अद्रव्यपरिच्छेदः

अद्रव्यपरिच्छेदः *अद्रव्यलक्षणविभागनिरूपणम्* अथाद्रव्यम् । सम्योगरहितमद्रव्यम् । तत्र च त्रिगुणे सदृश- विसदृशरूपोऽवस्थासन्तानः, कालेऽपि क्षणलवनिमेषत्वादिपरार्धपर्यन्तः, बुद्धौ प्रत्यक्षत्वानुमितित्व श्रौतत्वादिरूपः, शुद्धसत्त्वेऽपि केचित् त्रिगुणसमा इत्यनन्तप्रकारो यथाप्रमाणमनुसन्धेयः । एतदपेक्षया च वरदविष्णु-मिश्रैरुक्तम् – *गुणाश्चानन्ताः* इति । तेषाञ्च अनन्तवैषम्यस्य विविच्य निर्देष्टुमशक्यत्वात् शक्याम्शस्य च द्रव्यनिरूपणेनैव निरूपितप्रायत्वात् तथाऽतिरिक्तनिरूपणस्य च लोकव्यवहारादृष्टाद्युपयोगाभावात् अन्यानि स्फुटपरिगणनीयानि अद्रव्याणि निरूप्यन्ते । तानि – सत्त्वरजस्तमाम्सि, शब्दादयः पञ्च, सम्योगः, शक्तिः, इति दशैव । […]

बुद्धिपरिच्छेदः

श्रीः श्रीमते रामानुजाय नमः बुद्धिपरिच्छेदः *बुद्धेः लक्षणम् स्वयम्प्रकाशत्वम् च*   अथ मतिर्निरूप्यते । सकर्मकावभासत्वम्, सकर्तृकावभासत्वम्, इत्यादितल्लक्षणम् । न्यायतत्त्वे तु प्रथमाधिकरणे लक्षणान्तराणि बहूनि दूषयित्वा, *अत्यन्तवेगिताऽत्यन्तसौक्ष्म्यम् निर्भरता तथा । स्वसत्ताकालभाव्याप्तिर्ज्ञाने लक्ष्मचतुष्टयम् ॥ इति स्वोक्तलक्षणोपसम्हारः कृतः । अत्र यावदपेक्षितम् विशेषण-मूह्यम् । सा च विषयप्रकाशवेलायाम् स्वाश्रयस्यैव आत्मनः स्वयम्प्रभा । अन्यकालान्यपुरुषगता तु स्मृत्यनुमानादिविषयः सम्सारिणाम् । इतरेषाम् तु सर्वज्ञतया अन्यकालान्यपुरुषनिष्ठाऽपि स्वकीयेन […]

नित्यविभूतिपरिच्छेदः

नित्यविभूतिपरिच्छेदः *नित्यविभूतेर्लक्षणप्रमाणयोर्निरूपणम्*      अथास्य नित्यविभूतिरुच्यते । त्रिगुणद्रव्यव्यतिरिक्तत्वे सति सत्त्व-वत्त्वम् , स्वयम्प्रकाशत्वे सति सत्त्ववत्त्वम्, तमोरहितत्वे सति सत्त्व-वत्त्वम्, निश्शेषाविद्यानिवृत्तिदेशविजातीयान्यत्वम्, इत्यादि तल्लक्षणम् । *आदित्यवर्णम् तमसः परस्तात्*, *तेह नाकम्* *क्षयन्तमस्य रजसः पराके* *यो अस्याध्यक्षः परमे व्योमन्* *तदक्षरे परमे व्योमन्* *सहस्रस्थूणे विमिते दृढ उग्रे* इत्यादिभिस्तत्सिद्धिः । एवञ्च सति *तद्विष्णोः परमम् पदम् सदापश्यन्ति सूरयः* इत्यत्रापि व्यतिरेक-निर्देशबलात् स्वरूपाद्भेदे सिद्धे पदशब्दस्वारस्यात्, सदादृश्यत्वबलाच्च सदापश्यदनेकद्रष्टृविशिष्टस्थानविशेषसिद्धिः […]

