श्रीवेदान्तसार: Ady 04 Pada 04

श्रीवेदान्तसार: अथ चतुर्थाध्याये चतुर्थ: पाद: ४–४–१ ५२४। सम्पद्याविर्भावस्स्वेन शब्दात् – एवमेवैष संप्रसादोऽस्माच्छरीरात्समुत्थाय परं ज्योतिरुपसंपद्य स्वेन रुपेणाभिनिष्पद्यते, इति सिद्धस्यैव प्रत्यगात्मस्वरूपस्य अनादिकर्मणा तिरोहितस्य परंज्योतिरुपसंपद्याविर्भाव उच्यते। स्वेन रूपेण इति विशिष्याभिधानात्॥१॥ ५२५। मुक्त: प्रतिज्ञानात् – आत्मस्वरूपमात्रस्य प्रागेव सिद्धत्वेऽपि कर्मबन्धविनिर्मुक्ता- परिच्छिन्नज्ञानादिस्वरूपस्य ह्यत्राविर्भाव उच्यते। एतं त्वेव ते भूयोऽनुव्याख्यास्यामि, इति जागरिताद्यवस्था तिरोधानविनिर्मुक्तस्यैव वक्तव्यतया प्रतिज्ञानात्॥२॥ ५२६। आत्मा प्रकरणात् – भूयोऽनुव्याख्यास्यामि इति प्रकृतापहतपाप्मत्वादिगुणक आत्मेति […]

श्रीवेदान्तसार: Ady 04 Pada 03

श्रीवेदान्तसार: चतुर्थाध्याये तृतीय: पाद: ४–३–१ ५०९। अर्चिरादिना तत्प्रथिते: – अर्चिरादिनैकेन विद्वान् गच्छति, सर्वासु श्रुतिषु तच्चिह्नै: तत्प्रत्यभिज्ञानात्॥१॥  इति अर्चिराद्यधिकरणम् ॥ १ ॥ ४–३–२             ५१०। वायुमब्दादविशेषविशेषाभ्याम् – मासेभ्यस्संवत्सरं संवत्सरादित्यम्, इत्यब्दादित्ययोर्मध्ये द्वयो: प्रकरणान्तरयो: एकत्र देवलोक: श्रुत:, इतरत्र वायुशब्द:। तत्र देवलोकशब्दोऽपि देवानां लोक इति वायोर्विशेषणवाचक:, वायुशब्दश्च तस्यैव विशेषेणवाचक इति अविशेषविशेषाभ्यां – देवलोकवायु शब्दाभ्यां वायुरेक एव विहित इत्यब्दादूर्ध्वमादित्यात्पूर्वं वायुमेव […]

श्रीवेदान्तसार: Ady 04 Pada 02

श्रीवेदान्तसार: ॥ अथ चतुर्थाध्याये द्वितीय: पाद: ॥ ४–२–१ ४८९।  वाङ्मनसि दर्शनाच्छब्दाच्च – अस्य सोम्य पुरुषस्य प्रयतो वाङ्मनसि संपद्यत इति शब्दात्, उत्क्रान्तौ मनस: प्रागेव वाच उपरतिदर्शनाच्च वाङ्मनसि संपद्यते – युज्यत इति॥१॥ ४९०। अत एव सर्वाण्यनु – अत: इन्द्रियैर्मनसि संपद्यमानै: इति शब्दात्, उपरतिदर्शनाच्च, वाचमनु सर्वाणीन्द्रियाणि मनसि च संयुज्यन्ते॥२॥  इति वागधिकरणम् ॥१॥ ४–२–२ ४९१। तन्मन: प्राण उत्तरात् – […]

