋಽಸಿ ತತ್ಸರ್ವಂ ತ್ವಾಮಪ್ರಮೇಯಮಹಂ ಕ್ಷಾಮಯೇ ।। ೪೧ – ೪೨ ।।
ಪಿತಾಸಿ ಲೋಕಸ್ಯ ಚರಾಚರಸ್ಯ ತ್ವಮಸ್ಯ ಪೂಜ್ಯಶ್ಚ ಗುರು ಗರೀಯಾನ್ ।
ನ ತ್ವತ್ಸಮೋಽಸ್ತ್ಯಭ್ಯಧಿಕ: ಕುತೋಽನ್ಯೋ ಲೋಕತ್ರಯೇಽಪ್ಯಪ್ರತಿಮಪ್ರಭಾವ ।। ೪೩ ।।
ಅಪ್ರತಿಮಪ್ರಭಾವ! ತ್ವಮಸ್ಯ ಸರ್ವಸ್ಯ ಚರಾಚರಸ್ಯ ಲೋಕಸ್ಯ ಪಿತಾಸಿ । ಅಸ್ಯ ಲೋಕಸ್ಯ ಗುರುಶ್ಚಾಸಿ ಅತಸ್ತ್ವಮಸ್ಯ ಚರಾಚರಸ್ಯ ಲೋಕಸ್ಯ ಗರೀಯಾನ್ ಪೂಜ್ಯತಮ: । ನ ತ್ವತ್ಸಮೋಽಸ್ತ್ಯಭ್ಯಧಿಕ: ಕುತೋಽನ್ಯ: ಲೋಕತ್ರಯೇಽಪಿ ತ್ವದನ್ಯ: ಕಾರುಣ್ಯಾದಿನಾ ಕೇನಾಪಿ ಗುಣೇನ ನ ತ್ವತ್ಸಮೋಽಸ್ತಿ । ಕುತೋಽಭ್ಯಧಿಕ:? ।। ೪೩ ।।
ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಣಮ್ಯ ಪ್ರಣಿಧಾಯ ಕಾರ್ಯಂ ಪ್ರಸಾದಯೇ ತ್ವಾಮಹಮೀಶಮೀಡ್ಯಮ್ ।
ಪಿತೇವ ಪುತ್ರಸ್ಯ ಸಖೇವ ಸಖ್ಯು: ಪ್ರಿಯ: ಪ್ರಿಯಾಯಾರ್ಹಾಸಿ ದೇವ ಸೋಢುಮ್ ।। ೪೪ ।।
ಯಸ್ಮಾತ್ತ್ವಂ ಸರ್ವಸ್ಯ ಪಿತಾ ಪೂಜ್ಯತಮೋ ಗುರುಶ್ಚ ಕಾರುಣ್ಯಾದಿಗುಣೈಶ್ಚ ಸರ್ವಾಧಿಕೋಽಸಿ, ತಸ್ಮಾತ್ತ್ವಾಮೀಶಮೀಡ್ಯಂ ಪ್ರಣಮ್ಯ ಪ್ರಣಿಧಾಯ ಚ ಕಾಯಂ, ಪ್ರಸಾದಯೇ ಯಥಾ ಕೃತಾಪರಾಧಸ್ಯಾಪಿ ಪುತ್ರಸ್ಯ, ಯಥಾ ಚ ಸಖ್ಯು:, ಪ್ರಣಾಮಪೂರ್ವಂ ಪ್ರಾರ್ಥಿತ: ಪಿತಾ ವಾ ಸಖಾ ವಾ ಪ್ರಸೀದತಿ ತಥಾ ತ್ವಂ ಪರಮಕಾರುಣಿಕ: ಪ್ರಿಯಾಯ ಮೇ ಸರ್ವಂ ಸೋಢುಮರ್ಹಾಸಿ ।। ೪೪ ।।
ಅದೃಷ್ಟಪೂರ್ವಂ ಹೃಷಿತೋಽಸ್ಮಿ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಭಯೇನ ಚ ಪ್ರವ್ಯಥಿತಂ ಮನೋ ಮೇ ।
ತದೇವ ಮೇ ದರ್ಶಯ ದೇವ ರೂಪಂ ಪ್ರಸೀದ ದೇವೇಶ ಜಗನ್ನಿವಾಸ ।। ೪೫ ।।
ಅದೃಷ್ಟಪೂರ್ವಮ್ ಅತ್ಯದ್ಭುತಮತ್ಯುಗ್ರಂ ಚ ತವ ರೂಪಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಹೃಷಿತೋಽಸ್ಮಿ ಪ್ರೀತೋಽಸ್ಮಿ । ಭಯೇನ ಪ್ರವ್ಯಥಿತಂ ಚ ಮೇ ಮನ: । ಅತಸ್ತದೇವ ತವ ಸುಪ್ರಸನ್ನಂ ರೂಪಂ ಮೇ ದರ್ಶಯ । ಪ್ರಸೀದ ದೇವೇಶ ಜಗನ್ನಿವಾಸ ಮಯಿ ಪ್ರಸಾದಂ ಕುರು, ದೇವಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಾದೀನಾಮಪೀಶ, ನಿಖಿಲಜಗದಾಶ್ರಯಭೂತ ।। ೪೫ ।।
