श्रीशारीरकमीमांसाभाष्ये वरुणाधिकरणम्॥३॥
(अधिकरणार्थः – अर्चिरादिपथगतस्य वरुणस्य विदुषोऽनन्तरमेव)
५११. तटितोऽधि वरुणस्सम्बन्धात् ॥ ४–३–३ ॥
(पूर्वोक्तार्थदृढीकरणपूर्वकं निरूपणीयांशोपस्थापनम्)
कौषीतकिनां, स एतं देवयानं पन्थानमापद्याग्निलोकमागच्छति स वायुलोकं स वरुणलोकं स आदित्यलोकं स इन्द्रलोकं स प्रजापतिलोकं स ब्रह्मलोकम् (कौषी.१.३) इत्यत्राग्निलोकशब्दस्यार्चि: पर्यायत्वेन प्राथम्यमविगीतम् । वायोश्च संवत्सरादूर्ध्वं निवेश उक्त: । आदित्यस्याप्यत्र प्राप्तपाठक्रमबाधेन देवलोकादादित्यमादित्याद्वैद्युतम् (बृ.८.२.१५) इति वाजसनेयकोक्तश्रुतिक्रमाद्देवलोक-शब्दाभिहिताद्वायोरुपरि निवेशस्सिद्ध:। इदानीं वरुणेन्द्रादिषु चिन्ता।
(विचारौपयिकः संशयः)
किमेते वरुणादयो यथापाठं वायोरूर्ध्वं निवेशयितव्या:, आहोस्विद्वैद्युतोऽधीति विशये,
(युक्त्या पूर्वः पक्षः)
अर्चि: प्रभृतिषु सर्वेषु अर्चिषोऽह: (छा.४.१५.५) इत्यादिश्रुतिक्रमोपरोधाद्विद्युत: परस्ताच्च तत्पुरुषोऽमानवस्स एनान् ब्रह्म गमयति (छा.४.१५.५) इति विद्युत्पुरुषस्य ब्रह्मगमियतृत्व-श्रवणाच्च सर्वत्रावकाशाभावेनाप्राप्तौ च उपदेशावैयर्थ्यायावश्यं कस्यचिद्बाध्यत्वे पाठक्रमानुरोधेन वायोरनन्तरं वरुणो निवेशयितव्य:। वाय्वादित्ययो: क्रमस्य बाधितत्वेनेन्द्रप्रजापती अपि ह्यत्रैव निवेशयितव्यौ –
(सूत्रार्थतः सिद्धान्तः)
इति प्राप्त उच्यते – तटितोऽधि वरुण: इति । वरुणस्तावद्विद्युत उपरिष्टान्निवेशयितव्य:। कुत:? सम्बन्धात् – मेघोदरवर्तित्वाद्विद्युतो वरुणेन सम्बन्धो लोकवेदयो: प्रसिद्ध:। एतदुक्तं भवति – वरुणादीनामुपदेशावैयर्थ्याय क्वचिन्निवेशयितव्यत्वे सति पाठक्रमादर्थक्रमस्य बलीयस्त्वाद्विद्युतोऽधि वरुणो निवेशयितव्य:; ततश्चामानवस्य गमयितृत्वं व्यवधानसहमित्यवगम्यते। तस्य च व्यवघानसहत्वादिन्द्रादेश्चोपदिष्टस्यावश्यनिवेशयितव्यस्य वरुणादुपर्युपदिष्टत्वादागन्तूनामन्ते निवेशयितव्यत्वाच्च वरुणादुपरीन्द्रादि: निवेशयितव्य इति ॥३॥
इति श्रीशारीरकमीमांसाभाष्ये वरुणाधिकरणम्॥३॥