श्रीवेदान्तसार: Ady 04 Pada 01

श्रीवेदान्तसार: ॥ अथ श्रीवेदान्तसारे चतुर्थाध्याये प्रथम: पाद: ॥ ४–१–१ ४७०। आवृत्तिरसकृदुपदेशात् – ब्रह्मविदाप्नोति परम् इत्यादिषु मोक्षसाधनं वेदनमसकृदावृत्तम्, विद्यात्, उपासीत इति विद्युपास्योरुपक्रमोपसंहारयोर्व्यतिकरेणोपदेशात्॥१॥ ४७१। लिङ्गाच्च – लिङ्गं स्मृति:, मां ध्यायन्त उपासते, तेषामहं समुद्धर्ता मृत्युसंसार सागरात्, तद्रूपप्रत्यये चैका सन्ततिश्चान्यनिस्पृहा, तद्ध्यानं इत्यादिस्मृतेश्च॥२॥ इति आवृत्त्यधिकरणम्॥१॥ ४–१–२ ४७२। आत्मेति तूपगच्छन्ति ग्राहयन्ति च – यद्यपि अधिकं तु भेदनिर्देशात्, अधिकोपदेशात् इत्यादिषु प्रत्यगात्मनोऽर्थान्तरत्वं ब्रह्मण: […]

श्रीवेदान्तसार: Ady 03 Pada 04

श्रीवेदान्तसार: ॥ अथ तृतीयाध्याये चतुर्थ: पाद: ॥ ३–४–१ ४१९। पुरुषार्थोऽतश्शब्दादिति बादरायण: – विद्यात: पुरुषार्थ: इति भगवान् बादरायणो मेने, ब्रह्मविदाप्नोति परम्, यो वेद….सोऽश्नुते सर्वान् कामान् सह इत्यादिशब्दात्॥१॥ ४२०। शेषत्वात्पुरुषार्थवादो यथाऽन्येष्विति जैमिनि: – तत्त्वमसि इत्यादि सामानाधिकरण्येन कर्मसु कर्तुरेव ब्रह्मत्वावगमात्, तद्वेदनस्य तत्संस्कारतया  कर्मशेषत्वात्, द्रव्यादिष्विव फलश्रुतिरर्थवाद:॥२॥ ४२१। आचारदर्शनात् – यक्ष्यमाणो ह वै भगवन्तोऽहमस्मि इत्यादौ ब्रह्मविद: कर्मप्रधानाचार दर्शनात् विद्या कर्माङ्गम्॥३॥ […]

श्रीवेदान्तसार: Ady 03 Pada03

श्रीवेदान्तसार: अथ तृतीयाध्याये तृतीय: पाद:। ३–३–१ ३५५। सर्ववेदान्तप्रत्ययं चोदनाद्यविशेषात् – सर्ववेदान्तप्रत्ययं दहराद्युपासनमेकमेव,  विद्यात्, उपासीत इति कर्मविधिष्विव चोदनाफलसंयोगरूपाख्यानामविशेषात्॥१॥ ३५६। भेदान्नेति चेदेकस्यामपि – अविशेषपुन:श्रुतिर्भेदापादिकेति न विद्यैक्यमिति चेत्, विद्यैक्येऽपि शाखान्तरे प्रतिपत्तृभेदान्न भेद:॥२॥ ३५७। स्वाध्यायस्य तथात्वे हि समाचारेऽधिकाराच्च सववच्च तन्नियम: – आथर्वणवेदे तेषामेवैतां ब्रह्मविद्यां वदेत इति शिरोव्रतवतां नियम: शिरोव्रतस्य स्वाध्यायाङ्गत्वेन नैतदचीर्णव्रतोऽधीयीत इति तस्याध्ययनसंबन्धावगमात्, समाचाराख्यग्रन्थे इदमपि वेदव्रतेन व्याख्यातमिति वेदव्रतत्वावगमाच्च। ब्रह्मविद्यामित्यत्र […]

श्रीवेदान्तसार: Ady 03 Pada 02

श्रीवेदान्तसार: ॥ अथ तृतीयाध्यायस्य द्वितीय: पाद:॥ ३–२–१ ३१५। सन्ध्ये सृष्टिराह हि – सन्ध्ये – स्वप्ने, अथ रथान् रथयोगान् इत्यादिना अभिहिता सृष्टिर्जीवकृता। पुष्करिण्यस्स्रवन्त्यस्सृजते स हि कर्ता, इति। स्वप्नदृशं जीवमेव कर्तारमाह श्रुति:॥१॥ ३१६। निर्मातारं चैके पुत्रादयश्च – य एषु सुप्तेषु जागर्ति कामं कामं पुरुषो निर्मिमाण:, इति, एनं जीवं स्वाप्नार्थनिर्मातारम् एके शाखिनोऽधीयते। अत्र कामशब्दनिर्दिष्टा: काम्यमानतया पुत्रादय:, पूर्वत्र सर्वान् […]