ಕಿರೀಟಿನಂ ಗದಿನಂ ಚಕ್ರಹಸ್ತಮಿಚ್ಛಾಮಿ ತ್ವಾಂ ದ್ರಷ್ಟುಮಹಂ ತಥೈವ ।
ತೇನೈವ ರೂಪೇಣ ಚತುರ್ಭುಜೇನ ಸಹಸ್ರಬಾಹೋ ಭವ ವಿಶ್ವಮೂರ್ತೇ ।। ೪೬ ।।
ತಥೈವ ಪೂರ್ವವತ್, ಕಿರೀಟಿನಂ ಗದಿನಂ ಚಕ್ರಹಸ್ತಂ ತ್ವಾಂ ದ್ರಷ್ಟುಮಿಚ್ಛಾಮಿ । ಅತಸ್ತೇನೈವ ಪೂರ್ವಸಿದ್ಧೇನ ಚತುರ್ಭುಜೇನ ರೂಪೇಣ ಯುಕ್ತೋ ಭವ । ಸಹಸ್ರಬಾಹೋ ವಿಶ್ವಮೂರ್ತೇ ಇದಾನೀಂ ಸಹಸ್ರಬಾಹುತ್ವೇನ ವಿಶ್ವಶರೀರತ್ವೇನ ದೃಶ್ಯಮಾನರೂಪಸ್ತ್ವಂ ತೇನೈವ ರೂಪೇಣ ಯುಕ್ತೋ ಭವೇತ್ಯರ್ಥ: ।। ೪೬ ।।
ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ
ಮಯಾ ಪ್ರಸನ್ನೇನ ತವಾರ್ಜುನೇದಂ ರೂಪಂ ಪರಂ ದರ್ಶಿತಮಾತ್ಮಯೋಗಾತ್ ।
ತೇಜೋಮಯಂ ವಿಶ್ವಮನನ್ತಮಾದ್ಯಂ ಯನ್ಮೇ ತ್ವದನ್ಯೇನ ನ ದೃಷ್ಟಪೂರ್ವಮ್ ।। ೪೭ ।।
ಯನ್ಮೇ ತೇಜೋಮಯಂ ತೇಜಸಾಂ ರಾಶಿ: ವಿಶ್ವ! ವಿಶ್ವಾತ್ಮಭೂತಮ್, ಅನನ್ತಮನ್ತರಹಿತಮ್ ಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಮಿದಮ್ ಆದಿಮಧ್ಯಾನ್ತರಹಿತಮ್ ಆದ್ಯಂ ಮದ್ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಸ್ಯ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯಾದಿಭೂತಮ್, ತ್ವದನ್ಯೇನ ಕೇನಾಪಿ ನ ದೃಷ್ಟಪೂರ್ವಂ ರೂಪಮ್ ತದಿದಂ ಪ್ರಸನ್ನೇನ ಮಯಾ ಮದ್ಭಕ್ತಾಯ ತೇ ದರ್ಶಿತಮ್ ಆತ್ಮಯೋಗಾದತ್ಮನಸ್ಸತ್ಯಸಂಕಲ್ಪತ್ವಯೋಗಾತ್ ।। ೪೭ ।।
ಅನನ್ಯಭಕ್ತಿವ್ಯತಿರಿಕ್ತೈ: ಸರ್ವೈರಪ್ಯುಪಾಯೈರ್ಯಥಾವದವಸ್ಥಿತೋಽಹಂ ದ್ರಷ್ಟುಂ ನ ಶಕ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ –
ನ ವೇದಯಜ್ಞಾಧ್ಯಯನೈರ್ನ ದಾನೈರ್ನ ಚ ಕ್ರಿಯಾಭಿರ್ನ ತಪೋಭಿರುಗ್ರೈ: ।
ಏವಂರೂಪಶ್ಶಕ್ಯ ಅಹಂ ನೃಲೋಕೇ ದ್ರಷ್ಟುಂ ತ್ವದನ್ಯೇನ ಕುರುಪ್ರವೀರ ।। ೪೮ ।।