ईश्वरपरिच्छेदः

श्रीः श्रीमते रामानुजाय नमः ईश्वरपरिच्छेदः *ईश्वरलक्षणनिरूपणम्* अथ ईश्वरश्चिन्त्यते । सर्वेश्वरत्वम्, व्यापकत्वे सति चेतनत्वम्, सर्वशेषित्वम्, सर्वकर्मसमाराध्यत्वम्, सर्वफलप्रदत्वम्, सर्वाधारत्वम्,  सर्वकार्योत्पादकत्वम्, स्वज्ञानस्वेतरसमस्तद्रव्यशरीरकत्वम्, स्वतस्सत्य-सङ्कल्पत्वादिकञ्च ईश्वरलक्षणम् । यत्तु जन्मादिसूत्रे जन्मादित्रितयसमाहारो लक्षणमुक्तम्;  तत्र एकैकस्य लक्षणत्वे सम्भवत्यपि त्रयाणाम् त्रयः कर्तार इति कुमतिशङ्काव्यावर्तनाय तदिति मन्तव्यम् । सत्यादिवाक्येऽपि अनन्तपदेनैव सर्वव्यवच्छेदसिद्धौ शङ्कितक्रमेण व्यवच्छेदात् पूर्वविशेषणद्वयम् । एवमन्यत्रापि भाव्यम् ॥ *प्रधानादेरब्रह्मत्वनिरूपणम्* अद्वितीयसमाभ्यधिकदरिद्रत्वश्रवणादसावेकः । स एव ब्रह्म । […]

जीवपरिच्छेदः

॥श्रीः॥ श्रीमते रामानुजाय नमः जीवपरिच्छेदः श्रीन्यायसिद्धाञ्जने द्वितीयो जीवपरिच्छेदः ॥  *जीवस्य लक्षणम् देहव्यतिरेकश्च* अथ जीवः । अल्पपरिमाणत्वे सति ज्ञातृत्वम्, शेषत्वे सति ज्ञातृत्वम्, इत्यादि तल्लक्षणम् । स तावत् न देहः; प्रत्येकसमुदायचैतन्यादिविकल्पा-नुपपत्तेः, शरीरभेद इव अभिप्रायभेदप्रसङ्गात्, ममेति व्यतिरेकप्रत्ययात्  सङ्घातत्वादिहेतुभिश्च । अवयविनश्च दूषितत्वात् । सिद्धावपि तद्गुणस्य कारणगुणपूर्वकत्वप्रसङ्गात् । पाकजगुणवत् परिणामविशेषाभ्युपगमेऽपि प्रत्यवयवम् चैतन्यप्रसङ्गो दुष्परिहरः । अत एव *तेभ्यः चैतन्यम् किण्वादिभ्यो मदशक्तिवत्* […]

जडद्रव्यपरिच्छेदः

न्यायसिद्धाञ्जनम् जडद्रव्यपरिच्छेदः ॥ श्रीः ॥ श्रीमते हयवदनपरब्रह्मणे नमः । श्रीमते रामानुजाय नमः । श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः । श्रीमद्वेङ्कटनाथार्यः कवितार्किककेसरी । वेदान्ताचार्यवर्यो मे सन्निधत्ताम् सदा हृदि ॥ श्रीमन्निगमान्तमहादेशिकैरनुगृहीतम् ॥ श्रीन्यायसिद्धाञ्जनम् ॥ ॥ जडद्रव्यपरिच्छेदः ॥ श्रीमद्वेङ्कटनायकः श्रुतिशिरस्तात्पर्यपर्याप्तधी- र्लब्धार्थो वरदार्यपादरसिकाद्रामानुजाचार्यतः । बालानामतिवेलमोहपटलावष्टम्भसीदद्द्दृशाम् सम्यक्तत्त्वनिरीक्षणाय तनुते सत्तर्कसिद्धाञ्जनम् ॥ सदसद्भूमिकाभेदैस्तत्तत्सिद्धान्तनाटकैः । उपप्लुतस्य तत्त्वस्य शुद्ध्यर्थोऽयमुपक्रमः ॥ यन्न्यायपरिशुद्ध्यन्ते सङ्ग्रहेण प्रदर्शितम् । पुनस्तद्विस्तरेणात्र प्रमेयमभिदध्महे […]