श्रीवेदान्तसार: Ady 03 Pada 01

श्रीवेदान्तसार: ॥ तृतीयाध्यायस्य प्रथम पाद:॥ ३–१–१ २८८। तदन्तरप्रतिपत्तौ रंहति संपरिष्वक्त: प्रश्ननिरूपणाभ्याम् – जीवो देहाद्देहान्तरप्राप्तौ भूतसूक्ष्मैस्संपरिष्वक्तो यातीति पञ्चाग्निविद्यायां प्रश्नप्रतिवचनाभ्यावगम्यते। वेत्थ यथा पञ्चम्यामाहुतावाप: पुरुषवचसो भवन्ति इति प्रश्न:, इति तु पञ्चम्यामाहुतावाप: पुरुषवचसो भवन्ति इति प्रतिवचनम्। उत्तरैस्सूत्रैरर्थोऽभिव्यज्यते। स चायमर्थ: ।  जीवो ब्राह्मणादिदेहस्थ: स्वाहादानादिकर्मकृत् तत्तत्फलभोगायास्माद्देहादुत्थाय गच्छन्, एतद्देहस्थाभि: भूतान्तरसंसृष्टाभि: सूक्ष्माकाराभिरद्भि: संपरिष्वक्तोऽग्नित्वेन निरूपितं द्युलोकं प्राप्य, ताभिरेवामृतमयदेहाकार-परिणताभिरद्भि: परिष्वक्तो देवानां शेषत्वमुपगम्य, तैस्सह तत्र भोगमनुभूय, […]

श्रीवेदान्तसार: Ady 02 Pada 04

श्रीवेदान्तसार: ॥ अथ द्वितीयाध्याये चतुर्थ: पाद:॥ २–४–१             २६९। तथा प्राणा: – यथा जीवोत्पत्ति: नित्यत्वश्रुतेर्नोपपद्यते। तथेन्द्रियाण्यपि, असद्वा इदमग्र आसीत्, ऋषयो वाव तेऽग्रे सदासीत्।। प्राणा वा व ऋषय: इति प्रलयकाले प्राणानां स्थित्युपदेशात्॥१॥ २७०। गौण्यसंभवात्तत्प्राक्छ्रुतेश्च – तस्य परमात्मन एव सृष्टे: प्रागवस्थानश्रुते: ऋषिशब्द: प्राणशब्दश्च परमात्मन्येव। बहुत्वासंभवात्, बहुवचनश्रुतिर्गौणी॥२॥ २७१।    तत्पूर्वकत्वाद्वाच: – परमात्मन: सृष्टिपूर्वकत्वात् इतरेषां नामयोग्यस्य तदानीं प्राणशब्दो नेन्द्रियविषय:॥३॥ इति […]

श्रीवेदान्तसार: Ady 02 Pada 03

श्रीवेदान्तसार: अथ द्वितीयाध्यायस्य तृतीय: पाद: २–३–१ २१७। न वियदश्रुते: – वियन्नोत्पद्यते, अश्रुते:, श्रुति: – श्रवणम्। निरवयवस्य, आत्मन इवोत्पत्तिश्रवणासंभवात्॥१॥ २१८। अस्ति तु – श्रवणं संभवत्येव, आकाशस्संभूत: इत्येव हि श्रुति: अतीन्द्रियार्थविषया वियदुत्पत्तिं प्रतिपादयति। आत्मनोऽपि न जायते इति प्रतिषेधादनुत्पत्ति:॥२॥ २१९।    गौण्यसंभवाच्छब्दाच्च – तत्तेजोऽसृजत इति तेज: प्राथम्यवचनात् आकाशस्संभूत: इति श्रुतिर्गौणी वायुश्चान्तरिक्षं चैतदमृतम् इति शब्दाच्च॥३॥ २२०। स्याच्चैकस्य ब्रह्मशब्दवत् – एकस्य […]