ಏವಂರೂಪೋ ಯಥಾವದವಥಿತೋಽಹಂ ಮಯಿ ಭಕ್ತಿಮತಸ್ತ್ವತ್ತೋಽನ್ಯೇನ ಏಕಾನ್ತಭಕ್ತಿರಹಿತೇನ ಕೇನಾಪಿ ಪುರುಷೇಣ ವೇದಯಜ್ಞಾದಿಭಿ: ಕೇವಲೈರ್ದ್ರಷ್ಟುಂ ನ ಶಕ್ಯ: ।। ೪೮ ।।
ಮಾ ತೇ ವ್ಯಥಾ ಮಾ ಚ ವಿಮೂಢಭಾವೋ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ರೂಪಂ ಘೋರಮೀದೃಙ್ಮಮೇದಮ್ ।
ವ್ಯಪೇತಭೀ: ಪ್ರೀತಮನಾ: ಪುನಸ್ತ್ವಂ ತದೇವ ಮೇ ರೂಪಮಿದಂ ಪ್ರಪಶ್ಯ ।। ೪೯ ।।
ಈದೃಶಘೋರರೂಪದರ್ಶನೇನ ತೇ ಯಾ ವ್ಯಥಾ, ಯಶ್ಚ ವಿಮೂಢಭಾವೋ ವರ್ತತೇ, ತದುಭಯಂ ಮಾ ಭೂತ್ ತ್ವಯಾ ಅಭ್ಯಸ್ತಪೂರ್ವಮೇವ ಸೌಮ್ಯಂ ರೂಪಂ ದರ್ಶಯಾಮಿ, ತದೇವೇದಂ ಮಮ ರೂಪಂ ಪ್ರಪಶ್ಯ ।। ೪೯ ।।
ಸಞ್ಜಯ ಉವಾಚ –
ಇತ್ಯರ್ಜುನಂ ವಾಸುದೇವಸ್ತಥೋಕ್ತ್ವಾ ಸ್ವಕಂ ರೂಪಂ ದರ್ಶಯಾಮಾಸ ಭೂಯ: ।
ಆಶ್ವಾಸಯಾಮಾಸ ಚ ಭೀತಮೇನಂ ಭೂತ್ವಾ ಪುನಸ್ಸೌಮ್ಯವಪುರ್ಮಹಾತ್ಮಾ ।। ೫೦ ।।
ಏವಂ ಪಾಣ್ಡುತನಯಂ ಭಗವಾನ್ ವಸುದೇವಸೂನುರುಕ್ತ್ವಾ ಭೂಯ: ಸ್ವಕೀಯಮೇವ ಚತುರ್ಭುಜಂ ರೂಪಂ ದರ್ಶಯಾಮಾಸ ಅಪರಿಚಿತರುಪದರ್ಶನೇನ ಭೀತಮೇನಂ ಪುನರಪಿ ಪರಿಚಿತಸೌಮ್ಯವಪುರ್ಭೂತ್ವಾ ಆಶ್ವಾಸಯಾಮಾಸ ಚ, ಮಹಾತ್ಮಾ ಸತ್ಯಸಙ್ಕಲ್ಪ:। ಅಸ್ಯ ಸರ್ವೇಶ್ವರಸ್ಯ ಪರಮಪುರುಷಸ್ಯ ಪರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಜಗದುಪಕೃತಿಮರ್ತ್ಯಸ್ಯ ವಸುದೇವಸೂನೋಶ್ಚತುರ್ಭುಜಮೇವ ಸ್ವಕೀಯಂ ರೂಪಮ್ ಕಂಸಾದ್ಭೀತವಸುದೇವಪ್ರಾರ್ಥನೇನ ಆಕಂಸವಧಾದ್ಭುಜದ್ವಯಮುಪಸಂಹೃತಂ ಪಶ್ಚಾದಾವಿಷ್ಕೃತಂ ಚ । ಜಾತೋಽಸಿ ದೇವ ದೇವೇಶ ಶಙ್ಖಚಕ್ರಗದಾಧರ । ದಿವ್ಯಂ ರೂಪಮಿದಂ ದೇವ ಪ್ರಸಾದೇನೋಪ್ಸಂಹರ ।। ….. ಉಪಸಂಹರ ವಿಶ್ವಾತ್ಮನ್ ರೂಪಮೇತಚ್ಚತುರ್ಭುಜಮ್ (ವಿ.ಪು.೫.೩.೧೩) ಇತಿ ಹಿ ಪ್ರಾರ್ಥಿತಮ್ । ಶಿಶುಪಾಲಸ್ಯಾಪಿ ದ್ವಿಷತೋಽನವರತಭಾವನಾವಿಷಯಶ್ಚತುರ್ಭುಜಮೇವ ವಸುದೇವಸೂನೋ ರೂಪಮ್, ಉದಾರಪೀವರಚತುರ್ಬಾಹುಂ ಶಙ್ಖಚಕ್ರಗದಾಧರಮ್ (ವಿ.ಪು.೪.೧೫.೧೩) ಇತಿ । ಅತ: ಪಾರ್ಥೇನಾತ್ರ ತೇನೈವ ರೂಪೇಣ ಚತುರ್ಭುಜೇನೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ।। ೫೦ ।।
ಅರ್ಜುನ ಉವಾಚ
ದೃಷ್ಟ್ವೇದಂ ಮಾನುಷಂ ರೂಪಂ ತವ ಸೌಮ್ಯಂ ಜನಾರ್ದನ ।
ಇದಾನೀಮಸ್ಮಿ ಸಂವೃತ್ತ: ಸಚೇತಾ: ಪ್ರಕೃತಿಂ ಗತ: ।। ೫೧ ।।
ಅನವಧಿಕಾತಿಶಯಸೌನ್ದರ್ಯಸೌಕುಮಾರ್ಯಲಾವಣ್ಯಾದಿಯುಕ್ತಂ ತವೈವಾಸಾಧಾರಣಂ ಮನುಷ್ಯತ್ವಸಂಸ್ಥಾನ-ಸಂಸ್ಥಿತಮತಿಸೌಮ್ಯಮಿದಂ ತವ ರೂಪಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಇದಾನೀಂ ಸಚೇತಾಸ್ಸಂವೃತ್ತೋಽಸ್ಮಿ ಪ್ರಕೃತಿಂ ಗತಶ್ಚ ।। ೫೧ ।।
ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ
ಸುದುರ್ದರ್ಶಮಿದಂ ರೂಪಂ ದೃಷ್ಟವಾನಸಿ ಯನ್ಮಮ ।
ದೇವಾ ಅಪ್ಯಸ್ಯ ರೂಪಸ್ಯ ನಿತ್ಯಂ ದರ್ಶನಕಾಙ್ಕ್ಷಿಣ: ।। ೫೨ ।।
ಮಮ ಇದಂ ಸರ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಶಾಸನೇಽವಸ್ಥಿತಂ ಸರ್ವಾಸ್ರಯಂ ಸರ್ವಕಾರಣಭೂತಂ ರೂಪಂ ಯದ್ದೃಷ್ಟವಾನಸಿ, ತತ್ಸುದುರ್ದರ್ಶಂ ನ ಕೇನಾಪಿ ದ್ರಷ್ಟುಂ ಶಕ್ಯಮ್ । ಅಸ್ಯ ರೂಪಸ್ಯ ದೇವಾ ಅಪಿ ನಿತ್ಯಂ ದರ್ಶನಕಾಙ್ಕ್ಷಿಣ:, ನ ತು ದೃಷ್ಟವನ್ತ: ।। ೫೨ ।। ಕುತ ಇತ್ಯತ್ರ ಆಹ –
ನಾಹಂ ವೇದೈರ್ನ ತಪಸಾ ನ ದಾನೇನ ನ ಚೇಜ್ಯಯಾ ।
ಶಕ್ಯ ಏವಂವಿಧೋ ದ್ರಷ್ಟುಂ ದೃಷ್ಟವಾನಸಿ ಮಾಂ ಯಥಾ ।। ೫೩ ।।
ಭಕ್ತ್ಯಾ ತ್ವನನ್ಯಯಾ ಶಕ್ಯ ಅಹಮೇವಂವಿಧೋಽರ್ಜುನ ।
ಜ್ಞಾತುಂ ದ್ರಷ್ಟುಂ ಚ ತತ್ತ್ವೇನ ಪ್ರವೇಷ್ಟುಂ ಚ ಪರನ್ತಪ ।। ೫೪ ।।
ವೇದೈರಧ್ಯಾಪನಪ್ರವಚನಾಧ್ಯಯನಶ್ರವಣಜಪವಿಷಯೈ:, ಯಾಗದಾನಹೋಮತಪೋಭಿಶ್ಚ ಮದ್ಭಕ್ತಿವಿರಹಿತೈ: ಕೇವಲೈ: ಯಥಾವದವಸ್ಥಿತೋಽಹಂ ದ್ರಷ್ಟುಮಶಕ್ಯ: । ಅನನ್ಯಯಾ ತು ಭಕ್ತ್ಯಾ ತತ್ತ್ವತಶ್ಶಾಸ್ತ್ರೈರ್ಜ್ಞಾತುಂ ತತ್ತ್ವತಸ್ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರ್ತುಂ, ತತ್ತ್ವತ: ಪ್ರವೇಷ್ಟುಂ ಚ ಶಕ್ಯ: । ತಥಾ ಚ ಶ್ರುತಿ:, ನಾಯಮಾತ್ಮಾ ಪ್ರವಚನೇನ ಲಭ್ಯೋ ನ ಮೇಧಯಾ ನ ಬಹುನಾ ಶ್ರುತೇನ । ಯಮೇವೈಷ ವೃಣುತೇ ತೇನ ಲಭ್ಯಸ್ತಸ್ಯೈಷ ಆತ್ಮಾ ವಿವೃಣುತೇ ತನೂಂ ಸ್ವಾಮ್ (ಕಠ. ೨.೨೩) ಇತಿ ।। ೫೩ – ೫೪ ।।
ಮತ್ಕರ್ಮಕೃನ್ಮತ್ಪರಮೋ ಮದ್ಭಕ್ತಸ್ಸಙ್ಗವರ್ಜಿತ: ।
ನಿರ್ವೈರಸ್ಸರ್ವಭೂತೇಷು ಯ: ಸ ಮಾಮೇತಿ ಪಾಣ್ಡವ ।। ೫೫ ।।
ಇತಿ ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಸೂಪನಿಷತ್ಸು ……..ವಿಶ್ವರೂಪಸನ್ದರ್ಶನಯೋಗೋ ನಾಮ ಏಕಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯ: ।। ೧೧।।
ವೇದಾಧ್ಯಯನಾದೀನಿ ಸರ್ವಾಣಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಮದಾರಾಧನರೂಪಾಣೀತಿ ಯ: ಕರೋತಿ, ಸ ಮತ್ಕರ್ಮಕೃತ್ । ಮತ್ಪರಮ: ಸರ್ವೇಷಾಮಾರಮ್ಭಾಣಾಮಹಮೇವ ಪರಮೋದ್ದೇಶ್ಯೋ ಯಸ್ಯ, ಸ ಮತ್ಪರಮ: । ಮದ್ಭಕ್ತ: ಅತ್ಯರ್ಥಮತ್ಪ್ರಿಯತ್ವೇನ ಮತ್ಕೀರ್ತನಸ್ತುತಿ-ಧ್ಯಾನಾರ್ಚನಪ್ರಣಾಮಾದಿಭಿರ್ವಿನಾ ಆತ್ಮಧಾರಣಮಲಭಮಾನೋ ಮದೇಕಪ್ರಯೋಜನತಯಾ ಯ: ಸತತಂ ತಾನಿ ಕರೋತಿ, ಸ ಮದ್ಭಕ್ತ: । ಸಙ್ಗವರ್ಜಿತ: ಮದೇಕಪ್ರಿಯತ್ವೇನೇತರಸಙ್ಗಮಸಹಮಾನ: । ನಿರ್ವೈರಸ್ಸರ್ವಭೂತೇಷು ಮತ್ಸಂಶ್ಲೇಷವಿಯೋಗೈಕಸುಖ-ದು:ಖಸ್ವಭಾವತ್ವಾತ್ ಸ್ವದು:ಖಸ್ಯ ಸ್ವಾಪರಾಧನನಿಮಿತ್ತತ್ವಾನುಸಂಧಾನಾಚ್ಚ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ಪರಮಪುರುಷಪರತನ್ತ್ರತ್ವಾನುಸಂಧಾನಾಚ್ಚ ಸರ್ವಭೂತೇಷು ವೈರನಿಮಿತ್ತಾಭಾವಾತ್ತೇಷು ನಿರ್ವೈರ: । ಯ ಏವಂ ಭೂತ:, ಸ ಮಾಮಿತಿ ಮಾಂ ಯಥಾವದವಸ್ಥಿತಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ ನಿರಸ್ತಾವಿದ್ಯಾದ್ಯಶೇಷದೋಷಗನ್ಧೋ ಮದೇಕಾನುಭವೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥ: ।। ೫೫ ।।
।। ಇತಿ ಶ್ರೀಭಗವದ್ರಾಮಾನುಜವಿರಚಿತೇ ಶ್ರೀಮದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯೇ ಏಕಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯ: ।। ೧೧।।
